Open been Ulcus cruris
In deze folder vindt u informatie over een open been. Wat is een open been? Een open been is een open plek of wond aan het onderbeen. De medische term ervoor is ulcus cruris wat betekent: zweer aan het onderbeen. Het gaat hierbij om een slecht genezende wond die ontstaat door onvoldoende doorbloeding van de huid. De wond kan er verschillend uitzien. Zo kan de plek open en vochtig zijn of juist bedekt met korsten. Ook de kleur en grootte van de plek kunnen sterk verschillen.
Hoe werken de bloedvaten in de benen? Het bloed dat door het hart het lichaam wordt ingepompt, brengt zuurstof en voedingstoffen naar de weefsels. Dit bloed gaat via de slagaders. Op de terugweg naar het hart neemt het bloed afvalstoffen mee uit de weefsels. De afvoer van dit bloed gebeurt door de aders( venen). Vanuit de benen moet het bloed tegen de zwaartekracht in omhoog naar het hart stromen. Het bloed wordt daarbij geholpen door de kleppen in de aders en kuitspierpomp in de benen. Alle venen worden tezamen het veneuze systeem genoemd.
2
Wat is de kuitspierpomp? Bij het lopen trekken de kuitspieren zich samen. De aders worden plat gedrukt en leeg geknepen. Het bloed kan nu omhoog stromen. De kleppen zorgen ervoor dat het bloed niet meer terug kan stromen. Wat is veneuze insufficiëntie? Als de kleppen niet goed werken, kan het bloed terug omlaag vloeien. Soms is de kuitspierpomp niet sterk genoeg of wordt deze niet goed gebruikt, waardoor er onvoldoende kracht is om het bloed tegen de zwaartekracht in omhoog te pompen. Bijvoorbeeld bij mensen die in een rolstoel zitten of een beroep hebben waarbij ze veel moeten staan. Wanneer de samenwerking van de kuitspier, aders en kleppen te kort schiet, spreken we van veneuze insufficiëntie. Deze aandoening is bijna altijd chronisch, dat wil zeggen dat het niet te genezen is. Hoe ontstaat een open been? Bij een slechte bloedafvoer stagneert de afvoer van vocht uit de weefsels. Het vocht hoopt zich op in het been (oedeem). De benen worden geleidelijk dikker en kunnen moe en zwaar aanvoelen. Door de vochtophoping kan het aangevoerde bloed niet goed bij de weefsels komen. Hierdoor kunnen zuurstof en voedingstoffen niet meer op hun bestemming komen. De conditie van de huid en onderliggende weefsels gaat daardoor achteruit. De huid wordt dunner, op sommige plaatsen ook harder en kan bruine en/of witte verkleuringen geven. Uiteindelijk kan spontaan een wond ontstaan (open been).
3
Andere oorzaken van een open been Slagaderproblemen (arteriële insufficiëntie) Soms zijn de slagaders (arteriën) vernauwd, zodat er een tekort ontstaat in de bloedaanvoer. Hierdoor krijgen de weefsels te weinig zuurstof en voedingsstoffen uit het bloed. Het weefsel kan hierdoor afsterven, waardoor er een zweer of wond ontstaat. (Voor verdere info zie folder arterieel ulcus) Problemen in de haarvaten van de huid De kleinste bloedvaten noemt men, omdat ze zo dun zijn, de haarvaten. Worden deze haarvaten aangetast? Dan zal de huid minder goed worden doorbloed. De aantasting van de haarvaten gebeurt onder andere door roken, diabetes mellitus (suikerziekte), en langdurig bestaande hoge bloeddruk. De haarvaten kunnen ook ontstoken raken (vasculitis). Deze ontsteking kan wondjes tot gevolg hebben. Gecombineerde oorzaken Sommige mensen hebben meerdere oorzaken voor een open been (zoals diabetes mellitus en langdurig bestaande hoge bloeddruk) en kunnen dan ook een combinatie van klachten hebben. Zulke wonden zijn over het algemeen lastiger te genezen dan wonden met een enkele oorzaak. Vochtophoping in de benen (oedeem) kan ontstaan door zeer uiteenlopende oorzaken. Zoals hartfalen (onvoldoende pompfunctie van het hart), nierfalen (de nieren kunnen onvoldoende vocht uit het lichaam verwijderen), leverfalen (ernstige vorm van leverziekte). Vochtophoping in de benen kan ook ontstaan bij lang achter elkaar zitten of staan, vlak voor een menstruatie, of bij zwangerschap. Hoe wordt de diagnose gesteld? Er worden u een aantal vragen gesteld: over uw eigen medische voorgeschiedenis, over kwalen die in uw familie voorkomen, en over de
4
precieze klachten die u aan uw been hebt. Vervolgens wordt u lichamelijk onderzocht. Een open been is vaak redelijk eenvoudig vast te stellen aan de hand van de huidafwijkingen en de plaats van de wond aan het onderbeen. Soms is aanvullend onderzoek nodig. Een van de meest voorkomende aanvullende onderzoeken is het Duplexonderzoek. Dit is een echo in combinatie met een Doppler. De echo brengt de bloedvaten in beeld, en de Doppler registreert de richting en de snelheid van de bloedstroom. Dit onderzoek duurt ongeveer 45 minuten. Hoe wordt het open been behandeld? Het doel van de behandeling is dat de wond geneest en dat er geen wonden terugkomen. Hiervoor is het nodig dat de huiddoorbloeding verbetert en dat de bloedsomloop zo goed mogelijk wordt hersteld. Soms is het nodig dat aanwezige spataders worden uitgeschakeld of verwijderd. Een spatader kan namelijk zorgen voor een verhoogde weefseldruk in het wondgebied en daardoor de genezing belemmeren. De behandeling van het open been bestaat uit 3 ‘pijlers’: 1: Wondverzorging De aard van de wondbehandeling is afhankelijk van de soort wond: De (thuiszorg)verpleegkundige zal de wond regelmatig schoonmaken en opnieuw verbinden. Gebruik van gewoon kraanwater voor het reinigen van de wond kan geen kwaad. Soms kan het nodig zijn om ook wat van de korst en de inhoud van de wond (het wondbeslag) te verwijderen. Na de reiniging wordt de wond afgedekt met een verband. Soms wordt hierbij ook een zalf gebruikt. De wond wordt regelmatig gecontroleerd en steeds opnieuw verbonden, net zolang tot de wond gesloten is.
5
2. Zwachtelen Als de bloedafvoer (de aderproblemen) het open been veroorzaakt, is het inzwachtelen (druk verband) van het been de juiste behandeling om de bloedsomloop te herstellen. Het been wordt ingezwachteld van de voorvoet tot de knie. De zwachtels zijn vooral bedoeld om druk op het onderbeen uit te oefenen. De druk is het grootste in de voet en wordt naar de knie toe steeds minder. Door het zwachtelen kan het bloed in de aders minder gemakkelijk omlaag stromen en brengen de bewegingen van de kuitspier meer bloed omhoog. U moet dus niet alleen de zwachtels dragen, maar ook voldoende blijven lopen, want vooral dan gebruikt u immers uw kuitspieren. De korte-rek-zwachtels, die u in het begin van de behandeling krijgt, moet u 24 uur per dag dragen. De zwachtels worden meerdere keren per week aangelegd. De metalen klemmetjes kunnen verwondingen geven en mogen daarom niet gebruikt worden. Hoe vaak de zwachtels per week worden aangebracht en hoe lang u deze zwachtels in totaal moet dragen, hangt af van de ernst van de aandoening en de snelheid waarmee de wond geneest. Dit kan per persoon erg verschillen. Het hangt ook af van de grootte van de wond en hoe lang u de wond al had voor u behandeld werd. Wat doet u bij problemen? U kunt zelf ook in de gaten houden of het drukverband goed zit. In het begin zal de zwelling in uw been snel afnemen en moet de zwachtel regelmatig opnieuw worden aangelegd. • Als de zwelling in uw been onverwacht snel afneemt, zal het verband te los gaan zitten of afzakken. • Als het verband te strak of ongelijkmatig is omgedaan, krijgt u misschien striemen, of u ziet dat uw tenen wit worden. Een zwachtel mag nooit pijn doen. • In beide gevallen moet u zo snel mogelijk contact opnemen met de (thuiszorg)verpleegkundige om het verband opnieuw te laten aanleggen.
6
Praktische tips Het dragen van zwachtels vraagt om enige praktische aanpassingen in uw dagelijks leven. Hier volgen enkele tips. • Door de zwachtels kan het zijn dat uw schoenen niet meer passen. Misschien heeft u thuis nog oude, meer uitgelopen goede schoenen die wel passen. Zo niet, dan is het aan te raden een paar schoenen met veters aan te schaffen die u gedurende de behandeling kunt dragen. Het dragen van sloffen wordt afgeraden. • Douchen en baden kan alleen als de zwachtels goed beschermd zijn. U kunt hiervoor een beschermhoes aanschaffen. Meer informatie hierover kunt u in het ziekenhuis krijgen. • In bed is het goed om een (panty)kniekous te dragen, zodat de zwachtels goed blijven zitten. • Wij raden u aan, als u zit uw been op een kruk of bankje te leggen. • Eet gezond en probeer af te vallen als u overgewicht heeft. Oefeningen • Bij deze therapie is het belangrijk dat u veel loopt en uw kuitspieren gebruikt. Door veel te lopen wordt het been dunner en knellen de zwachtels minder. • Staat u langere tijd stil? Dan is het goed uw benen/voeten steeds te verplaatsen, zodat u niet echt op uw voeten rust. • Oefening 1: rondjes draaien met de voeten en de enkels (naar binnen en naar buiten). • Oefening 2: de voet, met gestrekt onderbeen zover mogelijk naar uw knie brengen en vervolgens zover mogelijk strekken. • Oefening 3: met uw voet de letters van het alfabet 'schrijven'.
7
Zijn zwachtels wasbaar? U kunt de zwachtels wassen op 60 graden. Als de zwachtels erg vuil zijn, kunt u ze het beste eerst een uurtje in koud water met soda zetten. Na het wassen moeten de zwachtels liggend gedroogd worden, waarna u ze stevig oprolt. Hoe voorkomt u dat het been (weer) open gaat? Door de volgende maatregelen wordt het risico op een nieuw open been sterk verkleind: Elastische kousen • om te voorkomen dat er na genezing van het open been dat is veroorzaakt door chronische veneuze insufficiëntie opnieuw wondjes ontstaan, is het belangrijk steunkousen (elastische compressiekousen) te dragen. De kousen nemen de functie dat het verband had tijdens het genezingsproces, over. Het bevordert de terugstroom van bloed uit de benen naar het hart. • de kousen moeten trouw gedragen worden en elke 6 maanden worden vervangen. Beweging • veel beweging is erg goed, vooral ‘duursporten’ waarbij de benen veel gebruikt worden zijn aan te bevelen, zoals wandelen, fietsen en zwemmen. Bij het fietsen en wandelen moet de kous gedragen worden voor het optimale effect. • voorkom lang staan en zitten met de benen omlaag. Goede schoenen • Comfortabele schoenen zijn belangrijk. Hoge hakken zijn onverstandig omdat die de functie van de spierpomp belemmeren.
8
Goede huidverzorging • De benen wassen zonder zeep of met een ph neutrale zeep. Daarnaast een droeg huid regelmatig invetten met een vettende crème. Conclusie In verreweg de meeste gevallen is de onderliggende oorzaak van het open been (de aderproblemen dus) niet te verhelpen. Dit betekent dat u een permanent hulpmiddel nodig heeft om de bloedsomloop in uw been goed op gang te houden. Is de wond eenmaal goed genezen? Toch zult u overdag altijd een therapeutische elastische kous moeten blijven dragen, om te voorkomen dat u opnieuw een open been krijgt. ’Altijd’ betekent in principe voor de rest van uw leven, van ’s morgens vroeg als u opstaat tot ’s avonds als u naar bed gaat. ’s Nachts moet u de kous uitdoen om problemen met de bloedaanvoer te voorkomen. Heeft u vragen? Neem contact op met uw behandelaar of verpleegkundige/verzorgende.
9
10
11
12
TRIP040 070915
