Opdrachten Schoon Belonen De lokale sportclubs Bij lokale sportclubs in jouw gemeente worden grote aantal plastic flesjes verkocht. Sporters die van het sportveld vertrekken, drinken hun flesje op het parkeerterrein leeg. Vervolgens gooien ze de plastic flesjes van zich af op straat bij het wegfietsen. Omwonenden klagen met regelmaat over plastic afval in hun buurt en jouw gemeente wil dit gedrag aanpakken. Rangschik de volgende oplossing op volgorde van minst effectief naar meest effectief. Leg uit waarom je voor deze volgorde hebt gekozen: a) Het uitdelen van boetes aan mensen die op heterdaad betrapt worden; b) Het uitdelen van een bestuurlijke boete (het sturen van een schoonmaakrekening) aan de sportclub voor het afval wat rond de sportvelden wordt gevonden; c) Het belonen van goed gedrag door de sportclub te belonen voor de plastic flesjes die ze inzamelen; d) Het belonen van de sporters door een automaat neer te zetten bij de sportkantine die hun direct een beloning geeft voor de flesjes die ze in de automaat gooien.
De middelbare school Jouw gemeente wil middelbare scholen actief betrekken bij het schoon houden van hun directe omgeving. Je hebt een beperkte vergoeding vanuit het afvalfonds om scholen te belonen voor het inleveren van blikjes en flesjes. Je hebt geen manier om deze beloning verder aan te vullen. Hierdoor is de beloning per zak afval erg laag. Wat is verstandig om hier te doen? Leg uit waarom je welke optie kiest: a) Geen beloning geven en het geld ergens anders aan besteden; b) Een beloning geven per zak afval die de school inlevert. De beloning kan vrij besteed worden aan wat de scholieren willen; c) Eén grote beloning geven als de omgeving om de school gedurende langere tijd schoon wordt gehouden; d) De beloning geven per zak afval die de school inlevert, maar die uit te keren aan een goed doel naar keuze van de scholieren. e) Een loterij organiseren waaraan scholieren mee kunnen doen. Ze krijgen een lot voor elke volle zak die ze inleveren.
www.db-gedrag.nl
De basisscholen Er wordt in jouw gemeente een project opgestart om kinderen bewuster te maken van zwerfvuil. Dit wordt georganiseerd in de vorm van een opruimdag. Basisschool kinderen gaan in groepjes de buurt in en verzamelen zoveel mogelijk blik en plastic. De gemeente stelt aan de school een kleine vergoeding beschikbaar voor elke zak die er wordt opgehaald. Hoe laat je de school deze beloning uitkeren zonder dat dit de intrinsieke motivatie van de scholieren ondermijnt? Geef van elke stelling aan of dit een goed of een slecht idee is en leg uit waarom: a) Je geeft aan dat veel mensen afval op straat gooien en dat jullie de kinderen gaan belonen voor elke zak afval die ze ophalen. b) Je zegt de kinderen dat ze een beloning krijgen per zak opgehaald afval en dat die beloning wordt uitgekeerd aan een goed doel. c) Je laat de scholieren eerst opruimen en laat ze na afloop pas weten dat ze een beloning krijgen. d) Je beloont elke scholier apart voor zijn/haar inzet. e) Je combineert de opruimactie met een gastles van een BOA over de gevolgen van afval voor het milieu. f) Je beloont de scholieren met een dagje uit voor de hele klas ongeacht hoeveel afval er is opgehaald. g) Je vraagt kinderen om vooraf redenen te bedenken waarom het goed is om afval op te halen.
De buurtverenigingen In jouw gemeente krijgen verenigingen een beloning voor het inzamelen van plastic flesjes. Je hebt goed opgelet bij de cursus Schoon Belonen en weet dat extrinsiek belonen de intrinsieke motivatie kan ondermijnen. Je besluit je daarom ook op de intrinsieke motivatie te richten en het project zo in te richten dat die optimaal gestimuleerd wordt. Wat doe je wel, en wat doe je niet? Geef van elke onderstaande stelling aan of dit een positief of negatief effect heeft op de intrinsieke motivatie. Leg uit waarom je dit denkt: a) Als gemeente denk je van tevoren uit hoe de buurtverenigingen hun afval in moeten zamelen. Hierdoor is het duidelijk wat er moet gebeuren en hoeft een buurtvereniging daar zelf niet meer over na te denken. b) Je laat de vereniging zelf een doelstelling formuleren hoeveel afval ze op willen halen. c) Je geeft duidelijk aan: als de buurtvereniging een volle zak afval inlevert dan krijgen ze hier 15 cent voor. d) Je benadrukt dat het prettiger wonen is in een schone buurt en dat je als buurtvereniging daar een prominente rol in kan spelen. e) Je geeft een beloning voor het behalen van bepaalde doelen (zoals het inleveren van 100, 250 en 1000 zakken of voor het elke week inleveren van minimaal 10 zakken gedurende 12 weken)
www.db-gedrag.nl
Theorie Er zijn veel factoren waardoor we bepaald gedrag vertonen. Welke drijfveren sturen ons vooral? a) Drijfveren gebaseerd op voor- en nadelen. We zijn geneigd rationele keuzes te maken. b) Drijfveren gebaseerd op vrijwel niets. We zijn geneigd om irrationele keuzes te maken. c) Drijfveren gebaseerd op onbewuste snelkoppelingen. Veel gedrag komt automatisch tot stand. Het Antecedent-Behavior-Consequence [ABC] model geeft inzicht in hoe gedrag tot stand komt. Welke bewering klopt? a) Een antecedent is het meest effectief als mensen niet zeker weten of ze beloond of bestraft worden. b) Door mensen heel snel te belonen als zij iets goeds doen, vergroot je de kans op dat gedrag. c) Een mogelijk negatieve consequentie is heel effectief om de kans op het bijbehorende gedrag te verminderen. Piet betaalt elke keer statiegeld voor zijn flessen cola. Hij levert de flessen elke week netjes weer in bij de supermarkt. Op welk type consequentie is statiegeld gericht? a) Mensen belonen voor het inleveren van lege flessen. b) Mensen straffen voor het inleveren van lege flessen. c) Een straf vermijden door het inleveren van lege flessen. d) Bepaald gedrag laten uitdoven door het inleveren van lege flessen. Hans werkt 50 uur per week aan huis als financieel dienstverlener en verdient genoeg om zijn hele gezin te onderhouden. ’s Avonds pakt hij zo nu en dan de bezem om zijn stoepje en die van alle buren te vegen. Vanuit welke motivatie doet hij dat wellicht? a) Extrinsieke motivatie: hij vind het leuk, en zo zien zijn buren dat hij een goed persoon is. b) Intrinsieke motivatie: hij vind het leuk, en zo zien zijn buren dat hij een goed persoon is. c) Extrinsieke motivatie: hij vind een schone stoep erg belangrijk voor het aanzien van de buurt. d) Intrinsieke motivatie: hij hoopt dat de buren op die manier klant van hem worden. Marietje vind het leuk om het park vlakbij huis schoon te houden. Hoe kun je het gedrag van Marietje het beste stimuleren? a) Door haar financieel te compenseren voor haar tijd. b) Door haar een x bedrag per kilo afval te geven. c) Door haar onverwachts te bedanken met een mooi gebaar. Er zijn verschillende soorten motivatie. Welke voorbeelden beschrijven de twee typen motivatie? a) Mensen kunnen intrinsiek gemotiveerd zijn om veel geld te verdienen, waardoor zij met geld goed gemotiveerd kunnen worden.
www.db-gedrag.nl
b) Mensen kunnen extrinsiek gemotiveerd zijn om veel complimenten te krijgen van anderen, waardoor zij met waardering goed gemotiveerd kunnen worden. c) Mensen kunnen intrinsiek gemotiveerd zijn door bepaalde normen en waarden, waardoor zij gemotiveerd kunnen worden met het vooruitzicht op een schone buurt. d) Mensen kunnen extrinsiek gemotiveerd zijn om hele leuke dingen te doen, waardoor zij sneller hun afval op zullen ruimen als dat leuk gemaakt wordt. Beloningen hebben een sterke informationele waarde. Welke bewering klopt? a) Met geld kun je allemaal leuke dingen doen, waardoor het bijbehorende gedrag waar je het geld voor krijgt als positief wordt ervaren. b) Een prijs werkt altijd goed om mensen intrinsiek te motiveren om bepaald gedrag te blijven vertonen. c) Met geld kun je allemaal leuke dingen doen, waardoor het bijbehorende gedrag waar je het geld voor krijgt als negatief ervaren kan worden. Ik wil dat mijn kind Rik van jongs af aan leert om zwerfafval op te ruimen. Wat is de beste optie om dat te bereiken? a) Ik geef Rik elk jaar dat hij ouder wordt extra geld voor elk stukje zwerfafval dat hij mee naar huis neemt. Als hij oud genoeg is, dan heeft hij het geld niet meer nodig voor het gedrag. b) Elke keer als Rik meegaat, dan raap ik zelf wat zwerfafval op. Ik maak er een wedstrijdje van wie het meeste zwerfafval weet te vinden. c) Ik zeg dat Rik zwerfafval moet opruimen omdat het zo belangrijk is. Ik beloof Rik dat hij om de zoveel tijd naar een pretpark naar keuze mag als hij het goede gedrag vertoont.
www.db-gedrag.nl
Wanneer werkt een ‘als… dan…’ beloning goed? a) Als mensen het gedrag al vertonen, en als onbelangrijk en niet leuk gezien wordt. b) Als mensen het gedrag nog niet vertonen, en het als belangrijk en niet leuk gezien wordt. c) Als mensen het gedrag nog niet vertonen, en het als onbelangrijk en niet leuk gezien wordt. d) Als mensen het gedrag al vertonen, en als belangrijk en leuk gezien wordt. Welke stelling over intrinsieke motivatie klopt? a. Intrinsieke motivatie geef je door mensen te zeggen wat ze moeten doen, en hen vervolgens met rust te laten. b. Intrinsieke motivatie faciliteer je door het gedrag waarvan je wilt dat het vertonen zo routinematig en makkelijk als mogelijk te houden. c. Intrinsieke motivatie geef je door mensen zelf te laten kiezen hoe ze beloond moeten worden. d. Intrinsieke motivatie faciliteer je door hen zelf te laten bedenken wat en hoe ze iets gaan doen, en ze daarbij te helpen.
www.db-gedrag.nl
Casus 1: Optimaliseren inzamelingssysteem Bekijk onderstaande afbeelding en lees de opzet van het inzamelplan en beantwoord de volgende vragen: 1. Wat voor beloning wordt hier gegeven? 2. Op welk niveau wordt die beloning gegeven? In andere woorden, wie wordt er hier beloond?
Deze maatregel is er op gericht om gedrag van mensen bij te sturen. Beantwoord de volgende vragen: 3. Welk gedrag is problematisch? Omschrijf dit gedrag zo concreet mogelijk. 4. Op welk gedrag richt deze maatregel zich? (Dit hoeft niet hetzelfde antwoord te zijn als bij vraag 3). Het plan is nu nog erg technisch. Daar gaan wij verandering in brengen. 5. Stel dat je dit beloningsysteem verder wilt optimaliseren om ervoor te zorgen dat de deelnemers gemotiveerd blijven om afval te scheiden. Wat doe je om de intrinsieke motivatie zoveel mogelijk te stimuleren? Om ervoor te zorgen dat verenigingen en scholen deelnemen stuur je van tevoren een brief rond naar alle scholen en verenigingen in jouw gemeente. 6. Werk de volgende twee technieken concreet uit in zinnen die in die brief gezet kunnen worden: social proof (gebruik maken van een positieve sociale norm) en altercasten (mensen in een positieve rol plaatsen).
www.db-gedrag.nl
Casus 2: Brief werkafspraken containeradoptie Hieronder staat een voorbeeldbrief voor het maken van werkafspraken met adoptanten voor het adopteren van een prullenbak. Lees deze brief door en verbeter hem: Werkafspraken voor de adoptie van een prullenbak U heeft aangegeven een prullenbak te willen adopteren. Zo helpt u mee de buurt netjes te houden. De gemeente draagt bij aan de adoptie door te zorgen voor een deel van het onderhoud en eventuele reparatie. Over de adoptie van de prullenbak op locatie [locatie invoegen] (zie bijlage) hebben wij afspraken met elkaar gemaakt, die wij hiermee schriftelijk vastleggen. Partijen [naam adoptant] en de gemeente [naam gemeente] voelen zich gemeenschappelijk verantwoordelijk voor de kwaliteit van de woonomgeving en komen het volgende overeen: Adoptant Leegt de adoptiebak zo vaak dat deze niet vol raakt. Ook verwijdert hij/zij al het zwerfvuil binnen een straal van vijf meter om de adoptiebak. Maakt de adoptiebak aan de binnen- en buitenzijde regelmatig schoon (minimaal eens per jaar), zodat deze er netjes bij staat en geen ongedierte aantrekt. Verwijdert eventuele stickers die op de adoptiebak worden geplakt onmiddellijk (behalve de sticker waarop staat dat de bak geadopteerd wordt door de adoptant). Maakt melding aan de gemeente van eventuele graffiti op de adoptiebak. Dit kan via het algemene telefoonnummer (0299) 452 452 of via de website: http://www.purmerend.nl/graffiti. Sluit de adoptiebak vlak voor kerst af en opent deze weer op 2 januari van elk kalenderjaar. Maakt melding aan de gemeente als de adoptiebak stuk is of als onderdelen van de adoptiebak stuk zijn. Dit kan via het algemene telefoonnummer (0299) 452 452 of via de website: http://www.purmerend.nl/bewonersmeldingen. Deponeert al het afval dat in de adoptiebak wordt verzameld in de minicontainer voor restafval, in de containers voor restafval die in de inpandige containerruimtes staan, of in de ondergrondse restafval container(s) (voor zover deze toegankelijk zijn). Gemeente: Geeft een waarschuwing als de adoptiebak tenminste twee keer vol is geraakt en daardoor overloopt, of als er zwerfvuil ligt binnen een straal van vijf meter om de adoptiebak. Als de adoptiebak blijft overlopen en/of als er zwerfvuil blijft liggen binnen een straal van vijf meter van de adoptiebak, heeft de gemeente het recht om de bak te verwijderen. Verwijdert eventuele graffiti na melding hiervan door de adoptant. Stelt een sleutel en afsluitklep beschikbaar voor het afsluiten van de adoptiebak. Stelt een grijpertje ter beschikking voor het legen van de adoptiebak en het oprapen van zwerfvuil in de omgeving van de adoptiebak. Repareert of vervangt de adoptiebak na melding van schade door de adoptant. Blijft eigenaar van de adoptiebak. Als blijkt dat de adoptiebak tenminste twee keer vernield wordt, heeft de gemeente het recht om de bak te verwijderen. Voorziet de adoptiebak van een sticker waaruit blijkt dat het om een adoptiebak gaat, en dat de gemeente de bak dus niet leegt en schoonhoudt. Ondertekening Aldus overeengekomen in Purmerend, op 1 januari 2016 [Naam adoptant]
Gemeente Purmerend,
Bijlage: plattegrond waarin de positie van de adoptiebak is aangegeven.
www.db-gedrag.nl
