Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008
ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010 - 2447025 www.binnenmilieu.nl
Dagelijks 20.000 leerlingen ziek door slechte lucht
5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1200 ppm
1000 500 0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
S cho o l
•
Onderzoek TU Eindhoven (van Dijken), 2004 - 1 van de 11 scholen voldoet aan binnenmilieu normen - Gem. CO2-concentratie 1524 ppm
Onderwerpen presentatie 1. Methoden systematisch onderzoek 2. Eenvoudige maatregelen 3. Praktijkvoorbeeld
1. Methoden systematisch onderzoek
Op zoek naar de juiste maatregelen •
Objectiveren kwaliteit binnenmilieu 1. Ervaringen van gebruikers 2. Inspectie gebouw en installaties 3. Metingen
• •
Diagnose Verbetermaatregelen op maat
3 methoden • Van eenvoudig naar uitgebreid: – ABCD-tool (Senter Novem) – Eéndagsmethode (GGD) – Building in Use-onderzoek (BBA)
De ABCD-tool • • •
Internet tool Korte vragenlijst: snel invullen Vragen over: – Huidige situatie (bijv. gebouw, installaties) – Energiegebruik – Beleving binnenklimaat
• •
www.sn-frissescholentool.nl
Resultaten verzenden Directe weergave score en verbetermaatregelen
Binnenmilieuprofiel
Verbetermaatregelen
3 categorieën: • Voorlichting & gebruik • Beheer & onderhoud • Installatie & gebouw
Wanneer de ABCD-tool? • •
Geen tijd, geen budget voor onderzoek Volledige implementatie van maatregelen niet haalbaar
Toch inzicht kwaliteit van het binnenmilieu t.b.v. • Onderhoud • Strategisch voorraadbeheer •
Doelgroep: Scholen, schoolbesturen, gemeenten Delen van de tool ook interessant voor installateur of installatieadviseur: denk aan vragenlijst klachten
Eéndagsmethode • Kabinetsvisie binnenmilieu basisscholen • Gericht op verbetering ventilatiegedrag docenten • 1 dag voor onderzoek én rapportage – – – – –
Inspectie lokalen Berekening ventilatiecapaciteit en –behoefte Meting CO2 (1 lokaal) Ventilatieadvies per lokaal Presentatie resultaten
• School krijgt: – CO2-indicator – Lespakket
Building in Use-onderzoek
Fase 1 Fase 2
Begeleiden implementatie
Verklaringsmodel
denk in klachten / oorzaken / oplossingen
2. Eenvoudige maatregelen
Die ÉNE oplossing bestaat niet…
Maatregelen • Met relatief simpele maatregelen zijn veel problemen op te lossen – Gebruik – Onderhoud – Eenvoudige technische maatregelen
• Soms zijn meer ingrijpende maatregelen nodig – Installatieconcepten
Frisse lucht: raampje open
Genoeg frisse lucht
Genoeg frisse lucht?
Verbeteren ventilatie m.b.v. CO2-indicator
Let op waar de indicator wordt opgehangen
Optimaliseren dwarsventilatie
Voorwaarden: • rustige omgeving • dwarsventilatie
Bediening Luchttoevoerroosters
Schoonmaak roosters
Vervangen filters
Zijschot tegen tocht
Foto: GGD Brabant-Zuidoost
Kierstand op te openen ramen
Eenvoudige bediening ramen
Eenvoudige bediening ramen
Instructie gebruik zonwering
Zomernachtventilatie
Verplaatsen installatie
Warmteafgifte radiator
Instructie bediening thermostaatknop
Instructie bediening thermostaatknop
Vervuilingsbronnen in de klas
Schoonloopzone
Niet werken naast copiers en printers
Verbeteren schoonmaakbaarheid
Verbeteren schoonmaakbaarheid
Verbeteren schoonmaakbaarheid
Professionele schoonmaak
Niet roken
Soms wat ingrijpender maatregelen
Aanbrengen nieuw ventilatiesysteem
Zonwering mag luchttoevoer niet belemmeren
Geschikte buitenzonwering
Aanpassingen LBK
Verlagen bezettingsgraad
Normale kantoorsituatie (Met dank aan C. Derikx)
Verlagen bezettingsgraad
Vertaald naar schoolsituatie (Met dank aan C. Derikx)
3. Praktijkvoorbeeld
Aanpak van een bestaande school – een voorbeeld
OBS De Spoorzoeker Den Haag Aanpak project: • Objectiveren kwaliteit bestaande situatie / nulmeting (zomer en winter): – Ervaringen leerkrachten en leerlingen (enquête) – Visuele inspectie – Metingen CO2-concentratie en temperatuur
• Maatregelen: advisering en uitvoering • Instructie leerkrachten • Evaluatie / nameting (zomer en winter)
Objectiveren bestaande situatie
OBS De Spoorzoeker Den Haag
• Bouwjaar: 1991 • Ca. 1600 m2 • Natuurlijke ventilatie (mech afzuiging alleen in de toiletten) • Verwarming door radiatoren • Enkel glas • Ramen op het noorden
Klachten Zomer: • Te warm • Lucht is muf en bedompt • Schoonmaak onvoldoende Winter: • Te koud • Te warm • Wisselende temperaturen • Koude voeten • Lucht is muf en bedompt • Schoonmaak onvoldoende
Enquête resultaten leerkrachten luchtkwaliteit Luchtkwaliteit Busken Huetstraat
In zomer te droog 100%
Klachtenpercentages redelijk goed NL schoolgebouw
90% 80% 70% statische electriciteit
60%
In winter te droog
50% 40% 30% 20% 10% 0%
schoonmaak onvoldoende
bedompt/onfris of muf
hinderlijke geuren
last van tabaksrook
Enquête resultaten leerkrachten thermisch binnenklimaat In zomer vaak te warm 100%
Thermisch binnenklimaat Busken Huetstraat Klachtenpercentages redelijk goed NL schoolgebouw
90% 80% (snel)wisselende temperaturen
70% 60%
In zomer vaak te koud
50% 40% 30% 20% 10% 0%
tocht
In winter vaak te warm
koude voeten
In winter vaak te koud
Meetresultaten CO2-concentratie zomer 3000
1e Verdieping 1e Verdieping werktijd Begane grond Begane grond werktijd
2500
Klasse A (800 ppm) klasse B (1000 ppm)
CO2-concentratie in ppm
Klasse C (1200 ppm) 2000
1500
1000
500
0 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 -2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 06 06 07 07 07 07 08 08 08 09 09 09 09 10 10 10 10 11 11 11 11 12 12
Datum
26 -0 26 1-2 -0 00 26 1-2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 2 7 1- 2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 27 1-2 5 -0 00 2 8 1- 2 5 -0 00 2 8 1- 2 5 -0 00 2 8 1- 2 5 -0 00 28 1-2 5 -0 00 28 1-2 5 -0 00 28 1-2 5 -0 00 29 1-2 5 -0 00 2 9 1- 2 5 -0 00 2 9 1- 2 5 -0 00 2 9 1- 2 5 -0 00 29 1-2 5 -0 00 29 1-2 5 -0 00 30 1-2 5 -0 00 3 0 1- 2 5 -0 00 3 0 1- 2 5 -0 00 3 0 1- 2 5 -0 00 3 0 1- 2 5 -0 00 30 1-2 5 -0 00 31 1-2 5 -0 00 31 1-2 5 -0 00 3 1 1- 2 5 -0 00 3 1 1- 2 5 -0 00 3 1 1- 2 5 -0 00 3 1 1- 2 5 -0 00 3 1 1- 2 5 -0 00 01 1-2 5 -0 00 01 2-2 5 -0 00 0 1 2- 2 5 -0 00 0 1 2- 2 5 -0 00 0 1 2- 2 5 -0 00 0 1 2- 2 5 -0 00 0 2 2- 2 5 -0 00 02 2-2 5 -0 00 02 2-2 5 -0 00 2- 5 20 05
Temperatuur (graden Celsius)
Meetresultaten temperatuur winter Temperatuurverloop 1e Verdieping Busken Huetstraat
26
24
Datum
1e Verdieping 1e Verdieping Werktijd Ondergrens klasse A (21 graden Celsius) Bovengrens klasse A (23 graden Celsius) Ondergrens klasse B (20 graden Celsius) Bovengrens klasse B (24 graden Celsius) Ondergrens klasse C (19 graden Celsius) Bovengrens klasse C (25 graden Celsius)
22
20
18
16
14
12
10
Maatregelen
Maatregelen: 1. Aanbrengen mechanische afzuiging in lokalen 2. Schoonmaken gevelroosters + controle werking 3. CO2-indicatoren ophangen 4. Gebruikersinstructie ventilatie + verwarming (en lespakket) 5. Nieuwe verwarmingsketel + andere schakeltijden 6. Nieuwe coating in toiletten 7. Intensiveren schoonmaak
Luchtafvoer OBS De Spoorzoeker
Instructie
Instructies leerkrachten
Instructies leerkrachten
Instructies leerkrachten
Lespakket
Lespakket
Evaluatie
Datum 07 -
06 -
02
-2
00
00
00 -2
-2
00
00 -2
02
02
02
00
00
-2
-2
-2
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
5
3000
05 -
04 -
02
02
02
00
00
00
00
00
00
-2
-2
-2
-2
-2
01
01
01
03 -
02 -
01 -
31 -
30 -
29 -
01
01
-2
00
00
5
5
5
5
5
5
5
Nulmeting
28 -
27 -
-2
-2
00
00
00
-2
01
01
02
02
00
00
00
00
-2
-2
-2
01
01
01
-2
-2
-2
01
01
01
26 -
25 -
02 -
01 -
31 -
30 -
29 -
28 -
27 -
26 -
CO2 [ppm]
CO2-concentratie voor en na 3500 CO2 Verdieping
CO2 Verdieping (werktijd)
Klasse A (<800 ppm)
Klasse B (<1000 ppm)
Klasse C (<1200 ppm)
2500
2000
1500
1000
500
Nameting
0
20 05 27 -0 120 05 28 -0 120 05 29 -0 120 05 30 -0 120 05 31 -0 120 05 01 -0 220 05 02 -0 220 05 25 -0 120 07 26 -0 120 07 27 -0 120 07 28 -0 120 07 29 -0 120 07 30 -0 120 07 31 -0 120 07 01 -0 220 07 02 -0 220 07 03 -0 220 07 04 -0 220 07 05 -0 220 07 06 -0 220 07 07 -0 220 07
26 -0 1-
Temperatuur [°C]
Temperatuur voor en na 26
25
Nulmeting Nameting
24
23
22
21
20
19
18
17
16 Temperatuur Verdieping
15 Temperatuur Verdieping (werktijd)
Klasse A (21-23 °C)
14 Klasse B (20-24 °C)
13 Klasse C (19-25 °C)
Datum
Klachten voor en na In zomer vaak te warm 100% 80% 60% Bedompt/onfris of muf (winter)
In winter vaak te koud 40% 20% 0%
Lucht te droog (winter)
Tocht (winter)
Lucht te droog (zomer) Voor de renovatie
Na de renovatie
MEER INFORMATIE www.frisse-scholen.nl www.sn-frissescholentool.nl www.epa.gov/iaq/schools ISSO-publicatie 89
