1
AAN DE SLAG
AAN DE SLAG
1
AAN DE SLAG
1.1 Zes stappen Met het MOS-themapakket „Water op school“ realiseert de hele school in zes stappen milieuzorg in verband met water. Die stappen zijn gebaseerd op de laatste zes stappen van het MOS-stappenplan. Je vindt dat stappenplan in de publicatie MOS-leidraad secundair, bedoeld voor scholen die aan milieuzorg willen werken. Hoe pak je nu het stappenplan voor water aan? Eerst werk je stap 1 en 2 af van het MOS-stappenplan: Stap 1: de school ondertekent de milieubeleidsverklaring en richt een milieuwerkgroep op. Stap 2: de milieuwerkgroep organiseert een bondige milieudoorlichting. De zes volgende stappen om het thema water te behandelen, vind je in dit themapakket „Water op school“. Die stappen lopen parallel met de 3de tot 8ste MOS-stap van het MOS-stappenplan. Hieronder staan ze elk in hun eigen kleur. Hoofdstuk 3 Sensibilisatie (stap 3) Hoofdstuk 4 Inventarisatie (stap 4) Hoofdstuk 5 Maatregelen kiezen(stap 5) Hoofdstuk 6 Maatregelen uitvoeren (stap 6) Hoofdstuk 7 Tussentijds meten en registreren (stap 7) Hoofdstuk 8 Beoordeling en terugkoppeling (stap 8) Wat betekenen de kleuren? Elke stap en dus elk hoofdstuk in het boek heeft een eigen kleur bovenaan en aan de rand van de bladzijden. Ben je in een hoofdstuk bezig, dan zie je dat de kleur daarvan aan de rand van de bladzijden donkerder is dan in de rest van het boek. Zo weet je altijd waar je zit in het boek. Ook de inleidende hoofdstukken hebben een kleurtje gekregen: Hoofdstuk 1
Aan de slag!
Hoofdstuk 2
Basisinformatie over water
Tip Geef het project tijd, ga pas naar een volgende stap als alle deelnemers er klaar voor zijn. Zo heeft het waterproject de meeste kans op slagen.
AAN DE SLAG
1.2 Watermatrix Met het waterproject kan de school concrete doelstellingen bereiken die haar milieuwinst en ook een MOS-logo opleveren. Maar dan moet wel worden voldaan aan de MOS-criteria:
visie en planning betrokkenheid communicatie verankering educatieve winst
De watermatrix visualiseert de criteria en de doelstellingen op drie niveaus. Een school die start met het waterproject, focust op niveau 1. Als ze daarin is geslaagd, realiseert ze de doelstellingen van niveau 2. Niveau 3 breidt de doelstellingen uit naar de schoolomgeving. Voor dit alles kan de school steunen op de werkvormen in het themapakket. Niveau 1: Het waterproject organiseren Een werkgroep opstarten, water in de school inventariseren, een maatregelenpakket opstellen, een meetsysteem opstarten, educatie over duurzaam waterbeheer in enkele vakken integreren ... Niveau 2: Watermaatregelen in de school aanpakken (kan ook op niveau 1) Het maatregelenpakket uitvoeren, de huidige situatie vergelijken met die van daarvoor, educatie over water en duurzaam waterbeheer in vakken en schoolwerkplannen integreren, contacten leggen met ouders, buurt, media enz. Niveau 3: Watermaatregelen in de schoolomgeving aanpakken (kan ook op niveau 1) Het maatregelenpakket uitvoeren, de huidige situatie vergelijken met die van daarvoor, educatie over water en duurzaam waterbeheer in vakken en schoolwerkplannen integreren, structureel samenwerken met externe partners zoals leveranciers, gemeente, andere scholen, overheden, educatieve organisaties. In de onderstaande watermatrix staan de concrete doelstellingen waarmee je milieuwinst kunt boeken. Je kunt zo een plan opstellen dat zich zelfs over verscheidene jaren kan spreiden. Bovendien is de matrix een goed instrument om het project op zijn waarde te toetsen.
10
1
AAN DE SLAG
visie en planning
betrokkenheid
communicatie
verankering
educatieve winst
milieuwinst
De leerlingen leren over de uitdagingen van water, de Ecopolisschool, en sensibiliseren de school.
Onze school start een MOS-waterwerkgroep waarin leerlingen, leerkrachten, directie en personeel vertegenwoordigd zijn.
Bij de start van het project verdiept de waterwerkgroep zich in de basisinformatie over water.
De hele school werkt mee aan de Waterenquête.
Het thema water komt aan bod in verschillende vakken. We leggen het verband tussen watergebruik en de gevolgen ervan voor milieu en mens.
Als gevolg van de kennis over de uitdagingen in verband met water, meten we hoe duurzaam de school met water omgaat.
Alle schoolbewoners inventariseren het watergebruik op school.
De waterwerkgroep komt minstens 2 keer per trimester samen.
De waterwerk-groep coördineert samen met leerlingen en leerkrachten een sensibilisatiecampagne voor de hele school.
Na het verwerken van de enquête kiezen we maatregelen en acties in verband met gedrag voor iedereen op school.
Water komt aan bod in verschillende vakken en graden. We leggen het verband tussen watergebruik en de mondiale uitdagingen in verband met water.
De kennis over de uitdagingen in verband met water leidt tot watervriendelijke maatregelen die een rationeel watergebruik toelaten.
Uit de resultaten concludeert de school welke watervriendeijke maatregelen nodig zijn.
De waterwerkgroep informeert iedereen over de uitdagingen in verband met water en de resultaten van de Waterenquête.
Leerlingen en leerkrachten doen op school allerlei sensibilisatie-activiteiten en -acties over water.
We evalueren de gekozen maatregelen en gebruiken ze als basis om weer nieuwe maatregelen te kiezen in verband met watergebruik.
Water komt aan bod in vakoverschrijdend projectwerk. De leerlingen ontwikkelen een kritische houding tegenover hun eigen gedrag m.b.t. watergebruik.
Het watergebruik vermindert. Iedereen op school gaat rationeler om met water, de school voert een duurzamer waterbeheer.
We voeren de gekozen maatregelen in (aanpassing van de infrastructuur en gedrag).
We betrekken de leerlingen bij keuze, planning, evaluatie en bijsturing van activiteiten in verband met duurzaam waterbeheer.
De school sensibiliseert de ouders, de buurt en de media.
De waterwerkgroep stimuleert op school het gebruik van de Ecopolisschool voor water.
De meeste leerlingen zijn gewonnen voor een rationeler watergebruik.
Het duurzame waterbeheer is doorgedrongen op alle niveaus en in alle doelgroepen van de school.
We evalueren de ingevoerde maatregelen en vervangen ze eventueel door betere of nieuwe.
De school slaagt er in ook duurzaam waterbeheer in de omgeving en op mondiaal vlak te behandelen.
We informeren iedereen op school, de ouders, de omgeving en de media over de resultaten van het waterproject.
Met informatie over duurzaam waterbeheer en alle gegevens van de Waterenquête maakt de werkgroep met iedereen op school een Ecopolisschool voor water.
De meeste leerlingen begrijpen wat duurzaam waterbeheer is en zijn bereid eraan mee te werken
Het duurzame waterbeheer van de school beïnvloedt ouders en omgeving. De school behandelt het thema water ook mondiaal.
11
AAN DE SLAG
1.3 Doelgroepen op school In elke stap komen alle betrokken partijen binnen de school aan bod als doelgroep. Per MOS-stap vind je voor elke doelgroep informatie en acties. Je herkent de doelgroepen aan hun icoontje. Deze indeling is niet dwingend. De praktijk vergt soms een creatieve aanpak die van deze structuur afwijkt. Daarom zijn de taken voor de verschillende doelgroepen omschreven als suggesties. Hieronder vind je van elke doelgroep een omschrijving.
De MOS-werkgroep, waterwerkgroep, water- of milieucoördinator De milieuwerkgroep of -coördinator (vanaf nu ‘werkgroep’) is de drijvende kracht achter het hele MOS-waterproject. Als de school binnen haar MOS-project focust op water, moet de werkgroep het overzicht kunnen bewaren. Dat kan. Voor elke stap van het waterproject kan de werkgroep immers terugvallen op het MOS-themapakket „Water op school“. Daarmee kan die de planning, communicatie en participatie duidelijk opvolgen en de duurzaamheid, educatieve winst en milieuwinst van alle activiteiten bewaken. De werkgroep kan suggesties doen om alles goed te organiseren en de verschillende doelgroepen adviseren.
12
1
AAN DE SLAG
Leerlingen en leerkrachten De hoofdmoot van dit MOS-themapakket is uiteraard bedoeld voor leerlingen en leerkrachten. De zes MOS-waterstappen bieden een flinke variatie aan acties om met het thema ‘water’ aan de slag te gaan in de klas, in de school en in de schoolomgeving. Per stap zijn de acties, activiteiten en suggesties ingedeeld op basis van het Ecopolisschoolmodel. Over dat model vind je uitleg in hoofdstuk 2: Basisinformatie, deel 2.5. In elk hoofdstuk staan activiteiten en suggesties die bedoeld zijn voor de school, voor de omgeving of voor de wereld. Meestal zijn de activiteiten geschikt voor de verschillende graden: je kunt minder diep of uitgebreider ingaan op het onderwerp, of je kunt de deeltaken verdelen naar graad. Als de activiteiten bedoeld zijn voor specifieke graden, dan vermelden we dat. Heel wat van de activiteiten kunnen plaatsvinden in verschillende vakken, of kun je verdelen over verschillende vakken tegelijk. Het gaat er hem vooral om daarover onderling duidelijke en concrete afspraken te maken. En daarvoor kun je rekenen op de steun van de werkgroep!
De directie De directie heeft als autoriteit binnen de school de belangrijke taak om het MOS-project alle kansen te geven. Zij vindt in het MOS-waterpakket suggesties om de acties en de actoren te ondersteunen. Enerzijds kan de directie laten blijken dat ze het MOS-project over water belangrijk vindt door er ‘zichtbaar’ achter te staan. Anderzijds kan ze acties stimuleren door ze alle kansen en mogelijkheden te bieden om zich te ontwikkelen. Bijvoorbeeld door het technische personeel tijd en ruimte te geven eraan mee te werken. Ten slotte kun je als directie met een dergelijk project aan de buitenwereld een signaal geven dat maatschappelijke verantwoordelijkheid en educatie in verband met gezondheid en milieu geen loze woorden zijn, maar werkelijk geïntegreerd zijn in het schoolbeleid. Dat de school ook op de waterfactuur bespaart, is mooi meegenomen.
Het technische en onderhoudspersoneel Het technische personeel beschikt over heel wat praktische kennis. Ze kennen de leidingen, de toestellen die zijn aangesloten op het waterleidingnetwerk, weten hoeveel water er wordt gebruikt ... Maar meestal hebben ze weinig pedagogische achtergrond. Samen met de leerkracht kunnen ze acties uitwerken om meterstanden te controleren, sanitair en waterleidingen te bekijken ... Die samenwerking verrijkt het project en geeft het technische en onderhoudspersoneel de kans een waardevolle bijdrage te leveren. Ten slotte kunnen zij ook meehelpen om eventuele technische oplossingen te realiseren.
13
AAN DE SLAG
1.4 Eindtermen: wat bereik je? Scholen of klassen hebben het niet altijd makkelijk om een project dat veel en continu aandacht vraagt in te passen in hun jaarplan. Er moet immers een uitgebreid geheel aan eindtermen gehaald worden. Daarom is er vaak te weinig tijd om waardevolle projecten, die buiten het lespakket vallen, te realiseren. Daar houdt dit MOS-themapakket rekening mee. Door de verschillende stappen te volgen, kan de school de thema’s duurzame ontwikkeling en water behandelen en tezelfdertijd vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen en leerplannen realiseren. In elke stap (en dus per hoofdstuk) staan opdrachten en methodieken die passen binnen het eindtermenpakket. Na de voorgestelde activiteiten voor de school, de omgeving en de wereld, vind je telkens de eindtermen die relevant zijn. Klasleraren en afdelingscoördinatoren kunnen zo nagaan hoe het MOS-waterpakket bijdraagt tot de verwezenlijking van de vakoverschrijdende eindtermen. Voor de verantwoordelijke die het MOS-project binnen de school ter harte neemt, is het halen van die eindtermen ideaal om collega’s te overtuigen aan het waterproject mee te werken en ze op weg te helpen met de activiteiten. Natuurlijk kunnen leerkrachten de voorgestelde activiteiten en opdrachten inhoudelijk en pedagogisch op maat van hun leerlingen kneden.
1.5 Ook voor tso, bso en dbso! Binnen het MOS-waterpakket zijn er ook mooie kansen weggelegd voor het technisch, kunsten (deeltijds) beroepssecundair onderwijs. We illustreren. Technische scholen kunnen zelf aan de slag bij het uitvoeren van gekozen maatregelen om duurzaam met water om te gaan. Een watervriendelijke tuin met een zelfzuiverend rietveld ontwerpen, een wadi aanleggen, een waterwebsite opzetten die de school en haar omgeving informeert enzovoort. In het beroepsonderwijs staan de aspirant-loodgieters op de eerste rij. Zij kunnen zelf, onder begeleiding, spaarzame kranen en wc-spoelbakken installeren, leidingen, regentonnen of wadi’s aanleggen enz. Het bouwteam kan aan de slag met waterzuiveringsinstallaties, waterdoorlatende parkings of schoolpleinen enz. Natuurlijk draait bij duurzaam omgaan met water niet alles rond bouwen en maken, ook het voorkomen van vervuiling is belangrijk. Toekomstige kappers kunnen de koppen bij elkaar steken om te zoeken naar milieuvriendelijke producten en methoden om het haar te lijf te gaan. Wat zijn de voordelen van ecologische
14
1
AAN DE SLAG
brushingproducten, shampoos, haarverf, permanentjes en dies meer? Is er ook een financieel of een gezondheidsvoordeel voor de kapper zelf en de klant? Maar ook in het kunstsecundair onderwijs kun je stilstaan bij vervuiling. Is er mogelijkheid om natuurvriendelijke verven te gebruiken, kunnen de andere verven binnen de school van het afvalwater worden gescheiden? Kun je kiezen voor lijmen die het milieu en het water niet belasten? En wat met het materiaal dat nodig is voor analoge fotografie? Kunnen de jonge fotografen manieren vinden om geld in te zamelen voor computers en programma’s die ook digitale fotografie mogelijk maken? Brainstormen met de klas, een richting of met groepjes geëngageerde leerlingen kan zeker verrassende resultaten opleveren. En wat ze op school concreet leren doen, kunnen ze later in de praktijk brengen.
1.6 MOS staat bij met raad en daad Hoe grondig het MOS-pakket ook uitgewerkt is, vragen of problemen kunnen altijd opduiken. Daarom staat MOS jou met raad en daad bij. Op verscheidene plaatsen in de handleiding verwijzen we naar www.milieuzorgopschool.be. Ook voor educatieve spelen, brochures en lesmateriaal kun je op de website terecht. De MOS-site bevat ook de handige Waterenquête,
15
AAN DE SLAG
een instrument om watergebruik op school te inventariseren. Je leest er meer over in Hoofdstuk 4: Inventarisatie. Maar ook de provinciale MOS-begeleiders staan paraat om concrete bijstand te verlenen. Aarzel niet om contact met hen op te nemen. Ook zij willen dat jouw school slaagt in haar waterbesparende opzet. Zie www.milieuzorgopschool.be > begeleiding.
1.7 Wegwijzer In deze tabel worden de zes stappen gecombineerd met de doelgroepen. Je kunt hier in een oogopslag zien wat een doelgroep in een bepaalde stap kan bijdragen tot het waterproject. Je kunt ook de activiteiten die je hebt afgerond, afvinken. Succes!
16
1 DOELGROEP
AAN DE SLAG
WATER WERKGROEP
LEERLINGEN en LEERKRACHTEN
DIRECTIE
MOS-STAP
•
TECHNISCH EN ONDERHOUDSPERSONEEL
SENSIBILISEREN
• coördineren afspraken maken • communiceren • voor continuïteit zorgen
school: • watermapping • waterquiz • water proeven • waterjournaal • factuurlectuur • watertijdlijn • affiches • waterkrant • waterwebsite • waterhappening
omgeving: • Ecopolisschool • Stroombekkenwandeling • RWZI-bezoek • bronwaterbezoek wereld: • waterarme schooldag • film-boeken • geheim van de drankautomaat • vorming
• steun • T-shirt • profileer school • spandoek • pers • geef tijd, ruimte, budget • informeer raad van bestuur
• informeren • zich voorstellen • vragen om actief deel te nemen
INVENTARISEREN
• inventarisatie coördineren • gegevens verzamelen • Ecopolismodel communiceren
school: • waterenquête omgeving: • beekanalyse • beekonderzoek • riolenspeurtocht
• water thuis • water in buurt wereld: • informatie verzamelen • wereldwaterkaart • virtuele water detectives
• deelnemen • grondplan • water-factuur • plannen • budget en materiaal
• mee-meten • ervaring en kennis delen m.b.t. leidingen, producten, dosering, regenwater
MAATREGELENKIEZEN • coördineren • mee maatregelen kiezen • maatregelen doorlichten en selecteren • actieplan opstellen • schoolforum organiseren
school: • Ecopolis op maat • Ecopolis-pub • doe het zelf • watermanifest • weinig-water-dag
• waterdebat • waterbrieven • waterpetitie
• mee kiezen • keuze verantwoorden • prospectie bij vaklui • maatregelen mogelijk maken
• mee kiezen • maatregelen praktisch uitleggen • praktische haalbaarheid helpen onderzoeken
MAATREGELEN INVOEREN
• actieplan opvolgen • overleggen • realisaties in de kijker
• zelf aan de slag • meewerken • taken aanpakken • ecologische en veilige aanpak
• middelen • medewerking personeel • maatregelen in de kijker
• mee plannen • bijstaan met kennis en ervaring • suggesties
TUSSENTIJDS METEN
• metingen invullen • ervaringen personeel • metingen beoordelen • resultaten verspreiden
• meten • bespreken en interpreteren • resultaten communiceren • conclusies trekken
• waarderen en belonen • slotevenement • resultaten bespreken • meedenken over bijsturing
• mee-meten • maatregelen helpen uitvoeren • problemen signaleren • zuinig blijven met water
BEOORDELING EN TERUGKOPPELING
• terugkoppeling coördineren • slotevenement coördineren
• reflecteren • terugkoppelen • slotevenement
• logistieke ondersteuning • engagement tonen
• blijven letten op zuinig omgaan met water • deelnemen aan slotevenement
omgeving: • beekrapport • buurt waterenquête
wereld: • waterforum • netwerking internationaal • H2O-twinning • solidaire sponsoring
groen gemarkeerd: activiteiten met specifieke kansen voor tso, kso en bso
17
