Ooievaars zonder grenzen!
‘De ooievaars van Planckendael bekeken door een Europese bril’
ANKONA ontmoetingsdag 14 februari 2015
Conservatiebiologen in de ZOO Lange-termijn behoud van genetisch en demografisch gezonde dierentuin- en natuurlijke populaties • Genetische en demografische analyses van RZSA stamboeken • DNA-onderzoek ter ondersteuning van de kweekprogramma's van ZOO en Planckendael • Taxonomisch onderzoek en hybriden (Mexicaanse soldatenara; hertenzwijn) • Populatiegenetica van dierentuinpopulaties, geherintroduceerde én wilde populaties (bv okapi’s; monniksgieren; OOIEVAARS)
De “Vlaamse” ooievaars •
19e eeuw: algemeen voorkomende zomergast maar nog zelden als broedvogel
•
Laatste paar ooievaars broedde in 1895 (!) in Gistel, West Vlaanderen
Succesvolle herintroducties: 1957 (1965) Natuurpark Het Zwin 1990 (1991) Dierenpark Planckendael
De “Vlaamse” ooievaars Getelde "Broedparen" in Vlaanderen
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014 totaal
zwin
pld
vrij
Wim Van den Bossche (vh: Natuurpunt) - Jean Niesz, Marleen Huyghe, (Planckendael) - Kris Struyf (Het Zwin)
Dierenpark Planckendael Voorjaar 2014 • 54 broedparen (bezette nesten) • 84 jongen geringd • 1000ste geringde ooievaar!
Dierenpark Planckendael Stabiele migrerende broedpopulatie • Onderzoek / monitoring • Algemene biologie • Jaarlijkse broedgegevens / Wat bepaalt het broedsucces? • Migratie >>“tracking” met satellietzenders
Project “Ooievaars Zonder Grenzen” • Planckendael • Zwin • Natuurpunt • AMINAL (nu ANB)
Wat bepaalt het broedsucces? 70 60 50 40 No. nes ts
30
No. fl edgl i ngs
20
No. s ucces s ful l nes ts
10
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
Wat bepaalt het broedsucces? • Niet bepalend – hoogte nest; type nest; broedervaring mannetjes
• Wel bepalend – herkomst vrouwtjes - meer uitgevlogen jongen bij vrouwtjes uit “gevangenschap” – nesttrouw = meer uitgevlogen jongen als de vogels hetzelfde nest gebruiken als in het jaar daarvoor – broedervaring - meer uitgevlogen jongen als vrouwtje meer ervaring heeft
Migratie “Ooievaars zonder grenzen”
14559 Date : 30.07.99 19:30:38 LC : 1 IQ : 50 Lat1: 51.003N Lon1: 4.483 E Lat2 : 45.733 N Lon2: 23.114 W Nb mes : 006 Nb mes >-120 dB : 000 Best level : -126 dB Pass duration : 379s NOPC : 3 Calcul freq : 401 653408.1 Hz Altitude : 80 m 00 06 61 01
Migratie “Ooievaars zonder grenzen”
Expedities in 1999 / 2000 / 2006
Migratie “Ooievaars zonder grenzen” Najaarstrek “Germaine” dagen start
eind
piekdag
2008 50
30/08 18/10 507 km
2007 28
24/08 20/09 380 km
2006 33
19/08 20/09 413 km
2005 32
27/08 27/09 471 km
Populatie op Europese schaal?
Populatietrends tot 1980 • • • • •
Habitatverlies Elektrocutie Jacht / bijvangst Vergiftiging Droogte in Afrika / Koude & Regen in Europa
Populatietrends tot 1980 Nederland <10 bp in 1970
Frankrijk (Elzas) 9 bp in 1974 Denemarken 9 bp in 1991 Zweden verdwenen 1950
Zwitserland verdwenen 1950
= =
Populatietrends 1994-2004 • Sinds 2004 Least Concern (IUCN red list) • Europese populatie 105.000 - 120.000 bp. 1994
2004
Portugal
3.302
7.685
Spanje
16.643
33.217
België
35
50
Polen
40.900
52.500
Griekenland 1.500
2.157
Herintroducties • Zwitserland vanaf 1948 • België vanaf 1956
(Frankrijk, Polen & Algerije)
(Polen, Frankrijk, Hongarije)
• Nederland vanaf 1969 • Frankrijk (Elzas) vanaf 1970 • Zweden vanaf 1989
(Zwitserland, Algerije, Polen)
Huidige Distributie Breeding populations Sampled but absent
Oost - West verdeling ??
Adapted from: Huntley etal 2007
ANB: “De Elbe (rivier te Duitsland) vormt een vrij scherpe grens tussen een westelijke en een oostelijke populatie. Vogels van beide populaties onderscheiden zich door het volgen van verschillende trekroutes”.
Herintroducties Zwitserland 1948 (Frankrijk, Polen & Algerije)
België 1956
(Polen, Frankrijk, Hongarije)
West
Oost
Nederland 1969 Elzas 1970 Zweden 1989
(Zwitserland, Algerije, Polen)
Broedsucces en gedrag Conservation Biology. Volume 21, No. 5, 2007
ZWEDEN: herintroductie in 1989 • Broedsucces voor inheemse ooievaars was 1,9 jongen / koppel in een gemiddeld jaar, maar slechts 0,9 / koppel voor ooievaars van Afrikaanse oorsprong. • Reproductief succes van de ‘Afrikaanse’ ooievaars in Zweden is zo laag dat ze geen duurzame populatie kunnen vormen. • Vogels met inheemse afkomst, hadden meer kans om te migreren dan die met geheel Afrikaanse oorsprong.
Migratieroutes? • Welke route – aangeboren aangeleerd?? • Nesttrouw?? • Rol van herintroducties? • Rol van bijvoederen & 500.000 vuilstortplaatsen? 80.000 MOR
MAL CHA
SUD
http://www.dailymail.co.uk
Source: SOS Storch – Collaboration between ‘Stork Switzerland’ and the Natural History Museum of Bern. http://www.sosstorch.ch/holger/menue.html
Structuur van de populatie ? • Ecologische tijdschaal – – – –
Gevolgen van de “populatie-crash” Herintroductie-programma’s Aanvullende voedering Vuilstorten in Zuid-Europa
• Evolutionaire tijdschaal – Historische migratieroutes – Glaciale refugia – laatste IJstijd
Populatiestructuur & Migratieroutes?
DNA uit veren en bloedstalen
GER
DNA uit veren en bloedstalen • Hedendaags en historisch DNA • • • •
459 stalen (wild, zoo’s, musea) Europa (Oost en West) en Afrika Vóór en na herintroducties (1950) MtDNA en microsatelliet DNA
Veren en bloedstalen
Genetische Structuur Dui/Zwe 60
Oost Europa
Fr/Be/Nl
50
Iberia
40
Israel
30
Vóór de herintroducties (1950)
Noord Afrika
20
WEST
OOST
10
0
Oost Afrika
-10
-20
Zuid Afrika
-30
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Samengevat • Sprake van één Europese populatie – Geen aanwijzingen voor genetisch bepaalde migratieroutes – Geen meetbaar effect van translocaties van individuen op genetische niveau
• Wel degelijk gevolgen voor broedsucces afhankelijk van oorsprong van de vogels – meer onderzoek.
Oorsprong van migratieroutes IJS tijdens de laatste ijstijd ~20,000 jaar geleden Permafrost Permafrost
A
A
B
C
Adapted from: Proven & Bennett 2008; Taberlet et al. 1998
Glaciale Refugia
Een dankwoord • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Dierenpark Planckendael Lund University Adam Michiewicz University Museum of Natural History – Vienna Daugavpils University Artis Royal Zoo Zodiac Zoos Museo Nacional de Ciencias Naturales Naturalis Biodiversity Centre Natural History Museum Centre d'Etudes Biologiques de Chizé Parc Des Oiseaux Brussels Natural History Museum, Universidad Complutense de Madrid Michael-Otto-Institut NABU Lund Natural History Museum Israel Nature and Parks Authority, National Zoological Gardens of South Africa Museum für Naturkunde
En verder • • • • • •
Kris Struyf (ZWIN) Wim Van den Bossche (vh. Natuurpunt) Nico Verwimp (ANB) Marleen Huyghe (ZOO/ Planckendael) Jean Niesz (ZOO/ Planckendael) Jill Shephard (ZOO/ Planckendael)
www.zooresearch.be www.onderzoekindezoo.be
Het CRC wordt structureel gefinancierd door de Vlaamse Overheid
