Onze toekomst Een uitdagend scenario in 7 akten

Onze toekomst Een uitdagend scenario in 7 akten

drsWimDavidse, [email protected], 301209

De toekomst is de tijd die na het huidige moment komt. Wikipedia

Een scenario is een chronologische beschrijving ("draaiboek") van een bepaalde gebeurtenis (of reeks gebeurtenissen) die heeft plaatsgevonden of nog moet plaatsvinden. Het woord scenario is afkomstig uit het oud-Griekse theater. Het Griekse Σκηνη (skènè) betekent toneel. Via het Italiaans heeft het woord zijn intrede gedaan in het Nederlands. Wikipedia

Een gebrek aan twijfel leidt tot een gebrek aan creativiteit. E.J. Ouweneel

Hoop niet zonder twijfel en twijfel niet zonder hoop. Seneca

Het tegenovergestelde van onzekerheid: vertrouwen.

Misschien is geluk wel de durf te geloven in je twijfels.

Geïnspireerd worden betekent: zich de toekomst herinneren. Eric van der Steen


2 van 13

2010, een uitdagend scenario Inhoud

Inleiding

4

Akte 1: 2009 – Het jaar van de storm, de schok

4

Akte 2: 2010 – Een voorzichtig zonnetje

5

Overweging 1: De geschiedenis van de toekomst, deel 1

6

Akte 3: 2010–2012 - Het oog van de storm

7

Akte 4: 2013–2015 – De andere kant van de storm en de Ring van Vuur

8

Akte 5: 2016 - Het wolkendek breekt open

9

Akte 6: 2021 - Schitterend weer…

9


10

Overweging 3: Het tipping point halen

10

Overweging 4: Organiseren of ondernemen?

10


11

Akte 7: De moraal - Create your Future

12


3 van 13

2010, een uitdagend scenario Inleiding Het is de laatste week van 2009, de laatste dagen van een turbulent eerste decennium van een nieuwe eeuw, een nieuw millennium – van de Soring 0’s. Tijd om nog even achterom te kijken, te overdenken en te leren, voordat we aan het nieuwe jaar beginnen. Na de Roaring Nineties belandden we in de Soring 0’s. Door TIME werd het aflopende decennium omschreven als ‘The Decade from Hell’ (zie http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1942834,00.html). Je hoeft het met die titel natuurlijk niet eens te zijn, je kunt ’t nogal zwaar aangezet vinden, je kunt de woordkeuze misschien wat onpoëtisch vinden, maar de inhoud van het artikel is aantrekkelijk. Het geeft in vogelvlucht een overzicht van dit aflopende, indrukwekkende decennium. Na de Roaring Nineties, de Soring 0’s – 2009 is het laatste jaar van wat op een vastloper-decennium lijkt, een decennium waarin economische, maatschappelijke, demografische en geopolitieke oververhitting ervoor zorgden dat de westerse zuiger even stevig vastliep in de met kolonialisme, ondernemerschap, industriële revolutie, machtspolitiek en verzorgingsen welvaartsstaat gebouwde motor van onze vooruitgang, onze vaart der westerse volkeren. En straks, straks begint het nieuwe jaar 2010. Een bijzonder jaar, een heel bijzonder jaar – the year after. Ook al zou 2010 zelf niets bijzonders brengen, dan is het nog altijd het jaar waarin de gigantische turbulentie die de wereld trof in 2009, weer wegebde. Het jaar waarin ‘de controle’ weer werd herwonnen en de rust terugkeerde. Wat zal er in 2010, na dat hele bijzondere 2009, precies allemaal gebeuren? Je kunt er veel over schrijven en lezen – ik verwijs je graag naar The Economist – The World in 2010 (zie http://www.economist.com/theworldin/).

Graag maak ik ’t jaar 2010 wat groter - wat belangwekkender, wat symbolischer. Want met 2010 begint ook een nieuwe decennium – de One-ders. En een nieuwe en spannende fase in onze westerse vooruitgang. Laten we nog heel kort achterom kijken, wat langer overdenken, overwegen en leren en dan vooruit kijken, in de vorm van een Scenario voor Onze Toekomst in 7 akten.

Akte 1: 2009 – Het jaar van de storm, de schok We naderen het einde van het zeer bijzondere jaar 2009 – een jaar dat eigenlijk ongewoon vroeg begon, al in september 2008. Dat lange, bijzondere jaar heeft ons veel zwaar weer gebracht: 1. Eerst kelderden de aandelenbeurzen, vertrouwenscijfers en grondstoffenprijzen, daarna volgde toch ook weer een geweldige opleving van diezelfde variabelen; 2. Een in de eerste twee kwartalen historische economische krimp, met in sommige (sub)sectoren krimppercentages van meer dan 20% j-o-j; 3. De consumentenbestedingen en vooral de bedrijfsinvesteringen hebben een flinke dreun opgelopen; 4. Veel faillissementen, waaronder die van oude en nieuwe iconen als GM en Econcern, een record aantal in Nederland en (bijna) ‘faillissementen’ van landen als IJsland, Ierland, Dubai, Hongarije, Griekenland; 5. Een sterk dalende werkgelegenheid, in Nederland vooralsnog een mild niveau van werkloosheid, maar in veel andere landen werkloosheidcijfers die al in de buurt van die van de jaren ’80 reiken, of daar al voorbij zijn;


4 van 13

6. Gigantische reddingsoperaties van overheden die vooralsnog een lange recessie hebben voorkomen, maar met als gevolg een explosieve groei van staatsschulden en nationale begrotingstekorten; 7. Beperking van kredietverlening; 8. Oplevend protectionisme; 9. Sterke daling van de inflatie en tijdelijke deflatie; 10. Meesteroplichters die door de mand vielen; 11. En dergelijke.

Akte 2: 2010 – Een voorzichtig zonnetje Al medio maart 2009, vlak nadat de westerse beurzen een dal hadden bereikt dat lager lag dan dat van eind 2002, begin 2003, sprak Ben Bernanke over ‘green shoots’. Nu, ruim 9 maanden later, zien we duidelijk de eerste zonnestralen vanachter de donkere wolken komen en aan kracht winnen, nu die bewolking wegdrijft: 1. De economische krimp in 2009 is heftig, de sterkste sinds de Tweede Wereldoorlog, maar niet zo heftig als in de eerste 3 kwartalen van 2009 nog werd voorspeld; 2. Voor 2010 wordt lichte groei voorspeld, meer dan halverwege 2009 nog werd verwacht; 3. Een aantal opkomende economieën had in 2009 alleen even een wat minder sterke groei; 4. Bedrijven hebben veel minder werknemers ontslagen dan in de eerste helft van 2009 werd gevreesd (hoewel in de jaren 1920-1930 de werkloosheid van ongeveer 5% uiteindelijk toch explodeerde naar bijna 20% en in de jaren 1970-1980 de werkloosheid van ongeveer 3% uiteindelijk explodeerde naar ruim 10% - zeg nooit nooit, bedoel ik maar te zeggen…); 5. Klant- en medewerkergericht organiseren, zoals Sociale Innovatie (zie http://www.ncsi.nl/), Slimmer Werken (zie http://www.innovatieplatform.nl/publicaties/adviesslimmer-werken.pdf) en Het Nieuwe Werken (zie http://www.dzjeng.nl/blog/2009/10/management-innovaties-evenwichtig-benaderen-ook-hnw.html), blijven aandacht krijgen en innovatoren op dit gebied pakken de mogelijkheden die de druk op de gevestigde orde biedt; 6. De automotive industrie heeft dit jaar de efficiënte brandstofverbranding en alternatieve voortdrijvingstechnologieën ineens bovenaan de agenda gezet; 7. Bedrijven geven ‘groene innovatieprojecten’ meer nadruk, bedrijven met ‘groene divisies’ onttrekken zich grotendeels aan de crisis; 8. Copenhagen 2009 vestigde de blik, intenties en inspanningen nog wat sterker op leefbaarheid en duurzaamheid; 9. En dergelijke.

Voor Nederland wordt voor 2010 een economische groei van ongeveer 1,5% voorspeld. Dat is niet heel veel, maar het is groei, en beduidend meer dan nog in het 3e kwartaal van 2009 werd voorspeld. Die groei is nog zo goed als volledig te danken aan de weer sterk aantrekkende wereldhandel, de overheidsbestedingen en de zorgsector – de consumptieve bestedingen en de bedrijfsinvesteringen staan in 2010 nog onder water. De sectoren die in 2009 het hardst getroffen werden – industrie, transport & opslag en groothandel – zullen weer 1-2% plussen. De detailhandel en vooral de bouw zullen in 2010 nog (stevig) krimpen. De zorgsector zal er met +3% met kop en schouders boven uit steken. De werkgelegenheid zal verder krimpen, sterker nog dan in 2009 en de arbeidsproductiviteit zal stijgen. De werkloosheid zal stijgen naar 6-7%. En dan? Wat zal er gebeuren na 2010?


5 van 13

Overweging 1: De geschiedenis van de toekomst, deel 1 Laat ik hier eerst nogmaals mijn geloof belijden, mijn geloof in cycli, hun niet-lineaire (exponentiële) ontwikkelingsgedrag en hun fasen, mijn geloof in responsieve en generatieve samenhang en holisme, mijn geloof dat wat niet is mogelijk alleen maar nog niet gezien wordt en nog kan komen, dat dingen komen en gaan, dat niets is of werkt voor de eeuwigheid. Het golf-besef helpt om te relativeren, maar ook om (nieuwe) prioriteiten te stellen en (opnieuw) te focussen. In ‘Riding the Waves’ (zie http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1940667,00.html) wordt duidelijk dat de cyclusgedachte steeds vaker weer nuttig wordt gevonden. Zoals Mark Twain ooit zei: “History doesn’t repeat itself - but it rhymes.” Daarom hier kort ‘het vers’ van onze vooruitgang. Sinds het begin van de Industriële Revolutie, aan het eind van de 18e eeuw, heeft de Westerse wereld een enorme vooruitgang gekend, onder andere tot uiting komend in een onvoorstelbare economische groei. Regelmatig werd de groei onderbroken door lichtere en zwaardere crises, maar die stelden desondanks niet meer voor dan een tijdelijke onderbreking van de groei. Zoals heel veel, golft ook onze economie – of beter: onze vooruitgang. De eenvoudigste kwantitatieve manier om de gezondheid van onze economie te beschrijven: de groei van onze productiecapaciteit en de benutting daarvan. Lengte, amplitude en regelmatigheid van onze vooruitgangsgolf zijn natuurlijk geen gegeven, en de veroorzakers ervan evenmin, maar een ‘golf-besef’ werkt erg realisme-bevorderend. Economen stellen dat de groei van de economie in golven verloopt. Om te beginnen is er de vrijwel iedereen bekende gewone conjunctuurcyclus, ook wel Juglar Cyclus genoemd. Deze heeft een lengte die historisch tussen 7 en 11 jaar ligt en wordt gedreven door bestedingen en investeringen. Elke conjunctuurgolf wordt gekenmerkt door een hoogconjunctuur en een laagconjunctuur, zoals die in 1980-1982, 1992-1993, 2002-2003 en nu (2009). Daarnaast heeft de economie een lang-cyclisch karakter. De ontwikkeling van de economie (dus de ontwikkeling van onze productiecapaciteit en de benutting daarvan) kent naast de Juglar-golven de zogenaamde Kondratieff-golven. Deze lange golven zijn opgebouwd uit 5 conjunctuurgolven. De eerste 2 worden de Voorspoedfasen genoemd, met een relatief sterke economische groei. Beide fasen eindigen met een milde laagconjunctuur. De 3e fase wordt de Recessiefase genoemd. De economische groei is hier nog sterk, maar er komen steeds meer tekenen van oververhitting. De Recessiefase eindigt met een jaar met relatief sterke economische krimp. Dan begint de 4e fase, de Depressiefase. Hier wordt de laagste gemiddelde economische groeit gerealiseerd. Ook de Depressiefase eindigt met een sterke economische krimp. Tot slot begint dan de 5e Kondratieff-fase, de Herstelfase. Hier ligt de gemiddelde economische groei weer wat hoger en ook deze laatste fase eindigt met een laagconjunctuur, maar nu weer een relatief milde. En dan begint de volgende Kondratieffcyclus. Het is lastig om oorzaken en gevolgen van vooruitgang als zodanig te herkennen en te onderscheiden. De innovatie- en mentale krachten zijn in de Voorspoedfase(n) van de Kondratieff-golf zó vers, zó gloedvol, zó sterk, dat bijna niets de vooruitgang, de economische groei, daar volledig kan frustreren. Het incasseringsvermogen van de economie, de samenleving en haar mentaliteit is in die fase stieresterk. In de Recessiefase ontstaat er onbalans tussen de krachten en een stevige economische vastloper is ‘just an accident waiting to happen’. Vanuit de emotiecyclus dreigt overdrijving, ‘hoogmoed en losbandigheid’ (Sallustius). In de daaropvolgende Depressiefase volgt een dubbele worsteling: terwijl de conjunctuurgolf gewoon weer golft, maar natuurlijk met een kleinere amplitude, moet het puin van het verleden worden opgeruimd en de krachten voor de toekomst moeten momentum (kunnen) creëren. Hierbij horen confrontaties, pijn en gedoe. Ook deze fase eindigt, gelukkig, maar zo blijkt uit de historische economische groeicijfers: met een dreun. Daarna, in de Herstelfase, wordt er ook nog flink geworsteld,


6 van 13

maar al meer eensgezind en kunnen de goede krachten het heft weer langzaam maar zeker in handen nemen. Waarna in de voorspoedfase(n) van de volgende Kondratieff-golf alle remmen weer los gaan. Etcetera. De huidige, 5e Kondratieff-golf begon in 1988 en zal duren tot ongeveer 2020, met tussendoor, rond 2015, nog een flinke dreun. Rond 2020 zal de eerste voorspoedfase van de 6e Kondratieff-golf beginnen. In 2009 heb ik veel over de geschiedenis en toekomst van onze vooruitgang geschreven en gepresenteerd; zie bijvoorbeeld het trends- en visierapport ‘FutureShift: surfing the waves’ (zie http://www.dzjeng.nl/files/FutureShift%20-%20Surfing%20the%20Waves.pdf), mijn Dzjeng.blog (zie http://www.dzjeng.nl/blog/index.html) en op andere plekken (zie http://www.dzjeng.nl/blog/2009/10/dzjeng-op-andere-plekken.html).

Akte 3: 2010–2012 - Het oog van de storm Met het jaar 2009 ronden we de recessiefase van de 5e Kondratieff-golf af. Hiervóór heb ik verwezen naar het artikel ‘The Decade From Hell… and how the next one can be better’ voor een interessant overzicht van deze recessiefase. (De recessiefase van de 3e Kondratieff-golf duurde van 1920 – 1931, de recessiefase van de 4e Kondratieff-golf van 1967 – 1975 en die van de huidige, 5e Kondratieff-golf begon in 2003.) We beginnen nu aan de moeilijkste periode: de depressiefase. Een periode van een jaar of 5 tot 7 waarin het zwaar kwakkelen wordt: 1. De economische groei per jaar zal gemiddeld (veel) lager zijn dan we van de afgelopen 25, of zelfs 65 jaar, gewend zijn; 2. De werkloosheid zal nog stijgen, maar – vanwege de vergrijzing - vermoedelijk niet tot het niveau dat we nog kennen van de jaren ’30, de jaren ’80 en begin jaren ‘90 van de 20e eeuw; 3. Onze westerse aandelenbeurzen zullen eerst nog een flink deel van hun winst van de afgelopen 10 maanden inleveren en vervolgens in een soort www-beweging onzeker heen en weer bewegen tussen vrij betekenisloze dalen en toppen. De hoogste stand ooit van de AEX, net boven de 700 punten, werd bereikt in 2000. De vorige top, in 2007, laag beduidend lager: net boven de 550 punten. Voorlopig zullen bij ons geen all time highs worden bereikt, die komen pas na 2015 weer in beeld (zie http://www.dzjeng.nl/blog/2009/10/aex-weg-omhoog-of-even-niet.html). 4. Er zullen nog meer faillissementen volgen in sectoren die afhankelijk zijn van binnenlandse bestedingen en in sectoren waar de internationale concurrentie groot en in opkomst is; 5. Structurele uitdagingen, voortkomend uit de vergrijzing, onze gezondheidszorg, ons pensioenenstelsel, (de aard en kwaliteit van) ons onderwijs, de aantallen, kwaliteiten en instelling van onze jongeren (zie http://www.dzjeng.nl/blog/2009/11/dejeugd-van-tegenwoordig.html) onze infrastructuur, onze internationale concurrentiepositie, de structurele krapte op arbeidsmarkt, de stokkende arbeidsparticipatie en arbeidsproductiviteit, onze ondernemende gretigheid en opofferingsgezindheid, ons psychologisch kapitaal en authenticiteit in leiderschap, onze innovaties, onze manier van organiseren etcetera, zullen tot heftige discussies, patstellingen en clashes leiden; 6. Ondernemers met de blik op de toekomst gaan onverdroten voort met hun inventies en innovaties; zij zullen nog eerst op houtjes bijten, maar later zal een aantal van hen een tipping point passeren, de toekomst van de wereld gaan bepalen en daarvan sterk profiteren; 7. Onze overheid moet een keer fundamenteel gaan bezuinigen en zal dat, na veel politiek en maatschappelijk gesteggel, over een jaar of 2-3-4 daadwerkelijk gaan doen, waarna de economie nog een keer flink zal krimpen;


7 van 13

8. Ambtenaren en uitkeringsgerechtigden zullen de druk van de noodzakelijke overheidsbezuinigingen voelen, en protesteren; 9. Er zullen felle disputen optreden tussen de voorstanders van ‘Change’ en de voorstanders van ‘Terug naar het vertrouwde’, de ‘Polderwonder’-situatie van pakweg 1985-2000; 10. In de culturele regionen zal ook weer plek worden opgeëist door bittere, cynische, pessimistische artiesten; 11. En dergelijke.

De depressiefase van de 3e Kondratieff-golf duurde van 1932 – 1937 en de depressiefase van de 4e Kondratieff-golf van 1976 – 1982. De aanstaande depressiefase zal rond 2015 eindigen. (Moeten we nog wat met de Maya-kalender, met het gegeven dat op 21 december 2012 ‘een tijdperk’ afloopt? En met de vraag wat er dan gebeurt? Ik weet ’t niet – zeg nooit nooit. Wellicht, rond die tijd, komt de woede…) In de loop van 2010 – 2012 zullen we het eerste deel van de emotiecyclus die bij veranderen hoort, doorlopen. Na de schok van 2008-2009 zijn er het gevoel van opluchting, de après-schok rust, de negering van de fundamentele uitdagingen.

Akte 4: 2013–2015 – De andere kant van de storm en de Ring van Vuur De opluchting en de schijnbare rust zullen langzamerhand afnemen en plaatsmaken voor onbehagen en onrust. We zullen langzaam maar zeker erkennen dat de stevige economische groei die we de gewend zijn sinds het midden van de jaren ’80 van de vorige eeuw, niet meer vanzelf komt. We zullen langzaam maar zeker inzien dat er een nieuwe, 6e innovatiegolf opkomt, de golf waarin green tech, clean tech, new energy tech, nano tech etcetera de ‘macht’ zullen overnemen en dat de technologie van de 5e golf (digitalisering, computer, robotica, internet, mob tech en contextual tech) volledig doordringt in hoe we leven, werken, ontspannen, leren etcetera. Bovendien zullen we langzaam maar zeker de volgende 4 zaken gaan inzien en erkennen: 1. We komen nu in een periode van Schaarste van Alles terecht (werknemers in Europa, grondstoffen, olie, voedsel, water, schone lucht). Op al die fronten zullen we onvoorstelbare efficiency- en productiviteitswinsten moeten boeken. 2. ‘Nieuwe werelddelen’ doen nu actief mee. Landen als China, Rusland, India en Brazilië knokken zich super-gemotiveerd, met steeds meer macht over grondstoffen én groeiende innovatiekracht naar de top van de internationale handel. De kolonisatieperiode lijkt nu pas écht af te lopen, en als we niet ontzettend ons best doen, vindt in de 21e eeuw een historisch unieke omkering plaats! We zullen kampioen moeten worden in de paradoxale mix van samenwerken en concurreren. 3. Wij, Nederland, staan er juist te midden van deze krachten minder fris bij dan in de jaren ’90 van de vorige eeuw. Om te beginnen hebben we een wat vermoeid ogende economische structuur (zie bijvoorbeeld http://www.innovatieforganiseren.nl/gastcolumns/de-grootste-depressie-kondratieff-perspectief/). 4. Maar, nog belangwekkender: we zitten in de knoop met onze bezieling, onze houding, onze energie. Onze arbeidsproductiviteit is wel hoog, maar staat al een jaar of 10 zo goed als stil. We scoren hoog op technologische inventies, maar zijn veel minder goed met innovaties. In Nederland worstelen we met de wat ik noem Geluksparadox: 80% van de Nederlanders vindt zichzelf (zeer) gelukkig, maar tegelijk vindt 65% dat het meer de verkeerde dan de goede kant op gaat met Nederland; vinden we dat het de verkeerde kant op gaat met onze omgangsvormen, vooral bij de jeugd, een gevolg van een slechte opvoeding; en slechts 40% voelt zich (sterk) gemotiveerd op en door het werk. Net als aan het einde van de Gouden Eeuw zijn we vermogender dan ooit en dat is drsWimDavidse, [email protected], 301209

8 van 13

een voedingsbodem voor behoudzucht en veranderangst, voor decadentie en hoogmoed; een plek waar roeping plaats maakt voor rechten. Tegelijk zoeken we naar welzijn, duurzaamheid en inspiratie. Na onze enorme welvaartsprong van de afgelopen 65 jaar zitten we een beetje omhoog met ons potentieel en onze behoefte aan een groot doel, aan zingeving. We zijn – bewust, maar vooral onbewust – toe aan een nieuw doel, zinvol, uitdagend en verbindend.

We moeten dus op zoek naar nieuwe antwoorden op de vragen wat we doen en hoe en waarvoor we leven, werken, organiseren, leren, streven, samenleven, leiden. Dat zal ons allemaal beslist niet gemakkelijk afgaan – velen herinneren zich wellicht nog de periode van eind jaren ’70 – begin jaren ’80; een periode waarin er veel politiek, maatschappelijk, economisch en internationaal rumoer was en dito zware beslissingen moesten worden genomen. Lang niet alle vernieuwingsinitiatieven zullen levensvatbaar blijken, maar desondanks zullen gevestigde belangen nieuwe belangen naast zich moeten dulden, genoegen moeten nemen met een minder vooraanstaande rol, of volledig verdwijnen… Als land, als samenleving, in organisaties en andere ‘groeperingen’ en als individuen doorlopen we in dit deel van de depressiefase de tweede set van emotionele fasen die bij elk veranderingsproces horen: het bagatelliseren en marchanderen, de woede en het wantrouwen en het verwijten en dan de overgave, het dieptepunt, de reddeloosheid, de wanhoop, de apathie. Na een paar jaar van niet al te indrukwekkende economische groei (gemiddeld 1½-2½% per jaar) eindigt de depressiefase met een dreun van pakweg –4% in 2015. Deze wederom sterke krimp zal pijn doen, veel meer dan die in 2009, omdat in de depressiefase geen reserves kunnen worden aangevuld en tegelijk steeds meer economische, maatschappelijke en politieke spanningen zijn opgebouwd – de situatie is echt niet meer verantwoord, niet langer houdbaar.

Akte 5: 2016 - Het wolkendek breekt open Rond 2016 breekt dan de herstelfase van de 5e Kondratieff-golf aan, waarin de laatste emotionele fasen van ‘het veranderingsproces’ worden doorlopen: nieuw perspectief ontdekken, oefenen, aanvaarding en nieuwe energie. De overheid slankt weer af, bedrijven en sectoren die futureproof of zelfs futureshaping zijn, zullen een versnelling opschakelen, de grote maatschappelijke, politieke, internationale en economische uitdagingen worden langzaam maar zeker constructief aangepakt, de deprimerende gevoelens en de behoudzuchtige - of veranderbange - krachten maken langzaam maar zeker plaats voor hoop en moed en de blik wordt weer meer naar buiten en op de toekomst gericht. We hervinden onze ondernemende gretigheid, hanteren nieuwe manieren om onze productiefactoren en onze capaciteiten beter, productiever en ecologischer te benutten. De (westerse) aandelenbeurzen, dé emotie-meter bij uitstek in deze moderne tijden, beginnen aan een nieuwe, gigantische opmars. De gemiddelde economische groei zal weer wat hoger komen te liggen.

Akte 6: 2021 - Schitterend weer… Daarna, rond 2021, begint de 6e Kondratieff-golf met zijn eerste voorspoedfase. Onze geopolitieke, economische, maatschappelijke en politieke structuur transformeert nu in een hoog tempo en onze vooruitgang zal weer grote stappen zetten.


9 van 13

Overweging 2: De geschiedenis van de toekomst, deel 2 Kunnen we uit de onverstoorbare vooruitgang sinds het begin van de Industriële Revolutie de conclusie trekken dat 2009 ook zo’n tijdelijke onderbreking is geweest, en dat we nu weer verder gaan op ons groeipad? Dat crises slecht tijdelijke, relatief lichte onderbrekingen zijn, perioden waarin de energie voor het vervolg weer wordt opgebouwd? De geschiedenis leert ons ook dat dat niet persé het geval hoeft te zijn. Kijk maar naar de klassieke voorbeelden van de Egyptenaren, de Perzen, de Grieken, de Romeinen. Of naar onze eigen Gouden Eeuw, die in 1672 na zo’n 65 jaar eindigde. Ergens houdt een cyclus ook weer op… Het is denkbaar dat we ergens in de tweede helft van het komende decennium de toerit naar nieuwe vooruitgang door de 6e golf goed missen; dat het wolkendek boven Nederland niet verder openbreekt. In de Gouden Eeuw hebben we in Nederland onvoorstelbaar veel economische groei gekend, maar in het vierde kwart van de 17e eeuw vielen wij stil en werden we aan alle kanten gepasseerd door andere landen. Deze overgang van groei naar (relatieve) economische neergang is voor straks geen ondenkbaar scenario. Zeker als je je realiseert dat heel veel kenmerken van het Nederland-van-toen nu ook weer zichtbaar worden, zoals vergrijzing, hoge welvaart, afnemende innovativiteit, toenemende behoudzucht en gelukzaligheid, minder opofferingsgezindheid en zo verder…

Overweging 3: Het tipping point halen Het begint dus bij onze eigen houding en ons eigen gedrag. Als we alles ‘goed’ doen, als we lering trekken uit onze historie, de geschiedenis van onze toekomst, als we onze verantwoordelijkheid nemen, dan zijn 2009 en de komende jaren niet het einde van onze Tweede Gouden Eeuw; dan halen we het tipping point van de 6e golf. De komende jaren zullen de innovators en wat later de early adaptors, samen ongeveer 1/7e deel van de samenleving en bedrijven, aan de slag gaan – sommigen bewust, anderen onbewust – met alle ontwikkelingen, kansen en ‘verplichtingen’ en de FutureShift gaan maken. Zij zullen de eerste toerit naar de nieuwe weg naar de toekomst nemen. Als de 1e voorspoedfase van de 6e Kondratieff-golf inzet, volgen eerst de early majority en daarna de late majority. Zo’n 85% van de bevolking, bedrijven en instituties staat dan met beide benen in de 21e eeuw. Voor de resterende Laggards resteren op z’n best de kruimels…

Overweging 4: Organiseren of ondernemen? Ooit las ik ergens de volgende definitie van kwaliteit: “Quality is presence of value and not absence of mistake”. Die dubbele beschrijving, die het verschil tussen de mentaliteit van behalen en de mentaliteit van behouden expliciteert, speelt vaak door mijn hoofd als ik naar mensen en naar organisaties kijk. Vaak worden de woorden organisatie en onderneming als synoniemen door elkaar gebruikt. Ten onrechte. Het begrip organisatie wekt de associatie van een vesting. Een bastion waar je je verweert tegen ‘de wereld’ en tegelijk een plaats met macht over haar directe omgeving. Een plaats waar de meeste energie gaat naar gebruiken en vermijden. Waar mensen niet worden uitgedaagd maar worden ingezet en zich schikken. Waar energie en concentratie weglekken. Organiseren is naar binnen gericht. The absence of mistake. Het begrip onderneming klinkt – natuurlijk! zul je zeggen – veel ondernemender. Het wekt de associatie van een expeditie, een ontdekkingsreis naar nieuwe gebieden en mogelijkheden. Een bewegend* platform waar energie wordt gecreëerd en aangewend om de wereld te ontdekken, omdat dat de enige manier is om te groeien en te blijven groeien. Om energiek, betrokken en geconcentreerd te blijven. Ondernemen is naar buiten gericht. The presence of value.


10 van 13

Veel te veel bedrijven en instanties zijn organisaties. Veel te weinig bedrijven en instanties zijn ondernemingen. In de Onrustige One-ders is dat beslist geen pré. Daarom: ga op expeditie! * Bewegend = 1) zich verplaatsend, geen vaste plaats hebbend; 2) inspirerend, motiverend, uitnodigend, beroerend, aanzettend, stimulerend, stuwend.

Overweging 5: De geschiedenis van de toekomst, deel 3 Einstein antwoordde ooit op de vraag wat volgens hem krankzinnigheid is: “Hetzelfde blijven doen en betere resultaten verwachten”. Dat is een creatieve vertaling van Darwin’s stelling dat degenen die zich het beste weten aan te passen, zullen overwinnen. Foster en Kaplan voorspelden – beredeneerden - in hun boek ‘Creative Destruction’ (2001) dat “By 2020, more than three quarters of the S&P 500 will consist of companies we don’t know today – new companies drawn into the maelstrom of economic activity from the periphery, springing from insights unrecognised today.” Dat klinkt wellicht absurd of angstaanjagend, maar het is heel gewoon! Van de 30 fondsen van de Dow Jones Industrial Average (DJIA) die Black Thursday in 1929 meemaakten, staan er nu, eind 2009, nog 2 in de DJIA: General Electric en ExxonMobil. Sinds de oprichting van de DJIA, in de voorspoed-fase van de door de VS gedomineerde derde Kondratieff-cyclus, zijn er meer dan honderd bedrijven in opgenomen geweest – slechts één onderneming van het eerste uur staat er nu nog in: General Electric. De samenstelling van de DJIA is in die jaren (bijna drie Kondratieff-cycli) enorm veranderd, van overwegend basismaterialen, zware industrie, oil companies en food naar een lijst met daarnaast banken, retail, computers & software, mobile, pharma en media & entertainment. Industrieën verhuizen, verdwijnen, en nieuwe komen op. “Creation will happen again and will again leave behind the big guys trying to rely on operations.” (Foster, McKinsey Quarterly, dec. 2008). In Nederland is de dynamiek niet kleiner. De belangrijkste Nederlandse beursindex is de AEX (Amsterdam Exchange Index), in 1983 gestart onder de naam EOE-index (European Options Exchange index). De EOE-index was oorspronkelijk samengesteld uit 15 fondsen, de AEX momenteel uit 25 fondsen. In ongeveer 25 jaar tijd hebben er zo’n 70 fondsen deel uitgemaakt van de AEX (EOE). Zeker een derde van die fondsen bestaat inmiddels niet meer als zelfstandig bedrijf, vooral vanwege overnames en fusies (bron: http://www.behr.nl/Beurs/aexmandjes.html). Ook als we de samenstelling van de bedrijvigheid in Nederland bekijken, zien we over de afgelopen decennia en eeuwen een enorme verschuiving. We zijn inmiddels een diensteneconomie, een land waar de maakindustrie nog wel belangrijk – onmisbaar – is (de agrarische sector - eeuwen, millenia lang de basis - veel minder), maar een veel kleiner aandeel van ons bruto binnenlands product levert dan 30 of 80 jaar geleden, tijdens het begin van de vorige depressiefasen. In de vorige depressiefase verdwenen onder andere de textiel- en scheepsbouwindustrie uit ons land – wat zal er nu verdwijnen? En welke industriële bedrijvigheid zal ervoor in de plaats komen? Kijk naar de 6e innovatiegolf. Inmiddels is de zakelijke dienstverlening de grootste sector in ons land. Daarbinnen is de ICT-gerelateerde dienstverlening de afgelopen decennia het sterkst gegroeid. Welke dienstverlening zal de grote groeier van de komende decennia worden? Kijk naar de 6e innovatiegolf. En bestudeer dan ook even de geschiedenis van organisatorische innovaties. De ontwikkeling van de ambachtelijke naar de monolitische fase van de 20e eeuw, en nu naar de netwerkfase. De ontwikkeling van lokaal en persoonlijk ondernemen naar grootschaligheid, productie- en logistieke capaciteit, efficiency en capaciteitsbenutting,


11 van 13

verder naar variatie, lean management en flexibiliteit, door naar service en relaties en nu naar customization, systems integration, co-makership, co-creatie en verder naar gedelegeerde creatie en prosumptie. Van directief naar participatief en delegerend. Van geïntegreerd naar zwermend.

Akte 7: De moraal - Create your Future Ik weet natuurlijk niet of het scenario dat ik hiervoor heb geschetst ook daadwerkelijk uit zal komen. Maar ik vind het een geloofwaardig scenario, gebaseerd op ‘de’ geschiedenis plus de grote krachten die de toekomst zullen bepalen, de Ring van Vuur. Als we íets mogen leren van onze geschiedenis, dan is dat dat vooruitgang cyclisch is en exponentieel. Dynamiek is all around en van alle tijden. Panta rhei, luidt het al ruim 2500 jaar. Go with the flow. Je krijgt alle kans om mee te doen, maar dat is je eigen keuze, je eigen verantwoordelijkheid. Niet meedoen is geen verstandige optie; de tijd wacht op niemand. De moraal van mijn verhaal is daarom drieledig: 1. Kies je houding, open en onrustig, bestudeer de Ring van Vuur (de 7 grote krachten), de Nationale Stand Van Zaken, je eigen markten (de 5 sectorkrachten) en je eigen organisatie (je eigen krachten). Verdiep je in ‘de mens’. Creëer een visie en scenario’s. Make your mind up. 2. Volg de toekomst, en liever nog: word FutureShaper, creëer je eigen toekomst. Revitaliseer wanneer dat nodig is je missie en je waarden, kies en leef je formidabele doel, onderneem in of voor de sectoren van de toekomst, creëer technologische vernieuwingen en strategische en organisatorische innovaties, maar wees tenminste alert op relevante inventies en innovaties en selecteer je business model innovatie weloverwogen (en leef haar fanatiek), achterhaal en profiteer van onderbenutte interne waardebronnen, durf wetten te breken, leef een innovatieve, disruptive, onderscheidende strategie. Make waves. Sectoren en bedrijven die na 2015 zullen floreren, zullen hun vernieuwende proposities richten op tenminste één van de onderstaande kansvelden: a. De 6e innovatiegolf (eerst nog in de triggerfase) *): milieu, duurzaamheid, green efficiency, duurzame energie, water, …; b. De rijping van de 5e innovatiegolf *): ICT naar het plateau van productiviteit, met verdere, rigoureuze impact op alle aspecten van ons leven en ons geluk; hoe en hoe snel we communiceren, leren, ontdekken, consumeren, oplossingen zoeken, selecteren, ervaren, gezond blijven, relaties aangaan resp. onderhouden, zingeving vinden, vrije tijd invullen, in onze inkomens voorzien, werken, samenleven, …, produceren, organiseren, innoveren, co-creëren, financieren, …; leiden; c. Watermanagement - landwinning en deltawerken; d. Consumptie of werk of vrije tijd of zelfverwezenlijking van ouderen of jongeren of vrouwen of jonge moeders of niet-westerse allochtonen of specifieke levensstijlen / waardensegmenten of specifieke welstandsklassen of …; e. Ondernemingen die hun organisatie willen innoveren, organisaties die enerzijds aantrekkelijk en bewegend willen worden en anderzijds flexibel en minder arbeidsintensief; f. ‘Ondernemingen’ van ZZP’ers; g. Medische, ouderen- en overige zorg; h. En dergelijke. *) Zie voor een impressie: “Tech Pioneers Who Will Change Your life”, http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1948486_1948485,00.html.


12 van 13

3. Creëer en leef een enerverende onderneming, een bewegend* platform waarop mensen – medewerkers, klanten, partners, leveranciers – flow ervaren. Waar zij meedoen, uitdagingen, invloed, ruimte en middelen hebben, kunnen groeien. Op hun sterktes en drijfveren worden gezet. Laat het werken een onderneming, een expeditie zijn. Bied perspectief, een missie, een formidabel doel, involveer, vraag, geef uitdagingen en ruimte en vertrouwen en verantwoordelijkheid en self control en middelen en feedback en steun en aandacht en waardering. Leg verbindingen en laat ze ontstaan. Zorg voor actie en ritme, voor informatie en conversatie. Ga voor personele diversiteit. Sta onzekerheid toe, maar verlang pogingen. Laat proberen en leren. Sta gebrek aan optimisme nooit toe. Niets hoeft perfect te zijn, maar wel zo goed mogelijk, en het moet altijd weer beter. Wees vastberaden en flexibel, wees aantrekkelijk en beweeg*. Laat je onderneming sprankelen. Make happy. Energize. Free your Qi! (Zie http://www.dzjeng.nl/blog/2009/10/free-your-qi-ontketen-de-kracht-in-mensen.html.)

Wat er ook gebeurt, je hebt het in eigen hand. Het barst van de uitdagingen – kansen én bedreigingen. Als jij niet kiest, kiest de tíjd voor jou. Mogelijk tégen jou. Kies zelf, kies voor de toekomst. Creëer je eigen toekomst.


13 van 13

Onze toekomst Een uitdagend scenario in 7 akten

Recommend Documents