JANUARI 2010
Ten Geleide
Einde van dit nieuwe jaar zal reeds een tiende van de eenentwintigste eeuw voorbij zijn. We hebben elkaar onze beste wensen voor een goed en gelukkig jaar overgemaakt, toch wel met enige bezorgdheid en onzekerheid. Vele mensen ondervinden immers de financieel-economische crisis aan den lijve en zien het zwart in. Maar hoop doet leven. En de toekomst is steeds anders geweest dan het verleden. Onze generatie beleeft een grondige verandering van de wereld waarin wij leven en het ziet er naar uit dat het veranderingsproces nog zal versnellen en verdiepen. Voer dus voor de futurologie die wat uitgedoofd is in vergelijking met een paar decades geleden: op zoek naar een onvoorstelbare nieuwe wereld in de expanderende ruimte van het universum. In dit tumult komt het onze Stichting toe haar werking voort te zetten om de culturele verbondenheid met Zuid Afrika gestalte te geven en te verdiepen. Intussen is zij reeds dertig jaren bezig, eerst als Stichting Vlaams Cultureel Centrum Johannesburg met het initiatief rond het Missakcentrum van Camiel De Vleeschauwer, later als de Vlaams-Zuidafrikaanse Cultuurstichting met de twee Takken Overvaal en Weskaap van die Vlaams-Suid-Afrikaanse Kultuurstigting. Er werd heel wat gepresteerd dank zij een goede samenwerking in dit driedubbel netwerk en met de Nederlands ZuidAfrikaanse Vereniging Onze Algemene Vergaderingen en Nieuwsbrief zijn belangrijke forums voor de contacten en communicatie met alle leden. In dit nummer wordt het verslag van de Algemene Ledenvergadering op 7 november 2009 opgenomen waar de twee laureaten van de Opstelwedstrijd Filip Moons en Heleen Steuperaert toelichting gaven bij hun ervaringen in Zuid-Afrika in juli ll. Jos Wilmots doet hetzelfde voor het Inkomend Jongerenproject dat eveneens in juli zijn beslag kreeg in samenwerking met de NZAV. Beide projecten zullen het voorwerp 1
uitmaken van een grondige evaluatie waaruit suggesties voor verbeteringen en vernieuwingen moeten voortvloeien. Het is al een tijd geleden dat de Stichting nog Zuid-Afrikaanse cultuuroptredens organiseerde. Pogingen daartoe moesten worden opgegeven bij gebrek aan belangstelling. Onmogelijk zijn deze initiatieven nochtans niet, getuige de hoogstaande optredens in november ll. van twee ZA kunstenaressen Laurinda Hofmeyer, musicus, en Christine Barkhuizen le Roux, dichteres, georganiseerd door Joris Van Hulle, trouwens lid van de Stichting. Deze optredens kenden een groot succes. Voor onze Stichting is het een aansporing om de traditie van vroeger opnieuw op te nemen. Wellicht kan Afrinetwerk ons daarbij helpen eens dat dit belangrijk project volop dreef zal gekomen zijn. Begin maart zullen twee Vlamingen Jeroen Roppe en Steven Van de Perre in Stellenbosch optreden op het grote Woordfees en andere plaatsen en het thema ¨"Clubcultuur Voetbal in Vlaanderen" behandelen. Dit klinkt wel enigszins bevreemdend maar volgende zomer (winter in Zuid-Afrika) zal het Wereldkampioenschap Voetbal in Zuid Afrika doorgaan en het Woordfeesthema heet dan ook "Baljaar! Sport en sports". Vorig jaar werd in Pretoria een nieuw Woordfees boven de doopvont gehouden dat Woordpoort heet. Linette Van der Merwe, bestuurslid van de Tak Overvaal van die Stigting, werd als directeur aangesteld. Onze Stichting werd uitgenodigd om in september a.s. in te staan voor optredens door Vlamingen. Tot slot kan U het boeiende interview lezen dat Bart de Graaff, hoofdredacteur van het maandblad Zuid-Afrika, in het jongste nummer publiceerde over "Stef Bos: zingen in de hemel".Op zijn manier combineert de zanger-woordkunstenaar in zijn leven en liederen een wonderlijke cocktail van Nederland, Vlaanderen, Zuid -Afrika en hun culturen en talen.
Ward Thielemans Algemeen Voorzitter
2
Algemene Ledenvergadering van zaterdag 7 /11/ 2009 – Aalst
Aanwezig : Werkende leden: Herman en Martha Candries, Gerard De Langhe, Roger Demanet, Jan De Smedt, Kamiel D’Hooghe, Jan en Liliane Goris, Frederik en Goele Pieters- Fonteyn, Ronald en Gerda Snauwaert-De Decker, Herman Suykerbuyk, Ward en Lieve Thielemans-De Backer, Jef Valkeniers, Georges en Jeanine Van Hege-De Brouwer, Fons Verboven, Arthur Verthé, Jos Wilmots.
Toegetreden leden : Herman Gevaert, Caesar Hulstaert, Wilfried Janssens, Marcel Lengeler,
Uitgenodigde opstelwedstrijdwinnaars : Heleen Steuperaert en Filip Moons
Verontschuldigd : Jo Breynaert, Geert Buys, Jan Buytaert, Rik Casteels,Marcel De Doncker, Geert De Putter, Maria Dijkshoorn, Marcel Janssens, Frank Judo, Frans Junius, Ward Kennes, Piet Pottie, Rita Ryssaert, Marcel Storme, Stefaan Top, Johan Van Daele, Jan Van Meirhaeghe, Andre en Isabel Van Rooy, Frans-Jos Verdoodt, Remi Vermeiren, Erik Verresen, Vera Versieck. Afwezig: De Clercq, Jan Degadt, Valery Janssens, Johan Laeremans, Frederik Landerie,Jan Raes, Jacques Rathé, Hendrik Van Houtte, Dirk Van Maasakkers, Chris Van Sumere, Johan Weyts.
In zijn welkomstwoord deelt Ward Thielemans het overlijden mee van Jan Ducheyne, ex-bestuurder en penningmeester van onze Stichting.
1.
Verslaggeving door de twee laureaten van de opstelwedstrijd Filip Moons en Heleen Steuperaert over hun reis naar ZA in juli ll. Goedele Fonteyn geeft een verslag van de laatste sessie van deze wedstrijd en laat dit koppelen aan een power-point-voorstelling door de beide laureaten over hun reis die goed is verlopen. Zij zijn enthousiast teruggekeerd en de echo's van de Stigtingvrienden uit Stellenbosch en Pretoria waren eveneens gunstig.
Wat de toekomst van het project betreft wordt een grondige evaluatievoorbereid. Goele Fonteyn die haar rol als coördinator voortreffelijk heeft vervuld heeft haar ontslag als 3
coördinator en bestuurder ingediend. In haar ontslagbrief zegt zij "Ik kan zelden of nooit aanwezig zijn op de vergaderingen. De combinatie werk en de opvoeding van twee kleinekinderen valt erg zwaar uit, te zwaar om nog veel vrijwilligerswerk op tenemen". Wij moeten Goele dankbaar zijn voor wat zij heeft gedaan en haarbeslissing respecteren. Goele is bereid om mee te werken aan de evaluatie en de opvolging. Bij de evaluatie van het project dienen ook de vrienden van de twee Stigtingtakken in ZA betrokken te worden. Ward Thielemans geeft als afsluiter een overzicht over de historiek van deze opstelwedstrijd en stelt dat via de contacten tussen Vlaanderen en Zuid-Afrika er nieuwe suggesties kunnen geformuleerd en ontwikkeld worden.
2.
Jongerenprojekt. Ook het Inkomend en Uitgaand Jongerenprojekt dient geëvalueerd te worden, met medewerking van de Stigting in ZA. In Vlaanderen wordt het project vooral door Jos Wilmots gedragen met medewerking van Frank Judo. De rol van Jos is cruciaal: organisatie, medewerking van de universiteit Hasselt voor de Zomerschool, financiering en relatie met NZAV. Deze situatie is toch precair en bekommert ook Jos. Jos geeft een overzicht van de startweek indeling en beklemtoonde dat dit alles slechts realiseerbaar is door de inzet van verschillende instanties en mensen. Hij hekelt wel de mindere interesse die hij bemerkte bij sommige deelnemers. Verder was er het rustweekend bij diverse Vlaamse gastfamilies. De daarop volgende week in Nederland wordt toegelicht door Caesar Hulstaert die zich voor deze slotweek inzette
3.
Toelichting door Ward Thielemans bij het Afrinetwerk-initiatief. Na de oprichting van Afrinetwerk voor de relaties ZA-Lage Landen op 3O april jl.en de vestiging van een "skakelkantoor"in die Lae Lande vir die bevordering van het Afrikaans, waarover in de Nieuwsbrief van Juli werd bericht samen met de toespraken van voormalig President FW De Klerk en Flip Buys, Hoofd Vakbond Solidariteit,werd op 19 mei een Rondetafelconferentie over Afrikaans in het Provinciehuis Antwerpen gehouden met Zuid Afrikaanse, Vlaamse en Nederlandse deelnemers (zie de deelnemerslijst in dezelfde Nieuwsbrief). Het verslag van deze conferentie werd in de Nieuwsbrief van oktober gepubliceerd. Een belangrijk besluit van de conferentie was dat een verzoekschrift zou worden gericht aan het comité van de Nederlandse en Vlaamse ministers van Onderwijs, ondertekend door de Zuid Afrikaanse, Vlaamse en Nederlandse organisaties die aan de conferentie deelnamen. In dat verzoekschrift werd aan de ministers gevraagd in oktober 2009 te beslissen het Afrikaans deel te maken van het beleid van de Taalunie. Alle organisaties ondertekenden dit verzoekschrift behalve het Davidsfonds dat bij monde van zijn voorzitter weigerde "omdat het tegen zijn beleid zou zijn". De bijeenkomst van ministers kon niet doorgaan en werd uitgesteld. Intussen wordt door het skakelkantoor in Nederland overlegd om ook daar Afrinetwerk te lanceren. Het Bureau heeft beslist om binnen afzienbare tijd 4
een contact te organiseren met Ingrid Scholtz van het kantoor om onze samenwerking vorm te geven.
4.
Woordfees Stellenbosch maart 2010. Het komende Woordfees zal voetbal als Leitmotiv hebben ter gelegenheid van het wereldkampioenschap voetbal dat volgend jaar in Zuid Afrika zal doorgaan. Frank Judo had contact met de heren Van de Perre en Jeroen Roppe die bereid zijn als experten over het Belgisch voetbal, om op het Woordfees op te treden. Met de directie van het Woordfees wordt contact genomen ter zake. De aanvraag voor toelage van het Ministerie moet tijdig worden ingediend.
5.
Nieuw Woordfees in Overvaal (Pretoria) Het vroeger aangekondigde Woordfees in Pretoria startte als Woordpoort in september jl. Onlangs kreeg de Stichting de indrukwekkende programmabrochure met de verschillende activiteiten. Over het verloop en de opkomst hebben we nog geen inlichtingen. Linette Van der Merwe, bestuurder bij TAK Overvaal van de Stigting werd onlangs ook benoemd tot Hoofuitvoerend beambte van de F.A.K., de Federatie van Afrikaanse Cultuurverenigingen. Zij is ook directeur van Woordpoort.
6.
Ontslag van bestuurders. Karel Platteau en Goele Fonteyn hebben hun ontslag als bestuurder aangeboden. Karel is nu in Duitsland actief en Goele is overbezet met haar leraarschap en de opvoeding van hun twee jonge kinderen. Aan Goele werd een ruiker bloemen overhandigd voor haar jarenlange inzet .
7.
Varia. Hier volgde een oproep voor enkele Zuidafrikaanse cultuuroptredens en een tentoonstelling in Vlaanderen. Deze activiteiten zijn, bij het verschijnen van de nieuwsbrief, succesvol verlopen.
8.
Tijdens het zeer gesmaakte middagmaal na de algemene vergadering gaf Jan De Smedt nog een levendige toelichting over het reilen en zeilen van zijn scholenproject. Volgend jaar gaan leerlingen van het Heilige Maagdcollege van Dendermonde opnieuw naar Zuid-Afrika. Jan tracht weeral het probleem van de financiering op te lossen. Hopelijk kan dit scholenuitwisselingsproject in de toekomst worden voortgezet na de op pensioenstelling van Jan. 5
Verslag inkomend Jongerenproject 2009 in samenwerking met de Nederlands-Zuidafrikaanse Vereniging 1 – 22 juli (waarvan 1 – 13 juli in Vlaanderen)
1. Programma Van 1 tot 5 juli waren de 16 deelnemers en hun begeleider, samen met een paar vertegenwoordigers van de NZAV te gast in het kloosterkasteel Mariagaarde in het Zuid-Limburgse Hoepertingen (tussen Sint-Truiden en Borgloon) . Dit is al sinds vele jaren de traditionele kennismakingstijd, want de Zuid-Afrikaanse jongeren komen van verschillende universiteiten, kennen elkaar niet en zijn aan het begin dus nog geen echte groep. Toch begint in en vanuit Hoepertingen het programma, met lezingen en kleine excursies in de omgeving. Volgende thema’s kwamen daarbij aan bod : - Waar ben ik en wie zijn de mensen hier : Nederland / Vlaanderen /België: geschiedkundig / politiek / maatschappelijk (Jos Wilmots); - Oude en hedendaagse bouwstijlen in de Nederlanden (Dolf Wieërs); - bezoek aan de historische stad Sint-Truiden (8e eeuw): abdijsite – begijnhof – Grote Markt; - fietstocht naar de Sint-Genoveva kerk van Zepperen met haar 16e-eeuwse gotische muurschilderingen; - fietstocht naar en bezoek aan de ambachtelijke brouwerij van Kerkom bij SintTruiden;
Van 5 tot 11 juli verbleef de groep in het studentenhuis Salvator te Hasselt.In die tijd vond het tweede grote deel van het programma plaats: de Zomerschool aan de Universiteit Hasselt, met als thema : Nederland en Vlaanderen in Europa en in de wereld, vanuit een politiek, economisch en cultureel perspectief Daarin pasten de volgende lezingen en seminars: -
Het Nederlands als taal van Hollanders en Vlamingen vergeleken met het Afrikaans. De deelnemers hebben daarvoor het leerboek van Jos Wilmots – met geluidsfragmenten op een CD; 6
- Staatsinrichting van België (Frank Judo); - De Media in België en Nederland (ere-administrateur van de Vlaamse Radio en Televisie Cas Goossens); - De economische situatie anno 2009, uitdagingen in een Europese context (em. prof. dr. Wim Van Looy van de UHasselt); -
Seminar handelsrelaties Nederland / Vlaanderen met Zuid-Afrika (Erik Bruylandt van het weekblad TRENDS);
- Gods bier over Gods akker – het Belgische bierlandschap : klikplaatjes - van Jos Wilmots; -
Samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse universiteiten (ere-beheerder van de UHasselt Willy Goetstouwers);
-
Industriële ontwikkeling van Nederland en Vlaanderen (Ir. Willy Leenders, voormalig personeelschef van de Philipsvestiging in Hasselt);
- De staatsinrichting van en het politieke leven in het Koninkrijk der Nederlanden (Peter de Graaf van de NZAV); - Het schilderij ‘De Nederlandse Spreekwoorden’ van Pieter Breugel de Oude uit 1589 (“klikplaatjes” van Jos Wilmots). In dezelfde periode vond aan de Universiteit Hasselt onder leiding van prof. dr. Luc Renders een Seminarium Afrikaanse taalkunde plaats. Twee docenten uit Zuid-Afrika gaven een week lang les aan een internationale groep belangstellenden. De deelnemers aan beide programma’s woonden in hetzelfde studentenhuis, zodat er op het vlak van sociale contacten en taal een interessante wisselwerking kon ontstaan, waarvan beide groepen profijt hadden. In de loop van die week (6 – 10 juli) maakte de groep vanuit Hasselt twee excursies : - op woensdag 8 naar Brussel, waar de deelnemers ontvangen werden door oud-JPer Frederik Landerie en Leo Camerlynck, een vooraanstaand vertegenwoordiger van de Orde van den Prince; - op donderdag 9 in de namiddag naar Maastricht, met een rondleiding door Rudi Dickhaut van het Algemeen Nederlands Verbond. Het lange weekend van 10 -13 juli brachten de leden van de groep na een gezamenlijk bezoek aan Leuven, waar ze door Frank Judo en zijn desbetreffende medewerkers werden opgewacht, bij verschillende gastgezinnen in Vlaanderen door. Sommigen konden op ie manier kennis maken met Gent, Brugge en Antwerpen, andere hadden het gezellig “thuis” of konden zelfs mee naar zee.
7
Hier eindigt eigenlijk het Vlaamse luik van het JP. Op 13 juli vertrok de groep naar Nederland en bezocht achtereenvolgens Veere, Middelburg, Den Haag, Rotterdam, Hoek van Holland, Amsterdam en Utrecht.
2. Financiën Hierover kan penningmeester Erik Verresen alle details verschaffen. In grote lijnen kan hier gesteld worden dat het verblijf van de groep in het kloosterkasteel Mariagaarde te Hoepertingen en in het Salvatorhuis te Hasselt zeer voordelige posten waren. Ook over de zomerschool een week lang gratis ter beschikking stonden en de maaltijden onder het begrip studentenvoorwaarden vielen.
In de kosten voor het verblijf in Hoepertingen en in Hasselt deelde de NZAV voor de helft. Bovendien sponsorde het genootschap Orde van den Prince op zondag 5 juli in Hasselt een feestelijke ontmoetingsmaaltijd voor de hele groep. Naar verluidt was de Brusseldag van 8 juli aan de dure kant, evenals enkele activiteiten tijdens het weekend.
3. Opmerkingen - De organisatie van het JP beantwoordt zeker aan onze doelstellingen. De samenwerking met het zgn. ‘reiscomité’ van de NZAV (zijnde jongeren-oud-JPers) verliep beter dan twee jaar geleden, hoewel er nog kleine gaten in de communicatie te noemen zouden zijn. - Dank zij een beproefd privénetwerk waren verblijf in Hoepertingen en Zomerschool mogelijk zonder grote kosten: gratis lokalen en sprekers. - Vragen zijn er bij de rekrutering van de deelnemers in Zuid-Afrika Komen die niet overwegend uit dezelfde kringen ? Zijn ze allemaal van tevoren bereid een programma als dat van de zomerschool serieus te volgen ? Beseffen ze welke mate van energie er in de voorbereiding van een en ander is geïnvesteerd ? En vinden sommigen dat niet allemaal een beetje te vanzelfsprekend ? - Dat nogal wat Zuid-Afrikanen er weinig aan doen om contacten te onderhouden, wisten we al. Mij is ook deze keer opgevallen dat er na afloop van de zestien jongelui, die allemaal beloofd hadden bij thuiskomst een mailtje te zullen sturen, welgeteld drie dat ook gedaan hebben. Een van die drie had bovendien iets nodig. En het langste bericht kwam van een bijzonder aardig “bruinman” ! Jos Wilmots
*** 8
Volgend artikel werd overgenomen uit het maandblad Zuid-Afrika met dank aan de hoofdredacteur Bart De Graaff.
Zingen in de hemel
‘Het was of ik een snoepwinkel binnenkwam’ zegt Stef Bos over zijn eerste bezoek aan Zuid-Afrika, nu alweer bijna twintig jaar geleden. Hij viel halsoverkop voor de ruimte die het land en het Afrikaans hem boden: ‘Een ruimte waarin ik me eindeloos kan bewegen’. Bart de Graaff in gesprek met een woordkunstenaar die in Zuid-Afrika vond wat Nederland is kwijtgeraakt. Een gesprek over zijn Afrikaanse wedergeboorte. Over Romeinen en Grieken. En over het vieren van verschillen.
Interview Stef Bos
De wil om eindeloos te bewegen is heel herkenbaar, zegt Varenka Pasche, de ZuidAfrikaanse kunstenares met wie Bos eerder dit jaar trouwde. Want hij is altijd bezig en heeft steevast pen en papier op zak om indrukken of ideeën vast te leggen. Wat energie en nieuwsgierigheid betreft lijkt hij dan ook op een klein jongetje. Of, en Paschke lacht erbij, alsof er in zijn hoofd een hamster in een kooi eindeloos in een wieletjie rondrent.
Ik ken m’n plek Stef Bos werd geboren in Veenendaal en volgde in de jaren tachtig een theateropleiding aan het Hoger Instituut voor Dramatische Kunst in Antwerpen. ‘Ik kreeg er een Vlaams bad’, zegt hij, om daaraan meteen toe te voegen dat hij destijds teveel zijn best deed om Vlaamser dan de Vlamingen zelf te worden. En dat was tot mislukken gedoemd: ‘Ik ben en blijf een Nederlander. Dat zit in m’n denken en in mijn kijken’.
9
Later, toen Bos begon met optredens in Zuid-Afrika, maakte hij die fout niet nog een keer: ‘Nu ken ik m’n plek. Ik heb niets geforceerd, niet geprobeerd om Afrikaanser dan Afrikaans te worden’. Dat beviel hem uitstekend en dat doet het blijkbaar nog steeds. Misschien is het vanuit de drang steeds iets van een outsider in Zuid-Afrika te blijven, maar veel liedteksten van Bos laten een curieuze mengeling van Nederlands en Afrikaans zien. Zoals het aan de in 2002 overleden Ralph Rabie opgedragen Pelgrimsrus: ‘Jouw woorde soek naar sinne/ Jou denken soek een stem/ Jy lei ons terug naar binnen toe/ Daar waar geen mens ons ken’.
Schoonheid en wildheid Het was Rabie (alias Johannes Kerkorrel) die Bos in nauw contact bracht met de Afrikaanse cultuur. Bos ontmoette het boegbeeld van de ‘alternatiewe Afrikaanse musiekbeweging’ in 1992 in een Antwerpse kroeg. De ontmoeting was geregeld door Bos’ agent Janneke Strijdonk, die ook voor Rabie boekingen in België deed. Bos: ‘In Nederland werd de muziek van Ralph tot zijn spijt niet opgepikt, waarschijnlijk door de grote invloed van de antiapartheidsbeweging. België stond er echter wél voor open; daar werd zijn lied Hillbrow dan ook een groot succes.’ Het klikte tussen de twee, en een jaar later reisde Stef Bos aan de hand van Rabie - ‘de beste gids die ik me maar kon dromen’- door Zuid-Afrika. Het was een openbaring om een wereld van extremen maar ook ‘een wereld in pocketformaat’ binnen te stappen: ‘Terwijl wij in Nederland in slaap aan het sukkelen waren, ontdekte ik dat het in Zuid-Afrika bruiste en borrelde. Dat het land een heel eigen vibe had. Een schoonheid die ligt in avontuurlijkheid … een soort wildheid in denken die wij in Nederland zijn kwijtgeraakt. Het gevoel dat alles mogelijk was’. Dat gevoel, in combinatie met het feit dat destijds niemand in Zuid-Afrika hem kende en dus geen verwachtingen koesterde (‘niemand wist wat ik deed’), boden Stef Bos de tijd om bekend met- en verliefd op de Afrikaanse cultuur te worden. Hij onderging wat hij nu omschrijft als een persoonlijke renaissance, ‘mijn wedergeboorte in een verwante taal’. Het was die wedergeboorte die ertoe leidde dat Bos in de daarop volgende vijftien jaar uitgroeide tot een artiest die in de Zuid-Afrikaanse pers wel de meest invloedrijke Nederlandse zanger in Afrika wordt genoemd.
10
Romeinen en Grieken Na het opnemen van een reeks albums met Afrikaans-Nederlandse muziek, mag Stef Bos gerust een cultureel ambassadeur van Afrikaans in Nederland en Vlaanderen heten. Het idee dat Afrikaans tot voor kort een taal van onderdrukking was en daarom ook nu nog ‘besmet’ zou zijn, doet hij af met een eerder verontwaardigd dan vrolijk klinkende lach: ‘Dan zou je geen enkele taal meer mogen leren!’ Zijn fascinatie met Afrikaans komt onder meer voort uit het feit dat het een echte verhalentaal is. Bos: ‘Je ziet de schoonheid van een cultuur het best waar die cultuur zichzelf is. Als ik bijvoorbeeld bij Varenka’s familie ben, worden daar verhalen verteld. Om een stukje verleden te bewaren. Om kennis van de voorouders levend te houden. Dat is echt Afrikaans. Maar wij… wij hebben onze eigen verhalen ingeruild voor verhalen van anderen. Zoals op tv. Het medium is bedoeld om te verrijken, niet om te versmallen. Maar dat gebeurt wél! Wat televisie betreft is Amerika voor ons wat de Romeinen waren voor de Grieken’. Gefascineerd is Bos ook door het gevoel dat Afrikaans zich nog dagelijks vernieuwt, iets dat hij in Nederland niet of in elk geval veel minder heeft: ‘Ik heb hier altijd het idee dat wat je vandaag op straat hoort morgen zomaar in het woordenboek kan staan’.
Infantilisering? Stef Bos schrijft in eerste instantie voor zichzelf, ‘om indrukken die beklijven kwijt te raken. En nadat ik het vorm gegeven heb, wil ik het delen’. Dat dat delen nog wel eens moeilijk kan zijn, blijkt onder meer uit de tekst van Het Avondland, waarin de volgende zinnen voorkomen: ‘Ik ging voorbij de Swartbergpas/ De hel was mooier dan ik dacht’. De toespeling op de afslag naar de kloof (nu natuurgebied) die bekend staat als Die Hel, zal de overgrote meerderheid van Nederlanders en Vlamingen niets zeggen. ‘Ja, dat klopt’, zegt Bos hierover, ‘als ik daar optreed moet ik dit soort dingen eerst uitleggen’. Maar dat hoort bij zijn ambitie om -al is het maar op bescheiden schaal- een bruggenbouwer tussen Nederlands en Afrikaans te zijn. ‘Als kind van gescheiden ouders’ zegt hij, ‘wil je het liefst dat die twee elkaar lief vinden’. Dat geldt wat hem betreft ook voor de verhouding tussen Nederlands en Afrikaans, die overigens een verhouding tussen gelijken moet zijn. En daar is Bos, met het oog op de WK Voetbal van volgend jaar, niet gerust op. ‘Het zou goed kunnen dat in de Nederlandse media dan weer een soort infantilisering van Afrikaans plaats gaat vinden.’ 11
Verschillen vieren Stef Bos heeft inmiddels met vrijwel alle grote namen binnen de Zuid-Afrikaanse muziekwereld samengewerkt. Dat heeft hem onder andere het inzicht opgeleverd dat het nog altijd veelvuldig gepropageerde beeld van Zuid-Afrika als de rainbow nation inmiddels voor veel mensen aan glans heeft verloren. Zo zei de zwarte gitarist Ray Phiri een jaar of wat geleden bij een optreden in Kaapstad persoonlijk weinig waarde te hechten aan het begrip. Zuid-Afrikanen zouden er beter aan doen, aldus Phiri, ‘to celebrate [their] differences!’ Verschillen vieren. Dat lijkt Stef Bos op het lijf geschreven. Hij deed het al in Awuwa, waarin Nederlands, Afrikaans en Xhosa gezongen werd. En hij deed het in Het Avondland, een tweetalig duet met André du Toit (alias Koos Kombuis) die door Bos ‘wellicht de meest authentieke Zuid-Afrikaanse zanger en tekstschrijver’ van dit moment wordt genoemd. Het Avondland kwam overigens op een bijzondere manier tot stand; Kombuis had een tekst geschreven onder de titel Reispsalm, die Bos zodanig raakte dat hij een Nederlands ‘antwoord’ daarop schreef. Het resultaat leest en luistert als een poëtisch tweegesprek tussen twee verwanten die er allebei zeker van zijn ze zich nergens anders écht thuis te kunnen voelen dan op hun geboortegrond: ‘Onder watter ster of noorderlug/ Bly ons strompel blind en sonder sug/ Slegs die suiderkruis wag lankal daar/ Ons toekoms is in Afrika […..] Al heb ik hier het leven lief/ Al is mijn oude wereld ziek/ Zelfingenomen en arrogant/ Toch ligt mijn hart in het avondland/ Al weet ik dat het vuur hier brandt/ Mijn hart ligt in het avondland.
Zingen in de hemel Bos is gereformeerd grootgebracht maar noemt zichzelf nu agnost: ‘Ik heb niet zoveel met het instituut kerk en met dogmatisme. En ik hoef ook helemaal niet te weten wat er na de dood gebeurt’. Toch helpt zijn achtergrond hem om zich in het geloof van anderen te kunnen inleven. In een land als Zuid-Afrika, waar de secularisering tot nog toe beduidend minder ver is voortgeschreden dan in Nederland, kan dat belangrijk zijn. Dat blijkt misschien nog het mooist uit My vrou is huis toe, een lied over een een zgn. kleurlingman die Bos eens in beeldend Afrikaans vertelde dat zijn vrouw overleden was. Bos: ‘Ik neem dat verder en dan komt er een lied uit over mensen die echt “die sout van die aarde” zijn. Een lied dat ik nog met tranen van ontroering zing: “My vrou is huistoe/ Sy sing nou in die hemel/ Sy het gesê/ Sy wag daar in die wolke op my/ My vrou is huistoe/ Sy’s los van die lewe/ En al wat ik hier nog hê/ Es tyd.”’
12
Stef Bos neemt uitgebreid de tijd neemt om over zijn liefde voor Zuid-Afrika en Afrikaans te praten. Het precieze hoe en waarom van die liefde blijft echter ook na twee uur enthousiast vertellen ietwat onduidelijk. Het doet me denken dat juist die onduidelijkheid wellicht de kern van zijn relatie tot Afrikaans vormt: het gevoel dat zingen in zijn tweede moedertaal voor Stef Bos zijn eigen versie van zingen in de hemel is.
***
www.vzacs.be
13
