ontwikkelingen Nieuwe trends in de ziekenhuissector Samen bouwen aan een woonservicewijk Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting

at osborne special gezondheidszorg

ontwikkelingen

3

17

20

24

Nieuwe trends in de ziekenhuissector

Samen bouwen aan een woon­ servicewijk

Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting

Vernieuwende concepten in de care

Voorwoord

2

CONSULTANTS & MANAGERS HUISVESTING & VASTGOED | INFRASTRUCTUUR, GEBIEDSONTWIKKELING & MILIEU

Ruim drie jaar geleden werden wij door een ziekenhuis benaderd

Ontwikkelingen

met de vraag een Masterplan te ontwikkelen voor huisvesting ‘passend bij de werkelijke zorgproductie’. Voor de buitenwereld een

Nieuwe trends in de ziekenhuissector

3

Masterplan leidt nieuwbouw Laurentius in goede banen

6

niet meer dan logische vraagstelling. Vanuit de zorg bezien zeker niet. Daar was het traditionele uitgangspunt: zoveel mogelijk vier­ kante meters uit te onderhandelen met het Bouwcollege. Door het ‘wegvallen’ van het Bouwcollege zijn directies van zorginstellingen

SQUARE: voor weloverwogen investeringen in

zelf verantwoordelijk geworden voor beheer en financiering van de

zorgvastgoed

10

bouw. Dat deze vraag inmiddels als ‘gewoon’ wordt ervaren, geeft

Epilepsieinstelling SEIN kiest voor nieuwbouw

14

aan hoe snel de wereld van het zorgvastgoed is veranderd.

Samen bouwen aan een woonservicewijk

17

Met deze verschuiving van verantwoordelijkheden is ook de scope

Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting

20

van investeringsvraagstukken verbreed van alleen het gebouw naar

Vernieuwende concepten in de care

24

Seminar ‘Laboratoriumgebouwen in internationaal

de ontwikkeling van het totale instellingsterrein. Deze verbreding wordt ingezet om de zorgfunctie op de locatie te versterken met zorggerelateerde functies, maar vooral ook om het benodigde geld voor de bouwplannen te kunnen genereren.

perspectief’

28

Flexibeler werken dankzij multifunctionele poli

32

In deze nieuwsbrief willen wij laten zien dat onze adviseurs

Column Mr. Ingrid Dolmans-Budé

35

anticiperen op de veranderende context en vragen. Door het

AT Osborne Interim Executives

36

adviseurs Gezondheidszorg, Gebiedsontwikkeling en Finance,

maken van multidisciplinaire combinaties met onder andere onze wordt niet alleen de zorgvraag vertaald naar een huisvestingsvraag, maar worden ook de ontwikkelingsmogelijkheden van de gehele locatie meegenomen. Met de selectie van projecten die wij in deze special Gezondheids­ zorg onder uw aandacht brengen, willen wij u een blik achter de

Colofon ‘ontwikkelingen’ is een uitgave van AT Osborne B.V. Met vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Redactie van ‘ontwikkelingen’ J.F. Kennedylaan 100 3741 EH Baarn T 035 - 543 43 43 F 035 - 543 43 44 E [email protected]

schermen van deze multidisciplinaire benadering geven. Aan het Concept en ontwerp Funcke communications & design, Haarlem Druk LenoirSchuring, Amstelveen Oplage 1.500 exemplaren

woord komen onze adviseurs én onze opdrachtgevers. Heeft deze nieuwsbrief uw belangstelling voor onze dienst­ verlening gewekt, neemt u dan gerust contact met ons op en wij vertellen u graag meer over hoe wij uw projecten haalbaar kunnen maken. Rutger Kriek Business manager Gezondheidszorg E-mail: [email protected]

Een terugblik op de AT Osborne Brussel studiedag gezondheidszorg

Trends

Nieuwe trends in de ziekenhuissector

3

Bestuurders en directieleden van ziekenhuizen uit België en

Hierdoor is een duurzaam gebouw ontstaan met een maximale

Frankrijk verzamelden zich op een vroege vrijdagochtend

flexibiliteit. Het bezoek werd georganiseerd en geleid door

op de luchthaven Kortrijk Wevelgem om er het vliegtuig te

Martine Forget, gedelegeerd bestuurder AT Osborne België,

nemen naar Eelde Groningen. Het doel: een studiebezoek aan

Luxemburg en Frankrijk. Het ochtendprogramma bestond uit

het nieuwe Martini Ziekenhuis in Groningen. Een bijzonder

een presentatie over en een rondleiding in de recent in gebruik

ziekenhuis, omdat het gebouwd is conform het IFD-principe

genomen nieuwbouw van het Martini Ziekenhuis. Het middag-

(Industrieel Flexibel Demontabel). Op elke verdieping kan

programma bestond uit een sprekersgedeelte. Zo kwam een

zowel een verpleegeenheid, een polikliniek als een kantoor

interessante en internationale uitwisseling inzake ziekenhuis-

worden ingericht.

materie tot stand.

Trends

4 Gastheer was de heer mr. Jack Thiadens, arts,

Het programma werd voortgezet in het NH Hotel

voorzitter Raad van Bestuur Martini Ziekenhuis.

de Ville. Gesterkt door spijs en drank ging het

Hij gaf een toelichting op het ‘healing environ­

sprekersgedeelte van start. In zijn presentatie

ment’ concept dat succesvol toegepast is in het

zette de heer Marc Cockx, ­verantwoordelijke

nieuwe Martini Ziekenhuis. Aandacht voor onder

bouwtechnisch team van het VIPA (Vlaams

meer licht, kleur, geluid en sociaal contact, leidt

Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden

tot stressreductie voor patiënten en bezoekers

Aangelegenheden), de nieuwe structuur en kern­

en geeft hen meer vertrouwen, wat bevorderend

taken van het VIPA uiteen. De missie van het

werkt voor het genezingsproces.

nieuwe VIPA bestaat uit het ontwikkelen van

Vervolgens gaf de heer Rutger Kriek, project­

initiatieven en deze in een financiering te voorzien

manager AT Osborne, een toelichting op het

van een kwaliteitsvolle, toegankelijke en betaalbare

bouwconcept. Hij heeft het project Martini

infrastructuur voor de zorg- en dienstverlening.

Ziekenhuis begeleid vanaf het ontwerp tot en met

Aan het door het VIPA afgegeven decreet van

de op­levering. In zijn presentatie gaf hij inzage in

17 maart 2006 wordt een artikel toegevoegd

het IFD-bouwen in de zorg, en in de ontwikkeling

betreffende alternatieve vormen van investerings­

van de zorgvisie tot en met de uitvoering.

subsidies, gerelateerd aan gebruiksnormen, en

Tijdens de rondgang door het ziekenhuis was het

inzake de investeringswaarborg. Tot slot wordt de

interessant om overeenkomsten en verschillen in

visie van het VIPA op het federaal MB van 7 mei

de bouw van ziekenhuizen in Frankrijk, België en

2007 met de nieuwe bouwplafonds toegelicht.

Nederland met elkaar te delen.

5 Vervolgens kwamen de heren Didier Bourdon,

Als laatste spreker vroeg Linda Van Steenberge,

directeur Investeringen, Werken, Onderhoud en

consultant Gezondheidszorg AT Osborne Brussel,

Veiligheid, AP-HP (Assistance Publique - Hôpitaux

aandacht voor de vastgoedvisie, die ook in de

de Paris) en Pierre Soulier, architect consultant bij

zorg steeds belangrijker wordt. Onderwerpen als

Groupe Montaigne, aan het woord. Zij schetsten

functionaliteit, locatiebeleid met unilocatie versus

de constante evolutie in de ziekenhuisarchitectuur.

gespreide locaties met satellietpolen en door­

Deze wordt gekenmerkt door grote veranderingen,

ontwikkelen op locatie met een langetermijnvisie,

zoals het ontstaan van paviljoenziekenhuizen,

zijn nog steeds aan de orde. Daarnaast groeit het

ziekenhuiscampussen en mono­blokafgeleiden. De

belang van uitstraling, imago, en de ligging van het

ziekenhuisarchitectuur balanceert tussen nieuw­

vastgoed en wordt dit meer en meer gezien als een

bouw aan de rand van de stad, en restauratie van

strategisch instrument.

het oude patrimonium. Het vastgoed onder Franse ziekenhuisarchitectuur

Tot slot vond er een geanimeerd panelgesprek

was gedeeltelijk verouderd. Een belangrijke inspan­

plaats, waar verschillen werden onderstreept in

ning tot modernisatie werd gelanceerd door de

wetgeving, gebruik en plaatsing van afwerkings­

regering aan de hand van twee plannen voor een

materialen en hygiënische eisen voor ziekenhuizen

totaal van 16 miljard euro. De privéziekenhuizen

in België, Nederland en Frankrijk. n

dalen in aantal maar vergroten in capaciteit aan bedden. De publieke meerlocatieziekenhuizen verminderen hun spreiding.

Laurentius Roermond

6

Masterplan leidt nieuwbouw Laurentius in goede banen Het Laurentius Ziekenhuis in Roermond staat de komende jaren voor een omvangrijke bouwopgave. Op termijn worden alle bouwdelen vervangen door nieuwbouw. Daarnaast krijgt, in een afzonderlijk traject, een deel van het ziekenhuisterrein een nieuwe bestemming. AT Osborne schreef samen met het bouwbureau van het Laurentius het masterplan voor beide trajecten.

Nieuwbouw

fase 1

fase 2

7 “Het Laurentius Ziekenhuis staat op een ­prachtige

komen te zitten. Nu liggen afdelingen vaak onhan­

locatie en heeft een belangrijke functie voor de

dig ver uit elkaar. Verder kan de ontsluiting van het

gezondheid van de stad. Tegelijkertijd zijn de

ziekenhuisterrein beter. Hoewel het ziekenhuis

­huidige bebouwing en inrichting van het terrein

dichtbij het centrum van de stad ligt, is de entree

niet optimaal. Nu ontstaat de unieke gelegenheid

van de locatie niet op de binnenstad gericht.

daar wat aan te doen”, legt Rutger Kriek uit. Hij is

“Het ziekenhuis zou zich fysiek nog beter kunnen

als business manager Gezondheidszorg vanuit

presenteren aan de stad. Het is een ziekenhuis

AT Osborne als adviseur bij de nieuwbouw- en

waar de inwoners van Roermond aan gehecht zijn.

­renovatieplannen van het Laurentius Ziekenhuis

De gemoedelijkheid en toegankelijkheid van de

betrokken.

ziekenhuismedewerkers is bijna spreekwoordelijk. De inrichting van het terrein en de aansluiting op

Referentiekader voor alle bouwplannen

het stadscentrum zijn daar geen afspiegeling meer

Het Laurentius Ziekenhuis in Roermond is een

van. Ook het gebouwencomplex is gedateerd en

algemeen ziekenhuis met 429 bedden, waarin zorg

faciliteert de huidige zorgprocessen niet meer”,

verleend wordt aan de regio Midden-Limburg.

zegt Kriek.

Het complex bestaat uit verschillende gebouwen, waarvan het oudste uit 1931 en het jongste uit 1992

Gefaseerde nieuwbouw

stamt. Het ziekenhuis ligt dicht tegen het centrum

Reden genoeg dus om het gebruik van de

van de stad aan. Deze ligging en de omvang – het

gebouwen en het ziekenhuisterrein eens goed

terrein is 64.000 vierkante meter groot – bieden

tegen het licht te houden. Het Laurentius

veel mogelijkheden om tot een modern en aan­

Ziekenhuis streeft op termijn naar volledige nieuw­

trekkelijk geheel te komen. AT Osborne heeft

bouw op de bestaande locatie. Maar om dat ook

in opdracht van het ziekenhuis het masterplan

financieel mogelijk te maken, worden niet alle

geschreven voor de herontwikkeling van het

bouwdelen gelijktijdig vervangen. De nieuwbouw

vastgoed en het terrein. Dit plan geldt de komende

wordt gefaseerd uitgevoerd, gecombineerd met

jaren als referentiekader voor alle bouwplannen

renovatie van bestaande gebouwen. Een deel van

van het ziekenhuis.

het ziekenhuis heeft nog een te hoge boekwaarde.

In zijn huidige vorm bestaat het Laurentius

Te vroege vervanging door nieuwbouw zou

Ziekenhuis uit een diversiteit aan gebouwen, die

kapitaalvernietiging betekenen. Bovendien moet

niet meer op de meest efficiënte wijze gebruikt

het ziekenhuis tijdens de bouw gewoon in bedrijf

kunnen worden. De looplijnen voor de zorg­

blijven. Het masterplan maakt bouw in fasen

verleners zijn lang en voor al het verkeer in het

mogelijk en definieert alvast het eindplaatje van

ziekenhuis zijn veel vierkante meters in gebruik.

een volledig nieuwgebouwd ziekenhuis. “In feite

Bovendien zijn de routes niet overal even logisch

geeft het masterplan een beeld van waar het

voor de patiënten en bezoekers. Daarnaast wil het

ziekenhuis naartoe wil. Alle bouwplannen van de

ziekenhuis meer scheiding aanbrengen in het

komende jaren zullen getoetst worden aan de visie

logistieke verkeer tussen de patiënten- en

en de structuur die in dit plan beschreven staan.

bezoekersstromen. Ook zou de zorgverlening

Elk nieuw plan moet passen in het totaalplan. Zo

efficiënter verlopen wanneer zorgverleners die veel

blijven de eenheid van het ziekenhuis en het

met elkaar moeten samenwerken, dichter bij elkaar

terrein in stand”, legt Kriek uit. “We maken de

Laurentius Roermond

8 keuze om extra te investeren in de zaken waar

stapsgewijs nieuwe delen bijgebouwd en in gebruik

we goed in zijn. Dat mag best wat meer vierkante

genomen. Maar dan zal de bouw wel meer overlast

meters kosten dan we traditioneel vanuit de

geven. Medewerkers en patiënten ondervinden

bouwmaat­staven gewend zijn. Aan de andere kant

meer hinder van het lawaai en het stof. Bovendien

kijken we ook naar de mogelijkheid om in te

moeten sommige gebouwen eerst worden gereno­

krimpen op gebieden waar in de toekomst minder

veerd om later alsnog door nieuwbouw te worden

vraag naar is”, zegt bouwmanager Sjef Koenen van

vervangen.

het Laurentius Ziekenhuis.

De derde optie houdt in dat het ziekenhuis op termijn geheel door nieuwbouw wordt vervangen,

Ambities

maar dat dit in fasen gebeurt die zo goed mogelijk

Om tot een goed gefundeerd masterplan te

op de bestaande situatie aan­sluiten. Hierdoor

kunnen komen, hebben AT Osborne en het

ontstaat een compact ziekenhuis, waardoor een

Laurentius Ziekenhuis eerst door middel van

groter deel van het terrein een nieuwe bestemming

workshops de strategie van het ziekenhuis in kaart

kan krijgen. Maar het betekent ook dat de organi­

gebracht, vertelt Kriek. “Vanuit vier verschillende

satie op korte termijn al grote investeringen moet

invalshoeken is door mensen uit de organisatie

doen.

gesproken over de ambities van het ziekenhuis: de zorg, het vastgoed, de organisatie en de markt.

Zorglogistiek als vertrekpunt

Deze gesprekken leveren een beeld op van de koers

Het masterplan geeft ook inzage in de conse­

die het ziekenhuis wil varen. En dat is belangrijke

quenties van de verschillende opties voor de

input voor het masterplan.” Daarnaast zijn voor het

doorlooptijd van het bouwproces en voor de

masterplan de boekwaarde, technische staat en

kapitaallasten, afgezet tegen de verwachte ontwik­

functionele beoordeling van de huidige bouwdelen

kelingen in de omzet. “In het masterplan zelf is nog

van belang. Niet alleen voor het huidige gebruik,

geen definitieve keuze gemaakt voor één variant”,

maar ook voor eventuele herbestemming is de

zegt bouwmanager Sjef Koenen van het ziekenhuis.

waarde van het vastgoed vastgesteld en in het

“Het heeft een helder inzicht gegeven in de

masterplan opgenomen.

verschillende mogelijkheden.” Het ziekenhuis heeft er bewust voor gekozen eerst alle opties te

Verschillende scenario’s

verkennen en de zorglogistiek in beeld te brengen

Wat de nieuwbouw en renovatie van het vastgoed

om pas in de volgende fase te gaan praten over de

betreft, moet het ziekenhuis uit verschillende

vormgeving en inrichting van de gebouwen. Dat

scenario’s een keuze maken. Het masterplan noemt

leverde volgens Koenen een belangrijk voordeel op.

drie haalbare opties. De eerste variant is volledige

“Daardoor is de ontwikkeling van het masterplan

nieuwbouw naast het bestaande ziekenhuis. Dat

niet gericht op de vierkante meters per afdeling

heeft als voordeel dat de overlast van het bouw­

of architecto­nische keuzes, maar ging het gesprek

proces tot een minimum beperkt wordt. Wel moet

eerst over de vraag wat we nu eigenlijk willen

in deze variant de bestaande bebouwing versneld

met het ziekenhuis. Onze plannen zijn zo echt

worden afgeschreven. De tweede variant onder­

conceptueel tot stand gekomen, beginnend bij de

vangt dit nadeel. Hier blijven de bestaande

zorgvraag vertaald in een zorglogistieke ordening.

gebouwen nog lange tijd in gebruik en worden

Inmiddels is een keuze gemaakt voor één variant.

De zorglogistieke ordening wordt vertaald naar een

en vernieuwende ideeën aan. De samenwerking

ruimtelijke programma en een functionele layout

verloopt heel prettig. Daardoor hebben we dit

voor de variant waarin een gedeeltelijke nieuw­

master­plan in zeer korte tijd kunnen maken. Daar

bouw plaats vindt en een deel van het bestaande

zullen we in een later stadium, bij het ontwerpen

huis wordt gerenoveerd.

van de functionele layout en de schetsen van de

9

gebouwen, alleen maar baat bij hebben. We doen Conceptuele ontwikkeling

dat bewust in deze volgorde: eerst de functiona­

In de gesprekken over de toekomst van het

liteit, daarna de vorm.”

ziekenhuis bewijst de zorgcirkel van AT Osborne zijn waarde, merkt Kriek op. “Wij merken dat de

Stedenbouwkundig en architectonisch inpassen

huisvesting van het ziekenhuis vaak een sterke

Het wordt nog een hele toer om het bouw­proces

invloed heeft op de organisatie van de zorg­

in goede banen te leiden, verwacht Kriek. “Dat

verlening. Maar juist bij nieuwbouwplannen is

maakt dit traject ook zo leuk. Het lastige is vooral

het belangrijk om niet de vorm van het gebouw

dat het ziekenhuis moet nieuwbouwen op plaat­

of de architectuur leidend te laten zijn. Daarom

sen waar al vastgoed staat. Een andere uitdaging

gebruiken we in het gesprek een model, de zorg­

is om het nieuwe complex stedenbouwkundig en

cirkel, waarin we schematisch weergeven hoe de

architectonisch goed in te passen in de centrum­

logistiek, de planning, de capaciteit en andere

omgeving van Roermond. En terwijl de nieuwbouw

aspecten van een zorgproces op elkaar inspelen.

stapsgewijs vorm krijgt, moet het ziekenhuis ook

Dat helpt om de kern van de discussie vast te

in de tussenfasen een mooie uitstraling krijgen.”

houden, los van de indeling van het gebouw en

Naar verwachting kan eind 2009 of begin 2010

los van de vraag wie waar komt te zitten in het

de uitvoering van het eerste bouwplan voor het

nieuwe gebouw.”

Laurentius Ziekenhuis beginnen. Daarmee krijgt

In deze manier van denken ligt de kracht van AT

het masterplan stapsgewijs vorm in concrete

Osborne, vindt ook Koenen. “Zij hebben enorm

nieuwbouw en renovatie, waardoor uiteindelijk

veel kennis over de conceptuele ontwikkeling van

een ziekenhuiscomplex ontstaat dat weer jaren

zorgprocessen. En ze stellen zich heel coöperatief

mee kan. n

op. De medewerkers van AT Osborne dragen frisse

1 cardiologie

röntgen

Specialismen bij elkaar in de buurt

lab

ZIEKENHUIS

2

1 longgeneeskunde

neurologie

functieonderzoek

patiënt

patiënt

psycholoog

2

Virtuele thema’s

Op afstand samenwerken in een zorgpad

orthopaedie

kinderdiëtist arts

Parttime thema’s

Zorgverleners komen bij elkaar voor een spreekuur

3

3

patiënt

Permanente thema’s

geriatrie 1 labuitslag 2 röntgen 3 consult 4 consult

SQUARE

10

SQUARE: voor weloverwog in zorgvastgoed Een ziekenhuis moet aan een groot aantal zorgprocessen en activiteiten ruimte bieden: van spreekuurafdeling tot interventie-OK. Dat maakt nieuw- of verbouw een complexe operatie. Want hoe maak je de oppervlakte en kosten van zoveel verschillende functies inzichtelijk én beheersbaar? En wat is het effect van je huisvestingsambities daarop? Een team van adviseurs binnen AT Osborne boog zich over deze vragen. Het resultaat: een adviesinstrument dat het zorgproces, de vereiste oppervlakte en alle gebouwgerelateerde kosten combineert in één model. “Het ontstaan van dit instrument, SQUARE, is

Inzicht in kosten

een reactie op de veranderde wetgeving”, schetst

Van Iterson is één van de drijvende krachten achter

Jonts van Iterson, adviseur Gezondheidszorg bij

het adviesinstrument. Zij heeft bij de ontwikkeling

AT Osborne. “Voorheen gaf een WTZi-vergunning

hiervan ook een aantal ziekenhuizen betrokken. Die

zekerheid over de vergoeding van de kapitaal­lasten.

gaven aan belang te hechten aan scenario-analyse

In de komende periode wordt dit afgebouwd. Voor

en transparante onderbouwing van keuzes. Ook

ziekenhuizen neemt de keuzevrijheid toe bij het

inzicht verkrijgen in kosten per afdeling was een

invullen van hun huisvesting, maar dat betekent

belangrijke wens. Hun input gaf mede vorm aan

ook grotere financiële risico’s. Daarom hebben wij

SQUARE, dat uit drie modules is opgebouwd:

één geïntegreerd model ontwikkeld om huisvesting

een oppervlaktemodule

in vierkante meters en euro’s te bepalen op basis

een investeringskostenmodule

van de productie en de ambities”.

een exploitatiekostenmodule

11

en ­investeringen “Juist door die combinatie geven we een betrouw­

onderbouwd advies waarin ook ambitieniveaus en

baar beeld van de investering en huisvestings­

toekomstscenario’s zijn meegewogen.

lasten, de oppervlakte en in hoeverre de huisves­ ting aansluit op de productie”, zegt Van Iterson.

Voor wie?

“Het instrument stemt de totale omvang zorg­

Het adviesinstrument is geschikt voor zieken­

vuldig af op wat je als ziekenhuis aan capaciteit

huizen met een huisvestingsvraag. Dat kan variëren

nodig hebt. Voorheen was de voorgeschreven norm

van complete nieuwbouw tot een voorgenomen

gebaseerd op het verzorgingsgebied. Nu heb je

(deel)renovatie. Het instrument kan worden

zoveel beïnvloedbare parameters dat de berekening

gebruikt voor het totale ziekenhuis, maar ook voor

veel beter bij de eigen ambities en doelen aansluit.”

individuele afdelingen en specialismen.

Wat doet het adviesinstrument?

Wat levert het op?

SQUARE is een adviesinstrument dat ziekenhuizen

Door productiegegevens – zoals het aantal opera­

helpt bij het maken van objectieve en welover­

ties en patiënten per afdeling – te combineren met

wogen investeringsbeslissingen. De productie­

oppervlakte, investering en exploitatie ontstaat een

cijfers van het ziekenhuis vormen de basis voor de

reëel beeld van alle gebouwgebonden kosten. Niet

berekening in het instrument. Deze worden in de

alleen voor de bouwinvestering, maar ook voor

oppervlaktemodule ingevoerd. De modules voor

de bijbehorende exploitatiekosten. SQUARE gaat

investerings- en exploitatiekosten zijn gekoppeld

bovendien uit van de ambities die een ziekenhuis

aan de benodigde oppervlakte. Het resultaat is een

heeft en verbindt daaraan een totaaladvies over de

SQUARE

12 gevolgen voor oppervlakte, investering en

Zo werkt het instrument

exploitatie.

SQUARE is opgebouwd uit drie modules: oppervlakte

Wel quick, niet dirty

investeringskosten

“Stel dat je als ziekenhuis wilt investeren in

exploitatiekosten

‘healing environment’  ”, zegt Ytzen van der Werf,

De productiegegevens van het ziekenhuis worden

senior-adviseur bij AT Osborne. “Dat kan extra geld

ingevoerd in de oppervlaktemodule, die de

kosten. Maar als je kunt onderbouwen dat dit de

benodigde vierkante meters berekent. De modules

verpleegduur bekort, heb je die meerkosten al snel

voor investerings- en exploitatiekosten zijn aan de

gedekt.” Door in het adviesinstrument de ene knop

oppervlaktemodule gekoppeld. Zo wordt de relatie

omhoog en de andere omlaag te draaien krijg je als

tussen productie, investeringskosten en exploitatie­

ziekenhuis steeds de consequenties van jouw

kosten gelegd.

keuzes voorgeschoteld. “Dat levert een totaalbeeld op van kosten en mogelijkheden dat echt voor

Per module wordt rekening gehouden met de

jouw ziekenhuis van toepassing is”, zegt Van der

ambities van het ziekenhuis op het gebied van

Werf. “Het model werkt dus wel quick, maar zeker

organisatie, ruimte, gebouw en gebruik. Dat

niet dirty.”

varieert van de wens openingstijden te verruimen tot een verhoogd klimaatcomfort, of meer aan­

“Door te draaien aan de ambitieknoppen, krijg je als ziekenhuis steeds de consequenties van jouw keuzes voorgeschoteld.”

dacht voor bijvoorbeeld veiligheid. Zo worden consequenties van diverse scenario’s bepaald. Door de snelheid waarmee dat kan, is het model goed geschikt voor scenario-analyses.

productie oppervlakte

-

ambitie organisatie

+

-

ambitie ruimte

+

totaal m2

investering

-

ambitie gebouw

+

per functie

-

ambitie organisatie productiegroei openingstijd bezettingsgraad

+

-

ambitie ruimte

+

grootte van ruimten

totaal €

exploitatie

-

ambitie gebruik

+

per functie

-

ambitie gebouw

+

nieuwbouw/renovatie healing environment uitstraling duurzaamheid flexibiliteit veiligheid marktinvloed demonteren

totaal €/jr per functie

-

ambitie gebruik

+

afschrijvingstermijn onderhoud energie

13

Weloverwogen beslissen Het gemak waarmee SQUARE verschillende scenario’s de revue laat passeren, bepaalt mede de

“Voor ziekenhuizen is het van belang kosten per afdeling snel inzichtelijk te kunnen maken.”

kracht van het adviesinstrument. Dit gebeurt door wijzigingen in de productie of het ambitieniveau aan te brengen. Zo is de huidige huisvesting van een ziekenhuis moeiteloos te vergelijken met

Je krijgt als ziekenhuis tenslotte niet langer

toekomstscenario’s. Het helpt ziekenhuisbestuur­

financiering per vierkante meter, maar financiering

ders meer gevoel te krijgen bij de strategische

afhankelijk van het aantal behandelingen dat je

keuzes die ze maken. Een andere meerwaarde zit

uitvoert.

in de onderbouwing van beslissingen. “We maken het proces inzichtelijk”, zegt Van der Werf. “Het is

Snellere scenario-analyses

niet alleen een uitkomst die de werkelijkheid recht

Maar hoe nieuw is dit instrument nu eigenlijk?

doet, maar ook een die transparant is. Het advies is

“Wijzelf en ook andere adviesbureaus konden al

daardoor geen ‘black box’ en dat geeft een bestuur­

prima voorrekenen hoe groot een ziekenhuis moest

der ook gevoelsmatig de zekerheid dat hij een wel­

worden”, zegt Van Iterson. “Ook kostenmanage­

overwogen beslissing neemt.”

ment behoort tot onze dagelijkse bezigheden. De sprong die we met SQUARE maken is dat de

Inspringen op marktwerking

productie, kosten en omvang worden gecombi­

Hoe gedetailleerder de informatie die een opdracht­

neerd in één model waarbij je ook de ambities kunt

gever aanlevert, hoe verfijnder en specifieker de

wijzigen. We willen de opdrachtgevers van dienst

uitkomst. Hoeveel mensen bezoeken mijn polikli­

zijn door dit instrument mee te nemen in de

nieken, hoeveel patiënten wil ik ontvangen op de

advisering. Hiermee kunnen we sneller scenario-

verpleegafdeling? Het gaat om de vraag wat

analyses uitvoeren, met een grotere mate van

werkelijk nodig is. Daarmee sluit het advies­

verfijning.” AT Osborne verzorgt presentaties bij

instrument aan bij de marktwerking en noodzaak

een aantal ziekenhuizen die hun huisvesting

tot efficiency in ziekenhuizen. Toenemende markt­

­heroverwegen. Van der Werf: “Vanuit de ervaringen

werking noodzaakt ziekenhuizen immers om kosten

die we in die organisaties ontmoeten, zullen we

en feitelijke productie nauwkeurig af te stemmen.

anderen interesseren.” n

SEIN Cruquiushoeve

14

Epilepsieinstelling SEIN kiest voor nieuwbouw SEIN, de Stichting Epilepsie Instellingen Nederland, staat voor een omvangrijke en ambitieuze bouwopgave. De zorg­organisatie wil op locatie De Cruquiushoeve tussen Hoofddorp en Heemstede nieuwbouw realiseren voor 240 cliënten lang verblijf. Daarnaast krijgt de nabijgelegen locatie Meer en Bosch 40 nieuwe plaatsen. Voor De Cruquius­hoeve wordt bovendien een masterplan ontwikkeld. AT Osborne begeleidt SEIN bij de totstandkoming van zowel masterplan als bouwplan en voert het programmama­nagement over het bouwtraject.

15 De Cruquiushoeve gaat de

van de locaties. De zaak kwam

komende jaren ingrijpend op de schop. De zorginstelling SEIN

innovatieve vorm van contrac­

sluiten bij de zorgvisie van de

in een stroomversnelling toen

teren gekozen: het zogeheten

organisatie. Toch blijkt vastgoed

de oude woongebouwen niet

design & build-contract. Hierbij

andersom ook van grote invloed

bouwt hier 240 plaatsen – en

meer bleken te voldoen aan

wordt één enkele partij verant­

te zijn op de manier waarop die

op Meer en Bosch nog eens 40

de eisen die het Bouwcollege

woordelijk voor zowel het

zorgvisie in de praktijk gestalte

plaatsen – voor mensen met

stelt. Ook wat de brandveilig­

ontwerp als de uitvoering. De

kan krijgen. De start van een

epilepsie. De nieuwbouw dient

heid betreft was het vastgoed

uitvoerende partij kan hierdoor

grootschalig bouwtraject is

ter vervanging van de bestaande

aan vernieuwing toe. Het dorp

het ontwerp optimaal afstem­

daarom een uitgelezen moment

woningvoorraad, die groten­

Cruquius hoort bij de gemeente

men op de uitvoering van de

om nog eens kritisch in gesprek

deels uit het begin van de jaren

Haarlemmermeer, waar ook

nieuwbouw. Dat moet zorgen

te gaan over de strategie, de

zeventig stamt. Daarnaast komt

Schiphol onder valt. Sinds de

voor een integraal product

manier van werken en de cultuur

er een nieuwe kliniek en krijgen

Schipholbrand van 2005 houdt

waarin ontwerp, budget en

van de organisatie. Daar heeft

de concerndiensten nieuwe

de gemeente streng de hand

planning vroegtijdig op elkaar

SEIN samen met de specialisten

huisvesting in het gebouw

aan de brandveiligheid van

zijn afgestemd en geeft meer

van AT Osborne dan ook vol­

ZuidOostPunt. Verder wil SEIN

gebouwen. AT Osborne adviseert

mogelijkheden om technologi­

doende tijd voor uitgetrokken.

een deel van het terrein afstoten

bij de bouw­projecten van SEIN,

sche vernieuwingen in de bouw

In deze gesprekken zijn de

voor woningbouw. Hier moet een

begeleidt de ontwikkeling van

toe te passen. Een ander voor­

ontwikkelingen in de vraag, de

dorp van vijfhonderd tot duizend

het masterplan voor de heront­

deel van design & build is dat de

zorgmarkt en het vastgoed­

woningen ontstaan. Door middel

wikkeling van De Cruquiushoeve

design & build-partner integraal

beleid in hun samenhang

van deze omgekeerde integratie

en begeleidt de Europese aan­

verantwoordelijk is voor het

bekeken. Ook bedrijfsecono­

brengt de organisatie de maat­

besteding van de bouwopgave.

ontwerp en de tijdige realisatie

mische uitgangspunten, zoals

schappij dichter naar de cliënten

De Europese aan­besteding heeft

van de nieuwbouw binnen de

de optimale groepsgrootte van

toe die op De Cruquiushoeve

inmiddels tot een voorselectie

marges van het budget.

een woon­eenheid, zijn hierin

wonen. Voor de herontwikkeling

van drie design & build-partijen

van het terrein en een verbeter­

geleid. Zij maken op basis van

De zorgverlening als

lingen in de nabije toekomst zelf

de aansluiting op de omgeving

het programma van eisen een

vertrekpunt

verantwoordelijk worden voor

laat SEIN een masterplan ontwik­

aanbiedingsontwerp. Aan de

AT Osborne neemt in het

rendabele financiering van hun

kelen.

hand daarvan kiest SEIN de partij

advieswerk de zorgverlening

vastgoed, is een goed business­

die de bouw gaat realiseren. Om

als vertrekpunt. Hoe belangrijk

plan harde noodzaak geworden.

Stroomversnelling

de doorlooptijd van het bouw­

bouwplannen ook zijn, ze zijn

Advies over het businessplan

SEIN liep al een aantal jaren rond

proces kort en de kosten laag

dienstbaar aan de zorgverlening.

maakte in eerste instantie geen

met plannen voor vernieuwing

te houden, heeft SEIN voor een

Het vastgoed moet goed aan­

deel uit van de opdracht aan

mee­gewogen. Omdat zorginstel­

SEIN Cruquiushoeve

16 AT Osborne, maar wordt nu toch

beeld de beeldkwaliteit, zorgen

medewerkers, cliënten en cliënt-­

daarom naar oplossingen voor de

in het proces meegenomen.

de projectleiders ervoor dat het

vertegenwoordigers zoveel

jarenlange afschrijving op functio­

De juiste vragen stellen, daarin

masterplan en het bouwplan

mogelijk op één lijn te krijgen.

neel verouderde gebouwen en

bewijst AT Osborne haar meer­

goed op elkaar afgestemd

Dit project wordt geleid door een

proberen ze dit soort problemen

waarde.

blijven. Want de kwaliteit van het

ervaren gebiedsontwikkelaar van

zo veel mogelijk te voorkomen.

bouwplan dat voor SEIN wordt

AT Osborne. Verder bestaat het

AT Osborne adviseert SEIN ook

Ingewikkeld proces

gerealiseerd is van invloed op

team uit onder meer technische

over de vastgoedontwikkeling

Complicerende factor in de

de opbrengst van het master­

en juridische specialisten van AT

op de lange termijn. Regeren

plannen van SEIN is dat het

plan. De totstandkoming van

Osborne.

is immers vooruitzien. Dus is

masterplan en het bouwplan

het masterplan is een ingewik­

gelijktijdig ontwikkeld worden.

keld proces. Er moet een milieu­

Langetermijnvisie

denken over de inpassing van

Normaliter zou er eerst een

effectrapportage komen, het

Met het oog op de toekomst

bijvoorbeeld het relatief nieuwe

masterplan moeten komen, waar

geluid van de aangrenzende

moet het vastgoed van SEIN

dagactiviteitencentrum van

het bouwplan dan een afgeleide

provinciale weg N201 kan voor

voldoende flexibel inzetbaar

SEIN, dat pas over een flink

van wordt. Maar deze traditio­

beperkingen zorgen en de

blijven. Gebouwen worden een

aantal jaren aan vernieuwing

nele manier van werken levert

provincie stelt de nodige eisen

blok aan het been als ze zo

toe is. De nieuwbouw op De

voor SEIN te veel tijdverlies op.

aan de plannen. Verder zoekt

specifiek voor één gebruiksdoel

Cruquiushoeve en op Meer en

Daarom hebben AT Osborne en

SEIN bij de lokale politiek naar

gemaakt zijn dat ze nooit meer

Bosch zal volgens planning begin

SEIN ervoor gekozen de ontwik­

draagvlak voor de woningbouw­

voor andere doeleinden gebruikt

2010 gereed zijn. Dan beschikt

keling van het masterplan en van

plannen. Want van oorsprong

kunnen worden. Dan vormen

SEIN over een modern en flexibel

het bouwplan parallel te laten

kent De Cruquiushoeve geen uit­

ze een remmende factor op het

vastgoedbestand, waarmee ook

verlopen. Door goed onderling

gesproken stedenbouwkundige

moment dat de organisatie

de komende decennia goede

overleg en door gezamenlijke

structuur. Ook binnen SEIN is

nieuwe wegen in wil slaan.

zorg verleend kan worden aan

sessies te houden over bijvoor­

het belangrijk om bestuur,

Terecht zoeken zorginstellingen

mensen met epilepsie. n

het goed om nu alvast na te

Artist Impression Nieuwbouw SEIN Ontwerp: Wentink Architecten, Muiden Realisatie: BAM Utiliteitsbouw, regio Noordwest

Samen bouwen aan een woonservicewijk

Borgerbuurt Amsterdam

17

De Borgerbuurt wordt de eerste woon­ servicewijk van het Amsterdamse stads­deel Oud-West. Gezamenlijk hebben bewoners, het stadsdeel en aanbieders van diensten voor wonen, welzijn en zorg op een rij gezet welke projecten er moeten komen om de woonservicewijk vorm en inhoud te geven. Samenwerking is hierbij het sleutelwoord. Ingrid de Jong van AT Osborne begeleidde de planvorming, in opdracht van het stadsdeel.

“Het idee van een woonservicewijk is dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen, leven en deelnemen aan de maatschappij. Door zorgverlening en andere ondersteunende hulp zoveel mogelijk aan huis aan te bieden, hoeven mensen die zorg nodig hebben niet naar bijvoorbeeld een verpleeg- of verzor­ gingshuis”, legt adviseur Gezondheidszorg Ingrid de Jong van AT Osborne uit. Bemoedigende resultaten Het concept van de woonservicewijk is sterk

de woonservicewijk Borgerbuurt te schrijven.

geld hoef je bijvoorbeeld de buurt niet uit.

in opkomst. Overal in Nederland worden

Om te beginnen heeft procesbegeleider De

Daarnaast heeft de Borgerbuurt een halte

plannen gemaakt om wijken in te richten

Jong geïnventariseerd welke organisaties in

voor het openbaar vervoer en zijn huisarts,

waar zorg en ondersteuning voorhanden

de buurt actief zijn en welke voorzieningen

apotheek en fysiotherapeut dichtbij.”

is voor mensen die dat nodig hebben.

al aanwezig zijn. Dat leverde bemoedigende

Amsterdam wil in elk stadsdeel woonservice­

resultaten op. “De Borgerbuurt blijkt al veel

Groot percentage ouderen

wijken realiseren. De eerste woonservicewijk

in huis te hebben om tot een goede woon­

Het is niet verwonderlijk dat de Borgerbuurt

van Oud-West wordt gerealiseerd in de

servicewijk te kunnen uitgroeien. Zo is er een

zoveel voorzieningen heeft voor wonen,

Borgerbuurt. Daarna zal worden beslist of dit

centraal ontmoetingscentrum De Klinker van

welzijn en zorg. Vergeleken met de andere

concept ook in andere wijken van Oud-West

waaruit verschillende voorzieningen worden

buurten van Oud-West woont hier het

kan worden toegepast.

aangeboden. Voor mensen die niet meer

grootste percentage ouderen. Wel is de

Om tot een goed resultaat te kunnen komen,

zelfstandig kunnen wonen biedt De Klinker

toegankelijkheid van de woningen een

heeft het stadsdeel Oud-West AT Osborne

diverse woongroepen. Voor je dagelijkse

uitdaging, merkt De Jong op. “De woningen

ingeschakeld om een implementatieplan voor

levensbehoeften en voor het pinnen van

in De Borgerbuurt zijn over het algemeen

Borgerbuurt Amsterdam

18 niet zo geschikt voor mensen die lichame­

In een serie van vier workshops hebben

van hun tong durven te laten zien, dan is dat

lijk wat minder vitaal worden. Het zijn voor

bewoners, aanbieders en het stadsdeel het

in de brainstorm en bij de uitwerking van

het grootste deel rolstoelonvriendelijke

implementatieplan geschreven. De eerste

ideeën in ieder geval niet gebleken. Er zijn

jaren-tachtig etagewoningen die nog niet

workshop was in november 2007. De aan­

juist veel samenwerkingsmogelijkheden naar

afgeschreven zijn.” Grootschalige nieuwbouw

bieders van wonen, zorg en welzijn, zorg­

boven gekomen waar iedereen baat bij kan

is dan ook geen optie in de Borgerbuurt.

verzekeraar AGIS en het stadsdeel Oud-West

hebben. Die samenwerkingsmogelijkheden

Daarom wordt de oplossing vooral gezocht

zochten op drie vragen een antwoord:

kunnen nog beter worden gebruikt wanneer

in aanpassing van bestaande woningen en in

Wat kan uw organisatie zelf doen voor de

de directies hun planning beter op elkaar

intensievere samenwerking tussen de

woonservicewijk? Wat kan uw organisatie

afstemmen. Het traject om tot dit implemen­

aanbieders van diensten voor wonen, welzijn

met hulp van anderen doen? Wat kan uw

tatieplan te komen heeft daar echt

en zorg. “De Borgerbuurt blijkt veel samen­

organisatie voor anderen doen om succesvol

verandering in gebracht.”

werkingspotentieel te hebben. Tot nu toe

te zijn in de woonservicewijk? Veel waardering

is dat potentieel nog niet voldoende benut. Het implementatieplan moet aan deze

Initiatieven

De manier waarop het implementatieplan

situatie een einde maken. Want al is het in

De workshop resulteerde in een lijst van

tot stand is gekomen heeft veel waardering

deze buurt eigenlijk best goed geregeld,

102 initiatieven die – al dan niet in samen­

gekregen. Dat alle partijen volop de ruimte

het kan altijd beter.”

werking – tot stand gebracht kunnen worden

hadden om mee te werken aan de ontwikke­

in de woonservicewijk Borgerbuurt. In

ling van het plan, is bij het stadsdeel Oud-West

Betrokkenheid

de tweede workshop hebben belangen­

in goede aarde gevallen. Ook de gemeente

Vanaf het begin zijn de aanbieders van

organisaties en het stadsdeel van gedachten

Amsterdam heeft warme belangstelling voor

wonen, welzijn en zorg intensief bij de

gewisseld over de behoeften van bewoners in

het plan. Voor Ingrid de Jong zit het werk er

totstandkoming van het implementatieplan

een woonservicewijk en over de knelpunten

nog niet op. “We hebben ook de opdracht

betrokken. “Dat was een bewuste keuze.

in de huidige Borgerbuurt.

gekregen de uitvoering van het implemen­

We wilden voorkomen dat we zelf een

In de derde en de vierde workshop hebben

tatieplan te begeleiden. De organisaties die

rapport vol aanbevelingen gingen schrijven

aanbieders en belangenbehartigers een

bij de Borgerbuurt betrokken zijn, gaan het

waar alle betrokkenen het vervolgens mee

selectie van de initiatieven uitgewerkt tot

komende jaar aan de slag om de projecten

zouden moeten doen”, zegt De Jong. “Het

concrete projecten. “Voor deze workshops

in gang te zetten. Wij spelen daarbij een

bijzondere van dit plan is juist dat we het

hebben we medewerkers uitgenodigd die een

coördinerende rol, onder meer door tools en

samen gemaakt hebben. Ook de gebruikers

laag dieper in de organisatie zitten, zodat de

ondersteuning aan te bieden en door twee­

van de woonservicewijk zijn er via een aantal

initiatieven van het directieniveau vertaald

maal per jaar op directieniveau een evaluatie

belangenorganisaties nauw bij betrokken

kunnen worden naar de werkvloer”, merkt

te organiseren met alle betrokkenen. Zo

geweest. Dat heeft ertoe geleid dat iedereen

De Jong op. Aanbieders zijn graag bereid met

houden we de vaart erin en blijft de prettige

heel enthousiast en gemotiveerd is om met

anderen samen te werken, is haar opgevallen.

samenwerking levend.” n

de woonservicewijk aan de slag te gaan. Het

“Als aanbieders elkaar al als concurrenten

is hun eigen product.”

beschouwen en daardoor niet het achterste

19 Projecten voor de Borgerbuurt

De workshops hebben een groot aantal waardevolle ideeën opge­leverd, die door bewoners en aanbieders van wonen, welzijn en zorg in concrete projecten voor de woonservicewijk Borgerbuurt zijn uitgewerkt:

Casemanagement

Zorgketen dementie

Mensen met meervoudige problematiek hebben vaak met verschil­

De Borgerbuurt moet een sluitend systeem krijgen van zorgverle­

lende zorgaanbieders te maken. Zij hebben er baat bij als de ver­

ning aan mensen met dementie, van signalering en diagnostiek tot

schillende vormen van zorgverlening goed worden gecoördineerd

dienstverlening aan patiënten en ondersteuning van mantelzorgers.

en op elkaar afgestemd. Dit project voorziet in casemanagers die deze taak op zich nemen. Daardoor kunnen bewoners langer en

Burgers met een beperking inzetten als vrijwilliger

met meer kwaliteit van leven in hun eigen omgeving blijven wonen,

Vrijwilligers vervullen een belangrijk rol in de ondersteuning van

ondanks hun vaak complexe en intensieve zorgbehoefte.

mensen die zorg nodig hebben. Door zich als vrijwilliger in te zetten, kunnen mensen met een beperking actief deelnemen aan

Van hoog naar laag

de samenleving. Het mes snijdt hier aan twee kanten. Aan de ene

De woningcorporaties willen bemiddeling aanbieden aan ouderen

kant krijgen bewoners ondersteuning, aan de andere kant levert

die op een verdieping wonen, zodat ze kunnen verhuizen naar een

het andere bewoners een actieve rol op in de samenleving.

beganegrondwoning in de buurt. Dit moet de toegankelijkheid van woningen voor mensen met een lichamelijke beperking verbeteren.

Kwaliteitspanel woonservicewijk

Hierdoor kunnen ze langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen

Ouderen en mensen met een beperking beoordelen tweemaal per

omgeving.

jaar de algemene voorzieningen in de buurt en kennen een onder­ scheiding toe aan een voorziening die goed toegankelijk is.

Voorlichting medicijngebruik Verkeerd medicijngebruik kan gevolgen hebben voor de gezond­ heid en zelfstandigheid van buurtbewoners. Voorlichting vanuit het gezondheidscentrum en de apotheek draagt bij aan verantwoord medicijngebruik.

Medisch Spectrum Twente Enschede

20

Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting

De nieuwbouw van het Vrouw Kind Centrum van Medisch Spectrum Twente stond onder grote tijdsdruk. Toch is het gelukt om voldoende tijd uit te trekken voor overleg met de toekomstige gebruikers. Het nieuwe centrum is een aanwinst en geeft alvast een beeld van de nieuwbouw die de komende jaren nog zijn beslag krijgt in dit Enschedese ziekenhuis.

21 Medisch Spectrum Twente maakt vaart met de

de toekomstige gebruikers van het gebouw: de

bouw van een nieuw Vrouw Kind Centrum op

medisch specialisten en het personeel. Verder

de hoofdlocatie aan de Haaksbergerstraat in

houdt de verhuizing naar het Vrouw Kind Centrum

Enschede. Dit vier verdiepingen tellende ovaal­ vormige gebouw wordt achter het bestaande ziekenhuis neergezet. Na het Thoraxcentrum is

voor de betrokkenen ook nog eens een organisato­ rische herstructurering in.” Loopbrug

dit het tweede nieuwe gebouw van het zieken-

Medisch Spectrum Twente was hard toe aan

huis. Uiteindelijk zal het gehele dertig jaar oude

nieuwe huisvesting. Met name de afdeling

ziekenhuisgebouw vervangen worden door

Gynaecologie/Verloskunde. Deze was op de locatie

nieuwbouw. De nabijgelegen locatie Ariënsplein,

Ariënsplein gevestigd, terwijl de operatiekamers

die nog ouder is, wordt als ziekenhuisvoorziening opgeheven.

zich aan de Haaksbergerstraat bevonden. Met name voor Verloskunde is de route naar de operatiekamer, via de loopbrug die beide locaties verbindt, een probleem. Ook de Inspectie voor de

Veel randvoorwaarden

Gezondheidszorg heeft zich hierover kritisch uit­

Cees Berger is als kwartiermaker Vrouw Kind

gelaten. Daarom is besloten de zorg voor vrouw en

Centrum verantwoordelijk voor de realisatie

kind als eerste over te brengen naar nieuwe huis­

namens het Medisch Spectrum Twente. Daarnaast

vesting op de andere locatie, dichtbij de operatie­

is hij binnen de huidige organisatie bedrijfskundig

kamers. De poliklinieken en verpleegafdelingen

manager. De verantwoordelijkheid voor de realisa­

voor Gynaecologie/Verloskunde, Kindergenees­

tie omvat naast het bouwtraject ook de inrichting

kunde, en Neonatologie worden in het nieuwe

van de werkprocessen. Cees Berger laat zich voor

Vrouw Kind Centrum ondergebracht, dat in 2009

het projectmanagement bijstaan door Peter van

zal worden opgeleverd. Het centrum krijgt een

Hooff van AT Osborne. Een goede samenwerking is

oppervlakte van elfduizend vierkante meter en

van cruciaal belang om dit project tot een goed

wordt in de toekomst verbonden met de centrale

resultaat te leiden en hij is daarover zeer positief.

hal van het nieuwe ziekenhuisgebouw.

Cees Berger is vanaf begin 2007 bij het project

Sommige bouwdelen moeten wijken om ruimte

betrokken. Ruim daarvoor werd AT Osborne al

te maken voor het Vrouw Kind Centrum. De poli-

belast met het projectmanagement waardoor zij

klinieken voor Oogheelkunde, Fysiotherapie,

ook voor continuïteit heeft kunnen zorgdragen.

Kaakchirurgie met bijzondere tandheelkunde, Orthopedie en Chirurgie zijn naar tijdelijke huis­

Bij de start van het project was Renee Dooyeweerd,

vesting verhuisd. Voor het ziekenhuis betekent dit

adviseur Gezondheidszorg van AT Osborne, ver­

woekeren met de ruimte die nog beschikbaar is op

antwoordelijk voor de vertaling van het zorgproces

de locatie Haaksbergerstraat.

naar een passende huisvesting van het Vrouw Kind Centrum. “Het is een project met veel verschillende

Nieuw ontwerp

randvoorwaarden. Bovendien komt het onder vrij

Het Vrouw Kind Centrum is onder stevige tijds­-

grote tijdsdruk tot stand en hebben we bij het

­druk tot stand gekomen, vertelt Dooyeweerd. “Een

ontwerp veel energie gestoken in het overleg met

eerder ontwerp kon niet worden uitgevoerd. Het

Medisch Spectrum Twente Enschede

22 bron: IAA Architecten Enschede

bleek technisch onhaalbaar en zou tijdens de bouw

gebruikers het ontwerp te optimaliseren. We

teveel overlast hebben veroorzaakt. Bovendien

hebben uiteindelijk voldoende mogelijkheden

leverde het uiteindelijk, als alle nieuwbouw klaar

kunnen vinden om hun wensen in te passen. Het

zou zijn, geen optimaal gebouw op. Toen wij medio

komt er in dit soort processen ook op aan dat je

2006 bij dit project werden betrokken, kwam er net

de taal van de zorg spreekt en luistert naar de

een nieuw ontwerp op tafel. In zeer korte tijd is dat

bezwaren die naar voren worden gebracht. Daar­

besproken en heeft het ziekenhuis er een besluit

door hebben we dit traject naar tevredenheid

over genomen.” Daarna ging alles in sneltreinvaart.

kunnen afronden.”

Dooyeweerd: “In de zomer volgde de openbare aan­ besteding, waarna het in oktober 2006 is gegund.

Processen gestroomlijnd

Wij hebben vervolgens tot begin december 2006

In het gebruikersoverleg zijn goede oplossingen

met de toekomstige gebruikers van het Vrouw Kind

naar voren gekomen voor de logistieke structuur

Centrum over de indeling van het gebouw gepraat,

van het nieuwe centrum en de aanlevering van

terwijl ondertussen de voorbereiding van de bouw

goederen. Dat proces vindt straks zoveel mogelijk

al van start ging. Om dat mogelijk te maken hebben

gescheiden plaats van de patiëntenstroom. Om de

we de bouw van het casco en de inrichting uit

aangeboden zorg voor de verschillende patiënten­

elkaar getrokken. De oplevering van het geheel

groepen van het Vrouw Kind Centrum goed te

staat voor maart 2009 gepland.”

kunnen organiseren, komen afdelingen, die voor­ heen fysiek verder van elkaar verwijderd waren,

Gebruikersgroepen

nu dicht bij elkaar te zitten.

Het besluit om de bouw van het centrum op te

“Op de begane grond worden de poliklinieken van

knippen in het casco en de inrichting was nodig om

het Vrouw Kind Centrum gerealiseerd. De verlos­

verdere vertraging te voorkomen. “Daardoor kon

kamers en de couveuseruimten (Neonatologie)

het casco alvast gebouwd worden, terwijl we met

komen op de 1e etage dicht bij elkaar te liggen.

de gebruikersgroepen nog in overleg moesten over

Op de 2e etage komen de Kraamafdeling en

de inrichting. In deze gesprekken hebben we ook

Gynaecologie en op de 3e etage de Kinderafdeling

tijd besteed aan het opbouwen van visie en ver­

met voor de tieners een aparte tienerhoek.” Het

trouwen. Want door de bouw van het Vrouw Kind

nieuwe centrum wordt de plek waar alle zorg

Centrum worden afdelingen bij elkaar gebracht die

rondom Vrouw en Kind gegeven wordt, ongeacht

daarvoor gescheiden optrokken. Bovendien heeft

de aandoening. De medisch-specialistische zorg

ten tijde van het vorige ontwerp het gebruikers­

wordt rondom de patiënt georganiseerd. Dat komt

overleg een tijdlang stilgelegen. Verder had het

de patiëntgerichtheid ten goede. Verder stemmen

management vanwege de tijdsdruk al wel de aan­

de specialisten hun afspraken met dezelfde patiënt

besteding in gang gezet. Gelukkig bleef daarna

beter op elkaar af, waardoor de patiënt veel tijd

nog voldoende tijd over om in overleg met de

bespaart.

polikinieken

Gynaecologie Verloskunde

23

Themagerichte spreekuren

Geslaagd proces

Vergeleken met de oude situatie levert het nieuwe

AT Osborne kijkt terug op een geslaagd ontwerp­

centrum veel voordeel op voor de zorgverlening.

proces. “We zijn met een grote variëteit aan

Aan het Ariënsplein lagen de verpleegafdeling

gebruikersgroepen in gesprek geweest”, zegt

Gynaecologie en de verlosafdeling ver uit elkaar.

Dooyeweerd. “Dat verliep parallel aan elkaar en

Daar komt in het Vrouw Kind Centrum een einde

moest uiteindelijk verwerkt worden in het ontwerp

aan. Hierdoor kunnen artsen veel efficiënter hun

voor het nieuwe gebouw. Daarin moesten alle

visites afleggen. Bovendien maakt de bundeling

specialismen van de verschillende afdelingen hun

van verwante medische specialismen het eenvou­

inbreng kunnen herkennen. Gecombineerd met de

diger om themagerichte spreekuren te organiseren.

tijdsdruk die erop lag, gaf dat aan dit project een

Een andere vernieuwing is dat de backoffice voor

sterke dynamiek.” In de uitvoering opereerden

de artsen en het secretariaat van de verschillende

Peter van Hooff en Cees Berger als een tandem.

poliklinieken elders worden ondergebracht.

“We communiceerden zowel intern als extern

Daardoor krijgt de zorgverlening aan de patiënt alle

dezelfde boodschap en namen in gezamenlijk

ruimte en blijven functies die daar niet rechtstreeks

overleg snel en adequaat belangrijke beslissingen”,

mee te maken hebben wat meer op de achtergrond.

aldus Van Hooff. Dit heeft een positieve invloed op

Themagericht werken is voor Medisch Spectrum

zowel het besluitvormingsproces als het ontwerp-

Twente een belangrijk begrip. “Het ziekenhuis wil,

en uitvoeringsproces. In dit project kwamen veel

zoals dat in het Thoraxcentrum en het Vrouw Kind

partijen samen die in eerste instantie niet altijd

Centrum al gebeurt, ook de overige specialismen

vanuit hetzelfde perspectief naar de problematiek

van het ziekenhuis in herkenbare centra samen­

keken. Bovendien moest het project anticiperen op

brengen”, legt Dooyeweerd uit. “Medisch Spectrum

de herstructurering van de organisatie die nodig

Twente kiest voor themagericht werken om de

was om deze afdelingen en specialismen bij elkaar

herkenbaarheid en kleine schaal terug te brengen

te brengen. n

in het ziekenhuis, de onderlinge samenwerking te bevorderen en om met resultaatverantwoordelijke eenheden te kunnen werken.”

bron: IAA Architecten Enschede

Rondetafel Care

24

Deskundigen in gesprek over wonen en zorg

Vernieuwende concepten in de care Voldoet het vastgoed in de AWBZ-sector voor de huidige zorggebruikers? Wat moet er voor de toekomstige generatie gebouwd worden? Een verslag van een rondetafelconferentie, een initiatief van AT Osborne, van deskundigen uit de zorgsector over wonen en zorg. In het chique onderkomen van De Industrieele Groote Club in hartje Amsterdam hebben eind oktober acht deskundigen met elkaar gesproken over het thema Wonen en zorg in grote steden.

Kleine kamertjes Johan Vijverberg constateert dat het aanbod in de zorg vaak niet voldoet aan de vraag, en zeker niet aan de toekomstige vraag. Tot aan zijn pensionering dit jaar heeft hij als hoofd van de afdeling care van het Bouwcollege veel zorgvastgoed van binnen gezien. “Die kleine kamertjes in verpleeg- en verzorgingshuizen, waarvan wij met z’n allen denken dat die er inmiddels niet meer zijn, bestaan nog steeds in grote aantallen.” Gebouwen zijn volgens Vijverberg heel bepalend voor de zorg die geboden wordt en voor de attitude van de zorg­ verleners. “Veel vastgoed in de AWBZ is grootschalig van opzet, staat niet op een plek waar veel te beleven valt, mist een verbinding met andere maatschappelijke functies en heeft als gebouw zelf ook niets te bieden. In zo’n omgeving is het niet vreemd dat het zorg­ aanbod geïnstitutionaliseerd is en dat zorgvragers onvoldoende geprikkeld worden.”

Johan Vijverberg

“Gebouwen zijn heel bepalend voor de zorg die geboden wordt”

Toekomstige zorgvrager John Vrije, voorheen directeur van woonzorgcorporatie Habion, denkt dat veel voor­zieningen in de zorg in de ogen van de huidige generatie zorgvragers juist wél voldoen. “Wat de ouderenzorg betreft gaat het nu om de vooroorlogse generatie, die over het algemeen wel tevreden is over het aanbod van wonen en zorg. Maar voor de hausse aan senioren die we over twintig jaar krijgen, moeten we heel andere dingen gaan doen. Die willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. John Vrije

Voor hen zou je allerlei zorgvoorzieningen dicht in de buurt moeten

25

Deelnemers aan de rondetafelconferentie over vernieuwende initiatieven in de care: Peter van Leeuwen directeur instellingen ING Robert van Schagen acquisiteur Syntrus vastgoed Achmea Albert Scheven directeur maatschappelijke ontwikkeling woningcorporatie De Key Robbert Huijsman partner Zorg Consult Nederland en hoogleraar integraal zorgmanagement John Vrije van Vrije Adviezen voorheen directeur van de wonen-met-zorgcorporatie Habion Johan Vijverberg voormalig hoofd afdeling Care College bouw zorginstellingen Jos Werner voorzitter CDA-senaatsfractie en voormalig voorzitter Vereniging Academische Ziekenhuizen Paul Coumans voorzitter Gezondheidszorgtafel en bestuurslid Ketennetwerk Else Bezemer senior-adviseur Care AT Osborne Rutger Kriek business manager Gezondheidszorg AT Osborne

Rondetafel Care

26

“Ook dit kabinet zet scheiden van wonen en zorg niet door”

realiseren, zodat mensen met behulp van domotica bewaakt en verpleegd thuis kunnen wonen.” De ouderen van de nabije toekomst hebben gemiddeld genomen fors meer vermogen dan voorgaande generaties. Uit eigen zak bij­betalen zou een optie kunnen zijn voor mensen die om moderne zorg­concepten vragen. Wie veel geld heeft, kan door zelf in te kopen het zorgaanbod naar zijn hand zetten. Robert van Schagen ziet dit nog niet zo snel gebeuren. “Als verzeke­ raar zouden wij daar bij Achmea natuurlijk best in geïnteres­seerd zijn. Want wie een deel van de zorg zelf gaat betalen, moet daar eerst voor sparen. Daar kun je een polis voor ontwikkelen, waarin mensen bijvoorbeeld een deel van hun pensioen kunnen inruilen voor zorg. Maar onderzoek heeft onlangs opnieuw uitgewezen dat mensen daar niets in zien. Het recht op zorg zit bij iedere burger sterk ingebakken.”

Jos Werner

Scheiden van wonen en zorg Het gaat bij het opzetten van nieuwe concepten vooral om de

noemt staats­secretaris Bussemaker het principe van scheiden van

toekomstige zorgvrager, concludeert dagvoorzitter Jos Werner. Deze

wonen en zorg wel, maar schrijft ze eerst te willen wachten op

doelgroep is heel divers en daarom moet het aanbod van wonen en

onderzoek naar de consequenties van deze voorgenomen beleids­

zorg ook veel minder eenvormig worden. Scheiden van wonen en

wijziging. Werner: “Ik geef u op een briefje dat ook deze kabinets-

zorg is een belangrijke voorwaarde voor vernieuwing van het zorg­

periode het scheiden van wonen en zorg geen doorgang zal vinden.”

aanbod, vinden de deelnemers aan het rondetafelgesprek. “Maar hoewel iedereen met dit onderwerp bezig is en er al jarenlang over

Gehandicaptenzorg als voorbeeld

gepraat wordt, voorziet de overheid nog steeds niet in deze voor­

Hoogleraar integraal zorgmanagement Robbert Huijsman voegt aan

waarde”, merkt Werner op. In haar brief ‘Zeker van zorg, nu en straks’

deze stelling toe, dat zorginstellingen bedrijfsmatig niet toe zijn aan een knip tussen wonen en zorg. Huijsman heeft vijftien dossiers van uiteen­lopende pgb-houders onderzocht, zoals iemand in een Thomashuis. “Wat blijkt? Hoewel er bij een persoonsgebonden budget minder geld per cliënt beschikbaar is dan bij zorg in natura, houdt de helft van de door ons onderzochte initiatieven geld over. Bovendien bieden ze een betere kwaliteit van leven en behouden de cliënten er een hoger niveau van functioneren. Dit zijn stuk voor stuk initiatieven waarbij het scheiden van wonen en zorg al realiteit is. Instellingen moeten nog een slag maken om deze ontwikkeling bij te houden.” Private initiatieven Maar willen deze goede voorbeelden meer gemeengoed worden, dan moet er volgens de deelnemers aan de rondetafelconferentie echt wat veranderen in het systeem van de AWBZ. “Nederland heeft een

Paul Coumans en Robert van Schagen

goed zorg­stelsel, dat op een hoog niveau functioneert en waar ieder­

27 gebruikt om mensen rustig te houden. We praten al twintig jaar over nieuwe zorgconcepten, maar er komt veel te weinig daadwerkelijk van de grond. Zorginhoudelijk is deze ontwikkeling zeer gewenst, maar ook hier geldt dat bedrijfsmatig voor zorginstellingen nog geknobbeld moet worden om dit rond te krijgen.” Pressie voor verandering Conclusies na een middag doorpraten: Zorgaanbieders worden onvoldoende geprest om verouderde manieren van werken los te laten. Veel zorgconcepten zijn ooit onder invloed van regulering ontstaan, maar beantwoorden niet langer aan de behoefte van de zorgvrager. Voor echte vernieuwing in de care moet de AWBZ worden herzien, te beginnen met het scheiden van Peter van Leeuwen

wonen en zorg. Zorgvastgoed moet minder vanzelf­sprekend vanuit de AWBZ gefinancierd worden. Dan komt er naast de bestaande zorgaanbieders ruimte voor nieuwe toe­treders en zal de sector zich

een aanspraak op kan maken. Maar er moet meer ruimte komen voor

meer inspannen voor de vernieuwingen waar de zorgvrager behoefte

initiatieven en dus ook voor private initiatieven. Stel bijvoorbeeld

aan heeft. n

bepaalde diensten aan zorgbehoevenden vrij van BTW en maak het mogelijk dat aanbieders in de care winst maken”, vindt Peter van Leeuwen, directeur instellingen van ING. “We gaan in de care nog te veel uit van de bestaande bedrijfs­modellen”, vindt Van Leeuwen. “Maar als je de zorg wilt veranderen, dan moet je ook op een andere manier gaan werken. We maken auto’s toch ook niet meer op zoals vroeger? En kijk eens hoeveel er nu van rondrijden en hoeveel verschillende mogelijkheden er zijn. Deze ontwikkeling vindt ook plaats in de dienstverlening, en zorg is een vorm van dienstverlening.” Fabelachtige veranderingen Robbert Huijsman schat in dat van de vijftigduizend ouderen die jaar­ lijks naar een zorginstelling verhuizen, slechts één op de tien naar een grootschalige instelling zou hoeven. Het overgrote deel kan naar een kleinschalige omgeving waar zorg geboden wordt. Dat geldt wat hem betreft ook voor bijvoorbeeld dementerende ouderen die 24-uurs­ toezicht nodig hebben. Huijsman: “We hebben in 1995 in Rotterdam

Albert Scheven

een kleinschalige woonomgeving voor ouderen na de opening een jaar lang gevolgd. Tweederde van de cliënten kwam uit een verpleeg­ huis. We zagen fabelachtige veranderingen. Zo nam het gebruik van incontinentiemateriaal met zestig procent af en het medicijngebruik met maar liefst zeventig procent. Medicatie wordt natuurlijk vaak

“We praten al twintig jaar over nieuwe zorgconcepten”

Seminar Laboratoria

28

Eind 2008 vond een seminar plaats over de ontwikkeling van ­laboratoriumgebouwen, georganiseerd door AT Osborne. Het seminar, dat was gericht op vastgoedmanagers en researchers uit de profit- en non-profitsector, had een inter­nationaal karakter.

Seminar ‘laboratoriumgebouwen in internationaal perspectief’

Aryan Sikkema, voormalig directeur Huisvesting van de Universiteit

Ralf Streckwall, hoofd Facility Management van het Max Delbrück

Utrecht, vervulde de rol van dagvoorzitter. Hij onderstreepte het

Center (MDC) uit Berlin Buch, constateert dat meer interdisciplinair

belang van researchwerk, want “Nederland is in toenemende mate

en intercultureel wordt gewerkt. Bij dit onderzoeksinstituut met in

afhankelijk van onze bijdrage aan de kenniseconomie. Onze ­laatste

totaal zo’n 1.200 onderzoekers, is er een toenemende samenwerking

hoop voor economische ontwikkeling is innovatie en research”.

tussen de diverse onderzoeksgroepen. Op technisch gebied signaleert

Universiteiten en bedrijven spelen hierin een belangrijke rol. De

hij een toename van high throughput apparatuur. Hierdoor komt de

ontwikkelingen binnen het onderzoek gaan snel. Daarom zijn er

nadruk steeds meer te liggen op het uitwerken van de resultaten.

steeds nieuwe of betere onderzoeksgebouwen nodig.

Hij wijst erop dat uit onderzoek is gebleken dat onderzoekers nog maar 30% van hun tijd op het laboratorium doorbrengen. Dit heeft tot

In vier lezingen werden de belangrijkste kenmerken van laboratorium­

gevolg dat de behoefte aan labruimten afneemt. Daarnaast consta­

werk, en hoe hiervoor een passend gebouw te ontwerpen, belicht.

teert hij sterke wisselingen in de benodigde onderzoeksopstellingen.

Bij het ontwerp van een laboratoriumgebouw moet het proces

Bij diverse gebouwen van het MDC worden laboratoria omgebouwd

centraal staan. Hoewel dit per onderzoeksinstelling kan verschillen,

tot computerruimte en kantoren tot laboratorium. Hij is er daarom

benoemden de sprekers enkele tendensen.

voorstander van om in de gebouw- en infrastructuur in principe geen verschil te maken tussen laboratorium- en kantoorruimten.

29

Multi-labwand, Universiteit van Amsterdam

Bart Rombaut, Van Looy Groep Antwerpen (Consultants, Architects

hoogwaardig lab. Maak ombouwen eenvoudig.

en Engineers), had hier een andere visie op: “Houdt het laboratorium­ gebied zo compact mogelijk en maak dit zo flexibel mogelijk. Deze

Herman de Bruin benoemde dat voordat het gebouw ontworpen

flexibiliteit moet zowel zijn doorgevoerd in de gebouwstructuur als

wordt, de eisen met betrekking tot flexibiliteit gedefinieerd moeten

in de technische installatie en het labmeubilair. Het werkt alleen als

worden. Dit kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de verdiepings­

de hele keten klopt”. Deze visie werd gedeeld door Herman de Bruin

hoogte, maatvoering en de opzet van de technische hoofdinfra­

van AT Osborne: “Beter weinig labruimte met hoogwaardige facili­

structuur. Daarnaast dient bepaald te worden in welke mate en op

teiten dan te veel labruimte met beperkte mogelijkheden”.

welke wijze aanpassingen van de labruimten mogelijk moeten zijn. Deze eisen moeten niet alleen worden vastgelegd in een programma

Architect Adrian Gainer, vestigingsdirecteur van Nightingale

van eisen. Het kan tevens vertaald worden in een conceptueel

Associates uit Harwell, Engeland, presenteerde een oplossing hier­

ontwerp. De lab-adviseur kan hierin volgens hem een belangrijke

voor: “Creëer verschillende zones, waarin de ombouwmogelijkheden

rol spelen. Deze analyseert de processen en benoemt de benodigde

variëren. Hij maakte onderscheid tussen kantoorruimte, basislabs en

ruimtesoorten. Omdat hij bekend is met de bouwkundige en

hoogwaardige labs. Niet alle kantoorruimte hoeft flexibel inzetbaar

technische mogelijkheden, kan hij dit vertalen naar functionele

te zijn. Een deel van de basislabs moet gebruikt kunnen worden als

indelingsprincipes. Veel laboratoriumgebouwen zijn een beetje saai.

Seminar Laboratoria

30 Ralf Streckwall, Max Delbrück Center, Duitsland Quicker movement from basic finding to applications New infrastructures needed: meeting places, common

ground for social contact

Adrian Gainer, Nightingale Associates, Engeland Understand the user Design for interaction Inspire users and students Use shared support spaces common to several groups Reduction of full height walls; use glass

Ralf Streckwall: “Veel gebouwen zijn niet geschikt om met elkaar in

domein willen. “Probeer zowel letterlijk als figuurlijk de muren tussen

contact te komen. Er zijn vaak alleen maar voorzieningen om te

deze groepen weg te halen.”

werken en niet om elkaar te ontmoeten”. Bart Rombaut wees op de voordelen van een open gebouwstructuur Adrian Gainer werkte dit standpunt verder uit. Hij benadrukte dat een

met een grote vrijheid van indelen: “Plaats geen grote ­schachten

laboratoriumgebouw niet alleen ruimte moet bieden aan lab­tafels en

langs de gangen”. Verder poneerde hij het devies: “Plaats de lab­

computerwerkplekken. Het moet een prettige werkomgeving zijn met

ruimten niet langs de gevel.” Hiermee bereik je een stabieler

ruimte voor ontmoeting. Interactie tussen onderzoekers is immers

­binnenklimaat. Tijdens de lezingen werden veel voorbeelden van

bepalend voor de kennisuitwisseling. De koffiecorner is een prima

laboratorium­gebouwen getoond, waaronder enkele recente in

plek hiervoor. Andere mogelijkheden zijn open overlegplekken,

Engeland, Duitsland, De Verenigde Staten, België en Nederland.

kopieerhoeken en voldoende ruimten voor lezingen. Bij het ontwerp

Hiermee werd een goed beeld verkregen van de mogelijkheden.

van een gebouw kan ervoor gezorgd worden dat het horizontale en

De sprekers waren het er over eens: “Het geïntegreerd ontwerpen

verticale verkeer het onderlinge contact bevordert. “Het gebouw

van een laboratoriumgebouw is makkelijker gezegd dan gedaan.”

moet een inspirerende werkomgeving zijn.” Het is hem opgevallen

Streckwall blijft zich, ondanks zijn ruime ervaring, verbazen over

dat veel onderzoeksgroepen dit niet herkennen en juist hun eigen

de wijzigingen die binnen één van de recente gebouwen in Berlijn

31 Bart Rombaut, Van Looy Groep, België Maak een analyse van de verschillende verkeerstromen:

personeel, bezoekers, chemicaliën, afval Flexibiliteit komt alleen tot zijn recht als de hele keten klopt Geïntegreerd ontwerpen is makkelijker gezegd dan gedaan

Herman de Bruin, AT Osborne, Nederland Definieer de ambities van de organisatie Benoem welke mate van flexibiliteit gewenst is Denk na over de toekomst, kijk verder dan een paar jaar Ontwikkel een ruimteconcept als input voor het bouw­-

kundig ontwerp

doorgevoerd werden: “Midden in een grote labruimte bouwden

is het eenvoudig om wandtafels en/of eilandtafels te maken, vrij­

onderzoekers een computerruimte; elders werden kantoren tot lab

staande apparatuur en zuurkasten te integreren en het lab aan te

omgebouwd.” Daarmee bracht hij de grote zorg van veel vastgoed­

passen aan elke gewenste maat en behoefte. De werk­bladen,

beheerders onder woorden: hoe voorkom je verbouwingen? Op het

boven­kasten, schappen, zakgoten en horizontale goten voor media­

seminar werden hiervoor nuttige suggesties gedaan.

distri­butie zijn traploos in hoogte verstelbaar aan de staanders. Wijzigingen zijn vanwege het eenvoudige montagesysteem en zeer

Herman de Bruin presenteerde de Multi-labwand, zoals die in de

flexibele opzet van de mediadistributie snel, eenvoudig, met weinig

nieuwbouw voor de Faculteit NWI van de UvA wordt toegepast. Het

overlast en tegen geringe kosten door te voeren. Met de combinatie

is een combinatie van een laboratoriummeubelsysteem en een wand­

van de Multi-labwand en de modulaire structuur die het gebouw en

systeem. Op gedefinieerde posities kunnen verticale staanders

de installaties bieden, krijgt de UvA een zeer functioneel en flexibel

worden geplaatst die gefixeerd zijn aan vloer en plafond. De

nieuw faculteitsgebouw. De meerinvestering is beperkt gebleken. n

staanders dienen als drager voor modulaire inrichtingscomponenten en kunnen naar behoefte geheel of gedeeltelijk afgesloten worden met wand- en glaspanelen en of deursecties. De wandpanelen kunnen eenvoudig tussen de staanders geplaatst worden. Daardoor

Medisch Centrum Alkmaar

32

Flexibeler werken dankzij multifunctionele poli Veel huisvestingsvraagstukken van zorgorganisaties spitsen zich toe op het snijvlak van het werk­ proces en de huisvesting. Door hier de juiste keuzes te maken, kan een organisatie het rendement sterk verbeteren. Een goed voorbeeld hiervan is het nieuwe concept voor een multifunctionele ­polikliniek van het Medisch Centrum Alkmaar.

Medisch Centrum Alkmaar, een topklinisch

1900, andere zijn van de jaren zestig en tachtig

­opleidingsziekenhuis voor de regio Noord-Holland

en de laatste nieuwbouw was eind jaren negentig.

Noord, is bezig met grootschalige nieuwbouw en

Een patchworkziekenhuis, noemt de organisatie

renovatie. De bouwprojecten moeten een gemo­

het zelf. Nadeel van het huidige complex is een

der­ni­­seerd ziekenhuis opleveren waar de patiënt

inefficiënt ruimtegebruik en de lange en soms

sneller geholpen kan worden en de zorg­profes­­

om­slachtige route die de patiënt in het gebouw

sionals hun werk nog beter kunnen doen.

moet afleggen. Bovendien was een deel van de

AT Osborne ­adviseert het ziekenhuis bij meerdere

gebouwen hoe dan ook aan vervanging toe.

bouwpro­jecten, waaronder het uitdenken van een

In de bouwplannen is flexibel ruimtegebruik een

concept voor een nieuwe en multifunctionele poli­

belangrijk uitgangspunt, niet alleen om efficiënter

kliniek.

om te kunnen gaan met de beschikbare ruimte, maar ook om in te toekomst te kunnen blijven

Bouwdeel uit 1900

inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de zorg.

Het Medisch Centrum Alkmaar bestaat uit een

Verder is het behandelproces het leidende ­principe

­verzameling van gebouwen uit verschillende

geworden in het Medisch Centrum Alkmaar.

­bouwjaren. De oudste bouwdelen stammen uit

De huisvesting moet daaraan dienstbaar zijn.

Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl

33

Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl

Scheiding van functies

Meer tijd voor de patiënt

Het ziekenhuis stapt in de poliklinieken ook fysiek

Niet alleen de werkkamers van de artsen zijn los­

over op een meer patiëntgerichte benadering.

gekoppeld van de ruimtes waar de patiënten zich

Dat past bij de zorgvisie van de organisatie dat

bevinden. Ook taken als het aannemen van de

de patiënt centraal moet staan. De poliklinieken

­telefoon worden buiten het zicht van de patiënt

organiseren de zorgverlening niet langer rond

afgehandeld. Daardoor houden de baliemede­

een medisch specialisme, maar rond de verschil­

werkers op de polikliniek meer tijd over om de

lende aandoeningen. Voor de patiënt heeft dit een

aanwezige patiënten te helpen. Verder zijn de

belangrijk voordeel, omdat die niet langer van de

wachtruimtes en de balies in een grote ruimte bij

ene plek in het ziekenhuis naar het andere hoeft

elkaar ondergebracht. Daarachter bevinden zich de

te gaan. Alle behandelaars en zorgverleners die

spreek-onderzoekskamers, waar alleen patiënten

met een bepaalde aandoening te maken hebben,

komen die aan de beurt zijn. Onrust door wachten­

­werken bij elkaar in de buurt.

de patiënten bij de spreekkamers is verleden tijd in de multifunctionele polikliniek van het Medisch

Om de lijnen voor de patiënt kort te houden, heeft

Centrum Alkmaar.

het ziekenhuis een scheiding aangebracht tussen de functies waar de patiënt rechtstreeks mee te

Uniforme spreek- en onderzoekskamer

maken heeft en de functies die buiten het zicht

De gecombineerde spreek- en onderzoekskamers

op de achtergrond afgehandeld kunnen worden.

liggen in clusters bij elkaar, zijn zoveel mogelijk

Zo zijn de werkkamers van de medisch specialisten

uniform ingericht en hebben dezelfde afmetingen.

gescheiden van de kamers waar patiënten komen

Ze zijn niet langer aan een behandelend arts ver­

voor een gesprek of een onderzoek.

bonden. Daardoor kan iedere specialist in principe

Medisch Centrum Alkmaar

34 in elke spreek-onderzoekskamer spreekuur houden.

mee aan de ontwikkeling van de multifunctionele

Dat vergemakkelijkt het inroosteren van de ruimtes

polikliniek van het Medisch Centrum Alkmaar.

en voorkomt dat kamers onnodig leeg staan. Ook

“Doordat we in workshops en brainstormsessies

kan een arts twee kamers tegelijk gebruiken als

met de mensen van het ziekenhuis hebben door­

dat efficiënter is. Dan wordt in de ene ruimte de

gesproken over de vraag hoe de huisvesting de

patiënt door een assistent geholpen, in afwachting

zorgprocessen kan ondersteunen, is het concept

van de arts die in de andere ruimte met een tweede

van de multifunctionele polikliniek echt een

patiënt bezig is. Deze manier van werken is ook

­product van het ziekenhuis zelf geworden. De van

handig bij het begeleiden van artsen in opleiding.

buitenaf toegevoegde expertise kan daardoor op

Een derde voordeel is dat de uniforme inrichting de

draagvlak rekenen binnen de organisatie.”

kamers beter geschikt maakt voor multidisciplinair onderzoek. Het Medisch Centrum Alkmaar maakt

Intensief benutten

hier bijvoorbeeld gebruik van voor de mammapoli,

“In de multifunctionele polikliniek kunnen we

die een dag per week gehouden wordt. Op die dag

effectiever gebruik maken van de vierkante

wordt een aantal multifunctionele kamers specifiek

meters die we tot onze beschikking hebben”, zegt

voor deze poli gereserveerd. De patiënten wachten

Tim Koelman, clustermanager van het Medisch

dan in de nabijgelegen wachtruimte, die op dat

Centrum Alkmaar. “In de oude situatie kampten

moment ook alleen bestemd is voor de mammapoli.

we regel­matig met ruimtegebrek, zonder dat we de ­mogelijkheid hadden daar wat aan te doen.

Denkproces

In de nieuwe polikliniek kunnen we dankzij de

“Het mooie van deze opdracht is dat wij het zieken­

­toegenomen flexibiliteit een betere planning

huis hebben kunnen helpen bij het denkproces over

maken. Doordat we afgestapt zijn van eigen

wat ze precies willen met hun huisvesting”, merkt

­spreekkamers voor medisch specialisten, kunnen

adviseur gezondheidszorg Jonts van Iterson van

we gemakke­lijker onze openingstijden oprekken

AT Osborne op. Zij werkt vanuit het adviesbureau

en zo de ruimte nog intensiever benutten.” n

Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl

Amphia Ziekenhuis niet aanbestedings­ plichtig bij ­voedsel­­verdeelwagens Op 18 november 2008 heeft het Hof Arnhem de lang verwachte uitspraak gedaan inzake het Amphia Ziekenhuis. Na verwijzing door de Hoge Raad, heeft het Hof Arnhem nu beslist dat het Amphia Ziekenhuis ten aanzien van de opdracht waarop de rechtzaak betrekking had, namelijk de levering van voedselverdeelwagens, niet als een publiekrechtelijke instelling moet ­worden gekwalificeerd. Voor de kwalificatie als ‘aanbestedende dienst’ ­gelden een aantal criteria. In de Amphia-zaak ging het uiteindelijk om de vraag, of het beheer van het ­ziekenhuis aan overheidstoezicht is onderworpen. Indien uit dat toezicht de mogelijkheid zou voort­ vloeien tot reële beïnvloeding van het beleid van het ziekenhuis, dan is dat ziekenhuis een aanbe­ stedende dienst. Het Hof overwoog dat het ­toezicht zoals dat door de overheid op Amphia wordt uitgeoefend, niet zover strekt dat hiermee beslissende invloed wordt uitgeoefend op het

Conclusie

beleid van Amphia inzake het verstrekken van

De uitkomst van de uitspraak in casu – geen

opdrachten aan leveranciers van voedsel­verdeel­

­aan­bestedende dienst – kan niet zonder meer

wagens. Het toezicht op het beheer van Amphia

op andere opdrachten door zorginstellingen

heeft, blijkend uit de door de bij de rechtszaak

worden toegepast. Enerzijds omdat het arrest

betrokken partijen aangevoerde wettelijke

namelijk ruimte laat voor de kwalificatie van

­regelingen, met name betrekking op toezicht op de

een zorg­instelling als aan­bestedende dienst op

bouw van een ­ziekenhuis, aanschaf van medische

andere ­gronden. En anderzijds omdat het ook

apparatuur en de budgettering van een ziekenhuis.

de ­mogelijkheid open laat dat er in een voor­

Nu het Amphia Ziekenhuis volgens het Arnhemse

komend geval sprake kan zijn van een meer gericht

Hof niet als een publiekrechtelijke instelling en

­overheidstoezicht, inclusief een reële ­beïnvloeding

daarmee ook niet als een aanbestedende dienst

van investeringsbeslissingen. Deze ­uitspraak is

wordt aangemerkt, hoefde zij de opdracht voor de

dus niet noodzakelijkerwijs bepalend voor elke

voedselverdeelwagens niet Europeesrechtelijk aan

zorginstelling, of voor alle investeringen door die

te besteden.

zorginstelling. n

Column Mr. Ingrid Dolmans-Budé

35

AT Osborne Interim Executives

36

AT Osborne Interim Executives ontzorgt management Marktgericht en professioneel management in een dynamische omgeving

Missie Met AT Osborne Interim Executives wil AT Osborne dé partner zijn van het hoger management voor vraag­ stukken met betrekking tot de ‘gebouwde omgeving’. AT Osborne Interim Executives biedt interim-management­ oplossingen (zoals directeuren Huisvesting & Vastgoed, Projecten en hoofden Bouw­ bureau) voor het doorvoeren van nood­zakelijke verande­ ringen dan wel het op sterkte houden van management­ capaciteit in o.a. zorg­organi­saties.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: AT Osborne B.V. Drs. M.R.G.P. (Marco) Mud CMC Business Manager ­Interim Executives [email protected]

CONSULTANTS & MANAGERS HUISVESTING & VASTGOED | INFRASTRUCTUUR, GEBIEDSONTWIKKELING & MILIEU