at osborne special gezondheidszorg
ontwikkelingen
3
17
20
24
Nieuwe trends in de ziekenhuissector
Samen bouwen aan een woon servicewijk
Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting
Vernieuwende concepten in de care
Voorwoord
2
CONSULTANTS & MANAGERS HUISVESTING & VASTGOED | INFRASTRUCTUUR, GEBIEDSONTWIKKELING & MILIEU
Ruim drie jaar geleden werden wij door een ziekenhuis benaderd
Ontwikkelingen
met de vraag een Masterplan te ontwikkelen voor huisvesting ‘passend bij de werkelijke zorgproductie’. Voor de buitenwereld een
Nieuwe trends in de ziekenhuissector
3
Masterplan leidt nieuwbouw Laurentius in goede banen
6
niet meer dan logische vraagstelling. Vanuit de zorg bezien zeker niet. Daar was het traditionele uitgangspunt: zoveel mogelijk vier kante meters uit te onderhandelen met het Bouwcollege. Door het ‘wegvallen’ van het Bouwcollege zijn directies van zorginstellingen
SQUARE: voor weloverwogen investeringen in
zelf verantwoordelijk geworden voor beheer en financiering van de
zorgvastgoed
10
bouw. Dat deze vraag inmiddels als ‘gewoon’ wordt ervaren, geeft
Epilepsieinstelling SEIN kiest voor nieuwbouw
14
aan hoe snel de wereld van het zorgvastgoed is veranderd.
Samen bouwen aan een woonservicewijk
17
Met deze verschuiving van verantwoordelijkheden is ook de scope
Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting
20
van investeringsvraagstukken verbreed van alleen het gebouw naar
Vernieuwende concepten in de care
24
Seminar ‘Laboratoriumgebouwen in internationaal
de ontwikkeling van het totale instellingsterrein. Deze verbreding wordt ingezet om de zorgfunctie op de locatie te versterken met zorggerelateerde functies, maar vooral ook om het benodigde geld voor de bouwplannen te kunnen genereren.
perspectief’
28
Flexibeler werken dankzij multifunctionele poli
32
In deze nieuwsbrief willen wij laten zien dat onze adviseurs
Column Mr. Ingrid Dolmans-Budé
35
anticiperen op de veranderende context en vragen. Door het
AT Osborne Interim Executives
36
adviseurs Gezondheidszorg, Gebiedsontwikkeling en Finance,
maken van multidisciplinaire combinaties met onder andere onze wordt niet alleen de zorgvraag vertaald naar een huisvestingsvraag, maar worden ook de ontwikkelingsmogelijkheden van de gehele locatie meegenomen. Met de selectie van projecten die wij in deze special Gezondheids zorg onder uw aandacht brengen, willen wij u een blik achter de
Colofon ‘ontwikkelingen’ is een uitgave van AT Osborne B.V. Met vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Redactie van ‘ontwikkelingen’ J.F. Kennedylaan 100 3741 EH Baarn T 035 - 543 43 43 F 035 - 543 43 44 E
[email protected]
schermen van deze multidisciplinaire benadering geven. Aan het Concept en ontwerp Funcke communications & design, Haarlem Druk LenoirSchuring, Amstelveen Oplage 1.500 exemplaren
woord komen onze adviseurs én onze opdrachtgevers. Heeft deze nieuwsbrief uw belangstelling voor onze dienst verlening gewekt, neemt u dan gerust contact met ons op en wij vertellen u graag meer over hoe wij uw projecten haalbaar kunnen maken. Rutger Kriek Business manager Gezondheidszorg E-mail:
[email protected]
Een terugblik op de AT Osborne Brussel studiedag gezondheidszorg
Trends
Nieuwe trends in de ziekenhuissector
3
Bestuurders en directieleden van ziekenhuizen uit België en
Hierdoor is een duurzaam gebouw ontstaan met een maximale
Frankrijk verzamelden zich op een vroege vrijdagochtend
flexibiliteit. Het bezoek werd georganiseerd en geleid door
op de luchthaven Kortrijk Wevelgem om er het vliegtuig te
Martine Forget, gedelegeerd bestuurder AT Osborne België,
nemen naar Eelde Groningen. Het doel: een studiebezoek aan
Luxemburg en Frankrijk. Het ochtendprogramma bestond uit
het nieuwe Martini Ziekenhuis in Groningen. Een bijzonder
een presentatie over en een rondleiding in de recent in gebruik
ziekenhuis, omdat het gebouwd is conform het IFD-principe
genomen nieuwbouw van het Martini Ziekenhuis. Het middag-
(Industrieel Flexibel Demontabel). Op elke verdieping kan
programma bestond uit een sprekersgedeelte. Zo kwam een
zowel een verpleegeenheid, een polikliniek als een kantoor
interessante en internationale uitwisseling inzake ziekenhuis-
worden ingericht.
materie tot stand.
Trends
4 Gastheer was de heer mr. Jack Thiadens, arts,
Het programma werd voortgezet in het NH Hotel
voorzitter Raad van Bestuur Martini Ziekenhuis.
de Ville. Gesterkt door spijs en drank ging het
Hij gaf een toelichting op het ‘healing environ
sprekersgedeelte van start. In zijn presentatie
ment’ concept dat succesvol toegepast is in het
zette de heer Marc Cockx, verantwoordelijke
nieuwe Martini Ziekenhuis. Aandacht voor onder
bouwtechnisch team van het VIPA (Vlaams
meer licht, kleur, geluid en sociaal contact, leidt
Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden
tot stressreductie voor patiënten en bezoekers
Aangelegenheden), de nieuwe structuur en kern
en geeft hen meer vertrouwen, wat bevorderend
taken van het VIPA uiteen. De missie van het
werkt voor het genezingsproces.
nieuwe VIPA bestaat uit het ontwikkelen van
Vervolgens gaf de heer Rutger Kriek, project
initiatieven en deze in een financiering te voorzien
manager AT Osborne, een toelichting op het
van een kwaliteitsvolle, toegankelijke en betaalbare
bouwconcept. Hij heeft het project Martini
infrastructuur voor de zorg- en dienstverlening.
Ziekenhuis begeleid vanaf het ontwerp tot en met
Aan het door het VIPA afgegeven decreet van
de oplevering. In zijn presentatie gaf hij inzage in
17 maart 2006 wordt een artikel toegevoegd
het IFD-bouwen in de zorg, en in de ontwikkeling
betreffende alternatieve vormen van investerings
van de zorgvisie tot en met de uitvoering.
subsidies, gerelateerd aan gebruiksnormen, en
Tijdens de rondgang door het ziekenhuis was het
inzake de investeringswaarborg. Tot slot wordt de
interessant om overeenkomsten en verschillen in
visie van het VIPA op het federaal MB van 7 mei
de bouw van ziekenhuizen in Frankrijk, België en
2007 met de nieuwe bouwplafonds toegelicht.
Nederland met elkaar te delen.
5 Vervolgens kwamen de heren Didier Bourdon,
Als laatste spreker vroeg Linda Van Steenberge,
directeur Investeringen, Werken, Onderhoud en
consultant Gezondheidszorg AT Osborne Brussel,
Veiligheid, AP-HP (Assistance Publique - Hôpitaux
aandacht voor de vastgoedvisie, die ook in de
de Paris) en Pierre Soulier, architect consultant bij
zorg steeds belangrijker wordt. Onderwerpen als
Groupe Montaigne, aan het woord. Zij schetsten
functionaliteit, locatiebeleid met unilocatie versus
de constante evolutie in de ziekenhuisarchitectuur.
gespreide locaties met satellietpolen en door
Deze wordt gekenmerkt door grote veranderingen,
ontwikkelen op locatie met een langetermijnvisie,
zoals het ontstaan van paviljoenziekenhuizen,
zijn nog steeds aan de orde. Daarnaast groeit het
ziekenhuiscampussen en monoblokafgeleiden. De
belang van uitstraling, imago, en de ligging van het
ziekenhuisarchitectuur balanceert tussen nieuw
vastgoed en wordt dit meer en meer gezien als een
bouw aan de rand van de stad, en restauratie van
strategisch instrument.
het oude patrimonium. Het vastgoed onder Franse ziekenhuisarchitectuur
Tot slot vond er een geanimeerd panelgesprek
was gedeeltelijk verouderd. Een belangrijke inspan
plaats, waar verschillen werden onderstreept in
ning tot modernisatie werd gelanceerd door de
wetgeving, gebruik en plaatsing van afwerkings
regering aan de hand van twee plannen voor een
materialen en hygiënische eisen voor ziekenhuizen
totaal van 16 miljard euro. De privéziekenhuizen
in België, Nederland en Frankrijk. n
dalen in aantal maar vergroten in capaciteit aan bedden. De publieke meerlocatieziekenhuizen verminderen hun spreiding.
Laurentius Roermond
6
Masterplan leidt nieuwbouw Laurentius in goede banen Het Laurentius Ziekenhuis in Roermond staat de komende jaren voor een omvangrijke bouwopgave. Op termijn worden alle bouwdelen vervangen door nieuwbouw. Daarnaast krijgt, in een afzonderlijk traject, een deel van het ziekenhuisterrein een nieuwe bestemming. AT Osborne schreef samen met het bouwbureau van het Laurentius het masterplan voor beide trajecten.
Nieuwbouw
fase 1
fase 2
7 “Het Laurentius Ziekenhuis staat op een prachtige
komen te zitten. Nu liggen afdelingen vaak onhan
locatie en heeft een belangrijke functie voor de
dig ver uit elkaar. Verder kan de ontsluiting van het
gezondheid van de stad. Tegelijkertijd zijn de
ziekenhuisterrein beter. Hoewel het ziekenhuis
huidige bebouwing en inrichting van het terrein
dichtbij het centrum van de stad ligt, is de entree
niet optimaal. Nu ontstaat de unieke gelegenheid
van de locatie niet op de binnenstad gericht.
daar wat aan te doen”, legt Rutger Kriek uit. Hij is
“Het ziekenhuis zou zich fysiek nog beter kunnen
als business manager Gezondheidszorg vanuit
presenteren aan de stad. Het is een ziekenhuis
AT Osborne als adviseur bij de nieuwbouw- en
waar de inwoners van Roermond aan gehecht zijn.
renovatieplannen van het Laurentius Ziekenhuis
De gemoedelijkheid en toegankelijkheid van de
betrokken.
ziekenhuismedewerkers is bijna spreekwoordelijk. De inrichting van het terrein en de aansluiting op
Referentiekader voor alle bouwplannen
het stadscentrum zijn daar geen afspiegeling meer
Het Laurentius Ziekenhuis in Roermond is een
van. Ook het gebouwencomplex is gedateerd en
algemeen ziekenhuis met 429 bedden, waarin zorg
faciliteert de huidige zorgprocessen niet meer”,
verleend wordt aan de regio Midden-Limburg.
zegt Kriek.
Het complex bestaat uit verschillende gebouwen, waarvan het oudste uit 1931 en het jongste uit 1992
Gefaseerde nieuwbouw
stamt. Het ziekenhuis ligt dicht tegen het centrum
Reden genoeg dus om het gebruik van de
van de stad aan. Deze ligging en de omvang – het
gebouwen en het ziekenhuisterrein eens goed
terrein is 64.000 vierkante meter groot – bieden
tegen het licht te houden. Het Laurentius
veel mogelijkheden om tot een modern en aan
Ziekenhuis streeft op termijn naar volledige nieuw
trekkelijk geheel te komen. AT Osborne heeft
bouw op de bestaande locatie. Maar om dat ook
in opdracht van het ziekenhuis het masterplan
financieel mogelijk te maken, worden niet alle
geschreven voor de herontwikkeling van het
bouwdelen gelijktijdig vervangen. De nieuwbouw
vastgoed en het terrein. Dit plan geldt de komende
wordt gefaseerd uitgevoerd, gecombineerd met
jaren als referentiekader voor alle bouwplannen
renovatie van bestaande gebouwen. Een deel van
van het ziekenhuis.
het ziekenhuis heeft nog een te hoge boekwaarde.
In zijn huidige vorm bestaat het Laurentius
Te vroege vervanging door nieuwbouw zou
Ziekenhuis uit een diversiteit aan gebouwen, die
kapitaalvernietiging betekenen. Bovendien moet
niet meer op de meest efficiënte wijze gebruikt
het ziekenhuis tijdens de bouw gewoon in bedrijf
kunnen worden. De looplijnen voor de zorg
blijven. Het masterplan maakt bouw in fasen
verleners zijn lang en voor al het verkeer in het
mogelijk en definieert alvast het eindplaatje van
ziekenhuis zijn veel vierkante meters in gebruik.
een volledig nieuwgebouwd ziekenhuis. “In feite
Bovendien zijn de routes niet overal even logisch
geeft het masterplan een beeld van waar het
voor de patiënten en bezoekers. Daarnaast wil het
ziekenhuis naartoe wil. Alle bouwplannen van de
ziekenhuis meer scheiding aanbrengen in het
komende jaren zullen getoetst worden aan de visie
logistieke verkeer tussen de patiënten- en
en de structuur die in dit plan beschreven staan.
bezoekersstromen. Ook zou de zorgverlening
Elk nieuw plan moet passen in het totaalplan. Zo
efficiënter verlopen wanneer zorgverleners die veel
blijven de eenheid van het ziekenhuis en het
met elkaar moeten samenwerken, dichter bij elkaar
terrein in stand”, legt Kriek uit. “We maken de
Laurentius Roermond
8 keuze om extra te investeren in de zaken waar
stapsgewijs nieuwe delen bijgebouwd en in gebruik
we goed in zijn. Dat mag best wat meer vierkante
genomen. Maar dan zal de bouw wel meer overlast
meters kosten dan we traditioneel vanuit de
geven. Medewerkers en patiënten ondervinden
bouwmaatstaven gewend zijn. Aan de andere kant
meer hinder van het lawaai en het stof. Bovendien
kijken we ook naar de mogelijkheid om in te
moeten sommige gebouwen eerst worden gereno
krimpen op gebieden waar in de toekomst minder
veerd om later alsnog door nieuwbouw te worden
vraag naar is”, zegt bouwmanager Sjef Koenen van
vervangen.
het Laurentius Ziekenhuis.
De derde optie houdt in dat het ziekenhuis op termijn geheel door nieuwbouw wordt vervangen,
Ambities
maar dat dit in fasen gebeurt die zo goed mogelijk
Om tot een goed gefundeerd masterplan te
op de bestaande situatie aansluiten. Hierdoor
kunnen komen, hebben AT Osborne en het
ontstaat een compact ziekenhuis, waardoor een
Laurentius Ziekenhuis eerst door middel van
groter deel van het terrein een nieuwe bestemming
workshops de strategie van het ziekenhuis in kaart
kan krijgen. Maar het betekent ook dat de organi
gebracht, vertelt Kriek. “Vanuit vier verschillende
satie op korte termijn al grote investeringen moet
invalshoeken is door mensen uit de organisatie
doen.
gesproken over de ambities van het ziekenhuis: de zorg, het vastgoed, de organisatie en de markt.
Zorglogistiek als vertrekpunt
Deze gesprekken leveren een beeld op van de koers
Het masterplan geeft ook inzage in de conse
die het ziekenhuis wil varen. En dat is belangrijke
quenties van de verschillende opties voor de
input voor het masterplan.” Daarnaast zijn voor het
doorlooptijd van het bouwproces en voor de
masterplan de boekwaarde, technische staat en
kapitaallasten, afgezet tegen de verwachte ontwik
functionele beoordeling van de huidige bouwdelen
kelingen in de omzet. “In het masterplan zelf is nog
van belang. Niet alleen voor het huidige gebruik,
geen definitieve keuze gemaakt voor één variant”,
maar ook voor eventuele herbestemming is de
zegt bouwmanager Sjef Koenen van het ziekenhuis.
waarde van het vastgoed vastgesteld en in het
“Het heeft een helder inzicht gegeven in de
masterplan opgenomen.
verschillende mogelijkheden.” Het ziekenhuis heeft er bewust voor gekozen eerst alle opties te
Verschillende scenario’s
verkennen en de zorglogistiek in beeld te brengen
Wat de nieuwbouw en renovatie van het vastgoed
om pas in de volgende fase te gaan praten over de
betreft, moet het ziekenhuis uit verschillende
vormgeving en inrichting van de gebouwen. Dat
scenario’s een keuze maken. Het masterplan noemt
leverde volgens Koenen een belangrijk voordeel op.
drie haalbare opties. De eerste variant is volledige
“Daardoor is de ontwikkeling van het masterplan
nieuwbouw naast het bestaande ziekenhuis. Dat
niet gericht op de vierkante meters per afdeling
heeft als voordeel dat de overlast van het bouw
of architectonische keuzes, maar ging het gesprek
proces tot een minimum beperkt wordt. Wel moet
eerst over de vraag wat we nu eigenlijk willen
in deze variant de bestaande bebouwing versneld
met het ziekenhuis. Onze plannen zijn zo echt
worden afgeschreven. De tweede variant onder
conceptueel tot stand gekomen, beginnend bij de
vangt dit nadeel. Hier blijven de bestaande
zorgvraag vertaald in een zorglogistieke ordening.
gebouwen nog lange tijd in gebruik en worden
Inmiddels is een keuze gemaakt voor één variant.
De zorglogistieke ordening wordt vertaald naar een
en vernieuwende ideeën aan. De samenwerking
ruimtelijke programma en een functionele layout
verloopt heel prettig. Daardoor hebben we dit
voor de variant waarin een gedeeltelijke nieuw
masterplan in zeer korte tijd kunnen maken. Daar
bouw plaats vindt en een deel van het bestaande
zullen we in een later stadium, bij het ontwerpen
huis wordt gerenoveerd.
van de functionele layout en de schetsen van de
9
gebouwen, alleen maar baat bij hebben. We doen Conceptuele ontwikkeling
dat bewust in deze volgorde: eerst de functiona
In de gesprekken over de toekomst van het
liteit, daarna de vorm.”
ziekenhuis bewijst de zorgcirkel van AT Osborne zijn waarde, merkt Kriek op. “Wij merken dat de
Stedenbouwkundig en architectonisch inpassen
huisvesting van het ziekenhuis vaak een sterke
Het wordt nog een hele toer om het bouwproces
invloed heeft op de organisatie van de zorg
in goede banen te leiden, verwacht Kriek. “Dat
verlening. Maar juist bij nieuwbouwplannen is
maakt dit traject ook zo leuk. Het lastige is vooral
het belangrijk om niet de vorm van het gebouw
dat het ziekenhuis moet nieuwbouwen op plaat
of de architectuur leidend te laten zijn. Daarom
sen waar al vastgoed staat. Een andere uitdaging
gebruiken we in het gesprek een model, de zorg
is om het nieuwe complex stedenbouwkundig en
cirkel, waarin we schematisch weergeven hoe de
architectonisch goed in te passen in de centrum
logistiek, de planning, de capaciteit en andere
omgeving van Roermond. En terwijl de nieuwbouw
aspecten van een zorgproces op elkaar inspelen.
stapsgewijs vorm krijgt, moet het ziekenhuis ook
Dat helpt om de kern van de discussie vast te
in de tussenfasen een mooie uitstraling krijgen.”
houden, los van de indeling van het gebouw en
Naar verwachting kan eind 2009 of begin 2010
los van de vraag wie waar komt te zitten in het
de uitvoering van het eerste bouwplan voor het
nieuwe gebouw.”
Laurentius Ziekenhuis beginnen. Daarmee krijgt
In deze manier van denken ligt de kracht van AT
het masterplan stapsgewijs vorm in concrete
Osborne, vindt ook Koenen. “Zij hebben enorm
nieuwbouw en renovatie, waardoor uiteindelijk
veel kennis over de conceptuele ontwikkeling van
een ziekenhuiscomplex ontstaat dat weer jaren
zorgprocessen. En ze stellen zich heel coöperatief
mee kan. n
op. De medewerkers van AT Osborne dragen frisse
1 cardiologie
röntgen
Specialismen bij elkaar in de buurt
lab
ZIEKENHUIS
2
1 longgeneeskunde
neurologie
functieonderzoek
patiënt
patiënt
psycholoog
2
Virtuele thema’s
Op afstand samenwerken in een zorgpad
orthopaedie
kinderdiëtist arts
Parttime thema’s
Zorgverleners komen bij elkaar voor een spreekuur
3
3
patiënt
Permanente thema’s
geriatrie 1 labuitslag 2 röntgen 3 consult 4 consult
SQUARE
10
SQUARE: voor weloverwog in zorgvastgoed Een ziekenhuis moet aan een groot aantal zorgprocessen en activiteiten ruimte bieden: van spreekuurafdeling tot interventie-OK. Dat maakt nieuw- of verbouw een complexe operatie. Want hoe maak je de oppervlakte en kosten van zoveel verschillende functies inzichtelijk én beheersbaar? En wat is het effect van je huisvestingsambities daarop? Een team van adviseurs binnen AT Osborne boog zich over deze vragen. Het resultaat: een adviesinstrument dat het zorgproces, de vereiste oppervlakte en alle gebouwgerelateerde kosten combineert in één model. “Het ontstaan van dit instrument, SQUARE, is
Inzicht in kosten
een reactie op de veranderde wetgeving”, schetst
Van Iterson is één van de drijvende krachten achter
Jonts van Iterson, adviseur Gezondheidszorg bij
het adviesinstrument. Zij heeft bij de ontwikkeling
AT Osborne. “Voorheen gaf een WTZi-vergunning
hiervan ook een aantal ziekenhuizen betrokken. Die
zekerheid over de vergoeding van de kapitaallasten.
gaven aan belang te hechten aan scenario-analyse
In de komende periode wordt dit afgebouwd. Voor
en transparante onderbouwing van keuzes. Ook
ziekenhuizen neemt de keuzevrijheid toe bij het
inzicht verkrijgen in kosten per afdeling was een
invullen van hun huisvesting, maar dat betekent
belangrijke wens. Hun input gaf mede vorm aan
ook grotere financiële risico’s. Daarom hebben wij
SQUARE, dat uit drie modules is opgebouwd:
één geïntegreerd model ontwikkeld om huisvesting
een oppervlaktemodule
in vierkante meters en euro’s te bepalen op basis
een investeringskostenmodule
van de productie en de ambities”.
een exploitatiekostenmodule
11
en investeringen “Juist door die combinatie geven we een betrouw
onderbouwd advies waarin ook ambitieniveaus en
baar beeld van de investering en huisvestings
toekomstscenario’s zijn meegewogen.
lasten, de oppervlakte en in hoeverre de huisves ting aansluit op de productie”, zegt Van Iterson.
Voor wie?
“Het instrument stemt de totale omvang zorg
Het adviesinstrument is geschikt voor zieken
vuldig af op wat je als ziekenhuis aan capaciteit
huizen met een huisvestingsvraag. Dat kan variëren
nodig hebt. Voorheen was de voorgeschreven norm
van complete nieuwbouw tot een voorgenomen
gebaseerd op het verzorgingsgebied. Nu heb je
(deel)renovatie. Het instrument kan worden
zoveel beïnvloedbare parameters dat de berekening
gebruikt voor het totale ziekenhuis, maar ook voor
veel beter bij de eigen ambities en doelen aansluit.”
individuele afdelingen en specialismen.
Wat doet het adviesinstrument?
Wat levert het op?
SQUARE is een adviesinstrument dat ziekenhuizen
Door productiegegevens – zoals het aantal opera
helpt bij het maken van objectieve en welover
ties en patiënten per afdeling – te combineren met
wogen investeringsbeslissingen. De productie
oppervlakte, investering en exploitatie ontstaat een
cijfers van het ziekenhuis vormen de basis voor de
reëel beeld van alle gebouwgebonden kosten. Niet
berekening in het instrument. Deze worden in de
alleen voor de bouwinvestering, maar ook voor
oppervlaktemodule ingevoerd. De modules voor
de bijbehorende exploitatiekosten. SQUARE gaat
investerings- en exploitatiekosten zijn gekoppeld
bovendien uit van de ambities die een ziekenhuis
aan de benodigde oppervlakte. Het resultaat is een
heeft en verbindt daaraan een totaaladvies over de
SQUARE
12 gevolgen voor oppervlakte, investering en
Zo werkt het instrument
exploitatie.
SQUARE is opgebouwd uit drie modules: oppervlakte
Wel quick, niet dirty
investeringskosten
“Stel dat je als ziekenhuis wilt investeren in
exploitatiekosten
‘healing environment’ ”, zegt Ytzen van der Werf,
De productiegegevens van het ziekenhuis worden
senior-adviseur bij AT Osborne. “Dat kan extra geld
ingevoerd in de oppervlaktemodule, die de
kosten. Maar als je kunt onderbouwen dat dit de
benodigde vierkante meters berekent. De modules
verpleegduur bekort, heb je die meerkosten al snel
voor investerings- en exploitatiekosten zijn aan de
gedekt.” Door in het adviesinstrument de ene knop
oppervlaktemodule gekoppeld. Zo wordt de relatie
omhoog en de andere omlaag te draaien krijg je als
tussen productie, investeringskosten en exploitatie
ziekenhuis steeds de consequenties van jouw
kosten gelegd.
keuzes voorgeschoteld. “Dat levert een totaalbeeld op van kosten en mogelijkheden dat echt voor
Per module wordt rekening gehouden met de
jouw ziekenhuis van toepassing is”, zegt Van der
ambities van het ziekenhuis op het gebied van
Werf. “Het model werkt dus wel quick, maar zeker
organisatie, ruimte, gebouw en gebruik. Dat
niet dirty.”
varieert van de wens openingstijden te verruimen tot een verhoogd klimaatcomfort, of meer aan
“Door te draaien aan de ambitieknoppen, krijg je als ziekenhuis steeds de consequenties van jouw keuzes voorgeschoteld.”
dacht voor bijvoorbeeld veiligheid. Zo worden consequenties van diverse scenario’s bepaald. Door de snelheid waarmee dat kan, is het model goed geschikt voor scenario-analyses.
productie oppervlakte
-
ambitie organisatie
+
-
ambitie ruimte
+
totaal m2
investering
-
ambitie gebouw
+
per functie
-
ambitie organisatie productiegroei openingstijd bezettingsgraad
+
-
ambitie ruimte
+
grootte van ruimten
totaal €
exploitatie
-
ambitie gebruik
+
per functie
-
ambitie gebouw
+
nieuwbouw/renovatie healing environment uitstraling duurzaamheid flexibiliteit veiligheid marktinvloed demonteren
totaal €/jr per functie
-
ambitie gebruik
+
afschrijvingstermijn onderhoud energie
13
Weloverwogen beslissen Het gemak waarmee SQUARE verschillende scenario’s de revue laat passeren, bepaalt mede de
“Voor ziekenhuizen is het van belang kosten per afdeling snel inzichtelijk te kunnen maken.”
kracht van het adviesinstrument. Dit gebeurt door wijzigingen in de productie of het ambitieniveau aan te brengen. Zo is de huidige huisvesting van een ziekenhuis moeiteloos te vergelijken met
Je krijgt als ziekenhuis tenslotte niet langer
toekomstscenario’s. Het helpt ziekenhuisbestuur
financiering per vierkante meter, maar financiering
ders meer gevoel te krijgen bij de strategische
afhankelijk van het aantal behandelingen dat je
keuzes die ze maken. Een andere meerwaarde zit
uitvoert.
in de onderbouwing van beslissingen. “We maken het proces inzichtelijk”, zegt Van der Werf. “Het is
Snellere scenario-analyses
niet alleen een uitkomst die de werkelijkheid recht
Maar hoe nieuw is dit instrument nu eigenlijk?
doet, maar ook een die transparant is. Het advies is
“Wijzelf en ook andere adviesbureaus konden al
daardoor geen ‘black box’ en dat geeft een bestuur
prima voorrekenen hoe groot een ziekenhuis moest
der ook gevoelsmatig de zekerheid dat hij een wel
worden”, zegt Van Iterson. “Ook kostenmanage
overwogen beslissing neemt.”
ment behoort tot onze dagelijkse bezigheden. De sprong die we met SQUARE maken is dat de
Inspringen op marktwerking
productie, kosten en omvang worden gecombi
Hoe gedetailleerder de informatie die een opdracht
neerd in één model waarbij je ook de ambities kunt
gever aanlevert, hoe verfijnder en specifieker de
wijzigen. We willen de opdrachtgevers van dienst
uitkomst. Hoeveel mensen bezoeken mijn polikli
zijn door dit instrument mee te nemen in de
nieken, hoeveel patiënten wil ik ontvangen op de
advisering. Hiermee kunnen we sneller scenario-
verpleegafdeling? Het gaat om de vraag wat
analyses uitvoeren, met een grotere mate van
werkelijk nodig is. Daarmee sluit het advies
verfijning.” AT Osborne verzorgt presentaties bij
instrument aan bij de marktwerking en noodzaak
een aantal ziekenhuizen die hun huisvesting
tot efficiency in ziekenhuizen. Toenemende markt
heroverwegen. Van der Werf: “Vanuit de ervaringen
werking noodzaakt ziekenhuizen immers om kosten
die we in die organisaties ontmoeten, zullen we
en feitelijke productie nauwkeurig af te stemmen.
anderen interesseren.” n
SEIN Cruquiushoeve
14
Epilepsieinstelling SEIN kiest voor nieuwbouw SEIN, de Stichting Epilepsie Instellingen Nederland, staat voor een omvangrijke en ambitieuze bouwopgave. De zorgorganisatie wil op locatie De Cruquiushoeve tussen Hoofddorp en Heemstede nieuwbouw realiseren voor 240 cliënten lang verblijf. Daarnaast krijgt de nabijgelegen locatie Meer en Bosch 40 nieuwe plaatsen. Voor De Cruquiushoeve wordt bovendien een masterplan ontwikkeld. AT Osborne begeleidt SEIN bij de totstandkoming van zowel masterplan als bouwplan en voert het programmamanagement over het bouwtraject.
15 De Cruquiushoeve gaat de
van de locaties. De zaak kwam
komende jaren ingrijpend op de schop. De zorginstelling SEIN
innovatieve vorm van contrac
sluiten bij de zorgvisie van de
in een stroomversnelling toen
teren gekozen: het zogeheten
organisatie. Toch blijkt vastgoed
de oude woongebouwen niet
design & build-contract. Hierbij
andersom ook van grote invloed
bouwt hier 240 plaatsen – en
meer bleken te voldoen aan
wordt één enkele partij verant
te zijn op de manier waarop die
op Meer en Bosch nog eens 40
de eisen die het Bouwcollege
woordelijk voor zowel het
zorgvisie in de praktijk gestalte
plaatsen – voor mensen met
stelt. Ook wat de brandveilig
ontwerp als de uitvoering. De
kan krijgen. De start van een
epilepsie. De nieuwbouw dient
heid betreft was het vastgoed
uitvoerende partij kan hierdoor
grootschalig bouwtraject is
ter vervanging van de bestaande
aan vernieuwing toe. Het dorp
het ontwerp optimaal afstem
daarom een uitgelezen moment
woningvoorraad, die groten
Cruquius hoort bij de gemeente
men op de uitvoering van de
om nog eens kritisch in gesprek
deels uit het begin van de jaren
Haarlemmermeer, waar ook
nieuwbouw. Dat moet zorgen
te gaan over de strategie, de
zeventig stamt. Daarnaast komt
Schiphol onder valt. Sinds de
voor een integraal product
manier van werken en de cultuur
er een nieuwe kliniek en krijgen
Schipholbrand van 2005 houdt
waarin ontwerp, budget en
van de organisatie. Daar heeft
de concerndiensten nieuwe
de gemeente streng de hand
planning vroegtijdig op elkaar
SEIN samen met de specialisten
huisvesting in het gebouw
aan de brandveiligheid van
zijn afgestemd en geeft meer
van AT Osborne dan ook vol
ZuidOostPunt. Verder wil SEIN
gebouwen. AT Osborne adviseert
mogelijkheden om technologi
doende tijd voor uitgetrokken.
een deel van het terrein afstoten
bij de bouwprojecten van SEIN,
sche vernieuwingen in de bouw
In deze gesprekken zijn de
voor woningbouw. Hier moet een
begeleidt de ontwikkeling van
toe te passen. Een ander voor
ontwikkelingen in de vraag, de
dorp van vijfhonderd tot duizend
het masterplan voor de heront
deel van design & build is dat de
zorgmarkt en het vastgoed
woningen ontstaan. Door middel
wikkeling van De Cruquiushoeve
design & build-partner integraal
beleid in hun samenhang
van deze omgekeerde integratie
en begeleidt de Europese aan
verantwoordelijk is voor het
bekeken. Ook bedrijfsecono
brengt de organisatie de maat
besteding van de bouwopgave.
ontwerp en de tijdige realisatie
mische uitgangspunten, zoals
schappij dichter naar de cliënten
De Europese aanbesteding heeft
van de nieuwbouw binnen de
de optimale groepsgrootte van
toe die op De Cruquiushoeve
inmiddels tot een voorselectie
marges van het budget.
een wooneenheid, zijn hierin
wonen. Voor de herontwikkeling
van drie design & build-partijen
van het terrein en een verbeter
geleid. Zij maken op basis van
De zorgverlening als
lingen in de nabije toekomst zelf
de aansluiting op de omgeving
het programma van eisen een
vertrekpunt
verantwoordelijk worden voor
laat SEIN een masterplan ontwik
aanbiedingsontwerp. Aan de
AT Osborne neemt in het
rendabele financiering van hun
kelen.
hand daarvan kiest SEIN de partij
advieswerk de zorgverlening
vastgoed, is een goed business
die de bouw gaat realiseren. Om
als vertrekpunt. Hoe belangrijk
plan harde noodzaak geworden.
Stroomversnelling
de doorlooptijd van het bouw
bouwplannen ook zijn, ze zijn
Advies over het businessplan
SEIN liep al een aantal jaren rond
proces kort en de kosten laag
dienstbaar aan de zorgverlening.
maakte in eerste instantie geen
met plannen voor vernieuwing
te houden, heeft SEIN voor een
Het vastgoed moet goed aan
deel uit van de opdracht aan
meegewogen. Omdat zorginstel
SEIN Cruquiushoeve
16 AT Osborne, maar wordt nu toch
beeld de beeldkwaliteit, zorgen
medewerkers, cliënten en cliënt-
daarom naar oplossingen voor de
in het proces meegenomen.
de projectleiders ervoor dat het
vertegenwoordigers zoveel
jarenlange afschrijving op functio
De juiste vragen stellen, daarin
masterplan en het bouwplan
mogelijk op één lijn te krijgen.
neel verouderde gebouwen en
bewijst AT Osborne haar meer
goed op elkaar afgestemd
Dit project wordt geleid door een
proberen ze dit soort problemen
waarde.
blijven. Want de kwaliteit van het
ervaren gebiedsontwikkelaar van
zo veel mogelijk te voorkomen.
bouwplan dat voor SEIN wordt
AT Osborne. Verder bestaat het
AT Osborne adviseert SEIN ook
Ingewikkeld proces
gerealiseerd is van invloed op
team uit onder meer technische
over de vastgoedontwikkeling
Complicerende factor in de
de opbrengst van het master
en juridische specialisten van AT
op de lange termijn. Regeren
plannen van SEIN is dat het
plan. De totstandkoming van
Osborne.
is immers vooruitzien. Dus is
masterplan en het bouwplan
het masterplan is een ingewik
gelijktijdig ontwikkeld worden.
keld proces. Er moet een milieu
Langetermijnvisie
denken over de inpassing van
Normaliter zou er eerst een
effectrapportage komen, het
Met het oog op de toekomst
bijvoorbeeld het relatief nieuwe
masterplan moeten komen, waar
geluid van de aangrenzende
moet het vastgoed van SEIN
dagactiviteitencentrum van
het bouwplan dan een afgeleide
provinciale weg N201 kan voor
voldoende flexibel inzetbaar
SEIN, dat pas over een flink
van wordt. Maar deze traditio
beperkingen zorgen en de
blijven. Gebouwen worden een
aantal jaren aan vernieuwing
nele manier van werken levert
provincie stelt de nodige eisen
blok aan het been als ze zo
toe is. De nieuwbouw op De
voor SEIN te veel tijdverlies op.
aan de plannen. Verder zoekt
specifiek voor één gebruiksdoel
Cruquiushoeve en op Meer en
Daarom hebben AT Osborne en
SEIN bij de lokale politiek naar
gemaakt zijn dat ze nooit meer
Bosch zal volgens planning begin
SEIN ervoor gekozen de ontwik
draagvlak voor de woningbouw
voor andere doeleinden gebruikt
2010 gereed zijn. Dan beschikt
keling van het masterplan en van
plannen. Want van oorsprong
kunnen worden. Dan vormen
SEIN over een modern en flexibel
het bouwplan parallel te laten
kent De Cruquiushoeve geen uit
ze een remmende factor op het
vastgoedbestand, waarmee ook
verlopen. Door goed onderling
gesproken stedenbouwkundige
moment dat de organisatie
de komende decennia goede
overleg en door gezamenlijke
structuur. Ook binnen SEIN is
nieuwe wegen in wil slaan.
zorg verleend kan worden aan
sessies te houden over bijvoor
het belangrijk om bestuur,
Terecht zoeken zorginstellingen
mensen met epilepsie. n
het goed om nu alvast na te
Artist Impression Nieuwbouw SEIN Ontwerp: Wentink Architecten, Muiden Realisatie: BAM Utiliteitsbouw, regio Noordwest
Samen bouwen aan een woonservicewijk
Borgerbuurt Amsterdam
17
De Borgerbuurt wordt de eerste woon servicewijk van het Amsterdamse stadsdeel Oud-West. Gezamenlijk hebben bewoners, het stadsdeel en aanbieders van diensten voor wonen, welzijn en zorg op een rij gezet welke projecten er moeten komen om de woonservicewijk vorm en inhoud te geven. Samenwerking is hierbij het sleutelwoord. Ingrid de Jong van AT Osborne begeleidde de planvorming, in opdracht van het stadsdeel.
“Het idee van een woonservicewijk is dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen, leven en deelnemen aan de maatschappij. Door zorgverlening en andere ondersteunende hulp zoveel mogelijk aan huis aan te bieden, hoeven mensen die zorg nodig hebben niet naar bijvoorbeeld een verpleeg- of verzor gingshuis”, legt adviseur Gezondheidszorg Ingrid de Jong van AT Osborne uit. Bemoedigende resultaten Het concept van de woonservicewijk is sterk
de woonservicewijk Borgerbuurt te schrijven.
geld hoef je bijvoorbeeld de buurt niet uit.
in opkomst. Overal in Nederland worden
Om te beginnen heeft procesbegeleider De
Daarnaast heeft de Borgerbuurt een halte
plannen gemaakt om wijken in te richten
Jong geïnventariseerd welke organisaties in
voor het openbaar vervoer en zijn huisarts,
waar zorg en ondersteuning voorhanden
de buurt actief zijn en welke voorzieningen
apotheek en fysiotherapeut dichtbij.”
is voor mensen die dat nodig hebben.
al aanwezig zijn. Dat leverde bemoedigende
Amsterdam wil in elk stadsdeel woonservice
resultaten op. “De Borgerbuurt blijkt al veel
Groot percentage ouderen
wijken realiseren. De eerste woonservicewijk
in huis te hebben om tot een goede woon
Het is niet verwonderlijk dat de Borgerbuurt
van Oud-West wordt gerealiseerd in de
servicewijk te kunnen uitgroeien. Zo is er een
zoveel voorzieningen heeft voor wonen,
Borgerbuurt. Daarna zal worden beslist of dit
centraal ontmoetingscentrum De Klinker van
welzijn en zorg. Vergeleken met de andere
concept ook in andere wijken van Oud-West
waaruit verschillende voorzieningen worden
buurten van Oud-West woont hier het
kan worden toegepast.
aangeboden. Voor mensen die niet meer
grootste percentage ouderen. Wel is de
Om tot een goed resultaat te kunnen komen,
zelfstandig kunnen wonen biedt De Klinker
toegankelijkheid van de woningen een
heeft het stadsdeel Oud-West AT Osborne
diverse woongroepen. Voor je dagelijkse
uitdaging, merkt De Jong op. “De woningen
ingeschakeld om een implementatieplan voor
levensbehoeften en voor het pinnen van
in De Borgerbuurt zijn over het algemeen
Borgerbuurt Amsterdam
18 niet zo geschikt voor mensen die lichame
In een serie van vier workshops hebben
van hun tong durven te laten zien, dan is dat
lijk wat minder vitaal worden. Het zijn voor
bewoners, aanbieders en het stadsdeel het
in de brainstorm en bij de uitwerking van
het grootste deel rolstoelonvriendelijke
implementatieplan geschreven. De eerste
ideeën in ieder geval niet gebleken. Er zijn
jaren-tachtig etagewoningen die nog niet
workshop was in november 2007. De aan
juist veel samenwerkingsmogelijkheden naar
afgeschreven zijn.” Grootschalige nieuwbouw
bieders van wonen, zorg en welzijn, zorg
boven gekomen waar iedereen baat bij kan
is dan ook geen optie in de Borgerbuurt.
verzekeraar AGIS en het stadsdeel Oud-West
hebben. Die samenwerkingsmogelijkheden
Daarom wordt de oplossing vooral gezocht
zochten op drie vragen een antwoord:
kunnen nog beter worden gebruikt wanneer
in aanpassing van bestaande woningen en in
Wat kan uw organisatie zelf doen voor de
de directies hun planning beter op elkaar
intensievere samenwerking tussen de
woonservicewijk? Wat kan uw organisatie
afstemmen. Het traject om tot dit implemen
aanbieders van diensten voor wonen, welzijn
met hulp van anderen doen? Wat kan uw
tatieplan te komen heeft daar echt
en zorg. “De Borgerbuurt blijkt veel samen
organisatie voor anderen doen om succesvol
verandering in gebracht.”
werkingspotentieel te hebben. Tot nu toe
te zijn in de woonservicewijk? Veel waardering
is dat potentieel nog niet voldoende benut. Het implementatieplan moet aan deze
Initiatieven
De manier waarop het implementatieplan
situatie een einde maken. Want al is het in
De workshop resulteerde in een lijst van
tot stand is gekomen heeft veel waardering
deze buurt eigenlijk best goed geregeld,
102 initiatieven die – al dan niet in samen
gekregen. Dat alle partijen volop de ruimte
het kan altijd beter.”
werking – tot stand gebracht kunnen worden
hadden om mee te werken aan de ontwikke
in de woonservicewijk Borgerbuurt. In
ling van het plan, is bij het stadsdeel Oud-West
Betrokkenheid
de tweede workshop hebben belangen
in goede aarde gevallen. Ook de gemeente
Vanaf het begin zijn de aanbieders van
organisaties en het stadsdeel van gedachten
Amsterdam heeft warme belangstelling voor
wonen, welzijn en zorg intensief bij de
gewisseld over de behoeften van bewoners in
het plan. Voor Ingrid de Jong zit het werk er
totstandkoming van het implementatieplan
een woonservicewijk en over de knelpunten
nog niet op. “We hebben ook de opdracht
betrokken. “Dat was een bewuste keuze.
in de huidige Borgerbuurt.
gekregen de uitvoering van het implemen
We wilden voorkomen dat we zelf een
In de derde en de vierde workshop hebben
tatieplan te begeleiden. De organisaties die
rapport vol aanbevelingen gingen schrijven
aanbieders en belangenbehartigers een
bij de Borgerbuurt betrokken zijn, gaan het
waar alle betrokkenen het vervolgens mee
selectie van de initiatieven uitgewerkt tot
komende jaar aan de slag om de projecten
zouden moeten doen”, zegt De Jong. “Het
concrete projecten. “Voor deze workshops
in gang te zetten. Wij spelen daarbij een
bijzondere van dit plan is juist dat we het
hebben we medewerkers uitgenodigd die een
coördinerende rol, onder meer door tools en
samen gemaakt hebben. Ook de gebruikers
laag dieper in de organisatie zitten, zodat de
ondersteuning aan te bieden en door twee
van de woonservicewijk zijn er via een aantal
initiatieven van het directieniveau vertaald
maal per jaar op directieniveau een evaluatie
belangenorganisaties nauw bij betrokken
kunnen worden naar de werkvloer”, merkt
te organiseren met alle betrokkenen. Zo
geweest. Dat heeft ertoe geleid dat iedereen
De Jong op. Aanbieders zijn graag bereid met
houden we de vaart erin en blijft de prettige
heel enthousiast en gemotiveerd is om met
anderen samen te werken, is haar opgevallen.
samenwerking levend.” n
de woonservicewijk aan de slag te gaan. Het
“Als aanbieders elkaar al als concurrenten
is hun eigen product.”
beschouwen en daardoor niet het achterste
19 Projecten voor de Borgerbuurt
De workshops hebben een groot aantal waardevolle ideeën opgeleverd, die door bewoners en aanbieders van wonen, welzijn en zorg in concrete projecten voor de woonservicewijk Borgerbuurt zijn uitgewerkt:
Casemanagement
Zorgketen dementie
Mensen met meervoudige problematiek hebben vaak met verschil
De Borgerbuurt moet een sluitend systeem krijgen van zorgverle
lende zorgaanbieders te maken. Zij hebben er baat bij als de ver
ning aan mensen met dementie, van signalering en diagnostiek tot
schillende vormen van zorgverlening goed worden gecoördineerd
dienstverlening aan patiënten en ondersteuning van mantelzorgers.
en op elkaar afgestemd. Dit project voorziet in casemanagers die deze taak op zich nemen. Daardoor kunnen bewoners langer en
Burgers met een beperking inzetten als vrijwilliger
met meer kwaliteit van leven in hun eigen omgeving blijven wonen,
Vrijwilligers vervullen een belangrijk rol in de ondersteuning van
ondanks hun vaak complexe en intensieve zorgbehoefte.
mensen die zorg nodig hebben. Door zich als vrijwilliger in te zetten, kunnen mensen met een beperking actief deelnemen aan
Van hoog naar laag
de samenleving. Het mes snijdt hier aan twee kanten. Aan de ene
De woningcorporaties willen bemiddeling aanbieden aan ouderen
kant krijgen bewoners ondersteuning, aan de andere kant levert
die op een verdieping wonen, zodat ze kunnen verhuizen naar een
het andere bewoners een actieve rol op in de samenleving.
beganegrondwoning in de buurt. Dit moet de toegankelijkheid van woningen voor mensen met een lichamelijke beperking verbeteren.
Kwaliteitspanel woonservicewijk
Hierdoor kunnen ze langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen
Ouderen en mensen met een beperking beoordelen tweemaal per
omgeving.
jaar de algemene voorzieningen in de buurt en kennen een onder scheiding toe aan een voorziening die goed toegankelijk is.
Voorlichting medicijngebruik Verkeerd medicijngebruik kan gevolgen hebben voor de gezond heid en zelfstandigheid van buurtbewoners. Voorlichting vanuit het gezondheidscentrum en de apotheek draagt bij aan verantwoord medicijngebruik.
Medisch Spectrum Twente Enschede
20
Medisch Spectrum Twente in blijde verwachting
De nieuwbouw van het Vrouw Kind Centrum van Medisch Spectrum Twente stond onder grote tijdsdruk. Toch is het gelukt om voldoende tijd uit te trekken voor overleg met de toekomstige gebruikers. Het nieuwe centrum is een aanwinst en geeft alvast een beeld van de nieuwbouw die de komende jaren nog zijn beslag krijgt in dit Enschedese ziekenhuis.
21 Medisch Spectrum Twente maakt vaart met de
de toekomstige gebruikers van het gebouw: de
bouw van een nieuw Vrouw Kind Centrum op
medisch specialisten en het personeel. Verder
de hoofdlocatie aan de Haaksbergerstraat in
houdt de verhuizing naar het Vrouw Kind Centrum
Enschede. Dit vier verdiepingen tellende ovaal vormige gebouw wordt achter het bestaande ziekenhuis neergezet. Na het Thoraxcentrum is
voor de betrokkenen ook nog eens een organisato rische herstructurering in.” Loopbrug
dit het tweede nieuwe gebouw van het zieken-
Medisch Spectrum Twente was hard toe aan
huis. Uiteindelijk zal het gehele dertig jaar oude
nieuwe huisvesting. Met name de afdeling
ziekenhuisgebouw vervangen worden door
Gynaecologie/Verloskunde. Deze was op de locatie
nieuwbouw. De nabijgelegen locatie Ariënsplein,
Ariënsplein gevestigd, terwijl de operatiekamers
die nog ouder is, wordt als ziekenhuisvoorziening opgeheven.
zich aan de Haaksbergerstraat bevonden. Met name voor Verloskunde is de route naar de operatiekamer, via de loopbrug die beide locaties verbindt, een probleem. Ook de Inspectie voor de
Veel randvoorwaarden
Gezondheidszorg heeft zich hierover kritisch uit
Cees Berger is als kwartiermaker Vrouw Kind
gelaten. Daarom is besloten de zorg voor vrouw en
Centrum verantwoordelijk voor de realisatie
kind als eerste over te brengen naar nieuwe huis
namens het Medisch Spectrum Twente. Daarnaast
vesting op de andere locatie, dichtbij de operatie
is hij binnen de huidige organisatie bedrijfskundig
kamers. De poliklinieken en verpleegafdelingen
manager. De verantwoordelijkheid voor de realisa
voor Gynaecologie/Verloskunde, Kindergenees
tie omvat naast het bouwtraject ook de inrichting
kunde, en Neonatologie worden in het nieuwe
van de werkprocessen. Cees Berger laat zich voor
Vrouw Kind Centrum ondergebracht, dat in 2009
het projectmanagement bijstaan door Peter van
zal worden opgeleverd. Het centrum krijgt een
Hooff van AT Osborne. Een goede samenwerking is
oppervlakte van elfduizend vierkante meter en
van cruciaal belang om dit project tot een goed
wordt in de toekomst verbonden met de centrale
resultaat te leiden en hij is daarover zeer positief.
hal van het nieuwe ziekenhuisgebouw.
Cees Berger is vanaf begin 2007 bij het project
Sommige bouwdelen moeten wijken om ruimte
betrokken. Ruim daarvoor werd AT Osborne al
te maken voor het Vrouw Kind Centrum. De poli-
belast met het projectmanagement waardoor zij
klinieken voor Oogheelkunde, Fysiotherapie,
ook voor continuïteit heeft kunnen zorgdragen.
Kaakchirurgie met bijzondere tandheelkunde, Orthopedie en Chirurgie zijn naar tijdelijke huis
Bij de start van het project was Renee Dooyeweerd,
vesting verhuisd. Voor het ziekenhuis betekent dit
adviseur Gezondheidszorg van AT Osborne, ver
woekeren met de ruimte die nog beschikbaar is op
antwoordelijk voor de vertaling van het zorgproces
de locatie Haaksbergerstraat.
naar een passende huisvesting van het Vrouw Kind Centrum. “Het is een project met veel verschillende
Nieuw ontwerp
randvoorwaarden. Bovendien komt het onder vrij
Het Vrouw Kind Centrum is onder stevige tijds-
grote tijdsdruk tot stand en hebben we bij het
druk tot stand gekomen, vertelt Dooyeweerd. “Een
ontwerp veel energie gestoken in het overleg met
eerder ontwerp kon niet worden uitgevoerd. Het
Medisch Spectrum Twente Enschede
22 bron: IAA Architecten Enschede
bleek technisch onhaalbaar en zou tijdens de bouw
gebruikers het ontwerp te optimaliseren. We
teveel overlast hebben veroorzaakt. Bovendien
hebben uiteindelijk voldoende mogelijkheden
leverde het uiteindelijk, als alle nieuwbouw klaar
kunnen vinden om hun wensen in te passen. Het
zou zijn, geen optimaal gebouw op. Toen wij medio
komt er in dit soort processen ook op aan dat je
2006 bij dit project werden betrokken, kwam er net
de taal van de zorg spreekt en luistert naar de
een nieuw ontwerp op tafel. In zeer korte tijd is dat
bezwaren die naar voren worden gebracht. Daar
besproken en heeft het ziekenhuis er een besluit
door hebben we dit traject naar tevredenheid
over genomen.” Daarna ging alles in sneltreinvaart.
kunnen afronden.”
Dooyeweerd: “In de zomer volgde de openbare aan besteding, waarna het in oktober 2006 is gegund.
Processen gestroomlijnd
Wij hebben vervolgens tot begin december 2006
In het gebruikersoverleg zijn goede oplossingen
met de toekomstige gebruikers van het Vrouw Kind
naar voren gekomen voor de logistieke structuur
Centrum over de indeling van het gebouw gepraat,
van het nieuwe centrum en de aanlevering van
terwijl ondertussen de voorbereiding van de bouw
goederen. Dat proces vindt straks zoveel mogelijk
al van start ging. Om dat mogelijk te maken hebben
gescheiden plaats van de patiëntenstroom. Om de
we de bouw van het casco en de inrichting uit
aangeboden zorg voor de verschillende patiënten
elkaar getrokken. De oplevering van het geheel
groepen van het Vrouw Kind Centrum goed te
staat voor maart 2009 gepland.”
kunnen organiseren, komen afdelingen, die voor heen fysiek verder van elkaar verwijderd waren,
Gebruikersgroepen
nu dicht bij elkaar te zitten.
Het besluit om de bouw van het centrum op te
“Op de begane grond worden de poliklinieken van
knippen in het casco en de inrichting was nodig om
het Vrouw Kind Centrum gerealiseerd. De verlos
verdere vertraging te voorkomen. “Daardoor kon
kamers en de couveuseruimten (Neonatologie)
het casco alvast gebouwd worden, terwijl we met
komen op de 1e etage dicht bij elkaar te liggen.
de gebruikersgroepen nog in overleg moesten over
Op de 2e etage komen de Kraamafdeling en
de inrichting. In deze gesprekken hebben we ook
Gynaecologie en op de 3e etage de Kinderafdeling
tijd besteed aan het opbouwen van visie en ver
met voor de tieners een aparte tienerhoek.” Het
trouwen. Want door de bouw van het Vrouw Kind
nieuwe centrum wordt de plek waar alle zorg
Centrum worden afdelingen bij elkaar gebracht die
rondom Vrouw en Kind gegeven wordt, ongeacht
daarvoor gescheiden optrokken. Bovendien heeft
de aandoening. De medisch-specialistische zorg
ten tijde van het vorige ontwerp het gebruikers
wordt rondom de patiënt georganiseerd. Dat komt
overleg een tijdlang stilgelegen. Verder had het
de patiëntgerichtheid ten goede. Verder stemmen
management vanwege de tijdsdruk al wel de aan
de specialisten hun afspraken met dezelfde patiënt
besteding in gang gezet. Gelukkig bleef daarna
beter op elkaar af, waardoor de patiënt veel tijd
nog voldoende tijd over om in overleg met de
bespaart.
polikinieken
Gynaecologie Verloskunde
23
Themagerichte spreekuren
Geslaagd proces
Vergeleken met de oude situatie levert het nieuwe
AT Osborne kijkt terug op een geslaagd ontwerp
centrum veel voordeel op voor de zorgverlening.
proces. “We zijn met een grote variëteit aan
Aan het Ariënsplein lagen de verpleegafdeling
gebruikersgroepen in gesprek geweest”, zegt
Gynaecologie en de verlosafdeling ver uit elkaar.
Dooyeweerd. “Dat verliep parallel aan elkaar en
Daar komt in het Vrouw Kind Centrum een einde
moest uiteindelijk verwerkt worden in het ontwerp
aan. Hierdoor kunnen artsen veel efficiënter hun
voor het nieuwe gebouw. Daarin moesten alle
visites afleggen. Bovendien maakt de bundeling
specialismen van de verschillende afdelingen hun
van verwante medische specialismen het eenvou
inbreng kunnen herkennen. Gecombineerd met de
diger om themagerichte spreekuren te organiseren.
tijdsdruk die erop lag, gaf dat aan dit project een
Een andere vernieuwing is dat de backoffice voor
sterke dynamiek.” In de uitvoering opereerden
de artsen en het secretariaat van de verschillende
Peter van Hooff en Cees Berger als een tandem.
poliklinieken elders worden ondergebracht.
“We communiceerden zowel intern als extern
Daardoor krijgt de zorgverlening aan de patiënt alle
dezelfde boodschap en namen in gezamenlijk
ruimte en blijven functies die daar niet rechtstreeks
overleg snel en adequaat belangrijke beslissingen”,
mee te maken hebben wat meer op de achtergrond.
aldus Van Hooff. Dit heeft een positieve invloed op
Themagericht werken is voor Medisch Spectrum
zowel het besluitvormingsproces als het ontwerp-
Twente een belangrijk begrip. “Het ziekenhuis wil,
en uitvoeringsproces. In dit project kwamen veel
zoals dat in het Thoraxcentrum en het Vrouw Kind
partijen samen die in eerste instantie niet altijd
Centrum al gebeurt, ook de overige specialismen
vanuit hetzelfde perspectief naar de problematiek
van het ziekenhuis in herkenbare centra samen
keken. Bovendien moest het project anticiperen op
brengen”, legt Dooyeweerd uit. “Medisch Spectrum
de herstructurering van de organisatie die nodig
Twente kiest voor themagericht werken om de
was om deze afdelingen en specialismen bij elkaar
herkenbaarheid en kleine schaal terug te brengen
te brengen. n
in het ziekenhuis, de onderlinge samenwerking te bevorderen en om met resultaatverantwoordelijke eenheden te kunnen werken.”
bron: IAA Architecten Enschede
Rondetafel Care
24
Deskundigen in gesprek over wonen en zorg
Vernieuwende concepten in de care Voldoet het vastgoed in de AWBZ-sector voor de huidige zorggebruikers? Wat moet er voor de toekomstige generatie gebouwd worden? Een verslag van een rondetafelconferentie, een initiatief van AT Osborne, van deskundigen uit de zorgsector over wonen en zorg. In het chique onderkomen van De Industrieele Groote Club in hartje Amsterdam hebben eind oktober acht deskundigen met elkaar gesproken over het thema Wonen en zorg in grote steden.
Kleine kamertjes Johan Vijverberg constateert dat het aanbod in de zorg vaak niet voldoet aan de vraag, en zeker niet aan de toekomstige vraag. Tot aan zijn pensionering dit jaar heeft hij als hoofd van de afdeling care van het Bouwcollege veel zorgvastgoed van binnen gezien. “Die kleine kamertjes in verpleeg- en verzorgingshuizen, waarvan wij met z’n allen denken dat die er inmiddels niet meer zijn, bestaan nog steeds in grote aantallen.” Gebouwen zijn volgens Vijverberg heel bepalend voor de zorg die geboden wordt en voor de attitude van de zorg verleners. “Veel vastgoed in de AWBZ is grootschalig van opzet, staat niet op een plek waar veel te beleven valt, mist een verbinding met andere maatschappelijke functies en heeft als gebouw zelf ook niets te bieden. In zo’n omgeving is het niet vreemd dat het zorg aanbod geïnstitutionaliseerd is en dat zorgvragers onvoldoende geprikkeld worden.”
Johan Vijverberg
“Gebouwen zijn heel bepalend voor de zorg die geboden wordt”
Toekomstige zorgvrager John Vrije, voorheen directeur van woonzorgcorporatie Habion, denkt dat veel voorzieningen in de zorg in de ogen van de huidige generatie zorgvragers juist wél voldoen. “Wat de ouderenzorg betreft gaat het nu om de vooroorlogse generatie, die over het algemeen wel tevreden is over het aanbod van wonen en zorg. Maar voor de hausse aan senioren die we over twintig jaar krijgen, moeten we heel andere dingen gaan doen. Die willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. John Vrije
Voor hen zou je allerlei zorgvoorzieningen dicht in de buurt moeten
25
Deelnemers aan de rondetafelconferentie over vernieuwende initiatieven in de care: Peter van Leeuwen directeur instellingen ING Robert van Schagen acquisiteur Syntrus vastgoed Achmea Albert Scheven directeur maatschappelijke ontwikkeling woningcorporatie De Key Robbert Huijsman partner Zorg Consult Nederland en hoogleraar integraal zorgmanagement John Vrije van Vrije Adviezen voorheen directeur van de wonen-met-zorgcorporatie Habion Johan Vijverberg voormalig hoofd afdeling Care College bouw zorginstellingen Jos Werner voorzitter CDA-senaatsfractie en voormalig voorzitter Vereniging Academische Ziekenhuizen Paul Coumans voorzitter Gezondheidszorgtafel en bestuurslid Ketennetwerk Else Bezemer senior-adviseur Care AT Osborne Rutger Kriek business manager Gezondheidszorg AT Osborne
Rondetafel Care
26
“Ook dit kabinet zet scheiden van wonen en zorg niet door”
realiseren, zodat mensen met behulp van domotica bewaakt en verpleegd thuis kunnen wonen.” De ouderen van de nabije toekomst hebben gemiddeld genomen fors meer vermogen dan voorgaande generaties. Uit eigen zak bijbetalen zou een optie kunnen zijn voor mensen die om moderne zorgconcepten vragen. Wie veel geld heeft, kan door zelf in te kopen het zorgaanbod naar zijn hand zetten. Robert van Schagen ziet dit nog niet zo snel gebeuren. “Als verzeke raar zouden wij daar bij Achmea natuurlijk best in geïnteresseerd zijn. Want wie een deel van de zorg zelf gaat betalen, moet daar eerst voor sparen. Daar kun je een polis voor ontwikkelen, waarin mensen bijvoorbeeld een deel van hun pensioen kunnen inruilen voor zorg. Maar onderzoek heeft onlangs opnieuw uitgewezen dat mensen daar niets in zien. Het recht op zorg zit bij iedere burger sterk ingebakken.”
Jos Werner
Scheiden van wonen en zorg Het gaat bij het opzetten van nieuwe concepten vooral om de
noemt staatssecretaris Bussemaker het principe van scheiden van
toekomstige zorgvrager, concludeert dagvoorzitter Jos Werner. Deze
wonen en zorg wel, maar schrijft ze eerst te willen wachten op
doelgroep is heel divers en daarom moet het aanbod van wonen en
onderzoek naar de consequenties van deze voorgenomen beleids
zorg ook veel minder eenvormig worden. Scheiden van wonen en
wijziging. Werner: “Ik geef u op een briefje dat ook deze kabinets-
zorg is een belangrijke voorwaarde voor vernieuwing van het zorg
periode het scheiden van wonen en zorg geen doorgang zal vinden.”
aanbod, vinden de deelnemers aan het rondetafelgesprek. “Maar hoewel iedereen met dit onderwerp bezig is en er al jarenlang over
Gehandicaptenzorg als voorbeeld
gepraat wordt, voorziet de overheid nog steeds niet in deze voor
Hoogleraar integraal zorgmanagement Robbert Huijsman voegt aan
waarde”, merkt Werner op. In haar brief ‘Zeker van zorg, nu en straks’
deze stelling toe, dat zorginstellingen bedrijfsmatig niet toe zijn aan een knip tussen wonen en zorg. Huijsman heeft vijftien dossiers van uiteenlopende pgb-houders onderzocht, zoals iemand in een Thomashuis. “Wat blijkt? Hoewel er bij een persoonsgebonden budget minder geld per cliënt beschikbaar is dan bij zorg in natura, houdt de helft van de door ons onderzochte initiatieven geld over. Bovendien bieden ze een betere kwaliteit van leven en behouden de cliënten er een hoger niveau van functioneren. Dit zijn stuk voor stuk initiatieven waarbij het scheiden van wonen en zorg al realiteit is. Instellingen moeten nog een slag maken om deze ontwikkeling bij te houden.” Private initiatieven Maar willen deze goede voorbeelden meer gemeengoed worden, dan moet er volgens de deelnemers aan de rondetafelconferentie echt wat veranderen in het systeem van de AWBZ. “Nederland heeft een
Paul Coumans en Robert van Schagen
goed zorgstelsel, dat op een hoog niveau functioneert en waar ieder
27 gebruikt om mensen rustig te houden. We praten al twintig jaar over nieuwe zorgconcepten, maar er komt veel te weinig daadwerkelijk van de grond. Zorginhoudelijk is deze ontwikkeling zeer gewenst, maar ook hier geldt dat bedrijfsmatig voor zorginstellingen nog geknobbeld moet worden om dit rond te krijgen.” Pressie voor verandering Conclusies na een middag doorpraten: Zorgaanbieders worden onvoldoende geprest om verouderde manieren van werken los te laten. Veel zorgconcepten zijn ooit onder invloed van regulering ontstaan, maar beantwoorden niet langer aan de behoefte van de zorgvrager. Voor echte vernieuwing in de care moet de AWBZ worden herzien, te beginnen met het scheiden van Peter van Leeuwen
wonen en zorg. Zorgvastgoed moet minder vanzelfsprekend vanuit de AWBZ gefinancierd worden. Dan komt er naast de bestaande zorgaanbieders ruimte voor nieuwe toetreders en zal de sector zich
een aanspraak op kan maken. Maar er moet meer ruimte komen voor
meer inspannen voor de vernieuwingen waar de zorgvrager behoefte
initiatieven en dus ook voor private initiatieven. Stel bijvoorbeeld
aan heeft. n
bepaalde diensten aan zorgbehoevenden vrij van BTW en maak het mogelijk dat aanbieders in de care winst maken”, vindt Peter van Leeuwen, directeur instellingen van ING. “We gaan in de care nog te veel uit van de bestaande bedrijfsmodellen”, vindt Van Leeuwen. “Maar als je de zorg wilt veranderen, dan moet je ook op een andere manier gaan werken. We maken auto’s toch ook niet meer op zoals vroeger? En kijk eens hoeveel er nu van rondrijden en hoeveel verschillende mogelijkheden er zijn. Deze ontwikkeling vindt ook plaats in de dienstverlening, en zorg is een vorm van dienstverlening.” Fabelachtige veranderingen Robbert Huijsman schat in dat van de vijftigduizend ouderen die jaar lijks naar een zorginstelling verhuizen, slechts één op de tien naar een grootschalige instelling zou hoeven. Het overgrote deel kan naar een kleinschalige omgeving waar zorg geboden wordt. Dat geldt wat hem betreft ook voor bijvoorbeeld dementerende ouderen die 24-uurs toezicht nodig hebben. Huijsman: “We hebben in 1995 in Rotterdam
Albert Scheven
een kleinschalige woonomgeving voor ouderen na de opening een jaar lang gevolgd. Tweederde van de cliënten kwam uit een verpleeg huis. We zagen fabelachtige veranderingen. Zo nam het gebruik van incontinentiemateriaal met zestig procent af en het medicijngebruik met maar liefst zeventig procent. Medicatie wordt natuurlijk vaak
“We praten al twintig jaar over nieuwe zorgconcepten”
Seminar Laboratoria
28
Eind 2008 vond een seminar plaats over de ontwikkeling van laboratoriumgebouwen, georganiseerd door AT Osborne. Het seminar, dat was gericht op vastgoedmanagers en researchers uit de profit- en non-profitsector, had een internationaal karakter.
Seminar ‘laboratoriumgebouwen in internationaal perspectief’
Aryan Sikkema, voormalig directeur Huisvesting van de Universiteit
Ralf Streckwall, hoofd Facility Management van het Max Delbrück
Utrecht, vervulde de rol van dagvoorzitter. Hij onderstreepte het
Center (MDC) uit Berlin Buch, constateert dat meer interdisciplinair
belang van researchwerk, want “Nederland is in toenemende mate
en intercultureel wordt gewerkt. Bij dit onderzoeksinstituut met in
afhankelijk van onze bijdrage aan de kenniseconomie. Onze laatste
totaal zo’n 1.200 onderzoekers, is er een toenemende samenwerking
hoop voor economische ontwikkeling is innovatie en research”.
tussen de diverse onderzoeksgroepen. Op technisch gebied signaleert
Universiteiten en bedrijven spelen hierin een belangrijke rol. De
hij een toename van high throughput apparatuur. Hierdoor komt de
ontwikkelingen binnen het onderzoek gaan snel. Daarom zijn er
nadruk steeds meer te liggen op het uitwerken van de resultaten.
steeds nieuwe of betere onderzoeksgebouwen nodig.
Hij wijst erop dat uit onderzoek is gebleken dat onderzoekers nog maar 30% van hun tijd op het laboratorium doorbrengen. Dit heeft tot
In vier lezingen werden de belangrijkste kenmerken van laboratorium
gevolg dat de behoefte aan labruimten afneemt. Daarnaast consta
werk, en hoe hiervoor een passend gebouw te ontwerpen, belicht.
teert hij sterke wisselingen in de benodigde onderzoeksopstellingen.
Bij het ontwerp van een laboratoriumgebouw moet het proces
Bij diverse gebouwen van het MDC worden laboratoria omgebouwd
centraal staan. Hoewel dit per onderzoeksinstelling kan verschillen,
tot computerruimte en kantoren tot laboratorium. Hij is er daarom
benoemden de sprekers enkele tendensen.
voorstander van om in de gebouw- en infrastructuur in principe geen verschil te maken tussen laboratorium- en kantoorruimten.
29
Multi-labwand, Universiteit van Amsterdam
Bart Rombaut, Van Looy Groep Antwerpen (Consultants, Architects
hoogwaardig lab. Maak ombouwen eenvoudig.
en Engineers), had hier een andere visie op: “Houdt het laboratorium gebied zo compact mogelijk en maak dit zo flexibel mogelijk. Deze
Herman de Bruin benoemde dat voordat het gebouw ontworpen
flexibiliteit moet zowel zijn doorgevoerd in de gebouwstructuur als
wordt, de eisen met betrekking tot flexibiliteit gedefinieerd moeten
in de technische installatie en het labmeubilair. Het werkt alleen als
worden. Dit kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de verdiepings
de hele keten klopt”. Deze visie werd gedeeld door Herman de Bruin
hoogte, maatvoering en de opzet van de technische hoofdinfra
van AT Osborne: “Beter weinig labruimte met hoogwaardige facili
structuur. Daarnaast dient bepaald te worden in welke mate en op
teiten dan te veel labruimte met beperkte mogelijkheden”.
welke wijze aanpassingen van de labruimten mogelijk moeten zijn. Deze eisen moeten niet alleen worden vastgelegd in een programma
Architect Adrian Gainer, vestigingsdirecteur van Nightingale
van eisen. Het kan tevens vertaald worden in een conceptueel
Associates uit Harwell, Engeland, presenteerde een oplossing hier
ontwerp. De lab-adviseur kan hierin volgens hem een belangrijke
voor: “Creëer verschillende zones, waarin de ombouwmogelijkheden
rol spelen. Deze analyseert de processen en benoemt de benodigde
variëren. Hij maakte onderscheid tussen kantoorruimte, basislabs en
ruimtesoorten. Omdat hij bekend is met de bouwkundige en
hoogwaardige labs. Niet alle kantoorruimte hoeft flexibel inzetbaar
technische mogelijkheden, kan hij dit vertalen naar functionele
te zijn. Een deel van de basislabs moet gebruikt kunnen worden als
indelingsprincipes. Veel laboratoriumgebouwen zijn een beetje saai.
Seminar Laboratoria
30 Ralf Streckwall, Max Delbrück Center, Duitsland Quicker movement from basic finding to applications New infrastructures needed: meeting places, common
ground for social contact
Adrian Gainer, Nightingale Associates, Engeland Understand the user Design for interaction Inspire users and students Use shared support spaces common to several groups Reduction of full height walls; use glass
Ralf Streckwall: “Veel gebouwen zijn niet geschikt om met elkaar in
domein willen. “Probeer zowel letterlijk als figuurlijk de muren tussen
contact te komen. Er zijn vaak alleen maar voorzieningen om te
deze groepen weg te halen.”
werken en niet om elkaar te ontmoeten”. Bart Rombaut wees op de voordelen van een open gebouwstructuur Adrian Gainer werkte dit standpunt verder uit. Hij benadrukte dat een
met een grote vrijheid van indelen: “Plaats geen grote schachten
laboratoriumgebouw niet alleen ruimte moet bieden aan labtafels en
langs de gangen”. Verder poneerde hij het devies: “Plaats de lab
computerwerkplekken. Het moet een prettige werkomgeving zijn met
ruimten niet langs de gevel.” Hiermee bereik je een stabieler
ruimte voor ontmoeting. Interactie tussen onderzoekers is immers
binnenklimaat. Tijdens de lezingen werden veel voorbeelden van
bepalend voor de kennisuitwisseling. De koffiecorner is een prima
laboratoriumgebouwen getoond, waaronder enkele recente in
plek hiervoor. Andere mogelijkheden zijn open overlegplekken,
Engeland, Duitsland, De Verenigde Staten, België en Nederland.
kopieerhoeken en voldoende ruimten voor lezingen. Bij het ontwerp
Hiermee werd een goed beeld verkregen van de mogelijkheden.
van een gebouw kan ervoor gezorgd worden dat het horizontale en
De sprekers waren het er over eens: “Het geïntegreerd ontwerpen
verticale verkeer het onderlinge contact bevordert. “Het gebouw
van een laboratoriumgebouw is makkelijker gezegd dan gedaan.”
moet een inspirerende werkomgeving zijn.” Het is hem opgevallen
Streckwall blijft zich, ondanks zijn ruime ervaring, verbazen over
dat veel onderzoeksgroepen dit niet herkennen en juist hun eigen
de wijzigingen die binnen één van de recente gebouwen in Berlijn
31 Bart Rombaut, Van Looy Groep, België Maak een analyse van de verschillende verkeerstromen:
personeel, bezoekers, chemicaliën, afval Flexibiliteit komt alleen tot zijn recht als de hele keten klopt Geïntegreerd ontwerpen is makkelijker gezegd dan gedaan
Herman de Bruin, AT Osborne, Nederland Definieer de ambities van de organisatie Benoem welke mate van flexibiliteit gewenst is Denk na over de toekomst, kijk verder dan een paar jaar Ontwikkel een ruimteconcept als input voor het bouw-
kundig ontwerp
doorgevoerd werden: “Midden in een grote labruimte bouwden
is het eenvoudig om wandtafels en/of eilandtafels te maken, vrij
onderzoekers een computerruimte; elders werden kantoren tot lab
staande apparatuur en zuurkasten te integreren en het lab aan te
omgebouwd.” Daarmee bracht hij de grote zorg van veel vastgoed
passen aan elke gewenste maat en behoefte. De werkbladen,
beheerders onder woorden: hoe voorkom je verbouwingen? Op het
bovenkasten, schappen, zakgoten en horizontale goten voor media
seminar werden hiervoor nuttige suggesties gedaan.
distributie zijn traploos in hoogte verstelbaar aan de staanders. Wijzigingen zijn vanwege het eenvoudige montagesysteem en zeer
Herman de Bruin presenteerde de Multi-labwand, zoals die in de
flexibele opzet van de mediadistributie snel, eenvoudig, met weinig
nieuwbouw voor de Faculteit NWI van de UvA wordt toegepast. Het
overlast en tegen geringe kosten door te voeren. Met de combinatie
is een combinatie van een laboratoriummeubelsysteem en een wand
van de Multi-labwand en de modulaire structuur die het gebouw en
systeem. Op gedefinieerde posities kunnen verticale staanders
de installaties bieden, krijgt de UvA een zeer functioneel en flexibel
worden geplaatst die gefixeerd zijn aan vloer en plafond. De
nieuw faculteitsgebouw. De meerinvestering is beperkt gebleken. n
staanders dienen als drager voor modulaire inrichtingscomponenten en kunnen naar behoefte geheel of gedeeltelijk afgesloten worden met wand- en glaspanelen en of deursecties. De wandpanelen kunnen eenvoudig tussen de staanders geplaatst worden. Daardoor
Medisch Centrum Alkmaar
32
Flexibeler werken dankzij multifunctionele poli Veel huisvestingsvraagstukken van zorgorganisaties spitsen zich toe op het snijvlak van het werk proces en de huisvesting. Door hier de juiste keuzes te maken, kan een organisatie het rendement sterk verbeteren. Een goed voorbeeld hiervan is het nieuwe concept voor een multifunctionele polikliniek van het Medisch Centrum Alkmaar.
Medisch Centrum Alkmaar, een topklinisch
1900, andere zijn van de jaren zestig en tachtig
opleidingsziekenhuis voor de regio Noord-Holland
en de laatste nieuwbouw was eind jaren negentig.
Noord, is bezig met grootschalige nieuwbouw en
Een patchworkziekenhuis, noemt de organisatie
renovatie. De bouwprojecten moeten een gemo
het zelf. Nadeel van het huidige complex is een
derniseerd ziekenhuis opleveren waar de patiënt
inefficiënt ruimtegebruik en de lange en soms
sneller geholpen kan worden en de zorgprofes
omslachtige route die de patiënt in het gebouw
sionals hun werk nog beter kunnen doen.
moet afleggen. Bovendien was een deel van de
AT Osborne adviseert het ziekenhuis bij meerdere
gebouwen hoe dan ook aan vervanging toe.
bouwprojecten, waaronder het uitdenken van een
In de bouwplannen is flexibel ruimtegebruik een
concept voor een nieuwe en multifunctionele poli
belangrijk uitgangspunt, niet alleen om efficiënter
kliniek.
om te kunnen gaan met de beschikbare ruimte, maar ook om in te toekomst te kunnen blijven
Bouwdeel uit 1900
inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de zorg.
Het Medisch Centrum Alkmaar bestaat uit een
Verder is het behandelproces het leidende principe
verzameling van gebouwen uit verschillende
geworden in het Medisch Centrum Alkmaar.
bouwjaren. De oudste bouwdelen stammen uit
De huisvesting moet daaraan dienstbaar zijn.
Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl
33
Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl
Scheiding van functies
Meer tijd voor de patiënt
Het ziekenhuis stapt in de poliklinieken ook fysiek
Niet alleen de werkkamers van de artsen zijn los
over op een meer patiëntgerichte benadering.
gekoppeld van de ruimtes waar de patiënten zich
Dat past bij de zorgvisie van de organisatie dat
bevinden. Ook taken als het aannemen van de
de patiënt centraal moet staan. De poliklinieken
telefoon worden buiten het zicht van de patiënt
organiseren de zorgverlening niet langer rond
afgehandeld. Daardoor houden de baliemede
een medisch specialisme, maar rond de verschil
werkers op de polikliniek meer tijd over om de
lende aandoeningen. Voor de patiënt heeft dit een
aanwezige patiënten te helpen. Verder zijn de
belangrijk voordeel, omdat die niet langer van de
wachtruimtes en de balies in een grote ruimte bij
ene plek in het ziekenhuis naar het andere hoeft
elkaar ondergebracht. Daarachter bevinden zich de
te gaan. Alle behandelaars en zorgverleners die
spreek-onderzoekskamers, waar alleen patiënten
met een bepaalde aandoening te maken hebben,
komen die aan de beurt zijn. Onrust door wachten
werken bij elkaar in de buurt.
de patiënten bij de spreekkamers is verleden tijd in de multifunctionele polikliniek van het Medisch
Om de lijnen voor de patiënt kort te houden, heeft
Centrum Alkmaar.
het ziekenhuis een scheiding aangebracht tussen de functies waar de patiënt rechtstreeks mee te
Uniforme spreek- en onderzoekskamer
maken heeft en de functies die buiten het zicht
De gecombineerde spreek- en onderzoekskamers
op de achtergrond afgehandeld kunnen worden.
liggen in clusters bij elkaar, zijn zoveel mogelijk
Zo zijn de werkkamers van de medisch specialisten
uniform ingericht en hebben dezelfde afmetingen.
gescheiden van de kamers waar patiënten komen
Ze zijn niet langer aan een behandelend arts ver
voor een gesprek of een onderzoek.
bonden. Daardoor kan iedere specialist in principe
Medisch Centrum Alkmaar
34 in elke spreek-onderzoekskamer spreekuur houden.
mee aan de ontwikkeling van de multifunctionele
Dat vergemakkelijkt het inroosteren van de ruimtes
polikliniek van het Medisch Centrum Alkmaar.
en voorkomt dat kamers onnodig leeg staan. Ook
“Doordat we in workshops en brainstormsessies
kan een arts twee kamers tegelijk gebruiken als
met de mensen van het ziekenhuis hebben door
dat efficiënter is. Dan wordt in de ene ruimte de
gesproken over de vraag hoe de huisvesting de
patiënt door een assistent geholpen, in afwachting
zorgprocessen kan ondersteunen, is het concept
van de arts die in de andere ruimte met een tweede
van de multifunctionele polikliniek echt een
patiënt bezig is. Deze manier van werken is ook
product van het ziekenhuis zelf geworden. De van
handig bij het begeleiden van artsen in opleiding.
buitenaf toegevoegde expertise kan daardoor op
Een derde voordeel is dat de uniforme inrichting de
draagvlak rekenen binnen de organisatie.”
kamers beter geschikt maakt voor multidisciplinair onderzoek. Het Medisch Centrum Alkmaar maakt
Intensief benutten
hier bijvoorbeeld gebruik van voor de mammapoli,
“In de multifunctionele polikliniek kunnen we
die een dag per week gehouden wordt. Op die dag
effectiever gebruik maken van de vierkante
wordt een aantal multifunctionele kamers specifiek
meters die we tot onze beschikking hebben”, zegt
voor deze poli gereserveerd. De patiënten wachten
Tim Koelman, clustermanager van het Medisch
dan in de nabijgelegen wachtruimte, die op dat
Centrum Alkmaar. “In de oude situatie kampten
moment ook alleen bestemd is voor de mammapoli.
we regelmatig met ruimtegebrek, zonder dat we de mogelijkheid hadden daar wat aan te doen.
Denkproces
In de nieuwe polikliniek kunnen we dankzij de
“Het mooie van deze opdracht is dat wij het zieken
toegenomen flexibiliteit een betere planning
huis hebben kunnen helpen bij het denkproces over
maken. Doordat we afgestapt zijn van eigen
wat ze precies willen met hun huisvesting”, merkt
spreekkamers voor medisch specialisten, kunnen
adviseur gezondheidszorg Jonts van Iterson van
we gemakkelijker onze openingstijden oprekken
AT Osborne op. Zij werkt vanuit het adviesbureau
en zo de ruimte nog intensiever benutten.” n
Ontwerpende partij: BurgerGrunstra architecten adviseurs Fotograaf: Peter Tahl
Amphia Ziekenhuis niet aanbestedings plichtig bij voedselverdeelwagens Op 18 november 2008 heeft het Hof Arnhem de lang verwachte uitspraak gedaan inzake het Amphia Ziekenhuis. Na verwijzing door de Hoge Raad, heeft het Hof Arnhem nu beslist dat het Amphia Ziekenhuis ten aanzien van de opdracht waarop de rechtzaak betrekking had, namelijk de levering van voedselverdeelwagens, niet als een publiekrechtelijke instelling moet worden gekwalificeerd. Voor de kwalificatie als ‘aanbestedende dienst’ gelden een aantal criteria. In de Amphia-zaak ging het uiteindelijk om de vraag, of het beheer van het ziekenhuis aan overheidstoezicht is onderworpen. Indien uit dat toezicht de mogelijkheid zou voort vloeien tot reële beïnvloeding van het beleid van het ziekenhuis, dan is dat ziekenhuis een aanbe stedende dienst. Het Hof overwoog dat het toezicht zoals dat door de overheid op Amphia wordt uitgeoefend, niet zover strekt dat hiermee beslissende invloed wordt uitgeoefend op het
Conclusie
beleid van Amphia inzake het verstrekken van
De uitkomst van de uitspraak in casu – geen
opdrachten aan leveranciers van voedselverdeel
aanbestedende dienst – kan niet zonder meer
wagens. Het toezicht op het beheer van Amphia
op andere opdrachten door zorginstellingen
heeft, blijkend uit de door de bij de rechtszaak
worden toegepast. Enerzijds omdat het arrest
betrokken partijen aangevoerde wettelijke
namelijk ruimte laat voor de kwalificatie van
regelingen, met name betrekking op toezicht op de
een zorginstelling als aanbestedende dienst op
bouw van een ziekenhuis, aanschaf van medische
andere gronden. En anderzijds omdat het ook
apparatuur en de budgettering van een ziekenhuis.
de mogelijkheid open laat dat er in een voor
Nu het Amphia Ziekenhuis volgens het Arnhemse
komend geval sprake kan zijn van een meer gericht
Hof niet als een publiekrechtelijke instelling en
overheidstoezicht, inclusief een reële beïnvloeding
daarmee ook niet als een aanbestedende dienst
van investeringsbeslissingen. Deze uitspraak is
wordt aangemerkt, hoefde zij de opdracht voor de
dus niet noodzakelijkerwijs bepalend voor elke
voedselverdeelwagens niet Europeesrechtelijk aan
zorginstelling, of voor alle investeringen door die
te besteden.
zorginstelling. n
Column Mr. Ingrid Dolmans-Budé
35
AT Osborne Interim Executives
36
AT Osborne Interim Executives ontzorgt management Marktgericht en professioneel management in een dynamische omgeving
Missie Met AT Osborne Interim Executives wil AT Osborne dé partner zijn van het hoger management voor vraag stukken met betrekking tot de ‘gebouwde omgeving’. AT Osborne Interim Executives biedt interim-management oplossingen (zoals directeuren Huisvesting & Vastgoed, Projecten en hoofden Bouw bureau) voor het doorvoeren van noodzakelijke verande ringen dan wel het op sterkte houden van management capaciteit in o.a. zorgorganisaties.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: AT Osborne B.V. Drs. M.R.G.P. (Marco) Mud CMC Business Manager Interim Executives
[email protected]
CONSULTANTS & MANAGERS HUISVESTING & VASTGOED | INFRASTRUCTUUR, GEBIEDSONTWIKKELING & MILIEU