Ontwikkeling van het historisch gebied rondom de Oranjesluis
2
Ontwikkeling van het historisch gebied rondom de Oranjesluis Initiatiefnemer Stichting Stelling 33 Augustus 2015
3
Contactgegevens Stichting Stelling 33 Tasmanweg 87
3151 PL Hoek van Holland
[email protected]
www.stelling33.nl Voorzitter
Peter de Krom
06 41 24 94 32
[email protected]
In samenwerking met Merel van der Linden Ruimelijk Ontwerper www.merelvanderlinden.com
[email protected] 0645042072
Raymond Spinnewijn Procescoördinator www.rascas.info
[email protected] 0641472272
Samenwerkingspartners
Provincie Zuid - Holland Erfgoedlijn Atlantikwall
Gemeente Rotterdam
Gemeente Westland
Hoogheemraadschap Delfland
Witteveen en Bos
INLEIDING
6
Misschien wel kenmerkend voor de beginperiode van elke nieuwe eeuw is, dat er verhoogde aandacht ontstaat om terug en vooruit te blikken.
Daar de uitbreiding en verdichting van de bebouwde omgeving in de
Randstad ook in de 21e eeuw onverminderd voort lijkt te gaan, is er in ieder geval een tendens te bespeuren voor herwaardering van de nog aanwezige ‘harde en zachte’ historische artefacten en een zoektocht naar hoe dit te conserveren voor de toekomst.
In dit kader heeft de Provincie Zuid-Holland enkele jaren geleden besloten een zevental Erfgoedlijnen te benoemen, die ieder een bepaalde tijdsperiode en een maatschappij historisch aspect omvatten; van de Romeinse Limes tot de Duitse Atlantikwall.
Een object dat geheel binnen deze laatste Erfgoedlijn past en veel in de belangstelling staat, is Stelling 33. Door de aanleg van een van de grootste
rotondes van Europa wordt zelfs 75 jaar na dato eens te meer aangetoond hoe groot het strategische belang van deze plek is.
In het kielzog van deze ontwikkeling is in 2013 de Stichting Stelling 33 opgericht, die zich ten doel heeft gesteld om dit unieke stuk van de Atlantikwall te behouden en meerwaarde te geven. Doordat de stelling op een knooppunt van recreatieve wandel-, vaar- en fietsroutes ligt, doen zich allerlei kansen voor om deze unieke plek nieuw leven in te blazen.
Door te zoeken naar versterking van het ruimtelijke beeld van de locatie
en een betere landschappelijke en recreatieve inpassing van de (enige
nog) resterende bunker hopen wij te voorkomen dat Stelling 33 voor goed onder het asfalt zal verdwijnen of helemaal zal wegzakken in de grond en ons collectief geheugen.
Bunker A1
7
Direct aan de Maasdijk (N220) ligt het Oranjekanaal
Gemeente Westland, waarin mede wordt ingezet op
sluiswachterswoning uit de 17e eeuw. Direct ten zuiden
cultuurhistorisch erfgoed.
de ‘Hoekse Baan’ gerealiseerd. Deze ligt parallel aan het
was een unieke aangelegenheid en geschiedde via een
Hoek van Holland.
verplaatst was het resultaat niet zoals gepland. De bunker
de afgelopen jaren flink veranderd. Zo moesten voor de
grond en kwam daardoor schuin te liggen.
woonboot, een voormalig schoolgebouw en een viertal
Door de nieuwe ligging staat er een flinke laag water
een
het behoud en herstel van de Duitse Atlantikwall als
van de sluis is recent de nieuwe provinciale weg (N223)
Het verplaatsen van de bijna 3 miljoen kilo zware bunker
Oranjekanaal en zorgt voor een directe ontsluiting van
hydraulisch systeem. En hoewel de bunker bijna 9 meter is
Het gebied tussen het Oranjekanaal en de Pettendijk is
zakte tijdens het schuiven enkele meters in de drassige
en
het
rijksmonument
de
‘Oranjesluis’
met
aansluiting van de Hoekse Baan met de Maasdijk een
8
bunkers uit de Tweede Wereldoorlog wijken.
in de bunker en is deze ontoegankelijk geworden voor
Eén bunker mocht daarentegen blijven staan, mits deze 9
bewoond door vleermuizen. De bunker staat symbool voor
Oranjekanaal. Dit initiatief komt voort uit de maatregelen,
‘Festung Hoek van Holland’ verdedigde. De overige zware
passanten. Wel is het goed mogelijk dat de bunker wordt
meter verplaatst zou worden naar het westen, richting het
een belangrijke stelling die de ingang van de voormalige
zoals opgenomen in het Groenstructuurplan van de
bunkers van deze stelling zijn inmiddels allemaal gesloopt.
HUIDIGE SITUATIE Oranjesluis
Doordat in het Groenstructuurplan is verwoord dat de
Hierdoor verdwijnt de oorspronkelijke boodschap van de
behouden, of wanneer/ waar mogelijk herkenbaar
negativiteit.
Atlantikwall als cultuurhistorisch erfgoed moet worden moet worden gemaakt in het landschap, bestaan er nu
geschiedenis naar de achtergrond en maakt plaats voor
meerdere initiatieven waarbij deze visie in de praktijk
Het doel van dit project is om de focus terug te leggen op
Gemeente Westland.
terug te geven, of sterker nog, deze uit te vergroten.
wordt
gebracht binnen het grondgebied van de
Het verplaatsen van de bunker bij de Oranjesluis had
de bijzondere aftrap moeten vormen voor al deze en toekomstige initiatieven binnen het Groenstructuurplan. Het uiteindelijke resultaat voelt echter erg ongemakkelijk
de geschiedenis en de bunker zijn symbolische betekenis Hierdoor wordt het een waardig visitekaartje voor hoe
binnen het grondgebied van de Gemeente Westland integraal om wordt gegaan met historie , cultuur, recreatie en groen.
en oogt als onhandig. De bunker, die symbool had moeten ‘staan’ voor waardevolle historie, ‘ligt’ nu op zijn kant. Een situatie die menig Westlander uit onbegrip doet spreken over geldverspilling.
9
HISTORIE TWEEDE WERELDOORLOG
De Westlandse geschiedenis geeft zich visueel moeilijk bloot. Zo wordt
het landschap gedomineerd door glastuinbouw en is er veel oude glorie verdwenen door nieuwe infrastructuur. Wie goed kijkt ziet echter dat één
aspect van de Westlandse geschiedenis heel nadrukkelijk aanwezig is, namelijk water. Het Westland was tot ver in de twintigste eeuw grotendeels
afhankelijk van zijn waterkanalen voor het vervoeren van producten uit de
glastuinbouw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog boden deze waterkanelen ook de Duitse bezetter verschillende mogelijkheden. Zo werd het water
strategisch benut door het aanleggen van inundatiegebieden en een tankgracht als permanente verdedigingslinie.
Hoek van Holland, het voormalig eiland de Beer en het Westland werden eind 1941 onderdeel van de Duitse ‘Atlantikwall’. Een 6.000 kilometer lange
verdedigingslinie langs de gehele kustlijn van Noorwegen tot aan Spanje.
Deze linie bestond uit duizenden stellingen met bunkers, versperringen, mijnenvelden en diverse wapens. Ze werden behuisd door relatief kleine
groepen soldaten die het zouden moeten opnemen tegen een veel grotere invasiemacht. De enorme hoeveelheden beton en versperringen
compenseerde op indrukwekkende wijze dit verschil in mankracht. Om het
de vijand zo lastig mogelijk te maken werd voor de verdediging van gebieden teruggegrepen naar oude tactieken. Zo werd dwars door ‘s-Gravenzande en langs Naaldwijk een 20 kilometer lange gracht gegraven, waarbij zoveel
mogelijk gebruik werd gemaakt van de bestaande waterkanalen, zoals het
Oranjekanaal. Het zorgde ervoor dat het landschap drastisch veranderde en honderden gezinnen hun huizen moesten verlaten. De gracht en daarmee het Westland werden vervolgens een belangrijk front en realistisch doelwit voor de geallieerden.
De gracht beschermde de Vesting Hoek van Holland tegen een aanval vanaf
het land, terwijl de primaire verdediging zich richtte op zee. Het belang van de gracht was echter net zo groot en de verdediging was goed doordacht.
De Duitse bezetter noemde dit front het ‘Aussere Landfront’, oftewel het
buitenste landfront. Het ‘binnenste landfront’ bestond uit een gracht direct rond het dorp Hoek van Holland. Beide fronten hadden hun grens aan de Noordzee en de Nieuwe Waterweg en sloten zodoende de Vesting
hermetisch af. Slechts op enkele plaatsen was er een doorgang voor verkeer
en voetgangers. Maar ook deze doorgangen konden worden afgesloten met zware versperringen.
De locatie Oranjesluis, of zoals de Duitse bezetter het verklaarde tot ‘Widerstandsnest 33 H’ was één van de drie stellingen die een toegang
vormde tot de Vesting. Net als nu vormde het kruispunt van de Maasdijk richting Westerlee en Rotterdam een erg belangrijke schakel in het wegennetwerk. De bescherming hiervan was daarom een grote noodzaak.
Bij de Oranjesluis realiseerde de Duitse bezetter uiteindelijk 9 bomvrije bunkers voor het onderbrengen van soldaten, munitie en geschut. Daarnaast stonden er 3 gebouwen die diende als keuken, kantine en opslag. Stelling 33
kan worden beschouwd als de belangrijkste en zwaarst verdedigde stelling van het gehele buitenste landfront.
Foto links bron: Archief Hoogheemraadschap Delfland
De
oranjesluis
in
1944
en
2009
De luchtfoto links toont de Oranjesluis en Duitse stelling Wn. (Widerstandsnest)
33 H in 1944. Duidelijk zichtbaar zijn de verschillende
bunkers,
loopgraven
en
met name de tankgracht, waarvan het
Westelijke deel inmiddels is gedempt en
waarop
kassen
zijn
gebouwd.
De luchtfoto rechts toont de Oranjesluis in 2009, nog voordat de Hoekse Baan is
gerealiseerd. De bunkers aangegeven met wit zijn gesloopt. Nummer 6 betreft de verplaatste bunker.
Luchtfoto: Universiteit Wageningen, Special Collections
12
Oranje school
Bron: Google Earth 2009
13
Een uitsnede uit de Duitse kaart van de voormalige ‘Festung Hoek van Holland’.
De ingekleurde gebieden met nummers betreffen de stellingen (in totaal meer dan
100), de gele vlakken mijnenvelden en de blauwe lijnen de tankgrachten.
Stelling 33H betreft de locatie Oranjesluis.
Naast de stellingen 53H (Arendsduin) en 45H (Waalbrug) was dit één van de
drie zwaar verdedigde toegangen tot de Vesting.
Kaart: Bundesarchiv.
14
15
Stelling 33H en de Oranjesluis, zoals opgetekend door
het BRV (Bureau Registratie Verdedigingswerken) in 1946. De bunkers stonden destijds nog op de grond van twee gemeentes en zijn daardoor apart geïnventariseerd.
Inmiddels is alleen bunker A1 nog aanwezig en verplaatst.
16
17
De bunker is destijds in detail opgemeten en ingetekend door het BRV.
In de huidige situatie is de bunker ongeveer voor de helft in de grond weggezakt.
Het betreft een munitiebunker van het
type ‘134’ en heeft muurdiktes van 2 tot 3 meter dik gewapend beton.
De ingangspartijen zijn verlengd tegen scherfwerking van granaatinslagen. Deze muren die de ingang beschermen geven de bunker een bijzondere vormgeving. Bron: Nationaal Archief
18
19
20
Al vrij snel na de oorlog werd het gebied rondom de Oranjesluis
ontdaan van een deel van zijn oorlogssporen. Hier wordt manschappenbunker T4 gesloopt (zie kaart op blz.16-17). Foto: Arie van der Nol, Collectie Historisch Archief Westland
.
In aanloop naar de aanleg van de Hoekse Baan werden in 2010 nog 2 van de in totaal 9 bomvrije bunkers
gesloopt. Peter de Krom verzorgde samen met Stichting Vesting Hoek van Holland nog een laatste rondleiding voor geïnteresseerden uit het Westland.
21
TOERISME & RECREATIE KNOOPPUNT
22
De Atlantikwall bestaat uit een ca. 6.000 kilometer lange
verdedigingslinie van forten, bunkers en defensieve wallen die de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog vanaf de kop van
Noorwegen langs de gehele West-Europese kustlijn tot aan de Frans-Spaanse grens heeft aangelegd. Hoewel dit oorlogserfgoed
lange tijd als ‘fout’ werd beschouwd, is er in de afgelopen jaren een groot aantal culturele initiatieven ontstaan binnen Europa die als doel hebben om dit unieke erfgoed veilig te stellen.
De Atlantikwall is echter een aaneenschakeling van erfgoedobjecten,
die als losse parels aan of bij de kust liggen. In de loop der jaren zijn deze objecten doorheen heel Europa grotendeels geïsoleerd geraakt, waardoor het moeilijk is de Atlantikwall als entiteit te begrijpen en
te beleven. Met het zichtbaar en beleefbaar maken van Stelling 33 wordt een unieke parel aan de ketting van Atlantikwall erfgoed in Nederland geregen.
Stelling 33 was niet voor niets gesitueerd op een van de belangrijkste strategische knooppunten vanuit het achterland naar Hoek van
Holland. In de loop van de afgelopen decennia is gebleken dat Het Jachthuis bij de Oranjesluis ook voor het bereiken van de
recreatievoorzieningen in het Staelduinse bos en de kust bij Hoek van Holland een landmark is waar veel fietsroutes vanuit Delft, MiddenDelfland en het Westland op uit komen.
Tot voor kort moest men echter altijd ergens de drukke Maasdijk oversteken. Met de komst van de megarotonde voor het snelle verkeer is er ook een sterke verbetering gekomen voor de doorgang
van het fietsverkeer. Onder de rotonde hebben de fietsers hun eigen
moderne verkeersniveau; door middel van bruggen en fietstunnels kunnen zij tegenwoordig op een veilige manier in een keer aan de
overzijde van de Maasdijk komen, waardoor het fietsverkeer langs dit knooppunt nu al merkbaar meer is dan voorheen.
Vanuit de tunneltjes komen de fietsers langs Het Jachthuis: een
monument, dat tot hier toe altijd bewoond is geweest en van buitenaf bezichtigd kan worden. In tegenovergestelde richting fietsend passeert men de originele Pettendijk, die als verhoging in
het landschapsprofiel zichtbaar is. De hele aanleg van de Hoekse Baan is zelfs enkele meters opgeschoven om deze zeer oude dijk te behouden. Hierdoor zijn op deze locatie zomaar drie historische lagen waar te nemen.
23
10
Fi e t s e n l a ng s s po r e n va n d e A t l a n t i k wa l l b i j H o e k va n Holland
Atlantikwall – Hoek van Holland route Aansluitingen op de route Fietsknooppunten netwerken Attractiepunten
Zeetoren AW-museum
Vineta
ing
n Ko
21
in ma
Em
Torpedo
n e v ra G ’s
wn47
wn29
19
22
ad
sinds 2013 een fietsroute ontwikkeld
ep
heeft
nn
Bo
Zuid-Holland
ew jks
wi
ald
Na
rd va ule
bo
an v ekand o H oll H
Bron: Erfgoedhuis provincie ZH
Erfgoedhuis
wn51
Fort 1881
Fietsroutekaart Hoek van Holland Het
pad
se land
rd
Noo
Stran
dweg
51
langs het Atlantikwall erfgoed in Hoek
van Holland. Stelling 33 is hier natuurlijk
18
ook in opgenomen en staat op deze
kaart omcirkeld en benoemd met WN
StP xix
33, wat staat voor de Duitse benaming “Widerstandnest” (stelling) 33.
De route wordt steeds aantrekkelijker
N
wn33
doordat de historie de komende jaren
meer en meer zichtbaar, toegankelijk en
23
beleefbaar wordt gemaakt.
0 24
1
2
3
wn30 4
KM
jde i e H Ter
F ie t s e n l a n g s s p o r e n va n d e A t l a n t i k wa l l b i j Hoek van Holland
9 d rpa e t s l Oe nne u t s Fiet
11
6
De Oranjesluis zelf heeft, ondanks zijn naam, al geruime tijd
geen echte sluisfunctie meer, waardoor de plezierjachtjes en kanovaarders direct vanuit het netwerk van waterwegen in het
er t s n Mo
Westland hier naartoe kunnen varen en aan kunnen leggen. Rond de sluis en de bunker zijn talrijke mogelijkheden om de
toeristische aantrekkingskracht van deze unieke plek verder
uit te breiden. In nauwe samenspraak met de overbuurman
8
van de bunker, die eigenaar is van de al aanwezige
aanlegsteiger en platbodem, wordt momenteel onderzocht
wn53
in hoeverre er vanaf deze opstapplaats op regelmatige basis rondvaarten, bijvoorbeeld langs Atlantikwall erfgoed in het Westland, kunnen worden georganiseerd. Tevens wil hij de
K. Julia naweg
de n nza
voor het recreërende publiek.
wn49 10
Langs het Oranjekanaal wordt altijd al gevist en door de
oever toegankelijker te maken zal dit verder uitgebreid kunnen worden.
Door de aanwezigheid van al deze recreatieve en historische
wn48
aspecten is deze plek nu al uniek. Nieuw leven inblazen in de
11
(enige nog) resterende bunker van Stelling 33 is dan ook een
logische stap in het behoud van dit erfgoed en versterking van het ruimtelijke beeld van de locatie.
12
wn45
g we
ijk w d aal
N
wn34
16
ijk
asd
De hoge bom
en
17
Ma
3
in zijn tuin opgestelde MiG straaljager meer zichtbaar maken
wn52
24
25
15
14
25
VOORLOPIG ONTWERP STELLING 33
26
Ontwerpvisie Het verkeersknooppunt bij de Maasdijk, waar zich in de berm Stelling
33 bevindt, vormt door zijn ligging bij uitstek ‘het visitekaartje’ van het Westland. Een gegeven waarop in dit ontwerp wordt ingespeeld door
creatief om te gaan met zowel de geschiedenis als het heden. Dit wordt
bereikt door o.a. de beladen geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op een recreatieve manier te herintroduceren met behulp van moderne elementen en Westlandse inbreng.
De laatst aanwezige bunker, type ‘134’, is de aanleiding tot de planvorming
van het gebied. De ongelukkige (scheve) positie van de bunker kan
worden omgezet in iets positiefs door het verhaal te vertellen dat de bunker moet torsen. Hoewel de bunker onder het gewicht van zijn eigen verhaal bijna was bezweken, blijven de vormgeving en architectuur van
het nog zichtbare deel ook nu nog indrukwekkend. Door dit verhaal op verschillende manieren te vertellen en ruimtelijk te verbeelden kunnen de
bezoekers zelf ervaren, waarom deze enorme bunker juist hier samen met de andere bunkers en gebouwen de Duitse stelling 33 vormde.
In dit plan wordt het gebied aantrekkelijk gemaakt voor fietsers, voetgangers en andere recreanten. Een pad, een vijver, een steiger en een brug vormen samen de basis van het ontwerp voor de informatieve route door de bunkerstelling.
Het pad begint bij de verplaatste (verzakte) bunker en verbindt via een extra brug de overkant van het Oranjekanaal, zodat een kleine rondwandeling mogelijk is. Vervolgens benadrukt de route van het pad
de bijzondere contouren van de bunkers en geeft informatie door middel van ingegraveerde tekeningen en teksten. Verdwenen bunkers krijgen een bijzondere verbeelding door de contour terug te laten keren in aanplant met hedendaagse Westlandse groensoorten. Op deze manier groeit en bloeit de geschiedenis straks met behulp van typisch Westlandse ingrediënten.
27
3687
28 3706 6
Kantine 1579
Ho
e eks
Ba
an
Bunker A2 1752
Oranje School
Bunker A1 Legenda
Titel
Sub
Titel
Auteur
10-02-2014
Auteur: Datum:
1:500
Schaal:
LegendaInspectieputten Boezemkeringen Bruggen Gemalen diesel electrisch onbekend wind Sluizen Steiger Peilschalen Keerschotten Stuwen Elektrische
stuw stuw
Regelbarestuw Vaste
duiker
Duikers afsluitbare
sifon
afsluitbare inlaat
duiker
open sifon dam Vaste
(boezem)
Watergangen Primair Primair
(boezem)
- dijksloot (boezem) (boezem) sloot
Secundair verlanden (polder) Te Primair Primair
(polder)
- dijksloot (polder) (polder) sloot
Secundair verlanden Te Waterbergingen Delfland Straatnamen Watervlakken Boezemwater Polderwater Plasdras Overig Topo
Titel Sub
Auteur Titel
Auteur:Schaal:10-02-2014 1:500 Datum:
[email protected]. op
prijs,
bijzonder wij dan
uw
reactie
stellen
tegen, informatie of
verouderde
u fouten of
komt
opmerkingen
voor
50 meters
verbeteringen,
u suggesties
Heeft of
25 voor
ideeën.
opmerkingen
open staat
0 en
juist
te
Delfland houden.
actueel gegevens
50 doet
er
alles
aan
om
de
afgebeelde
Delfland Proclaimer:
Or O
ran
je d
an
je
n ka
aa
61
2 A
54
l Oranjesluis
i jk
Bunker T2 374
Bovenaanzicht voorlopig ontwerp 1282
3563
Ma
as
37 Jachthuis 5
226
di j
k w.i.u. 3564
Bunker T3 379
35 6
1621
6
1620 1619
61
Bunker T4
53
1618
2078
2079
5049
2081
29
w.i.u.
Bunker A1 (type 134, nummer 7806)
Verzakte bunker en steiger De bunker wordt deels uitgegraven maar komt niet in open verbinding met het Oranjekanaal. In het hoger gelegen verdiepte deel komt een vijver. De
bunker zal prachtig weerspiegelen in het water en zodoende de suggestie wekken dat hij nog heel diep onder het wateroppervlak doorloopt. Dit is
gelijk een knipoog naar de manier waarop Nederland net na WOII omging met bunkers: veelal werden deze rondom afgegraven, om ze af te laten zinken in het grondwater.
Idyllisch gelegen aan het groenrijke Oranjekanaal biedt de steiger prachtig
uitzicht op de historische Oranjesluis en het Jachthuis. Een mogelijkheid waarvan veel fietsers en voetgangers gebruik kunnen maken. Maar ook de vissers, die nu al veelvuldig gebruik maken van deze locatie.
Door de vijver ontstaan twee waterniveaus, die versterkt worden ervaren
door de steiger trapgewijs naar het Oranjekanaal af te laten lopen. Met het
Hoogheemraadschap wordt bekeken hoe de vijver gevoed kan worden. Het overtollige water uit de vijver komt door middel van een overstort weer in het Oranjekanaal terecht Wandelpad Rondom de bunker loopt een houten vlonder welke aansluit op een betonnen pad. De materiaalkeuze van hout en beton hangt samen met de
aan- en afwezigheid van bunkers. Zo is het pad daar waar ooit bunkers stonden, van beton en daar waar de bunker resteert, van hout. Zodoende
wordt de aan- en afwezigheid van de (betonnen) geschiedenis benadrukt. De houten vlonder rondom de bunker is zo vormgegeven dat deze precies
de contouren volgt. Hierdoor is zowel de vormgeving als de geschiedenis
een beleving van heel dichtbij. De houten vlonder geeft ook toegang tot de bunker door middel van een houten trap. Hierdoor kan de bezoeker zowel door als rondom de bunker lopen en de volledige vorm en omvang
ervaren. Doordat de vlonder in de bunker recht blijft wordt de beleving binnen extra spannend. De bezoeker zal zelf ervaren hoe schuin de bunker eigenlijk ligt. Watertekst Aan het wandelpad wordt een extra gelaagdheid gegeven door ergens op
het wandelpad tekst te plaatsen met een materiaal dat alleen zichtbaar wordt als het nat wordt. Met een waterpompsysteem kunnen kleine en grote bezoekers zelf het water laten vloeien en de tekst zichtbaar maken.
Deze interactie levert extra ontdekkingen op, waardoor het verleden spelenderwijs nog beter verankerd raakt bij jong en oud.
Bunker A1
30
BUNKER A1
31
32
Brug Door een aantrekkelijke wandellus te creëren, kan men de bunker van alle kanten benaderen en bekijken. Hiervoor wordt een extra voetgangersbrug
ontworpen. Als het publiek over deze brug van de bunker wegloopt heeft
men grandioos zicht op de MiG straaljager, die zo over het Oranjekanaal lijkt weg te vliegen.
Het idee is om de brug net zo minimalistisch uit te voeren als het betonnen
wandelpad, maar wel rekening te houden met de eisen voor veiligheid en doorvaart. Tribune Het Hoogheemraadschap heeft de Maasdijk afgewaardeerd als zeedijk,
waardoor de extra schotten die bij de Oranjesluis staan opgesteld niet
langer meer nodig zijn om het Westland bij eventuele calamiteiten rond springtij te beschermen tegen het wassende water.
Wel worden de schotten nog in de sparingen gehesen bij onderhoud aan de oude houten sluisdeuren. Dit is echter maar eens in de ca. 12 jaar. In de tussentijd zijn dit stilstaande poortwachters. In het ontwerp
wordt gezocht naar een alternatief gebruik van de schotten voor die tussenliggende periode, zonder hun eigenllijke vorm en functie aan te
tasten. Door ze neer te leggen en op een bepaalde manier te stapelen ontstaat vanzelf een tribune. Recreanten die hier even willen pauzeren krijgen zó een nog mooiere kijk op de zichzelf spiegelende bunker, het voetpad en de voetgangersbrug over het Oranjekanaal. Vleermuisverblijf De bunker ligt op de aanvliegroute van vleermuizen richting het Staelduinsebos waar zich nog meer bunkers van het zelfde type bevinden.
Daar overwinteren al decennia lang enkele honderden vleermuizen. Ook
de bunker aan de Oranjesluis lijkt een zeer geschikt winterverblijf. Met name door water rondom de bunker toe te laten zullen de klimatologische
en ecologische omstandigheden in en om de bunker verder verbeteren voor de vleermuis en mogelijk ook voor andere dieren. De voormalige munitieruimtes in de bunker worden
zo
ingericht en
afgesloten dat het een ideale verblijfplaats wordt voor vleermuizen. Zowel in de zomer als winter blijven deze ruimtes afgesloten voor publiek, maar door middel van een (kijk)sleuf wel altijd toegankelijk voor de vleermuizen.
33
2010
34
2012
Oranje school
Terugkeer in het groen Bunker A2 en Oranje school Via het betonnen wandelpad komt men langs de
gesloopte bunker A2. Deze bunker is in 2012 gesloopt tijdens de aanleg van de Hoekse Baan. In het ontwerp wordt de bunker ‘teruggeplant’.
Door middel van aanplanting groeit de bunker weer precies op de plaats waar hij ooit stond. De toe te passen groensoort is een heester die stijl omhoog groeit en
zodoende de architectuur en ruimtes in rechte lijnen kan benadrukken. Ook mag de groensoort niet hoger
Bunker A2
komen dan ongeveer 1,20 m. Op deze manier kunnen
mensen het formaat van de bunker altijd overzien, ook vanaf de weg. Voor de keuze van de juiste groensoort wordt contact gezocht met Westlandse kwekers.
De voormalige Oranje School, die tevens is gebruikt in de Tweede Wereldoorlog, wordt ook teruggebracht in het landschap door beplanting. Aan lokale hoveniers wordt de mogelijkheid geboden om zich te presenteren.
Zij kunnen het gebied (tijdelijk) adopteren en verzorgen het ontwerp, aanleg en onderhoud.
Door de toepassing van ‘Westlands groen’ wordt
de betrokkenheid van regionale bedrijven vergroot,
zodat Stelling 33 aan de Oranjesluis met recht een
visitekaartje wordt, waar het hele Westland weer trots op kan zijn.
Met de samenwerkingspartners worden
de mogelijkheden verkend om in de toekomst meer
verdwenen historisch erfgoed van deze locatie terug zichtbaar en beleefbaar te maken.
35
38
39
Brug
Door een aantrekkelijke wandellus te creëren, kan men de bunker van alle kanten benaderen en bekijken. Hiervoor wordt een extra
voetgangersbrug ontworpen. Het idee is om
deze net zo minimalistisch uit te voeren als
het betonnen wandelpad, maar wel rekening te houden met de eisen voor veiligheid en doorvaart.
Oranje school
De voormalige Oranje School, die tevens is gebruikt in de Tweede Wereldoorlog, wordt
ook teruggebracht in het landschap door beplanting. Aan lokale hoveniers wordt de
mogelijkheid geboden zich te presenteren. Zij kunnen het gebied (tijdelijk) adopteren
en verzorgen het ontwerp, aanleg en onderhoud.
Brug
Watertekst
Aan het wandelpad wordt een extra gelaagdheid gegeven door ergens op
het wandelpad tekst te plaatsen met
een materiaal dat alleen zichtbaar wordt als het nat wordt. Met een waterpompsysteem
kunnen
kleine
en grote bezoekers zelf het water laten vloeien en de tekst zichtbaar maken. Deze interactie levert extra ontdekkingen verleden
op,
waardoor
spelenderwijs
beter
A2
wordt
verankerd raakt bij jong en oud.
Terugkeer in het groen De
verdwenen
bunker
het
nog
teruggebracht in het landschap door het gebruik van groen. De muurdiktes
(soms tot wel 3 meter) en de ruimtes worden opnieuw zichtbaar.
46
Bunker A2
zinken in het grondwater.
47
werden deze rondom afgegraven, om ze af te laten
Nederland net na WOII omging met bunkers: veelal Dit is gelijk een knipoog naar de manier waarop
heel diep onder het wateroppervlak doorloopt.
en zodoende de suggestie wekken dat hij nog
De bunker zal prachtig weerspiegelen in het water het hoger gelegen verdiepte deel komt een vijver.
niet in open verbinding met het Oranjekanaal. In
De bunker wordt deels uitgegraven maar komt Bunker A1 en steiger
weergegeven.
van deze plek wordt in woord en beeld van de bunker. Informatie over de historie
beleving van de bijzondere architectuur benadrukt de contouren en versterkt de
Oranje school
vlonder van hout. De vorm van de vlonder
Een betonnen pad gaat over in een Wandelpad
Bunker A1 LegendaInspectieputten Boezemkeringen Bruggen Gemalen diesel electrisch onbekend wind Sluizen Steiger Peilschalen Keerschotten Stuwen Elektrische
stuw stuw
Regelbarestuw Vaste
duiker
Duikers afsluitbare
sifon
afsluitbare inlaat
duiker
open sifon dam Vaste
(boezem)
(boezem)
- dijksloot (boezem) (boezem) sloot Secundair verlanden (polder) (polder) Te
Watergangen Primair
Primair
Primair Primair
- dijksloot (polder) (polder) sloot
Secundair verlanden Te Waterbergingen Delfland Straatnamen Watervlakken Boezemwater Polderwater Plasdras Overig Topo
Titel Titel Sub
Auteur 10-02-2014 Auteur:Schaal: 1:500 Datum:
op
prijs,
[email protected].
bijzonder wij dan
uw
reactie
stellen
tegen, informatie of
verouderde
u fouten of
komt
opmerkingen
voor
50 meters
verbeteringen,
u suggesties
Heeft of
25 voor
ideeën.
opmerkingen
open staat
0 en
juist
te
Delfland houden.
actueel gegevens
50 doet
er
alles
aan
om
de
afgebeelde
Delfland Proclaimer:
LegendaInspectieputten Boezemkeringen Bruggen Gemalen diesel electrisch onbekend wind Sluizen Steiger Peilschalen Keerschotten Stuwen Elektrische
stuw stuw
Regelbarestuw Vaste
duiker
Duikers afsluitbare
sifon
afsluitbare inlaat
duiker
open sifon dam Vaste
(boezem)
Watergangen Primair Primair
(boezem)
- dijksloot (boezem) (boezem) sloot
Secundair verlanden (polder) Te Primair Primair
(polder)
- dijksloot (polder) (polder) sloot
Secundair verlanden Te Waterbergingen Delfland Straatnamen Watervlakken Boezemwater Polderwater Plasdras Overig Topo
Titel Sub
Auteur Titel
Auteur:
10-02-2014
Datum:
1:500
Schaal:
[email protected]. op
prijs,
bijzonder wij dan
uw
reactie
stellen
tegen, informatie of
verouderde
u fouten of
komt
opmerkingen
voor
50 meters
verbeteringen,
u suggesties
Heeft of
25 voor
ideeën.
opmerkingen
open staat
0 en
juist
te
Delfland houden.
actueel gegevens
50 doet
er
alles
aan
om
de
afgebeelde
Delfland Proclaimer:
Steiger Tribune en de voetgangersbrug over het Oranjekanaal.
op de zichzelf spiegelende bunker, het voetpad
willen pauzeren krijgen zó een nog mooiere kijk
vanzelf een tribune. Recreanten die hier even
en op een bepaalde manier te stapelen ontstaat gebruik van de schotten. Door ze neer te leggen In het ontwerp wordt gezocht naar een alternatief Tribune
In
2010
is
een
complete
bunker
doormidden gezaagd aan de Molenkade in de gemeente Culumborg. Het gaat
hier om een Hollandse kazemat van de Hollandse Waterlinie. Landschaparchitect
Ronald Rietveld en kunstenaar Erick
de Lyon wilden de bunker een nieuwe maatschappelijke
functie
geven
tegelijk de historie blootleggen.
INSPIRATIE
48
en
In 2009 werd begonnen met het realiseren van ‘plan
Tuinveld’. Een nieuwbouwwijk aan de Koningin Julianaweg in ‘s-Gravenzande. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog liep hier de buitenste tankgracht en nu resteren er nog enkele bunkers van stelling 47.
In het kader van het Groenstructuurplan van de Gemeente Westland is gekeken naar de mogelijkheden om de tankgracht weer zichtbaar te maken binnen het bestaande plan.
Uiteindelijk is er voor gekozen om één van de straten schuin in plaats van recht aan te leggen; precies op het tracé van de tankgracht.
De straat heeft uiteindelijk de naam ‘Gedempte
Tankgracht’ gekregen. Zowel vanuit de lucht als vanaf de grond is deze straat en daarmee ook weer de gracht, duidelijk zichtbaar.
49
Stichting Stelling 33 stelt zichzelf ten doel de omvangrijke krijgsgeschiedenis
van Hoek van Holland op innovatieve wijze beter zichtbaar en beleefbaar te maken voor een breed publiek om zodoende bewustwording te stimuleren bij huidige en toekomstige generaties.
In dit kader maakt de stichting zich dan ook sterk voor het behoud van verdedigingswerken en bijbehorende gebouwen, welke verbonden zijn met de krijgsgeschiedenis van Hoek van Holland en de omliggende gemeentes.
Beginnend met de voormalige Duitse stelling 33 (Widerstandsnest 33) uit de Tweede Wereldoorlog bij de Oranjesluis in de Gemeente Westland, tracht de stichting haar doel te bereiken door de lokale krijgsgeschiedenis vooral te benaderen vanuit een creatief en innovatief perspectief.
Door o.a. kunstenaars, architecten en ruimtelijk ontwerpers samen te brengen
met ervaren historici en beleidsmakers ontstaan er nieuwe inzichten die zullen bijdragen aan de omgang met belangrijke objecten uit de militaire historie.
Op projectbasis zet de stichting zich met name in op locaties waar de aandacht
op dat moment vereist is. Bijvoorbeeld wanneer de conditie of het bestaansrecht van het betreffende object en/of de locatie in het geding raakt.
Colofon Tekst
Peter de Krom
Vormgeving
Merel van der Linden
Raymond Spinnewijn Fotografie
Peter de Krom
Logo Yurr Rozenberg Druk
Bestenzet Printing BV
Het verspreiden, beschikbaar stellen en aanbieden van auteursrechtelijk beschermd materiaal, zoals daar zijn foto’s, ontwerp(visualisaties), historisch
beeldmateriaal e.d. zonder voorafgaande toestemming van Stichting Stelling 33, wordt beschouwd als een illegale activiteit.
50
51
52
