Ontwikkeling van het brein in de adolescentie Dr Lydia Krabbendam Centrum Brein en Leren VUA
[email protected] 7 oktober 2010
Hoera, een blob!
Thema’s
Zelfregulatie
Sociale cognitie
Risicogedrag
1. Beelden verkregen door subtractie
Geef voor onderstaande activiteiten aan hoe groot het risico is en wat de mogelijke gevolgen zijn:
2. Geen absolute verschillen tussen groepen 3. Elk gedrag wordt ‘veroorzaakt’
Ontwikkeling van het brein in de adolescentie
Onveilige seks Meerijden met een dronken bestuurder Winkeldiefstal
Hoe denkt u dat adolescenten antwoorden? Antwoord: niet anders dan volwassenen
Zelfregulatie
Cognitief: redeneren, inschatting van gevaar
Affectief: korte vs lange termijn, emotieregulatie
Psychosociaal: autonomie; peer pressure
verder versterkt door arousal Nelson et al; Steinberg et al
1
Temporal discounting
Ontwikkeling van toekomst orientatie
Je kunt nu 10 euro krijgen of over een week 50 euro. Wat kies jij? Nu
10 euro? een week 50 euro?
Over
Je kunt nu 15 euro krijgen of over een week 50 euro. Wat kies jij? Nu
15 euro? Over een week 50 euro?
Hoe langer het tijdsinterval, hoe vaker voor de korte termijn wordt gekozen Oudere kinderen nemen meer lange termijn keuzes Lee et al, in voorbereiding
Risico-gedrag
Steeds voorzichtiger
Gardner & Steinberg 2005
Peer pressure
Gardner & Steinberg 2005
Sociale uitsluiting: cyberball
Gardner & Steinberg 2005
Williams and Jarvis, 2006
2
Ergens niet bij horen doet pijn… letterlijk!
Vooral bij adolescenten
Uitgesloten worden leidt tot activatie in hersengebieden die ook actief zijn bij fysieke pijn
Meer activatie in deze gebieden hangt samen met grotere (zelf-gerapporteerde) gevoeligheid voor uitsluiting
Sociale emoties / basis emoties Je struikelde net voor het oog van die leuke jongen (schaamte) Je deed mee toen anderen je beste vriend uitlachten (schuld)
versus
De controlegebieden in de hersenen reguleren de activatie in de pijngebieden, en de subjectieve gevoeligheid
Je vriend moest overgeven en je kon het ruiken (walging) Je vriend gilde dat er een wesp onder je shirt zat (angst)
Masten et al 2009; Sebastian et al, 2009
Burnett et al 2009
Sociale emoties bij adolescenten
Begrijpen van de ander
Adolescenten (10-18 jr) tonen meer activatie in mediale prefrontale cortex, en minder in temporale cortex dan volwassenen (22-32 jr)
Cognitief: door perspectiefname (expliciet)
Affectief: door simulatie en projectie (impliciet)
Adolescenten moeten meer het perspectief van anderen inzetten bij sociale emoties, terwijl volwassenen een beroep kunnen doen op sociale semantische kennis Burnett et al 2009
De cognitieve route: perspectief nemen
Perspectiefname ontwikkelt door in de adolescentie
De ToM test wordt al door 4 / 5 jarigen goed gedaan
Dumontheil et al 2009
3
De affectieve route
Spiegelneuron: een neuron dat vuurt bij de uitvoer van een handeling, en bij het zien uitvoeren daarvan
Rizolatti et al 1996 Meltzoff, 1977
Imitatie vooral bij interactie
Motivatie is ook ‘besmettelijk’
Kameleon effect:
Twee mensen die met elkaar praten gaan elkaars gedrag imiteren. Gevolgen:
de interactie verloopt soepeler de partners vinden elkaar aardiger de neiging tot prosociaal gedrag wordt sterker
Zien dat iemand anders gemotiveerd is voor een taak (en het niet doet omdat het moet) leidt tot meer inzet en betere prestatie, zelfs op een andere taak!
Friedman et al, 2009
Simulatie als basis voor empathie
Handelingen
Emoties
Pijn
Dictator spel €10
In alle leeftijdsgroepen (9, 12, 15, 18 jaar) worden kleine bedragen aan speler 2 gegeven Guroglu et al 2009
4
Ultimatum spel €10
J/M verschillen
x
Ingebeeld of reëel?
Aangeboren of aangeleerd?
Doorbreken of stimuleren?
Afwijzen gaat in tegen eigenbelang: afkeer van onrecht is sterker! Ontwikkeling: Oudere kinderen wijzen kleine bedragen vaker af Oudere kinderen geven grotere bedragen Vanaf 12 jaar houden kinderen rekening met de opties die speler 1 had Guroglu et al 2009
J/M verschillen
Reëel
Grotendeels aangeboren
Verschillen tussen jongens en meisjes Meisjes Sterk in taal en fijne motoriek, bij ingang basisschool gemiddeld één jaar voorsprong
Zorg voor variatie! Talenten en voorkeuren liggen niet vast!
Ook apen hebben voorkeur voor speelgoed
Jongens Sterk in ruimtelijk denken: wiskundig redeneren, mentale rotatie, route vinden etc
Gericht op sociale interactie
Gericht op motorische activiteit
Veiligheid en samenwerking
Uitdaging en competitie
M/V verschillen in empathie •Herkennen van emoties •Inleven van emoties •Reageren op emoties
Alexander & Hines, 2002
Derntl et al, 2010
5
We ‘voelen’ de pijn van de ander
Maar niet voor ieder ander…
vrouwen
mannen
...tenminste, dat geldt voor mannen! Singer et al Nature, 2006
Interacties met anderen Sociale dilemma’s:
Samenwerking (niet bekennen) leidt tot een beter resultaat voor beiden
Maar als jij samenwerkt en de ander niet, ben jij de dupe. Of andersom, als jij niet samenwerkt, en de ander wel, ben je vrij!
M/V verschillen in motieven
Man:
Hoe kan ik de beste uitkomst voor mijzelf creëren?
Vrouw:
Hoe voorkom ik dat de ander mij uitbuit?
Van Vugt et al, 2008, 2010
Waarom zijn games zo boeiend?
M/V verschillen in: - Bijdrage in groep versus individuele conditie - Identificatie met de groep
6
Veiligheid of uitdaging?
Veiligheid of uitdaging? Een taak wordt aantrekkelijker (vooral voor jongens) als er een element van onzekerheid in zit, dat niets te maken heeft met eigen prestatie!
Mr Uncertain favoriet, vooral bij jongens!
Mr Certain: elk goed antwoord levert 1 punt op
Mr Uncertain: elk goed antwoord levert 0 of 2 punten op
Mr Certain: elk goed antwoord levert 1 punt op
Howard-Jones & Demetriou, 2010
Het effect van stereotypen…
Mr Uncertain: elk goed antwoord levert 0 of 2 punten op
Howard-Jones & Demetriou, 2010
…vooral vrouwen hebben er last van
Pavlova et al 2010
Verschillen tussen jongens en meisjes Meisjes Taal, fijne motoriek
Gericht op sociale interactie
Jongens Ruimtelijk denken
Gericht op motorische activiteit
Pavlova et al 2010
Wat kan de leraar hiermee?
Biedt verschillende mogelijkheden aan:
Wel of niet samenwerken Groepsgewijs of individueel Mr Certain of Mr Uncertain Trial & error of stap voor stap
Bedenk dat talenten niet vastliggen Creëer veiligheid voor meisjes voor die vakken waar stereotypen gelden Gebruik de kracht van imitatie: rolmodellen!
Veiligheid en samenwerking
Uitdaging en competitie
Het huidige onderwijs sluit een beetje meer aan bij de linkerkolom dan bij de rechter…
7
