0-18 Ontwerpen aan ontwikkeling
Kees Boekeschool Bilthoven
2
Voorwoord Bij goed onderwijs hoort een goede huisvesting. Met dit boekje willen wij onze betrokkenheid en gedrevenheid als architect bij het bouwen aan maatschappelijke voorzieningen voor 0 tot 18 jarigen laten zien. Zo weten wij ieder onderwijsinzicht te vertalen in een gebruiksvriendelijk, efficiënt en duurzaam ontwerp. Daarbij ervaren we het als inspirerend dat iedere huisvestingsopgave voor onderwijs een eigen dynamiek kent. Samenspraak en synergie tussen alle betrokken partijen zien wij dan ook als bepalend voor het uiteindelijke succes.
3
Kees Boekeschool Bilthoven
4
Inhoud Voorwoord
3
Snelder Architecten
5
Visie op onderwijs en architectuur
7
Naar een duurzame school
11
Van huisvestingsconcept naar gebouw | proces en samenwerking
17
Projecten en publiciteit
20
Testimonials en publiciteit
23
Prijzen + nominaties
24
Publiciteit
26
5
4
Snelder Architecten Snelder Architecten is opgericht in 2000 en wordt geleid door Janneke Snelder (1964) en Michiel Snelder (1967). Ons bureau ontwerpt de meest uiteenlopende (gecombineerde) voorzieningen voor onderwijs, kinderopvang, sport, cultuur en welzijn. Ontwerp op maat
Charlotte Köhlerprijs. In 2010 won het ontwerp voor
Iedere opgave heeft volgens ons een op maat gesneden
Scholengemeenschap Panta Rhei in Amstelveen de BNA-
ontwerp nodig, waarbij primair de visie en doelstellin-
prijs Gebouw van het Jaar 2010, regio Noordwest/Centrum.
gen van de opdrachtgever/gebruiker de vorm bepalen. De architect moet hierin niet als autonoom vormgever
Publicaties
optreden, maar als tolk/vertaler van de opdrachtgevers
Ook is veelvuldig gepubliceerd over ons werk, zoals in
en gebruikers. Dankzij onze bekendheid met maatschap-
de uitgave: Een traditie van verandering: de architectuur
pelijk vastgoed weten we iedere opgave te vertalen in een
van het hedendaagse schoolgebouw (NAi Uitgevers)
ontwerp, dat voor de gebruiker kwalitatief hoogwaardig
en Een nieuwe school: van onderwijsvisie naar school-
en duurzaam is.
gebouw (Stichting Architecten Research Onderwijsgebouwen).
Bekroning projecten
Michiel Snelder is lid van de redactieraad van het onafhan-
Onze projecten zijn meerdere keren bekroond. Bijvoor-
kelijke vaktijdschrift Schooldomein, een uitgave van BNA
beeld door het Prins Bernhard Cultuurfonds met de
Onderzoek.
5
Brede school ‘De Zeeheld’ Amsterdam
8
Visie op onderwijs en architectuur Het hedendaagse onderwijs is voortdurend in beweging. Het reageert snel op de ontwikkelingen in de maatschappij. Voorheen was de school een veelal gesloten instituut voor de verwerking van lesstof. Tegenwoordig biedt het schoolgebouw (meer en meer) de gelegenheid tot ontmoeten, samenwerken en zelfverantwoordelijk leren. Een schoolgebouw moet daarom een plek bieden waar elke leerling zich thuis kan voelen, zich letterlijk en figuurlijk ‘op zijn of haar plek’ kan voelen.
Ruimte voor onderwijs
voor de huisvesting van het onderwijs. Vernieuwing en
Voor ons is het in ieder ontwerp belangrijk, dat de leerling
flexibiliteit zijn daarbij sleutelwoorden. Vanuit een ruimere
zich de leeromgeving als het ware toe kan eigenen. Dit
context en een langetermijnperspectief denken over het
kan door voor de school de juiste opzet te kiezen als het
gebruik van het gebouw en haar (extra) mogelijkheden.
gaat om ruimtelijke opbouw en de juiste schaal, kleur en
Dat is in onze visie het beste middel om de flexibiliteit
Brede school ‘Breeduit’
materialisatie. Per school is deze opzet verschillend. Het
en functionaliteit in de toekomst te kunnen garanderen.
Bussum
basisonderwijs vraagt bijvoorbeeld een andere benadering
Vooral onderwijsgebouwen vragen om een conceptuele
dan het voortgezet onderwijs. Ook binnen het schooltype
denkwijze over functionaliteit en flexibiliteit.
bestaan veel verschillende visies op en behoeften aan de
Het betreft immers een categorie gebruikers, die aan
schoolbeleving. Leren vindt in onze visie overigens niet
soms turbulente ontwikkelingen onderhevig is en
alleen plaats in het lokaal, maar ook zeker daarbuiten: op
waarschijnlijk blijft. Flexibiliteit biedt in de toekomst
de gang, in de hal, op het plein, in de straat en verder de
de garantie voor aanpassingen aan veranderende
wereld in.
onderwijsopvattingen. Een flexibel ontwerp groeit mee
> Buurtplein
> Tribunetrap VMBO College Panta Rhei Amstelveen
met de ontwikkelingen en blijft daarmee zijn waarde en
> Jeugdbibliotheek Brede school ‘Breeduit’ Bussum
Ontwerpen voor de toekomst: vernieuwing en flexibiliteit
duurzaamheid behouden. Het ontwerpproces omvat veel
Bijna nergens wordt zo snel gereageerd op veranderingen
ruimtelijke en functionele opzet tot constructiewijze en
in de maatschappij als in het onderwijs. Dit geldt ook
installatieontwerp.
aspecten, waarin deze denkwijze naar voren komt: van
9
Brede school ‘ Breeduit’ Bussum
10
Naar een duurzame school Het zoeken en toepassen van duurzame aspecten in de ontwikkeling van bouwopgaven is voor velen inmiddels een vanzelfsprekendheid. De partners in het proces moeten daarbij een gezamenlijke doelstelling hebben om de meest optimale duurzame resultaten te bereiken. En, het liefst zelfs de missie delen om aanvankelijke ambities te overtreffen.Techniek en creativiteit in de breedste zin moeten op synergetische wijze samenkomen in één krachtig, effectief en daarmee duurzaam ontwerp. Om met alle verschillende definities, invalshoeken en oplossingsrichtingen voor duurzaamheid om te gaan, is een open houding en goede communicatie de sleutel: eerlijkheid duurt het langst.
Duurzaamheid als meetbaar begrip
transportkosten en de benodigde hoeveelheid energie voor de productie meewegen.
Meetbaar aan de hand van getallen? Duurzaam bouwen wordt vaak gemeten aan twee groot-
Het is verleidelijk om duurzaam ontwerpen gelijk te stellen
heden: het energieverbruik en het materiaalgebruik. Voor
aan het behalen van een zo goed mogelijke score in de
beide zijn in de loop der jaren uitgebreide lijsten opge-
vakken ‘energieverbruik’ en ‘materiaalkeuze’. Deze opvat-
steld. Hieruit zijn getallen te destilleren, die de duurzaam-
ting van duurzaam vinden wij niet goed genoeg. Sterker,
heid van het gebouw tot uitdrukking zouden brengen. Voor
het van overheidswege, zonder nadenken, aanscherpen
het materiaalgebruik staan de getallen echter minder vast
van bijvoorbeeld de EPC-norm kan wel eens van negatieve
dan bijvoorbeeld de capaciteit van de ventilatievoorziening
invloed zijn op de duurzaamheid van een gebouw. Het
die van belang is voor de EPC. Wat het ene jaar gezien
levert letterlijk en figuurlijk gesloten gebouwen op met te
wordt als een uiterst duurzaam en dus aan te bevelen
weinig ventilatie en te weinig daglicht. Lelijke gebouwen
Brede school ‘De Zeeheld’
materiaal, kan bij nadere analyse dalen
die weinig interactie vertonen met hun omgeving en snel
Amsterdam
op de ladder van de duurzaamheid. Bijvoorbeeld als de
hun waarde zullen verliezen.
> Kinderopvang Brede school ‘De Zeeheld’ Amsterdam
> Schoolplein
> Schoolplein Brede school ‘De Zeeheld’ Amsterdam
11
Duurzaamheid als concept
micromilieus met een eigen biodiversiteit ontstaan. Anderzijds meer abstract, doordat het gebouw betekenis
Vaste belevingswaarde
krijgt die verder reikt dan de grenzen van het bouwwerk
Volgens ons wordt met een te enge benadering van duur-
zelf.
zaam bouwen voorbijgegaan aan twee andere factoren: het
> Zorgcentrum ‘Floriande’ Hoofddorp
menselijk welbevinden in en om het gebouw en de waarde-
In het ontwerp voor de Werkplaats Kindergemeenschap
vastheid van het gebouw. Deze factoren zijn weliswaar
was deze visie een belangrijk uitgangspunt. Door trappen,
minder concreet, maar kunnen van grotere invloed zijn op
tribunes en een loopbrug lopen het gebouw en de natuur-
de uiteindelijke duurzaamheid van het gebouw. Simpel
lijke omgeving in elkaar over. De groene taluds verlenen
gezegd: de gebruiker moet zich er goed in (blijven) voelen
het gebouw bovendien massa, waardoor het minder snel
en er goed in kunnen (blijven) functioneren.
opwarmt en afkoelt.
Gebouw en omgeving
Toekomstbestendigheid
Daarmee moet het ontwerp in een bredere context worden
Duurzaamheid heeft betrekking op de totale levenscyclus
geplaatst. Een gebouw is niet een omgevingsvreemd
van gebouwen: van ontwikkeling tot sloop. Met name in
object, maar is onderdeel van de omgeving. Net zo goed
onderwijsgebouwen voor nu en de toekomst vormen
als ook de omgeving onderdeel uitmaakt van het gebouw.
flexibiliteit en hergebruik belangrijke aspecten. Het
In het ontwerpproces dient de architect niet alleen het
betreft immers een categorie functies, die aan soms
gebouw vorm te geven, maar ook de omgeving.
turbulente ontwikkelingen onderhevig is en naar alle waarschijnlijkheid blijft. Flexibiliteit biedt in de
> Zorgcentrum ‘Floriande’ Hoofddorp
12
Door gebruik te maken van de factoren die van nature op
toekomst garantie voor aanpassingen aan veranderende
de locatie aanwezig zijn, ontstaat verwevenheid van het
onderwijsopvattingen. Een flexibel ontwerp groeit mee
gebouw met de omgeving. Hierbij gaat het om daglicht,
met de ontwikkelingen en blijft daarmee zijn waarde en
lucht, zon, ruimte en natuur. Niet alleen levert dit voor de
duurzaamheid behouden. Het ontwerpproces omvat veel
gebruiker een aangename leef- of werkomgeving op. Ook
aspecten, waarin deze denkwijze naar voren komt: van
de omgeving kan profiteren van de aanwezigheid van het
ruimtelijke en functionele opzet tot constructiewijze en
gebouw. Enerzijds letterlijk, doordat bijvoorbeeld nieuwe
installatieontwerp.
Kees Boekeschool Bilthoven
13
Klimaat
men, zoals warmteterugwinning, warmte-koude-opslag
Ook een gezond binnenklimaat draagt bij aan de effec-
(WKO), zonne-energie, betonkernactivering en zuinige
tiviteit van het onderwijs en daarmee het gebouw. Zo is
verlichting.
Brede School Nesselande in Rotterdam uitgerust met een
> Kees Boekeschool Bilthoven
gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwin-
In opdracht van de Kees Boekeschool maakte het Ne-
ning, lage temperatuurverwarming en zonwerende HR++
derlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE)
beglazing. In het voorbeeld van de brede school Breeduit
een milieubeoordeling van de nieuwbouwplannen. Een
in Bussum pasten we het zogenaamde Climarad-systeem
berekening met het programma GreenCalc toonde aan dat
toe. Dit is een CO2-gestuurde combinatie van verwarming
de prioriteiten lagen bij het zo laag mogelijk houden van
en ventilatie. Het systeem draagt automatisch zorg voor
het energieverbruik. Naast energiebesparende maatrege-
een gezond binnenklimaat en voldoet aan de hoge eisen
len als warmtepompen, HR++ beglazing en HF-verlichting
gesteld door het VROM-project voor Frisse Scholen.
hebben we voor een goede isolatie delen van het gebouw
> Kees Boekeschool Bilthoven
ingepakt in taluds.
Energie
14
Het toekomstige energieverbruik nemen we al in een
Conclusie
vroeg stadium mee in onze ontwerpkeuzen. In de praktijk
De kracht van duurzaam bouwen zit vooral in de breedte
komt dit neer op een bepaling van het ontwerp, waarin we
ervan. Het is belangrijk de aspecten die van invloed zijn
onder andere de positionering van ramen en de opbouw
op de duurzaamheid van het gebouw te bekijken in een
van de gebouwschil optimaliseren. Vervolgens wordt
breder, grensoverschrijdend perspectief. Alleen dan is
gekeken naar de installatietechnische mogelijkheden op
sprake van een werkelijk duurzaam, intelligent en
het gebied van zogenaamde alternatieve energiesyste-
waardevast gebouw.
> Vituscollege Bussum
Vituscollege Bussum
15
VMBO College Panta Rhei Amstelveen
16
Van huisvestingsconcept naar gebouw | proces en samenwerking Belangrijk voor het slagen van een ontwerp(proces) is dat ontwerper en gebruiker(s) elkaar verstaan en begrijpen. Dat vereist tijd, inspanning en zeker ook een open opstelling van de betrokkenen. Het komt zelden voor dat de betrokkenen bij aanvang van het ontwerptraject direct kunnen doorgronden wat de architect met het ontwerp voor ogen heeft. Dit geldt ook andersom. Het komt ook zelden voor dat de architect in één treffende pennenstreek de gestelde huisvestingsvraag van de school in een ontwerp samenvat.
Communicatie
Inventief ontwerpen
Kortom, allereerst is er een proces van kennismaking.
Het bouwbudget van onderwijsgebouwen is vaak beperkt.
Daarna volgt het samen tot stand brengen van het juiste
Er is veel inventiviteit nodig om een eenvoudig en doel-
antwoord op de gestelde vraag. In dit proces moet de
matig gebouw te kunnen realiseren, dat ondanks de onder
gebruiker expliciet centraal staan om gezamenlijk -en van
spanning staande budgettering toch van hoge ruimtelijke,
grof naar fijn- tot het meest geëigende ontwerp te komen.
gebruikstechnische en architectonische kwaliteit is.
Zo wordt in het realisatieproces bij iedere fase voortdurend geschaafd aan het ontwerp om voor alle betrokkenen (zo-
Wij werkten de afgelopen jaren vrijwel uitsluitend aan
wel materie- als niet-materiedeskundigen) het optimale
projecten, waarbij de beschikbare budgetten laag waren.
ontwerp te destilleren. Om dit proces voor iedereen zo
Om toch een kwalitatief hoogwaardig gebouw te kunnen
inzichtelijk en transparant mogelijk te laten verlopen, zijn
realiseren, beschikt ons bureau over uitgebreide kennis
diverse presentatietechnieken toe te passen. Voorbeelden
omtrent bouwkosten en de actuele ontwikkelingen daar-
zijn maquettes, driedimensionale tekeningen en ‘mood-
van. Ons uitgangspunt is om niet het budget te verdelen
bords’, waarin referentiebeelden, kleur- en materiaalvoor-
over de te realiseren vierkante meters. Wel wegen wij af
stellen zijn opgenomen.
waar we met minimale middelen kunnen volstaan en waar 17
een grotere investering op zijn plaats is. Bijvoorbeeld
methode tot een succesvol schoolgebouw kan leiden,
als het gaat om de entreehal of de gemeenschappelijke
blijkt uit het feit dat Panta Rhei in 2010 winnaar werd
ruimten.
van de architectuurprijs BNA Gebouw van het Jaar 2010, regio Noordwest/Centrum (Noord-Holland/Zuid-Holland/
Zo hielden we bijvoorbeeld de hoofdopzet van Scholenge> Breede school ‘Breeduit’ Bussum
Flevoland).
meenschap Panta Rhei extreem eenduidig met een beton-
> Kinderdagverblijf ‘Wilde Poema’
nen schijvenstructuur en dwars hierop een middengang.
Uit het juryrapport:
Hierdoor was meer investering mogelijk in onder andere de
“De jury is onder de indruk dat met beperkte middelen
flexibiliteit van het gebouw door middel van hoogwaardige
zoveel kwaliteit is bereikt. Een toonbeeld van wat
glazen schuifdeuren. Dat deze kostenbewuste ontwerp-
architectuur vermag.”
> Aula VMBO vollege Panta Rhei Amstelveen
18
VMBO College ‘De Brink’ Laren (NH)
19
Projecten en publiciteit Gerealiseerde projecten A
Onderwijs
F
(2011) VMBO Trajectum College, Utrecht (2011) MFA Hilversum Zuid, Hilversum 2009 MFA Bussum (Basisonderwijs), Bussum A
2009 MFA Bussum (Sportzaal en Jeugdtheater), Bussum 2008 Sportcomplex De Kees Boekehal, Bilthoven 2008 Sportcomplex Kindcluster 2, Rotterdam
2008 MFA Kindcluster 2 Nesselande (Basisonderwijs), Rotterdam H B
2008 VMBO, LWOO, Scholengemeenschap Panta Rhei, Amstelveen C
Sport + cultuur
2008 Sportcomplex Amstelveen Noord, Amstelveen G
2008 Sociaal Cultureel Werk Prins Alexander, Rotterdam
2008 Brede School Zeeheldenbuurt (Basisonderwijs), Amsterdam I
2005 Sporthal De Huizermaat, Huizen G
2006 Werkplaats Kindergemeenschap (KDV, BSO, PO,VO), Bilthoven
2005 Sporthal De Hilt, Eemnes
2005 Sint Vituscollege, HAVO/VWO, Bussum F 2000-2005 College De Brink, VMBO, Laren (NH) C
B
2004 Scholengemeenschap de Huizermaat, HAVO/VWO, Huizen
H
Wonen (2011) 103 woningen (woontoren) met parkeergarage in Nesselande,
2001 Goois Lyceum, HAVO/VWO, Bussum D
Rotterdam
2001 Dr. Maria Montessorischool (Basisonderwijs), Huizen
2009 MFA-Bussum, 35 woningen met parkeergarage 2008 15 appartementen, Wilnis
D
E
Opvang + zorg (2011) Naschoolse opvang Borus 4, Abcoude
2005 31 woningen Noordplassen West, Almere
(2011) Kinderdagverblijf Borus 3, Badhoevedorp
Bedrijf
2009 MFA-Bussum (BSO), Bussum
2001 Mijnssen Liften, Emmeloord
2010 Kinderdagverblijf De Werkplaats, Bilthoven
2001 Slinger B.V., Hillegom
2008 Kinderdagverblijf BijdeHand, Rotterdam 2008 Kinderdagverblijf Ita Wegman, Rotterdam 2005 Gezondheidscentrum Floriande, Hoofddorp 2005 Kinderdagverblijf Borus 1+2, Hoofddorp E 2004 Brandweerkazerne, Laren (NH)
20
I
J
2001 Jan van IJken Oude Bouwmaterialen, Eemnes 2000-2005 KINZO Gereedschappen, Ede J
Zorgcentrum ‘Floriande’ Hoofddorp
21
Kees Boekeschool Bilthoven
22
Testimonials en publiciteit Wij mijden gebaande paden graag om samen met de opdrachtgever/gebruikers tot nieuwe, verrassende en creatieve oplossingen te komen. Dit wordt onderschreven door onderstaande verklaringen van opdrachtgevers en media:
Het ontwerp voor VMBO Panta Rhei te Amstelveen werd
“Beste Michiel,
“Het betreft hier een gebouw met een volledig nieuw
bekroond met de architectuurprijs BNA Gebouw van het
We zijn het nieuwe schooljaar weer begonnen.
onderwijsconcept, dat in een ruimtelijk, organisatorisch
Jaar 2010, regio NWC.
Gisteren ben ik alle eerste klassen even langs geweest om
en stedenbouwkundig opzicht een bijzondere inpassing
kennis te maken. Het trof me dat – op de vraag naar
moest vinden. De architect heeft hiertoe een ontwerp
Uit het juryrapport:
schoolkeuzemotieven – zo vaak het mooie, moderne en
vervaardigd dat aan al deze uitgangspunten op veelal
“De lichte en open typologie is doorgaans voorbehouden
sfeervolle gebouw genoemd werd. Wij zijn er met z’n allen
inventieve wijze voldoet.”
aan leerlingen met een hoger concentratieniveau. Dat die
nog steeds blij mee en trots op.”
Jos Heuer, plv. rector Werkplaats Kindergemeenschap
nu is ingezet voor vmbo en lager is een teken van vertrou-
Han Doove, rector S.G. De Huizermaat “Het complex, ontworpen door Snelder Architecten,
wen en hoop. Door de buitengewone zorg en aandacht, waarbij ook het speciaal ontworpen meubilair licht en ele-
“De tijdens hun visiepresentatie aangedragen
vormt een doeltreffende vertaling van de visie van de
gant is, levert het gebouw een inspirerende bijdrage aan
oplossingen voor de gegeven uitgangspunten, zoals de
gemeente en gebruikers op het doel van de Brede School.
de vorming van een kwetsbare doelgroep. De jury is onder
kosten voor tijdelijke huisvesting en de landschappelijke
De gebruiker heeft centraal gestaan in het ontwerp.”
de indruk dat met beperkte middelen zoveel kwaliteit is
inpassing, waren voor de selectiecommissie verrassend
Wethouder H. Schoon, gemeente Bussum
bereikt. Een toonbeeld van wat architectuur vermag.”
en aanleiding het architecten-bureau het ontwerp verder te laten uitwerken en uiteindelijk in de voorgestelde vorm
“Vooral de creativiteit, de energieke houding en de
te realiseren.”
bereidheid alles uit de kast te halen, om aan alle wensen
Bestuur Sint Vituscollege, Bussum
van de opdrachtgevers te voldoen, vallen op.” S. Haenen, algemeen directeur CVO Het Gooi 23
Prijzen + nominaties 2010 Winnaar van BNA Gebouw van het Jaar 2010 VMBO Panta Rhei
2008 Nominatie Nationale Scholenbouwprijs Kees Boekeschool
regio Noordwest/Centrum
De scholenbouwprijs is een opdrachtgeverprijs die elke twee jaar wordt
Uit het juryrapport:
uitgereikt en door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
“De in het ontwerp toegepaste lichte en open typologie is doorgaans
wordt georganiseerd. Met de prijs stimuleert het ministerie professio-
voorbehouden aan leerlingen met een hoger concentratieniveau. Dat
neel en inspirerend opdrachtgeverschap om zo de bouw van onderwijs-
die nu is ingezet voor vmbo en lager is een teken van vertrouwen en
kundig goede en functionele scholen te bevorderen.
hoop. Door de buitengewone zorg en aandacht levert het gebouw een inspirerende bijdrage aan de vorming van een kwetsbare doelgroep. De jury is onder de indruk dat met beperkte middelen zoveel kwaliteit is bereikt. Een toonbeeld van wat architectuur vermag.”
2007 Nominatie BNA gebouw 2007 Kees Boekeschool Het Gebouw van het Jaar is een initiatief van de Bond van Nederlandse Architecten om de culturele en maatschappelijke positie van architect en architectuur te versterken. De prijs is bedoeld om potentiële
2009 Nominatie Great Indoors Award 2009 VMBO Panta Rhei The Great Indoors is een internationale, jaarlijkse interieurprijs. Het
opdrachtgevers, overheden en publiek een breed overzicht te bieden van de kwaliteit van de Nederlandse architectuur.
erkennen van het beste interieurontwerp wereldwijd is een goede manier om het belang aan te geven van gerealiseerde projecten en het verhogen van de algemene kwaliteit van interieurontwerp.
2006 Architectuurprijs Ede KINZO De gemeente Ede kende de Architectuurprijs Ede 2006 toe aan het bedrijfspand van KINZO, ontworpen door Snelder Architecten.
2009 Nominatie Lensvelt de Architect interieurprijs 2009 VMBO Panta Rhei Doel van de LAi-prijs is het versterken van een professionele en vernieuwende interieurdiscipline in Nederland en België. De jury
2003 Nominatie Scholenbouwprijs Vituscollege
selecteerde zes nominaties voor de Lensvelt de Architect interieurprijs.
De scholenbouwprijs is een opdrachtgeverprijs die elke twee jaar wordt
Genomineerd zijn verder: DSA architecten, MVRDV, Martine de
uitgereikt en door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Maesenaar en Merkx+Girod.
wordt georganiseerd. Met de prijs stimuleert het ministerie professioneel en inspirerend opdrachtgeverschap om zo de bouw van onderwijskundig goede en functionele scholen te bevorderen.
24
Brede school ‘De Zeeheld’ Amsterdam
2001 Finalist NPS-Cultuurprijs Tweejaarlijkse prijs ingesteld door de Nederlandse Programma Stichting. In zes tv-afleveringen worden achttien jonge, veelbelovende kunstenaars uit verschillende disciplines geportretteerd aan de hand van hun leven en werk. In een finale roept de jury de meest oorspronkelijke kunstenaar uit. Per aflevering komen drie kandidaten aan bod. Zij krijgen steun van een vakspecialist die kan bogen op een grote reputatie.
2000 Charlotte Köhlerprijs Deze prijs, bij legaat ingesteld door de actrice Charlotte Köhler, wordt sinds 1988 op voordracht van een deskundige jury door het Prins Bernhard Cultuurfonds toegekend aan maximaal vijf Nederlandse beeldend kunstenaars, architecten en theatervormgevers tot 35 jaar. Het gaat om een aanmoedigingsprijs voor jong talent waarvan veel wordt verwacht op grond van tot nu toe gerealiseerd werk.
2000 Nominatie Scholenbouwprijs College De Brink De scholenbouwprijs is een opdrachtgeverprijs die elke twee jaar wordt uitgereikt en door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wordt georganiseerd. Met de prijs stimuleert het ministerie professioneel en inspirerend opdrachtgeverschap om zo de bouw van onderwijskundig goede en functionele scholen te bevorderen.
25
Publiciteit • Poetry in motion, FRAME #71, 2009 S.G. Panta Rhei. Amstelveen
• De Architect S.G. Panta Rhei. Amstelveen
• Landschappelijk tapijt: College De Brink in Laren in: De Architect. Uitgeverij Ten Hagen & Stam. Uitgave juli/augustus 2002
Snelder architecten Zwarteweg 6c,
• Architectuur Jaarboek 2009-2010 NAi Uitgevers
• Architectuur Jaarboek 2001-2002 NAi Uitgevers.
1412 GD Naarden
• ‘Panta Rhei Voor de leerling van nu’ in: Scholen en Bouwen aan de Toekomst.
• ‘Irrealta Virtuale/KINZO Tools HQ’ in: L’Arca. Uitgave No.163, oktober 2001
T +31 (0)35 698 13 67
• Lounge Zomernummer 2001
I
[email protected]
• ‘Kunstig vliegwerk’ in: Bouwen met Staal. Uitgave mei 2001
E www.snelder.com
Jaargang 5, 2009 nummer 1. Uitgeverij Base Publishers • Een traditie van verandering: De architectuur van het hedendaagse schoolgebouw Uitgeverij NAi Publishers. Januari 2009. In samenwerking met de
• Vastgoed Uitgeverij NVM. Uitgave maart 2001
Stichting Architecten Research Onderwijsgebouwen (Staro). Met steun van
• ‘Uitkragend staal’ in: Detail in architectuur. Uitgeverij Ten Hagen & Stam.
het Ministerie van OCW • Een Nieuwe School Uitgeverij Stichting Architecten Research Onderwijsgebouwen. Amsterdam. Uitgave oktober 2008
Uitgave maart 2001
Publicatie Augustus 2010
• ‘Wat vindt Snelder ervan?’ in: Duurzaam bouwen. Uitgeverij Aebele Kluwer. Uitgave januari 2001
Productie en realisatie
• Architectuur Jaarboek 2006-2007 NAi Uitgevers
• Architectuur Jaarboek 2000 NAi Uitgevers.
[D]imago - Rijswijk
• ‘Dagdromen in het lespakket’ in: Architectenweb Magazine.
• Scholenbouwprijs ‘99-’00 Uitgeverij Deloitte & Touche/ICS Overzicht
www.dimago.biz
Uitgave december 2006
finalisten Scholenbouwprijs
• Nederlandse Architecten 7 Bis Publishers. Uitgave 2005
• Uitleg Directie voorlichting OCW. Uitgave december 2000
Vormgeving
• ‘Inspringende gevel en kolommen’ in: Stedenbouw, tijdschrift voor steden-
• Het kunstmatig landschap NAi Uitgevers. Samenstelling: Hans Ibelings.
Theo van Vliet
bouw, architectuur en binnenhuisvormgeving. Editie 635, jaargang 57 • ‘Kennis van de regels is kennis van het vak’ in: Detail in architectuur. Uitgeverij Ten Hagen & Stam. Uitgave januari/februari 2003 • Scholenbouwprijs 2002, de vernieuwende leeromgeving Uitgeverij Deloitte & Touche/ICS. Overzicht finalisten Scholenbouwprijs • ‘Concrete and abstract, two concepts with no contradiction’ in: L’Architettura
• Architectural Record Uitgeverij McGraw-Hill. New York. Uitgave juli 2000
Fotografie
• Archis ‘Objectiveren of objectiseren’ - Uitgeverij Ten Hagen & Stam.
Luuk Kramer
Uitgave mei 2000 • ‘Doorbreking van een typologische impasse’ in: De Architect. Uitgeverij Ten Hagen & Stam. Uitgave mei 2000
- cronache e storia. Uitgeverij Mancosu editore, Roma. Uitgave no.565,
• ‘Familiebedrijf in stoere architectuur’ in: Parool. Uitgave 4 mei 2000
november 2002
• ‘Snelder in het spoor Koolhaas’ in: Trouw. Uitgave 6 april 2000
• ‘Een milde vorm van onaangepast gedrag, College De Brink in Laren’ in: Financieel Dagblad. Uitgave 14 oktober 2002
26
Uitgave 2000
Jeroen Musch Jannes Linders I 29
Niets van deze uitgave mag op enigerlei wijze vermenigvuldigd,
• Schooldomein Uitgeverij ICS Adviseurs. Uitgave maart 2000
opgenomen in een geautomatiseerd gegevensbestand, en/of
• Bouwwereld Uitgeverij Elsevier Bedrijfsinformatie B.V.
toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding.
openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke
27
Zwarteweg 6c, 1412 GD Naarden T +31 (0)35 698 13 67 I
[email protected] E www.snelder.com
Deze brochure is digitaal gedrukt op milieuvriendelijk papier met FSC keurmerk.
