Ontwerpen aan windenergie

Provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit (PARK) Miranda Reitsma is de provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit (PARK) van Noord-Holland. Ze staat los van de provinciale organisatie en is voor vier jaar aangesteld. De provinciaal adviseur brengt gevraagd en ongevraagd advies uit aan Gedeputeerde Staten over ruimtelijke kwaliteit: de manier waarop landschap en bebouwing worden beleefd. “Aandacht voor ruimtelijke kwaliteit is nu nodig. Door de voortschrijdende verstedelijking en de versnippering van de nog beschikbare ruimte staat die kwaliteit steeds meer onder druk.”

P r o v i n c i a a l

a d v i s e u r

r u i m t e l i j k e

k w a l i t e i t

Ontwerpen aan windenergie Advies voor het omgaan met windenergie in de Wieringermeer

Ontwerpen aan windenergie Advies voor het omgaan met windenergie in de Wieringermeer

Introductie Windenergie heeft een tegenstrijdig imago. Iedereen is voor schone energie, maar de windmolens zelf worden gezien als horizonvervuiling. Tegelijkertijd dringt zich de eindigheid van de fossiele brandstoffen steeds sterker op. De provincie Noord Holland en de gemeente Wieringermeer hebben zich tot taak gesteld om windenergie grootschalig aan te pakken. In de concept structuurvisie van de provincie is een streefwaarde van 500 megawatt aan windenergie opgenomen. De doelstelling van de gemeente Wieringermeer is om als uitwerking van hun eigen structuurplan te komen tot een windplan. Er moet een afweging in bouwlocaties gemaakt worden met voldoende maatschappelijk draagvlak. Dat moet in een bestemmingsplan planologisch verankerd worden. Dan kan de gemeente meewerken aan aanvragen voor projectplannen, dan wel deze gemotiveerd afwijzen. De salon is bedoeld als inspiratie voor het ontwerpproces voor het windplan van de Wieringermeer. Inpassing windmolens De Wieringermeer heeft een traditie in pionieren. Van meet af aan loopt het voorop in de agrarische vernieuwing. Ook nu weer met de energie-uitwisseling die bij de kassencomplexen van Agriport bereikt is. Het windplan voor de Wieringermeer bouwt voort op deze traditie. De nieuwste generatie windmolens kan echter niet over het hoofd worden gezien. Inpassing van windmolens in het landschap gaat dan ook niet over hoe ze zo weinig mogelijk kunnen opvallen, het gaat over hoe ze passen bij het landschap en mogelijk zelfs een nieuwe betekenis aan het landschap geven. Doel van de salon In de windsalon, georganiseerd op 9 oktober, is er vanuit twee invalshoeken over windenergie gesproken met als doen om een bijdrage te leveren aan ontwerpen met windenergie. De eerste is de bottom up benadering. Hoe betrek je burgers bij de landschappelijke inpassing van windmolens? De stelling is hier dat dat kan gebeuren door burgers meer te betrekken bij hun eigen lokale energieproductie, zodat dat het niet ‘van hun is’, maar ‘van ons’. De tweede is de invalshoek van de ruimtelijke structuur, de patronen van het landschap als drager van windmolenparken. Bij beide benaderingen is het interessant om te kijken naar mogelijke combinaties van programma’s, van windmolens met kassen, of van windmolens met megaschuren. Of juist naar de mogelijkheid dat er onder de windmolens nieuwe landschappen ontstaan, omdat de schaal van de windparken zo groot is dat het mogelijk is.

4 4 Ontwerpen aan windenergie | november 2009

Programma Salon Ontwerpen aan windenergie Datum: 9.10.2009 Windweekend Wieringermeer Locatie: Beloofdlandhuis, Ir. Smedingplein 1, Wieingerwerf 14:30 - 15:00 15:00 - 15:10 15:10 - 15:50 15:50 - 16:30 16:30 - 17:00 17:00

Inloop deelnemers Salon Welkom en inleiding - Miranda Reitsma Ronde 1: Maatschappelijke betrokkenheid windenergie Presentatie - Juriaan Jansen (Milieufederatie Noord-Holland) Discussie stellingen Ronde 2: Mogelijkheden ruimtelijke inpassing windenergie Presentatie - Steven Slabbers (Bosch Slabbers) Discussie stellingen Samenvatting en reflectie Opening Windweekend

Miranda Reitsma, provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit

Ontwerpen aan windenergie | november 2009 45


Inhoudsopgave 1. Schaalvergroting

8

- Locatie - Ontwerp en opstelling

2. Maatschappelijke betrokkenheid

12

3. Windturbines als ‘kwartiermakers’

14

4. Windplan Wieringermeer

16


Hoofdstuk 1

Schaalvergroting Schaalvergroting van de bestaande windturbines en de productiecapaciteit vraagt om een nieuw beleid ten aanzien van de locatie, de ontwerp-opgave en opstelling van de windmolens. Wat zijn fysieke en strategische vraagstukken rondom windenergie in Noord-Holland? Welke combinaties en locaties zijn mogelijk en hoe gaan we om met culturele en emotionele kwesties van windturbines. Dit document geeft een samenvatting van bovenstaande vraagstukken welke behandeld zijn in de salon ‘ontwerpen aan windenergie’ tijdens het windweekend in de Wieringermeer.

Het aanwijzen van bepaalde gebieden is ook belangrijk in de maatschappelijke discussie rondom de schaalvergroting van windenergie. Door, bijvoorbeeld, gebieden met een hoge natuur- en cultuurwaarde vrij te stellen, is een uitruil met gebieden waar wel turbines worden geplaats voorstelbaar.

Locatie De zichtbaarheid van windturbines op grote afstand, met name in het open en vlakke landschap, vraagt om een zorgvuldige inpassing van windturbines. Op afstanden van 20 km zijn de turbines visueel nog sterk aanwezig. “Landschappen met een hoge natuur- of cultuurwaarde moeten gevrijwaard blijven van turbines terwijl andere landschappen ze uitstekend kunnen opnemen.” (Rijksadviseur voor het landschap) Dit betekent een concentratie van windturbines in een beperkt aantal gebieden van de Provincie. De vraagt wordt gesteld waarom er geen windturbines kunnen staan in waardevolle landschappen? Zijn de waardevolle landschappen niet al beschermd. In de Beemster mogen geen windturbines komen vanwege de status als werelderfgoed. Op de Natura 2000 gebieden liggen ook restricties. Als je kijkt welk landschap het beste windturbines kan opnemen en verdragen is het eigenlijk de Veluwe, maar niemand wil ze daar plaatsen. Het is heel belangrijk dat er duidelijke regels worden gesteld waar het wel en niet kan, maar ook dat deze consequent zijn en consequent worden nageleefd.

Windlandschap

Windzone

Lijnopstelling Afbeelding 1


Afbeelding 2: Bezien vanaf het maaiveld speelt niet alleen de natuur- en cultuurwaarde van het landschap een rol. Een ruimtelijke studie van bureau Bosch Slabbers (uit 2007) de visuele impact op het maaiveld zien van het plaatsen van windturbines in een verschillende context. Het eerste beeld laat zien dat een combinatie van windturbines met een bedrijventerrein een rommeliger beeld geeft, terwijl een open landschap de turbines beter vedraagd. De locatie en visuele impact van de windturbines moet daarom bezien worden vanuit meerdere schaalniveaus.

Afbeeling 1: De Milieufederatie van Noord-Holland heeft een studie gedaan welke landschappen in Noord-Holland windturbines verdragen en welke niet. Geschikte landschappen zijn volgens hen: industriegebieden, gebieden met grootschalige landbouwproductie, stedelijke concentratiegebieden. Deze studie, gebaseerd op interne gesprekken en overleg met alle natuur beherende organisaties (NBO), concludeert dat er 1000 kw/h geproduceerd kan worden in Noord Holland op aangewezen plaatsen in lijn of park opstellingen. Voor de Wieringermeer zou dit een park van 5X6 km rondom het stedelijk gebied met een totale productie van 560 MW, d.w.z. 112 turbines betekenen. Gebieden waar bijvoorbeeld de natuurwaarde te hoog is om windturbines te plaatsen zijn de Waddenzee en het IJsselmeer. Afbeelding 2 Ontwerpen aan windenergie | november 2009 49

Ontwerp en opstelling Het plaatsen van windturbines heeft een grote visuele impact op een gebied, maar betekent ook een grote fysieke ingreep in het landschap. Het plaatsen van windturbines is dus altijd een ontwerp-opgave. Tijdens de salon worden er vier verschillende posities ingenomen over hoe om te gaan met de ontwerpopgave voor windenergie. 1. Landschap als geheel beschouwen Door de grootte en zichtbaarheid vanuit de wijde omgeving van windturbines, wordt het ontwerpen aan windenergie een regionale opgave. De eerste positie die wordt ingenomen is dat er altijd uitgaan moet worden van een landschapstype als totale entiteit. Verrommeling van het landschap met windturbines komt door alles stukje bij beetje aan te pakken en kan voorkomen worden met een totaal landschapsontwerp. 2. Visuele impact studie De verommeling van het landschap door windturbines, wordt veroorzaakt door solitaire opstellingen. De bezoeker ervaart een opstelling pas als een lijn bij ongeveer 8 windturbines, anders blijft het meer een solitaire. Lijnen langs grootschalige landschapsstructuren versterken het beeld en kunnen elementen zichtbaar maken. Het landschapsontwerp ligt hierbij aan de basis van de plaatsing van windturbines. Grotere turbines draaien langzamer, waardoor er een rustiger beeld ontstaat. Er kan meer energie geproduceerd worden met minder turbines. Door een beperkt aantal groottes en types in een gebied voor te stellen ontstaat geen windturbine verrommeling. Het creëren van een nieuw landschap kan dan ook een saneringsopgave betekenen.


3. Neem kennis van de verschillende tijdsdiepten en aspecten van de polder De ontwikkelingsgeschiedenis van een gebied moet als uitgangspunt genomen worden voor nieuwe toevoegingen. Een verhaal van een omgeving kan iets zeggen over de aanwezigheid van waardevolle landschappelijke en culturele elementen, zodat voorkomen kan worden dat windturbines footloose in het landschap worden geplaatst. In 1933 is er een beplantingsplan (Bijhouwers) gemaakt voor de Wieringermeerpolder. Het landschap en de landbouw in de Wieringermeer kent verschillende sferen, akkerbouw en kleinschalige tuinbouw. Het plaatsen van windturbines kan een culturele opgave worden, door de oorspronkelijke ontwerpprincipes als basis te nemen. 4. Autonome nieuwe laag toevoegen De nieuwe generatie windturbines stijgt zo ver boven het maaiveld uit dat het contact verloren gaat. Verschillen in ondergrond en hoogtes hebben geen invloed op windturbines en bieden geen ordening. Windturbines kunnen overal geplaatst worden. De impact op het landschap is dan zo groot dat er een een nieuwe structurerende autonome laag aan wordt toegevoegd, die zich op een ander schaalniveau manifesteert dan de kleine landschapselementen. (Afbeelding 3,4): De knoppen waaraan je tijdens het ontwerp-proces kunt draaien zijn de hoogte, afstand en aantal windturbines. Onderstaande studies van Bosch Slabbers laten de visuele impact zien van windturbines. Hoe kan een zelfde energievermogen in hetzelfde landschap op verschillende manieren vormgegeven worden? Veel kleine turbines of een paar grote. (4x de hoogte is ongeveer de onderlinge afstand)

Afbeelding 3 Visuele impact met een constant aantal turbines (bron: Bosch Slabbers)

Afbeelding 4 visuele impact bij een constant energie leverend vermogen (bron: Bosch Slabbers) Ontwerpen aan windenergie | november 2009 411

Hoofdstuk 2

Maatschappelijke betrokkenheid Het laadvermogen van een gebied - de hoeveelheid windturbines een gebied ‘aan kan’ - is een subjectief begrip. Enerzijds is het van belang om hierover vakmatig over te praten, anderzijds is ook interessant om te weten wat de burgers ervan vinden. Als er na een ruimtelijk- en cultuurhistorischonderzoek een geschikte locatie is gevonden dan is er de vraag: “Hoe ga je het realiseren en creëer je betrokkenheid?” Individueel gewin Als men er een financieel belang bij heeft dan zal het nog letterlijker omarmt kunnen worden. Door de burger meer ruimte te geven voor investeringen en participatie in een energie-coöperatie, kan een x aantal watt meer gerealiseerd kan worden. Collectief gewin De opbrengsten van meer energie kunnen geïnvesteerd worden in de verbetering van het landschap of extra natuurontwikkeling. Investeren in windenergie is een investering waaraan risico’s verbonden zijn. In de huidige situatie investeert de coöperatie in dit verhaal, die kan het ondernemingsrisico overnemen. De vraag is of natuurorganisaties of landschapspartijen bereid zullen zijn om te investeren in een risicovolle onderneming om zo de winst te kunnen gebruiken voor verbetering en ontwikkeling van het landschap.


Discussie met natuurorganisaties Door het aanwijzen van specifieke gebieden, kunnen bepaalde landschappen gevrijwaard blijven van windturbines. Deze afspraken, of uitruil van gebieden, maakt het mogelijk toch duurzame energie landschappen te creëren zonder afbreuk te doen aan gebieden met een hoge natuur- en cultuurwaarde.

+= Windenergie

+= Paden in weiland

Afbeelding 5: Landschap toegankelijk maken door windturbines te koppelen aan recreatieve routes Ontwerpen aan windenergie | november 2009 413

Hoofdstuk 3

Windturbines als ‘kwartiermakers’ Windturbines zijn maar ca. 20 jaar te gebruiken, waarna ze vervangen moeten worden. Kan deze tijdelijkheid er niet voor zorgen dat de windturbines worden ingezet als kwartiermakers voor lange termijn plannen? Ambities voor klimaat door het plaatsen windturbines kunnen op deze manier doorvertaald worden naar ruimtelijke plannen. Terwijl de windturbines energie leveren kan op het maaiveld natuur- of andere ontwikkeling in gang worden gezet. Het Wieringerrandmeer of de Noordboog zou hiervoor een uitstekende locaties zijn. Op deze manier beschermen de windturbines een gebied voor ander gebruik en tegelijkertijd worden er wel opbrengsten gegenereerd. De aanleg van windturbines betekent niet alleen het plaatsen van de turbine, maar ook het aanleggen van infrastructuur onder en boven de grond, kabels en leidingen, toegangswegen en parkeerplaatsen voor onderhoud. Is de rest van de infrastructuur ook na 20 jaar overbodig als je windturbines als kwartiermakers in wilt zetten? Een voorbeeld zijn de Westvaardersplassen waarbij na lange tijd woningbouw kan worden gerealiseerd die gebruik maakt van de infrastructuur, kabels en leidingen van de windturbines. Interessant is om te verkennen wat je kunt vrijspelen aan geld.


2010

Afbeelding 6: windmolens als ‘kwartiermakers’

2020

Natuurontwikkeling

2030 Aanleg landgoederen Ontwerpen aan windenergie | november 2009 415

Hoofdstuk 4

Windplan Wieringermeer In de Wieringermeer staan al heel veel windturbines. De meeste zijn geplaatst tussen 2002-2007 en gaan nog lang mee. Om met deze bestaande turbines, de windopgave voor de Wieringermeer op een gestructureerde manier te ordenen is een moeilijke opgave. Dit komt voornamelijk doordat mensen het fijn vinden om ruimtes af te kunnen bakenen. Door het plaatsen van te grote rasters van windturbines wordt de plek als afgebakende ruimte niet meer begrepen. De bestaande windturbines maken het moeilijk nieuwe afgebakende ruimtes te maken. Totaalvisie Groeperen van turbines in de Wieringermeer vraagt om herstructureren. Niet alleen het opschalen van bestaande turbines maar ook het uitbreiden en aanvullen van de opstellingen is daarbij van belang. Door voort te bouwen op de bestaande lijnen en parken, kan in termijnen toegewerkt worden naar een totaalplan voor de windturbines in de Wieringermeer.

Bestaande windmolens (bron: Bosch Slabbers)

Hoogte van bestaande windmolens (bron: Bosch Slabbers)


Afbeelding 7: Een aantal voorbeelden op welke manier windturbines in de Wieringermeer gegroepeerd kunnen worden en een bijdrage leveren aan de structuur van de polder.

Koppelen aan de hoofdinfrastructuur, bijvoorbeeld de hele A7

Koppelen A7 wieringermeer

Koppelen aan cultuurhistorisch element, bijvoorbeeld de Wieringermeerdijk.

Raster van 90 turbines, creëert een zee aan wind, maar herstructurering betekent ook opdraaien voor de planschade. Afbeelding 7 voorbeelden windturbines in de Wieringermeer (bron: Bosch Slabbers) Ontwerpen aan windenergie | november 2009 417

Combineren van functies Windturbines kunnen een meerwaarde opleveren door ze te combineren met andere functies. De meerwaarde is te behalen in de landschappelijke inpassing van elementen zoals bijvoorbeeld de bollenteelt, maar ook de toegankelijkheid van gebieden kan vergroot worden door het koppelen van de windturbines aan recreatieve routes. Combinaties leveren ook dubbel ruimtegebruik op. Op plaatsen waar energiewinning samengaat met boerenbedrijven of kassen. Opbrengsten en verbruik van energie kunnen hier direct aan elkaar gekoppeld worden.

+ Windenergie

= Glastuinbouw

+ Windenergie

= Megastallen

+ Windenergie

Ontvlechten van functies Niet alle functies en programma’s lenen zich voor de koppeling aan windenergie. Door dit goed in kaart te brengen kan duidelijk gemaakt worden welke gebieden binnen de Wieringermeer wel of niet geschikt zijn. De opgave van windturbines voor de kust van Medemblik belemmert het functionele gebruik van het gebied voor de watersport. Op deze plaats zou het beter zijn windturbines te mijden en deze op te nemen in het windplan voor de Wieringermeer en eventueel te koppelen aan andere functies.

= Bollenteelt

De megastallen worden optisch kleiner en krijgen een meer menselijke maat naast enorme windturbines. 18 4 Ontwerpen aan windenergie | november 2009



Met dank aan alle genodigden NAAM

ORGANISATIE

FUNCTIE

Voorzitter bijeenkomst Mevr. Reitsma

Provincie Noord-Holland

PARK

Deelnemers Dhr. Briet Milieufederatie Noord-Holland Mevr. Feddes Feddes/Olthof landschapsarchitecten Dhr. Goudeseune Arcadis Dhr. Heller Provincie Noord-Holland Dhr. Jansen Milieufederatie Noord-Holland Dhr. Leegwater Gemeente Wieringermeer Dhr. ten Hove Arcadis Dhr. Slabbers Bosch Slabbers landschapsarchitecten Mevr. Steenhuis Steenhuis stedenbouw/landschap (SSL)

Directie Directeur en Rijksadviseur voor het Landschap Landschapsarchitect Gedeputeerde Natuur, Klimaat & Duurzame Energie, Milieu en Gemeentelijk Samenwerking Lokaal natuur- en milieubeleid Burgemeester Architect Directeur Directeur

Genodigden toehoorders van de Salon zijn: Dhr. Rodenburg Provincie Noord-Holland Dhr. Veenboer Provincie Noord-Holland Mevr. Weber Provincie Noord-Holland

Beleidsadviseur Milieu Beleidsmedewerker Cultuur en Cultuuhistorie Strategisch programmamanager

Mevr. Claus, Mevr. Leegwater

Kunst en Cultuur Noord-Holland, Inwoner Wieringermeer

Programmamanager

Mevr. de Bonth Dhr. Verhagen

Urban Synergy Urban Synergy

ondersteuning PARK ondersteuning PARK



Colofon Uitgave Provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit (PARK) Contact PARK Postbus 3007 2001 DA Haarlem T. (023) 514 5670 F. (023) 514 3030 [email protected] [email protected] www.parknoordholland.nl Eindredactie PARK Provincie Noord-Holland Fotografie Provincie Noord-Holland Tekst Miranda Reitsma Urban Synergy Afbeeldingen Bosch Slabbers Milieufederatie Noord-Holland Het ontwerp van de voorzijde is deels geïnspireerd door

Urban Synergy

het schilderij ‘Noord-Hollands Slagenlandschap’, olieverf op doek, 2006 van kunstenaar Jaap Ploos van Amstel,

Oplage

collectie provinciaal bestuur Noord-Holland.

250 exemplaren

Ontwerpen aan windenergie

Recommend Documents