Onomastiek
Onomastiek is een andere benaming voor…………………………………………………... Onder onomastiek vallen antroponymie,………………………………………. en toponymie,………………………………………………………………………………………………………
I.
Introductie
Huiswerk vooraf: 1. Zoek de betekenis van je voornaam en je familienaam op en noteer die volledig. Waarvan is je naam afgeleid? Welk soort naam is het? Wat betekent je naam? Bronnen die je kunt raadplegen: a) www.meertens.nl : Kies: “Databanken” en dan Familienamen databank” en “Voornamen Databank” In Meertens werden nog niet alle namen opgenomen. Als je je naam online niet vindt: b) Ga naar de Cultuurbibiotheek en zoek de afdeling Nederlands op. Zoek naar het voornamenboek en het familienamenboek. Normaalgezien zou je naam daar te vinden moeten zijn. 2. Indien mogelijk, zoek ook de verspreiding van je achternaam op: www.familienaam.be 3. Leuk om eens te doen: a) Grappige achternamen http://www.taalkabaal.nl/grappige%20namen.html b) Jouw naam als Japans karakter: http://japanesetranslator.co.uk/dictionaries/your-name-in-japanese/
1
II. Antroponiemen A. Voornamen
_____________________________________________________
1. Geschiedenis/soorten namen a) Germaanse oorsprong De oudste Germaanse namen bestaan uit twee delen en ze verwijzen vaak naar moed, …………………………………………………………….., enz. De naam moest de persoon in kwestie typeren en voortbestemmen. Soms wordt een persoon ook met een ……………………….vergeleken en krijgt hij dan een typische …………………………………van dat dier toegeschreven. bv. adel + breht = Adelbrecht of 'schitterende door adel' b) Keltische oorsprong Keltische namen zijn vooral terug te vinden in Ierland, Wales, Schotland en Bretagne. Enkele Keltische namen werden in de Middeleeuwen terug populair omdat ze voorkwamen in ………………………………………. b.v. (koning) Arthur, artos betekende "beer" in het Keltisch, b.v. Donald, uit het Gaelic en betekent ‘wereldheerser’ c) Christelijke oorsprong Vanaf de tweede helft van de Middeleeuwen (periode van de Hervorming) braken de christelijke namen door. Het ………………………………………………………. verplichtte katholieken in de zestiende eeuw zelfs een christelijke voornaam te kiezen. * Bijbelse figuren Nieuwe Testament (vooral apostelen en evangelisten)b.v. Mark (Marcus), Peter (Petrus), enz. * Bijbelse figuren Oude Testament: b.v. Sarah, Bram (Abraham), Eva, enz. * Heiligen: b.v. Maarten (Heilige Martinus), Katrien (Heilige Catharina), Toon (Heilige Antonius), enz. d) Namen uit de Klassieke Oudheid (niet christelijk) Vooral tijdens de ……………………………………………….werden namen uit de Klassieke Oudheid (niet christelijk) populair. Sommige humanisten ………………………………………hun naam zelfs (b.v. Desiderius Erasmus heette in feite Gerrit Gerritszoon). b.v. Alexander (Sandra, Sander, Alex, enz.), Agatha, Hektor, enz.e) e) Vreemde namen * Franse namen: In de ……………………………………………………waren Franse namen zeer populair. Nu opnieuw (2003) zijn Franse
2
namen in Vlaanderen terug populair.b.v. Alain, Lowie, Julie, enz. * Engelse namen: In de …………………………………………eeuw braken dankzij de media de Engelse namen door.b.v. Kevin, Kelly, Candy, Eddy, enz. * Andere Europese namen: Scandinavische namen, Slavische namen, enz.b.v. Scandinavische namen: Björn, Lars, Ingeborg, enz. * Niet - Europese namen: Dankzij reizen, migratie en het toegenomen contact met andere culturen kiezen steeds meer mensen voor een niet - Europese naam.b.v. Ismaïl, Mohammed, Rashid, enz. Geef aan uit welke traditie de volgende namen komen: G
K
OT NT Chr Kl
Fr. Sc
NE
Wim (Wilja + helm) Thomas Niels Melissa Joost (Justus) Jeroen (Hiëronymus) Joris Bram Sara Jan, Hannes, Johan, Hans Ahmed (“de voortreffelijke) Matthias Jonas Lina (Paulina, Paulus) Arne (Arn + wald) Fatima (“opstand”) Nicolaas Sigrid (sig + ridan) Alain Sven G = Germaans K = Keltisch OT = Oude Testament NT = Nieuwe Testament
Chr= christelijk, heiligennamen KL = Klassieke Oudheid Fr = Frans
Sc= Scandinavisch NE = NietEuropees
3
2. Motieven voor naamgeving 1. ………………………………………………………… 2. Een ……………………………………………..uitdrukken die je wil meegeven: Hope, Felicity 3. Doorgeven van een …………………………………………….ter nagedachtenis: Maria, Henri 4. Populaire namen gebaseerd op………………………: Britney, Arthur
3. Inspiratiebronnen • • •
• • • •
• • • • • •
Dieren –en plantennamen: Buizerd, Arend, Madelief, Anemoon TV-series: Pippilotta, Cosby, Fonzy, Zorro Engelse waarden: Felicity, Dynamite, Justice, Challenge, Perseverance, Scandal Uitroepen: Ace, OK, Wow, Hoi, Bingo, Hosanna Hemel: Zonneke, Maan, Luna, Selene, Skye, Sterre, Moonray, Maitreya, Nirvana, Paradise Mythologie en fictie: Tristan, Avalon, Cinderella, Elfianianus, Scheherazade,Avalon, Bambi, Popeye,,Simba, Thorgal Wetenschap, kunst en literatuur: Davinci, Socrates, Picasso, Jostein, Ilias, Ini, Aeneas, Oek, Zola, Flaubert, Rodin, Cézanne Productnamen: Fanta, Cartier, Dior, Rolex, Royce, Silan, Salami, Twinky Plaatsnamen: Dakota, Holland, Lourdes, Paris, Saigon, Sienna, Guadeloupe, Verona, Ocean, Everest, Koningshuizen en dergelijke: Beatrix, Sultan, Queen, Tsarina, Anastasia, Sissy, Fabiola, Cleopatra, Titus, Napoleontine, Rex Muziekhelden, filmsterren en films: David Bowie, Maria Callas Robert De Niro, Alpacino, Whoopi, Yentl, Xanadu, Clannad, Elvis, Sport: Jordan, Romario, Cassius, Mike (Tyson), Ronaldo, diego (Maradonna) Andere: Dagje, Elfje, Sillie, Wolf, Lidewij, Nono, Tjerk,…
4
Rechtbank verwerpt 'Nutella' en 'Fraise' als voornaam van twee pasgeborenen Een Noord-Franse rechter heeft beslist dat een kind niet 'Nutella', maar 'Ella' moet heten. Ook 'Fraise' werd verworpen. Een rechtbank in het noord-Franse Valenciennes heeft ouderparen verboden hun pasgeborenen "Nutella" en "Fraise" ("Aardbei") te noemen, zo heeft de regionale krant La Voix du Nord gemeld. De Fransen zijn vrij in het kiezen van een voornaam voor hun kroost. Zo besloot een paar uit Valenciennes zijn pasgeborene "Nutella" te noemen. Maar dat was niet naar de zin van een ambtenaar van de burgerlijke stand, die meteen de alarmbel luidde bij de procureur van Valenciennes die op zijn beurt naar de vrederechter trok. Ter zitting, in november en waarbij de ouders hun kat hadden gestuurd, oordeelde die dat de gekozen naam "ingaat tegen de belangen van het kind en enkel kan leiden tot spot of kwetsende gedachten". De rechter besliste daarop dat het kind "Ella" moet heten. Fraise wordt Fraisine Een stel uit Raismes koos het fruitige "Fraise" als voornaam voor hun dochter omdat zij - zo zeiden ze ter zitting - een "originele ongebruikelijke naam" wilden. Maar ook in dit geval oordeelde de rechter dat de naam "nefaste gevolgen" kan hebben voor het kind en tot spotternij kan leiden. De magistraat stemde in met een plan B dat de ouders hadden en besliste het "Fraisine" te noemen. Volgens de rechter is het "een oude in de negentiende eeuw gebruikte" voornaam waarvan het kind wellicht geen last zal hebben. (Belga/TE)
4. Artiestennamen Vaak vinden artiesten hun eigen naam niet aantrekkelijk genoeg voor een carrière in muziek of film. Zou je kunnen raden hoe deze bekende mensen echt heten? 1. Kong-Sang Chan 2. Jean-Claude Van Varenberg 3. Gordon Sumner 4. Iosif Vissarionovich Dzhugashvilli 5. Norma Jean 6. Fabienne Demal 7. Marc Willis 8. Farrokh Bulsara 9. Reginald Dwight 10. Georgios Krylacos Panayiotou 11. Paul David Hewson 12. Steveland Judkins 13. Enrique Morales 14. Tijs Verwest 15. Iris Vandenkerckhove
1
2
3
4
5
6
7
8
a. George Michael b. Elton John c. Tiësto d. Jean-Claude Vandamme e. Jozef Stalin f. Marilyn Monroe g. Bono h. Jackie Chan i. Ricky Martin j. Wendy Van Wanten k. Axelle Red l. Freddie Mercury m. Sting n. Bruce Willis o. Stevie Wonder
9
10
11
12
13
14
15
5
5. Populaire voornamen Welke van deze namen vind je zelf mooi? Welke zijn absoluut lelijk?: Meisjesnamen 2014 1. Emma 2. Elise 3. Louise 4. Ella 5. Marie 6. Noor 7. Lena 8. Julie 9. Lote 10. Elena
Jongensnamen 2014 1. Lucas 2. Liam 3. Arthur 4. Vince 5. Noah 6. Finn 7. Mathis 8. Louis 9. Adam 10. Seppe
De populairste voornamen vormen niet echt een verrassing. Emma werd het voorbije jaar 393 keer gekozen, en is al voor de zevende keer in tien jaar de populairste meisjesnaam. Dan volgen Elise en Louise . Marie, de meisjesnaam die in 2013 nog het populairst was, valt dit jaar terug naar de vijfde stek . Kind en Gezin geeft zelf een mogelijk WK-effect mee. Zo werd de voornaam Eden het voorbije jaar 93 keer gekozen, tegen 43 maal in 2013. Er werd ook 13 keer gekozen voor Adnan (tegen 8 maal in 2013). De stijging kan te danken zijn aan de populariteit van de voetballers Eden Hazard en Adnan Januzaj. Van andere voornamen van opkomende voetbalsterren als Divock (Origi) en Radja (Nainggolan) is er nog geen spoor in de databanken. Ook de voornaam Jejoen werd het voorbije jaar niet gekozen in Vlaanderen.
B. Achternamen
______________________________________________________
1. Geschiedenis De officiële vastlegging van achternamen, die inhield dat het hebben van een achternaam verplicht werd, kwam met de invoering van de…………………………………………..…………………………... In Zuid Nederland was men daar eerder mee dan het Noorden. In België, Zeeuws-Vlaanderen en een deel van Limburg werd de burgerlijke stand tussen ……………………………………..………………..ingevoerd. In het Noordelijk gedeelte van Nederland was dat in 1811. Namen werden genoteerd middels de “Verhandeling over de Nederduitse speling ter bevordering van eenparigheid in dezelve” van Matthijs Siegenbeek uit 1804.
6
De eerste oproep in de noordelijke Nederlanden om een achternaam aan te nemen was op 11 augustus 1811. Dit hield in dat een ieder binnen een jaar een vaste achternaam diende aan te nemen. Daarvoor moest men naar het gemeentehuis alwaar een verklaring werd opgenomen. Onder de mensen die in 1811 naar het gemeentehuis togen waren er een groot aantal bij die het aannemen van een achternaam niet al te serieus namen en een rare achternaam kozen. Men was van mening dat het dragen van een vaste achternaam wel weer afgeschaft zou worden als er een einde zou komen aan de Franse overheersing. Men stond destijds nog onder gezag van………………………..………………………………. Vanuit de wachtkamer op het gemeentehuis steeg regelmatig een daverend gelach op als iemand het weer eens bont gemaakt had. Namen als: Simon Boterkop, Kees Platvoet, Piet De Neukert, Jannetje Schuifkaas, Auke Armoedzaaier en Karst Schijthuis, Kees De Kak, Dom, Indewei, Kolder, Gladpootjes, Borst, Sukkel, Citroen of Dekwaadsteniet. werden opgegeven. Niets was te gek. …Gelukkig werden dergelijke namen door de dienstdoende klerken veelal geweigerd. Omdat een jaar na 11 augustus 1811 nog lang niet iedereen gehoor had gegeven aan de oproep tot het vastleggen van een vaste achternaam volgde op 17 mei 1813 een nieuw decreet, met als uiterste termijn 1 januari 1814. Ook aan dit decreet werd niet massaal gehoor gegeven en er volgde een derde oproep op 8 november 1825 met een termijn van 6 maanden waarbij een boete in het vooruitzicht gesteld voor een ieder die aan deze oproep geen gehoor had gegeven. Dit hielp. In 1826 had vrijwel iedereen een achternaam zodat begin 1826 op de vraag,”Wat is uw Van? (Van is Frans voor achternaam) nagenoeg niemand meer hoefde te antwoorden,”Ik ben zonder Van”. Zondervan,.... een naam die heden ten dage nog in Nederland voorkomt.
GENT - Een Gents gezin met de achternaam Pot heeft vorig jaar tevergeefs geprobeerd om hun pasgeboren dochter de naam Bloem te geven. De naam werd echter geweigerd door de burgerlijke stand. ‘Ouders mogen hun kinderen eender welke naam geven, maar belachelijke combinaties zoals Bloem Pot, Peter Celie of Beau Ter Ham worden steevast geweigerd. Muisje werd bijvoorbeeld ook geweigerd’, zegt de Gentse schepen van Bevolking Catharina Segers (Open VLD). In Gent wordt slechts een drietal namen per jaar geweigerd.
7
2. Soorten a) Herkomstnamen Herkomstnamen bevatten de naam van …………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………. Zoals eerder werd aangegeven is de naam Vermeij dus een herkomstnaam, die aan geeft dat de aangever kennelijk op nogal wat afstand van een meierij woonde. Dergelijke namen werden veel gebruikt door personen die leefden van de landbouw. Namen als Terpstra, iemand die woonde op een terp, Boomgaard iemand die in of in de nabijheid van een boomgaard leefde of Vermeulen, iemand die in de nabijheid van een molen woonde en De Vries ( de Fries) iemand die uit Friesland kwam), komen nog veel voor. b) Beroepsnamen Dat veel achternamen afkomstig zijn van beroepen is makkelijk verklaarbaar. Men leefde in die tijd in kleine gehuchtjes of gemeenschappen en iemand die een bepaald beroep uitoefende nam dus alras die naam aan. Jantje Smit, Cornelis Bakker of Hendrik Huisman (Huisman is de oude benaming voor een boer) of Krelis Paardenkoper. c) Eigenschapsnamen Eigenschapsnamen zijn namen die zijn afgeleid van bepaalde ……………………………………….. van een persoon. Had iemand opvallende krullen dat kreeg hij de achternaam Krul of Krol. Was iemand opvallend lang dan was de naam De Groot voor hem of haar bedoeld. Veel van deze oorspronkelijke bijnamen zijn later vaste achternamen geworden omdat men de betreffende persoon toch al aan zijn bijnaam herkende. d) Relatienamen Relatienamen zijn namen waarin ……………………………………………………………… …………………………………………………..tot uitdrukking komen. Geboers of Nabuur betekent “buren”. Overmans of Prins verwezen naar het gildenwezen. e) Dierennamen Hiervan zijn er zeer veel in Nederland. De Vos, De Bever, De Bie, De Haan, De Leeuw. Deze namen werden aangenomen door mensen die zich op een of andere wijze verbonden voelde met de dieren. Tot welke categorie behoren de volgende namen, denk je: 1. Verhofstadt:…………………………… 8. Dewaele:………………………………… 2. Michel:………………………………….. 9. Vogels:……………………………………… 3. Vandenbossche:…………………… 10. Moerman:……………….............. 4. Vanhecke:………………………………… 11. Bourgeois:…………………………… 5. Dewinter:……………………………… 12. Van Mechelen:…………………… 6. Dehaene:………………………………… 13. Van Brempt:………………………. 7. Martens:…………………………………… 14. De Mot:…………………………………
8
Naar welke beroepen verwijzen de volgende namen volgens jou? 1. 2. 3. 4. 5. 6.
De Lathouwer…………………………… De Lantsheer…………………………… Taeldeman……………………………… Desmedt…………………………………… Sluyter……………………………………… Staelens…………………………………
7. Schietekatte…………………………… 8. Rademaekers………………………… 9. Waegeman……………………………… 10. De Creemer………..…………………. 11. Schellekens…………………………… 12. Peynschaert........................
Belleman, Kleinhandelaar (marktkramer), staalbewerker, smid, wagenmaker, voerman (vrachtrijder), lattenklover, kattenfoder, portier, belastingsontvanger, vorst/veldheer,
pensenerkoper
Naar welke eigenschappen verwijzen deze namen? 1. De Donder……………………………….. 2. Quisquater………………………………… 3. Knockaert………………………………… 4. De Maeseneir………………………….. 5. D’Hont……………………………………... 6. Cocquyt (koekoek)……………………
7. Ruyschaert………………………………. 8. Clijsters………………………………….. 9. Los………………………………………….. 10. De Wit………………………………….. 11. Decraene (kraanvogel)……….. 12. Raspoet…………………………………..
scherp, knokig gezicht, lawaaimaker, witblond haar, een luiaard/bedrogen echtgenoot, mooie zangstem, loensend/scheel, waterverkwister/praat teveel, rampspoed, pokdalig gezicht van de mazelen, een ellendeling, lelijk, lange benen en elegant
Bedenk nu eens van welke van de leerkrachten van wie les krijgt je gemakkelijk de naam kunt decoderen.
3. Bijnamen en scheldnamen Toen achternamen nog niet verplicht waren, kregen mensen met dezelfde voornaam vaak een bijnaam of een scheldnaam om hen de onderscheiden van het naamgenoten. Om mensen met dezelfde naam uit elkaar te houden, werden sinds de 11e eeuw bijnamen gebruikt. Zo'n bijnaam noem je een toenaam. Als er meerdere personen waren die Jan heetten, dan heette de één bijvoorbeeld `Jan de Kale' (vanwege z'n kale kop), `Jan de Bok' (omdat Jan geiten hoedde) of `Jan Gelijk' (want Jan had altijd gelijk). Zo'n toenaam hoort bij één persoon en werd niet geërfd. De kinderen van Jan de Kale heten dus niet automatisch ook zo.Ook voor adellijke figuren gold dit dikwijls omdat binnen één geslacht dikwijls dezelfde naam werd bijgehouden.
9
Verbind deze mensen met hun correcte bijnaam: 1. Iwan 2. Karel 3. Willem 4.Lodewijk XIV 5. Achilles 6. Margaret Thatcher 7. Plinius 8. Johanna 9. Alexander 10. William Shakespeare 11. Paus Clemens 12. Jan 13. Avril Lavigne 14. Richard Nixon 15. Johann Strauss 16. David Beckham 17. Süleyman 18. Ronaldo 19. Lady Gaga 20. Jackie Kennedy 21. Ernesto Guevara de la Serna 22. The Notorious B.I.G. 23. Jennifer Aniston 24. Tom Boonen 25. Johannes 26. Brad Pitt en Angelina Jolie 27. Pieter Brueghel 28. Pepijn 29. Michael Phelps 30. Justin Timberlake 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
a. De Oudere/ De Jongere b. Jackie O c. De Grote d. Biggie e. De prachtlievende f. The Baltimore Bullet g. Jenny-Anny h. Che i. De Ontuchtige j. Curly Spice k. Tricky Dick l. De Doper m. Le Roy Soleil n. Brangelina o. Electropop princess p. The Great Bard q. Zonder Land r. Spice Boy s. The Waltz King t. De Korte u. De Verschrikkelijke v. De Veroveraar w. De Fluweel x. De Waanzinnige y. De Lichtvoetige z. The Iron Lady aa. De Stoute bb. De Balen Expres cc. Anti-Britney dd. Il fenomeno
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
10
II. Toponiemen A. Oorsprong
van
Plaatsnamen
___________________________________________________
1. Keltische Plaatsnamen De betekenis van de meeste Keltische plaatsnamen blijft nog duister omdat men ook over de Kelten in het algemeen nog niet veel weet. Meestal vinden we restanten van Keltische plaatsnamen in ……………………………………………………………………………………..………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… Voorbeeld: De Maas, De Leie, Beveren, Leiden 2. Romeinse Plaatsnamen * Plaatsnamen op –IK (uit: -jacum): en –RIJK: Voorbeeld: Lennik, Doornik, Kortrijk, Kamerijk * Plaatsnamen op –DRECHT, -TRECHT, -TRICHT (uit –Trajectum) Voorbeeld: Zwijndrecht, Utrecht, Maastricht 3. Germaanse Plaatsnamen De overgrote meerderheid van de plaatsnamen is van Germaanse oorsprong: * Plaatsnamen op –HEEM, -EM (uit –haim: hoeve, woonplaats) Voorbeeld: Heemskerk, Berchem, Bornem * Vaak in combinatie met het suffix (=achtervoegsel) -ING Voorbeeld: Edegem/Edingen, Adegem/Aaigem (in oorsprong: Adingahaim = de woonplaats van de nakomelingen van Ada) * Plaatsen op –ZELE, -SEL (uit –sala: onderkomen, hut) Voorbeeld: Vlierzele, Viersel, Brussel (uit Bruocsala, Broekzele, woonplaats aan het moeras)
11
B. Betekenis
van
Plaatsnamen
________________________________________________________
Veel plaatsnamen hebben betrekking op het……………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………. De meeste plaatsnamen kunnen dan ook in verband gebracht worden met: I. Hoogten en Laagten Namen met –BERG, -Dal, -LEEUW (= heuvel), -DUIN Voorbeeld: Blankenberge, Bloemendaal, Zoutleeuw, Wenduine II. Bossen, heiden, moerassen Namen met –Bos, -HOUT, -HAAG, -HEIDE, -EUK, -LAAR (plaats waar gsprokkeld wordt), -RODE (gerooide plaats), -DONK (moeras, hoogte nabij een moeras), -LO/-LEE/-LE/-EL (bos of open plek) en namen met het suffix –T (plaats) Voorbeeld: Drogenbos, Torhout, ’s Gravenshage, Bonheiden, Maaseik, Lanklaar, Gelrode, Breendonk, Beverlo, Kasterlee, Baarle, Gistel, Aalst III. Water Namen met –BEEk, -VLIET, -VEN, -MONDE, -MUIDEN (= monding), -ZWIN (geul of kreek in buitendijkse gronden), -DAM, -VOORD (doorwaadbare plaats), -DIJK, -SLUIS, -Ham (=inham), het suffix –A (water) Voorbeeld: Diepenbeek, Dikkelvenne, Watervliet, Rupelmonde, Ijmuiden, Zwijndrecht, Rotterdam, Gouda, Bekkevoort, Begijndijk, Maassluis, Oostham, Breda IV. Bouw-en weiland Namen met –AKKER, -VELD, -AARD, -MEER, -BEEMD (=weiland) Voorbeeld: Oostakker, Blaasveld, Lichtaart, Meerhout, GlabbeekZuurbemde V. Behuizing Namen met onder meer: -HEM, -GEM, -Em, -KUM, -KOM (= heem, tehuis) -ZEEL, - SEL (onderkomen, hut) - BURG, -HOF, -MAAL (plaats waar recht gesproken wordt) - DORP, -WIJK Voorbeeld: Beernem, Betekom, Zwevezele, Middelburg, Zonhoven, Wijgmaal, Opdorp, Opwijk
12
C. Oefeningen
Verbind de volgende plaatsnamen aan hun correcte betekenis: 1. Beersel 2. Adegem 3. Roeselare 4. Amsterdam 5. Maastricht 6. Bavikhove 7. Zele 8. Venlo 9. Achterbroek 10. Turnhout
1
2
•
3
a)Berenverblijf b) huis c) achter een moeras / broek gelegen d) gelegen bij een dam aan de Amstel e) woning van Ada f) huis van Bavo en de zijnen g) een woud waar turf gestoken wordt h) open plaats waar riet groeit i) Veenbos j) Gelegen aan de Maas 4
5
6
7
8
9
10
Geef de oorsprong en betekenis van de volgende plaatsnamen:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Eeklo……………………………………………………………………………………………………… Houthalen……………………………………………………………………………………………… Kessel…………………………………………………………………………………………………… Scherpenheuvel…………………………………………………………………………………… Torhout………………………………………………………………………………………………… Overmere……………………………………………………………………………………………… Koekelare……………………………………………………………………………………………… Yabbeke………………………………………………………………………………………………… Vinkt……………………………………………………………………………………………………… 10. Deinze……………………………………………………………………………………………………
13
D. Faits
Divers
______________________________________________________
1. Taalrecorddag De langste plaatsnaam van Nederland en België Gasselterboerveenschemond (25 letters) wordt algemeen als de langste plaatsnaam van Nederland beschouwd. De naam van dit onder de gemeente Aa en Hunze (Drenthe) vallende dorpje telt een letter meer dan die van het naburige Gasselternijveenschemond - in welke plaats het record overigens terecht zou komen als we de definitie van het begrip 'plaatsnaam' iets verruimen. In dat dorpje bevinden zich namelijk de buurtschappen Gasselternijveenschemond 1e Dwarsdiep en Gasselternijveenschemond 2e Dwarsdiep. In het verleden zijn er langere plaatsnamen geweest. Zeker is dat er in de negentiende eeuw mensen geboren zijn in een plaats met de naam Hendrik Ido Oostendam en Schildmanskinderen Ambacht (46 letters, inclusief spaties 51 tekens), de voorloper van het huidige Hendrik-Ido-Ambacht. En er gaan geruchten dat de volledige naam ooit Hendrik-Ido-Oostendam-Schildmanskinderen-Groot-en-KleinSandelingen-Ambacht heeft geluid (67 letters, of 75 tekens als je de streepjes meerekent). De langste plaatsnamen van België zijn Nil-Saint-Vincent-Saint-Martin (26 letters, inclusief koppelstreepjes 30 tekens), Malèves-Sainte-Marie-Wastines, GeestGérompont-Petit-Rosière en Chaussé-Notre-Dame-Louvignies, met elk 26 letters en 29 tekens. De langste plaatsnaam ter wereld komt uit Wales: Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch (Parochie van de Heilige Maria in het dal van de witte hazelaar bij de snelle maalstroom en de parochie van de Heilige Tysilio bij de rode grot) Rare Plaatsnamen in Nederland: • • • • •
Achter ’thout America Apenhuizen Bathmen Belgenhoek
Boerengat Bronneger Denemarken • Egypte • Foxhol • • •
• • • • •
Huppel Kijkuit Muizenhol Oostknollendam Sorremorre
14
2. Vernederlandste plaatsnamen Bij vreemde plaatsnamen geven Nederlandstaligen hoe langer hoe meer de voorkeur aan zogenoemde endoniemen, de namen zoals ze in het land van herkomst zelf gelden. De vernederlandste vormen verliezen langzamerhand terrein. Dat geldt uiteraard niet voor plaatsnamen zoals Parijs, Londen, Wenen, Lissabon, Warschau, Berlijn. Maar daarnaast horen we steeds meer Frankfurt (Frankfort), Nürnberg (Neurenberg), Firenze (Florence), Sulawesi (Celebes), Bourgogne (Bourgondië) en Göteborg (Gotenburg). Wij gebruiken dus de endonieme vormen die steeds meer, maar passen ze min of meer aan ons uitspraaksysteem aan. Bij Göteborg bijvoorbeeld vernederlandsen we de Zweedse uitspraak [jeu·tә·>borj] tot [geu·tә·borch] (uitzonderlijk met klemtoonverschuiving). China: Peking, Kanton, Sjanghai. Duitsland: Aken, Berlijn, Sleeswijk-Holstein, Noord-Rijnland-Westfalen, Keulen, Hamburg. We zeggen Frankfurt en Nürnberg. Frankrijk: Duinkerke, Kassel, Parijs, Reims, Rijsel (maar in de sport ook Lille), Straatsburg. De overige plaatsen in Frans-Vlaanderen behouden hun Franse naam. Italië: Genua, Mantua, Milaan, Napels, Padua, Rome, Triëst, Turijn, Venetië; Abruzzen, Calabrië, Campanië, Ligurië, Lombardije, Toscane, Umbrië. We zeggen Firenze. Midden-Oosten en Afrika: Alexandrië, Algiers, Damascus, Jeruzalem, Caïro, Tunis, Tanger, Oran, Luxor. Oostenrijk: Salzburg, Wenen; Karinthië. Oost-Europa: Boedapest, Boekarest, Moskou, Sint-Petersburg, Warschau. Portugal: Lissabon. Scandinavië: Kopenhagen. Verenigd Koninkrijk: Londen, Theems.
15
E. Straatnaamkunde
______________________________________________________
"Tereza herinnerde zich de eerste dagen na de inval. In alle steden haalden mensen alle straatnaambordjes weg en van de wegen verwijderden ze de wegwijzers naar de steden. Het land werd in één nacht naamloos. Zeven dagen lang dwaalde het Russische leger door het landschap en wist niet waar het zich bevond. (Milan Kundera, in "De ondraaglijke lichtheid van het bestaan", over de inval van de Russen in 1968 in Praag. )
Net zoals een mens hebben straten een……………………………... Straatnamen zijn noodzakelijk voor onze ………………………………………… maar ze geven ook karakter en kleur mee aan een stad. Ze vertellen ons iets over de geschiedenis of over figuren en plaatsen die belangrijk zijn geweest. Straatnamen verwijzen meestal naar een …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………..of ze worden gegroepeerd volgens een thema bijvoorbeeld “bloemen”: Begonialaan, Madeliefjesdreef, Geraniumstraat. Dit laatste gebeurt meestal wanneer een nieuwe wijk ineens wordt aangelegd. Straatnamen kunnen in groepen onderverdeeld worden, binnen de stad zelf, maar ook tussen verschillende steden onderling zijn er verwantschappen. Na de grote overstromingen van de zee in 1953 bijvoorbeeld vinden we in de getroffen gemeenten straatnaamborden terug die verwijzen naar die gebeurtenis en die dikwijls een dankbetuiging zijn aan redders en hulpdiensten.
Het Brugse wegennet, in het totaal zo’n 683 km lang, telt thans 1.440 straten. Kun je van deze plaatsnamen raden wat de oorsprong is? ’t Zand:…………………………………………………………………………………………………………… De Boeveriestraat: ……………………………………………………………………………………….. Oostendse Steenweg: …………………………………………………………………………………… Dampoort: …………………………………………………………………………………………………….. Vismarkt:…………………………………………………………………………………………………………
16
Jeruzalemstraat: …………………………………………………………………………………………… Gruuthusestraat:……………………………………………………………………………………………. Witte Beerstraat: ………………………………………………………………………………………….. Koolbrandersstraat:………………………………………………………………………………………. Beursplein:…………………………………………………………………………………………………….. Artoisstraat:………………………………………………………………………………………………….. Smedenstraat:………………………………………………………………………………………………. Noordzandstraat:………………………………………………………………………………………….. Sintsalvatorskoorstraat:………………………………………………………………………………… Groenerei:……………………………………………………………………………………………………….
Gentse straatnamen: waar blijven de vrouwen? Oud-gemeenteraadslid Bea Perriëns wees er al in 1995 op dat er amper vrouwelijke straatnamen waren in Gent. En de enkele vrouwen die een straatnaam hadden waren dan nog edelvrouwen of religieuzen. Haar tussenkomst had effect. Sindsdien krijgen meer vrouwen een straatnaam. Alleen gebeurt dat dit niet altijd op een even ernstige manier. Zo zou de minnares van Maurice Maeterlinck, amper één maal in Gent geweest, een straatnaam krijgen. Dit is toch een miskenning van al die Gentse vrouwen die de voorbije eeuwen actief en bepalend waren in de politiek, de kunst, het sociale en economische leven. Ik bezorgde de burgemeester dan ook een lijst van 22 sterke Gentse vrouwen. Van feministe Celine Dangotte (1883-1975) tot priorin Alijt Bake (1415-1455), van politica Alice Heyman (1883-1954) tot musicologe Simone Bergmans (1892-1976)… Allemaal dames die volgens mij veel meer in aanmerking komen voor een straatnaam. De burgemeester reageerde wat futloos en probeerde de verantwoordelijkheid te verschuiven naar het stadsarchief. Ik zal dit opvolgen en het stadsbestuur blijven aanmanen om zijn sterke vrouwen te eren. Hoe zit het met de vrouwelijke straatnamen in Brugge? ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………
17
F. Geoniemen
en
Eponiemen
________________________________________________________
Soms kunnen bestaande namen van personen of van plaatsen hun naam ook weer doorgeven aan een product of een begrip. In zo’n gevallen spreken we van geoniemen en eponiemen.
1. Geoniemen
[gevormd van Grieks gè (aarde) + numos (naam)], zijn woorden zoals 'hamburger' en 'dollar' die hun herkomst danken aan een streek, dorp, stad, land, continent, enzovoort. Laat de kinderen de herkomst van een aantal geoniemen nagaan en er een verhaal bij schrijven. Hang deze verhalen aan de tijdbalk. Voorbeeld:Vaudeville. Een vaudeville is een luchtig toneelstuk. De oorspronkelijke betekenis van dit geoniem (verwijzend naar een vallei in Normandië) is 'gelegenheidslied' geweest. Voorbeeld:Limerick. Een literair voorbeeld is de limerick, genoemd naar het Ierse plaatsje Limerick. Badminton en bikini Je kunt 's avonds geen ommetje over de camping maken of je ziet ze staan: jonge stellen, echtparen in de veteranenleeftijd, vaders, moeders, zoons en dochters die paarsgewijs met een racket een shuttle naar elkaar overslaan. Het is naast jeu-de-boules de nationale campingsport: badminton.
Oorspronkelijk was dit een kinderspelletje dat in Nederland werd gespeeld onder de naam vederbal en in Engeland battledore of shuttlecock heette. Het werd zonder net gespeeld en je moest met een soort tafeltennisbatje een kurken balletje met pluimpjes naar elkaar overslaan. Na een evenement in de Engelse plaats Badminton werd het spelletje een bezigheid voor volwassenen en kreeg het een andere naam. Volgens sommigen gebeurde dat in 1860 toen een tuinfeest van de hertog van Beaufort door een fikse regenbui letterlijk in het water dreigde te vallen. Men zou de situatie hebben gered door in de hal van Badminton House een net te spannen waarna het gezelschap zich de rest van de avond vermaakte met de van de kinderen afgepakte rackets en pluimballetjes. Volgens een andere versie dankt het spel zijn bestaan aan Britse officieren die dit spel in India hadden leren kennen en het in 1873 op Badminton House zouden hebben gedemonstreerd. Welke versie ook de ware is, het woord badminton is in elk geval gevormd bij de Engelse plaatsnaam Badminton en het Nederlands heeft het vervolgens aan het Engels ontleend. Een dergelijk woord, dat gevormd is op basis van een plaatsnaam, noemen we een geoniem. Een ander zomers geoniem is het woord bikini, dat uit het Frans afkomstig is. Dit tweedelige badpak is genoemd naar het atol Bikini in de Stille Zuidzee, waar op 1 juli 1946 door de Amerikanen proeven werden gedaan met een atoombom. Met de twee
18
atoombommen die een einde maakten aan de tweede wereldoorlog nog vers in het geheugen waren deze proeven natuurlijk wereldnieuws en Bikini was binnen de kortste keren een beroemd eiland. Een paar dagen later, op 5 juli 1946, werd in Parijs de eerste bikini op een modeshow gepresenteerd. Waarom voor de naam bikini werd gekozen, is niet helemaal duidelijk. Volgens sommigen was het de traditionele badkleding van de inwoners van Bikini, maar dat blijkt niet zo te zijn. Anderen zagen een overeenkomst tussen het kleine atol en het gelijknamige kleine badpak of tussen het begin van het woord bikini en het Latijnse voorvoegsel bi- dat 'tweevoudig' betekent en dus mooi van toepassing zou zijn op een tweedelig badpak. Waarschijnlijk is echter voor de naam bikini gekozen vanwege de associatie met de atoombomproeven op het gelijknamige atol. Een door een andere Franse modeontwerper vrijwel gelijktijdig gelanceerde naam voor zijn versie van het tweedelige badpak was namelijk atome. Voor beide namen geldt dat ze waarschijnlijk gebaseerd zijn op het idee dat dit navelonthullende badpak zou inslaan als een (atoom)bom.
2. Eponiemen Dit zijn soortnamen die afstammen van een eigennaam. 'Bintje', 'sandwich' en 'tsaar' danken hun bestaan aan historische personen. De verhalen die hierbij horen zijn weer te verbinden aan de tijdbalk. Oefening: Zijn de volgende woorden geoniemen of eponiemen? Lynchen………………………………………… Ampère…………………………………………. Marathon………………………………………. Sandwich……………………………………… Guillotine………………………………………. Colbert…………………………………………. Bermuda………………………………………. Röntgen……………………………….………. Bayonet……………………………………….. Hamburger………………………………..…
kiekje (foto)………………………………… Champagne:………………………………. Cognac………………………………………… Volt……………………………………………… Gouda……………………………………….... Jacuzzi………………………………………… Mercedes……………………………………. Boycot………………………………………… Sadist………………………………………….
19
