Onderzoeksflits
Platform31 De concurrentiepositie van Nederlandse steden. Nieuwe inzichten voor de Utrechtse economie en voor intergemeentelijke samenwerking
Utrecht.nl/onderzoek
Gemeente Utrecht
Colofon
uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350
[email protected]
internet www.utrecht.nl/onderzoek
rapportage Ester Hilhorst
informatie Hans van Hastenberg (030) 286 1336
juli 2015
Onderzoeksflits – De concurrentiepositie van Nederlandse steden
2
Gemeente Utrecht
De concurrentiepositie van Utrecht In mei 2015 publiceerde Platform31 De concurrentiepositie van Nederlandse steden. Van
agglomeratiekracht naar netwerkkracht1 in het kader van het onderzoeksprogramma ‘Kennis voor Krachtige Steden’. Het onderzoek is uitgevoerd door het PBL, de Universiteit Utrecht en de Technische Universiteit Delft, in samenwerking met de onderzochte gemeenten, waaronder Utrecht.
Beleidsrelevantie voor Utrecht De uitkomsten en aanbevelingen zijn relevant voor de gemeente Utrecht die participeert in diverse netwerken, strategische projecten en platforms gericht op de regionaal-economische ontwikkeling: • Economic Board Utrecht
• Landelijke en provinciale omgevingsvisie
• U10
• REOS (Ruimtelijk-Economische Ontwikkel Strategie in de Deltametropool)
• G4-netwerk
• Bestuurlijk overleg MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport).
• Agenda Stad / Platform31
Jaap Modder (2015): http://ruimtevolk.nl/2015/03/12/de-randstad-kan-met-pensioen/
Nieuwe benadering, nieuwe begrippen Het onderzoek kiest voor een nieuwe benadering en nieuwe begrippen om concurrentiekracht van steden te meten2. Klassieke benadering: Agglomeratiekracht Nederland kent geen echt grote steden. Volgens diverse studies is dit niet goed voor de economische concurrentiekracht, omdat Nederlandse steden zogenaamde agglomeratievoordelen zouden missen (hoe meer inwoners en bedrijven, hoe meer draagvlak
Nieuwe benadering: Netwerkkracht Netwerkkracht is een goede positie van de stad in internationale, nationale en regionale netwerken. Steden van min of meer gelijke omvang kunnen daardoor agglomeratiekracht van elkaar lenen en profiteren van elkaars nabijheid (‘borrowed size’). Netwerkkracht blijkt net zo belangrijk als agglomeratiekracht.
voor grootstedelijke functies, hoe meer kansen voor
Polycentriciteit
economische groei).
Nederland bestaat uit een netwerk van middelgrote en kleine steden die relatief dicht bij elkaar liggen.
Borrowed size
Utrecht is al jaren een heel aantrekkelijke
Op landelijk en regionaal niveau kunnen stedelijke
woongemeente. De agglomeratienadelen van grote
functies in- en uitgeleend worden. Bij het
steden (files, onveiligheid, hoge prijzen, overlast),
realiseren van (groot)stedelijke functies moet de
blijven in Utrecht binnen de perken. Misschien is
kracht van de regio voorop staan en niet het lokale
dat juist de kracht van het polycentrische karakter
belang.
van de Randstad.
1
http://www.platform31.nl/publicaties/de-concurrentiepositie-van-nederlandse-steden
2
Afbeelding: Jaap Modder (2015): http://ruimtevolk.nl/2015/03/12/de-randstad-kan-met-pensioen/
Onderzoeksflits – De concurrentiepositie van Nederlandse steden
3
Gemeente Utrecht
Aanwezigheid internationale functies Utrecht is één van de zes Nederlandse gemeenten waarvan de concurrentiekracht is onderzocht en is vergeleken met andere Europese steden. Hiervoor zijn diverse internationale databestanden geraadpleegd. Onderstaande tabel laat zien in hoeverre internationale functies en topvoorzieningen in de gemeente Utrecht aanwezig zijn.
Rangorde Utrecht op internationale functies en topvoorzieningen in West-Europa Indicator
Rangorde
Samengesteld uit
Wetenschap
16
Top-500 universiteiten, internationaal onderzoek en congressen
Internationale connectiviteit
19
Via lucht-, zeehavens, spoor en IXP’s
Politiek-bestuurlijk
23
VN Kantoren, Europese instellingen, NGO’s
Internationaal bedrijfsleven
27
Top-500 internationals, zakelijke en financiële diensten
Topvoorziening Cultuur en sport
45
Capaciteit sportstadions, internationale sport/ culturele
Inwoneraantal rangorde
29
Utrecht is de 29e gemeente in West-Europa (excl Zuid-Europa)
Totaalscore internationale functies
29
evenementen en culturele instellingen
Bron: Platform31 (2015): De concurrentiepositie van Nederlandse steden
•
Utrecht is qua inwoners de 29e stad in West-Europa en staat ook op de 29e plaats als het gaat om de aanwezigheid van internationale functies en topvoorzieningen. Een goede score;
•
Utrecht heeft binnen West Europa, gemeten naar het inwoneraantal, een goede internationale bereikbaarheid (met name via het spoor), een omvangrijke zakelijke dienstverlening en een universiteit met een hoge internationale ranking en een hoog aantal internationale patenten;
•
Utrecht heeft (voor een stad van die omvang) weinig buitenlandse bedrijven en trekt weinig buitenlandse investeringen. Ook scoort Utrecht lager als het gaat om topvoorzieningen voor cultuur en sport.
Economische concurrentiekracht van Utrecht •
De zakelijke en financiële dienstverlening in Utrecht zijn gespecialiseerd in een aantal (nationaal georiënteerde) nichemarkten zoals pensioenfondsen, verzekeringen en marketingdiensten. De Utrechtse bedrijven zijn dus sterk afhankelijk van de binnenlandse markt en bovendien regionaal georiënteerd;
•
De structurele groei van Utrecht bleef in de periode 2000-2010 achter: de regionale economie groeide wel, maar binnen de zakelijke en financiële dienstverlening kon Utrecht haar relatieve marktaandeel niet vergroten.
•
Met andere woorden: Utrecht verliest haar internationale concurrentiepositie doordat bedrijven in andere steden sneller zijn in het vinden van nieuwe marktniches;
•
Een van de oorzaken is dat het in Nederlandse steden ontbreekt aan een goede mix van innovatie-investeringen. Utrecht scoort weliswaar hoog op overheidsinvesteringen in procesen productinnovaties (publieke R&D) maar laag op zakelijke investeringen, mogelijk mede door de beperkte aanwezigheid van buitenlandse bedrijven.
Onderzoeksflits – De concurrentiepositie van Nederlandse steden
4
Gemeente Utrecht
Welke kansen liggen er voor Utrecht in de Randstad en daarbuiten •
Door de oriëntatie op de Noordvleugel te vergroten, ontstaan kansen voor Utrecht(se beleidsmakers en ondernemers) om de concurrentiekracht te versterken. Uitwisseling van (groot)stedelijke functies vindt vooral plaats tussen steden van min of meer gelijke omvang3;
•
Utrecht kan profiteren van de sterke aanwezigheid van de top-500 internationals, internationale congressen, de luchthaven en culturele instellingen in Amsterdam;
•
Maar ook buiten de Randstad liggen kansen: voor internationale handels- en kennisrelaties van universiteiten en bedrijven, en buitenlandse investeringsrelaties is niet de Randstad maar de wereld het speelveld. Daarbij kan de internationaal georiënteerde Universiteit Utrecht een troef zijn;
•
De belangrijkste vraag voor ruimtelijk-economisch beleid is hoe de regionale kenniseconomie versterkt kan worden door nuttige interacties, gebruik makend van de sterke punten van de Utrechtse economie en aansluitend op internationale en stedelijke functies in met name de Noordvleugel van de Randstad en in de eigen regio. Ofwel: ‘delen is het nieuwe hebben’4.
Welke kansen liggen er voor Utrecht in de regio •
Utrecht scoort ook goed op stedelijke functies zoals ziekenhuizen, poppodia en detailhandel. Door de centrale ligging van Utrecht in het midden van het land, heeft Utrecht een centrumfunctie voor een veel grotere regio dan mag worden verwacht op basis van de bevolkingsomvang. Ook dit is ‘borrowed size’;
•
Alleen op voortgezet onderwijs en speciaal basisonderwijs scoort Utrecht beneden gemiddeld. Deze zijn oververtegenwoordigd in Houten/Zeist, wat ook een vorm is van ‘borrowed size’;
•
Het ‘uitlenen’ van stedelijke functies aan regiogemeenten kan goed zijn voor de concurrentiekracht van de gehele regio en biedt een oplossing voor de schaarse ruimte in de centrumgemeente. Een kanttekening plaatsen de onderzoekers wel: Het nastreven van plusjes op lokaal niveau kan een min op regionaal niveau veroorzaken. Afstemming is noodzakelijk.
Internationale functies in Utrecht na afronding van het onderzoek •
De Tour de France 2015 startte in Utrecht. Dit is bij uitstek een internationaal sportevenement met mondiale exposure, waarmee Utrecht kan stijgen op de ranglijst van internationale functies;
•
Het aantal internationale meerdaagse congressen in Utrecht is afgelopen jaar flink gestegen, van 15 naar 265. Utrecht klom daardoor in 2014 met 36 posities naar de 51e plaats in de toonaangevende Europese ranking voor internationale associatiecongressen. Ook wereldwijd laat Utrecht veel grotere steden achter zich en steeg van plaats 159 naar de 93e positie.
•
Na het onderzoek is Muziekpaleis Tivoli-Vredenburg opgeleverd, waardoor Utrecht kan stijgen op de ranglijst van topvoorzieningen voor Cultuur.
3
Van Oort et al. (2015): Van agglomeratiekracht naar netwerkkracht, ESB 12 februari 2015
4
Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (2014). De toekomst van de stad. Den Haag
5
http://www.hospitality-management.nl/nieuws/utrecht-in-top-100-congresbestemmingen-14230/
Onderzoeksflits – De concurrentiepositie van Nederlandse steden
5
