Onderzoek onder ziekenhuizen over de zorg voor parkinsonpatiënten Schriftelijke enquête
Colofon Titel
Onderzoek onder ziekenhuizen over de zorg voor parkinsonpatiënten Schriftelijke enquête
Opdrachtgever
Parkinson Vereniging
Onderzoek
Blaauwbroek bureau voor Vraaggestuurde Zorg
Auteur
Drs. H.G. Blaauwbroek, drs. P.A.M. van den Broek
Plaats en datum
Weesp, maart 2014
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
02 | 43
Inhoudsopgave 1
Samenvatting conclusies en aanbeveling
4
2
Inleiding
7
3
Algemeen
8
4
Deskundigheid
12
5
Organisatie
17
6
Inhoud
29
Bijlagen: 1. Verzoek ziekenhuizen deelname onderzoek 2. Schriftelijke vragenlijst 3. Respondenten per ziekenhuis
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
03 | 43
1 Samenvatting conclusies en aanbeveling Aan het onderzoek onder ziekenhuizen over de zorg voor parkinsonpatiënten hebben 48 respondenten van 47 instellingen deelgenomen. Tweederde van de respondenten is neuroloog. Eenvijfde is parkinsonverpleegkundige. Gemiddeld hebben de respondenten 383 patiënten met Parkinson onder behandeling. Gemiddeld hebben zij in 2011 75 nieuwe patiënten met Parkinson in behandeling genomen. Een ruime meerderheid van de respondenten (85%) biedt Spectscan. Zo’n tweederde biedt Duodopa (69%) en Apomorfine (65%). Een minderheid van de respondenten (38%) biedt Deep Brain Stimulation (DBS). Deskundigheid Op 2 instellingen na hebben alle respondenten minimaal 3 fte neurologen in dienst. Gemiddeld hebben de respondenten 7 fte neurologen. De meerderheid van de respondenten geeft aan dat er binnen hun instelling neurologen gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson. Op de peildatum (1 april 2012) zijn bij een meerderheid van de respondenten (92%) verpleegkundigen werkzaam die gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson. Indien aanwezig bedraagt de capaciteit gespecialiseerde verpleegkundigen minimaal 0,1 fte en gemiddeld 1 fte. Specifieke taken van de gespecialiseerde verpleegkundigen zijn bij de meerderheid: advisering en begeleiding (92%), zorgcoördinatie (90%) en eerste aanspreekpunt voor de patiënt (85%). In mindere mate legt de verpleegkundige ook huisbezoek af (58%). Organisatie Alle respondenten zijn bekend met ParkinsonNet en geven aan patiënten door te verwijzen naar hulpverleners die aangesloten zijn bij ParkinsonNet. Negentiende van de respondenten (90%) werkt met een multidisciplinair zorgteam. Bijna ééntiende (8%) doet dat niet. o De fysiotherapeut, neuroloog en parkinsonverpleegkundige zijn in meer dan 90% van de zorgteams vertegenwoordigd. o De ergotherapeut en logopedist volgen daar dicht op (88%). o De revalidatiearts, psycholoog en diëtist zitten in zo’n driekwart tot viervijfde van de zorgteams. o In ongeveer de helft van de teams zitten een maatschappelijk werker, huisarts, psychiater en klinisch geriater. o In (ruim) eenkwart van de teams zijn een seksuoloog of apotheker vertegenwoordigd. Bij viervijfde van de respondenten (79%) heeft de patiënt een eigen parkinsonverpleegkundige. Bij bijna eenvijfde (19%) niet. Een kwart van de respondenten (25%) heeft de multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson deels geïmplementeerd. Driekwart (75%) heeft dat volledig gedaan.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
04 | 43
Ruim viertiende van de respondenten (42%) heeft geen specifieke Parkinson Poli. Bijna zestiende wel (58%). Bij ruim de helft van de respondenten heeft de patiënt geen eigen zorgcoördinator (56%). Bijna viertiende heeft dat wel (38%). Bij ruim de helft van de respondenten (56%) heeft de patiënt niet standaard een afspraak met de parkinsonverpleegkundige na een consult met de neuroloog. Bij bijna eenderde (31%) is dat wel het geval. Zeventiende van de respondenten (71%) geeft aan gebruik te maken van een Elektronisch Patiënten Dossier (EPD). Eenkwart (25%) doet dat niet. Het EPD is maar bij eenderde van de respondenten (33%) toegankelijk voor alle hulpverleners en patiënten (waarvan eenkwart alleen interne hulpverleners). Bij twee respondenten is het EPD niet voor de patiënt toegankelijk. Bij ruim tweevijfde van de respondenten (42%) is het EPD niet toegankelijk voor alle hulpverleners. De overige respondenten geven aan dat deze vraag voor hen niet van toepassing is. Neurologen hanteren voor een eerste consult een gemiddelde normtijd van 30 minuten (uiteenlopend van 10-90 minuten). Bijna driekwart hanteert een tijd van minder dan 30 minuten voor een eerste consult. Een controleconsult bedraagt gemiddeld 19 minuten (uiteenlopend van 10-60 minuten). Bijna zestiende hanteert een tijd van minder dan 15 minuten voor een controleconsult. Parkinsonverpleegkundigen hanteren voor een eerste consult een gemiddelde normtijd van 53 minuten (uiteenlopend van 30-90 minuten). Een controleconsult bedraagt gemiddeld 44 minuten (uiteenlopend van 20-90 minuten). Bijna zestiende hanteert een tijd van meer dan 30 minuten voor een controleconsult. Inhoud Op 1 respondent na geven alle respondenten aan dat zij specifieke voorlichting geven over het gebruik van voorgeschreven medicijnen en mogelijke bijwerkingen. Eentiende van de respondenten geeft aan parkinsonpatiënten niet standaard voor informatie en steun naar de Parkinson Vereniging te verwijzen. Bijna 90% doet dat wel. Volgens eenderde van de respondenten heeft niet iedere patiënt een integraal zorgplan. Bij drievijfde is dat wel het geval. Driekwart van de respondenten geeft aan dat in het zorgplan specifieke aandacht is voor lichamelijke/psychische gevolgen, cognitieve klachten, sociale gevolgen, mantelzorg en zelfmanagement. De overige respondenten geven aan dat dit niet het geval is of hebben de vraag niet beantwoord. Ruim viervijfde van de respondenten neemt niet bij alle parkinsonpatiënten een ‘Kwaliteit van leven’ test af. Zeven respondenten (15%) zegt dat wel te doen. Ruim de helft van de respondenten geeft aan dat in hun locatie wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de ziekte van Parkinson. Bij ruim viertiende gebeurt dat niet.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
05 | 43
Conclusie Het onderzoek onder ziekenhuizen en parkinsonpoli’s naar de kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten geeft een beperkt beeld door de lage respons in het onderzoek. Onder parkinsonpatiënten is een patiëntervaringsonderzoek uitgevoerd met vergelijkbare vragen.1 Een vergelijking van beide onderzoeken plaatst de uitkomsten uit het onderzoek onder ziekenhuizen in perspectief. 2 Op basis hiervan is een top 10 van punten opgesteld waar kwaliteitsverbetering mogelijk is. Top 10 aandachtspunten - Beschikbaarheid zorgplan - Aandacht voor medicatie-instructie - Aandacht voor medicatiebijwerkingen - Aandacht voor cognitieve problemen - Aandacht voor psychische problemen - Beschikbaarheid parkinsonverpleegkundige - Aandacht voor mantelzorg - Inzage in het medische dossier / zorgplan - Coördinatie van zorg - Verwijzing naar de Parkinson Vereniging Wij bevelen de Parkinson Vereniging aan op basis van de onderzoeken een Kwaliteitsagenda op te stellen en met zorgaanbieders en zorgverzekeraars over deze agenda in overleg te treden.
1
BBVZ. Parkinson. Patiëntervaringsonderzoek ziekenhuizen. Weesp 2014 BBVZ. Onderzoek Kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten. Verdieping en vergelijking. Weesp 2014 2
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
06 | 43
2 Inleiding In 2013 heeft de Parkinson Vereniging een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten in ziekenhuizen en parkinsonpoli’s. Doel van het onderzoek is het verzamelen van informatie waaruit duidelijk word t welke ziekenhuizen en parkinsonpoli’s voldoen aan de kwaliteitscriteria die de Parkinson Vereniging heeft opgesteld. 3456 De Parkinson Vereniging gebruikt de resultaten om keuzeondersteunende informatie voor patiënten te maken en om de kwaliteit van zorg te verbeteren. 2.1 Opzet schriftelijke enquête Het onderzoek is uitgevoerd onder alle ziekenhuizen en parkinsonpoli’s. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een schriftelijke vragenlijst (bijlage 2). De uitnodiging is per post verstuurd aan 94 ziekenhuizen. Hiervan hebben er 47 gereageerd. Eén ziekenhuis beschikt over twee locaties en heeft tweemaal gereageerd. De respons bedraagt 50%. Het aantal reacties geeft een beperkt beeld van de kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten in ziekenhuizen en parkinsonpoli’s. De -
schriftelijke vragenlijst is opgebouwd uit een aantal onderdelen: Algemene vragen Vragen over deskundigheid Vragen over de organisatie van zorg en dienstverlening Vragen over de inhoud van zorg en dienstverlening
2.2 Leeswijzer Deze rapportage volgt de opbouw van vragenlijst. Per hoofdstuk worden de ervaringen weergegeven met de neuroloog, de parkinsonverpleegkundige en de organisatie. Per vraag zijn de uitkomsten beschreven in een tabel , een grafiek en een korte toelichting. Hoofdstuk 6 bevat een samenvatting en conclusies.
3
Parkinson Vereniging / NPCF. Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief: de ziekte van Parkinson. Utrecht 2009. 4 Parkinson Vereniging / NPCF. Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief: Neurologische bewegingsstoornissen. Utrecht 2009. 5 NPCF e.a. Basisset Kwaliteitscriteria KIZ. Utrecht 2010. 6 Parkinson Vereniging. Multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson (patiëntenversie). Bunnik, 2011. Parkinson rapportage Ziekenhuizen
07 | 43
3 Algemeen Dit onderdeel geeft informatie over de locaties waar de respondenten werkzaam zijn. 3.1 Ziekenhuis en plaats De 48 respondenten zijn werkzaam bij 47 instellingen. Dat is de helft van de aangeschreven instellingen. In de bijlage zijn de aantallen per ziekenhuis opgenomen. Functie respondent
Aantal
Neuroloog Parkinsonverpleegkundige
32 10
Neuroloog / parkinsonverpleegkundige Verpleegkundig specialist Neurologie
2 2
Revalidatiearts Communitymanager
1 1 totaal
3.2
48
Aantal patiënten met Parkinson onder behandeling
Aantal patiënten met Parkinson onder behandeling?
Aantal instellingen
100 of minder
%
1
2,08%
101-200
14
29,17%
201-300
10
20,83%
301-400
7
14,58%
401-500
5
10,42%
meer dan 500
8
16,67%
Geen antwoord
3
6,25%
48
100,00%
N=
De respondenten hebben gezamenlijk 17.237 patiënten met Parkinson onder behandeling (peildatum 1-4-2012). totaal
17.237
min
5
max
2.103
gemiddeld
383
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
08 | 43
Ruim driekwart van de respondenten (77%) werkt in instellingen die minder dan 500 patiënten met Parkinson onder behandeling hebben. 3.3
Aantal nieuwe patiënten met Parkinson 2011
Aantal nieuwe patiënten met Parkinson 2011?
Aantal instellingen
%
50 of minder
18
37,50%
51-100
10
20,83%
101-150
5
10,42%
151-200
1
2,08%
201-250
0
0,00%
meer dan 250
2
4,17%
Geen antwoord
12
25,00%
N=
48
100,00%
De respondenten hebben gezamenlijk in 2011 2.700 nieuwe patiënten met Parkinson in behandeling genomen. totaal
2.700
min
5
max
280
gemiddeld
75
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
09 | 43
Bijna 70 % van de respondenten werkt in instellingen die maximaal 200 nieuwe patiënten met Parkinson in 2011 hebben gekregen. Een tweetal instellingen heeft meer dan 250 nieuwe patiënten. Eenkwart van de respondenten heeft deze vraag niet beantwoord. 3.4 Behandelingen Parkinson Een ruime meerderheid van de respondenten (85%) biedt Spectscan. Zo’n tweederde biedt Duodopa (69%) en Apomorfine (65%). Een minderheid van de respondenten (38%) biedt Deep Brain Stimulation (DBS).
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
10 | 43
Organisatie biedt:
Ja
Nee
Geen antwoord
DBS
(N= 18)
37,50%
(N= 30)
62,50%
0,00%
100,00%
Apomorfine
(N= 31)
64,58%
(N= 17)
35,42%
0,00%
100,00%
Duodopa
(N= 33)
68,75%
(N= 15)
31,25%
0,00%
100,00%
Spectscan
(N= 41)
85,42%
(N=
14,58%
0,00%
100,00%
7)
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
11 | 43
4 Deskundigheid Deze paragraaf bevat de antwoorden van de respondenten op het onderdeel ‘Deskundigheid’. 4.1
Aantal neurologen
Aantal neurologen (fte)? Geen
Aantal instellingen
%
1
2,08%
5 of minder
16
33,33%
5,1-10
24
50,00%
10,1-15
6
12,50%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
N=
De instellingen van de respondenten hebben gezamenlijk 342 fte neurologen. Een respondent geeft aan zelf geen neuroloog in dienst te hebben. Eenderde van de respondenten heeft 3 tot 5 fte neurologen. De helft heeft 5,1 tot 10 fte neurologen. Eenachtste heeft 10,1-15 fte.
totaal Min max gemiddeld
341,95 0 15 7
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
12 | 43
4.2
Neurologen gespecialiseerd in Parkinson
Neurologen gespecialiseerd in Parkinson? Ja
Aantal instellingen
%
42
87,50%
Nee
5
10,42%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
N=
De meerderheid van de respondenten geeft aan dat er neurologen gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson. Genoemde specialisaties zijn: (Neurologische) bewegingsstoornissen (14x) Alle aspecten van Parkinson (10x) Neurodegeneratieve aandoeningen, CVA’s, Dementie, N5, extrapiramidale functiestoornissen (5x) DBS, Duodopa, SAS, Dystoni (5x) Duizeligheid bij Parkinson, tremoren, slaapstoornissen (4x) Cognitieve stoornissen (2x) 4.3
Verpleegkundigen gespecialiseerd in Parkinson
Verpleegkundigen gespecialiseerd in Parkinson? Ja
Aantal instellingen
%
44
91,67%
Nee
3
6,25%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
N=
Bij een meerderheid van de respondenten (92%) zijn op de polikliniek in Parkinson gespecialiseerde verpleegkundigen werkzaam. Genoemde specialisaties zijn: Parkinsonverpleegkundige (20x) Parkinson, MS, Dementie, cognitie, chronisch neurologische aandoeningen (13x) Verpleegkundig specialist bewegingsstoornissen (7x).
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
13 | 43
4.4
Aantal gespecialiseerde verpleegkundigen
Aantal gespecialiseerde verpleegkundigen (fte)?
Aantal instellingen
Geen
%
1
2,08%
15
31,25%
5
10,42%
0,76-1,0
11
22,92%
meer dan 1,1
13
27,08%
3
6,25%
48
100,00%
0,5 of minder 0,51-0,75
Geen antwoord N=
De instellingen van de respondenten hebben gezamenlijk 46,23 fte gespecialiseerde verpleegkundigen. Bijna eenderde (31%) heeft 0,5 fte of minder. Eveneens eenderde (33%) heeft 0,5-1,0 fte. Ruim eenkwart (27%) heeft meer dan 1 fte.
totaal min max gemiddeld
46,23 0 6 1
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
14 | 43
4.5 Specifieke taken gespecialiseerde verpleegkundigen De meeste gespecialiseerde verpleegkundigen voeren specifieke taken uit als: advisering en begeleiding (92%), zorgcoördinatie (90%) en eerste aanspreekpunt voor patiënt (85%). In mindere mate leggen zij ook huisbezoek af (58%). Specifieke taken gespecialiseerde verpleegkundige Advisering en begeleiding
(N= 44)
92%
(N= 2)
4%
(N= 2)
4%
100%
Zorgcoördinatie
(N= 43)
90%
(N= 3)
6%
(N= 2)
4%
100%
Eerste aanspreekpunt
(N= 41)
85%
(N= 3)
6%
(N= 4)
8%
100%
Huisbezoek
(N= 28)
58%
(N=18)
38%
(N= 2)
4%
100%
Ja
Nee
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
Geen antwoord
15 | 43
4.6 Conclusies Op 2 instellingen na hebben alle respondenten minimaal 3 fte neurologen in dienst. Gemiddeld hebben de respondenten 7 fte neurologen. De meerderheid van de respondenten geeft aan dat er binnen hun instelling neurologen gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson. Op de peildatum (1 april 2012) zijn bij een meerderheid van de respondenten (92%) verpleegkundigen werkzaam die gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson. Indien aanwezig bedraagt de capaciteit gespecialiseerde verpleegkundigen minimaal 0,1 fte en gemiddeld 1 fte. Specifieke taken van de gespecialiseerde verpleegkundigen zijn bij de meerderheid: advisering en begeleiding (92%), zorgcoördinatie (90%) en eerste aanspreekpunt voor de patiënt (85%). In mindere mate legt de verpleegkundige ook huisbezoek af (58%).
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
16 | 43
5 Organisatie Deze paragraaf bevat de antwoorden van de respondenten op het onderdeel ‘Organisatie’. 5.1
Specifieke Parkinson Polikliniek?
Specifieke Parkinson Polikliniek?
Aantal instellingen
%
Ja
28
58,33%
Nee
20
41,67%
0
0,00%
48
100,00%
Geen antwoord N=
Ruim tweevijfde van de organisaties (42%) beschikt niet over een specifieke parkinsonpolikliniek. Bijna drievijfde heeft die wel (58%).
5.2
Multidisciplinaire richtlijn
Multidiscplinaire richtlijn Aantal geïmplementeerd? instellingen
%
Volledig
36
75,00%
Deels
12
25,00%
Niet
0
0,00%
Geen antwoord
0
0,00%
48
100,00%
N=
Eenkwart van de respondenten (25%) geeft aan dat de multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson in hun organisatie deels is geïmplementeerd. Bij driekwart van de respondenten (75%) is dat volledig gebeurd.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
17 | 43
5.3
Bekend met ParkinsonNet
Bekend met ParkinsonNet?
Aantal instellingen
%
48
100,00%
Nee
0
0,00%
Geen antwoord
0
0,00%
48
100,00%
Ja
N=
Alle respondenten zijn bekend met ParkinsonNet.
5.4
Verwijzing naar hulpverleners ParkinsonNet
Verwijzing naar hulpverleners ParkinsonNet? Ja
Aantal instellingen
%
48
100,00%
Nee
0
0,00%
Geen antwoord
0
0,00%
48
100,00%
N=
Alle respondenten verwijzen patiënten naar hulpverleners die zijn aangesloten bij ParkinsonNet.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
18 | 43
5.5
Eigen zorgcoördinator
Iedere patiënt eigen zorgcoördinator?
Aantal instellingen
%
Ja
18
37,50%
Nee
27
56,25%
3
6,25%
48
100,00%
Geen antwoord N=
Meer dan eenderde van de respondenten (38%) geeft aan dat de patiënt geen eigen zorgcoördinator heeft. Bij ruim de helft (56%) heeft de patiënt wel een eigen zorgcoördinator.
5.6
Eigen parkinsonverpleegkundige
Iedere patiënt eigen parkinsonverpleegkundige?
Aantal instellingen
%
38
79,17%
Nee
9
18,75%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
Ja
N=
Bij eenvijfde van de respondenten heeft de patiënt geen eigen parkinsonverpleegkundige. Bij viervijfde heeft de patiënt dat wel.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
19 | 43
5.7
Multidisciplinair zorgteam
Multidisciplinair zorgteam?
Aantal instellingen
%
43
89,58%
Nee
4
8,33%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
Ja
N=
Negentiende van de respondenten (90%) werkt met een multidisciplinair zorgteam. Bijna eentiende (8%) doet dat niet.
5.8
Disciplines zorgteam
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
20 | 43
Discipline in zorgteam
Ja
Nee
Geen antwoord
Fysiotherapeut
(N= 45)
94% (N=
1)
2% (N=
2)
4%
100%
Neuroloog
(N= 45)
94% (N=
1)
2% (N=
2)
4%
100%
Parkinsonverpleegkundige
(N= 44)
92% (N=
2)
4% (N=
2)
4%
100%
Ergotherapeut
(N= 42)
88% (N=
4)
8% (N=
2)
4%
100%
Logopedist
(N= 42)
88% (N=
4)
8% (N=
2)
4%
100%
Revalidatiearts
(N= 39)
81% (N=
4)
8% (N=
5)
10%
100%
Psycholoog
(N= 36)
75% (N=
8)
17% (N=
4)
8%
100%
Diëtist
(N= 35)
73% (N=
9)
19% (N=
4)
8%
100%
Maatschappelijk werker
(N= 28)
58%
(N= 15)
31% (N=
5)
10%
100%
Huisarts
(N= 25)
52%
(N= 15)
31% (N=
8)
17%
100%
Psychiater
(N= 25)
52%
(N= 18)
38% (N=
5)
10%
100%
Klinisch geriater
(N= 23)
48%
(N= 17)
35% (N=
8)
17%
100%
Seksuoloog
(N= 14)
29%
(N= 29)
60% (N=
5)
10%
100%
Apotheker
(N= 12)
25%
(N= 27)
56% (N=
9)
19%
100%
De fysiotherapeut, neuroloog en parkinsonverpleegkundige zijn in meer dan 90% van de zorgteams vertegenwoordigd. De ergotherapeut en logopedist volgen daar dicht op (88%). De revalidatiearts, psycholoog en diëtist zitten in zo’n driekwart tot viervijfde van de zorgteams. In ongeveer de helft van de teams zitten een maatschappelijk werker, huisarts, psychiater en klinisch geriater. In (ruim) eenkwart van de teams zijn een seksuoloog of apotheker vertegenwoordigd. Zeven respondenten (15%) geven aan dat nog andere disciplines vertegenwoordigd zijn: Uroloog (2x) Neuropsycholoog, nucleair geneeskundige Neurochirurg Ouderenspecialist, wijkverpleegkundige Verpleeghuisarts Specialist slaapstoornissen, neuroloog
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
21 | 43
5.9
Normtijd eerste consult neuroloog
Normtijd neuroloog per patiënt per EERSTE consult?
Aantal instellingen
%
15 minuten of minder
11
22,92%
16-30 minuten
24
50,00%
31-45 minuten
5
10,42%
46 minuten of meer
5
10,42%
Geen antwoord
3
6,25%
48
100,00%
N=
Bijna eenkwart van de neurologen hanteert een normtijd van 15 minuten of minder voor een eerste consult. Bij de helft is dat maximaal 30 minuten. Eveneens bijna eenkwart gaat uit van maximaal 90 minuten. De gemiddelde normtijd is 30 minuten voor een eerste consult van de neuroloog. totaal
1.370
min
10
max
90
gemiddeld
30
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
22 | 43
5.10
Normtijd controle consult neuroloog
Normtijd neuroloog per patiënt per CONTROLE consult?
Aantal instellingen
%
15 minuten of minder
28
58,33%
16-30 minuten
14
29,17%
31-45 minuten
1
2,08%
46 minuten of meer
2
4,17%
Geen antwoord
3
6,25%
48
100,00%
N=
Ruim de helft van de neurologen hanteert een normtijd van 15 minuten of minder voor een controleconsult. Bij drietiende is dat maximaal 30 minuten. Een klein aantal gaat uit van maximaal 60 minuten. De gemiddelde normtijd is 19 minuten voor een controleconsult van de neuroloog. totaal
860
min
10
max
60
gemiddeld
19
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
23 | 43
5.11
Normtijd eerste consult parkinsonverpleegkundige
Normtijd parkinsonverpleegkundige per patiënt per EERSTE consult?
Aantal instellingen
%
15 minuten of minder
0
0,00%
16-30 minuten
4
8,33%
31-45 minuten
15
31,25%
46 minuten of meer
25
52,08%
4
8,33%
48
100,00%
Geen antwoord N=
Alle parkinsonverpleegkundigen hanteren minimaal 30 minuten als normtijd voor een eerste consult. Meer dan de helft van de parkinsonverpleegkundigen gaat uit van 45-90 minuten. Eenderde gaat uit van 30-45 minuten. De gemiddelde normtijd is 53 minuten voor een eerste consult van de parkinsonverpleegkundige. totaal
2.345
min
30
max
90
gemiddeld
53
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
24 | 43
5.12
Normtijd controle consult parkinsonverpleegkundige
Normtijd parkinsonverpleegkundige per patiënt per CONTROLE consult?
Aantal instellingen
%
0
0,00%
16-30 minuten
17
35,42%
31-45 minuten
14
29,17%
46 minuten of meer
13
27,08%
4
8,33%
48
100,00%
15 minuten of minder
Geen antwoord N=
Alle parkinsonverpleegkundigen hanteren minimaal 20 minuten als normtijd voor een controleconsult. Ruim eenderde gaat uit van maximaal 30 minuten. Drietiende gaat uit van 30-45 minuten. Ruim eenkwart hanteert 45-90 minuten. De gemiddelde normtijd is 44 minuten voor een controle consult van de parkinsonverpleegkundige. totaal
1.935
min
20
max
90
gemiddeld
44
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
25 | 43
5.13
Parkinsonverpleegkundige standaard na neuroloog
Parkinsonverpleegkundige standaard na neuroloog?
Aantal instellingen
%
Ja
15
31,25%
Nee
27
56,25%
Geen antwoord
3
6,25%
Nvt
3
6,25%
N=
48
100,00%
Bij ruim de helft van de respondenten heeft de patiënt niet standaard een afspraak met de parkinsonverpleegkundige na een consult bij de neuroloog. Bij bijna eenderde is dat wel het geval. De overige respondenten hebben niet geantwoord of aangegeven dat deze vraag niet van toepassing is.
5.14
Gebruik EPD Aantal instellingen
%
Ja
34
70,83%
Nee
12
25,00%
2
4,17%
48
100,00%
Gebruik EPD?
Geen antwoord N=
Eenkwart van de respondenten geeft aan dat hun organisatie geen gebruik maakt van een Elektronisch Patiënten Dosier (EPD). Zeventiende doet dat wel. Twee respondenten hebben niet geantwoord.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
26 | 43
5.15
Toegankelijkheid EPD
EPD toegankelijk voor alle hulpverleners?
Aantal instellingen
%
Ja
16
33,33%
Nee
20
41,67%
1
2,08%
Nvt
11
22,92%
N=
48
100,00%
Geen antwoord
Bij eenderde van de respondenten is het EPD toegankelijk voor alle betrokken hulpverleners en de patiënt (waarvan eenkwart alleen de interne hulpverleners). Bij twee respondenten is het dossier niet voor de patiënt toegankelijk. Viertiende van de respondenten geeft aan dat het EPD niet toegankelijk is voor alle hulpverleners en de patiënt. Voor bijna eenkwart is deze vraag niet van toepassing.
5.16 Conclusies Alle respondenten zijn bekend met ParkinsonNet en geven aan patiënten door te verwijzen naar hulpverleners die aangesloten zijn bij ParkinsonNet; Negentiende van de respondenten (90%) werkt met een multidisciplinair zorgteam. Bijna eentiende (8%) doet dat niet. o De fysiotherapeut, neuroloog en parkinsonverpleegkundige zijn in meer dan 90% van de zorgteams vertegenwoordigd. o De ergotherapeut en logopedist volgen daar dicht op (88%). o De revalidatiearts, psycholoog en diëtist zitten in zo’n driekwart tot viervijfde van de zorgteams. o In ongeveer de helft van de teams zitten een maatschappelijk werker, huisarts, psychiater en klinisch geriater. o In (ruim) eenkwart van de teams zijn een seksuoloog of apotheker vertegenwoordigd. Bij viervijfde van de respondenten (79%) heeft de patiënt een eigen parkinsonverpleegkundige. Bij bijna eenvijfde (19%) niet. Eenkwart van de respondenten (25%) heeft de multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson deels geïmplementeerd. Driekwart (75%) heeft dat volledig gedaan. Ruim viertiende van de respondenten (42%) heeft geen specifieke parkinsonpoli. Bijna zestiende wel (58%). Bij ruim de helft van de respondenten heeft de patiënt geen eigen zorgcoördinator (56%). Bijna viertiende heeft dat wel (38%). Parkinson rapportage Ziekenhuizen
27 | 43
Bij ruim de helft van de respondenten (56%) heeft de patiënt niet standaard een afspraak met de parkinsonverpleegkundige na een consult met de neuroloog. Bij bijna eenderde (31%) is dat wel het geval. Zeventiende van de respondenten (71%) geeft aan gebruik te maken van een Elektronisch Patiënten Dossier (EPD). Eenkwart (25%) doet dat niet. Het EPD is maar bij eenderde van de respondenten (33%) toegankelijk voor alle hulpverleners en patiënten (waarvan eenkwart alleen interne hulpverleners). Bij twee respondenten is het EPD niet voor de patiënt toegankelijk. Bij ruim tweevijfde van de respondenten (42%) is het EPD niet toegankelijk voor alle hulpverleners. De overige respondenten geven aan dat deze vraag voor hen niet van toepassing is. Neurologen hanteren voor een eerste consult een gemiddelde normtijd van 30 minuten (uiteenlopend van 10-90 minuten). Bijna driekwart hanteert een tijd van minder dan 30 minuten voor een eerste consult. Een controleconsult bedraagt gemiddeld 19 minuten (uiteenlopend van 10-60 minuten). Bijna zestiende hanteert een tijd van minder dan 15 minuten voor een controleconsult. Parkinsonverpleegkundigen hanteren voor een eerste consult een gemiddelde normtijd van 53 minuten (uiteenlopend van 30-90 minuten). Een controleconsult bedraagt gemiddeld 44 minuten (uiteenlopend van 20-90 minuten). Bijna zestiende hanteert een tijd van meer dan 30 minuten voor een controleconsult.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
28 | 43
6 Inhoud Deze paragraaf bevat de antwoorden van de respondenten op het onderdeel ‘Inhoud’. 6.1
Integraal zorgplan
Iedere patiënt een integraal zorgplan?
Aantal instellingen
%
Ja
29
60,42%
Nee
17
35,42%
2
4,17%
48
100,00%
Geen antwoord N=
Volgens eenderde van de respondenten heeft niet iedere patiënt een integraal zorgplan. Bij drievijfde is dat wel.
6.2
Specifieke aandacht
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
29 | 43
Specifieke aandacht zorgplan
Ja
Nee Geen antwoord
Lichamelijke/psychische gevolgen
(N= 37)
77%
(N=
1)
2%
(N= 10)
21%
100%
Cognitieve klachten
(N= 37)
77%
(N=
1)
2%
(N= 10)
21%
100%
Sociale gevolgen
(N= 37)
77%
(N=
1)
2%
(N= 10)
21%
100%
Zelfmanagment
(N= 36)
75%
(N=
2)
4%
(N= 10)
21%
100%
Mantelzorg
(N= 37)
77%
(N=
1)
2%
(N= 10)
21%
100%
Driekwart van de respondenten geeft aan dat in het zorgplan specifieke aandacht is voor de in de tabel genoemde aspecten. Een enkeling geeft aan dat daarvoor geen specifieke aandacht is. Eenvijfde van de respondenten heeft deze vraag niet beantwoord. Dit zijn allemaal respondenten die hebben aangegeven dat zij niet voor iedere parkinsonpatiënt een integraal zorgplan opstellen. 6.3
Specifieke voorlichting medicatie
Specifieke voorlichting medicatie?
Aantal instellingen
%
47
97,92%
Nee
0
0,00%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
Ja
N=
Op 1 respondent na geven alle respondenten aan dat zij specifieke voorlichting geven over het gebruik van voorgeschreven medicijnen en mogelijke bijwerkingen.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
30 | 43
6.4
‘Kwaliteit van leven’ test
Neemt 'Kwaliteit van leven’ test af? Ja Nee Geen antwoord N=
Aantal instellingen
%
7
14,58%
40
83,33%
1
2,08%
48
100,00%
Ruim viervijfde van de respondenten neemt niet bij alle parkinsonpatiënten een ‘Kwaliteit van leven’ test af. Zeven respondenten (15%) zegt dat wel te doen. Twaalf respondenten geven aan dat op de volgende manier te doen: PDQ39 (4x) PD-QL (2x) SF-36 SF-20 ZV EQ5D gewogen anamnese vragenlijst parkinsonverpleegkundige geen test, wel bespreken wat de kwaliteit van leven is betr. patiënt 6.5
Standaard verwijzing Parkinson Vereniging
Standaard verwijzing naar Parkinson Vereniging?
Aantal instellingen
%
42
87,50%
Nee
5
10,42%
Geen antwoord
1
2,08%
48
100,00%
Ja
N=
Eentiende van de respondenten geeft aan parkinsonpatiënten niet standaard voor informatie en steun naar de Parkinson Vereniging te verwijzen. Bijna 90% doet dat wel.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
31 | 43
6.6
Wetenschappelijke onderzoek Parkinson
Wetenschappelijk onderzoek naar Parkinson?
Aantal instellingen
%
Ja
25
52,08%
Nee
21
43,75%
2
4,17%
48
100,00%
Geen antwoord N=
Ruim de helft van de respondenten geeft aan dat in hun locatie wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de ziekte van Parkinson. Bij ruim viertiende gebeurt dat niet.
6.7
Conclusies Op 1 respondent na geven alle respondenten aan dat zij specifieke voorlichting geven over het gebruik van voorgeschreven medicijnen en mogelijke bijwerkingen. Eentiende van de respondenten geeft aan parkinsonpatiënten niet standaard voor informatie en steun naar de Parkinson Vereniging te verwijzen. Bijna 90% doet dat wel. Volgens eenderde van de respondenten heeft niet iedere patiënt een integraal zorgplan. Bij drievijfde is dat wel. Driekwart van de respondenten geeft aan dat in het zorgplan specifieke aandacht is voor lichamelijke/psychische gevolgen, cognitieve klachten, sociale gevolgen, mantelzorg en zelfmanagement. De overige respondenten geven aan dat dit niet het geval is of hebben de vraag niet beantwoord. Ruim viervijfde van de respondenten neemt niet bij alle parkinsonpatiënten een ‘Kwaliteit van leven’ test af. Zeven respondenten (15%) zegt dat wel te doen. Ruim de helft van de respondenten geeft aan dat in hun locatie wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de ziekte van Parkinson. Bij ruim viertiende gebeurt dat niet.
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
32 | 43
Bijlage 1:
Ziekenhuis Afdeling neurologie
Bunnik Kenmerk Betreft
onderzoek Parkinson Vereniging
Inlichtingen bij Hans Blaauwbroek
Geachte heer, mevrouw, De Parkinson Vereniging voert een onderzoek uit naar kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten in Nederlandse ziekenhuizen. Het onderzoek wordt uitgevoerd op basis van kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief die zijn ontwikkeld door de Parkinson Vereniging en opgenomen in de multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson. Wij vragen uw medewerking aan dit onderzoek door het invullen van bijgaande vragenlijst. De Parkinson Vereniging ontwikkelt voor parkinsonpatiënten keuzeondersteunende informatie. Zichtbaar wordt gemaakt welke zorg in welke ziekenhuizen wordt geboden, zodat patiënten hieruit een keuze kunnen maken. De Parkinson Vereniging spreekt geen oordeel uit over de kwaliteit van zorg. Daarnaast worden de resultaten van het onderzoek gebruikt voor kwaliteitsontwikkeling. In overleg met de Nederlandse Vereniging voor Neurologie en de V&VN Neuro en Revalidatie gaat de Parkinson Vereniging kwaliteitsontwikkeling bevorderen. Wij vertrouwen op uw medewerking. Als u vragen heeft over het onderzoek kunt u contact opnemen met de onderzoeksleider: Hans Blaauwbroek. Email:
[email protected] Tel. 06 54604003. Met vriendelijke groet,
Stefanie van Vliet directeur
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
33 | 43
Bijlage 2:
Vragenlijst voor Ziekenhuizen over de zorg voor parkinsonpatiënten Invulinstructie Deze vragenlijst is bedoeld voor ziekenhuislocaties die behandeling bieden aan parkinsonpatiënten. U kunt de vragen beantwoorden door het vakje voor de vraag aan te krui sen. Per vraag is slechts één antwoord mogelijk. Bij sommige wordt u gevraagd een tekst invullen. Deze kunt u invullen in het vakje achter of onder de vraag. In geval van vragen kunt u contact opnemen met de onderzoeksleider: Hans Blaauwbroek. Email:
[email protected] Telefoon: 06 54604003.
A. Algemeen Naam ziekenhuis Plaats Naam contactpersoon Functie Telefoon Email
1. Hoeveel patiënten met de ziekte van Parkinson zijn er in totaal in uw ziekenhuis onder behandeling? (Peildatum: 1 – 4 – 2012) Aantal
2. Hoe vaak stelt u jaarlijks de diagnose ziekte van Parkinson (aantal nieuwe patiënten 2011). Aantal
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
34 | 43
3. Bied uw organisatie de volgende behandelingen aan: Behandeling Deep Brain Stimulation (DBS)
Ja / Nee
Apomorfine Duodopa behandeling Spectscan
B. Deskundigheid 4. Hoeveel neurologen (full time arbeidsplaatsen) zijn er werkzaam op de afdeling Neurologie? (Peildatum 1 – 4 – 2012)
5. Zijn er op de polikliniek neurologen werkzaam die gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson? □ □
Ja Nee
6. Zo ja, welke specialisatie:
7. Zijn er op de polikliniek verpleegkundigen werkzaam die gespecialiseerd zijn in de ziekte van Parkinson? □ □
Ja Nee
8. Zo ja, welke specialisatie:
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
35 | 43
9. Hoeveel gespecialiseerde verpleegkundigen (full time arbeidsplaatsen) zijn er werkzaam? (Peildatum 1 – 4 – 2012)
10. Welke van onderstaande specifieke taken voeren de gespecialiseerde verpleegkundigen uit? Taken Zorgcoördinatie
Ja / Nee
Eerste aanspreekpunt voor patiënt Advisering en begeleiding Huisbezoek
Organisatie 11. Beschikt uw organisatie over een specifieke Parkinson Polikliniek? □ □
Ja Nee
12. Is in uw organisatie de multidisciplinaire richtlijn voor de ziekte van Parkinson geïmplementeerd? □ □ □
Volledig Deels Niet
13. Bent u bekend met ParkinsonNet □ □
Ja Nee
14. Verwijst u patiënten naar hulpverleners die zijn aangesloten bij ParkinsonNet? □ □
Ja Nee
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
36 | 43
15. Heeft in uw organisatie iedere parkinsonpatiënt een eigen zorgcoördinator? □ □
Ja Nee
16. Heeft iedere parkinsonpatiënt in uw organisatie een eigen parkinsonverpleegkundige? □ □
Ja Nee
17. Werkt u met een multidisciplinair zorgteam? □ □
Ja Nee
18. Welke van de volgende disciplines maken in uw organisatie deel uit van het zorgteam rond de parkinsonpatiënt Discipline Apotheker
Ja / Nee
Diëtist Ergotherapeut Fysiotherapeut Huisarts Klinisch geriater Logopedist Maatschappelijk werker Neuroloog Parkinsonverpleegkundige Psychiater Psycholoog Revalidatiearts
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
37 | 43
Discipline
Ja / Nee
Seksuoloog Anders:
19. Wat is de normtijd van de neuroloog per patiënt per consult?
Aantal minuten:
20. Wat is de normtijd van de parkinsonverpleegkundige per patiënt per consult? Aantal minuten:
21. Heeft de patiënt standaard een afspraak met de parkinsonverpleegkundige na een consult bij de neuroloog? □ □ □
Ja Nee Niet van toepassing
22. Maakt uw organisatie gebruik van een Elektronisch Patiënten Dossier (EPD)? □ □
Ja Nee
23. Is dit EPD toegankelijk voor alle betrokken hulpverleners en de patiënt? □ □ □
Ja Nee Niet van toepassing
Inhoud 24. Stelt u voor iedere Parkinsonpatiënt een integraal zorgplan op? (Integraal = multidisciplinair en betrekking hebbende op diagnose, behandeling en continue zorg) □ □
Ja Nee Parkinson rapportage Ziekenhuizen
38 | 43
25. Is er in het zorgplan specifieke aandacht voor de volgende aspecten: Aspecten Lichamelijk en psychische gevolgen
Ja / Nee
Cognitieve klachten Sociale gevolgen Zelfmanagement Mantelzorg
26. Geeft de neuroloog of de parkinsonverpleegkundige specifieke voorlichting over het gebruik van voorgeschreven medicijnen en mogelijke bijwerkingen? □ □
Ja Nee
27. Neemt u bij alle parkinsonpatiënten een ‘Kwaliteit van leven’ test af? □ □
Ja Nee
28. Zo ja, welke test gebruikt u hiervoor?
29. Verwijst u parkinsonpatiënten standaard voor informatie en steun naar de Parkinson Vereniging? □ □
Ja Nee
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
39 | 43
30. Wordt er in uw ziekenhuislocatie wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson? □ □
Ja Nee
Bedankt voor uw medewerking!
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
40 | 43
Bijlage 3: Respondenten per ziekenhuis
Aantal respondenten 1 1 1 1 1
Naam Ziekenhuis Academisch Medisch Centrum Academisch Ziekenhuis Maastricht Admiraal de Ruyter Ziekenhuis Antonius Ziekenhuis Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis
Plaats Amsterdam Maastricht Goes, Vlissingen Sneek Nijmegen
1 Catharina Ziekenhuis 1 Deventer Ziekenhuis 1 Diaconessenhuis
Eindhoven Deventer Leiden
1 Elkerliek Ziekenhuis 1 Flevoziekenhuis
Helmond Almere
1 1 1 1 1 1
Franciscus Ziekenhuis Gelre Ziekenhuizen Gemini Ziekenhuis HagaZiekenhuis IJsselland Ziekenhuis Isala Klinieken
Roosendaal Apeldoorn Den Helder Den Haag Capelle aan den IJssel Zwolle
1 1 1 1
Jeroen Bosch Ziekenhuis Leids Universitair Medisch Centrum Lucas Andreas Ziekenhuis Maasstad Ziekenhuis
's-Hertogenbosch Leiden Amsterdam Rotterdam
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Maasziekenhuis Pantein Martini Ziekenhuis MC Zuiderzee Medisch Centrum Haaglanden Medisch Spectrum Twente Nij Smellinghe Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Orbis Medisch Centrum Rijnland Ziekenhuis Rijnstate Röpcke-Zweers Sint Antonius Ziekenhuis Sint Franciscus Gasthuis Sint Maartenskliniek Slingeland Ziekenhuis
Beugen Groningen Lelystad Den Haag Enschede Drachten Amsterdam Sittard-Geleen Leiderdorp Arnhem, Zevenaar Hardenberg Nieuwegein Rotterdam Nijmegen Doetinchem
1 2 1 1
St. Anna Zorggroep Tergooiziekenhuizen Tjongerschans UMC St. Radboud
Geldrop Hilversum Heerenveen Nijmegen
Provincie Noord Holland Limburg Zeeland Friesland Gelderland Noord Brabant Overijssel Zuid Holland Noord Brabant Flevoland Noord Brabant Gelderland Noord Holland Zuid Holland Zuid Holland Overijssel Noord Brabant Zuid Holland Noord Holland Zuid Holland Noord Brabant Groningen Flevoland Zuid Holland Overijssel Friesland Noord Holland Limburg Zuid Holland Gelderland Overijssel Utrecht Zuid Holland Gelderland Gelderland Noord Brabant Noord Holland Friesland Gelderland
Aantal respondenten 1 1 1 1 1 1 1 1 48
Naam Ziekenhuis UMC Utrecht Vlietland Ziekenhuis VU Medisch Centrum Ziekenhuis Amstelland Ziekenhuis Bronovo Ziekenhuis Gelderse Vallei Ziekenhuis Groep Twente Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Totaal
0 Albert Schweitzer Ziekenhuis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Amphia ziekenhuis Atrium Medisch Centrum Bethesdaziekenhuis BovenIJ ziekenhuis CuraMare Diaconessenhuis Diakonessenhuis Erasmus Medisch Centrum Gelre Ziekenhuizen Groene Hart Ziekenhuis Havenziekenhuis Ikazia Ziekenhuis Kennemer Gasthuis Laurentius Ziekenhuis
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Maxima Medisch Centrum Meander Medisch Centrum Medisch Centrum Alkmaar Medisch Centrum Leeuwarden Ommelander Ziekenhuis Groep Refaja Ziekenhuis Reinier de Graaf Groep Rivas Zorggroep Rode Kruis Ziekenhuis Ruwaard van Putten Ziekenhuis Scheper Ziekenhuis Slotervaartziekenhuis Spaarne Ziekenhuis St Jansdal Ziekenhuis
0 0 0 0
St. Elisabeth Ziekenhuis St. Jans Gasthuis Streekziekenhuis Koningin Beatrix 't Lange Land Ziekenhuis
Plaats Utrecht Schiedam Amsterdam Amstelveen Den Haag Ede Almelo, Hengelo Woerden
Provincie Utrecht Zuid Holland Noord Holland Noord Holland Zuid Holland Gelderland Overijssel Utrecht
Dordrecht
Zuid Holland Noord Breda Brabant Heerlen Limburg Hoogeveen Drenthe Amsterdam Noord Holland Dirksland Zuid Holland Meppel Drenthe Utrecht , Zeist Utrecht Rotterdam Zuid Holland Zutphen Gelderland Gouda Zuid Holland Rotterdam Zuid Holland Rotterdam Zuid Holland Haarlem Noord Holland Roermond Limburg Noord Eindhoven /Veldhoven Brabant Amersfoort Utrecht Alkmaar Noord Holland Leeuwarden Friesland Delfzijl, Winschoten Groningen Stadskanaal Groningen Delft Zuid Holland Gorinchem Zuid Holland Beverwijk Noord Holland Spijkenisse Zuid Holland Emmen Drenthe Amsterdam Noord Holland Hoofddorp Noord Holland Harderwijk Gelderland Noord Tilburg Brabant Weert Limburg Winterswijk Gelderland Zoetermeer Zuid Holland
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
42 | 43
0 TweeSteden Ziekenhuis Universitair Medisch Centrum 0 Groningen 0 VieCuri Medisch Centrum 0 Waterlandziekenhuis 0 Westfries Gasthuis 0 Wilhelmina Ziekenhuis 0 Zaans Medisch Centrum
Tilburg
0 Ziekenhuis Bernhoven 0 Ziekenhuis De Sionsberg
Oss Dokkum
0 Ziekenhuis Lievensberg 0 Ziekenhuis Rivierenland 0 ZorgSaam Ziekenhuis
Bergen op Zoom Tiel Terneuzen
Groningen Venlo Purmerend Hoorn Assen Zaandam
Parkinson rapportage Ziekenhuizen
Noord Brabant Groningen Limburg Noord Holland Noord Holland Drenthe Noord Holland Noord Brabant Friesland Noord Brabant Gelderland Zeeland
43 | 43