Onderzoek naar de voordelen van een bomendepot Betty Veldhuizen juni 2011

Titelblad Onderzoek naar de voordelen van een bomendepot

Betty Veldhuizen juni 2011

Een tweede kans voor de boom Onderzoek naar de voordelen van een bomendepot

Project: Auteur: Datum: Opdrachtgever:

Onderzoek naar bomendepots Betty Veldhuizen juni 2011 Cobra Planadviseurs bv

Afstudeeropdracht van: Begeleider: Opleidingsinstituut: Opleiding: Afstudeerrichting:

Betty Veldhuizen H. Jacobse Van Hall Larenstein Tuin- en landschapsinrichting Management Buitenruimte

Voorwoord Voorwoord

Voorwoord

Het vierde jaar van mijn studie Tuin- en Landschapsinrichting major Management Buitenruimte aan de Hogeschool Van Hall Larenstein, heeft vooral in het teken gestaan van bomen.

Een klein berichtje in het tijdschrift Tuin en Landschap wekte mijn belangstelling voor het fenomeen “bomenbank”. Het idee dat bomen een tweede kans zouden kunnen krijgen als ze nog gezond en fier overeind staan maar om welke reden dan ook moeten verdwijnen van de plaats waar ze staan, sprak mij dusdanig aan dat ik dit als onderwerp voor mijn afstuderen heb gekozen. Ik ben in contact gekomen met Cobra Planadviseurs bv en zij hebben mij de opdracht gegeven om onderzoek te doen naar bomendepots met het doel te komen tot protocollen voor het gebruik ervan. Er is een aantal mensen die ik wil bedanken. Allereerst aan Hans Jacobse, docent aan Van Hall Larenstein. Hij heeft mij begeleid bij de opdracht en gefungeerd als meedenker en klankbord. Ook Esther Rutten, senior medewerkster Beleid van Cobra Planadviseurs bv, wil ik bedanken voor het feit dat zij regelmatig als “sparring partner” heeft gefungeerd. Daarnaast zijn er veel mensen die ik heb gesproken en om informatie heb gevraagd, onder andere via een enquête. Het gaat te ver om iedereen persoonlijk te bedanken, maar ik ben ze allen zeer erkentelijk! Dit rapport is bedoeld voor beleidsmakers om het belang van een bomendepot duidelijk te maken. Als dit ertoe leidt dat er in de toekomst meer bomen een tweede kans krijgen, is mijn missie geslaagd. Amerongen, juni 2011 Betty Veldhuizen

0

Samenvatting Samenvatting

Door het voorkomen van verkeersongevallen en het functioneren als luchtfilter kan aan een goedgeplaatste boom een extra waarde toegerekend worden van € 1.381,18 per jaar. Tel hierbij nog de waardestijging van een huis in de omgeving van bomen en het voordeel voor de gezondheid op, en het bijkomend financieel voordeel van het behoud van bomen is duidelijk.

Samenvatting

Een boom een tweede kans geven en niet meteen vernietigen als hij overbodig geworden is. Dat is een aantrekkelijke gedachte als men bedenkt dat een boom een levend organisme is.

Bij gemeenten komt het regelmatig voor dat er bomen moeten verdwijnen omdat er gedund moeten worden om een boomstructuur te handhaven of omdat bomen in de weg staan bij de renovatie van een wijk. Anderzijds worden er in diezelfde gemeente op een andere plaats nieuwe bomen aangekocht en geplant. Het idee achter een bomendepot is een “match” tot stand te brengen tussen deze twee situaties. De bomen worden niet onmiddellijk verplant, maar er wordt een bepaalde tijd overbrugd die de bomen doorbrengen in een depot. Een voorbeeld: in de wijk Blokhoeve in Nieuwegein wordt een nieuw park aangelegd. De meer dan 100 bomen die worden geplant, komen oorspronkelijk van dezelfde locatie, maar hebben van 2004 tot 2011 in een tijdelijk depot gestaan om de grond bouwrijp te kunnen maken. Het feit dat er straks een park ligt met grote, volwassen bomen geeft dit nieuw aangelegde park vanaf het begin allure. Duurzaamheid is voor een overheidsinstelling een belangrijk aspect bij het nemen van beslissingen. Vanuit verschillende duurzaamheidprincipes, of het nu gaat om “cradle to cradle”, ecologische voetafdruk of “People Planet Profit”, levert hergebruik van bomen een waardevolle bijdrage aan duurzaamheid. Een ander aspect dat voor gemeenten belangrijk is bij de keuze voor hergebruik van bomen is dat het kapitaalvernietiging voorkomt die ontstaat als een boom gekapt wordt. Een boom is ooit aangeplant en jarenlang onderhouden en heeft daardoor een bepaalde economische waarde. Deze wordt teniet gedaan als hij wordt vernietigd. Naast deze economische waarde, die getaxeerd kan worden, heeft een grote boom nog belangrijke andere toegevoegde financiële voordelen.

Er is een referentieonderzoek en een enquête uitgevoerd naar de werking van bomendepots en bomenregisters in de praktijk. Uit dit onderzoek komen een aantal bedreigingen naar voren die vooral te herleiden zijn naar de afwezigheid van beleid ten opzichte van het hergebruik van bomen en het regelen van de financiering. Dit rapport is bedoeld om in eerste instantie beleidsmakers een gefundeerde beslissing te laten maken voor het al dan niet hergebruiken van bomen. Daarnaast is er een folder ontwikkeld die een samenvatting geeft van dit rapport en die bedoeld is om ook de beslissingsbevoegden in een gemeente te stimuleren om tot een dergelijke beslissing te komen. Is de beslissing eenmaal genomen, dan is de volgende stap de vraag hoe dit tot stand kan worden gebracht. Daartoe zijn protocollen ontwikkeld die gebruikt kunnen worden bij het opzetten van 2 soorten bomendepots (een tijdelijk en een permanent ingericht depot) en van een bomenregister.

Inhoudsopgave Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Inhoudsopgave

6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Werking in de praktijk: de enquête Inleiding Opzet van de enquête Respons en representativiteit Enquête uitkomst Conclusies en aanbevelingen

………………….. . ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

37 39 39 39 39 40

7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

Werking in de praktijk: het referentieonderzoek …………… Inleiding ………………….. Gesprekken met gemeenten ………………….. Gesprekken met boomadviseurs ………………….. Bezoek aan verplantingsprojecten ………………….. Conclusies en aanbevelingen …………………..

41 43 43 46 46 46

8. 8.1 8.2 8.3 8.4

Het opzetten van een bomendepot Inleiding Soorten bomendepots Protocollen Conclusies en aanbevelingen

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

47 49 49 49 52

9. 9.1 9.2 9.3

Kosten en baten Inleiding Vergelijkingen Conclusies

………………….. ………………….. ………………….. …………………..

53 55 55 56

10. 10.1 10.2

Samenvattende analyse Inleiding SWOT-analyse

………………….. ………………….. …………………..

57 58 58

11. 11.1 11.2 11.2.1 11.2.2 11.3 11.4

Eindconclusies Inleiding Beantwoording van de centrale vraag De voordelen van een bomendepot Protocollen Doelstelling van het onderzoek Overige conclusies en aanbevelingen

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

59 61 61 61 63 64 64

Inhoudsopgave

1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Inleiding Achtergronden Problematiek Doelstelling en centrale vraag Werkwijze Leeswijzer

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

9 11 11 11 11 12

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Het belang van bomen Functionele waarde Economische waarde Welzijn Klimaat Ecologie

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

13 15 15 15 16 16

3. 3.1 3.2 3.3 3.4

Het belang van een bomendepot De voordelen van grote bomen De nadelen van grote bomen De mogelijkheid van behoud Het belang van een bomendepot

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

17 19 19 19 20

4. 4.1 4.2 4.3 4.4

Duurzaamheid ………………….. Inleiding ………………….. Wat wordt er onder duurzaamheid verstaan? ……… Bijdrage bomendepot aan duurzaamheid ……… Conclusies …………………..

21 23 25 27 28

5. 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Bomen en geld Gezondheid en verkeersveiligheid Klimaat Welzijn Waardevermeerdering huizen De cijfers op een rijtje

29 31 32 34 35 36

………………….. ………………….. ………………….. ………………….. ………………….. …………………..

Bronnen Fotoverantwoording Bijlagen

1. Inleiding

1. Inleiding

9

1. Inleiding

Centrale vraag: “Welke voordelen heeft een bomendepot ten opzichte van het kappen en opnieuw aanplanten van bomen en hoe zien protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit?"

10

1. Inleiding 1.1 Achtergronden

1.4 Werkwijze

Het idee achter het onderzoek naar bomendepots is het gegeven dat een gemeente regelmatig bomen moet dunnen of moet kappen om een boomstructuur te handhaven of omdat bomen in de weg staan bij de renovatie van een wijk. Anderzijds worden jonge kwekerijbomen aangeplant in nieuwe of renovatiewijken. Ter voorkoming van kapitaalvernietiging en uit het oogpunt van duurzaamheid is hergebruik van bomen in deze gevallen een overweging. Aangezien het vaak voorkomt dat bomen die ergens overbodig zijn geworden niet onmiddellijk kunnen worden toegepast op een andere locatie, zal het noodzakelijk zijn deze bomen tijdelijk op te slaan in een bomendepot.

De uitvoering van het onderzoek heeft bestaan uit drie onderdelen: 1. Onderzoek naar de aspecten van het hergebruik van bomen. 2. Het vervaardigen van documenten waarmee de keuze gemaakt kan worden of een bomendepot voor een gemeente geschikt is. 3. Het vervaardigen van protocollen voor het opzetten van een bomendepot. Informatie voor het onderzoek is verzameld door middel van gesprekken met gebruikers en deskundigen, literatuuronderzoek, praktijkstudie, referentie-onderzoek en een schriftelijke enquête.

1.2 Problematiek Hergebruik van bomen vereist een grotere inspanning en meer kennis van de vakdiensten van gemeenten dan bomen kappen en nieuwe kwekerijbomen aanplanten. Daarbij bestaat het vooroordeel dat verplanten van bomen veel duurder is dan kappen en nieuw aanplanten.

1.3 Doelstelling en centrale vraag Het doel van dit onderzoek is de voordelen van hergebruik van bomen door middel van een bomendepot af te zetten tegen het kappen en opnieuw aanplanten van bomen. Daarnaast is het doel het ontwikkelen van protocollen waarin wordt beschreven hoe een bomendepot kan worden opgezet. De centrale vraag luidt dan ook: “Welke voordelen heeft een bomendepot ten opzichte van het kappen en opnieuw aanplanten van bomen en hoe zien protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit?"

Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat een bomendepot niet altijd ingezet kan worden, maar dat een bomenregister ook een mogelijkheid is om bomen een tweede kans te geven. Daarom is ook dit middel uitgewerkt in een protocol. Het opstellen van de documenten is gedaan aan de hand van de informatie die uit het onderzoek naar voren is gekomen en heeft geresulteerd in de volgende producten: 1. 2. 3. 4. 5.

Een rapport getiteld “Een tweede kans voor de boom” Een folder getiteld “Een tweede kans voor de boom” Een protocol voor een bomenregister Een protocol voor een tijdelijk bomendepot Een protocol voor een permanent ingericht bomendepot

Het rapport is bedoeld om in eerste instantie beleidsmakers een bewuste keuze te laten maken voor het al dan niet hergebruiken van bomen. De folder, die een samenvatting geeft van dit rapport, is bedoeld om ook de beslissingsbevoegden in een gemeente te informeren om een dergelijke beslissing gefundeerd te kunnen laten maken.

11

1. Inleiding 1.5 Leeswijzer Na de inleiding in hoofdstuk 1 waarin wordt uitgelegd wat de achtergronden zijn van het onderzoek en waarin de doelstelling, de centrale vraag alsmede de werkwijze van het onderzoek zijn opgenomen, wordt in hoofdstuk 2 in het kort het algemene belang van bomen uiteengezet. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op de voordelen die grote bomen hebben en wordt uitgelegd wat gedaan kan worden om deze grote bomen te hergebruiken. Er wordt uitgelegd wat een bomendepot kan betekenen voor het hergebruik van grotere bomen. In hoofdstuk 4 wordt het onderzoek naar de verschillende duurzaamheidprincipes beschreven en wordt een conclusie getrokken wat deze begrippen betekenen voor een bomendepot. Hoofdstuk 5 gaat in op het financiële aspect, op de toegevoegde waarde die bomen hebben voor o.a. gezondheid, verkeersveiligheid, klimaat en welzijn. De enquête die is gehouden onder beleidsmakers bij Nederlandse gemeenten maakt deel uit van het praktijkonderzoek naar bomendepots en is te vinden in hoofdstuk 6. De uitwerking hiervan is opgenomen in bijlage 1. Het tweede deel van het praktijkonderzoek betreft een referentieonderzoek bij gemeenten die een bomendepot of bomenregister gebruiken. Dit onderzoek staat beschreven in hoofdstuk 7. Hoofdstuk 8 behandelt het opzetten van een bomendepot. Het beschrijft de manier waarop een gemeente hiertoe kan overgaan en beschrijft ook de protocollen die hiervoor kunnen worden gebruikt. Ook hoofdstuk 9 gaat over financiën, maar nu gaat het om de kosten en opbrengsten van het hergebruik van bomen. Er wordt een kostenvergelijking gemaakt tussen rooien en opnieuw aanplanten en het verplanten van bomen voor verschillende boommaten. Hoofdstuk 10 geeft een samenvattende analyse van alle hoofdstukken, waarna in hoofdstuk 11 de eindconclusies volgen met de beantwoording van de centrale vraag, conclusies en aanbevelingen.

12

2. Het belang van bomen

2. Belang van bomen

13

2. Het belang van bomen

Afbeelding 1: Bomen dragen bij aan een sfeervolle buitenruimte

Afbeelding 2: Bomen hebben een belangrijke functie als structuurverduidelijking

14

2. Het belang van bomen In ieder bomenplan, bomenstructuurplan, bomennota, bomenvisie of boombeleidsplan wordt een hoofdstuk besteed aan het belang van bomen. Dit is niet voor niets. Het belang van bomen is veel groter dan de meeste bewoners van een stad of dorp zullen vermoeden. Het gaat verder dan de aankleding van de woonomgeving met levend materiaal dat de wisseling van de seizoenen zichtbaar maakt. Bomen hebben veel verschillende waarden die hieronder in het kort worden beschreven.

2.1 Functionele waarde Schoonheid Bomen dragen bij aan een sfeervolle openbare ruimte. Ze zorgen voor kleur en sfeer en verzachten de omgeving. Door er in ieder seizoen anders uit te zien maken ze mensen telkens weer attent op hun aanwezigheid en charme.

2.2 Economische waarde Bomen vertegenwoordigen kapitaal. Ze zijn aangekocht, geplant en onderhouden. Naarmate ze ouder worden, neemt hun economische waarde toe. Door een taxatie te laten uitvoeren kan een gemeente haar groene kapitaal exact laten berekenen. Ook indirect zijn bomen geld waard. Een groene omgeving is geliefd bij particulieren en bij bedrijven. Onderzoeken hebben uitgewezen dat er een duidelijke relatie is tussen de prijs van woningen en de aanwezigheid van groen. Deze waardevermeerdering ligt tussen de 6 en 15%, afhankelijk van het soort groen, de afstand en de ligging ten opzichte van de woning.

2.3 Welzijn

Structuur en oriëntatie Bomen hebben een belangrijke functie als structuurverduidelijking. Ze begeleiden de wegen en zorgen daarmee voor herkenbaarheid waarmee ze de weggebruikers helpen bij hun oriëntatie. Door verschil aan te brengen tussen de structuren ontstaat variatie en krijgt elke plek een eigen identiteit.

Wonen in een goed ingerichte wijk met bomen geeft woonsfeer, leef- en woongenot. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die in een groene woonomgeving leven, gezonder en minder gestresst zijn. Zij bezoeken minder vaak de huisarts voor depressie, diabetes en duizeligheid. Mensen herstellen ook sneller als ze uitzicht hebben op groen.

Veiligheid Langs wegen binnen de bebouwde kom zorgen bomen voor veiligheid doordat ze de snelheid matigen en verblinding door de zon tegengaan.

Een groene woonomgeving nodigt uit tot bewegen en is daarmee een goed middel in de strijd tegen overgewicht. Daarnaast bieden bomen beschutting tegen zon, regen en wind. Bovendien maken bomen de lucht schoner door fijnstof en andere vormen van luchtverontreiniging af te vangen en zorgen daardoor voor een betere lucht om in te ademen.

15

2. Het belang van bomen 2.4 Klimaat Als gevolg van de klimaatverandering worden de weersomstandigheden extremer. De hogere temperaturen, vooral in steden, kunnen worden getemperd door de schaduw en de verdamping van water door de boombladeren. Boomwortels die grote hoeveelheden water uit de bodem opnemen zorgen ervoor dat de steeds extremere neerslaghoeveelheden niet via het riool hoeven te worden afgevoerd.

2.5 Ecologie Een boom vormt een bron van leven. Het is een voedselbron en een rust- en nestelplaats voor veel organismen. Bomen in grotere vlakken of structuren vormen belangrijke biotopen. Daarnaast dienen ze als ecologische verbindingszone of als oriëntatiemiddel bij migratie.

Afbeelding 3: Bomen zorgen voor woonsfeer, leef- en woongenot

16

3. Het belang van een bomendepot

3. Belang bomendepot

17

3. Het belang van een bomendepot

Afbeelding 4: Grote bomen geven een wijk een volwassen uiterlijk. Mensen wonen hier graag.

Afbeelding 5: Een monumentale boom vertelt een verhaal over de cultuur-geschiedenis van de plek waar hij staat.

18

3. Het belang van een bomendepot In hoofdstuk 2 is in het kort het belang van bomen beschreven. Hierbij ging het om het belang van bomen ongeacht het feit of ze groot zijn of klein. Toch is het een groot verschil of er sprake is van een stakerig sprietje met meer steunpaal dan boomstam, of van een gezonde stevige boom met een flinke kroon.

3.1 De voordelen van grote bomen Bij alle waarden die zijn genoemd in het vorige hoofdstuk, stijgt de waarde naarmate de boom ouder wordt. Enkele voorbeelden: -

-

-

1)

Grote bomen geven een nieuwbouwwijk een volwassen uiterlijk waardoor mensen er graag willen wonen. De economische waarde van huizen met uitzicht op straatbomen die hoger zijn dan 12 meter, neemt toe met 0,75%.1) De hogere WOZ-waarde en daarmee de onroerende zaak belasting vormen extra inkomsten voor de gemeente. Een monumentale boom vertelt een verhaal over de cultuurgeschiedenis van de plek waar hij staat. In stedelijk gebied kan een grote boom dienen om een gevaarlijke verkeerssituatie zoals een kruising, versmalling of een druk plein herkenbaar te maken. Hoe groter de boom, hoe meer effect op het verbeteren van het milieu. Een boom van de maat 50/60 legt bijvoorbeeld 20 keer zoveel CO2 en 10 keer zoveel fijnstof vast als een boom in de maat 16/18.2) Grotere bomen geven meer schaduw en leveren dus een grotere bijdrage op het verbeteren van het lokale klimaat. Een grote boom vertegenwoordigt vanzelfsprekend een grotere economische waarde dan een kleine.

Bron: Kenniscentrum Triple E

2)

Bron: Van den Berk Bomen

3.2 De nadelen van grote bomen Kunnen er ook nadelen verbonden zijn aan grote bomen? Jazeker, denk maar aan het opdrukken van verharding door boomwortels of aan ongewenste schaduwwerking. Ook vallende vruchten en plakkerige luizenuitwerpselen kunnen een bron van irritatie zijn. Bijna altijd is dit te voorkomen door hiermee bij het ontwerp en de keuze van het type boom rekening te houden. Maar als het leed al geschied is, moeten er andere maatregelen worden getroffen. Kappen is dan natuurlijk een mogelijkheid, maar als we bedenken hoeveel voordelen een grote boom heeft, is dit eigenlijk de allerlaatste optie die overwogen moet worden.

3.3 De mogelijkheid van behoud Het zou mooi zijn als alle bomen oud zouden mogen worden op de plaats waar ze geplant zijn. Jammer genoeg is daarvan in de hedendaagse stedelijke ontwikkeling geen sprake. Er zijn legio oorzaken waarom een boom niet kan blijven staan: renovatie van een wijk, aanleg van een weg of dunnen van een bomenrij. Moeten ze dan maar gekapt worden of zijn er andere mogelijkheden? Dat laatste is zeker het geval. Boomverplanting is een mogelijkheid die in toenemende mate wordt toegepast omdat enerzijds de technische mogelijkheden en ervaring daarvan enorm zijn toegenomen, en anderzijds de voordelen ervan steeds meer worden ingezien. Deze voordelen zijn: - Waardevolle bomen worden behouden - Het voorkomt kapitaalvernietiging die ontstaat als de boom wordt gekapt - Het verplanten van bomen is duurzaam - Het kan een strategische/politieke keuze zijn als weerstand tegen kap wordt verwacht

19

3. Het belang van een bomendepot 3.4 Het belang van een bomendepot Een bomendepot is een plaats waar bomen tijdelijk “geparkeerd” worden. Constateren dat bomen op een bepaalde plaats niet kunnen blijven staan en kiezen voor de mogelijkheid tot verplanting is één, maar onmiddellijk een plaats hebben waar ze naartoe verplant kunnen worden is een ander verhaal. Uiteraard heeft direct verplaatsen naar de nieuwe locatie de voorkeur: het spaart kosten en beperkt de risico’s van het niet aanslaan van de bomen. Daarom is het van het grootste belang dat binnen de gemeentelijke organisatie tijdig wordt aangegeven welke bomen beschikbaar komen zodat dit kan worden afgestemd met nieuwe plannen. Toch komt het regelmatig voor dat er nog geen nieuwe bestemming voor de bomen is gevonden, of dat er enige tijd (soms een aantal jaren) overbrugd moet worden. Een bomendepot is dan een oplossing. Hier kunnen de bomen worden “opgekuild” tot ze naar hun uiteindelijke locatie worden verplant. In de tijd dat veel gemeenten nog een eigen kwekerij hadden, konden bomen “op depot” gezet worden op de kwekerij. Aangezien de meeste stadskwekerijen zijn verdwenen, moet naar een andere plaats gezocht worden om de bomen tijdelijk te parkeren. Dit is niet altijd makkelijk: gebrek aan ruimte is een veel gehoorde reden om af te zien van een bomendepot. Gemeentelijke samenwerking bij bomenbehoud is het overwegen waard. Een intergemeentelijk depot of register verruimt de mogelijkheden en drukt de kosten. Ook marktpartijen kunnen worden ingeschakeld. Grote boomverplantingsbedrijven als de Nationale Bomenbank en BSI hebben terreinen waarop bomen van derden tijdelijk in depot worden genomen tot de uiteindelijke bestemming gereed is.

Afbeelding 6: Bomendepot in Nieuwegein

20

4. Duurzaamheid

4. Duurzaamheid

21

4. Duurzaamheid

Het intikken van het woord “duurzaamheid” levert bij Google 1.640.000 resultaten (in 0.12 seconden)

22

4. Duurzaamheid 4.1 Inleiding Duurzaamheid lijkt het toverwoord van deze tijd. Wordt een product aangeprezen als duurzaam, dan wordt daarmee gesuggereerd dat wij met de aankoop ervan het goede doel dienen. Ook de overheid speelt hierin een belangrijke rol met de ambitie om in 2015 bij 100% van haar aankopen duurzaamheid als inkoopcriterium mee te nemen. Gemeenten en provincie hebben het thema duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Om een voorbeeld te geven: de gemeente Utrechtse Heuvelrug heeft in 2010 een structuurvisie vastgesteld met als titel “Groen dus vitaal”. Het woord duurzaam komt daarin voor in het voorwoord, en wordt daarna nog 40 keer gebruikt (in 60 pagina’s). De provincie Utrecht waarin de gemeente Utrechtse Heuvelrug ligt, heeft een Programma van het college van Gedeputeerde Staten 2007-2011 vastgesteld: “Samen maken wij Utrecht mooier”. Hierin wordt reeds in de eerste alinea duurzaamheid genoemd en wel in het uitgangspunt van het programma: “Slagvaardig samen werken aan kwaliteit en duurzaamheid”. Daarna wordt het woord duurzaam nog 38 keer gebruikt (in 36 pagina’s). De Rijksoverheid onder het vorige kabinet maakte ook een belangrijk punt van duurzaamheid door het regeerakkoord op 6 pijlers te baseren, waarvan er één de “duurzame leefomgeving” was. Het kabinet Rutten heeft in het regeerakkoord 2010 “Vrijheid en verantwoordelijkheid” veel minder aandacht voor duurzaamheid. Het wordt genoemd als middel voor innovatie en economische besparing, niet als doel op zich. Grote vraag is hoe dit zich gaat vertalen in nieuwe regelgeving, handhaving of afstoten van programma’s, subsidies en regels ten aanzien van duurzaamheidprojecten. Figuur 7: logo Duurzaam Gebouwd

23

4. Duurzaamheid

Duurzaamheidsbegrippen: • Lange levensduur • Cradle to Cradle • Ecologische voetafdruk • People Planet Profit

24

4. Duurzaamheid 4.2 Wat wordt er onder duurzaamheid verstaan? Van Dale kent 3 betekenissen aan het woord “duurzaam” toe: 1. Bestemd om lang te bestaan 2. Lang aanhoudend 3. Het milieu zo min mogelijk belastend Wikipedia geeft bovendien aan dat duurzaamheid ook een ontwikkeling kan zijn: enerzijds van een proces: dat permanent kan worden toegepast omdat het de aarde niet uitput, anderzijds van een product: dat gemaakt wordt met een productiemethode die in deze zin duurzaam is. Het intikken van het woord “duurzaamheid” levert bij Google 1.640.000 resultaten (in 0.12 seconden). Daarbij komen zaken aan de orde als “Cradle tot Cradle”, “ecologische voetafdruk”, “CO2-voetafdruk” en “de drie P’s”. Een korte weergave van de begrippen: Lange levensduur Het begrip duurzaamheid komt oorspronkelijk ook uit de bosbouw. Bomen die oud mogen worden, hebben een lange levensduur en zijn in die letterlijke betekenis dus duurzaam. Cradle to Cradle (ook: C2C of wieg tot wieg) Er bestaat geen afval. Het ‘afval’ moet de basis zijn voor nieuwe producten. Dit uitgangspunt is het begin van een eindeloze keten waarin we producten ontwerpen en produceren waarvan we zeker weten dat ze uiteindelijk weer nieuwe producten opleveren of worden teruggegeven aan biologische of technische kringlopen. Het Cradle to Cradle concept is uitgebracht in een boek over duurzaam ontwerpen van William McDonough en Michael Braungart genaamd “Cradle-to-Cradle: Remaking the Way We Make Things”. 3)

Figuur en 8 en 9: afbeeldingen duurzaamheid 3) Bron: Wikipedia

25

4. Duurzaamheid Ecologische voetafdruk (ook mondiale voetafdruk) De ecologische voetafdruk voor een bepaald jaar is een getal dat weergeeft hoeveel biologisch productieve grond- en wateroppervlakte een bepaalde bevolkingsgroep in dat jaar gebruikt om zijn consumptieniveau te kunnen handhaven en zijn afvalproductie te kunnen verwerken. Het gaat om een hypothetisch getal, gemeten in mondiale hectares. De ecologische voetafdruk kan ook berekend worden voor een individu of gezin, voor een bedrijf, voor een bepaalde activiteit, een specifiek product, voor een land of voor de wereldbevolking in zijn geheel. Het uitgangspunt is dat elke consumptie omgerekend kan worden in een oppervlakte die voor de productie ervan nodig is. Dat maakt het mogelijk om de milieu-impact van verschillend consumptiegedrag (leefstijlen) of van verschillende bevolkingsgroepen (landen) met elkaar te vergelijken4). CO2-Voetafdruk (ook: Carbon footprint) De CO2-voetafdruk is een maat voor de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) als gevolg van het gebruik van fossiele brandstoffen in het verkeer, luchtvaart, transport, productie van elektriciteit, verwarming enz. Deze weegt zwaar door in de Ecologische voetafdruk4).

Figuur 10: afbeelding mondiale voetafdruk

People Planet Profit (ook: de drie P’s of Triple-P) Deze term is bedacht door John Elkington, een consultant op het terrein van duurzame ontwikkeling en staat voor de drie elementen people (mensen), planet (planeet/milieu) en profit (opbrengst/winst), die in een harmonieuze wijze gecombineerd dienen te worden. Wanneer de combinatie niet harmonieus is zullen de andere elementen hieronder lijden. Wanneer bijvoorbeeld winst te veel prioriteit krijgt, dan zullen mens en milieu hiervan de dupe worden, bijvoorbeeld door slechte arbeids- omstandigheid of vernietiging van de natuur. Andersom wordt ook het winstkenmerk als essentieel onderdeel van ontwikkeling aangezien dat niet verwaarloosd dient te worden4).

Figuur 11: afbeelding 3P's 4)

Bron: Wikipedia

26

4. Duurzaamheid 4.3 Bijdrage bomendepot aan duurzaamheid Lange levensduur Op de Dag van de Openbare Ruimte in oktober 2010 waren veel exposanten aanwezig die op hun stand een verwijzing naar duurzaamheid hadden. Op de vraag wat zij daaronder verstaan, verklaarden de meeste dat dit voor hen een lange levensduur voor het product betekent. Een bomendepot voorkomt de kap van bomen en zorg ervoor dat een boom de kans krijgt oud te worden en waarborgt daarmee een lange levensduur. Cradle to Cradle Gekapte bomen worden meestal versnipperd, waarna de houtsnippers worden gebruikt als biobrandstof waarmee in een elektriciteitscentrale groene stroom wordt opgewekt. Aan deze kwestie zitten twee kanten. Enerzijds vormt biobrandstof een nieuw product dat is ontstaan uit houtsnippers en voldoet het kappen van bomen in die zin aan het criterium van Cradle to Cradle. Anderzijds ontstaat er door de verbranding van deze houtsnippers CO2, een afvalproduct dat niet ingezet kan worden als basis voor een nieuw product. Een bomendepot zorgt ervoor dat een boom ouder en groter wordt. Tegen de tijd dat de boom zo oud is dat hij gekapt moet worden, is de hoeveelheid "afval" en dus nieuwe grondstof voor brandstof, enorm toegekomen. Ecologische en CO2-voetafdruk De CO2 -voetafdruk is een belangrijke wegingsfactor voor de ecologische voetafdruk.Bomen spelen een bijzondere rol in de CO2 en dus ecologische voetafdruk vanwege hun vermogen om koolstofdioxide (CO2) om te zetten in zuurstof (O2).

Bij het gebruik van de houtsnippers als biobrandstof komt CO2 vrij. Dit heeft een negatief effect op de voetafdruk, al moet daarbij worden aangetekend dat CO2 van biobrandstof recentelijk door de bomen aan de atmosfeer is onttrokken, waardoor de uitstoot van schadelijke CO2 veel kleiner is dan bij fossiele brandstoffen. Bij bomen die in een bomendepot staan blijft de CO2 gebonden en blijft de boom doorgaan met het omzetten van koolstofdioxide naar zuurstof. Dit heeft een positief effect op de ecologische en CO2 voetafdruk. People Planet Profit People In een organisatie zoals een gemeente die op een maatschappelijk verantwoorde manier wil omgaan met mensen moeten allereerst de belangen van de bewoners in het oog worden gehouden. Bewoners zijn in het algemeen blij met bomen in hun directe leefomgeving. De gunstige effecten van een groene omgeving op bewoners zijn dan ook evident. Deze effecten zijn beschreven in de hoofdstukken 2 en 5. Planet Voor het leefmilieu op aarde zijn levende bomen veel waardevoller dan bomen die gekapt worden, ongeacht wat er met de gekapte bomen gebeurt. De positieve invloed van bomen op luchtkwaliteit, waterhuishouding, microklimaat en ecologie zijn beschreven in de hoofdstukken 2 en 5. Profit Als er geen gebruik wordt gemaakt van hergebruik van bomen is er sprake van kapitaalvernietiging. Een bomendepot voorkomt kapitaalvernietiging. Hoofdstuk 8 gaat hier dieper op in.

27

4. Duurzaamheid 4.4 Conclusies Er zijn verschillende manieren om te kijken naar het duurzaamheidaspect van bomendepots. In dit hoofdstuk zijn 4 principes onderzocht, namelijk: -

Lange levensduur Cradle tot Cradle Ecologische en CO2 voetafdruk People, Planet, Profit

Per aspect is een vergelijking gemaakt tussen het behoud van bomen door middel van een bomendepot en het kappen van bomen. Het resultaat hiervan wijst duidelijk in het voordeel van een depot. In onderstaande tabel is dit samengevat:

Lange levensduur Cradle to Cradle kringloop Cradle to Cradle CO2 Ecologische en CO2 voetafdruk People Planet Profit: People People Planet Profit: Planet People Planet Profit: Profit

bomendepot + + + + + + +

kappen + +

Tabel 1: Effecten van een bomendepot voor duurzaamheid

28

5. Bomen en geld

5. Bomen en geld

29

5. Bomen en geld

30

5. Bomen en geld Behalve een economische, heeft een boom ook andere waarden. In hoofdstuk 2: “Het belang van bomen” zijn de belangrijkste hiervan genoemd. Deze waarden zijn vaak ook in geld uit te drukken. Een onderzoek van het kenniscentrum Triple E heeft geresulteerd in het boekje “De kroon op het werk”. De onderstaande gegevens zijn ontleend aan deze uitgave.

Uitzicht op bomen vermindert het aantal opnamedagen in een ziekenhuis

5.1 Gezondheid en verkeersveiligheid Gezondheid Uit een onderzoek uit 1984 onder ziekenhuispatiënten is gebleken dat het aantal dagen dat een patiënt in het ziekenhuis verblijft, verminderd wordt als er uitgekeken kan worden op bomen i.p.v. op een stenen muur. De gemiddelde afname van het aantal ligdagen per patiënt kwam uit op 0,7 dagen. Bij een gemiddeld aantal opnamedagen van 6,1 dag is dit een vermindering met ca. 10%. In geld uitgedrukt betekent dit bij 1,1 miljoen opnames à € 711- € 1140 een jaarlijkse besparing van € 486 miljoen tot € 780 miljoen. Dit is exclusief medicijngebruik, want patiënten met uitzicht op bomen bleken ook minder behoefte aan medicijnen te hebben.

Patiënten met uitzicht op bomen hebben minder behoefte aan medicijnen

Groen nodigt uit tot bewegen en bevordert daardoor de gezondheid

Groen nodigt uit tot bewegen en bevordert daardoor de gezondheid. De aanwezigheid van groen in de omgeving zorgt voor een afname van 3% van het aantal kinderen met overgewicht. Verkeersveiligheid Bomen worden in het verkeer herkend als gevaar. Logisch, want er vinden veel dodelijke ongelukken plaats als gevolg van een botsing met een boom. Deze dodelijke ongelukken vinden echter meestal plaats op het platteland. In stedelijk gebied blijkt een boom juist tot minder ongelukken te leiden. De reden hiervan is dat de bomen in stedelijk gebied gezien worden als signaal voor een gevaarlijke verkeerssituatie. Hierdoor wordt rustiger gereden, met als gevolg dat er minder verkeersongelukken plaatsvinden.

Vermindering van het aantal opnamedagen in een ziekenhuis vormt een jaarlijkse besparing van 486 miljoen tot 780 miljoen Euro

31

5. Bomen en geld Een vuistregel die wordt gebruikt, is dat een enkele boom die als “marker” in een straat staat, de kans op een verkeersongeluk terugbrengt met 10%. Het Adviescentrum voor Verkeersveiligheid heeft onderzoek gedaan naar de kosten van verkeersongelukken en heeft berekend dat een ongeluk gemiddeld 13.000 Euro kost. Ervan uitgaande dat tien vrijstaande boom één ongeluk per jaar kunnen voorkomen, vertegenwoordigt één specifiek geplante boom vanaf het moment dat hij ongeveer 25 jaar oud is, naar schatting een economische waarde van 1.300 Euro door het verminderen van de kans op een verkeersongeluk.

5.2 Klimaat

Bomen worden gezien als signaal voor een gevaarlijke verkeerssituatie

Een goed geplaatste boom vermindert de kans op een verkeersongeluk met 10%

Temperatuurstijging Algemeen wordt aangenomen dat het klimaat wereldwijd verandert. In Nederland zijn de gemiddelde jaartemperaturen sinds 1901 toegenomen met 1,5 graad Celsius en is het aantal zomerse dagen gestegen van 14 naar 27. Berekeningen van het aantal sterfgevallen gerelateerd aan toenemen van de temperatuur, hebben geresulteerd in de uitkomst dat per graad stijging van de temperatuur, er per week 25 meer mensen overlijden.

Deze boom vertegenwoordigt daarmee een waarde van € 1.300 per jaar

Bomen en andere typen van groen koelen de lucht door het leveren van schaduw en door verdamping van water via de bladeren. De vermindering van de temperatuurstijging wordt geschat op 0.04 tot 0.2 graad Celsius voor ieder % toename van de bedekkingsgraad van de bodem door een bladerdak.Toename van temperatuurstijging kan dus worden beperkt door grote, gezonde bomen met brede kruinen en veel blad.

32

5. Bomen en geld Regenval De verandering van het klimaat betekent ook een toename van de jaarlijkse hoeveelheid neerslag en een toename van het aantal natte dagen. Dit laatste is sinds 1901 toegenomen met circa 40%. De hoosbuien die steeds vaker optreden, leveren problemen op voor het riool dat dergelijke grote hoeveelheden niet kan verwerken. Daarom wordt steeds meer gebruik gemaakt van afkoppeling van regenwater van de riolering. Dit betekent wel dat het regenwater op een andere wijze moet worden opgevangen d.m.v. bassins, afvoer naar oppervlaktewater, wadi’s en infiltratie. Bomen en ander groen nemen grote hoeveelheden water uit de bodem op en verdampen dit via hun bladeren. Het effect hiervan is dat er minder regenwater naar het riool hoeft te worden afgevoerd. Het economische voordeel hiervan kan worden berekend. Een park van 100 m2 kan bijvoorbeeld worden gelijkgesteld aan een eenmalige investering van 1425 tot 1500 Euro omdat het regenwater dat op dit park valt, niet naar het riool gaat en niet hoeft te worden gezuiverd.

Het aantal natte dagen is sinds 1901 toegenomen met ca. 40%

Bomen zorgen ervoor dat er minder regenwater naar het riool hoeft te worden afgevoerd

Een park van 100 m2 kan worden gelijkgesteld aan een eenmalige investering van 1425 tot 1500

33

5. Bomen en geld 5.3 Welzijn

Te grote concentraties aan fijnstof kunnen nieuwbouwplannen stagneren of laten stoppen

Vastleggen van kooldioxide Eén van de opmerkelijke eigenschappen van bomen is dat zij in staat zijn kooldioxide (CO2 ) op te nemen en de koolstof vast te leggen in het hout. Hiermee zijn zij een belangrijk middel tegen de gevolgen van de toenemende uitstoot van het broeikasgas kooldioxide dat wordt veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen.

De economische waarde van de zuiveringsfunctie van een stadsboom op een “hotspot” kan gelijk worden gesteld aan 40 Euro per jaar

Deze eigenschap is geld waard omdat kooldioxide verhandelbaar is geworden. In september 2006 was de gemiddelde prijs per ton kooldioxide 18 Euro. Dit is om te rekenen per boom al moeten daar wel een aantal kanttekeningen bij worden geplaatst. Niet iedere boom houdt namelijk evenveel CO2 vast, dit is afhankelijk van grootte en conditie. Het gemiddelde bedrag dat een boom per jaar waard is vanwege het vermogen om CO2 vast te houden wordt geschat op 0,18 Euro.

Vastleggen van fijnstof

Onderstaande tabel laat zien wat dit betekent voor een aantal Nederlandse gemeenten.

Te grote concentraties aan fijnstof kunnen nieuwbouwplannen stagneren of zelfs laten stoppen met als gevolg een enorme economische schade. Ook hier kunnen bomen een bijdrage leveren. Een boom legt namelijk gemiddeld 100 gram fijnstof per jaar vast. Een volwassen boom uiteraard veel meer dan een jonge, en naaldbomen meer dan loofbomen.

Gemeente

Totaal aantal bomen

Waarde van vastlegging van kooldioxide (Euro)/jaar

Amsterdam Den Bosch Groningen Haarlem

400 000 65 000 175 000 47 000

72 000 11 700 31 500 8 500

Fijnstof is een verzamelnaam voor hele kleine deeltjes die voor luchtverontreiniging zorgen. Het wordt gerekend tot de meest schadelijke luchtverontreiniging dat vooral afkomstig is van het wegverkeer en waaraan jaarlijks naar schatting 2.300-3.500 in Nederland overlijden.

Berekeningen (bron: De kroon op het werk) tonen aan dat een boom in een bos en in het landelijk gebied voor 2,-- Euro per jaar fijnstof vasthoudt en daarmee schonere lucht levert. In een stedelijke omgeving is dit bedrag veel hoger. De economische waarde van de zuiveringsfunctie van een stadsboom op een “hotspot” (met zeer hoge concentraties fijnstof) kan gelijk worden gesteld aan 40,-- Euro per jaar,

Tabel 2: Schatting van de economische waarde (Euro) per jaar van de vastlegging van kooldioxide door stadsbomen in verschillende Nederlandse gemeenten. 5)

5)

Bron: Triple E

34

5. Bomen en geld Overige luchtverontreiniging Naast kooldioxide en fijnstof houden bomen ook andere luchtverontreiniging vast zoals stikstofoxiden, zwaveldioxide, vluchtige organische stoffen en ozon. Ook hierbij is gekeken naar de kosten die gepaard gaan met het filteren van deze stoffen door roetfilters en andere maatregelen die nodig zijn om de luchtkwaliteit te verbeteren. Deze zijn deze afgezet tegen de filtering die bomen van nature toepassen. De economische waarde van de zuiverende functie van een boom varieert van 1,05 Euro in de bossen tot 41,-- Euro op een probleemlocatie.

Een goede boom zorgt voor een eenmalige waardevermeerdering van een huis van ca. 1.490 Euro

5.4 Waardevermeerdering huizen De relatie tussen de waardestijging van huizenprijzen en de aanwezigheid van bomen is uit diverse onderzoeken duidelijk naar voren gekomen. Triple E heeft uit verschillende onderzoeken de economische betekenis van een boom voor de prijs van een huis gedestilleerd. Een boom in de straat leidt tot een meerwaarde van 0,75% van een huis (onderzoek van McPherson). De gemiddelde WOZ-waarde van een huis in stedelijk gebied in Nederland bedraagt 199.000,-- Euro (CBS gegevens 2007). Deze gegevens combinerend, komt de waardevermeerdering van een huis op circa 1490,-- Euro. Dit geldt niet voor elke boom. Deze moet esthetisch iets toevoegen aan de omgeving en dus een zekere leeftijd hebben bereikt.

35

5. Bomen en geld 5.5 De cijfers op een rijtje Gezondheid

Besparing ziekenhuiskosten € 486 - 780 miljoen per jaar

Verkeersveiligheid

€ 1.300,-- per boom als voorkomer van verkeersongeluk per jaar

Welzijn: vastleggen koolstof

€ 0,18 per boom per jaar

Welzijn: vastleggen fijnstof

van € 2,-- in landelijk gebied tot € 40,-- op "hotspot" per boom per jaar

Welzijn: vastleggen overige stoffen

van € 1,05 in bos tot € 41,-- op "hotspot" per boom per jaar

Waardevermeerdering huizen

€ 1.495,-- per boom per huis, eenmalig

Tabel 3: Overzicht van besparingen die een boom kan opleveren

Een boom op een strategische plaats vertegenwoordigt een waarde van € 1.381,18 per jaar voor welzijn en verkeersveiligheid

36

6. Werking in de praktijk: de enquête

6. Enquete

37

6. Werking in de praktijk: de enquête

38

6. Werking in de praktijk: de enquête 6.1 Inleiding Eén van de twee onderzoeken naar de praktijk van bomendepots en bomenregisters heeft bestaan uit een enquête bij Nederlandse gemeenten. Het doel van de enquête was na te gaan welke gemeenten reeds werken met een bomendepot/bomenregister, en de manier waarop dit tot stand is gekomen en functioneert.

6.2 Opzet van de enquête Het verzoek om deel te nemen aan de enquête is verstuurd aan de beleidsmedewerkers bij gemeenten waarmee Cobra Boomadviseurs bv een relatie onderhoudt. Een dusdanig gerichte enquête geeft een grote kans op respons. Het verzoek tot deelname is verzonden vanuit het emailadres van Cobra Boomadviseurs bv. Er werd gevraagd een link te gebruiken die verwees naar een online enquête. Beveiliging van sommige gemeente-sites leverde problemen op met het openen van deze online enquête. Aan deze gemeenten is een Wordversie toegestuurd met het verzoek deze in te vullen en (digitaal) te retourneren. Deze Word-versie is als bijlage 2 toegevoegd bij dit rapport. Na enkele algemene vragen is een splitsing aangebracht in: -

gemeenten die een bomendepot gebruiken gemeenten die een bomenregister gebruiken gemeenten die geen van beide gebruiken.

De omschrijving van bomendepot c.q. bomenregister die werd gebruikt luidt als volgt: “Met een bomendepot wordt bedoeld een tijdelijke opslagplaats (op een gemeentekwekerij of elders) waar bomen die op een locatie overbodig zijn geworden, wachten tot ze op een andere plaats kunnen worden ingezet. De bomen zijn dus fysiek verplant. Met een bomenregister wordt bedoeld een lijst met bomen die in de (nabije) toekomst moeten worden verwijderd en ingezet kunnen worden op een andere plaats. Dit is dus alleen een administratieve registratie.”

Tenslotte is er aan iedereen gevraagd of men het idee heeft of er al dan niet belangstelling bestaat voor een protocol ten aanzien van bomendepots.

6.3 Respons en representativiteit Het invullen van de online enquête was mogelijk van 27 oktober t/m 30 november 2010. Het totale aantal gemeenten dat is aangeschreven is 100. Daarvan hebben 41 gemeenten de digitale enquête online ingevuld en 2 gemeenten de Word-versie. Dit betekent dat 43% heeft meegewerkt aan de enquête. Dit is een goede respons voor een online enquête! De vraag is of dit een representatieve enquête is. Het feit dat de aangeschreven gemeenten contact hebben met een boomadviesbureau houdt al in dat er bewust met het bomenbestand wordt omgegaan. De geografische verspreiding van de gemeenten is verdeeld over heel Nederland maar wel met nadruk op de provincie Noord-Brabant en weinig gemeenten in de noordelijke provincies. Er hebben zowel grote, middelgrote als kleine gemeenten meegedaan aan de enquête. De conclusie kan dan ook worden getrokken dat er geen sprake is van een representatieve steekproef van alle Nederlandse gemeenten. De opzet van de enquête was echter niet een totaalbeeld te verkrijgen van alle Nederlandse gemeenten, maar een onderzoek te doen naar de manier waarop gemeenten in de praktijk werken met een bomendepot of bomenregister. Dit doel is met de respons van de enquête zeker bereikt.

6.4 Enquête uitkomst De uitkomst van de enquête treft u aan in bijlage 1 van dit rapport.

39

6. Werking in de praktijk: de enquête 6.5 Conclusie en aanbevelingen Het belang van een bomenbeleidsplan Gemeenten die een bomendepot of bomenregister toepassen, doen dit meestal op basis van een bomen- of groenbeleidsplan. Hieruit blijkt het belang van een goed beleidsplan t.a.v. bomen. Als hierin vermeld staat dat de gemeente als beleid heeft het duurzaam omgaan met bomen, resulteert dit in het zoeken naar mogelijkheden hiervoor die kunnen leiden tot het opzetten van bomenregister of bomendepot. Het belang van vaste protocollen Gebleken is dat gemeenten met een bomendepot of een bomenregister die de verplanting uitvoeren aan de hand van een vast protocol een hoger slagingspercentage hebben. Hieruit blijkt het belang van vaste protocollen. Verplantingsproces en nazorg Het percentage bomen dat succesvol wordt verplant valt in vergelijking met bomen die worden gekocht bij een kweker, negatief uit. De reden hiervoor is aan de hand van de enquêteresultaten niet duidelijk te trekken, maar uit gesprekken met boomdeskundigen komt wel naar voren dat er een grote verbeteringsslag gemaakt kan worden door meer aandacht te schenken aan het verplantingsproces en de nazorg. Gelet op het feit dat het bij de meeste gemeenten de bedoeling is om de meest waardevolle bomen te behouden, is het zaak het slagingspercentage omhoog te krijgen. Vakkennis De beslissing om bomen te gaan verplanten wordt bij gemeenten met een bomendepot vaak "op gevoel" genomen. Dit vereist een grote kennis van de betrokken medewerker(s). Onderzoek van de Bomenstichting (bron: Kwaliteit gemeentelijk bomenbeleid 2005-2009) toont echter aan dat de groene vakkennis steeds meer uit de gemeentelijke organisatie verdwijnt. Om het gebruik van bomendepots ook in de toekomst veilig te stellen, zou het daarom aan te bevelen zijn de beslissing meer te laten nemen op basis van een vast protocol.

Profilering Een bomendepot of bomenregister is een uitstekend middel om duidelijk te maken dat een gemeente bewust en duurzaam met haar bomen omgaat. Toch wordt dit weinig ingezet om zich te profileren als groene gemeente. Hier wordt een kans gemist. Burgers interesseren zich in toenemende mate voor de bomen in hun omgeving en richten belangengroepen op om invloed uit te oefenen op het beleid. Bekendheid met het toepassen van een depot of register zal het draagvlak voor het boombeleid van een gemeente bij de burgers kunnen vergroten. De overtuiging dat de gemeente op een serieuze manier omgaat met de duurzaamheidgedachte zal hiermee worden versterkt. Economische waarde Opvallend bij het noemen van de voors en tegens van bomendepot en bomenregister is het ontbreken van de reden dat grote bomen een grote economische waarde vertegenwoordigen en de besparing die wordt verkregen door bomen te hergebruiken. In deze tijd van bezuinigingen kan deze reden van besparing goed worden ingezet om een beslissing voor hergebruik of kappen in het voordeel van de eerste te laten uitvallen. Protocol Er ligt een uitdagende taak om een goed werkend protocol op te stellen. Dit omdat een grote meerderheid gelooft dat daar belangstelling voor bestaat, maar vooral ook om degenen die hierover geen mening hebben te overtuigen van het belang!

40

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek

7 Referentieonderzoek

41

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek Afbeelding 12 : links: verplante bomen in de Kruidenbuurt te Eindhoven (foto Nationale Bomenbank)

Afbeelding 13 : rechts: bomendepot op de stadskwekerij in Rotterdam

Afbeelding 14 : links: boomverplanting van een 60-jarige vleugelnoot in Amsterdam-Osdorp (foto BSI Bomenservice)

Afbeelding 15 : rechts: bomendepot in Nieuwegein

42

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek 7.1 Inleiding In eerste instantie is contact gezocht met de enige 2 gemeenten in Nederland met een eigen stadskwekerij waarop bomen in depot geplaatst worden: Rotterdam en Den Haag. Verder is er gesproken met gemeenten die geen bomendepots gebruiken, maar wel een bomenregister hanteren en is er contact geweest met een gemeente die momenteel bezig is een bomenregister op te zetten, namelijk de gemeente Utrecht. Om inzicht te krijgen in de praktijk van boomverplantingen zijn diverse gesprekken gevoerd met boomadviseurs, boomverplantingsspecialisten en met de Bomenstichting. Met hetzelfde doel zijn verplantingsprojecten en depots op verschillende locaties bezocht. Dit alles heeft er, samen met de enquête, voor gezorgd dat er een goed oordeel gevormd kan worden over de werking in de praktijk van bomendepots en de mogelijke risico’s en beperkingen. Deze ervaring kan worden ingezet om te komen tot duidelijke protocollen.

Gelukkig gaat het ook vaak goed! De procedure “volgens het boekje” die door Rotterdam wordt gehanteerd ziet er als volgt uit. Er is een lijst met beschikbare bomen die digitaal (via intranet) toegankelijk is. Hierop is te zien welke bomen in het depot staan, welke gereserveerd zijn en door wie, en welke nog beschikbaar zijn. Dit registratiesysteem wordt up-to-date gehouden en het is duidelijk welke afdeling hiervoor verantwoordelijk is. Binnen de gemeentelijke organisatie is het bestaan van het register bekend en er wordt gebruik van gemaakt bij inrichtingsplannen en bij inboet of vervanging. Ruim van tevoren (het liefst 2 jaar) wordt aangegeven wanneer bomen vrij komen zodat de voorbereiding kan beginnen. Er wordt een onderzoek naar de verplantbaarheid ingesteld aan de hand van een checklist. Ondergronds onderzoek maakt hier altijd deel van uit. Als de boom verplantbaar is worden er, als dit nodig is, voorbereidingen getroffen. Is er in de tussentijd geen nieuwe bestemming gevonden, dan wordt de boom naar het depot gebracht.

7.2 Gesprekken met gemeenten Gemeenten met een bomendepot Vroeger hadden veel gemeenten hun eigen kwekerij. Door het schaarser worden van ruimte en door het afstoten van taken die niet tot de “core business” horen zijn de meeste daarvan opgeheven. Twee grote stadskwekerijen zijn nog in bedrijf: die van Rotterdam en Den Haag. In beide gevallen is het bomendepot een belangrijke reden voor het bestaansrecht van de kwekerij.

Na minimaal 1 jaar en maximaal 6 jaar kan de boom worden verplant naar een definitieve locatie. Hierbij wordt t.b.v. kostendoorberekening onderscheid gemaakt tussen een definitieve locatie binnen een inrichtingsplan, of in het kader van het beheerproces. Al deze werkzaamheden worden verricht volgens voorgeschreven werkprocessen.

Het is in de praktijk lang niet altijd mogelijk de ideale situatie te benaderen die nodig is om bomen op depot te zetten. Vaak is verplanting een ad-hoc beslissing. Soms door politieke druk ingegeven, soms door pressie van bewoners. Daardoor zijn de bomen niet voorbereid of worden er bomen op depot gezet die bijna geen toekomstwaarde hebben.

43

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek

“Om een bomendepot goed te laten functioneren is een actief bomenbeleid nodig. Dit vergt inspanning: er moet tijd en aandacht aan besteed worden”

“Het belangrijkste voordeel van een bomendepot is de economische besparing die optreedt bij hergebruik van bomen”

“Kennis is belangrijk : er moet een bomendeskundige in een gemeente werkzaam zijn om het depot tot een succes te maken, of deze deskundigheid moet worden ingehuurd”

De Bomenstichting is van mening dat één keer verplanten het maximum is. Zij vindt dat een boom in één keer op de juiste plaats neergezet moet worden en dat verplanting alleen in uiterste noodgevallen toegestaan mag worden. “De virtuele bomenbank valt of staat bij de aanmelding en afname van bomen, dit kan alleen als er op elke dienst meegewerkt wordt aan de virtuele bomenbank”

44

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek Financiën

Gemeenten met een bomenregister

De manier waarop wordt omgegaan met budget voor het depot is bij de twee gemeenten verschillend. Bij de ene gemeente is er budget voor het verplanten naar het depot en vanuit het depot wanneer er sprake is van inboet of vervanging in het kader van beheer. Bij de andere gemeente is er geen budget en komt dit voor rekening van de kwekerij. Bij beide valt het onderhoud onder de kosten van de kwekerij en worden de kosten voor het twee keer verplanten in rekening gebracht van het project als er sprake is van inrichtingsplannen.

Er zijn gemeenten die één keer verplanten van bomen meer dan genoeg vinden. De reden die hiervoor wordt gegeven is dat het nog een keer extra verplanten, het beheer van de opgeslagen bomen en het risico dat de bomen niet aanslaan, teveel kosten met zich meebrengt. De Bomenstichting deelt overigens de mening dat één keer verplanten het maximum is. Zij is zelfs van mening dat een boom in één keer op de juiste plaats neergezet moet worden en dat verplanting alleen in uiterste noodgevallen toegestaan mag worden. De gemeenten die er in principe niet toe over willen gaan bomen tijdelijk op te slaan maar het wel belangrijk vinden dat hergebruik plaatsvindt, gebruiken een bomenregister. De redenen die genoemd worden zijn kostenbesparing, duurzaamheid en maatschappelijke acceptatie.

Actief bomenbeleid De betrokkenen bij een bomendepot zijn van mening dat een actief bomenbeleid nodig is om een bomendepot goed te laten functioneren. Dit vergt inspanning: er moet tijd en aandacht aan worden besteed. Bovendien wordt aangegeven dat kennis belangrijk is: er moet een bomendeskundige in een gemeente werkzaam zijn om het depot tot een succes te maken, of anders moet deze deskundigheid worden ingehuurd.

Het register werkt op dezelfde manier als het registratiesysteem bij een bomendepot. Ook hier is het uiterst belangrijk dat de instantie die plannen maakt voor nieuwbouw en renovatie bekend is met het register, en er gebruik van maakt door bomen te reserveren. Lang niet alle bomen worden hergebruikt. Er staan veel meer bomen in het register dan dat er gereserveerd worden. Het aanbod ligt duidelijk hoger dan de vraag! Voor de gemeente Utrecht is in januari 2011 een onderzoek afgerond naar de mogelijkheden voor een bomenregister, door hen “virtuele bomenbank” genoemd. De conclusie van dit rapport is dat, naast de technische mogelijkheden en onmogelijkheden tot verplanting, de actoren rondom de bomenbank volledig moeten meewerken. “De virtuele bomenbank zal pas een succes worden als hogere bestuurlijke lagen samenwerken om alle actoren goed te informeren en misschien zelfs verplichten om mee te werken met de virtuele bomenbank. De bomenbank valt of staat bij de aanmelding en afname van bomen, dit kan alleen als er op elke dienst meegewerkt wordt aan de virtuele bomenbank"6).

6)

Bron: “Virtuele bomenbank”, Luuk Dijkstra, januari 2011)

45

7. Werking in de praktijk: het referentieonderzoek 7.3 Gesprekken met boomadviseurs Boomdeskundigen weten alles over onder andere het verplanten van bomen. Omdat verplanting een belangrijk item is voor het opstellen van een protocol, zijn twee gesprekken gevoerd met boomdeskundigen van Cobra Boomadviseurs. Het resultaat van deze gesprekken is terug te vinden in de protocollen. Ook is er gesproken met de Nationale Bomenbank. Dit bedrijf brengt op nationaal niveau “matches” tot stand tussen aangeboden en gevraagde bomen en verricht dan de verplanting. Indien nodig maken zij bij projecten ook gebruik van depots. Het belangrijkste voordeel dat de Nationale Bomenbank in bomendepots ziet, is de economische besparing die optreedt bij hergebruik van bomen. Wel moet er aandacht worden besteed aan het zoeken naar de juiste plek voor een depot en is de afstemming erg belangrijk.

7.4 Bezoek aan verplantingsprojecten Met eigen ogen zien hoe een verplanting in zijn werk gaat, verduidelijkt soms meer dan gesprekken of literatuurstudie. In Nieuwegein wordt een park aangelegd in de nieuwbouwwijk Blokhoeve. De circa 100 linde- en eikenbomen van ongeveer 50 jaar oud die in het projectgebied stonden, zijn een aantal jaren op depot gezet op het terrein waar het park moet komen. Inmiddels zijn deze bomen verplant naar hun definitieve plek. Veel foto’s die in dit rapport voorkomen, zijn van deze verplanting.

7.6 Conclusies en aanbevelingen Uit de gesprekken met gemeenten die een bomendepot of een bomenregister gebruiken springen 3 bedreigingen in het oog: 1. Bij bomenregisters is “het aanbod veel groter dan de vraag”. Dit impliceert dat er een grote investering teniet gedaan wordt. 2. Alle bestuurlijke en ambtelijke lagen zullen moeten samenwerken om alle actoren goed te informeren of te verplichten gebruik te maken van een register. 3. De manier waarop wordt omgegaan met het budget voor de depots. De kosten voor het onderhoud zitten in de kosten voor de kwekerij en zijn dus feitelijk niet gedekt. Dit geldt soms ook voor de verplantkosten. Mogelijke oplossingen voor deze bedreigingen kunnen zijn: 1. In het gemeentelijk beleid het werken met een depot of register vastleggen 2. In het beleid vastleggen dat bij projecten altijd eerst in het depot of register moet worden gekeken. 3. De financiering (beter) regelen. Bij nieuwbouwprojecten kunnen de kosten bijvoorbeeld worden opgenomen in de grondexploitatiekosten voor de nieuwe woningen. Ook kan worden gedacht aan het instellen van een herplantfonds.

In de gemeente Utrechtse Heuvelrug beginnen binnenkort de voorbereidingen voor de bouw van een nieuw gemeentekantoor in Doorn. Een gedenkboom (linde) die daarbij in het gedrang komt, is tijdelijk op depot geplaatst. Nadat het kantoor gereed is zal hij weer naar de oude plaats terug worden geplant.

46

8. Het opzetten van een bomendepot

8. Opzetten depot

47


Afbeelding 16 en 17: bomendepot in Nieuwegein

48

8. Het opzetten van een bomendepot 8.1 Inleiding

8.3 Protocollen

Voorgaande hoofdstukken hebben het belang van een bomendepot en de werking daarvan in de praktijk behandeld. Mogelijk en hopelijk ontstaat daardoor bij de beleidsmakers van gemeenten de wens hun bomen een tweede kans te geven door gebruik te maken van een depot. Als de beleidsmakers overtuigd zijn van de voordelen, zullen zij een voorstel indienen bij de beslissingsbevoegden van de gemeente (bijvoorbeeld de wethouder). Omdat deze meestal op hoofdlijnen wil worden geïnformeerd, is er een folder gemaakt met de titel "Een tweede kans voor de boom - 10 vragen over een bomendepot". Hierin wordt in het kort uitgelegd wat een bomendepot is en wat de voordelen ervan zijn.

De verschillende soorten bomendepots vereisen een verschillende aanpak bij het opzetten ervan. In feite is een bomenregister geen echt bomendepot omdat bomen (nog) niet fysiek verplant worden, maar het is wel een manier om te proberen bomen te hergebruiken. Bovendien is een bomenregister noodzakelijk als men een permanent bomendepot wil opzetten. Dit is de reden dat ook een bomenregister is toegevoegd aan de protocollen.

Valt het besluit positief uit voor het hergebruik van bomen, dan is de volgende stap de vraag hoe dit tot stand kan worden gebracht. Hiertoe zijn protocollen ontworpen die stap voor stap beschrijven hoe een bomendepot of een bomenregister opgezet kan worden

De protocollen zijn allemaal bestemd voor dezelfde betrokkenen en hebben allemaal dezelfde opbouw.

8.2 Soorten bomendepots

• • • • • • •

Uit het referentieonderzoek en de enquête is gebleken dat er verschillende manieren zijn om bomen te behouden als ze niet onmiddellijk van A naar B kunnen worden verplant: 1. Een bomenregister, waarmee geprobeerd wordt een "match" te maken tussen bomen die beschikbaar komen en bomen die elders nodig zijn. 2. Een tijdelijk bomendepot, waarin bomen voor een van tevoren vastgestelde periode worden opgekuild. De plaats waar ze vervolgens naartoe worden verplant, is bekend. 3. Een permanent bomendepot. Dit is een speciaal hiervoor ingericht terrein waar alle bomen worden weggezet waarvoor nog geen nieuwe bestemming bekend is. Een permanent bomendepot maakt uiteraard ook gebruik van een bomenregister.

Voor iedere soort bomendepot is een protocol geschreven. Deze drie protocollen bestaan uit losse documenten die te downloaden zijn via de website van Cobra Planadviseurs: www.cobra-adviseurs.nl.

Protocollen zijn bestemd voor: Projectleiders, projectontwikkelaars Ontwerpers, architecten Besteks- en werkvoorbereiders Beheerders Projectopzichters Aannemers Boomverplantingsbedrijven

Opbouw van een protocol Ieder protocol heeft dezelfde opbouw. De vaste onderdelen zijn: 1. De organisatorische aspecten 2. De financiële aspecten 3. De technische aspecten

49

8. Het opzetten van een bomendepot Organisatorische aspecten De organisatie rondom een bomendepot of bomenregister begint in de initiatieffase, als de wens wordt geuit om bomen te behouden. Deze wens kan vanuit de politiek komen, kan een ambtelijk initiatief zijn, maar er kan ook in het beleid zijn vastgelegd dat hergebruik van bomen te allen tijde als mogelijkheid onderzocht moet worden. Waar het initiatief ook vandaan komt, belangrijk is dat de vervolgstappen duidelijk zijn en de verantwoordelijkheden vast liggen. Beleid In een bomenbeleidsplan of bomenplan wordt aangegeven op welke wijze vorm kan worden gegeven aan het behoud van bomen. Bijvoorbeeld dat waardevolle bomen moeten worden getoetst op verplantbaarheid of dat bij projecten vaker overgegaan moet worden tot verplanten. Als hierin is opgenomen dat men streeft naar behoud van waardevolle bomen en/of waardevolle structuren, is er een basis gelegd voor verdere uitwerking. Is dit beleid vastgesteld, dan is er een kader ontstaan dat de basis kan vormen voor het opzetten van een bomenregister of een bomendepot. Overigens is alleen een beleidskader niet voldoende. Er zal actief gewerkt moeten worden om behoud van bomen daadwerkelijk mogelijk te maken. De groenafdeling van de gemeente speelt hierin een belangrijke rol. Zij moet als “trekker” van het project optreden en alle betrokken partijen enthousiasmeren om hiervan gebruik te maken. Het beleidskader helpt hierbij. In werkprocessen kan worden aangegeven dat de verplichting bestaat dat onderzoek naar verplantbaarheid altijd deel uitmaakt van het proces.

Afbeelding 18: bomendepot in Nieuwegein

50

8. Het opzetten van een bomendepot Expertise en bekendheid Om te kunnen beoordelen of een boom in aanmerking komt om te worden opgenomen in het bomendepot of register, is expertise nodig. Bij gemeentelijke groenafdelingen waar een bomenexpert werkzaam is, is deze expertise waarschijnlijk wel aanwezig. Helaas toont onderzoek van de Bomenstichting “Kwaliteit gemeentelijk bomenbeleid 2005-2009” aan dat groene vakkennis steeds meer uit de gemeentelijke organisatie verdwijnt. Daarom is het aan te bevelen deskundigheid in te huren als men die zelf niet in huis heeft. Het (laten) uitvoeren van een verplantbaarheids- en/of haalbaarheidsonderzoek is immers een belangrijke voorwaarde om een – dubbele – verplanting te laten slagen! Alle partijen die betrokken zijn bij nieuwbouw, herinrichting, renovatie en beheer moeten op de hoogte zijn van het bomendepot. Aandacht hiervoor bij het opzetten van het depot is dan ook een bijzonder belangrijk item, waar de communicatieafdeling een rol bij kan spelen. Deze afdeling is ook verantwoordelijk voor de berichtgeving naar bewoners. Ook zij moeten op de hoogte worden gebracht van het feit dat de gemeente op een duurzame manier met haar bomen omgaat.

Daarom is er voor gekozen slechts enkele aanbevelingen en suggesties te doen: -

-

-

-

Processtappen Processtappen geven een schematisch overzicht van de fases, de acties, actoren en middelen. Deze middelen bestaan uit documenten die per stap gebruikt kunnen worden in de vorm van checklisten. Financiële aspecten Het is even belangrijk als moeilijk om de financiële aspecten rondom een bomendepot of bomenregister te beschrijven. Belangrijk, omdat het niet goed regelen van de verantwoordelijkheden en budgetten ongetwijfeld zal leiden tot een negatieve ervaring, die er toe zal leiden dat het enthousiasme voor een bomendepot zal afnemen. Moeilijk, omdat de situatie in elke gemeente anders is en het nauwelijks doenbaar is een algemeen proces te beschrijven dat voor elke gemeente toepasbaar is.

-

De grond waarop een permanent bomendepot wordt ingericht, zal in de meeste gevallen reeds eigendom zijn van de gemeente. Als dit niet het geval is, zal de aankoop kunnen worden bekostigd uit bijvoorbeeld de programmabegroting. De inrichting en de grondexploitatiekosten van het depot zullen ook ten koste van de programmabegroting kunnen komen. Het onderhoud van het bomendepot en het bijhouden van het bomenregister zou onder verantwoordelijkheid van de groenafdeling kunnen liggen, waarbij het budget daarvoor uit de budgetbegroting van de afdeling komt. Het verplanten naar het depot van bomen die afkomstig zijn uit een renovatie- of herinrichtingproject, zou ten koste kunnen komen van het budget van dit project. Dit geldt ook voor de kosten van het verplanten naar een nieuwe bestemming. Het verplanten naar het depot van bomen die vrijkomen vanuit het beheer zou ten koste kunnen komen van de budgetbegroting van de groenafdeling. Dit geldt ook voor de kosten van het verplanten naar een nieuwe bestemming. Er kan een herplantfonds worden ingesteld. De gelden die in dit fonds worden gestort bestaan uit financiële compensaties voor: a. ontheffing voor het kappen van een beschermde boom b. het zonder ontheffing kappen van een beschermde boom c. dwangsombedragen en schades. De gelden uit het herplantfonds kunnen aangewend worden om bomen te verplanten.

51


Technische aspecten De technische aspecten geven een toelichting op specifieke onderdelen van de inrichting van een depot en de verplanting van bomen. Aan de orde komen o.a. het opzetten en bijhouden van een register, een haalbaarheidsonderzoek, vergunningen, voorbereiden van de boom, de eisen die aan een depot worden gesteld, de verplanting en het beheer.

8.4 Conclusies en aanbevelingen Beleid Wil een bomenregister of bomendepot een goede kans van slagen hebben, dan is vastgesteld beleid waarin is opgenomen dat men bomen indien mogelijk wil hergebruiken, van groot belang. Expertise Als binnen de groenafdeling niet voldoende expertise aanwezig is, is het aan te bevelen deze in te huren. Dit kan zijn voor het hele project, maar ook voor onderdelen daarvan zoals een haalbaarheidsonderzoek, het verplanten of het beheer. Financiën Het moet helder zijn hoe de financiën met betrekking tot het bomendepot geregeld zijn. Voldoende budget en duidelijke budgetafspraken zijn daarom een voorwaarde. Samenwerking Er zou onderzoek gedaan kunnen worden naar gemeentelijke samenwerking bij het opzetten van een bomenregister of permanent ingericht bomendepot. De voordelen hiervan zijn het delen van de kosten en meer mogelijkheden om bomen ergens te herplaatsen.

52

9. Kosten en baten

9. Kosten en baten

53

K&B

54

9. Kosten en baten 9.1 Inleiding

9.2 Vergelijkingen

Deze grafiek geeft een vergelijking van de kosten bij één keer verplanten. Bij een bomendepot is er sprake van een dubbele verplanting. Daarom zijn er berekeningen gemaakt voor de verplanting van bomen naar een depot en daarvandaan naar een definitieve plantplaats. Ook is berekend wat de kosten zijn voor het verwijderen van bomen en het opnieuw aanplanten van bomen in dezelfde maat. Hierbij is gekozen voor een Tilia europea met een omtrek van 20-30, 40-50 en 70-80. Bij de berekening is geen rekening gehouden met grondexploitatiekosten.

De Nationale Bomenbank heeft in haar folder over de kostenbesparing van het verplanten van bomen onderstaande grafiek opgenomen:

In bijlage 3 vindt u de berekeningen van de kosten en baten. Samengevat zien deze er als volgt uit:

Een aantal malen is in dit rapport geschreven dat het hergebruiken van een boom goedkoper is dan het kappen van een boom en de aanschaf van een zelfde soort boom in dezelfde maat. In dit hoofdstuk wordt deze bewering gestaafd aan de hand van berekeningen.

BOOMOMTREK 20-30 cm Totaal rooien boom en leveren nieuwe Totaal 2x verplanten Voordeel depot

2659,00 1058,00 1601,00


3847,00 1872,00 1975,00


6820,00 2468,00 4352,00

Tabel 5: samenvatting vergelijking bomendepot versus rooien/nieuw planten

Tabel 4: Kostenvergelijking nieuw planten/verplanten Bron: Nationale Bomenbank

55

9. Kosten en baten 9.2 Kapitaalvernietiging Een boom vertegenwoordigt een bepaald kapitaal. Ooit is deze boom aangeschaft en is er jarenlang onderhoud aan gepleegd. Het kapitaal dat een boom vertegenwoordigt, kan worden getaxeerd door een boomtaxateur en is uiteraard afhankelijk van leeftijd, conditie, soort en grootte. Als een boom wordt gekapt, wordt dit kapitaal weggegooid. Deze kapitaalvernietiging mag worden meegenomen in de berekening.

9.3 Conclusies De berekeningen tonen het economisch voordeel van een bomendepot. Hierbij is gekeken naar boommaten die vaak gebruikt worden in een bomendepot waarbij als verplantmethode de verplantschep gebruikt kan worden. Deze boommaten zijn ook nog door een kweker te leveren. Bij grotere bomen kan de vergelijking niet getrokken worden omdat deze boommaten nauwelijks bij een kweker leverbaar zijn. Bij deze grote bomen is de reden om ze te verplanten echter ook niet het economisch voordeel, maar meer een beslissing uit emotionele overwegingen: omdat de boom monumentaal is of een herdenkingsboom.

56

10. Samenvattende analyse

10. Samenvattende analyse

57

10. Samenvattende analyse 10.1 Inleiding In de voorgaande hoofdstukken is telkens een onderwerp behandeld dat betrekking heeft op het hergebruik van bomen. Veel van deze hoofdstukken sluiten af met een conclusie over dat onderwerp. Om te komen tot een eindconclusie over het geheel, is eerst een analyse opgesteld waarin alle beschreven onderwerpen zijn meegenomen.

10.2 SWOT-analyse De analyse is gemaakt in de vorm van een SWOT. Deze term staat voor de Engelse woorden: strengths, weaknesses, opportunities en threaths. De sterke en zwakke kanten, de kansen en bedreigingen. Voor een bomendepot ziet deze analyse er als volgt uit:

Tabel 6: SWOT analyse bomendepot

58

11. Eindconclusies

11. Eindconclusies

59

Doelstelling: Het doel van dit onderzoek is de voordelen van hergebruik van bomen door middel van een bomendepot af te zetten tegen het kappen en opnieuw aanplanten van bomen. Daarnaast is het doel het ontwikkelen van protocollen waarin wordt beschreven hoe een bomendepot kan worden opgezet.

Centrale vraag: “Welke voordelen heeft een bomendepot ten opzichte van het kappen en opnieuw aanplanten van bomen en hoe zien protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit?"

60

11. Eindconclusies 11.1 Inleiding

11.2.1 De voordelen van een bomendepot

In de voorgaande hoofdstukken is geschreven over de mogelijkheden van het hergebruik van bomen door middel van een bomendepot. Hierbij is getracht te voldoen aan de doelstelling van het onderzoek: de voordelen van hergebruik van bomen door middel van een bomendepot af te zetten tegen het kappen en opnieuw aanplanten van bomen. Tevens is getracht antwoord te geven op de centrale vraag “Welke voordelen heeft een bomendepot ten opzichte van het kappen en opnieuw aanplanten van bomen en hoe zien protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit?"

De voordelen van hergebruik van bomen door middel van een bomendepot zijn:

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de centrale vraag en beschreven hoe aan de doelstelling is voldaan. Tenslotte worden enkele eindconclusies getrokken.

- economische besparing - voorkomen van kapitaalvernietiging - toegevoegde waarde voor gezondheid en (woon) klimaat - duurzaamheid - behoud van grotere en waardevolle bomen - profilering van de gemeente - sneller draagvlak bewoners te verkrijgen

11.2 Beantwoording centrale vraag

De onderbouwing van deze voordelen is terug te vinden in het rapport en kan als volgt worden samengevat:

“Welke voordelen heeft een bomendepot ten opzichte van het kappen en opnieuw aanplanten van bomen en hoe zien protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit?"

Economische besparing

De vraag bevat dus twee componenten: - de voordelen van een bomendepot (zie hoofdstuk 11.2.1) - de opzet van de protocollen (zie hoofdstuk 11.2.2)

Het verplanten van een boom naar een depot en deze boom na enige tijd verplanten naar een definitieve plaats is goedkoper dan het kappen van een boom en een nieuwe boom van dezelfde grootte aanplanten. In deze tijd van besparingen kan een bomendepot daarom een welkom alternatief zijn. Voorkomen van kapitaalvernietiging Een boom vertegenwoordigt een bepaald kapitaal. Ooit is deze boom aangeschaft en is er jarenlang onderhoud aan gepleegd. Het kapitaal dat een boom vertegenwoordigt, kan worden getaxeerd door een boomtaxateur en is uiteraard afhankelijk van leeftijd, conditie, soort en grootte. Als een boom wordt gekapt, wordt dit kapitaal weggegooid.

61

11. Eindconclusies

Toegevoegde waarde voor gezondheid en (woon) klimaat Een grote boom vertegenwoordigt een grote waarde voor de gezondheid en de gezondheidszorg: - het aantal opnamedagen in een ziekenhuis wordt teruggebracht - het medicijngebruik neemt af - groen nodigt uit tot beweging - groen zorgt voor een afname van het aantal kinderen met overgewicht - in stedelijk gebied beperkt een strategisch geplaatste grote boom de kans op ongelukken Ook voor het (woon) klimaat hebben grote bomen een toegevoegde waarde: - grote bomen kunnen de toename van de temperatuurstijging beperken - grote bomen zorgen ervoor dat er minder water via het riool hoeft te worden afgevoerd - de zuiveringsfunctie van een grote boom levert een grote besparing op - de waarde van een huis stijgt als er in de omgeving grote bomen aanwezig zijn Duurzaamheid Hergebruik van bomen is duurzaam. Een bomendepot is een middel tot hergebruik en draagt daarom bij aan duurzaamheid. Voor alle onderzochte duurzaamheidbegrippen: lange levensduur, cradle to cradle, ecologische voetafdruk en Peope Planet Profit levert een bomendepot een positieve bijdrage aan de duurzaamheid.

Behoud van grotere en waardevolle bomen Grotere bomen geven een wijk een goede uitstraling. Er zijn gemeenten die er om die reden naar streven de gemiddelde leeftijd van hun bomenarsenaal te verhogen. Waardevolle bomen, zoals herdenkingsbomen, moeten indien mogelijk bewaard blijven. Moet er in de omgeving waar deze boom staat een herinrichting plaatsvinden, dan kan een tijdelijk bomendepot een middel zijn om de boom nadien weer op dezelfde plaats terug te planten. Profilering van de gemeente Een bomendepot is een uitstekend middel voor een gemeente om zich te profileren als een gemeente die verantwoord en duurzaam met haar bomen om gaat. Draagvlak bewoners Bewoners zijn vaak begaan met "hun" bomen. Verwijderen daarvan leidt daarom vaak tot veel tumult en soms tot actiegroepen tot het behoud van de bomen.Hergebruik door middel van een bomendepot zorgt ervoor dat er draagvlak bij de bewoners ontstaat voor het tijdelijk verwijderen van de bomen als men weet dat ze naderhand weer teruggeplaatst zullen worden of in ieder geval op een andere plaats hergebruikt zullen worden.

62

11. Eindconclusies 11.2.2 Protocollen Het tweede component van de centrale vraag is de vraag hoe de protocollen voor het opzetten van een bomendepot eruit zien. Hoe de protocollen eruit zien, gaat het beste aan de hand van de inhoudsopgaven. Deze vindt u in bijlage 4, 5 en 6. De protocollen zelf zijn losse documenten, die te downloaden zijn op via de website www.cobra-adviseurs.nl. Toelichting Er zijn drie verschillende protocollen geschreven voor drie verschillende toepassingen. Dit zijn: 1. Protocol voor een bomenregister 2. Protocol voor een tijdelijk bomendepot 3. Protocol voor een permanent ingericht bomendepot Deze protocollen kunnen als volgt worden toegepast: 1. Het protocol voor een bomenregister wordt gebruikt als de intentie bestaat bomen te behouden, maar alleen als er maar één keer verplant hoeft te worden. Er is hier sprake van een administratief systeem dat vraag en aanbod koppelt en waarbij bomen direct van A naar B worden verplant. Er is geen sprake van tussentijdse opslag.

3. Het protocol voor een permanent ingericht bomendepot wordt gebruikt wanneer bomen op een bepaalde plaats moeten wijken en er geen nieuwe bestemming bekend is maar de bomen wel behouden moeten blijven.De bomen gaan naar een vaste locatie die hiervoor is ingericht en er wordt een registratiesysteem opgezet dat ervoor zorgt dat aanbod en toekomstige vraag gekoppeld kunnen worden. De protocollen hebben dezelfde opzet, maar verschillen in de uitwerking. Het opzetten van de bomendepots en een bomenregister wordt beschreven aan de hand van: - Organisatorische aspecten - Financiële aspecten - Technische aspecten Hierbij kunnen de processtappen die zijn opgenomen onder de organisatorische aspecten als leidraad dienen. Deze processtappen worden chronologisch beschreven en verwijzen naar checklisten en nadere toelichtingen.

2. Het protocol voor een tijdelijk bomendepot wordt gebruikt wanneer bomen op een bepaalde plaats moeten wijken en er al een nieuwe bestemming bekend is. Dit kan uiteraard ook op de oude locatie zijn. Het probleem is dat de bomen niet direct verplant kunnen worden naar hun definitieve toekomstige plek, maar er een overbruggingstijd nodig is. In dit geval worden de bomen “opgekuild” in een tijdelijk bomendepot.

63

11. Eindconclusies 11.3 Doelstelling Het doel van dit onderzoek is de voordelen van hergebruik van bomen door middel van een bomendepot af te zetten tegen het kappen en opnieuw aanplanten van bomen. Daarnaast is het doel het ontwikkelen van protocollen waarin wordt beschreven hoe een bomendepot kan worden opgezet. Aan deze doelstelling is voldaan door diverse aspecten van bomendepots te onderzoeken en in dit rapport te vervatten. Dit rapport is bedoeld voor beleidsmakers van gemeenten. Zij vinden hierin uitgebreide informatie over de voordelen van het behoud van bomen door middel van een bomendepot of bomenregister. Daarnaast is er een folder ontwikkeld die bedoeld is voor de beslissingsbevoegden van gemeenten. Zij vinden hierin de voor hen noodzakelijke beknopte informatie over een bomendepot of bomenregister. De protocollen zijn bedoeld voor de uitvoerende diensten. Zij vinden hierin de informatie die nodig is om een bomendepot of bomenregister op te zetten.

11.4 Overige conclusies en aanbevelingen Naast voordelen, heeft het onderzoek naar bomendepots ook nadelen en bedreigingen duidelijk gemaakt. Gebrek aan ruimte Een belangrijk nadeel van een depot is dat het ruimte vereist, zeker als het gaat om meerdere bomen. Deze ruimte is niet altijd gemakkelijk te vinden, en moet bovendien voldoen aan een aantal eisen.

Risico's van 2x verplanten Het verplanten van een boom is een risico. Er wordt geld aan uitgegeven, maar de kans dat de boom een verplanting goed doorstaat, is nooit voor 100% te garanderen. Het gebruik van een bomendepot betekent dat een boom 2x wordt verplant en daarmee 2x de kans oplevert dat hij niet goed aanslaat. Daarom is het erg belangrijk deze verplantingen zorgvuldig en met voldoende kennis van zaken uit te voeren. Als men zelf niet voldoende deskundigheid in huis heeft, is het aan te bevelen deze in te huren. Een boomverplanting is tenslotte te belangrijk om risico's te nemen! Bomen staan voor beperkte tijd in depot De mogelijkheid bestaat dat er meer bomen aangemeld worden voor een bomendepot of bomenregister dan dat er gereserveerd worden voor nieuwe projecten of voor inboet. Dit zou kunnen betekenen dat een permanent ingericht depot op een bepaald moment vol is. Het is daarom aan te bevelen een maximum tijd vast te stellen waarin bomen in het depot kunnen staan. Daarna zullen ze alsnog gerooid moeten worden. Beleidskaders Het ontbreken van beleidskaders en het ontbreken van draagvlak bij de (vak)diensten is ook een bedreiging. Wettelijke, financiële en organisatorische beleidskaders kunnen de basis vormen voor het opzetten van een bomenregister of bomendepot en het gebruik ervan. Overigens is alleen een beleidskader niet voldoende. Er zal actief gewerkt moeten worden om behoud van bomen daadwerkelijk mogelijk te maken. In werkprocessen kan worden aangegeven dat de verplichting bestaat dat onderzoek naar verplantbaarheid altijd deel uitmaakt van het proces.

64

11. Eindconclusies

Bekendheid Alle partijen die betrokken zijn bij nieuwbouw, herinrichting, renovatie en beheer moeten op de hoogte zijn van het bomendepot of bomenregister. Aandacht hiervoor bij het opzetten ervan is dan ook een bijzonder belangrijk item, waarbij de communicatieafdeling een rol kan spelen. Deze afdeling is ook verantwoordelijk voor de berichtgeving naar bewoners. Ook zij moeten op de hoogte worden gebracht van het feit dat de gemeente op een duurzame manier met haar bomen omgaat. Samenwerking Er zou onderzoek gedaan kunnen worden naar gemeentelijke samenwerking bij het opzetten van een bomenregister of permanent ingericht bomendepot. Het delen van de kosten en meer mogelijkheden om bomen ergens te herplaatsen, zijn hier de voordelen van.

65

Bronnen Bronnen Literatuur

Bronnen

Bomennota voor Almeerse bomen “Visie op de toekomst en de weg er naar toe” Gemeente Almere, Dienst Stadsbeheer, november 2006 Bomenstructuurvisie “Rotterdamse Stijl” Gemeente Rotterdam in samenwerking met Dienst Stedenbouw + Volkshuisvesting en Gemeentewerken Rotterdam, juli 2009 Nota Haagse Bomen: “Kiezen voor kwaliteit en diversiteit” Gemeente Den Haag, Dienst Stadsbeheer, september 2008 Bomenbeleid Utrecht, Dienst StadsOntwikkeling, februari 2009 Rapport “Virtuele bomenbank”, Dijkstra, Luuk januari 2011 Programma van het college van Gedeputeerde Staten van de Provincie Utrecht 2007-2011 ”Samen maken wij Utrecht mooier” Structuurvisie 2030 “Groen dus vitaal” Gemeente Utrechtse Heuvelrug, januari 2010 Bomen en Wet, Visser, B.M. Bomenstichting, 2001 Zicht op Bomen – beleid rond de lusten en lasten Bomenstichting, september 2004 Kiezen voor Bomen, richtlijnen voor gemeentelijk beleid Bomenstichting, 2000 Bomen en welzijn Bomenstichting, 2004 Kwaliteit gemeentelijk bomenbeleid 2005-2009 Bomenstichting, juni 2010 Bomen, een verademing voor de stad Hiemstra, Schoenmaker-van der Bijl en Tonneijck, februari 2008

De kroon op het werk Blade, Tonneijck en van Middendorp, januari 2008 Ruimte voor de Stadsboom, Loon, A van Uitgeverij Blauwdruk, 2003 Bomenwerk: Kosten & Techniek 2010 Stadsbomen Vademecum 1: Beleid en planvorming, Altsma, J. IPC Groene Ruimte, 2008 Stadsbomen Vademecum 2A: Groeiplaatsaspecten, Prooijen, G.J. van IPC Groene Ruimte, 2006 Stadsbomen Vademecum 2B: Groei en aanplant, Prooijen, G.J. van IPC Groene Ruimte, 2011 Stadsbomen Vademecum 3A: Boomcontrole en onderzoek, Prooijen, G.J. van IPC Groene Ruimte, 2008 Stadsbomen Vademecum 4: Boomsoorten en gebruikswaarde, Janssen, J.J.C. IPC Groene Ruimte, 2006 Websites www.bsi-bomenservice.nl www.bomenstichting.nl www.cobra-adviseurs.nl www.dryade.nl www.nationalebomenbank.nl www.stadsboom.nl www.straatbomen.nl

Fotoverantwoording Fotoverantwoording

Fotoverantwoording

Foto’s boombladeren: Larenstein beeldenbank en www.doelbeelden.nl Foto boomblad omslagpagina: www.bomengids.nl

Figuur 1, 3 ,5 ,6, 13, 15, 16, 17, 18: Betty Veldhuizen Figuur 2: www. Geertfotografeert.nl Figuur 7: www.duurzaamgebouwd.nl Figuur 8: www.darthuizen.nl Figuur 9: www.saxion.nl Figuur 10: www.3.bp.bogspot.com Figuur 11: www.veluweduurzaam.nl Figuur 12: Nationale Bomenbank Figuur 14: BSI Bomenservice Foto bij voorwoord: www.starhill Forest Arboretum.uk Foto blz. 33: www.doelbeelden.nl Foto blz. 30: www.pharmamarketeer.nl Foto blz. 47: www.gralon.net Foto blz. 54: www.eurocoinsco.uk Foto blz. 57: www.boomkompas.bogspot.com

Bijlagen Bijlagen

Bijlagen

Bijlage 1

Uitkomst van de enquête

Bijlage 2

Word-versie van de enquête

Bijlage 3

Berekening kosten en baten

Bijlage 4

Inhoudsopgave protocol bomenregister

Bijlage 5

Inhoudsopgave protocol tijdelijk bomenregister

Bijlage 6

Inhoudsopgave protocol permanent ingericht bomenregister

Onderzoek naar de voordelen van een bomendepot Betty Veldhuizen juni 2011

Recommend Documents