! # $$ %
!
" "
&
' (
))
*
Onderzoeksrapport “Narratief onderzoek naar vraagpatronen van ouderen in de wijk Veldhuizen te Ede”
Februari 2010
Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Faculteit International Business & Communication, Minor Doelgroepenmarketing Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief In opdracht van Vilente, organisatie voor zorg & dienstverlening te Ede
© Het copyright is in bezit van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, het lectoraat en de opleiding Doelgroepenmarketing. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enig vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het lectoraat en de opleiding Doelgroepenmarketing van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
&
' (
))
*
VOORWOORD In de gemeente Ede wordt de wijk Veldhuizen geherstructureerd. Veldhuizen is een wijk waarin 16.000 mensen wonen, met daarbinnen een grote differentiatie in leeftijd, inkomen en nationaliteit. Door de herstructurering zal de bevolkingssamenstelling de aankomende jaren wijzigen. Om die reden is een meerjarig onderzoek gestart, zodat veranderingen in vraagpatronen te monitoren zijn die in de toekomst de diensten in het kader van wonen, zorg en welzijn daarop aan kunnen passen. De studenten die dit onderzoek hebben uitgevoerd verschillen qua studie. Zij namen deel aan de Minor Doelgroepenmarketing aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, waarbij zij voor hun groepsopdracht hebben gekozen voor de doelgroep ‘senioren’. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van zowel het Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief (Lectoraat LDvK) als Stichting Vilente. Vilente is een zorginstelling die, verzorging en verpleging, huisvesting, thuiszorg, welzijn en aanverwante diensten biedt in de gemeenten Renkum, Wageningen en Ede. In 2006 – 2010 bouwt Vilente o.a. in de wijk Veldhuizen in Ede verder aan het aanbod van welzijn, zorg (thuis) en dienstverlening. Wij hebben de afgelopen periode met veel plezier aan dit onderzoek gewerkt. Zonder de inzet van verschillende andere partijen hadden we dit resultaat niet kunnen bereiken. Onze dank gaat dan ook uit naar de mensen die deelnamen aan de interviews voor het vertellen van hun persoonlijke verhaal. Wij vonden het vaak fascinerend hoe open de respondenten waren in hun verhaal. Ten tweede willen wij Vilente bedanken, in het bijzonder onze contactpersoon Ottelien Groenenberg. Onze samenwerking was goed en ze heeft ons nog de nodige respondenten bezorgd. Ook bedanken we het Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief voor de vele workshops die wij hebben mogen bijwonen. ‘Last but not least’ willen wij onze begeleider Arent Wesseling bedanken voor zijn kritische blik en mentale steun.
&
' (
))
*
INHOUDSOPGAVE
1 INLEIDING ........................................................................................................................................................ 6 ............................................................................................................................................. 6 ...................................................................................................... 6 1.2.1 Doelstelling ......................................................................................................................................... 6 1.2.2 Hoofdvragen ....................................................................................................................................... 7 ........................................... 7 2 THEORETISCH KADER: SENIOREN .......................................................................................................... 8 ........................................................................................................................................ 10 2.1.1 Gezondheid ...................................................................................................................................... 12 .................................................................................................................................................. 13 2.2.1 Wonen ............................................................................................................................................... 13 2.2.2 Sociale contacten............................................................................................................................. 14 ............................................................................................................ 14 2.3.1 Behoefteoverzicht domotica ........................................................................................................... 14 2.3.2 Politieke doelstelling domotica ....................................................................................................... 14 2.3.3 Communicatie met 55-plussers ..................................................................................................... 14 3 DOMOTICA ..................................................................................................................................................... 17 ............................................................................................................................................... 17 ................................................................................................................................................ 17 ................................................. 17 .................................................................................... 18 ...................................................................................................................... 18 3.5.1 Stappenplan...................................................................................................................................... 18 3.5.2 Opdeling doelgroepen ..................................................................................................................... 18 3.5.3 Kenniscentra Domotica ................................................................................................................... 19 3.5.4 Standaard besturingssysteem ....................................................................................................... 20 3.5.5 Bekendheid met en behoefte aan domotica bij bewoners ........................................................ 20 3.5.6 Argumenten voor implementatie domotica .................................................................................. 21 3.5.7 Argumenten tegen implementatie domotica ................................................................................ 21 ....................................................................................................... 21 3.6.1 Eerste generatie domotica.............................................................................................................. 21 3.6.2 Tweede generatie domotica ........................................................................................................... 22 3.6.3 Financiering ...................................................................................................................................... 25 ! .......................................................................................................................................... 26 3.7.1 Awareness ........................................................................................................................................ 26 3.7.2 Implementatie ................................................................................................................................... 27 4 METHODOLOGIE .......................................................................................................................................... 28 .......................................................................................................................................... 28 .............................................................................................................................................. 28 "
#
.................................................................................... 29
&
' (
))
*
......................................................................................................................................... 29 .......................................................... 29 5 RESULTATEN ................................................................................................................................................ 30 .................................................................................................................................................... 30 5.1.1 Fysieke omgeving ............................................................................................................................ 30 5.1.2 Zelfstandig wonen ............................................................................................................................ 31 5.1.3 De Pleinen ........................................................................................................................................ 32 ................................................................................................................................................. 33 5.2.1 Sociale relaties ................................................................................................................................. 33 5.2.2 Persoonlijk welbevinden ................................................................................................................. 34 5.2.3 Persoonlijke ontwikkeling................................................................................................................ 34 5.2.4 Zingeving ........................................................................................................................................... 34 5.2.5 Gemeenschapsactiviteiten ............................................................................................................. 34 5.2.6 Veiligheid ........................................................................................................................................... 35 ........................................................................................................................................................ 36 5.3.1 Mantelzorg ........................................................................................................................................ 36 5.3.2 Thuiszorg .......................................................................................................................................... 37 5.3.3 Toegankelijkheid .............................................................................................................................. 37 .............................................................................................................................................. 39 5.4.1 Wat weten ze ervan? ....................................................................................................................... 39 5.4.2 Hoe staan ze er tegenover? ........................................................................................................... 39 5.4.3 Vereenzaming .................................................................................................................................. 40 5.4.4 Veiligheid ........................................................................................................................................... 40 5.4.5 Langer zelfstandig wonen ............................................................................................................... 41 5.4.6 Financieel .......................................................................................................................................... 41 6 CONCLUSIES ................................................................................................................................................ 43 .................................................................................................................................................... 43 ........................................................................................................................................................ 43 ................................................................................................................................................. 44 .............................................................................................................................................. 44 7 DISCUSSIE ..................................................................................................................................................... 46 !
.................................................................................................................................................... 46
!
................................................................................................................................................ 46 7.2.1 Niet iedere flat heeft respondenten ............................................................................................... 46 7.2.2 Aantal respondenten ....................................................................................................................... 47
8 AANBEVELINGEN ........................................................................................................................................ 48
9 LITERATUURLIJST ...................................................................................................................................... 50
&
' (
))
*
1 INLEIDING Er is onderzoek gedaan naar de wensen en behoeften van ouderen in de wijk Veldhuizen in Ede. In paragraaf 1.1 is te lezen hoe deze vraag tot stand is gekomen. In paragraaf 1.2 staat beschreven welk doel nagestreefd werd en welke vraagstellingen er beantwoord dienden te worden om dit doel te behalen. Omdat dit onderzoek deel uitmaakt van een breder kader van onderzoeken, wordt in dit hoofdstuk tevens schematisch weergegeven hoe deze onderzoeken zich tot elkaar verhouden. $%&'()(%* Mede door de vergrijzing ontstaat er een toenemende vraag naar wonen met ondersteuning en zorg. Het is niet verrassend dat het beleid steeds meer gericht is op de zelfstandigheid van ouderen en de mogelijkheden waarop zij zo lang mogelijk hun zelfstandigheid kunnen behouden. Wil Vilente optimale woonzorgcentra realiseren, dan zal er gekeken moeten worden naar de mening van diverse doelgroepen binnen Veldhuizen. Een breed scala aan vragen kan hierbij worden onderzocht. Wat zijn de algemene wensen/behoeften/patronen ten aanzien van wonen/zorg/welzijn enerzijds en anderzijds voor een nieuw in te richten woonomgeving? In 2007 is in Nederland de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) ingevoerd. De centrale doelstelling van de wet is meedoen en deel uitmaken van de samenleving. Één van de vertrekpunten is cliëntondersteuning van burgers. Ze willen meedoen en deel uitmaken van de samenleving. Niet diensten en producten staan centraal, maar de vraag van de cliënt zijn vertrekpunten voor sociale actie en dienstverlening. Het WMO wil de zorg zo veel mogelijk naar ouderen toe brengen. Door faciliteiten in de directe leefomgeving aan te passen kunnen ouderen langer zelfstandig functioneren. Vilente, zorgaanbieder in Ede, is op de vergrijzing en de landelijke ontwikkelingen ingegaan door de zorg die zij aanbieden te herstructureren naar levensloopbestendige woonzorgzones. Een woonzorgzone is een gewone woonwijk waar wonen, zorg en welzijnsfuncties worden aangeboden vanuit een multifunctioneel centrum met in de nabijheid winkels voor de dagelijkse boodschappen en medische eerste lijnvoorzieningen. De woonzorgzones worden opgedeeld in drie schillen, waarbij in elke schil de hulpbehoevendheid van de cliënt en de aangeboden hulp met elkaar in verband staan. Domotica kan een aanvulling zijn in de zorg en dienstverlening van Vilente. Vanuit de vraag wat mensen nodig hebben om zelfstandig te blijven wonen, en de vraag waar het omslagpunt ligt in enerzijds het zelfstandig wonen en anderzijds het wonen in een instelling is het interessant te kijken naar de ervaringen, wensen en behoeften en mogelijkheden van domotica binnen Vilente. Aangezien domotica niet meer valt weg te denken uit het aanbod binnen de wonen- zorg- en welzijnsvoorzieningen, is het wenselijk op de ervaringen en het gebruik van domotica te oriënteren. +'&,-'&&(%* .$$*,-'&&(%* 1.2.1 Doelstelling Hoofddoel: in februari 2010 is bij Vilente bekend welke vraagpatronen ouderen van 55 jaar en ouder, wonend in de wijk Veldhuizen te Ede, hebben. Deze vraagpatronen gaan over
&
' (
))
*
wonen, welzijn, zorg en zelfstandig wonen. Op basis hiervan worden aanbevelingen gedaan richting Vilente om het zorg- en ondersteuningsaanbod op de vraagpatronen te kunnen afstemmen. Naast deze algemene vraagstelling willen wij erachter komen in hoeverre domotica in de naaste toekomst door Vilente kan worden ingezet om mensen in staat te stellen om langer zelfstandig te wonen. 1.2.2 Hoofdvragen Wat zijn de vraagpatronen van in Nederland geboren ouderen van 65 jaar en ouder wonend in de wijk Veldhuizen te Ede ten aanzien van wonen, welzijn en zorg voor een nieuw in te richten woonzorgzone? Wat denken ouderen nodig te hebben om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen? Wat zijn de huidige ervaringen, percepties, wensen, behoeften en weerstanden van mensen in de wijk Veldhuizen ten aanzien van domotica binnen wonen, zorg en welzijn? /0'1 $-(,/0' 2 ''.*$3' ,$1 '%0$%* +%)'.4+'5,6.+7'/-'% In het schema is te zien welke positie het onderhavige deelonderzoek heeft binnen een breed onderzoekskader. De projectgroep seniorenmarketing vormt is één van de drie projectgroepen die de opdracht van Vilente heeft gekregen om een narratief onderzoek te verrichten naar de vraagpatronen van ouderen in de wijk Veldhuizen te Ede. Dit onderzoek dat uitgevoerd wordt staat in eerste instantie los van de andere onderzoeken. De aanbevelingen uit de onderzoeken van alle drie de projectgroepen worden door het Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief samengevoegd en als één geheel aan Vilente aangeboden. Het onderzoeksrapport aangeboden aan Vilente en aan het Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief. De WMO; wet maatschappelijke ondersteuning is primair verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het beleid op het terrein van zorg en welzijn. Daarbij dienen WMO-werkplaatsen toe te zien op de kwaliteit van de dienstverlening. Een WMO-werkplaats is te omschrijven als een kenniscentrum, waarin een hogeschool c.q. lectoraat, gemeenten, instellingen en beroepsbeoefenaren samenwerken voor praktijkontwikkeling, onderzoek en opleiding op het terrein van zorg en welzijn en meer in het bijzonder op het terrein van community-care. De werkplaats verbindt wetenschappelijk onderzoek en praktijk en bevordert het evidence- en practice-bases werken in de sector zorg en welzijn.
&
' (
))
*
2 THEORETISCH KADER: SENIOREN In dit hoofdstuk wordt er dieper ingegaan op de leefstijl van senioren. Het bevat allereerst een beknopte weergave van de hoofdlijnen van de te verwachten ontwikkelingen, problemen en beleidsuitdagingen die van belang zijn voor de positie van ouderen in de toekomst. De centrale vraagstelling in dit hoofdstuk is als volgt; namelijk: “wat onderscheidt de groep ouderen van de rest van de bevolking, hoe is hun belevingswereld en hoe kan er ingespeeld worden op de wensen en behoeften van deze ouderen.” De groep senioren zal verderop in dit hoofdstuk gesegmenteerd worden op basis van deze verschillende ontwikkelingen, en zal er gekeken worden naar de behoeften en voorkeuren van ieder segment. De Nederlandse bevolking wordt steeds ouder. Bijna 28 procent van de bevolking is ouder dan 55 jaar.1 Deze ontwikkelingen leiden tot een forse wijziging van de verhouding tussen het aantal 65-plussers en het aantal (potentiële) actieven. Tussen 2010 en 2035 stijgt het percentage 65-plussers ten opzichte van de 20-64-jarigen (de grijze druk) van rond 25 naar ruim 40 procent. Binnen de groep ouderen vormen allochtone ouderen een sterk groeiende groep. In de periode 2000-2015 zal hun aantal bijna verviervoudigen. De vergrijzing wordt veroorzaakt door enerzijds de toename van de levensverwachting en anderzijds door de daling van de vruchtbaarheid. De daling van de vruchtbaarheid is de belangrijkste factor2. In plaats van de voortdurende toename van de bevolkingsomvang in de afgelopen eeuw zal in deze eeuw op termijn sprake zijn van een stabiele bevolkingsopbouw. De Nederlandse bevolking zal, ook als het effect van de babyboomgeneratie uit de bevolkingsopbouw is verdwenen, structureel ouder zijn.3 Algemene ontwikkelingen Uiteenlopende ontwikkelingen en maatschappelijke trends zijn van invloed op de toekomstige sociaal-economische situatie in Nederland en daarmee eveneens op de sociaaleconomische positie van toekomstige generaties ouderen, zoals4: Technologische ontwikkelingen: er komen meer technologische mogelijkheden. Ze volgen elkaar in rap tempo op, zowel in de sfeer van consumptie en verzorging als in de sfeer van het werk, waardoor levenscycli van producten en productieprocessen kleiner worden, zodat de kennis en vaardigheden van werknemers sneller verouderen (kwalificatieveroudering). Verder beïnvloeden de technologische ontwikkelingen ook de organisatiemogelijkheden van productieprocessen en de inrichting van de arbeidsorganisatie. Het toenemende opleidingsniveau van de bevolking waarin ook de overgang naar de kenniseconomie tot uiting komt. Zo wordt verwacht dat het aandeel ouderen dat hooguit lager onderwijs heeft voltooid in 20 jaar tijd sterk zal afnemen (van 41 procent in 2000 naar 10 procent in 2020) en het aandeel middelbaar en hoger opgeleiden bijna zal verdubbelen (van 24 procent in 2000 naar 44 procent in 2020)5. Daarnaast vereist de ontwikkeling naar een kenniseconomie in steeds grotere mate capaciteiten tot het verwerken van informatie, aanpassingsvermogen en sociale vaardigheden (employability). De emancipatie van de burger die enerzijds meer ruimte voor keuzevrijheid verlangt en anderzijds over meer koopkracht beschikt. In dit verband is er ook een 1
http://statline.cbs.nl/ Jonathan Grant et al., Low fertility and population Ageing: Causes, Consequences and Policy Options, Rand Europe, Leiden 2004 E. van Imhoff en L.J.G. van Wissen, Bevolkingsveroudering en de arbeidsmarkt in Europa, Bevolking en gezin, 2001 4 nota Nieuwe accenten op het terrein van werk en inkomen van 21 september 2004 van de minister van SZW. 5 www.cbs.nl
&
' (
))
*
toenemende vraag naar beleid op maat aanvullend op of in plaats van collectieve arrangementen. Mede daardoor is een grotere verscheidenheid ontstaan aan individuele voorkeuren met betrekking tot de invulling van de levensloop en de behoefte aan sociale zekerheid De groeiende arbeidsdeelname van vrouwen. Dit heeft consequenties voor het vervullen van zorgtaken en voor de maatschappelijke rolverdeling. Daarnaast leidt de toegenomen arbeidsparticipatie ertoe dat voor tweeverdienerhuishoudens waartoe deze vrouwen behoren, het inkomensrisico van karakter verandert. Het verdwijnen van het standaardhuishouden, de standaardlevensloop en uniforme, vaste levenspatronen. In plaats daarvan komen diversiteit en sociaal-culturele verschillen meer naar voren. De toenemende individualisering en mede als gevolg daarvan de toename van het aantal een- of tweepersoonshuishoudens (kleinere huishoudens) met meer risico’s van maatschappelijk isolement. De wijziging in de arbeidsverhoudingen op de werkvloer met meer ruimte voor decentralisatie van verantwoordelijkheden en flexibilisering van arbeidspatronen en arbeidstijden, en met kansen voor sociale innovatie in de arbeidsorganisatie. e grotere heterogeniteit van de samenleving en samenlevingverbanden, waarbij ook verschillen naar etniciteit meespelen (in dit verband: toenemend aantal allochtone ouderen). De vergrijzing. De (dubbele) vergrijzing is de meest voorspelbare ontwikkeling. Het betreft de verandering van de omvang en de samenstelling van de bevolking (de sterke absolute en relatieve groei van het aantal ouderen). Volgens de CBSbevolkingsprognose neemt het absolute aantal 65-plussers in de komende decennia sterk toe: van 2,3 miljoen in 2005 naar 4 miljoen in 2040 Daarbij is in de komende decennia ook sprake van een forse toename van het aantal hoogbejaarden (75plussers) en van hun aandeel in de totale bevolking. Men spreekt in dit verband van dubbele veroudering. Na 2020 vindt een versnelling plaats en in 2050 wordt met 2 miljoen het maximumaantal bereikt. Het aandeel van 75-plussers in de totale bevolking zal dan zijn verdubbeld van de huidige 6 procent tot 12 procent in 20506. Impact De hierboven genoemde ontwikkelingen en trends hangen (op onderdelen) met elkaar samen en beïnvloeden elkaar. Verwacht mag worden dat zij (grote) invloed hebben op de toekomstige positie van ouderen. Zo leiden zij er naar verwachting toe dat er meer verschillen zullen zijn onder diegenen die in de periode 2010-2035 tot de ouderen behoren. De onderlinge verschillen tussen ouderen zullen onder meer vanwege hun persoonsgebonden levensstijlen, uiteenlopende opleidingsniveaus en toenemende inkomensverschillen waarschijnlijk toenemen. Daardoor zal er een categorie zijn van ouderen die gezond en goed in staat zijn om hun wensen te articuleren; zij zijn veelal hoog opgeleid, actief, gewend aan zeggenschap, zelfbeschikking en zelforganisatie. Verwacht kan worden dat zij zich in het maatschappelijk leven meer nadrukkelijk profileren en hun eigen belangen zullen behartigen. Daarnaast zijn er andere categorieën, onder meer zogeheten kwetsbare ouderen, dit wil zeggen ouderen die te kampen hebben met een combinatie van (ernstige) lichamelijke of psychische beperkingen en een geringe draagkracht. De draagkracht wordt bepaald door het al dan niet hebben van een partner en door het inkomen. Van een geringe draagkracht is sprake bij alleenstaanden met een inkomen op het niveau van de AOW-uitkering voor een alleenstaande.7 Collectieve voorzieningen (pensioen en zorg) De economische groei is tot 2007 ver achtergebleven bij de excessief gestegen uitgaven in de zorg. Hier is de economische recessie nog niet eens in verrekend. Het is een eerste 6
J. Garssen, Demografische ontwikkelingen in Nederland, in: N. van Nimwegen en I. Esveldt (red.), Bevolkingsvraagstukken in Nederland anno 2003. NIDI, Den Haag 2003 7 http://www.ser.nl/~/media/DB_Deeladviezen/2000%202009/2005/b23361_2%20pdf.ashx !
&
' (
))
*
waarschuwing dat er naar nieuwe middelen moet worden gezocht in de zorgsector in Nederland. De belangrijkste (toekomstige) knelpunten op het terrein van pensioen- en zorgvoorzieningen te maken met de consequenties van sociaal-culturele en demografische ontwikkelingen voor de inrichting van deze regelingen. Het groeiende belang van meer (individuele) keuzevrijheid, maatwerk en differentiatie vergroot de druk op de basisinrichting van deze voorzieningen (gebaseerd op veelal wettelijk afgedwongen solidariteit tussen en binnen generaties). De behoefte aan keuzevrijheid en maatwerk komt het meest tot uiting in de sfeer van de zorg- en welzijnsvoorzieningen, en in mindere mate bij de aanvullende pensioenregelingen. Deze (toekomstige) knelpunten kunnen de houdbaarheid en/of toekomstbestendigheid van het pensioen- en zorgstelsel in het gedrang brengen. Daarmee zijn zij van grote invloed op de toekomstige sociaal-economische positie van ouderen. In dit verband is van belang dat de vergrijzinggerelateerde inkomsten van de overheid (in het bijzonder na de belastingheffing over ingegane pensioenen) mede een deel van de oplopende AOW- en zorglasten kunnen opvangen. Dit onderstreept het grote kwantitatieve belang van de toekomstige inkomsten uit belasting over ingegane aanvullende pensioenen als gevolg van de toepassing van de fiscale omkeerregel op basis waarvan de opbouw van een aanvullend pensioen fiscaal wordt ondersteund. '*1 '%-$-(' Segmentatie is het indelen van groepen mensen in verschillende groepen op basis van bepaalde kenmerken. Dit kan op basis van leeftijd, woonplaats, interesses, afkomst, levensstijl etc. zijn. Wanneer een groep op basis van deze factoren ingedeeld wordt, spreken we van demografische segmentatie. Dit is de meest voorkomende segmentatie methode omdat de wensen en behoeften van mensen vaak aan specifiek demografische variabelen gekoppeld zijn. De reden dat er segmentatie plaatsvindt is om een specifieker beeld te krijgen van bepaalde groepen waardoor er geselecteerd kan worden op elke groep men zich moet richten. Wanneer men de ouderen in Nederland in segmenten wil indelen is een makkelijke manier om dit te doen op basis van leeftijd. De reden hiervoor is dat leeftijd een veel gebruikt segmentatiemodel is en dit zonder enige resultaten aangaande de vraagpatronen vooraf vast te stellen is. Een voorbeeld van segmentatie op basis van leeftijd is op basis van de volgende 3 cohorten: • • •
Vooroorlogse generatie vóór 1920 Stille generatie 1920 – 1945 Babyboomers 1945 – 1970
Er zijn duidelijke verschillen tussen deze drie generaties. De vooroorlogse generatie staat bekend om meer te denken in plichten dan in rechten. Dit uit zich in de gedachtegang dat mannen de kost verdienen en de vrouwen voor de kinderen en het huishouden zorgen. Ook is deze groep veel socialer ingesteld dan de andere groepen. De latere generaties hebben gezorgd dat het individualisme in gang is gebracht.
"#
&
' (
))
*
De stille generatie zijn de kinderen uit de oorlog. Ze worden gekenmerkt door de wederopbouw na de oorlog. Hierdoor zijn het harde werkers, die mooie beloftes eerst waargemaakt willen zien worden. De laatste generatie zijn de babyboomers. Ook wel de protestgeneratie genoemd. Deze groep was jong in de tijden van de Koude Oorlog en kwamen in opstand voor emancipatie, individualisme en vrijheid. Dit onderzoek richt zich onder andere op de stille generatie. Deze generatie heeft zijn naam te danken aan het feit dat zij net als de babyboomers ook het recht hadden in opstand te komen, maar dat nooit heeft gedaan. De stille generatie kenmerkt zich doordat deze groep materialistisch is ingesteld, maar zich toch de traditionele (vooroorlogse) waarden hechten. Wat eveneens kenmerkend is voor de stille generatie is dat ze vaak een opleiding gevolgd hebben onder hun niveau. Ze zijn daarnaast vroeg begonnen met werken en hebben daarvoor niet de opleiding gevolgd die ze wilden volgen. Zelfstandigheid en persoonlijke vrijheid zijn zaken die erg belangrijk zijn voor de “stille generatie.” Ze willen niet aangesproken met ouderen, ze zijn namelijk nog heel levenslustig. Levenslust is typerend voor deze generatie. Wat belangrijk wordt geacht door deze doelgroep als het gaat om producten is dat het nut heeft. Het product moet een goede kwaliteit hebben en duurzaam zijn. Deze groep is erg merkentrouw en kritisch. De gehele groep senioren heeft veel vrije tijd maar wat opvallend is, is dat deze groep niet veel tijd aan vrijwilligerswerk besteed. Jongere ouderen vinden het belangrijk om een goed gevoel aan vrijwilligerswerk over te houden terwijl ouderen het belangrijk vinden om bij vrijwilligerswerk een mentaliteitsverandering te weeg te brengen.8 De “stille generatie” zijn de mensen tussen de 65 en 90 jaar. Zoals eerder aangegeven wordt in ons onderzoek de leeftijdsgroep tussen de 55 en 70 jaar onderzocht. Over het algemeen heeft deze groep een hoog-maximum besteedbaar inkomen. Toch zijn ze niet snel met het uitgeven van hun geld. Wat ook voor deze generatie geldt, is dat ze het maatschappelijk belang belangrijker vinden dan hun eigen belang. Niet alleen de stille generatie maar ook de babyboomers vallen in de doelgroep die gehanteerd is in het onderzoek. De babyboomers omvatten dus de huidige leeftijdsgroep van 40 tot 65. De babyboomgeneratie is een van de grootste generaties onder de ouderen. De geboortecijfers die al tientallen jaren dalende waren krijgen opeens een tijdelijke opleving. Dit heeft op dit moment nog steeds grote gevolgen. Vergrijzing van de bevolking is hiervan het grootste voorbeeld, maar ook de bedreiging voor de financiering van het sociale zekerheidsstelsel. Omdat deze groep net na de oorlog geboren is, zijn de meeste opgegroeid in welvaart. Ze kregen de kans om te studeren, werden zelfbewust en kregen een goede baan. Ze hebben dus jarenlang kunnen sparen en hebben vaak hun hypotheken al afgelost. De kinderen zijn het huis uit en nu is het tijd dat ze kunnen genieten van het leven. Naast de Nederlandse babyboomers is er ook een grote groep ouderen van buitenlandse afkomst. Deze hebben de babyboombeleving niet meegemaakt, omdat ze toen nog niet in Nederland waren. Toch heeft ook deze groep de kenmerken van de babyboomers langzamerhand meegekregen en zijn vitaal en willen genieten van hun vrije tijd. Doordat de kinderen al uit huis zijn hoeven ze voor hen geen geld opzij te zetten. Ze kunnen al hun geld aan zichzelf spenderen. Dit doen ze door mooie reizen te maken en leuke dingen te kopen. Wel zijn het kritische consumenten. Ze hebben al heel wat meegemaakt in 8
http://www.crmbegrippen.nl/omschrijving.php?id=278 ""
&
' (
))
*
hun leven en weten dus wat er te koop is. Ze zullen dus niet alles klakkeloos aannemen wat mensen, producenten of reclames hen vertellen. Het is kenmerkend voor de groep dat ze veel informatie nodig hebben voordat ze iets kopen en de mening van anderen is hierbij erg belangrijk.9 2.1.1 Gezondheid Een ander segmentatievariabel, als vervolg op het segmenteren door middel van cohorten, dat in het bijzonder interessant is voor dit onderzoek is de gezondheid van de senioren. Eén van de belangrijkste onderwerpen uit dit rapport is domotica. Het is vandaar interessant om te weten wanneer iemand baat kan maken van technische toepassingen in huis. Kijkend naar de gezondheid van de doelgroep kunnen er vier verschillende groepen worden geformuleerd: De onafhankelijke senior: 65% van alle 55-jarige heeft geen beperkingen. Rond de leeftijd van 80 is dit percentage teruggezakt naar 10%. Rond de 75 jaar neemt het percentage onafhankelijke senioren snel af. De onafhankelijke senior heeft geen beperkingen of gebreken. Onafhankelijke senioren hebben hoogstwaarschijnlijk nog geen interesse in domotica, omdat ze nog niet tegen lichamelijke of geestelijke beperkingen zijn opgelopen. De senior met een geringe zorgbehoefte: Ongeveer 20% van de 55-jarige senioren heeft een lichte lichamelijke beperking. Dit kan o.a. zijn moeite met lopen, beperkingen aan handen of gehoorproblemen. Deze groep senioren kan baat hebben bij domotica, maar het is (nog) niet noodzakelijk voor hen. Ze zullen vooral geïnteresseerd zijn wanneer het verloop van hun beperkingen progressief is. Senioren met geringe zorgbehoefte maken niet of nauwelijks gebruik van professionele hulp. Vaak zijn partners bronnen van hulp bij senioren. Ook het sociale netwerk (mantelzorgers) spelen een belangrijke rol bij het geven van zorg bij senioren. De senior met een gemiddelde zorgbehoefte: De senior met gemiddelde zorgbehoefte beslaat vanaf de 55-jarige leeftijd steeds ongeveer 8% van de senioren. Deze groep senioren krijgt hulp van professionele organisaties. Daarnaast zijn mantelzorgers en een eventuele partner een belangrijke bron van hulp. Gemiddelde lichamelijke beperkingen kunnen zijn: mobiliteitsproblemen, visuele achteruitgang of gehoorstoornissen. Ook een verminderd geestelijk vermogen kan bijdragen aan de zorgbehoefte. Te denken valt aan ziektes als beginnende dementie, Parkinson of beperkingen na een herseninfarct. Domotica kan mensen met een gemiddelde zorgbehoefte helpen meer of langer zelfstandig te blijven functioneren. Ook kan domotica zorgen voor het (gedeeltelijk) ontlasten van mantelzorgers of het inperken van benodigde professioneel zorg. De senior met volledig afhankelijke zorgbehoefte: De volledig afhankelijke senior woont meestal in een verzorgingstehuis of instelling. Vanaf de 70 jaar neemt deze groep relatief snel toe. Van 5% van de bevolking op 55 jarige leeftijd naar 70% op 90 jarige leeftijd. Bij volledige afhankelijkheid kan gedacht worden aan personen die bedlegerig zijn, doof en/of blind of ernstig ziek. Ook geestenziektes als
!
"
&
' (
))
*
Alzheimer, gevorderde dementie of beperkingen na een herseninfarct kunnen een persoon volledig afhankelijk maken van zorg. De senioren die nog zelfstandig wonen zullen veel baat kunnen hebben bij domotica. Ook het werk van mantelzorgers (en eventueel professionele hulp) zal verlicht kunnen worden door de toepassingen die domotica biedt. Nu we de doelgroep op het gebied van gezondheid in vier verschillende groepen hebben verdeeld dient er vast gesteld te worden welke groepen baat hebben bij domotica. Behalve de onafhankelijke senior zullen de andere groepen al, misschien onbewust, gebruik maken van domotica of er baat bij hebben. Om te concluderen hoeveel procent dat is van de mensen, tussen de 55 en 70 jaar, kan afgelezen worden uit de volgende grafiek:
10
Uit de grafiek is af te lezen dat van alle mensen van 55 jaar of ouder 35% een beperking heeft. Dit houdt in dat op 55-jarige leeftijd al 35% van de mensen behoefte heeft, of hulp in het dagelijks leven zou kunnen krijgen door middel van domotica. Dit percentage is al opgelopen tot 46% van de mensen van 70 jaar. Het staat dus vast dat er binnen onze doelgroep mensen zijn die baat hebben bij domotica. Wat precies de mogelijkheden zijn van domotica komt terug in hoofdstuk 3. ').$* 2.2.1 Wonen Zolang het nog mogelijk is willen de meeste ouderen het liefst zelfstandig thuis blijven wonen. Dit kan zowel in een flat, appartement of seniorenwoning zijn. In seniorenwoningen hebben senioren het gevoel sociaal veel contacten te kunnen leggen. Bovendien zijn zorgvoorzieningen in de hierboven genoemde seniorenwoningen vaak toegankelijk, 10
"
http://www.vromraad.nl/Download/achtergrondstudie%20SCP%20over%20ouderen.pdf
&
' (
))
*
waardoor men langer thuis kan blijven wonen. Daarnaast is er behoefte aan specifieke voorzieningen in hun woning die dit langere thuisverblijf mogelijk maken. 2.2.2 Sociale contacten Sociale contacten zijn voor ouderen heel belangrijk. Een kleine groep houdt het bij contacten die ze altijd al hebben gehad, maar het grootste deel is vaak op zoek naar het maken van nieuwe contacten. Ze vinden het prettig om in een omgeving te zijn waar dit mogelijk is. '0+'8-'% '% 3++.5'9.'% 2.3.1 Behoefteoverzicht domotica Naast de voorzieningen van ouderenwoningen die zorgen voor een goede leefkwaliteit, zoals goede buurtvoorzieningen, bereikbaarheid, goede toegankelijkheid en een veilig sociaal leefklimaat is domotica één van de nieuwe mogelijke voorzieningen die bij kan dragen aan het vergroten de bovenstaande aspecten. Zoals al eerder te lezen was is bijna 28 procent van de Nederlandse bevolking boven de 55. In het onderstaande schema is te zien hoe groot de behoefte onder deze groep is aan verschillende vormen van domotica. beveiliging >55 jaar brandalarm 39% inbraakalarm 31% automatische melding bij de brandweer bij brand 32% automatische melding bij beveiligingsdienst 20% communicatie intercom video-intercom videofoon verlichting en verduistering sensoren om verlichting automatisch aan te zetten en ook weer uit te schakelen woning in dag- en nachtstand nachtelijk oriëntatie verlichting verwarmen, koelen en ventileren (comfort) mechanische ventilatie klimaatmanagement bedieningspaneel van de verwarming, verlichting en zonwering
>55 jaar 37% 37% 32% >55 jaar 35% 26% 31% >55 jaar 31% 19% 19%
11
2.3.2 Politieke doelstelling domotica De ministeries van VROM en VWS hebben zogenoemde beleidsuitgangspunten voor domotica en personenalarmering geformuleerd. Tot 2015 is er een kwantitatieve opgave voor wonen, zorg en welzijn bestaande uit 280.000 gewone nultredenwoningen en 115.000 woningen in de categorie verzorgd wonen. Het is gewenst deze woningen van domotica en personenalarmering te voorzien. Kort gezegd is hierboven dus een overzicht te zien van het marktpotentieel voor domotica producten in de toekomst. 2.3.3 Communicatie met 55-plussers 11
"
http://www.businessissues.nl
&
' (
))
*
De communicatie naar ouderen toe is anders dan wanneer je een product wil overbrengen naar een jongere generatie. Je moet rekening houden met het feit dat ouderen andere waarden, lifestylen en percepties hebben. Hieronder wordt meer informatie gegeven over een goede communicatie naar ouderen toe en waarmee rekening gehouden moet worden. 2.3.3.1 Waarden Ouderen hebben andere waarden en normen dan de jongere generatie. Het is belangrijk dat je bij het communiceren naar ouderen hier rekening mee houdt. Ouderen willen bijvoorbeeld niet aangesproken worden met senior. Ook is het belangrijk dat je de leeftijd niet als handicap of beperking naar voren laat komen, maar bijvoorbeeld als iets positiefs. Er moet ook niet meegegaan worden in vooroordelen over ouderen dat ze bijvoorbeeld verzuurd of haatdragend of fysiek afhankelijk zijn. De ouderen van tegenwoordig zijn een stuk meer vitaal en de vooroordelen gelden lang niet voor alle ouderen. 2.3.3.2 Belevingswereld Een groot percentage van de groep ouderen, namelijk alle mensen boven de 70, hebben heel bewust de oorlog meegemaakt. Deze mensen zijn opgegroeid in een Nederland dat verzuild is geraakt. Nederland was vroeger opgesplitst in verschillende kerkelijke en politieke belangengroepen. Na de oorlog is Nederland veranderd in een multiculturele samenleving, waarin men eensgezinder met elkaar samenleeft. Dit is een flinke verandering voor deze ouderen. Het imago dat ouderen hebben ten opzichte van andere culturen is over het algemeen niet positief. In het uitgavepatroon van ouderen zijn ook kenmerken terug te vinden uit de oorlog. Ze zijn vaak zuiniger en geven minder snel veel geld uit. Ze vinden producten vaak erg duur, omdat dit vroeger anders was. 2.3.3.3 Zintuiglijk vermogen Naarmate men ouder wordt gaan de zintuigen steeds minder goed werken. Na het 40e levensjaar neemt het gezichtsvermogen af. De kleurwaarneming, contrastgevoeligheid en lichtgevoeligheid wordt steeds minder scherp. Ook het gehoor gaat steeds verder achteruit. Men is dan niet meer in staat om bepaalde geluiden van elkaar te filteren. Na het 60e jaar gaat de smaak- en het reukvermogen achteruit. Na het 70e levensjaar wordt de tastzin aangetast. Het wordt steeds lastiger om vormen en temperaturen van elkaar te onderscheiden. Met het maken van reclameuitingen, producten, handleidingen en producten voor ouderen moet hierop gelet worden. Er zullen dus technologisch toepassingen moeten komen die voor de doelgroep makkelijk te gebruiken is. De producten zelf moeten de tekortkomingen, zoals hierboven beschreven kunnen opvangen, deze dienen bijvoorbeeld grote knoppen, duidelijke kleurverschillen en heldere geluiden te hebben. 2.3.3.4 Informatiebehoefte Als het gaat om de informatiebehoefte naar ouderen dan komt er duidelijk naar voren dat ze voornamelijk behoefte hebben aan veel informatie. Ze zullen niet snel ergens tevreden mee zijn. Ze moeten alles duidelijk op een rijtje hebben voordat ze over kunnen gaan op de verwerking van de informatie en later op het maken van bepaalde keuzes. Mensen van deze leeftijd, 50 jaar en ouder, zullen minder gevoelig zijn voor impulsaankopen. Door middel van een lang aankoopbeslissingsproces wordt de kans op cognitieve dissonantie kleiner. 2.3.3.5 Informatieverwerking "
&
' (
))
*
Over het algemeen blijkt dat ouderen het niet slechter doen wat betreft het opdoen van nieuwe kennis en ervaringen. Ouderen zijn echter vergeleken met jongeren in het nadeel in taken die een beroep doen op snelheid en efficiëntie van denken en reageren. Ze hebben dus meer tijd nodig om dingen te laten bezinken. Het blijkt dan ook dat ouderen meer moeite hebben met het snel wisselen van aandacht voor een bepaald doel of handeling naar een ander doel of handeling. Bij de plaatsing van technische toepassingen in de woning van de doelgroep moet er rekening gehouden worden met deze tekortkoming. Hierbij kan gedacht worden aan het herhalen van bepaalde meldingen op een alarmsysteem.
"
&
' (
))
*
3 DOMOTICA %&'()(%* Nederland vergrijst. Door vooruitgang in de gezondheidszorg en toenemend gebruik van geavanceerde medische technologie worden mensen steeds ouder. Doordat mensen ouder worden, wordt er een steeds groter beroep gedaan op de zorgsector. De capaciteit van de gezondheidszorg is echter niet ingesteld op die groeiende zorgvraag. Over ongeveer 15 jaar zal de vergrijzing zijn top bereiken en vóór die tijd zijn vergaande maatregelen nodig om het dreigende capaciteitstekort in de zorg op te vangen. Met zorgdomotica (ook wel transmurale zorgtechnologie genoemd) kunnen senioren en mensen met functiebeperkingen langer, veiliger en comfortabeler in de eigen woning blijven wonen. Uit onderzoek en ook uit de door het lectoraat gedane interviews blijkt dat dit een grote prioriteit is voor de zelfstandig wonende. Domotica biedt naast het langere zelfstandig wonen ook kansen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en de kostenstijgingen in de grip te houden. Ook kunnen ouderen, gehandicapten en chronisch zieken door domotica eerder naar huis terugkeren na een verblijf in een ziekenhuis of verpleeghuis. '8(%(-(' Feit is dat domotica een heel breed begrip is. Een algemene definitie van domotica is: elektronische communicatie tussen allerlei elektrische toepassingen in de woning en woonomgeving ten behoeve van bewoners en dienstverleners (handreiking domotica, personenalarmering en ICT voor ouderen, 2005). Wanneer we naar de definitie kijken van de stichting ‘Smart Homes’, mede verantwoordelijk voor het document ‘Domotica in de zorg’, wordt domotica als volgt gedefinieerd: “Domotica is de integratie van technologie en diensten binnen de woning, met het doel betere kwaliteit van wonen van de bewoner te bevorderen door middel van meer en betere veiligheid, comfort, communicatie en technisch beheer. Het gaat tijdens het project alleen over de ouderenoplossingen. Domotica is niet alleen veel breder dan de technieken die ouderen gebruiken maar ook voor de gehele bevolkingsgroep. Hierbij wordt opnieuw gerefereerd naar de officiële definitie en dan vooral op het punt kwaliteitsverbetering van het leven om dit te bevestigen. Alle technologieën en diensten die de kwaliteit van het leven dus positief beïnvloeden worden gerekend tot de domotica en hierbij wordt geen enkele leeftijdsgrens aangeduid, want zelfs al van kinds af aan kan er baat zijn bij vormen van domotica. Ook wordt in Nederland de domotica tot nu toe vooral toegepast in de ouderenhuisvesting en binnen woon-zorgcomplexen, waardoor de domotica specifieker is. ',-$$%)' 3+.1 '% 3$% )+1 +-(/$ (% )' 2 (75 '&)09(4'% Hoewel vanuit het lectoraat de vraag wordt gesteld of het punt domotica leeft bij de bewoners, zijn op de flats in de wijk Veldhuizen onbewust al veel voorbeelden van domotica aanwezig. Voorbeelden van domotica is al de lift die aanwezig is bij de diverse flats. Hoewel dit niet de eerste gedachte is bij het woord domotica wordt dit wel ertoe gerekend. Ook het binnenkomst systeem met een spreek-luistersysteem op onder meer de flats Bellefleur en Bellevue behoren tot de domotica die al aanwezig is in de wijk Veldhuizen. "
&
' (
))
*
:,-$5'&, :(%%'% )' )+1 +-(/$2 '.'&) Haast elke producent van domotica-applicaties of domoticahardware beweert dat domotica vanaf het moment dat ze het staan te vertellen een gigantische sprong gaat maken. Toch komt zorgdomotica maar moeilijk van de grond. Er zijn verschillende redenen aan te voeren waarom de invoering van domotica-oplossingen vastlopen. Zo ontbreken in veel gevallen een heldere zorgvisie en goed uitgewerkt programma van eisen. Een andere belangrijke reden is dat de mensen om wie het gaat te weinig betrokken worden bij het opstellen van de eisen en wensen. Een ander knelpunt heeft te maken met de regie en aansturing van domotica projecten. Zorginstellingen laten dit vrijwel altijd in goed vertrouwen over aan anderen zoals aannemingsbedrijven, technisch installatiebureaus of domotica leveranciers met alle problemen van dien. 6&+,,(%* +:,-$5'&, 3.5.1 Stappenplan Om bovengenoemde obstakels te ontwijken, dan wel op te lossen is er een stappenplan van een domotica-adviseur die als leidraad geldt voor het invoeren domoticaproducten in de zorg. Met behulp van een gestructureerde aanpak krijgen zorgaanbieders meer grip op domotica projecten. Bijgaand een praktisch stappenplan dat helpt bij het planmatig, efficiënt (doelmatig) en effectief (doelgericht) realiseren van de gewenste zorg domotica. Dit stappenplan kent 6 niveaus en stappen12: Vaststellen zorgvisie Vaststellen domotica functies Ontwerpen domotica systeem Selecteren leveranciers en systeemcomponenten Implementeren domotica systeem en producten Invoeren nieuwe zorg werkwijze 3.5.2 Opdeling doelgroepen Om de verschillende doelgroepen voor de toepassingen van de diverse vormen van domotica te onderscheiden is er een onderscheid tussen drie typen zorgvraag te maken die hierna worden beschreven: De eerste groep heeft slechts een beperkte ondersteuning nodig om zelfstandig te kunnen wonen. In functionele zin maken zij gebruik van thuiszorg in de vorm van alfahulpverlening en huishoudelijke verzorging, personenalarmering en andere vormen van dienstverlening als beeldcommunicatie en een boodschappenservice. Zij hebben zo ondersteuning in het huishouden, hebben de garantie dat in geval van nood met één druk op de knop hulp ingeschakeld kan worden en hebben de beschikking over communicatiemogelijkheden. De tweede groep is zorgbehoeftiger dan de eerste groep en heeft naast de bij de eerste groep genoemde functionaliteiten behoefte aan een extra stukje veiligheid. Het gaat dan zowel om persoonlijke veiligheid als brandveiligheid en inbraakbeveiliging. Hierbij valt te denken aan gasmelders in de keuken en de mogelijkheid om na een bepaalde tijd een centralist te laten met en het beeld te laten 12
http://www.managementkennisbank.nl/NL/zorg-verandermanagement/ict-zorg-automatisering/domoticaproducten-domotica-adviseur-domotica/ "
&
' (
))
*
zien van bezoekers die aanbellen bij de voordeur. Op het gebied van personenalarmering is er niet alleen sprake van actieve alarmering waarbij de bewoner zelf het initiatief neemt in een noodsituatie, maar ook van preventieve alarmering waarbij alarm geslagen kan worden op basis van waarden gemeten door sensoren. Thuiszorgdiensten worden in dit stadium uitgebreid met persoonlijke verzorging. De derde groep heeft de meeste zorg nodig. Voor de thuiszorgdiensten betekent dit dat verpleging onderdeel uitmaakt van het aanbod dat de bewoner ontvangt. Naast de bij groep één en twee genoemde functionaliteiten zijn nu extra functionaliteiten op het gebied van toezicht houden en telemedicine gewenst13. 3.5.3 Kenniscentra Domotica Omdat het aantal aanbieders divers is, zijn er onafhankelijke kenniscentra op internet opgestart, om bedrijven, instellingen en consumenten te helpen bij een juiste, snelle en gemakkelijke keuze voor domotica. Hiernavolgend vindt u drie vooraanstaande kenniscentra. 3.5.3.1 Vilans: Kenniscentrum domotica De Kenniscirkel Domotica is de plek waar u terecht kunt voor onafhankelijke informatie over het gebruik van domotica – elektronica in een woning - en zorg op afstand. Vilans, instelling van De Kenniscirkel Domotica is een fusie van het NIZW, iRv en KITTZ en doet voor abonnees het volgende: houdt de abonnee op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van domotica en zorg op afstand analyseert innovaties en informeert de abonnee over kansen en bedreigingen ondersteunt de abonnee bij implementatietrajecten. Deze kenniscirkel is een ideale start voor een instelling als Vilente, waarbij het proces van implementatie dus wordt vergemakkelijkt. Voor €1.200 (prijspeil 2009) is een jaarabonnement per instelling (dus met ongelimiteerd aantal aangesloten medewerkers) een feit, waarbij onder andere het volgende wordt geboden als tegenprestatie: Volledige toegang tot het besloten deel van de website met, naar eigen zeggen, een schat aan onafhankelijke informatie, onder andere evaluaties, programma’s van eisen, voorbeeldprojecten, modelwoningen, telemedicine, videocommunicatie, sleutelproblematiek, financieringsmogelijkheden. Toegang tot de database met domoticaproducten, tot op het niveau van afzonderlijke producten per leverancier Drie maal per jaar een nieuwsbrief naar door u geselecteerde medewerkers van uw organisatie, die hen attendeert op nieuwe ontwikkelingen en nieuwe informatie op de website. Gratis toegang tot een aantal bijeenkomsten over dit onderwerp, waarin bijvoorbeeld nieuwe technologische ontwikkelingen worden getoond. Voor meer informatie kan Vilente zich wenden tot de website van Vilans: www.domoticawonenzorg.nl 3.5.3.2 Smart Homes: Kenniscentrum domotica en Slim Wonen
13
http://www.bouwcollege.nl/Pdf/KPAlgemeen/EindverslagDomoticaInDeZorg.pdf "!
&
' (
))
*
Stichting Smart Homes verkoopt zelf geen producten maar zet zich in voor de ontwikkeling van slimme, begrijpelijke en toegankelijke (meestal technologische) oplossingen en diensten in de persoonlijke woon- en leefomgeving. Stichting Smart Homes brengt vraag en aanbod van domoticatoepassingen bij elkaar en fungeert daarbij als aanspreekpunt voor zowel professionele aanbieders, overheden en dienstverleners als voor individuele woonconsumenten. Stichting Smart Homes fungeert dus als intermediair. De beurs die de projectleden van Seniorenmarketing bezochten in november 2009 was die georganiseerd door Smart Homes: Smart Homes & Slim wonen te Eindhoven. 3.5.3.3 Viedome Het VieDome platform biedt tal van nieuwe mogelijkheden voor (zorg)organisaties, gemeenten, welzijnsorganisaties en andere dienstverleners. Meerdere organisaties in een gemeente bieden hierbij samen een dienstenpakket aan. Een voorbeeld van een dienstenpakket is het zorgconcept, waarbij bijvoorbeeld een thuiszorgorganisatie diensten aanbiedt aan gebruikers. Maar ook commerciële dienstverleners kunnen via het VieDome platform diensten aanbieden. Viedome is een organisatie die zich in verhouding met de stichtingen hierboven meer richt op het punt comfort, een punt waar Vilente heeft gezegd minder aanwezig te willen zijn. 3.5.4 Standaard besturingssysteem Lange tijd was er grote onduidelijkheid in de domoticawereld over het algemene besturingssysteem. Ieder bedrijf die ook maar een beetje aanspraak dacht te maken op hét nieuwe besturingssysteem beweerde dit ook te worden en het leek erop uit te draaien dat er haast geen enkele toepassing van verschillende bedrijven op eenzelfde besturingssysteem zou kunnen gaan werken. Toch is, wanneer de nood het hoogst is, er vrijwel altijd een oplossing, wanneer geen van allen in deze nijpende situatie wil blijven en de standaard EN 50090 is dan ook geïntroduceerd. Het bewijs dat dit de standaard is wordt geleverd in het document volgend in de voetnoot.14 Deze oplossing biedt vele mogelijkheden voor de nabije toekomst. (Uitgebreider verhaal KNX-besturingssysteem en domotica-applicaties) Normeninstelling NEN berichtte verder in december 200915 dat er wederom twee standaardisatieprojecten van start zijn gegaan. Hier wordt wederom bevestigd dat de zoektocht naar steeds meer standaardisatie wordt doorgezet. 3.5.5 Bekendheid met en behoefte aan domotica bij bewoners De belangrijkste vraag voor Vilente in dit alles is de vraag of de roep om technologische hulpmiddelen bij de bewoners in de wijk Veldhuizen actueel is. Binnen de interviews is het woord domotica niet direct gebruikt, maar wordt het omschreven als technologische hulpmiddelen in de directe omgeving om het leven van de bewoners te vergemakkelijken. Wanneer dit niet tot een spraakwaterval over huidige en mogelijke hulpmiddelen zou leiden, dan zal deze latente behoefte gestimuleerd worden door een voorbeeld, zoals in alle interviews is gedaan, dit met de bedoeling om op deze manier de behoefte aan te wakkeren en te kijken of de inwoners van de wijk Veldhuizen er interesse in hebben. 14
http://download.hager.com/nl/media/med_onduidelijkheid_std_domotica_voorbij.pdf http://www2.nen.nl/nen/servlet/dispatcher.Dispatcher?id=285295&parentid=000009 #
15
&
' (
))
*
Het uitblijven van een grote roep om domotica in de wijk Veldhuizen is, volgens het onderzoek van dit lectoraat, niet het gevolg geweest van een gebrek aan behoefte, maar een gebrek aan kennis en de ‘awareness’. De domotica is hierdoor een latente behoefte in de wijk Veldhuizen. 3.5.6 Argumenten voor implementatie domotica Er is onderzoek en er zijn tests geweest om het opzetten van een gedegen, maar financieel niet risicovol systeem mogelijk te maken (zie Implementatieplan domotica, verderop in dit document) Het implementeren van domotica is een blijk van maatschappelijk verantwoord ondernemen.16 Vilente wordt gezien als innoverend wanneer het domotica implementeert, zonder dat het dat echt is. Voordeel hiervan is het vermijden van de grote en kleine problemen die bij innovatie horen Vilente zal nog meer zijn wat het aan de buitenwereld belooft: Vilente is een sociale en betrouwbare partner voor alle mensen die welzijn, zorg of dienstverlening nodig hebben en hun eigen leven willen blijven leiden Domotica draagt toe aan de veiligheid van de bewoners Er zijn in de toekomst niet genoeg handen, intramurale zorg wordt onbetaalbaar 3.5.7 Argumenten tegen implementatie domotica Roep om domotica is nog niet zo groot, dat domotica momenteel een ‘must-have’ is Een huurprijs onder de huursubsidie is in ieder geval onrendabel, maar inclusief domotica is dit vrijwel onmogelijk te realiseren Het overgrote deel van de servicekosten is niet huursubsidiabel, zoals kosten van techniek en abonnement op de alarmcentrale. Er zal weinig berekend kunnen worden in de kale huur. Bewoners zullen het bewust voelen dat ze betalen voor de domoticatoepassingen 1 6&'1 '%-$-('6&$% )+1 +-(/$ In het hiernavolgende implementatieplan is vrijelijk geput uit de documentatie, te vinden in de literatuurlijst.
3.6.1 Eerste generatie domotica Op het gebied van de domotica in woon- en zorginstellingen kan de wereld nog niet terugvallen op eeuwenoude tradities en is tot op heden onderzoek noodzakelijk geweest, maar de tijd dat het massaal inzetten van domotica in instellingen zal plaatsvinden lijkt aanstaande. Een eerste aanzet was het project Lidwinahof in Best. Hier is domotica in bestaande seniorenwoningen toegepast en de evaluatie hiervan is bijeengebracht in augustus 2003 (Domotica in bestaande seniorenwoningen). Deze eerste generatie kende van oorsprong een basisopbouw uit vier technische bouwstenen die onderling met elkaar verbonden zijn: personenalarmeringsapparatuur van de vierde generatie, elektrisch/elektronisch slot, video-deurtelefonie en een huisautomatiseringssysteem oftewel elektrotechnische domotica (E-domotica). Het is interessant om te kijken naar de problemen die tijdens die opzet met een basisopbouw zijn ontstaan, zodat in volgende projecten de kinderziekten die er in de praktijk bleken te zijn kunnen worden verwijderd en er een gedegen, nuttig en betaalbaar domoticasysteem kan worden geïmplementeerd.
16
www.mvonederland.nl "
&
' (
))
*
Tijdens deze eerste generatie waren de hiernavolgende nadelen het meest in het oog springend en derhalve hier vermeld: De eerste generatie domotica wordt te duur bevonden. De gemiddelde prijs bedraagt €6000 à €7500 per woning bij toepassing van alle bovengenoemde technische bouwstenen. Het grootste deel van deze kostprijs werd bepaald door het Edomoticasysteem. Deze laatste groep is in de tweede generatie dan ook niet in het basispakket opgenomen. Deze hoge prijs is een directe aanleiding geweest voor het tweede traject: ‘grootschalige uitrol domotica’. Uit het onderzoek kwam naar voren dat er bij de bewoners behoefte is aan een ander product dan wat er op dat moment geboden werd. Corporaties ervoeren verschillende functionaliteiten van de systemen als overbodig, vroegen om eenvoudige systemen en zagen de combinatie van ouderen en techniek als een probleem. Dit is een punt dat echt belangrijk is om het systeem succesvol te maken op de lange termijn. Er bleek een grote behoefte te zijn aan een eenvoudig systeem waarop verschillende functionaliteiten gekoppeld kunnen worden. Gebruiksvriendelijkheid en de mogelijkheid om vraaggestuurde functies aan te bieden zijn vereisten voor domoticasystemen. De verbinding met de zorg is echt onontbeerlijk daarbij. De meeste op de markt aangeboden E-domoticasystemen waren bekabelde systemen. Er waren maar beperkt ‘draadloze’ systemen op de markt, wat ook een verbeterpunt was, aangezien alleen met compleet of nagenoeg ‘draadloze’ techniek domotica in bestaande woningen aan te brengen. Ondanks deze voorgaande punten moet zeker worden vermeld dat de meerderheid vond dat deze eerste generatie domoticawoning voor ouderen een bijdrage leverde aan het langer zelfstandig blijven wonen, met een nadruk op de veiligheidsvoorzieningen. Vele projecten die buiten Nederland al zijn bewerkstelligd hebben deze eerste generatie geholpen. Voorbeeld zijn de Smarthomes in 2003/2004, waar onder andere in de Verenigde Staten domotica werd geïntroduceerd. Een belangrijke conclusie uit deze projecten was dat er teveel “vaste” domotica was gebruikt. Een waarschuwing die in de Nederlandse generaties niet aan dovemans oren was gericht, zo blijkt uit de losse systemen die nu op de markt zijn. 3.6.2 Tweede generatie domotica Na deze eerste generatie domotica verliep de implementatie van domotica in de zorg moeizaam. Reden voor de ministeries van VROM en VWS om in 2005 het traject ‘grootschalige uitrol domotica’ te introduceren. Vanuit een aantal woningcorporatieorganisaties is deze uitrol gestart, opdat een grootschalige implementatie van vraaggestuurde concepten van domotica bewerkstelligd kon worden. Een vraaggestuurde opzet van een domoticaproject betekent onder andere dat de bewoners keuzemogelijkheden krijgen aangeboden. Dit houdt meestal in dat er een bepaald basispakket wordt geformuleerd met daarnaast een aantal keuzemogelijkheden. In het nieuw gevormde basispakket zijn de volgende technische bouwstenen inbegrepen: - personenalarmeringsapparatuur van de vierde generatie - elektrisch/elektronisch slot - video-deurtelefonie
&
' (
))
*
De technische bouwsteen huisautomatiseringssysteem of E-domotica is hier weggelaten. Vele functies zijn nog wel in het keuzepakket te vinden via stand-alone installatietechniek. Dit basispakket is opgesteld in navolging van de woningcorporatie Nijestee. Deze woningcorporatie heeft een kritische studie gemaakt van evaluatieonderzoek. Zo kunnen de volgende negen functies worden gerealiseerd tegen ongeveer de helft van de kostprijs van een volledig toegeruste domoticawoning: €3500 (als een bewoner alle functies kiest) tegen €6000 tot €7500 euro. Dit laatste wordt te duur bevonden door de bewoners. Het basispakket domotica volgens het ‘Nijestee-model’ ziet er als volgt uit: 1 actieve personenalarmering 2 brandalarmering 3 inbraaksignalering door middel van schilbeveiliging 4 vanaf de alarmcentrale op afstand openen van de voordeur en centrale toegang 5 alarmstand van de woning voor zover technisch mogelijk: bijvoorbeeld het uitzetten van de televisie bij een verzonden alarm voor een ongestoorde spreekluisterverbinding tussen een zorgcentrale en de bewoner 6 video-deurtelefonie 7 aan-/uitschakelen van de keuken 8 nachtoriëntatieverlichting in de keuken 9 automatisch aangaan verlichting in de badkamer De functies 1 t/m 6 worden gerealiseerd door de drie genoemde technische bouwstenen uit het basispakket. Functie 4 wordt gerealiseerd door het aan elkaar koppelen van de drietechnische bouwstenen. Deze functie is bedoeld als oplossing voor het zogenoemde sleutelprobleem van (vooral) de thuiszorg. De functies 7 t/m 9 worden gerealiseerd door stand-alone installatietechniek. De techniek van het basispakket is bijna geheel draadloos, waardoor het goed toepasbaar is in bestaande (ouderen)woningen en flexibel is. Het grote voordeel van deze aanpak is naast de besparen in de kosten het sterk vraaggestuurde aanpak. Het is dus mogelijk de bewoners ‘à la carte’ te laten kiezen tussen de functies, zonder dat de kosten per functie te hoog worden. Dit met één uitzondering: het op afstand vanaf de alarmcentrale openen van de voordeur en de centrale toegang voor het snel doorlaten van de hulpverlening. Hiervoor zijn namelijk alle technische bouwstenen (3) nodig. Hierop zijn standaard twee uitbreidingsopties te kiezen, te weten een huisautomatiseringssysteem en een tweeweg beeld- en geluidsverbinding. Voor een verdere uitdieping van deze uitbreidingsopties verwijs ik u naar de handreiking domotica, te vinden in de literatuurlijst. Redenen om voor bovengenoemde structuur te kiezen zijn de volgende: ‘Kinderziekten’ zijn grotendeels verwijderd Systeem wordt door gebruiker zelf geoptimaliseerd Eerste generatie domotica is gedegen geanalyseerd Problemen die zich voordeden zijn oplosbaar Keuze voor nieuwe structuur lijkt niet slim, omdat er dan weer gestart zal worden met een eerste fase, waarbij een niet optimale afstemming waarschijnlijk geacht mag worden Vergelijkbaar met het Viedome-project17 17
Meer informatie over het Viedome project is te lezen in de handreiking Domotica
&
' (
))
*
Uitleg Matrix De negen punten uit het basispakket, samengesteld door de onderzoeksgroep Nijestee zijn in de bovenstaande matrix tegen het licht gehouden. In het eerste deel genaamd “Groepen zorgvraag zelfstandig wonenden” worden de drie zorggroepen zoals genoemd in paragraaf 3.5.2 gelinkt aan de verschillende functies. In het volgende deel wordt duidelijk uit welke bouwstenen de verschillende systemen zijn opgebouwd. Zo wordt duidelijk wat aangeschaft en geïnstalleerd moet worden om de gewenste functies te realiseren Als laatste is het behoeftepatroon van 55-plussers afgezet tegenover de domoticafuncties. Hierin wordt duidelijk dat de pure comfortfuncties (onderste drie behoeften) niet worden vertegenwoordigd. Dit sluit aan bij de doelstelling van Vilente. Op het gebied van puur comfort wil Vilente geen rol van betekenis spelen. Dit doet het met het aanbieden van dit basiskeuzepakket dan ook niet. Basispakket domotica Nijestee-model 9 Automatische verlichting badkamer
8 Nachtoriëntatieverlichting keuken
7 Aan-/uitschakelen keuken
beveiliging >55 jaar brandalarm 39% inbraakalarm 31% automatische melding bij de brandweer bij brand 32% automatische melding bij beveiligingsdienst 20% communicatie >55 jaar intercom 37% video-intercom 37% videofoon 32%
6 Video-deurtelefonie
Behoeftepatroon 55+
5 Alarmstand woning
Personenalarmeringsapparatuur van de vierde generatie Elektrisch/elektronisch slot Video-deurtelefonie Stand-alone
4 Openen deuren vanuit centrale
Technische bouwstenen domotica (§1.6.2)
3 Inbraakalarmering
Vereiste domotica zorggroep 1: beperkte ondersteuning Vereiste domotica zorggroep 2: zorgbehoeftiger Vereiste domotica zorggroep 3: meest zorgbehoeftig
2 Brandalarmering
1 Actieve personenalarmering
Groepen zorgvraag zelfstandig wonenden (§1.5.2)
&
' (
))
verlichting en verduistering sensoren om verlichting automatisch aan te zetten en ook weer uit te schakelen woning in dag- en nachtstand nachtelijk oriëntatie verlichting verwarmen, koelen en ventileren (comfort) mechanische ventilatie klimaatmanagement bedieningspaneel van de verwarming, verlichting en zonwering
*
>55 jaar 35% 26% 31% >55 jaar 31% 19% 19%
= van toepassing 1 = vereist voor zorggroep 2 = aanbevolen voor zorggroep 3.6.3 Financiering Het is van belang om bij de financiering van een domoticaproject onderscheid te maken tussen initiële kosten en operationele kosten. Voor de initiële kosten kan veelal een beroep worden gemaakt op subsidies, operationele kosten vallen vaak daarbuiten. Een maandelijkse bijdrage is van belang voor het voortbestaan van de ontwikkelde functionaliteiten en diensten. Deze bijdrage kan door bewoners betaald worden, maar tevens door de andere partijen betrokken bij het project. Deze verschillende vormen komen ook voor bij de tot nu toe gerealiseerde projecten voor.18 De vraag: “Wie gaat dat betalen” is waarschijnlijk al zo oud als de weg naar Rome, maar daarom niet minder van deze tijd. De onderzoeksgroep Seniorenmarketing zouden hier zelfs durven te beweren dat met de grootse mogelijkheden heden ten dage de gestelde vraag alleen maar belangrijker en meer overheersend is verworden. Obstakel bij Vilente is in het geval van de domotica dat er geen noodzaak is om het te integreren in de woningen, omdat zij bij het gebrek aan domotica niet als verwijtende partij kunnen worden beschouwd. Maar hierbij moet wel een kanttekening geplaatst worden en hierbij beroept de onderzoeksgroep zich op het volgende statement: “Wat niet uit het oog verloren mag worden is het feit een groot aantal voordelen niet in geld uit te drukken zijn, maar wel een substantiële bijdrage kunnen leveren aan de veiligheid en zelfredzaamheid van personen die de wens hebben uitgesproken om ondanks een aanwezige en wellicht stijgende zorgvraag thuis te willen blijven wonen.19” De argumenten van bewoners die domoticatoepassingen zouden willen, maar dit een taak voor Vilente vinden om dit te betalen, kunnen naar de prullenbak worden verwezen, aangezien het uiteraard niet zo is dat Vilente een filantropische instelling is. Interessanter is het vraagstuk of bewoners, gedeeltelijk of geheel, bereid zijn (mee) te betalen voor deze nieuwe toepassingen in hun huizen. Dit is ook het speerpunt geweest in de interviews op het gebied van de domotica, want de vraag of iedereen het fijn zou vinden als er gratis toepassingen geplaatst gaan worden om het leven te vergemakkelijken is retorisch en zal in alle gevallen bevestigend worden beantwoord.
18 19
http://www.bouwcollege.nl/Pdf/KPAlgemeen/EindverslagDomoticaInDeZorg.pdf http://www.bouwcollege.nl/Pdf/KPAlgemeen/EindverslagDomoticaInDeZorg.pdf
&
' (
))
*
Hierboven werd aangenomen dat een ieder positief tegenover de domoticatoepassingen stond. Dat deze aanname terecht is wordt hieronder beargumenteerd met behulp van de antwoorden van de bewoners uit het interview. Hierin kwam naar voren dat wanneer er voorbeelden genoemd werden van domoticatoepassingen, deze als positief en een idee voor de toekomst gezien werden door de bewoners. Uit onderzoek van het IWZ onder woningcorporaties blijkt dat relatief veel corporaties overtuigd zijn van het nut van domotica. Het voordeel voor de corporaties zelf is dat de organisaties, door het aanbieden van domoticawoningen, voldoen aan hun maatschappelijke doelstelling. Dit ervaren corporaties vanuit de brede maatschappelijke taak waarvoor ze zich gesteld zien. ! +%/&9,(', 3.7.1 Awareness In de interviews is er een rode draad in het verhaal van de domotica te ontdekken. De problemen die door domotica kunnen worden opgelost zijn er zeker. Mensen zien in dat het in situaties van pas zou (zijn) gekomen, maar de “awareness” is nog niet aanwezig. Nu rijst de vraag of deze interesse aangewakkerd moet worden, om zo enerzijds de mensen te helpen en anderzijds zelf een abonnementservice af te sluiten, of dat het beter is deze interesse niet aan te wakkeren, met als resultaat dat de latente behoefte niet wordt aangewakkerd. Dit is uiteraard een afweging voor Vilente. Wel wil de onderzoeksgroep Vilente er nogmaals erop wijzen dat de capaciteit van de gezondheidszorg niet is ingesteld op de groeiende zorgvraag die er zal komen. Nogmaals, over ongeveer 15 jaar zal de vergrijzing zijn top bereiken en vóór die tijd zijn vergaande maatregelen nodig om het dreigende capaciteitstekort in de zorg op te vangen. Dat mensen zullen gaan klagen wanneer de zorginstellingen niet meer toegankelijk zijn door tekorten is duidelijk. Door mensen die hiervoor in aanmerking komen uit de intramurale zorg (verzorgingstehuizen) te houden en de extramurale zorg voor die mensen te vergemakkelijken en verbeteren wordt het capaciteitsprobleem verminderd, tegengehouden of misschien wel verminderd.
In het document Calibrated Care van Laurie M. Orlov wordt de toekomstige roep om besparing in de zorgsector overduidelijk. In de Verenigde Staten is een enorme scheefgroei
&
' (
))
*
ontstaan in de zorgsector. Figuur 1a geeft aan dat de economische groei tot 2007 ver achterbleef bij de excessief gestegen uitgaven in de zorg. Hier is de economische recessie nog niet eens in verrekend. Het is een eerste waarschuwing dat er naar nieuwe middelen moet worden gezocht in de zorgsector in Nederland, waar domotica een onderdeel is om de zorgkosten te reduceren. Figuur 1b geeft voor de Verenigde Staten aan dat in de komende 70 jaar het kostenplaatje van de zorg naar verwachting stijgt tot een 28% van het GDP (BNP), iets wat niet in de hand te houden is. 3.7.2 Implementatie Dat de roep om domotica op de langere termijn zal verworden in een schreeuw lijkt door bovenstaande argumenten een kwestie van jaren, zo niet nog korter. Een gedegen systeem zal na een eerste grootschalige inzet leiden tot een enorme vraaggroei, aangezien bewoners steeds meer, steeds langer zelfstandig willen blijven wonen. Na de eerste generatie domoticawoningen, die ondanks zijn ‘nieuwheid’ al zeer nuttig bleek voor de bewoners, wordt verwacht dat een beter afgesteld systeem dat de belangen van de bewoners nog beter behartigd nog veel meer een succesformule zal blijken, zodat voor Vilente het hiernavolgende keuzemoment zich voordoet. De kans die er nu is om innoverend te zijn zonder veel risico’s te lopen, omdat het systeem al uitgebreid getest en geanalyseerd is, zonder dat er de verwachte grote uitrol is, zal bij het uitblijven van een keuze voor de implementatie van een domoticapakket in de huizen waar Vilente service biedt binnen enkele jaren leiden tot een verplichting. Redenen om te implementeren lijken de redenen om niet te implementeren te overvleugelen.
&
' (
))
*
4 METHODOLOGIE Tijdens een onderzoek zijn er natuurlijk altijd knelpunten die het uitvoeren van het onderzoek lastig kunnen maken. In het volgende hoofdstuk zijn de stappen van het onderzoek te lezen, waarbij deze eventuele knelpunten worden besproken. +.5,0+6, Eind september is er een begin gemaakt met het onderzoek naar vraagpatronen in de wijk Veldhuizen in Ede. Als introductie van het project werd er een inleidend college gegeven. Omdat in de groep seniorenmarketing geen studenten zaten met een opleiding aan de Faculteit Gezondheidszorg, Gedrag en Maatschappij was het onderwerp voor hen erg onbekend. Als voorbereiding op het veldwerk zijn er colleges gevolgd over interviewen, transcriberen, coderen & decoderen en analyseren. Na het volgen van deze workshops is er een begin gemaakt met het veldwerk. '&)2 '.5 Het veldwerk bestond allereerst uit het werven van respondenten. Met een onderzoeksteam bestaande uit zes projectgroepleden en een medewerker van Vilente zijn bewoners van de Groenendaal flats in Ede gevraagd mee te werken aan het onderzoek. Vooraf was een brief gestuurd door Vilente over het doel van het onderzoek. Weinig bewoners van de flat hadden deze brief gelezen, waardoor het lastig was het beoogde aantal van 15 respondenten te werven. Ook werd door bewoners van de flat naar Vilente gebeld voor extra uitleg over het onderzoek. De medewerkers van Vilente waren echter niet op de hoogte van het interview waardoor het voor de flatbewoner als een onbetrouwbaar interview overkwam. Omdat de resultaten van de eerste acquisitie tegenvallend waren, was het noodzakelijk een tweede en derde acquisitieronde te organiseren waaronder ook de Mariendaal en Veldhuizen B. Na deze rondes en een aantal afzeggingen van respondenten kwam het uiteindelijke aantal respondenten uit op 12. Ook is gebleken dat de bewoners van de wijk Veldhuizen na 19:00 nauwelijks meer de voordeur openmaken. Hierdoor is het aan te bevelen in het vervolg overdag respondenten te werven. Om de interviews goed te kunnen laten verlopen is er gebruik gemaakt van een interviewguide. Deze interviewguide bood structuur tijdens het interview. De interviews zijn afgenomen in groepjes van twee studenten. De meeste interviews verliepen soepel. Enkele werden gehinderd door het ontstaan van ruis, door hoestaanvallen van de respondent of door aanwezige achtergrondmuziek. De methode van onderzoek die wij hebben toegepast is narratief onderzoek. Dit is een vorm van kwalitatief marktonderzoek. Het doel bij narratief onderzoek is dat mensen hun verhaal vertellen. De interviewers hebben om deze reden zo weinig mogelijk vragen gesteld. Van de interviews zijn door middel van voicerecorders geluidsopnamen gemaakt. Deze geluidsopnamen zijn na het transcriberen vernietigd. Alle respondenten zijn bij aanvang van de interviews geïnformeerd over de privacymaatregelen die voor het onderzoek werden gehanteerd. Voordat het daadwerkelijke interview begon, hebben de respondenten een
&
' (
))
*
zogenaamd ‘informed consent’ getekend, waarmee zij toestemming gaven voor het maken van opnames en het gebruik van de informatie die zij tijdens het interview vertelden. .$%,/.(:'.'%" /+)'.'% # )'/+)'.'% Nadat de interviewronde afgerond was, is er een begin gemaakt met het transcriberen van de interviews. Problemen die hierbij ontstonden waren moeilijk verstaanbare respondenten door binnensmonds praten, achtergrondmuziek of te zacht opgenomen gesprekken. Bij het coderen bleek dat dit aspect onderhevig is aan subjectiviteit. Het verdient aandacht dit met de groepsleden af te stemmen zodat allen dezelfde waarden hechten aan de diverse codes. De interviews zijn getranscribeerd, wat betekent dat de interviews letterlijk zijn uitgeschreven. Hiervoor zijn een aantal transcriptieafspraken gemaakt, zodat de onderzoekers allemaal dezelfde werkwijze zouden hanteren: In de getranscribeerde interviews zijn geen witregels opgenomen Het verhaal van de cliënt staat voorop, daarom is alleen de tekst die de interviewer zegt tussen deze haakjes: [ ] opgenomen … betekent een stilte Emoties of non-verbale uitingen worden tussen haakjes weergegeven, bijvoorbeeld (lacht), (huilt). Wanneer de respondent onverstaanbaar is wordt er geschreven: (onverstaanbaar). Uitingen die de interviewer enkel doet om te laten weten dat zij luistert, zoals ‘hm’, ‘ja’, of ‘oké’, worden niet in de tekst opgenomen. Na het transcriberen is de relevante informatie gefilterd door middel van coderen en labellen. Dit bestand is te vinden op bijgevoegde cd-rom. Er is gebruik gemaakt van de volgende labels: Wat: Fysieke omgeving, toegankelijkheid van zorg- en dienstverlening, bereikbaarheid, sociale relaties, domotica, persoonlijk welbevinden, zorg, service en ondersteuning, financieel en materiële status, zingeving, gemeenschapsactiviteiten, culturele voorzieningen, commerciële voorzieningen, veiligheid, persoonlijke ontwikkeling, mantelzorg, autonomie, biografische informatie, overig. Wie: woning, straat, flat, Bellestein, dorp, wijk, eigen, naasten, veraf Hoe: positief, negatief, neutraal, aanbod, vraag, probleem, oplossing, bekend met, onbekend met, behoefte aan, geen behoefte aan. $66+.-$*' Na het coderen & decoderen is de projectgroep bij elkaar gekomen om de gegevens te verwerken tot een eindrapport. Alle projectleden hadden moeite met de korte tijdspanne waarin de rapportage tot stand moest worden gebracht. Dit laatste argument werd vooral gevoed door de grote(re) tijdspanne die de andere onderzoeksgroepen tot hun beschikking hadden. +%+)(,/(6&(%$(. +3'.&'* +'&*.+'6'%1 $.5'-(%* Over de groepsbijeenkomsten kan gezegd worden dat wanneer er duidelijkere afspraken waren gemaakt, dit het werkproces positief beïnvloed werd. Bij een dergelijk overleg werden kritische punten besproken en een planning voor het vervolg van het project besproken. Over de begeleider vanuit Doelgroepmarketing mag gezegd worden dat deze met zijn kritische blik en scherpe visie een onmisbare steun was binnen dit project. !
&
' (
))
*
5 RESULTATEN Uit alle getranscribeerde en geanalyseerde interviews vloeide hiernavolgend hoofdstuk met bijbehorende resultaten voort, waarbij deze resultaten tevens de basis legden voor de hoofdstukken 6 en 7 (conclusies en aanbevelingen). +%'% 5.1.1 Fysieke omgeving 5.1.1.1 Bellestein Uit de interviews blijkt dat de respondenten veel belang hechten aan de fysieke omgeving. Elke respondent bezoekt het winkelcentrum Bellestein om de dagelijkse boodschappen te halen. Respondenten gaven aan het erg te waarderen dat het winkelcentrum Bellestein zo dichtbij gelegen is. Ook zijn de respondenten te spreken over de voorzieningen in de wijk. De pinautomaten, postkantoor en supermarkten zijn veel genoemde en geprezen zaken. In het winkelcentrum wordt door sommige respondenten een damesmodezaak en een visboer en als gemis genoemd. ‘’wat vindt u eigenlijk van het winkelcentrum?[ Ideaal!, ik ga ook wel naar het dorp, maar ik ga ook elke dag boodschappen doen, elke dag even naar de overkant. Verse groenten en ja alles wat je nodig hebt.] Oke, alles zit er wat u nodig hebt?[ Alles zit er wat wij echt nodig hebben ja’’ [ zijn er dingen die u mist? ] nee...ja de bank haha [behalve winkels en de bank zijn er ook andere dingen die u mist dingen die u kunt doen?] ja nou een dameskledingzaak dat is hier ook niet, maar dat hoef je ook niet iedere dag of wel [ nee haha] 5.1.1.2 Ede-centrum Omdat er geen markt is in Bellestein gaan respondenten naar het centrum van Ede. Over het marktplein wordt gezegd dat het vroeger gezelliger was. Daarnaast wordt er ook vaak een bezoek gebracht aan verschillende supermarkten in het centrum en aan kledingzaken. De bioscoop en de bibliotheek worden ook genoemd als vaak bezochte voorzieningen. Het wordt betreurd dat er geen bibliotheek in Veldhuizen meer is gevestigd. Hiervoor moeten mensen nu naar Ede centrum. Verder wordt het betreurd dat door de christelijke grondslag van de gemeente Ede de winkels in het centrum nooit op zondag geopend zijn. ‘’[ ja, maar ik vind die oude markt toch wel gezelliger,maar dat ligt misschien aan ons. Omdat wij toch nog een beetje van de oude stempel zijn. ze hebben een nieuw marktplein gebouwd. Ja en het oude marktplein was altijd toch wat, ik weet niet, knusser zeg maar.] Oh, het zijn niet de kraampjes? [ Nee nee, die zijn allemaal nog het zelfde maar het is allemaal zo gemoderniseerd.] Ik weet wel, je moet met de tijd mee. Maar toch dat mis je soms wel] ’’ SM7 ‘’Ja er zijn een hoop dingen dat je zegt dat wil ik veranderen. Maar doe t maar eens even. En iedereen heeft zijn dingen(…) En we zitten in een beetje een christelijke gemeente,dat weegt allemaal mee, dus de winkels een keer open op zondag…’’ 5.1.1.3 Openbaar vervoer #
&
' (
))
*
Respondenten zijn tevreden met het openbaar vervoer. De bus stopt vrijwel voor de ingang van de flats. Ook wordt er gebruik gemaakt van de auto. Er wordt geklaagd over de smerigheid van de parkeerplaatsen bij de Groenendaalflats. Dit is volgens de respondenten afkomstig van de bomen langs de parkeerplaats. Sommige respondenten fietsen wekelijks naar Ede centrum om daar boodschappen te doen en wat lichaamsbeweging te krijgen. 5.1.1.4 Medische voorzieningen Aangezien de respondenten op leeftijd beginnen te raken worden medische voorzieningen steeds belangrijker voor hen. Het wordt gewaardeerd dat er een apotheek, dokterspost en diverse therapieën dicht in de buurt zijn. Sommige bewoners komen wel eens op de Pleinen omdat daar een naaste woont. Andere zijn wel op de hoogte van de mogelijkheden van de Pleinen maar zijn daar naar eigen zeggen nog niet aan toe. ‘’En nu kunnen we ook bij de Pleinen terecht geloof ik. Voor een kop koffie en een maaltijd. Maar daar zijn we nog niet aan toe. ‘ 5.1.1.5 Flat Over de woning zijn alle respondenten zeer te spreken. Het is een ruime woning met een heerlijk balkon aldus de respondenten. De straatverlichting is goed, maar het kan natuurlijk altijd beter. Aandachtspunten zijn het schoonhouden van de flats. Dit vinden bewoners erg belangrijk. (Zoals ook aangegeven in de onderzoeksrapportage van Verpleegkunde), hebben mensen last van de bomen op de parkeerplaats. Deze scheiden een vocht af dat op auto’s komt. Er is nog discussie over het laten staan of weghalen van deze bomen. In de zomer kan het erg warm worden in de flats waardoor op het balkon zitten bijna onmogelijk is. Ook zijn aspecten als veiligheid en woning aanpassingen van belang voor de bewoners. Deze worden verder uitgewerkt verderop in het rapport. ‘’Wij zouden bij wijze van spreken die bomen hiervoor, ’s zomers, die bomen die scheiden een vocht af dat op je auto komt en dat is zo’n kleverige massa. Dat is heel vies, gaat allemaal plakken’’ “Wat zijn voor uw de belangrijkste aspecten om prettig te kunnen wonen in deze wijk? Wat vindt u belangrijk?] Dat het netjes is, dat vind ik echt wel belangrijk, schoon dan he, niet allemaal rommel van je afgooien.’’ ‘’nou ik heb niet zoveel zin, want hier op deze flat kan het vreselijk warm zijn als het echt warm is in de zomer. [Staat dan de zon verkeerd?] nou, je staat de hele dag, ik zit bijna bovenin, rondom bij het balkon, waar je dus lekker zou kunnen zitten, [En wat vindt u daarvan?] Nou, dat is jammer, want ik vind het balkon juist zo’n belangrijke plek van de flat, en het is ook heerlijk om hier buiten te zitten.’’ 5.1.2 Zelfstandig wonen Zelfstandig wonen is voor alle respondenten van belang. Hier wordt het geheel zelfstandig functioneren in het dagelijks leven onder verstaan. De meeste respondenten wonen op dit moment nog geheel zonder hulp. Enkele ontvangen Alfahulp of hulp van Veldhuizen actief. Uit de gehouden interviews kwamen op het gebied van zelfstandig wonen de volgende punten naar voren. "
&
' (
))
*
De meeste respondenten geven aan dat ze zo lang mogelijk zelfstandig thuis willen blijven wonen en het verhuizen naar een verzorging- of verpleeghuis zo lang mogelijk willen uitstellen. Eventuele woningaanpassingen of hulpmiddelen vinden ze hierbij geen probleem. Op de vraag wanneer ze niet meer thuis kunnen blijven wonen, werden variërende antwoorden gegeven zoals: “Nou ik denk dat je lichamelijk dan zo krakkemikkig bent dat je je niet meer zelfstandig kan voorbewegen”. Andere veel voorkomende omslagpunten die AWS gehoord heeft zijn: rolstoelafhankelijk zijn, bedlegerig zijn of het krijgen van dementie. Vooral het laatste punt speelt een belangrijke rol bij het omslagpunt van zelfstandigheid; op het moment dat ze geen inzicht meer hebben in wat er thuis moet gebeuren, en dus niet meer voor zichzelf kunnen zorgen, zouden veel van de respondenten naar een verzorgingof verpleeghuis willen.20 Wanneer er uiteindelijk gekozen wordt voor verhuizen naar een (verzorgings)tehuis zijn er nog een aantal zaken waar rekening mee gehouden moet worden. Zo is een eenpersoonskamer van belang in een zorgtehuis, zodat de privacy enigszins gewaarborgd kan blijven. Daarnaast blijkt ook vers bereid eten, zoals in de Pleinen, een belangrijke factor bij de keuze voor een tehuis te zijn. ‘’Maar het ligt er ook wel aan waar je dan geplaatst kan worden, als op een plaats komt hier, bij de Breukelhof met 4 op een slaapkamer dan heb je helemaal geen privacy. Dat zou ik wel erg vinden. Hier op de Pleinen is het natuurlijk allemaal veel ruimer, en [Een eigen kamer, dat is wel belangrijk voor u.] Ja, dat zou ik heel belangrijk vinden [En bij de Pleinen was ook vers eten, vers gekookt, is dat ook belangrijk voor u?] Ja, dat vind ik ook wel belangrijk [Dus vers eten, een eigen kamer vindt u belangrijk?]. JA! ’’ 5.1.3 De Pleinen De meeste respondenten zijn bekend met de eetmogelijkheden en opvangmogelijkheden die de Pleinen biedt. Wel is er hier onduidelijkheid over het hoe en wat. Enkele mensen zeggen gebruik gemaakt te hebben van de mogelijkheid om te komen eten bij de Pleinen, andere zeggen van plan te zijn dit in de toekomst te gaan doen. De rest van de mogelijkheden op de Pleinen is de geïnterviewden onbekend. Het is bij de respondenten wel bekend dat je voor zorg bij de Pleinen kan aankloppen. ‘’Het enige probleem wat ik dan gehoord heb, en dat heb ik hier ook gehoord op de vergadering. Er waren er meerdere mensen die ernaartoe wilden, er zit er hier ook één, die ken ik heel goed, haar man heeft een hersenbloeding gehad, die is gehandicapt nu, hij kan wel lopen, maar praten moeilijk, en die wilden dus samen daar naartoe. Maar dat kunnen ze niet betalen, 750 euro, voor zo’n appartementje, plus wat er nog bij komt, dan zit je zo aan de 1000 euro, nou, dat kunnen ze niet opbrengen. Dus we vragen ons af, is het weer voor de mensen die het kunnen betalen.’’ ‘’En nu kunnen we ook bij de Pleinen terecht geloof ik. Voor een kop koffie en een maaltijd. Maar daar zijn we nog niet aan toe’’ [En komt er misschien nog enige zorg vanaf de Pleinen? Weet u daar misschien iets van?] Ja, we hebben wel een paar keer vergadering gehad waarvan ze ook van de Pleinen spraken, maar als het nodig is kan je daar wel terecht hè. [Oké en wat vindt u daarvan?] Ja, 20
Brok,S. & Linden, S. van der (2010). Onderzoeksrapport Vraagpatronen van oudere bewoners uit de wijk Veldhuizen te Ede.
&
' (
))
*
we zijn wezen kijken toen het daar open huis was, het is wel mooi daar hè. En vers eten hè, dus geen diepvries maaltijd. Maar het ligt er ook wel aan waar je dan geplaatst kan worden, als op een plaats komt hier, bij de Breukelhof met 4 op een slaapkamer dan heb je helemaal geen privacy. Dat zou ik wel erg vinden. Hier op de Pleinen is het natuurlijk allemaal veel ruimer, en [Een eigen kamer, dat is wel belangrijk voor u?] Ja, dat zou ik heel belangrijk vinden. Nee, want we kunnen nu ook als we willen een beroep doen op de Pleinen he…. [ok dan komt er iemand helpen?] ja, en als er iets bijzonders is je hebt hulp nodig of uh… revalideren niet natuurlijk. Nee maar hulp kan je altijd krijgen he… dus dat is voor prikken en uh…. Alle verzorging kan zo een beetje. Dus dat is best wel makkelijk he… Nee want het is pas. Het is al wel langer open, maar dat eten voor mensen van buitenaf is pas. Ze kunnen niet meteen alles doen natuurlijk. [En bent u van plan om dat te doen?] Ik wil er wel een keer heen gaan ja, om te kijken hoe dat is. Er zijn er een paar geweest van ons, om daar te eten. Maar dat moet heel goed geweest zijn. volgens mij voor 6 euro. [6,50 euro inderdaad. Dat is wel een goede oplossing denk ik.] Ja, en dat lijkt me wel leuk om te doen zo '&4(7% 5.2.1 Sociale relaties Vrijwel elke respondent zegt veel waarde te hechten aan sociale contacten. Bewoners vinden het belangrijk elkaar gedag te zeggen binnen de flat. Een groot deel van de geïnterviewden geeft aan dat ze goede buren erg belangrijk vinden. Daarnaast is binnen de flat een goede onderlinge sfeer tussen de meeste bewoners. Dit zorgt ervoor dat mensen er met plezier wonen. Toch is er bij veel bewoners geen behoefte aan gemeenschappelijke activiteiten als bingoavonden of kaartclubjes in de flat. Wel zouden bewoners het leuk vinden wanneer er bij de Pleinen een dansavond georganiseerd zou worden. Sommige bewoners hebben moeite met het feit dat er zo veel buitenlanders (vooral Marokkanen) in de buurt zijn komen wonen. Een ergernis vormt de schotels die ze aan het balkon hebben hangen, deze zorgen voor een smerig aanzicht van de flat. Voor andere bewoners is het geen enkel punt van welke afkomst buurtbewoners zijn. Het sociale contact wordt voornamelijk op gebouwd doordat de geïnterviewden vrijwilligerswerk doen, naar danslessen gaan of contact opdoen via de zaken die Vilente organiseert. [‘’Wat zijn voor u eigenlijk de belangrijkste aspecten om prettig te kunnen wonen?] uhm al s je leuk omgaat met je buren en voor de rest uh. [En hoe ervaart u dat op dit moment in uw situatie?] ja best prettig, gaat prima’’ ‘’En in wezen met plezier, maar ja, je mag het misschien niet zeggen maar er komen hier steeds meer Marokkanen deze kant op. En ja dat vind ik wel jammer’. Alleen ik vind een ergernis die schotels, vroeger had je dan die antennes die moesten allemaal weg omdat het voor het aanzicht smerig was. En nu zie je al die schotels en ik denk dan dan krijg je t zelfde idee als toen met die antennes. ] Oké op die manier. [ Ja dat is wel jammer, dat die mensen hun eigen zender willen zien vind ik niet erg, daar hebben ze ook recht op. Maar laat ze het dan een beetje aan de binnenkant hangen, we hebben zo’n groot balkon. Dat ze het een
&
' (
))
*
beetje bij hun eigen aan de binnenkant houden. Want nou zie je ze allemaal aan de leuningen van de galerij’’
‘’Of het nou Chinezen zijn of Marokkanen. Maakt allemaal niets uit. Ik respecteer iedereen. Maakt me niets uit.’’ 5.2.2 Persoonlijk welbevinden De geïnterviewden voelden zich in de wijk Veldhuizen over het algemeen zeer prettig. De geïnterviewden gaven wel aan dat er ook negatieve kanten zijn aan het wonen in de wijk Veldhuizen. Eén voorbeeld hiervan is de problematiek met de Marokkanen in de wijk (zie onderdeel veiligheid). Sociaal maken de mensen erg veel contact. De meeste geïnterviewden zijn van mening dat er binnen de flat genoeg mogelijkheden zijn om contact te maken. Wel geven ze aan dat je zelf wel contact moet willen maken. Velen hebben de behoefte om elkaar te leren kennen binnen de flat, al is het maar voor een kort praatje. Bovendien zijn de meeste bewoners bereid om elkaar te helpen wanneer dit nodig is. Naast het vele sociale contact dat de mensen binnen de flat maken wordt er ook nog veel bewogen. Veel van de geïnterviewden geven aan dat ze regelmatig een stuk gaan wandelen of gaan fietsen. Daarnaast wordt er ook nog meegedaan aan andere activiteiten die georganiseerd worden. Er kan geconcludeerd worden dat de mensen die binnen Veldhuizen over het algemeen zeer prettig wonen. Ondanks dat de senioren aangeven prettig te wonen, zijn er structurele problemen en angsten in het antwoordenpatroon van de ondervraagden te ontdekken, die de woonvreugde nu en in de toekomst kan aantasten. Veel gehoorde problematiek is de veiligheid en de angst in de avond (buitenshuis). 5.2.3 Persoonlijke ontwikkeling Uit reacties van de geïnterviewden is gebleken dat mensen niet altijd weten welke mogelijkheden er zijn op het gebied van persoonlijke ontwikkeling. Sommigen weten dat er allerlei mogelijkheden zijn om cursussen te volgen, maar dit is lang niet bij iedereen bekend. Het is duidelijk dat de meeste persoonlijke ontwikkeling is terug te zien bij het computergebruik. Velen zien de computer als een manier om de vereenzaming tegen te gaan, of gebruikt internet op de computer. Dit zijn de belangrijkste redenen dat men zich probeert te ontwikkelen op computergebied. 5.2.4 Zingeving Met zingeving wordt bedoeld dat men actief is met het zoeken naar de bedoeling/zin van het leven, grote gebeurtenissen of activiteiten in het leven, of trachten dit doel te scheppen. Voorbeelden hiervan is pastoraal werk, lid van een kerkgenootschap of lid van vrijwilligersorganisaties. In ons onderzoek is niet veel na voren gekomen aangaande deze onderwerpen. Toch is er bij enige ondervraagden wel duidelijk dat ze hier mee bezig zijn. De geïnterviewden houden zich het meest bezig met kerkelijk werk. Vanuit de kerk wordt bovendien ook andere vrijwilligerswerk geregeld, zoals langs gaan op ziekenbezoek o.a. Ander vrijwilligerswerk dat terugkwam uit ons onderzoek is dat mensen helpen in de Pleinen, en dat sommigen actief zijn in (sport)kantines. 5.2.5 Gemeenschapsactiviteiten
&
' (
))
*
De behoefte aan gemeenschapsactiviteiten verschilt heel erg. Vanuit Vilente worden in een aantal activiteiten georganiseerd maar er is niet bij iedereen evenveel behoefte aan. Grootste thuisblijfargument is de angst om ’s avonds naar buiten te gaan. “Misschien anderen die hier wonen die daar naartoe gaan, maar je moet één ding niet uitsluiten, dat altijd het negen van de tien keer in de avonduren is, en dat wij niet de straat op gaan ’s avonds, ook ik niet. [En waarom is dat?] Nou, omdat het niet vertrouwd is.” “Als je negen van de tien ouderen vraagt of ze ’s avonds de deur uitgaan, dat er negen zeggen van nee. Mijn kinderen die willen dat ook niet, die zeggen van “mam, als je ergens naartoe wil, bellen, dan komen we je halen.” Ze willen zelfs niet dat ik op de stoep sta, omdat het niet vertrouwd is. En nu ben ik er de hele tijd nog zo mooi tussenuit geglipt, maar er zijn dus mensen die wel beroofd of aangevallen zijn.” De meesten ondervraagden stellen de activiteiten door Vilente georganiseerd op prijs, maar doen niet altijd mee. Uit ons onderzoek is gebleken dat de mensen met een partner minder behoefte aan de activiteiten georganiseerd door Vilente dan de mensen zonder partner. Naast de activiteiten die door Vilente worden georganiseerd gaan sommigen van de geïnterviewden ook nog naar activiteiten die niet door Vilente worden georganiseerd. Verder is er nog erg veel behoefte aan een dansgroep. Er zijn meerdere mensen binnen de flats die graag mee zouden willen doen aan dansen. Zie onderstaande quote: “[Zijn er nog aspecten die u belangrijk vindt om te vertellen waar wij nog niet over gepraat hebben.] Nee, die dansschool zou hartstikke leuk zijn, al is het maar één keer in de maand. En er zijn er meer in de flat hoor, die hebben dat allemaal opgeschreven op die avond van Vilente vorig jaar.” 5.2.6 Veiligheid Dit is één van de meest besproken, en het als meest belangrijk ervaren onderwerp door de geïnterviewden. Het belangrijkste wat uit ons onderzoek is gekomen is dat bijna alle ondervraagden zich onveilig voelen in de wijk Veldhuizen. Dit onveilige gevoel is vooral wanneer het donker is. Mensen durven in de avond niet meer uit hun woning te komen. Mochten ze in het donker thuis komen dan durven ze soms niet eens van de parkeerplaats voor hun flat, de flat in zonder aanwezigheid van hun partner. Men voelt zich dus, vooral in de avonduren, zeer onveilig. Als gevolg hiervan doen velen geïnterviewden in de avond de deur niet meer open. Wat wel in veel gevallen door de geïnterviewde als oplossing wordt aangegeven is dat ze het zeer prettig ervaren als wanneer er beneden wordt aangebeld dat ze kunnen zien wie er aan de deur staat. Dit zou er voor zorgen dat ze in de avonduren toch de deur los doen in sommige gevallen. Bij een aantal flats is er nog geen enige vorm van beveiliging en kan iedereen nog de flat in. Dit zorgt ervoor dat er regelmatig mensen in de flat zijn (o.a. drugsgebruikers) die hier hun onderkomen zoeken. Vandaar dat in deze flats de vraag naar enige vorm van beveiliging aanwezig is. Een positief punt volgens de bewoners is dat er begonnen is met het ophangen van camera’s in de wijk. Het is alleen zo dat dit gebeurd is in de Langhorst, en niet in het gedeelte waar de mensen uit dit onderzoek wonen. Er zijn mensen die ook heel graag camera’s geplaatst zien worden bij hun in de wijk. Toch zijn er ook een aantal
&
' (
))
*
ondervraagden die bang zijn dat hun privacy in het gevaar komt wanneer er bij hun in de wijk ook camera’s worden geplaatst. Een ander punt dat de bewoners aangeven is dat ze van de politie meer verwachten ter preventie van voorvallen in de wijk Veldhuizen. Zo zouden ze graag meer politie zien in de wijk. Velen geven wel toe dat ze af en toe politie zien rijden, maar hoeveel daadwerkelijk is bij hun niet duidelijk. Toch hebben ze wel het gevoel dat dit wat meer mag zijn. Een aantal bewoners is van mening dat de problemen hoofdzakelijk worden veroorzaakt door mensen van Marokkaanse afkomst. +.* Het onderdeel zorg bestaat uit drie subonderdelen. Allereerst zal er ingegaan worden op het onderdeel mantelzorg. Hierna zal de thuiszorg besproken worden en als laatste zal de toegankelijkheid van zorg besproken worden. 5.3.1 Mantelzorg Wanneer er aan de bewoners wordt gevraagd of ze mantelzorg willen ontvangen ervaren ze dit als last. Ze willen het liefst niet op hun kinderen leunen, dit vanwege een te klein huis of druk bezette uren. “Ze woont in Den Helder ze heeft ook niet een groot huis daar. Ik denk dat het beter zou zijn dat iemand anders mij verzorgd...ik heb nog twee kleindochters...soms komen ze langs met hun autootje dan ga ik voor ze koken.” Men wil het liefst zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen met professionele hulp aan huis waar nodig is. Hierbij wordt gedacht aan hulp bij het huishouden of simpelweg een maaltijd klaarmaken. Mocht dit niet meer mogelijk zijn dan wordt er al gauw gekozen voor overplaatsing naar een verzorgingshuis. Dit doet men eerder dan dat ze een beroep op de kinderen doen, dit ondanks dat men verzorgingshuizen niet als hun thuis beschouwt. Ze zien ertegenop om hier ooit terecht te komen. Opvallend is dat veel van hen daarentegen wel mantelzorg aan hun naasten verlenen. Dit doen ze in de vorm van boodschappen doen, of een luisterend oor bieden. Bij intensief werk gaat de voorkeur naar officiële zorg. “Ik weet het niet 100% zeker, maar er was een tijd lang dat ze ook niet zelfstandig kon koken. Dat kan ze nu wel weer, maar ze had haar pols gebroken. En in Maanderzand kun je dan maaltijden krijgen aan huis bezorgd. Maar een buurvrouw van haar die heeft toen die hele tijd voor haar gekookt. En dat zal ik dus niet gedaan hebben. Ik zal eerder de officiële zorg dan hebben aangevraagd. En die boodschappen dat weet ik niet. Ik zal denk ik eerder geneigd zijn als dat mogelijk om het via instanties te krijgen.” Daarnaast vind men het vanzelfsprekend om langdurig en intensief voor je partner te zorgen als hij of zij dat zelf niet meer kan. ‘ja nou je doet je man toch niet zomaar weg of wel?’ In een aantal gevallen is de zorgperiode langer dan drie maanden. Vaak is het een periode van jaren. [Wat is uw definitie van het woord zorg?] zorg [ja] dat is heel wat...ik heb 10 jaar voor mijn man gezorgd thuis. dan ga je niet in de koude kleren zitten dat hij ‘s nachts weg liep of dat hij zat met de hernia daar.
&
' (
))
*
5.3.2 Thuiszorg Thuiszorg is een welbekend begrip bij de respondenten. De was doen, koken, ramen lappen en stofzuigen zijn basisbehoeften die genoemd worden als er gesproken wordt over thuiszorg. Daarnaast wordt er ook gesproken over helpen bij douchen en insuline toedienen. Deze vorm van zorg wordt als zeer goed ervaren. Als er gesproken wordt over Vilente dan komen er weinig geluiden binnen. De Pleinen wordt genoemd, maar wat Vilente nou precies doet en of ze thuiszorg bieden is onbekend. ‘Nou ben ik zelf niet zo op de hoogte van de zorg die geboden wordt door Vilente. Ik denk als je ... gevallen bent en je knie moet verbonden worden, dat ze die zorg dan bieden, ik weet het niet. En als je thuishulp nodig hebt dan kan dat dan ook van Vilente?’ De meeste respondenten hebben op dit moment nog geen thuiszorg nodig of maken er nog geen gebruik van. Mocht het erop aankomen dat men niet meer voor zichzelf kan zorgen dan gaat de voorkeur toch al snel naar thuiszorg. Dit omdat men niet uit hun vertrouwde omgeving gehaald wil worden. ‘Ik wil wel zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen ja. Als dat kan met wat hulp, daar sta ik dan voor open, Maar als het niet meer kan, dan ga ik mezelf ook geen pijn doen. Ik heb tegen mijn kinderen gezegd kijk dan maar of jullie me dan ergens in een verzorgingstehuis kunnen plaatsen. Want als het niet meer gaat ik hem het gezien bij mijn zus. Maar ik wil wel zo lang mogelijk hier blijven.’ De hulpverleners zijn vriendelijk en voeren hun werk goed uit. De meeste respondenten hebben dit niet zelf ervaren, maar horen dit van medebewoners, vrienden en of naasten. Belangrijk wordt het sociale contact met huishoudelijke hulp gevonden. Kent u mensen die zorg nodig hebben?] ja ik weet toevallig dat in die flat geloof ik en in onze flat hier daar wonen mensen daar heb je dan mensen van thuiszorg die dan geloof ik 2 of 3 keer per dag komen en volgens mij gaat dat wel goed. Het wordt als onprettig ervaren als er verschillende hulpverleners langs komen. Het liefst ziet men één vast persoon. Dit omdat de bewoners het liefst niet voortdurend willen uitleggen waar alles ligt en wat er gedaan moet worden. Door een band op te bouwen met een vaste hulpverlener zal dit volgens men niet gebeuren. Men wil het liefst geen beroep doen op tafeltje-dek-je, omdat het niet vers is dit wordt als onaangenaam ervaren. Het liefst hebben de bewoners elke dag een verse maaltijd. ‘[U vindt dat een goed initiatief?] Ik vind dat een heel goed initiatief, want ik vind dat tafeltjedek-je vind ik helemaal niets, want dan krijg je alles voor de hele week en kun je het opwarmen in de magnetron. En dan moet je de rest in de diepvries doen.’ 5.3.3 Toegankelijkheid Als er over toegankelijkheid wordt gesproken gaat het voornamelijk over de voorzieningen die makkelijk te bereiken zijn binnen de wijk. De aspecten die naar voren zijn gekomen zijn de Pleinen, Bellestein en Woonstede. 5.3.3.1 De Pleinen
&
' (
))
*
Men is te spreken over de Pleinen om reden dat de Pleinen toegankelijk is voor bewoners en omwonenden. Daarentegen ervaren omwonenden het als minder prettig wanneer activiteiten in dagdelen worden gepland. Men is bang alleen ’s avonds de straat op te gaan. ‘Ik wil er wel een keer heen gaan ja, om te kijken hoe dat is. Er zijn er een paar geweest van ons, om daar te eten. Maar dat moet heel goed geweest zijn. volgens mij voor 6 euro. [6,50 euro inderdaad. Dat is wel een goede oplossing denk ik.] Ja en dat lijkt me wel leuk om te doen zo.’ ‘[ja, dat kan, die mogelijkheid is er en de openbare ruimten worden beschikbaar gesteld voor bepaalde dagdelen om daar ook samen te komen en activiteiten te organiseren, in die trant.] Je kan daar kopje koffie gaan drinken, krantje lezen Ja, een samenzijn Kijk, als ik daar nu gebruik van zou willen maken dan doe ik dat dus overdag, omdat ik daar in het donker dus niet heen wil gaan, want zo is het dus hier in de wijk wel. Dat ik me daar niet meer prettig bij voel. Misschien ook wel omdat ik dan alleen ben’ Tevens weet men dat er een beroep gedaan kan worden op de Pleinen mocht men niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen of met behulp van thuiszorg. De respondenten zijn op de hoogte dat ze bij de pleinen een huis kunnen huren of kopen. [‘Denkt u ook dat u hier over een jaar of 15 nog goed zelfstandig zou kunnen wonen? Of is dat voor echt oudere mensen lastig in deze wijk?] Nee, want we kunnen nu ook als we willen een beroep doen op de Pleinen he’. 5.3.3.2 Bellestein Men is zeer te spreken over de toegankelijkheid van de wijk Veldhuizen. Dit komt mede dankzij de voorzieningen die in de buurt zijn. Hierbij gaat het vooral om de Bellestein die te voet te bereiken is. De dokter, apotheek, en de supermarkt zijn daar te vinden. ‘Wat heeft u nodig in de wijk zodat u zich hier prettig voelt] nou eh.. het winkelcentrum hier tegenover dat is ideaal. Dokterpost zit erbij en voor de mensen met jongere kinderen scholen. Dat is heerlijk dat het allemaal dichtbij zit.’ ‘[Zijn er nog meer zorgvoorzieningen in de buurt?] ja thuiszorg die zit hier bij de apotheek bij bij ons. Die kan ik bellen als er iets nodig is en als het klaar is bel ik ze op het is allemaal prima verzorgd, je hoeft niet te wachten op. Je hoeft alleen te bellen.’ ‘[Hoe ervaart u de zorg in de wijk Veldhuizen?] ja goed, ik heb een dokterspost hier aan de overkant. En als ik wat nodig heb dan kan ik daar binnenstappen.’ 5.3.3.3 Woonstede Woonstede is een samenwerking van het gemeentelijk woonbedrijf en de gemeente Ede. Bij hulp van verhuizingen en of problemen om en in het huis is Woonstede bereid om een helpende hand te bieden. Deze helpende hand wordt als zeer prettig ervaren. ‘Wat is het eerste waar u aan denkt als ik het woord wonen noem?] Wonen, nou? Ik heb 40 jaar in de lijnhorst gewoond. Dus ik vind het goed. Maar ja.. Het is toen afgebroken... En uhh, En toen ben ik hier heen verhuisd. Toen heeft woonstede een busje aangeboden om te helpen met verhuizen.’
&
' (
))
*
‘Kunt u iets vertellen over hoe u zich voelt hier in de flat?] eh.. ja ik voel me hier op zich wel veilig. Ik bedoel eh.. alles is helder, het overleg met woonstede is prima als er iets is kun je altijd bellen en kun je daar terecht.’ +1 +-(/$ Het is belangrijk te weten in hoeverre domotica in de naaste toekomst door Vilente kan worden ingezet om mensen in staat te stellen om langer zelfstandig te wonen. Wat weten de mensen al van domotica? Hoe staan ze er tegenover? Drie hoofdpunten omtrent domotica zijn veiligheid, vereenzaming en langer zelfstandig wonen. Dit alles zal wel door iemand bekostigd moeten worden. 5.4.1 Wat weten ze ervan? De ondervraagden weten vaak niet waar we het over hebben als we spreken over technische hulpmiddelen ter bevordering van het langer zelfstandig wonen. Het blijkt dat mensen geen idee hebben waaraan ze moeten denken bij deze omschrijving. Een rolstoel, rollator, of hooguit het medaillon worden hiermee geassocieerd. “[Hoe denkt u dat die technische toepassingen u kunnen helpen om zolang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen?] Ja misschien een rollator om te kunnen lopen of een stok.” Echter als er een voorbeeld wordt gegeven van een technisch hulpmiddel, dan staan de respondenten hier vaak voor open. “[Een voorbeeld is een knop waardoor er, nadat u verbinding heeft gelegd, een spreekluisterverbinding wordt gelegd met een centrale, voor als u hulp nodig heeft.] Ja, daar ben ik zeker voor. Ik zou hier het liefst altijd willen blijven wonen. Ik zit niet te wachten op een verzorgingstehuis.” 5.4.2 Hoe staan ze er tegenover? De ondervraagden blijken erg open te staan voor domotica. Wel worden er een aantal voorwaarden gesteld. Zo mag onder andere het persoonlijke contact niet worden weg genomen. “Ik sta er wel open voor zolang het persoonlijke contact er niet mee weg gaat. Want je hebt sowieso persoonlijke contacten nodig om prettig te kunnen leven.” Hoewel de systemen tegenwoordig heel geavanceerd zijn, worden ze heel simpel gehouden. Hier blijkt ook behoefte aan te zijn. “Ja, dat was bij mijn schoonmoeder bijvoorbeeld heel erg goed geweest, ja … dat had ze nog wel kunnen zien, het verschil tussen groen en rood en dat ze daar op moest drukken, als het tenminste een beetje makkelijk is.” Een ander technologisch hulpmiddel is een camera die alleen aan gaat als er op een knop gedrukt wordt. Ondanks dat er hiermee mensen in de woonkamer kijken wordt dit hulpmiddel niet direct afgewezen.
!
&
' (
))
*
“Ik geloof niet dat ik daar moeite mee zou hebben. Nee, want dat had ik in het ziekenhuis ook. Daar had ik ook een camera die mij in de gaten hield” Over het algemeen wordt er liever nog niet nagedacht over later. Toch zal de behoefte naar domotica toenemen als men ouder wordt. Voor onderstaande respondent kan een medicijnmelder in de toekomst uitkomst kunnen bieden. “Misschien later...ik hoef het nu niet...maar misschien later. Ik heb nou een medicijnen kastje staan in de keuken. ' s morgens dan weet ik meteen dat ik een medicijn moet innemen.” Dat er niet nagedacht wordt over later, wanneer er eventuele fysieke ongemakken zijn, werd in het volgende citaat treffend vastgelegd [Maar stel u zou dit in de toekomst niet meer kunnen? Hoe ziet u dat voor zich?] Dat lijkt me heel erg, als ik dat zou moeten missen allemaal. Ja … [Ja, ik wil nu geen doemdenker zijn] Nee, en ik ben zelf ook geen doemdenker, helemaal niet zelfs, maar … … ja … anders zou je echt vereenzamen denk ik … ga je daar dood aan? nee toch [je wordt er wel ongelukkig van] ja, dat is waar … dat is wel een moeilijk punt eigenlijk ja … zo heb ik er nog nooit over nagedacht nee. 5.4.3 Vereenzaming Op de vraag of een systeem met beeld- en spreekverbinding kan helpen tegen vereenzaming verschillen de meningen. De één zegt al blij te zijn met een geschreven kaartje, en de ander den dat het weldegelijk kan helpen tegen vereenzaming. “Maar mijn schoonmoeder maak je ook al blij met geschreven kaartjes en ik denk dat dat ook blijft. Dat is natuurlijk niet hetzelfde als een mond op mondgesprek, maar dan denk je toch iemand denkt aan je.” “het zou misschien best wel een goed idee zijn als je echt helemaal gek wordt van de stilte of weet ik het wat dat je die knop zou kunnen indrukken en een gesprek met iemand zou aan kunnen gaan.” Feit is wel dat er niet gesproken is met mensen die eenzaam zijn. Blijkbaar hebben deze mensen ook geen behoefte aan een interview als deze. Of er daadwerkelijk behoefte aan is, valt om deze reden moeilijk in te schatten. “nee ik denk het niet. Ik ben nou niet eenzaam. Ik weet niet wat het is he. Ik ben wel alleen maar ik vereenzaam niet. Ik kan niet beoordelen wat eenzaam is. Ik heb altijd contact met iedereen.” 5.4.4 Veiligheid Op het gebied van veiligheid zijn ook veel technologische ontwikkelingen gaande. En voorbeeld is een knop die men draagt zodat men te allen tijden hulp kan inschakelen via een spreek- luisterverbinding. Hier wordt het volgende over gezegd: “Kijk, als je slecht ter been bent en je woont dan alleen heb je toch nog wel een beetje zekerheid dat je zo’n ding bij je hebt waar je alleen maar op hoeft te drukken dat je weet dat je gehoord wordt als er wat is. Bijvoorbeeld dat je even kan bellen als er ’s nachts wat is van ja; ik moet even naar het toilet en dan lig je daar, wat dan?” #
&
' (
))
*
“Zou dat in andere situaties of voor u zelf in de toekomst een hulpmiddel en oplossing kunnen zijn?] Ja, dat denk ik wel ja. Ik denk dat dat voor iedereen wel gunstig is zoiets.” Ook over een dergelijk systeem gaan mensen pas nadenken als ze er op gewezen worden. Echter was er wel een respondent die wat meer veiligheid in de flat wilde: “we zitten hier eigenlijk vrij veilig. Wat ik misschien zelf wel ooit nog zou willen is dat het
afgesloten zou worden hier beneden. Dat je met een pasje naar binnen gaat, dat maar niet jan en alleman naar binnen komt.” 5.4.5 Langer zelfstandig wonen Inwoners van de wijk Veldhuizen willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Sommige respondenten zitten helemaal niet te wachten op een verzorgingstehuis. “Ik hoop het nooit maar er kan een tijd komen dat je zegt je moet wel want het gaat gewoon niet anders meer. Maar zo lang je nog een beetje kan en je door andere een beetje geholpen wordt. Dan proberen we wel hier te blijven wonen” Om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen wonen kunnen hulpmiddelen worden ingezet. Het blijkt dat de ondervraagden vaak zelf niet weten wat precies hun behoeften zijn. Het is wel zo dat ze open staan voor domotica als dit ervoor kan zorgen dat ze langer thuis blijven wonen: “Het voordeel dat van waar ik woon is dat er een lift in zit. dus ik denk dat ik daar zolang kan blijven wonen zodat ik er ook nog bij wijze van spreke met de rollator overweg kan. Op de rolstoel gaat niet meer. De lift kan hij wel in, maar de flat niet meer.” “ja.. het zou een goed hulpmiddel kunnen zijn voor mensen om een apparaat in huis te hebben om gelijk contact met iemand te kunnen leggen. Dat zou een aanvulling kunnen zijn maar dat moet dan wel per persoon bekeken worden.” “eh.. nou misschien inderdaad als ik wat ouder ben en ik wil zelfstandig kunnen blijven wonen dat er misschien een of ander alarmsysteem hier in de buurt is dat mocht je vallen of als er iets is dat je dat in kunt drukken. Ik heb er wel over nagedacht maar ik zou het echt niet zo weten. Misschien gewoon de normale aanpassingen, makkelijkere toilet, van de beugels op de wc en badkamer.” 5.4.6 Financieel Men heeft er veel voor over om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen. De hamvraag op het gebied van domotica is: wie gaat dit alles bekostigen? Mensen blijken totaal geen idee te hebben wat dergelijke systemen kosten. Één respondent geeft aan hier wel wat informatie over te willen ontvangen. “[wat zou u per maand over hebben voor een dergelijk systeem?] daar kan ik geen uitspraak over doen.” “[En voor deze mogelijkheid, wat voor bedrag heeft u daarbij in gedachten?] Ik zou het echt niet weten. [Ja, ik doel dan op een abonnement in de maand.] Nee, dat weet ik niet. Van de kosten van de zorg weet ik helemaal niets. Ik ben altijd een spaarzaam mens, dus ik heb "
&
' (
))
*
altijd wat apart gezet en apart gezet op de bank, voor als er wat gebeurd en de zorginkoop, dat je daar ook nog wat geld voor hebt.” “Nee, daar denk ik niet bij na, nou, ik heb er überhaupt nooit over nagedacht, wel dat je ooit zoiets zou moeten kopen, maar wat voor prijskaartje aan hangt of hoe dat gaat, daar zou ik eigenlijk wel wat informatie over willen hebben, ja, dat ik weet hoeveel het kost en dat er in ieder geval wat duidelijkheid is, dat je weet waar je aan toe bent. En dat je het in kan schatten, want ik weet het niet.” Men twijfelt vaak of men ze tegen die tijd nog wel een zakcentje over heeft. Voor deze mensen zullen de kinderen wellicht kunnen bijspringen. “Tegen die tijd heb ik een laag inkomen en zal mijn spaargeld op zijn. ik zou er zelf niet veel voor kunnen betalen en het hangt er vanaf of mijn kinderen het kunnen betalen. Als ze het kunnen betalen zullen ze er zeker aan bij willen dragen, maar je kan niet zien wat voor een inkomen die dan hebben en ja dat weet ik allemaal niet. Waarschijnlijk kan ik er zelf niet veel aan bijdragen.” “Moet je luisteren, als ik het op kan brengen wel. Maar…door al die toestanden die wij gehad hebben, hebben wij alleen maar een AOW-tje, en een piepklein pensioentje dus uh… dat ligt er dan aan wat die bijdrage is.” “Ik heb nu best nog een paar centen maar misschien heb ik tegen die tijd wel niets meer. Dan zijn we helemaal kaalgeplukt.” “Puur de ontwikkelingen om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen] ik zou wel iets willen missen, maar ik bedoel ja je kunt ook niet veel missen. He want ja mijn man zit in de WAO, ik werk parttime dus het mag niet handen vol geld kosten, dat zeg ik heel eerlijk.” “Ik vind 20 euro al best wel veel als je later allebei wat ouder bent en je leeft van een AOW en een klein pensioen dan vind ik dat best veel. Je inkomen gaat er natuurlijk al heel erg op achteruit straks” Een aantal respondenten is van mening dat er naar draagkracht betaald moet worden: “Ik zou zelf denken dat het goed is als mensen daar een bijdrage voor geven en dat de rest voor draagkracht is of zo. Dat iemand met een laag inkomen bij wijze van spreke een tientje betaald en dat iemand aan de top zit 100 euro betaald. Maar ik weet niet of dat reële bedragen zijn hoor.” Ik vind zeker dat de bovenlaag van de bevolking de onderlaag moet helpen, ja en ik geef een voorbeeld van de ziektekostenverzekering. Dat wordt op een gegeven moment zo duur dat de onderlaag van de bevolking dat niet meer betalen kan. En dan krijg je wel zorgkosten terug, nu nog wel, maar de zorgvergoedingen worden steeds meer uitgekleed, het wordt steeds minder wat je krijgt. Respondenten raken ook wel eens gefrustreerd over de huidige stand van zaken: “Dat vind ik allemaal dingen, als ik dat zie of lees, daar word ik boos om. Als ik zie hoe mijn ouders en overgrootouders, hoe die hebben moeten ploeteren voor alles en die mensen zijn er nog en die krijgen het allemaal niet, want ze kunnen het niet betalen. En dat vind ik erg.
&
' (
))
*
6 CONCLUSIES In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraagstellingen “Wat zijn de vraagpatronen van in Nederland geboren ouderen van 55 jaar en ouder wonende in de wijk Veldhuizen te Ede ten aanzien van wonen, zorg en welzijn voor een nieuw in te richten woonzorgzone?” en ”in hoeverre kan domotica in de naaste toekomst door Vilente worden ingezet om mensen in staat te stellen om langer zelfstandig te wonen?”. Er wordt antwoord gegeven op beide vraagstellingen door middel van het beschrijven van de verschillende vraagpatronen die na uitgebreide analyse zijn gevonden. Hieronder volgen de conclusies omtrent de onderwerpen wonen, zorg, welzijn en domotica. +%'% Onderwerpen die met wonen te maken hebben zijn Bellestein, Ede centrum, (openbaar) vervoer, medische voorzieningen, flat, zelfstandig wonen en De Pleinen. Hier volgen de belangrijkste conclusies. Elke respondent gaat naar het winkelcentrum Bellestein om de dagelijkse boodschappen te halen. Sommige respondenten missen een damesmodezaak en visboer in Bellestein Het wordt betreurd dat er in Veldhuizen geen bibliotheek meer is. Respondenten zijn tevreden met het openbaar vervoer. Er wordt naar Ede centrum gefietst voor de lichaamsbeweging. Er wordt geklaagd over de smerigheid van de parkeerplaatsen bij de Groenendaal flats. Dit wordt veroorzaakt door het vocht van de bomen. het wordt gewaardeerd dat er een apotheek, dokterspost en diverse therapieën dicht in de buurt zijn. mensen zijn op de hoogte van de mogelijkheden van de Pleinen, maar zijn er nog niet altijd aan toe. De woningen zijn ruim en hebben een ‘heerlijk’ balkon. Aandachtspunten zijn het schoonhouden van de flats. de meeste respondenten geven aan dat ze zo lang mogelijk zelfstandig thuis willen blijven wonen en het verhuizen naar een verzorging- of verpleeghuis zo lang mogelijk willen uitstellen. Mocht er gekozen worden voor een tehuis, dan is het van belang dat de privacy enigszins gewaarborgd blijft. Het is bij de respondenten bekend dat je voor zorg bij de Pleinen kan aankloppen. Ook de mogelijkheid om daar te eten is bekend. +.* Bij het gedeelte over zorg zijn er drie deelonderwerpen besproken. Dit zijn mantelzorg, thuiszorg en toegankelijkheid. Op het gebied van Mantelzorg is er de behoefte om zo lang mogelijk thuis te wonen. De hulp van kinderen wordt liever niet ingeroepen. De geïnterviewden geven er de voorkeur aan om zo lang mogelijk zelfstandig thuis te blijven wonen met waar nodig hulp uit de zorg. Wanneer de geïnterviewden worden gevraagd naar de thuiszorg blijkt dat de mensen die komen voor de thuiszorg erg gewaardeerd worden. Vaak voor eenvoudige zaken als stofzuigen, koken, insuline toedienen en helpen met douchen wordt de hulp zeer
&
' (
))
*
op prijs gesteld. Het enige negatieve punt dat wordt aangegeven is dat men behoefte heeft aan één iemand die hen helpt in plaats van meerdere personen. Over de toegankelijkheid van de zorg geboden door de Pleinen zijn mensen positief. Men weet wat er te doen is en dat de Pleinen hulp kan bieden met zorg in de toekomst. Over de wijk zijn mensen ook tevreden omdat alles op het gebied van zorg dichtbij is. Over woonstede is men ook tevreden, want wanneer iemand woonstede nodig heeft voor verhuizingen wordt dit als prettig ervaren. '&4(7% Zoals terug gekomen in de aanbevelingen zijn er verschillende onderdelen die onder het kopje welzijn vallen. Dit zijn sociale relaties, veiligheid, persoonlijke welbevinden, zingeving, persoonlijke ontwikkeling en gemeenschapsactiviteiten. Bij het onderdeel sociale relaties kan geconcludeerd worden dat de geïnterviewden (beperkte) behoefte hebben aan: sociaal contact binnen en buiten de flat; activiteiten georganiseerd binnen Vilente. Op het gebied van veiligheid hebben de geïnterviewden de volgende behoeften: betere beveiliging van de flats (niet iedereen moet op de flat kunnen, camera’s in de woning zodat gezien kan worden wie er aanbelt; Meer politie die preventief bezig is met het voorkomen van criminaliteit; Veilig over straat kunnen (vooral wanneer het donker is). Op het gebied van persoonlijk welbevinden zijn er de volgende behoeften bij de geïnterviewden: contact op de flat; veiligheid. Op het gebied van zingeving kunnen de volgende behoeften vastgesteld worden bij sommigen van de geïnterviewden: deelnemen aan vrijwilligerswerk (voornamelijk kerkelijk werk); bij mensen langs gaan op ziekenbezoek. Op het gebied van persoonlijke ontwikkeling is de volgende behoefte vastgesteld: computergebruik; Op het gebied van gemeenschapsactiviteiten zijn de volgende behoeften vastgesteld: dansgroepen; behoefte aan avondactiviteiten is er in beperkte mate. Vooral de activiteiten die in de avonduren zijn gepland worden minder bezocht omdat veel mensen in het donker niet naar buiten durven. Middagactiviteiten trekken volgens de bewoners meer mensen naar de Pleinen. +1 +-(/$ Drie hoofdpunten over domotica zijn veiligheid, vereenzaming en langer zelfstandig wonen. De ondervraagden weten vaak niet waar we het over hebben als we spreken over domotica. Echter als er een voorbeeld wordt gegeven van een technisch hulpmiddel, dan staan de respondenten hier vaak voor open. Wel worden er een aantal voorwaarden gesteld. Zo mag onder andere het persoonlijke contact niet worden weg genomen.
&
' (
))
*
Vereenzaming op de vraag of een systeem met beeld- en spreekverbinding kan helpen tegen vereenzaming verschillen de meningen. het is lastig een technologisch hulpmiddel te vinden voor mensen die vereenzamen. Deze mensen zijn vaak erg introvert en staan niet open voor sociale contacten. Veiligheid de respondenten staan positief tegenover een knop die men draagt zodat ze te allen tijde hulp kunnen inschakelen via een spreek- luisterverbinding. Men heeft liever niet dat iedereen de flat in kan. Ze willen dat het beneden afgesloten wordt, zodat je alleen met een pasje naar binnen kunt. Langer zelfstandig wonen vrijwel alle inwoners van de wijk Veldhuizen willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. De ondervraagden hebben nog niet nagedacht over hulpmiddelen die kunnen worden ingezet om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. In de flat kan je nog wel overweg met een rollator, maar een rolstoel gaat niet meer. De lift kan hij wel in, maar de flat niet meer. Verbreding van deuren is hiervoor noodzakelijk. Financieel Men ontvangt graag informatie over de kosten van verscheidene domoticasystemen. Men twijfelt of men later nog wel een zakcentje over heeft. Tot een bepaalde grens zijn kinderen in staat om financieel bij te schieten. Een aantal respondenten is van mening dat er na draagkracht betaald moet worden. Men is licht gefrustreerd over de huidige financiële verdeling. De mensen die het nodig hebben kunnen het niet betalen.
&
' (
))
*
7 DISCUSSIE In dit hoofdstuk is onderscheid gemaakt tussen inhoudelijke discussie en discussie die gaat over de methode die tijdens dit onderzoek is gehanteerd. In het inhoudelijke gedeelte worden de gevonden resultaten betreffende domotica vergeleken met relevante literatuur. Het gaat dan vooral om de vraag: wie gaat het bekostigen? ! %0+9) Zorginstellingen laten de regie en aansturing van domotica projecten altijd in goed vertrouwen over aan anderen zoals aannemingsbedrijven, technisch installatiebureaus of domoticaleveranciers. (bron: Management Kennisbank) Of dit de goede aanpak is valt te bediscussiëren. Om inzicht te krijgen in de kosten voor domotica wordt u verwezen naar het document ‘Domotica in de zorg’ (juni 2005, Johan van der Leeuw). In dit rapport staat de kostenverdeling van ruim 20 domotica- projecten beschreven. Het is een overzicht van naam project, functionaliteiten, kosten domotica, bijdrage bewoners en regelingen. Uit dit onderzoek blijkt dat domotica een bijdrage levert aan het langer zelfstandig blijven wonen. Daarnaast is er naar voren gekomen dat kostenbesparing een leidraad is voor de aanpassing; veel woningcorporaties vinden de domotica duur. De behoefte is aan een ander product dan zij op dit moment aangeboden krijgen. Men ervaart verschillende functionaliteiten van de systemen als overbodig, vraagt om eenvoudige systemen en ziet de combinatie van oudere en techniek als een probleem. Er is behoefte aan eenvoudig te bedienen systemen waarop verschillende functionaliteiten gekoppeld kunnen worden, het liefst van meerdere leveranciers. De belangrijkste aanbevelingen in dit rapport zijn de kosten voor extra leidingnetwerken te beperken door de beschreven technologie geen extra leidingnetwerk te plaatsen tussen meterkast en alle wandcontactdozen en schakelaars, een zogenoemde homebus. Tevens er aan aanbevolen om de domoticawoning voor ouderen aan te sluiten op breedbandinternet of voorbereidingen te treffen dat dit snel geregeld kan worden, zonder extra belasting van de bewoners in de vorm van ondersteuning bij de procedure plus eventuele (prijs)afspraken met concrete providers. Wat zijn de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van dit rapport?Het valt te bediscussiëren of de bewoners van Veldhuizen dit wel kunnen betalen. “Tegen die tijd heb ik een laag inkomen en zal mijn spaargeld op zijn. ik zou er zelf niet veel voor kunnen betalen en het hangt er vanaf of mijn kinderen het kunnen betalen. Als ze het kunnen betalen zullen ze er zeker aan bij willen dragen, maar je kan niet zien wat voor een inkomen die dan hebben en ja dat weet ik allemaal niet. Waarschijnlijk kan ik er zelf niet veel aan bijdragen.” ! '-0+)' 7.2.1 Niet iedere flat heeft respondenten In het hoofdstuk ‘methodologie’ staat beschreven dat niet uit iedere flat in de wijk Veldhuizen bewoners geïnterviewd zijn. De vraag kan gesteld worden of dit representatief is voor alle bewoners van 55 jaar en ouder in de wijk. Een treffend voorbeeld hiervan is: De respondenten zijn tevreden over de gemeenschapsactiviteiten die worden aangeboden in de flat. Hierdoor hebben zij geen behoefte aan activiteiten in bijvoorbeeld De Pleinen.
&
' (
))
*
Bewoners uit andere delen van de wijk, kunnen dus wel een grote behoefte aan dit soort activiteiten hebben, die in dit onderzoek niet naar voren zijn gekomen. Aan de hand van deze resultaten kan er dus geen uitspraak gedaan worden over deze aspecten bij ouderen die in de gehele wijk, en buiten de geïnterviewde flats wonen. In de projectbeschrijving van Vilente staat beschreven dat er binnen de wijk Veldhuizen een grote differentiatie is qua samenstelling en inkomen. Ook heeft Vilente aangegeven dat er relatief veel allochtone bewoners in de wijk wonen. De groep respondenten die zijn geïnterviewd, waren allen van Nederlandse afkomst. Hierdoor kunnen alleen de wensen en behoeften van de Nederlandse ouderen in de wijk beschreven worden en geen conclusies worden getrokken over wensen en behoeften van allochtone ouderen in de wijk. De reden voor deze verdeling is dat allochtoonse mensen niet de deur open doen, geen zin hebben om te praten, geen tijd hebben om te praten en smoezen verzinnen om niet aan het onderzoek mee te hoeven doen. (Veel gehoord voorbeeld was “Brief? ik heb geen brief gehad.” Wanneer verteld werd dat zonder brief ook deelname mogelijk was zeiden ze toch uiteindelijk geen interesse te hebben. Daarnaast is het volgende gehoord: “Ja, er woont hier iemand boven de 55 jaar.” [Oké, dat is mooi. Zou u dan] “Ohnee, nee, toch niet, er woont hier toch niemand boven de 55 jaar, dus sorry.”) In hoeverre kan domotica in de naaste toekomst door Vilente worden ingezet om mensen in staat te stellen om langer zelfstandig te wonen? Om deze vraag te beantwoorden is er naar de huidige ervaringen, percepties, wensen, behoeften en weerstanden van mensen in de wijk Veldhuizen gevraagd. Als er gepraat werd over de toekomst, dan dachten de mensen er misschien wel wat aan te hebben. Zelf konden de respondenten geen oplossingen verzinnen over domotica. De domotica is duidelijk een latente behoefte. Echter wanneer de interviewers met voorbeelden kwamen, dan vonden de respondenten het al snel goed. De vraag is of dit wel betrouwbaar is. Wel werd in veel gevallen aangegeven dat het bij naasten écht een oplossing zou zijn. De video-deurtelefonie zou sowieso een grote wens in vervulling laten gaan bij de bewoners. 7.2.2 Aantal respondenten In totaal zijn 12 respondenten geïnterviewd. Aan de hand van deze interviews zijn de resultaten en conclusies beschreven. De vraag of dit aantal respondenten voldoende is om een uitspraak te doen over wensen en behoeften van een bepaalde groep mensen moeten we beantwoorden met: er zal nog aanvullend onderzoek nodig zijn (N=30). Verhoeven (2005) beschrijft dat in kwalitatief onderzoek een groep van 25 tot 30 respondenten al vrij groot is. Bij dit aantal respondenten treedt er ongeveer verzadiging op. Hoewel er een kleinere groep geïnterviewd is, heeft AWS gemerkt dat er op bepaalde punten wel verzadiging is opgetreden. Voorbeelden hiervan zijn: het feit dat men het verhuizen naar een instelling zo lang mogelijk uitstelt, dat men zich minder veilig en prettig voelt door onrust in de wijk, en dat men het prettig vindt om elementaire zaken als commerciële voorzieningen en zorgvoorzieningen in de buurt te hebben. Hier is naar de mening van de projectgroep zeer vaak aan voldaan.
&
' (
))
*
8 AANBEVELINGEN Op basis van de resultaten is een top vijf van aanbevelingen samengesteld. Op een aantal van deze aanbevelingen wordt dieper ingegaan. Deze onderstaande vijf aanbevelingen zijn gerangschikt op belangrijkheid: Informeer de inwoners van de wijk Veldhuizen over de (opvang)mogelijkheden die de Pleinen bied. Dit is bij veel respondenten nog onbekend. Verplaats de gemeenschappelijke activiteiten die ’s avonds plaatsvinden naar een ander tijdstip. Over het algemeen gaan de inwoners niet meer de deur uit als het donker is. In de zomermaanden is dit niet zo’n probleem, want dan is het namelijk langer licht. Zorg voor een camera bij de hoofdingang, zodat de bewoners van de flat kunnen zien wie er voor de deur staat. Op deze manier durven de inwoners hun deur ook nog open te doen als het donker is. Stuur niet elke keer verschillende hulpverleners naar bewoners voor thuiszorg. Het liefst ziet men één vast persoon, omdat de bewoners het liefst niet voortdurend willen uitleggen waar alles ligt en wat er gedaan moet worden. De bewoners vinden het belangrijk dat er een vertrouwde band opgebouwd wordt met de hulpverleners. Informeer de bewoners over de mogelijkheden van domotica. Zij hebben geen idee wat het inhoud en zouden hier graag wat informatie over ontvangen. Wat in het onderzoek voor de seniorenmarketing centraal heeft gestaan is het onderwerp domotica. Uit dit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat er onder de ondervraagden grote onduidelijkheid heerst aangaande domotica. De geïnterviewden weten niet wat de mogelijkheden zijn op dit gebied en kunnen dus ook niet (goed) aangeven waar ze behoefte aan hebben. Het is dus een latente behoefte. Wanneer Vilente de behoefte wil bepalen bij de bewoners zullen ze deze bewust moeten maken van de mogelijkheden van domotica. Wat ook terug kwam in het rapport is dat de geïnterviewden zo lang mogelijk thuis willen blijven wonen. Ze prefereren aanpassingen in hun huis boven het verhuizen na een zorginstelling. Waar ook veel onwetendheid over is bij de bewoners zijn de kosten van domotica. Velen zijn hier erg geïnteresseerd in en zouden hier graag meer van af willen weten. Het zal erg op prijs gesteld worden wanneer Vilente de bewoners van de flat hiermee meer bekend kan maken. Ze willen weten wat de mogelijkheden zijn op het gebied van domotica en wat ze hier voor zouden moeten betalen. Wanneer Vilente de bewoners meer duidelijk verschaft hierover kan de behoefte bij de bewoners bepaald en vergroot worden. Op de andere onderzochte onderwerpen, wonen, zorg en welzijn, zijn onze bevindingen in grote lijnen gelijk met die van de projectgroepen Ergotherapie en Verpleegkunde. Vandaar dat besloten is om alleen aanbevelingen weer te geven die verschillen van de al gedane aanbevelingen in de betreffende rapporten van Ergotherapie en Verpleegkunde. Op het gebied van wonen was bij ons ook het hoofdpunt de veiligheid in de wijk Veldhuizen, maar ook op de flats. Daarnaast wil men ook het liefst zolang mogelijk thuis blijven wonen. Mocht het toch nodig zijn om naar een zorgcentrum te gaan dan wordt er waarde gehecht aan privacy. Ze zien het dus niet zitten om met meerdere mensen op één kamer te komen. Wat ook naar voren kwam is het afval en de vuiligheid van de flats en de parkeerplaats. Wel zeggen de meeste geïnterviewden dat het op de flats aan de mensen zelf ligt. De parkeerplaats zouden ze toch graag wat schoner willen zien.
&
' (
))
*
Op het gebied van zorg zijn de geïnterviewden tevreden, al hebben ze er ook nog maar weinig ervaring mee. Wat wel als vervelend wordt ervaren is dat er veel verschillende mensen bij één bewoner langskomen. De respondenten vinden het belangrijk om een persoonlijke band op te kunnen bouwen met degene die bij hun in huis helpt. Vandaar dat ze liever één persoon langs zien komen dan meerdere personen. Daarnaast hoeft men niet alles opnieuw uit te leggen, wat wel het geval zou zijn bij een nieuwe hulp. Op het gebied van welzijn zijn de respondenten zeer duidelijk in een aantal zaken. Er is behoefte aan veel sociaal contact. De bijeenkomsten die door Vilente worden georganiseerd (op de Pleinen) worden over het algemeen als zeer leuk ervaren. Nadelig is dat het in de avonduren is. De respondenten durven dan niet meer naar buiten. Naast wat er door Vilente georganiseerd wordt gaan de respondenten ook naar andere activiteiten. Wanneer Vilente het mogelijk maakt om de bezoekers een gevoel te geven dat ze veilig over straat kunnen naar de Pleinen, zal het gebruik van de activiteiten in de avonduren waarschijnlijk toenemen. Wat ook meerdere malen is teruggekomen uit de interviews met betrekking op de activiteiten is dat er behoefte is aan een dansavond.
!
&
' (
))
*
9 LITERATUURLIJST Handreiking domotica, personenalarmering en ICT voor ouderen, versie 1.1 (NIZW 2005) Schouw, J., Corpeleijn. M., Poiesz, E,.(2003) Domotica in bestaande seniorenwoningen. Laurie, M. Orlov, (2009) Calibrated Care is Closer to Home Biene van, M., Basten, F., Erp. M., e.a., (2008) De standaardvraag voorbij; kwalitatief onderzoek naar vraagpatronen Braak, R., (1997) Van vraagpatroon naar loket Satink, T. E (2009) Handleiding transcriptie, selectie van fragmenteren, coderen van fragmenten, gebruik van databank, HAN Lecroraat http://www.50plusexpertisecentrum.nl http://www.managementkennisbank.nl http://agewise.nl http://www.wmowerkplaatsen.nl/ Beurs: domotica en slim wonen, Eindhoven (20 november 2009) Interview Rinus van Riese, domotica (oktober 2009) http://www.mvonederland.nl http://www.managementkennisbank.nl Kotler, P. Lane Keller, K, Marketingmanagement, De Essentie. http://www.sanoma-adverteren.nl http://www.fnao.nl/ http:// www.crmbegrippen.nl/omschrijving.php?id=278 J. Kullberg, (2005) Ouderen van nu en van de toekomst: hun financiële spankracht, zorgbehoefte en woonwensen http://www.motivaction.nl/
#
