onderzoek exit wethouders

onderzoek exit wethouders Voor wethouders was het afgelopen jaar geen feest. Net als in 2008 moesten er zo’n 180 wethouders tijdelijk of definitief afhaken, zo blijkt uit het jaarlijkse wethoudersonderzoek van Binnenlands Bestuur. Iets meer dan de helft vertrok na

politieke problemen. Sommigen komen na het drukke en intensieve bestuurswerk in een zwart gat. Hoe gaan ze daarmee om? Het wethouderschap is geen zaak voor voorzichtige mensen.

rouw > Na het aftreden. Hoe kom je eroverheen? onderzoek > Vertrokken in 2009 na een politiek conflict: de complete lijst 8 januari 2010 | Binnenlands Bestuur

027_BB01_SPE_CVR 27

Binnenlands Bestuur | 8 januari 2010

27

05-01-2010 17:16:39

AFGETREDEN | ZWART GAT

Dat het een hard vak is, wisten ze allemaal. Toch kwam de afrekening voor de meesten hard aan. Zo ben je wethouder, in het centrum van de macht. Zo ben je niks meer. Hoe komen gevallen wethouders over het verlies heen? ‘Je gaat door een rouwproces.’ Jos Moerkamp

‘Natuurlijk beland je in een zwart gat.’ Hoewel Tjeerd Herrema (PvdA) op 19 februari 2009 zelf zijn conclusies trok en aftrad als wethouder van Amsterdam, is 2009 ook hem niet in de koude kleren gaan zitten. ‘Ik was op een hogesnelheidstrein gestapt en sprong er opeens uit. Waar was ik? Van het ene op het andere moment ben je uit het centrum van de politieke macht geslingerd. De dynamiek die daar heerst, ben je opeens kwijt. Dat is niet gemakkelijk.’ Voor Ben de Vries (VVD), oud-wethouder van Pijnacker-Nootdorp, kwam zijn gedwongen aftreden op 12 januari 2009 als een mokerslag. ‘Van de eerste maanden na mijn vertrek weet ik vrijwel niets meer. Alleen dankzij mijn agenda kan ik terugzien wat ik zoal heb gedaan in die periode. Het is een diepe put waarin je belandt.’ Tymon de Weger (ChristenUnie), gewezen wethouder van Utrecht, zegt niet in een zwart gat te zijn beland nadat hij op 28 maart zijn biezen kon pakken. Maar de manier waarop dat ging, kwalificeert hij wel als ‘onmenselijk’. ‘Zo behoor je als werkgever – de gemeenteraad – niet met mensen om te gaan.’ Alleen Tilly Zwartepoorte (VVD), tot 1 juni 2009 wethouder van Voorburg, heeft nergens last van. ‘Ik heb veel geleerd en veel bereikt’, zegt Zwartepoorte. Toen de minnen het van de plussen wonnen, ben ik opgestapt. Daarna heb ik hartverwarmend afscheid genomen. Ik kijk met ple-

28

8 januari 2010 | Binnenlands Bestuur

028-031_BB01_SPE01_Na_val 28

Serge ligtenberg

Na de val Tilly Zwartepoorte Tilly Zwartepoorte (VVD) was directeur Klimaatverandering en Industrie bij het ministerie van VROM toen ze in 2004 tussentijds werd gevraagd voor het wethouderschap in Voorburg. Op 1 mei 2009 diende ze haar ont-

slag in, omdat ze zich niet meer kon vinden in de standpunten van haar eigen partij. Ze kon per 1 juni terugkeren bij het ministerie, waar ze momenteel werkt voor de directie Duurzaam Produceren.

zier terug op mijn wethouderschap.’ Allen zeggen hun afscheid wel te hebben zien aankomen. ‘Dingen bouwen op’, constateert Zwartepoorte. ‘Er kwam een moment dat ik meerdere keren per week thuiskwam met een gatverdamme-gevoel. Dan weet je dat het tijd is om de balans op te maken.’ Herrema wist bij zijn aantreden al dat hij grote risico’s liep. ‘Dat heb ik destijds ook tegen Lodewijk As-

scher (nu wethouder, destijds fractievoorzitter van de PvdA) gezegd: houd er rekening mee dat ik met dit dossier de kans loop dat ik de eindstreep niet haal.’ De Vries zegt dat hem al vrij snel duidelijk werd dat er van alles speelde, ‘vooral onderhuids’. ‘Veel persoonlijke kwesties uit het verleden en van binnen het vertrouwde politieke circuit. Ik behoorde niet tot de vertrouwde bestuurlijke elite en ver-


05-01-2010 18:44:48

AFGETREDEN

Ben de Vries Ben de Vries (VVD) zat 8 jaar in de raad van Nootdorp, verdween daarna 6 jaar uit beeld en keerde op 1 juli 2008 terug als wethouder. Zijn partij steunde een motie van wantrouwen tegen CDA-wethouder Van de Kraan, die verantwoordelijk werd gehouden voor het verlies van 12 miljoen euro aan de IJslandse bank Landsbanki. De motie haalde het net niet, waarna niet Van de Kraan maar De Vries uit het college werd gewipt. De oud-wethouder werkt nu één dag per week voor een ICT-bedrijf en bereidt zijn terugkeer in de politiek voor.

‘Nu vindt direct een afrekening plaats’

ging met vakantie, deed eveneens huiselijke klusjes en maakte een familiestamboom. Hij had al wel bedacht hoe hij een ‘cold turkey’ kon vermijden. ‘Ik wist dat ik niet van het ene op het andere moment moest verdwijnen. Daar kun je depressief van worden. Direct na mijn aftreden ben ik daarom mijn partij gaan helpen zoeken naar een vervanger. In plaats van te zitten treuren, was ik reparerend bezig. Dat heeft me goed gedaan. Het was om de eerste klap op te vangen.’

Hoewel elke vertrokken wethouder het verlies op zijn of haar eigen manier verwerkt, is er wel een patroon te ontdekken. Eerst afstand nemen, dan de vraag of het ook anders had kunnen lopen en vervolgens de stap naar een nieuwe fase in het leven. Herrema ging in de eerste maanden uitslapen, klussen in huis en de banden met zijn zwaar verwaarloosde vriendenen familiekring aanhalen. De Vries las een oud studieboek over ‘de psychologie van rouwverwerking’, ging fietsen, wandelen en deed achterstallige klussen. De Weger

Onvermijdelijk Na de eerste klap volgt de analyse: wat is er precies gebeurd? Had het anders gekund? ‘Natuurlijk komen die vragen’, zegt De Weger. ‘Achteraf had ik dingen misschien anders kunnen doen. Maar ik ben ervan overtuigd dat het de oppositie niet echt had tegengehouden.’ Herrema, die opstapte nadat een nieuwe overschrijding van het budget voor de Noord-Zuidlijn aan het licht kwam, had achteraf gezien graag in een eerder stadium een externe commissie gehad om het gehele project door te lichten. Die commis-


028-031_BB01_SPE01_Na_val 29

serge ligtenberg

stoorde het wereldje een beetje. Dan weet je dat het zomaar gebeurd kan zijn.’ Het moment zelf kwam wel abrupt. ‘Tijdens de raad kreeg ik één minuut het woord. Daarna werd een motie van wantrouwen aangenomen en kon ik vertrekken. Ik voelde een enorme onmacht. Je kunt je niet verdedigen.’ De Weger was twaalf jaar raadslid in Enschede, ook ten tijde van de vuurwerkramp, en daarna wethouder in dezelfde gemeente. Hij heeft het drama van het vertrek zich meerdere malen zien voltrekken. ‘Ik had er bij mijn komst naar Utrecht al rekening mee gehouden dat dit, met zo’n lastige portefeuille, kon gebeuren. Dus toen GroenLinks uit het Utrechtse college stapte en de coalitie de steun had van een minderheid in de raad, wist ik wel dat er koppen moesten rollen. Omdat de raad al een tijdje bezig was om mij het functioneren moeilijker te maken, voelde ik wel aan dat er een motie van wantrouwen in de lucht hing.’

sie kwam er (commissie-Veerman), maar pas na zijn vertrek. ‘Eerder had ook niet gekund’, vindt Herrema. ‘Bij mijn aantreden lag er net een onderzoeksrapport van de commissie-Sorgdrager, ingesteld op initiatief van de raad. Ik had moeilijk tegen de raad kunnen zeggen: “leuk jullie onderzoek, maar als college gaan wij ons eigen onderzoek doen”. Dan was mijn verhouding met de raad meteen in een ander daglicht komen te staan.’ Herrema denkt dat hij zijn vertrek had kunnen voorkomen, maar wilde dat niet. ‘De raad was blij eindelijk een wethouder te treffen die realistisch naar het project keek en die verantwoordelijkheid nam. Ik wilde dat van mijn aftreden een politiek zuiverende werking uitging. Iemand moet verantwoordelijkheid nemen voor een lang proces van fouten, dat de geloofwaardigheid van politiek en bestuur aantast.’ De vraag is of wethouders niet beter voor-


29

05-01-2010 18:44:51

AFGETREDEN

Waarschuwingen De Weger denkt dat geïnvesteerd moet worden in het voorkomen van (ge dwongen) uitstroom. ‘Ik heb in het be drijfsleven gewerkt en daar gaat men behoorlijk zorgvuldig om met ontslag. Je moet een goed dossier opbouwen voordat iemand wegens disfunctioneren de laan kan worden uitgestuurd. Zoiets behoort er ook voor wethouders te zijn’, stelt De Weger. ‘Ik had hier wel functio neringsgesprekken met het bestuur van mijn lokale partijafdeling, maar niet met de raad. Dat zou wel moeten. In gesprekken met een vertrouwelijke commissie kan de verhouding met de raad aan de orde komen en kan de raad

Tjeerd Herrema Tjeerd Herrema (PvdA) was eerder bestuurder in het Amsterdamse stadsdeel Zeeburg en werd in 2006 wethouder Verkeer en Vervoer. Hij bood in februari zijn ontslag aan, nadat een overschrijding van 290 miljoen euro op de aanleg van de Noord-Zuidlijn be-

Tymon de Weger Tymon de Weger (ChristenUnie) zat 12 jaar in de raad van Enschede en was 4 jaar wethouder in dezelfde stad. In 2006 werd hij verkeerswethouder van Utrecht. Zijn Actieplan Luchtkwaliteit leidde tot het vertrek van twee GroenLinks-wethouders. Daarna stemde de oppositie, versterkt door Groen-

Links, De Weger weg. Hij zou te hard van stapel zijn gelopen met zijn Actieplan Luchtkwaliteit, door er mee naar minister Cramer te gaan voordat de raad zich kon uitspreken. Het Actieplan werd op 3 december alsnog door de raad aangenomen. De Weger is nu wethouder in Breukelen.

eventuele tekortkomingen of irritaties uitspreken. Ik vind dat een wethouder op die manier een aantal waarschuwin gen moet kunnen krijgen. Nu vindt er direct een afrekening plaats.’ Tegelijkertijd vindt De Weger dat raads leden zich moeten realiseren wat het doel is van het heenzenden van wet houders. ‘De bedoeling is dat de over heid er beter van gaat functioneren. Eerst onderzoekt de raad wat de oor

zaken van het falen zijn, daarna volgt de zweepslag van de democratie: de verantwoordelijke vertrekt om het apparaat beter te laten functioneren. Dit besef lijkt zoek. Het wegsturen van wethouders is een politieke afrekening geworden, in plaats van een poging om van gemaakte fouten te leren. Gevolg is juist dat het ambtelijk apparaat ver krampt raakt en niet begrijpt waar de raad mee bezig is.’ <


028-031_BB01_SPE01_Na_val 31

kend werd. Het was de zoveelste tegenslag, die voor Herrema de deur dichtdeed. Herrema werkt als zelfstandige drie dagen per week voor het ministerie van Economische Zaken. Daarnaast is hij onder meer commissaris bij woningcorporatie Rochdale.

jaco klamer / h.h.

bereid moeten zijn op een voortijdig vertrek. Uit onderzoek van maart van het afgelopen jaar blijkt dat wethouders daar nauwelijks mee bezig zijn. Zwarte poorte meent dat wethouders realisti scher naar hun positie moeten kijken. Dat voorkomt ‘de klap’. ‘Ik zie heel veel gedreven wethouders en je hoort mij niet zeggen dat het een stelletje ego trippers is. Maar het besef dat de macht aan het ambt kleeft en niet aan de per soon, dat verliest menigeen uit het oog. Met een afrekening houden ze nauwe lijks rekening.’ Daarnaast denkt Zwartepoorte dat meer wethouders aan intervisie zouden moe ten doen. ‘Het is een eenzaam vak. Je hebt maar weinig mogelijkheden om in een veilige omgeving met iemand te sparren. Intervisie met collega’s uit an dere gemeenten kan een goede manier zijn om met beide benen op de grond te blijven.’ Herrema vindt dat gemeenten verplicht moeten worden om iets te doen aan de employability van wethouders. ‘Ik vind dat wethouders recht hebben op loop baanbegeleiding’, zegt Herrema. ‘Door dat die ontbreekt, beperk je de potenti ële kring van bestuurders tot mensen die vaak al voor de overheid werken en een terugkeerregeling hebben. Dat leidt tot een tamelijk incestueus circuit van ambtenaren die wethouder worden en vice versa.’

klaas fopma / H.H.

‘Een incestueus circuit van bestuurders’


31

05-01-2010 18:44:55

ONDERZOEK | GEVALLEN WETHOUDERS

In 2009 stopten 179 wethouders. 92 bestuuders stapten op na een politieke vertrouwensbreuk. Henk Bouwmans

Politieke schade

De Lijst Amsterdam Tjeerd Herrema (PvdA) wil niet langer verantwoordelijk zijn voor de oplopende overschijdingen bij de aanleg van de Noord-Zuidlijn. Hij treedt af. Opvolger: Hans Gerson (PvdA). Arnhem Rita Weeda (PvdA) neemt ontslag vanwege de gebrekkige informatie aan de raad over de financiën van de Sonsbeektentoontstelling 2008. Zij verzuimt de raad in te lichten over de budgetverhoging voor de beeldententoonstelling van 3,5 naar 4,6 miljoen euro. Er is geen opvolger. Bedum Stoffer Jan Haan (ChristenUnie) stapt op nadat hij voor de derde keer in opspraak komt omdat hij illegalen liet wwerken op zijn agrarisch bedrijf. Haan erkent dat dit slecht is voor Bedum en voor het bestuur. Bergen op Zoom Arnold Hagenaars (PvdA) treedt af na verhoging van de onroerendzaakbelasting (ozb). Hagenaars overleeft een motie van wantrouwen, maar stapt toch op omdat hij naar zijn zeggen geen zin heeft in verdere ‘straatgevechten’.

32


032-037_BB01_SPE02_Lijst 32

Bergen NH Jan Stam (PvdA) stapt op vanwege een forse budgetoverschrijding van de structuurvisie over de toekomst van Bergen en de daarvoor te houden landschapsconferentie. Er was 150 duizend euro uitgetrokken, dat liep op naar 270 duizend euro en uiteindelijk werd het zeker 370 duizend euro. ‘We hadden financieel beter moeten plannen en het budget beter moeten bewaken’, aldus een schuldbewuste wethouder. Boarnsterhim Onverwachte miljoenentegenvallers luiden de val in van het voltallige college dat eerder beloofde financieel orde op zaken te stellen. De drie wethouders Daan van der

Meulen (CDA), Anne Jochum de Vries (PvdA) en Mieke Minkes (PvdA) en burgemeester Ella Schadd-de Boer (PvdA) ruimen het veld. Er komt een zakencollege met als waarnemend burgemeester Ton Baas (VVD) en drie wethouders van buiten.

Breda André Adank (CDA) biedt zijn ontslag aan nadat hij het vertrouwen van de CDA-fractie heeft verloren. Adank houdt vast aan gemaakte coalitieafspraken voor een evenementenhal op de Bavelse Berg, terwijl de gemeenteraad de stekker uit het plan trekt. Breukelen Gerjet Wisse (PvdA) stapt op nadat de raad

Spraakmakend: sinterklaas De meest spraakmakende wethoudersaffaire was het opstappen van de wethouders Peter Pustjens (CDA) en Jo Verheesen (Lijst Samenwerking) in Echt-Susteren vanwege de sinterklaasaffaire. Beide wethouders besteedden een fors deel van het Essent-dividend van 750 duizend euro aan bevriende lokale organisaties zonder toestemming van de raad. De Tweede Kamer sprak schande van de vriendjespolitiek in de Zuid-Limburgse gemeente. Volgens

minister van Binnenlandse Zaken Ter Horst was Echt-Susteren geen uitzondering. Zij beloofde een lijst van voorbeelden, die nog steeds in de maak is. Beide ex-wethouders staan kandidaat voor hun partij tijdens de raadsverkiezingen van 3 maart. Pustjens verklaarde vorige maand in Binnenlands Bestuur dat er geen sinterklaasaffaire was. ‘In mijn ogen was het helemaal niks en dat is in de ogen van velen zo. Dat merk ik dagelijks’, aldus Pustjens.


05-01-2010 17:13:40

ONDERZOEK

architect, met meer dan een miljoen euro oplopen.

©B-graphic

Cuijk Jos Janssen (GroenLinks) vertrekt omdat de raad besluit dat de schouwburg niet naar Homburg Campus mag verhuizen. Volgens Janssen kan hij niet meewerken als een onderdeel uit het totaalconcept van onderwijs, bedrijfsleven én cultuur uit het campusmodel wordt gesneden.

2009 niet in de buurt van rampjaar 2004 Voor wethouders was 2009 een slecht jaar, in verhouding zelfs slechter dan 2005 toen er wat meer wethouders vertrokken, maar Nederland toen nog wel meer gemeenten telde.

het vertrouwen in de wethouder opzegt. Wisse wordt gebrek aan communicatie over kunstgrasvelden in Kockengen en de fusie van een welzijnsorganisatie verweten. Opvolger: de eerder in Utrecht opgestapte wethouder van buiten Tymon de Weger (ChristenUnie).

Deventer (1) Vijf wethouders, Ina Adema (VVD), Gerrit Berkelder (GroenLinks), Andries van den Berg (PvdA), Jos Fleskens (PvdA) en Gosse Hiemstra (CDA), bieden hun ontslag aan als de PvdA in februari een onderzoek van de gemeenteraad wil naar de financiering van zowel de nieuwbouw, als een doorrekening van het aankopen van een kantorencomplex op de Leeuwenbrug voor de nieuwbouw van het stadskantoor. De crisis wordt opgelost met D66’er Jan Terlouw. Vier van de vijf wethouders worden een maand later opnieuw benoemd. Adema keert niet terug omdat zij burgemeester wordt in Veghel. Deventer (2) Een nieuw debat over het peperdure ontwerp voor een nieuw stadskantoor leidt tot de tweede collegecrisis in een half jaar tijd. Interne verdeeldheid in de PvdA leidt ertoe dat de andere coalitiepartijen CDA, Groen-

Links en VVD het vertrouwen opzeggen. De motie waarin de PvdA bestuurlijke onkunde werd verweten, haalt geen meerderheid. Daarop stappen de wethouders Gosse Hiemstra (CDA), Gerrit Berkelder (GroenLinks) en Marco Swart (VVD) uit de coalitie. De PvdA’ers Andries van den Berg en Jos Fleskens blijven aan, maar moeten aftreden als hun partij geen nieuw college kan vormen. Er komt een nieuwe PvdA-loze coalitie in de van oudsher door de PvdA gedomineerde IJsselstad, met daarin GroenLinks, CDA, VVD, Algemeen Deventer Belang, D66, Christenunie en eenmansfractie Lutje Hulsik.

Druten De drie Drutense wethouders Sjaak Koppers (Welzijn Druten), Michel Lepoutre (Dorpslijst Druten) en Henk van Rensen (Akkoord ’94) stappen op vanwege een financieel debacle rondom noodlokalen van basisschool De Kubus. Over acht ton overschrijding is de raad niet actief geïnformeerd. Koppers keert niet terug, de andere twee mogen zichzelf wel opvolgen. Echt-Susteren Peter Pustjens (CDA) en Jo Verheesen (Lijst Samenwerking) stappen op vanwege de sinterklaasaffaire. (Zie kader Spraakmakend) Eemnes Een motie van wantrouwen van collegepartij PvdA luidt de val van het college in.

Bunschoten Peter Korlaar (Betaalbaar Bunschoten) stapt op vanwege interne partijpolitieke strubbelingen. Als gevolg daarvan komt het college ten val want ook de andere wethouder, Willem Heinen (ChristenUnie), dient zijn ontslag in. Voormalig gedeputeerde Piet Smink is informateur en vormt een nieuw college van ChristenUnie en Christelijke Arbeiderspartij (CAP). Heinen treedt weer toe, Rita van de Groep-Koelewijn wordt de nieuwe CAP-wethouder.


032-037_BB01_SPE02_Lijst 33

©B-graphic

Castricum PvdA-wethouder John Hommes vertrekt. Reden: mismanagement van Hommes bij de bouw van het nieuwe gemeentehuis waarvan de meerkosten, na een conflict met de


33

05-01-2010 17:13:41

ONDERZOEK

Aanleiding is de aankoop van grond voor woningbouw voor een bedrag van 7,2 miljoen euro in de toekomstige uitbreidingslocatie Zuidpolder. Drie wethouders moeten weg: Nico Seure (CDA), Bram Wondergem (PvdA) en Herman Zoetman (VVD). Het vertrouwen in burgemeester Roland van Benthem die het koopcontract tekende, wordt niet opgezegd. Wondergem keert terug in de nieuwe coalitie van PvdA, Hartgroen en Dorpsbelang. De twee lokale partijen leveren samen één wethouder: Eddy van IJken.

Ermelo Rikkert Vliek (CDA) stapt op omdat hij niet meer kan rekenen op de steun van zijn eigen fractie. Aanleiding is de kritiek van Vliek op de gemeenteraad. Hij noemde de raad ‘het politieke dieptepunt’ en verwijt de raad zich niet te beperken tot de hoofdlijnen. Geen opvolger. Geldermalsen Melvin Könings (VVD) stapt op nadat zijn collega’s het vertrouwen in hem opzeggen. Könings wordt verweten solistisch op te treden, niet altijd loyaal te zijn naar het college en de ambtenaren, en er een eigen agenda op na te houden. Könings verwijt zijn collega’s gebrek aan daadkracht. Geen opvolger. Gulpen-Wittem Ruud Verhoeven (PvdA) en Marion Leurs (Balans) leggen hun functie neer. De coalitie met het CDA komt ten val. De aanleiding is een conflict met de raad over het verstrekken van 50 mille aan SV Slenaken voor een oefenhoek en het geven van een huursubsidie van 25 duizend euro aan een peuterspeelzaal. Verhoeven verwijt het

Burgemeestersbenoemingen Acht wethouders werden in 2009 burgemeester. Het CDA was, net als in 2008, het meest succesvol in de promotie van wethouders tot burgemeester. Zes keer werd een CDA-wethouder burgemeester: Hans Martijn Ostendorp (van Aalten naar Bunnik), Harrie Tuerlings (van Lith naar Reusel-de Mierden), Carla Breuer (van Nieuwegein naar Werkendam), Rob Welten (van Oldenzaal naar Borne), Koos Wiersma (van Zuidhorn naar De Marne) en Lucien van Riswijk (van Rijnwaarden naar Druten). PvdA en VVD zagen ieder één wethouder benoemd tot burgemeester: VVD’ster Ida Adema ging van Deventer naar Veghel en PvdA’er André van Nadort stapte als wethouder van Steenwijkerland over naar het burgemeesterschap in het Groningse Ten Boer.

Gevallen burgemeesters Vier burgemeesters moesten in 2009 gedwongen vertrekken: Stefan Hulman (Den Helder), Ella Schadd-de Boer (Boarnsterhim), Ruud Vreeman (Tilburg) en Frans-Willem van Gils (Huizen). Hulman (VVD) en Vreeman (PvdA) delen de eer als het gaat om het vertrek met het meeste lawaai. De burgemeester van Den Helder vertrok na gedoe over zijn woonkostenvergoeding. De kwestie-Hulman zette de huisvestingsproblemen van burgemeesters op de kaart. Nogal wat burgemeesters willen wel verhuizen, maar kunnen door de crisis hun oude woning moeilijk kwijt. Ruud Vreeman verloor het vertrouwen van de Tilburgse gemeenteraad toen duidelijk was dat hij informatie voor de raad had achtergehouden over de kosten van het Midi-theater. Vreeman zei dat hij dat deed omdat hij raadslid Smolders (Lijst Smolders) niet vertrouwde. Minder spraakmakend was het vertrek van Van Gils (VVD) en Schadd-de Boer (PvdA). Van Gils moest weg omdat er geen chemie was met Huizen. Schadd-de Boer was de enige burgemeester die viel in een collegecrisis. Zij stapte met de wethouders op na problemen met de gemeentefinanciën.

CDA en de oppositiepartijen GroenLinks en Fractie Franssen sinterklaasgedrag voor de raadsverkiezingen. Piet Franssen (Fractie Franssen) wordt de nieuwe wethouder in het college met het CDA.

de raad twee moties aanneemt tegen zijn beleid in het buitengebied. Beide moties worden gesteund door de andere coalitiepartijen, Progressief ’96 en VVD. Het CDA stapt uit de coalitie.

Harderwijk Henk Eijsenga (CDA) legt zijn functie neer nadat blijkt dat er onvoldoende vertrouwen is over zijn aansturing van het project Waterfront. Er zijn in de raad twijfels over de organisatie en de financiën.

Haren Liesbeth Boekel (VVD) treedt af nadat haar partij zich terugtrekt uit de coalitie met GroenLinks en PvdA. Aanleiding: de VVD vindt dat de financiële plannen en projecten geen begin of eind hebben, met het risico van tegenvallers in het verschiet. Opvolger: Theo Berends (Christenunie).

Haaren Jan Brenninkmeijer (CDA) stapt op nadat

Heerhugowaard Robbert Jan Piet (CDA) stapt op vanwege financiële tegenvallers bij het nieuwe theater Cool die hij niet tijdig heeft gemeld aan de raad. Geen opvolger. Hilversum Helma Ketelaar (PvdA) legt nog geen half jaar na haar aantreden het wethouderschap neer. Zij vindt zich niet passen bij het duale stelsel. Opvolger: de afgetreden Naardense wethouder Jan Landsaat (PvdA). ©B-graphic

Korendijk Jan Boogaard (SGP) stapt op omdat hij zich in zijn beleid onvoldoende gesteund

34


032-037_BB01_SPE02_Lijst 34


05-01-2010 17:13:43

ONDERZOEK

voelt door zijn eigen fractie. Voorlopig geen opvolger.

Leidschendam-Voorburg Wethouder Tilly Zwartepoorte (VVD) dient haar ontslagbrief in omdat zij zich gaandeweg steeds minder herkent in de standpunten van haar partijgenoten over lokale vraagstukken. Opvolgster: Astrid van Baalen (VVD).

Naarden In strijd met de afspraken bedingt collegepartij VVD uitstel van een besluit tot verhuizing van sportvelden. PvdA-wethouder

©B-graphic

Lelystad Jaap Lodders (VVD) neemt ontslag. Aanleiding: de VVD-fractie weigert in te stem-

een vertrouwensbreuk in het college. Het college van PK (Progressieve Kombinatie Meerlo Wanssum) en PvdA komt ten val na een aangenomen motie van wantrouwen in de raad tegen de beide andere wethouders, Leo Beterams (PK) en Carla Brugman (PK). Beide PK-wethouders pakken hun biezen. Het nieuwe coalitie bestaat uit CDA, PvdA en GP ’94.

men met de najaarsnota. De VVD weigert hieruit politieke consequenties te trekken, de raad zegt daarop per motie van wantrouwen het vertrouwen op in de VVD. Lodders ziet zich gedwongen meteen ontslag te nemen. Geen opvolger.

Losser Henk Knol (PvdA) stapt op omdat zijn partij ondanks een dit jaar gesloten politiek akkoord toch met afwijkende voorstellen komt. Knol vindt dat een dolksteek in de rug. Het leidt tot een emotionele raadsvergadering waarin de twee overgebleven wethouders Jan Olde Heuvel (CDA) en Gerda ter Denge-Allards (CDA) te weinig steun proeven en ook opstappen. PvdA-coryfee Wim Meijer legt met zijn rapport ‘Stabiel tot de verkiezingen’ de basis voor een zakencollege met twee wethouders-van-buiten: Ria HolsheimerEzeman (PvdA) en Joop Hassink (CDA). Meerlo-Wanssum Dickie Minken (PvdA) neemt ontslag na

Jan Landsaat kan zich daar niet mee verenigen en dient zijn ontslag in. Geen opvolger.

Niedorp Jan-Pieter Beers (VVD) stapt op vanwege een verschil van bestuurlijk inzicht met coalitiepartij PvdA. Beers wordt verweten te weinig sturing te geven aan de dienst ruimtelijke ordeningszaken. Opvolger: Enno Zijlstra (VVD). Nieuwegein Johan van Everdingen (VVD) biedt zijn ontslag aan nadat zijn eigen fractie het vertrouwen in hem opzegt vanwege flinke budgetoverschrijdingen bij het project Nieuwegein Groen. Opvolger: Herman Idema (VVD). Nieuwkoop Henny Brouwer (Middenpartij) verliest zijn wethouderszetel na een scheuring in zijn partij door het opstappen van vier fractieleden.


032-037_BB01_SPE02_Lijst 35

Nijmegen (1) Peter Lucassen (SP) stapt op vanwege de problemen rond de Nijmeegse Keizer Karelpodia. Hij wist niet dat directeur Albert Krielen loog over zijn cv, noch dat deze jaarlijks twee ton opstrijkt voor zijn werkzaamheden die hij in deeltijd verricht. De SP draagt geen opvolger voor. Nijmegen (2) Het succesvolle linkse college van GroenLinks, PvdA en SP komt na bijna 8 jaar ten val na een conflict met de PvdA-fractie over de verhoging van de ozb. Het college wil een verhoging van 5 procent, de PvdA gaat niet verder dan 0,5 procent. De wethouders Paul Depla (PvdA), Hans van Hooft (SP), Hannie Kunst (PvdA), Jan van der Meer (GroenLinks) en Lenie Scholten (GroenLinks) gaan demissionair verder tot de raadsverkiezingen. Oirschot Coalitiepartij De Gewone Man dient een motie van wantrouwen in tegen wethouder Ted van de Loo (Dorpsvisie) omdat hij herhaaldelijk tekortschiet bij het informeren van de raad. De motie haalt het met als gevolg dat de beide andere wethouders Raf Daenen (PvdA) en Piet Smits (Dorpsvisie) uit solidariteit opstappen. Nadat twee pogingen een nieuwe coalitie te vormen mislukken, schakelt burgemeester Severijns als informateur Frans Slangen in. Die formeert een nieuw college met twee wethouders van buiten: Jan Kerkhof uit Veghel en Ed Mathijssen uit St. Michielsgestel. Oud-Beijerland Marian Goldschmeding-Vlaar (PvdA) stapt op vanwege een verschil van mening met de raad over een nieuw jongerencentrum. Pijnacker-Nootdorp Kees van der Kraan (CDA) en Leo Suijker

Samen uit samen thuis 2009 was het jaar van de collegecrises, ook al is er geen sprake van een record. Alleen in 2004 en in 2008 kwamen er meer colleges ten val. Terwijl in de huidige en vorige raadsperiode vooral het college ten val kwam in kleine gemeenten, scoorde 2009 met collegecrises in steden als Nijmegen (ozb-crisis), Utrecht (luchtkwaliteitscrisis) en Deventer.


35

05-01-2010 17:13:44

ONDERZOEK

we Midi-theater en treedt af. De kwestie leidt tot een raadsenquête, die in de herfst het vertrek inluidt van burgemeester Ruud Vreeman. Backx’ opvolger als wethouder is Ton Horn (PvdA).

(PvdA) besluiten vrijwillig terug te treden vanwege de bestuurlijke impasse die ontstaat door de IJslandse bankaffaire waarbij de gemeente fors geld verliest. Doel is om zo Ben de Vries (VVD) ook tot vertrek te dwingen. De Vries heeft niets te maken met de affaire, maar moet vertrekken omdat zijn partij de kat aan de bel aanbindt en wethouder van financiën Van der Kraan ter verantwoording roept. Met 14 tegen 13 stemmen wordt het lot van De Vries bezegeld. Van der Kraan en Suijker keren terug op hun post. Nico Oudhof (PvdA) en Hans de Jong (CDA) nemen de plaats in van De Vries.

Sluis Henk Luijendijk (Helder Zeeuws) dient zijn ontslag in. Aanleiding: hij kan zich niet verenigen met het collegebesluit om leidinggevende ambtenaren na de reorganisatie meer te laten verdienen.

©B-graphic

Rotterdam Jeannette Baljeu (VVD) en Mark Harbers (VVD) vertrekken vanwege een conflict over islamdeskundige Tariq Ramadan, in dienst van de gemeente als ‘bruggenbouwer’ in het integratiedebat. Aanvankelijk wil de VVD Ramadan aan de kant zetten, komt daar tijdens een raadsdebat op terug, waarna korte tijd later de beide VVD-wethouders besluiten om vanwege het aanblijven van Ramadan te vertrekken. Opvolgers: Hans Vervat (PvdA) en Peter Lamers (CDA).

Utrecht GroenLinks-wethouders Robert Giesberts en Cees van Eijk kunnen zich niet vinden in het actieplan luchtkwaliteit van het college en stappen op. Een meerderheid van het college denkt dat een nieuwe spoorlijn, een tunnel en extra wegen nodig zijn voor de bereikbaarheid van de stad. Door deze ingrepen moeten sociale huurwoningen worden gesloopt. GroenLinks is hier tegen en trekt beide wethouders terug. Na een motie van wantrouwen wordt Tymon de Weger (ChristenUnie) de laan uitgestuurd. De zittende partijen PvdA, CDA en ChristenUnie sluiten een akkoord met de VVD.

Stein Ernest Gorissen (CDA) stapt op omdat het CDA zich definitief uit het college terugtrekt. De crisis die in oktober van 2008 begint, leidt tot het vertrek van CDA-wethouder Govers en eindigt in februari met een nieuw CDA-loos zakencollege van Democratisch Onafhankelijk Stein (DOS), PvdA, Communiceren met Burgers (CMB) en VVD met de daarin de twee DOS-wethouders Feij en Janssen en PvdA-wethouder Ie. Tilburg Hugo Backx (PvdA) neemt zijn verantwoordelijkheid voor de forse budgetoverschrijding op de bouwkosten van het nieu-

Woordenspel ‘Persoonlijke redenen’ zijn een vaak voorkomende verklaring voor het aftreden van een wethouder. Soms zijn er ook echt privé-omstandigheden die tot het vertrek dwingen, maar vaak is het een alibi om op een nette manier een politiek conflict te maskeren. Het beste voorbeeld in 2009 is de spraakmakende Rotterdamse wethouder Leonard Geluk (CDA). Hij verkoos een nieuwe uitdaging als voorzitter van het college van bestuur van het ROC Midden-Nederland. Achter die keuze zat een wereld van politieke conflicten. Geluk was aanvankelijk de gedoodverfde kandidaat-lijsttrekker voor het CDA bij de komende verkiezingen. Dit eindigde toen de eigen CDA-fractie in de Rotterdamse raad het vertrouwen in hem opzegde. Het CDA-kopstuk werd solistisch gedrag verweten. Hij zou te weinig luisteren naar de fractie. Het vertrek van Geluk werd aanvankelijk afgewend. Het CDA leek de kwestie achter gesloten deuren te hebben opgelost. Daarom had zijn vertrek enkele maanden later niets te maken met dat politieke conflict – zo heette het althans.

36


032-037_BB01_SPE02_Lijst 36

Utrechtse Heuvelrug Wethouder Wim van Wikselaar (SGP) treedt af na het rapport over de aanleg van een cultuurhuisplein. Dat plein in Doorn kost bijna twee keer (ruim één miljoen) meer als begroot. Vaals Hein Sterck (Partij Burgerbelang) legt zijn wethouderschap neer vanwege ziekte, nadat hij in opspraak is geraakt in een integriteitszaak. Sterck had etentjes met de eigenaar van een seksclub in het dorp Lemiers en deed daarbij toezeggingen over een bouwvergunning, constateerde integriteitsbureau BING. Velsen CDA-wethouder Margo Bokking treedt af nadat zij het vertrouwen verliest van haar eigen fractie. Aanleiding is het wijkgericht werken, de wijze waarop de gemeente contact wil onderhouden met de bewoners. Bokking wil wijkplatforms afschaffen en dat gaat het CDA te ver. Voerendaal Anny Withagen-Bock (D66) stapt op nadat haar partij uit de coalitie is gezet. PvdA, CDA en Leefbaar Voerendaal hebben geen trek meer in D66 omdat deze partij zich ‘verrassend’ zou gedragen. Directe aanleiding vormt het vertrek van een D66-raadslid uit de D66-fractie. Geen opvolger. Voorschoten Hans Horlings (CDA) treedt af. Hij neemt zijn verantwoordelijkheid voor het duurder uitvallen (één miljoen meer) van de herin-


05-01-2010 17:13:45

ONDERZOEK

richting van de doorgaande weg door het dorp. Opvolgster: Hester Tjalma (CDA).

Wageningen Henk Slegten (PvdA) krijgt een motie van wantrouwen vanwege zijn minimabeleid. Coalitiepartij Stadspartij Wageningen steunt de motie. Slegten legt zijn functie neer en de overige wethouders, die de motie als een blijk van wantrouwen tegen het hele college beschouwen, treden terug. Stella Efdé (PvdA), Mariette Kroes (VVD), Ingeborg Stadhouders (CDA) en Minie Walma (Stadspartij) verlaten tijdelijk het pluche totdat hun partijen besluiten de rit tot de verkiezingen uit te zitten. Westland Maarten van der Zwan (Gemeentebelang), verantwoordelijk voor de nieuwbouw van het gemeentehuis, stapt op nadat zijn partij vragen stelt over al dan niet gewijzigde plannen voor het te bouwen gemeentehuis. Van der Zwan noemt persoonlijke omstandigheden als reden, maar dat verhult niet dat hij genoeg heeft van het verzet van collega’s.

Westvoorne Barbara Geers (PvdA) neemt ontslag na een aanvaarde motie van wantrouwen. Wieringen Ynte Kooistra (WR 05) treedt af nadat de raad, vooral door de opstelling van zijn eigen fractie, de plannen voor het randmeer wegstemt. Wijchen Marcel Thijsen (PvdA) stapt op vanwege zijn overstap naar de nieuwe lokale partij Kernachtig Wijchen. Zevenhuizen-Moerkapelle (1) Het college met de wethouders Frank Helsloot (CDA), Mies te Meij-de Laat (VVD) en Rinus Bosman (SGP/ChristenUnie) komt ten val na een integriteitskwestie rondom een CDA-raadslid, dat in opspraak raakt bij een gronddeal. Het CDA weigert het raadslid uit de fractie te zetten, waarna de andere collegepartijen de samenwerking opzeggen. De coalitie wordt alsnog gelijmd nadat het CDA het eigen raadslid alsnog laat vallen.

Zevenhuizen-Moerkapelle (2) Frank Helsloot (CDA) legt zijn functie neer omdat hij een gebrek aan vertrouwen bemerkt. Aanleiding: Helsloot is voorzitter van de commissie die zijn buurman Jos Hachmang kiest als maker van een kunstwerk ter ere van de fusie van Zevenhuizen. <

Verantwoording Het wethoudersonderzoek 2009 is in opdracht van Binnenlands Bestuur uitgevoerd door het onderzoeksbureau UZ3 van Peter Faber. Aan het onderzoek deden alle 441 gemeenten mee. Verder is informatie verkregen via de websites van gemeenten, dagbladen, radio- en tv-stations, politieke partijen en lokale en regionale media. De verantwoordelijkheid voor het onderzoek berust bij Binnenlands Bestuur. Het volledige overzicht van alle afgetreden wethouders in 2009 is te vinden op www.binnenlandsbestuur.nl/wethouders_2009.

Column

commentaar overleven

V

oor wethouders was het afgelopen jaar geen feest. Net als in 2008 waren er zo’n 180 wethouders die tijdelijk of definitief moesten afhaken. Vanwege een politieke vertrouwensbreuk, dé hoofdreden voor het opstappen van wethouders, kwam iets meer dan de helft ten val. In de huidige raadsperiode, die begon in maart 2006 met de raadsverkiezingen, is daarmee een op de drie wethouders vertrokken. De lokale politiek is een slagveld waar de wethouder van de ene op de andere dag in een peilloos diep zwart gat kan verdwijnen. Het grote aantal afhakers vindt zijn verklaring voor een deel in de kwaliteit van de wethouders. Een wethouder moet om succesvol te zijn, beschikken over deskundigheid, moed, bindend vermogen, politiek gevoel en een netwerk buiten en binnen het gemeentehuis. Nog altijd belonen partijen te gemakkelijk iemand met het wethouderschap.

Een goede fractievoorzitter is niet automatisch een uitstekende wethouder. Kandidaat-wethouders moeten bij zichzelf te rade gaan of zij succesvol kunnen zijn. Het aftreden van grote aantallen wethouders wordt ook veroorzaakt door het dualisme dat in 2002 is geïntroduceerd. Maar het is te veel eer om het gemak waarmee wethouders tot opstappen worden gedwongen, toe te schrijven aan het loslaten van het raadslidmaatschap voor wethouders. Ook onder het monisme werden wethouders aan de kant gezet. De manier waarop politiek wordt bedreven, is van doorslaggevende betekenis. Er is in het lokaal bestuur geen angst om een wethouder af te rekenen op wat er fout gaat. Het Binnenhof kan daar een voorbeeld aan nemen. Wethouders worden sneller en voor minder naar huis gestuurd dan ministers. Gemeenteraden schromen niet om wethouders te vervangen. Juist nu in financieel lastige tijden worden wethouders precies gevolgd op de


032-037_BB01_SPE02_Lijst 37

gemaakte budgetafspraken. En als die worden overschreden, zoals bijvoorbeeld in Bergen (NH) en Nieuwegein, is het einde oefening. Er is evenmin angst voor een collegecrisis. Het aantal gevallen colleges was in 2009 opvallend hoog, vooral door financiële kwesties. Maar anders dan in de vorige duale raadsperiode zit er vrij snel weer een nieuw college of is de meest verantwoordelijke wethouder vlot vervangen. Dat colleges een grotere mate van onderlinge solidariteit tonen - een motie tegen één wethouder wordt vaker (zie Oirschot en Nijmegen) beschouwd als een motie tegen het hele college - is geen reden om minder wethouders ter verantwoording te roepen. Wethouders schromen evenmin om zelf hun verantwoordelijkheid te nemen, zoals in Tilburg, Voorschoten en Harderwijk. Met het oog op de nieuwe raadsperiode moeten we concluderen dat het wethouderschap geen ambt is voor bange mensen. Henk Bouwmans


37

05-01-2010 17:13:47

onderzoek exit wethouders

Recommend Documents