Onderwijsprofiel Openbare Montessorischool De Boog
Onderwijsprofiel Openbare Montessorischool De Boog Nieuw-Vennep
Inhoud Inleiding ........................................................................................................................................................... 4 Ambitie van het onderwijsprofiel................................................................................................................ 4 Opbrengstgericht werken en verbetertrajecten ......................................................................................... 4 Inhoud onderwijsprofiel .............................................................................................................................. 5 Planmatig werken............................................................................................................................................ 5 Individueel niveau ....................................................................................................................................... 6 Groepsniveau .............................................................................................................................................. 6 Schoolniveau ............................................................................................................................................... 6 Bestuursniveau ............................................................................................................................................ 7 Leerresultaten ................................................................................................................................................. 9 Inleiding ....................................................................................................................................................... 9 Rekenen en wiskunde ................................................................................................................................. 9 Technisch lezen ........................................................................................................................................... 9 Woordenschat ........................................................................................................................................... 10 Begrijpend lezen ........................................................................................................................................ 10 Spelling ...................................................................................................................................................... 10 Studievaardigheden .................................................................................................................................. 10 Leerstofaanbod ............................................................................................................................................. 11 Inleiding ..................................................................................................................................................... 11 Rekenen en wiskunde ............................................................................................................................... 11 Technisch lezen ......................................................................................................................................... 14 Woordenschat ........................................................................................................................................... 16 Begrijpend lezen ........................................................................................................................................ 16 Spelling ...................................................................................................................................................... 18 Inleiding ..................................................................................................................................................... 20 Technisch lezen ......................................................................................................................................... 20 Rekenen ..................................................................................................................................................... 21 Didactisch handelen ...................................................................................................................................... 21 2
Inleiding ..................................................................................................................................................... 22 Het lusmodel ............................................................................................................................................. 22 Aandachtspunten didactisch handelen ..................................................................................................... 23 Pedagogisch handelen................................................................................................................................... 25 Inleiding ..................................................................................................................................................... 25 Pedagogisch handelen gericht op relatie .................................................................................................. 25 Pedagogisch handelen gericht op de competentie ................................................................................... 25 Pedagogisch handelen gericht op autonomie ........................................................................................... 26 Gedrag ....................................................................................................................................................... 26 Klassenmanagement ..................................................................................................................................... 27 Inleiding ..................................................................................................................................................... 27 Voorbereide omgeving .............................................................................................................................. 27 Vrijheden en afspraken ............................................................................................................................. 27 Begeleiding ................................................................................................................................................ 28 Mogelijkheden in het begeleiden van kinderen met extra onderwijsbehoeften ......................................... 29 Inleiding ..................................................................................................................................................... 29 Meer- en hoogbegaafde leerlingen ........................................................................................................... 29 Leerlingen met dyslexie ............................................................................................................................. 30 Leerlingen met een IQ op moeilijk lerend niveau ..................................................................................... 30 Leerlingen met andere leer- en gedragsmoeilijkheden ............................................................................ 30
3
Inleiding Dit is het onderwijsprofiel van Openbare Montessorischool De Boog. Hierin laten wij zien wat wij doen, kunnen en willen. Dit profiel kan alle betrokkenen, ouders, collega’s en onszelf helpen een beeld te vormen van onze school. Wij zijn er trots op om als Montessorischool een waardevolle aanvulling te geven op het onderwijsaanbod in de Haarlemmermeer. Ambitie van het onderwijsprofiel
Openbare Montessorischool De Boog maakt deel uit van het samenwerkingsverband Haarlemmermeer. In dit samenwerkingsverband hebben de besturen zorgplicht; we zorgen voor een passende onderwijsplek voor iedere leerling in het basisonderwijs, het speciaal basisonderwijs of het speciaal onderwijs. Het samenwerkingsverband zorgt voor een dekkend netwerk. Binnen het samenwerkingsverband maken de scholen via de onderwijsprofielen inzichtelijk hoe zij met de andere scholen zorgen voor dat netwerk. Het kader voor het onderwijsprofiel is op samenwerkingsverbandniveau ontwikkeld zodat daarmee zicht is op het totale netwerk. Een gedifferentieerd onderwijsaanbod op de basisscholen zorgt ervoor dat veel leerlingen op een basisschool onderwijs kunnen volgen en slechts een beperkt aantal leerlingen een beroep hoeft te doen op het diepteaanbod. De onderwijsprofielen geven zicht op het onderwijsaanbod voor alle leerlingen in een school. Het onderwijsprofiel van iedere school en ook dat van De Boog bestaat uit basiszorg, de zorg voor ongeveer 60% van onze leerlingen, breedtezorg geldend voor de ongeveer 20% laagst presterend leerlingen en een plusaanbod voor de 20% hoogst presterende leerlingen. Daarnaast is in het samenwerkingsverband ook nog de keuze voor een diepteaanbod. Dit wordt alleen geboden door scholen voor speciaal onderwijs of speciaal basisonderwijs. Het plus-, breedte- en diepteaanbod samen beschrijven de intensievere begeleiding zoals de scholen die bieden op het basisaanbod. Om de drie groepen (basis, plus en diepte) te onderscheiden vergelijken wij ons met het landelijk referentiekader zoals we dat zien in de populatie van de school en de CITO-toetsresultaten. We sluiten aan bij het waarderingskader van de inspectie en maken gebruik van verschillende kwaliteitsinstrumenten. Het onderwijsprofiel hangt sterk samen met het onderwijskundig deel van het schoolplan en de onderdelen uit het kwaliteitssysteem van de school. De onderwijsprofielen van de scholen binnen het samenwerkingsverband zijn vergelijkbaar qua vorm en verschillend qua inhoud. Opbrengstgericht werken en verbetertrajecten
De school geeft in de schoolplannen aan hoe zij de verbeteringen van de school inzet, koppelt aan de leerresultaten, inplant in de jaarcyclus en borgt in het onderwijsprofiel. De inspectie brengt op basis van een steekproef in kaart in hoeverre scholen opbrengstgericht werken op basis van vijf indicatoren: 1. De school gebruikt een systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen; 2. De leraren volgen en analyseren de vorderingen van hun leerlingen systematisch; 3. De school gaat de effecten van de zorg na; 4
4. De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten; 5. De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. Inhoud onderwijsprofiel
De onderdelen van dit onderwijsprofiel zijn: -
5
Planmatig werken Leerresultaten Leerstofaanbod Leertijd Didactisch handelen Pedagogisch handelen Klassenmanagement Mogelijkheden in het begeleiden van kinderen met extra onderwijsbehoeften
Planmatig werken “Eerst kijken, dan handelen” Binnen ons onderwijs wordt op vier niveaus planmatig gewerkt: individueel, groeps-, school- en bestuursniveau. Individueel niveau
De leerkrachten maken gebruik van verschillende signaleringen om de leerlingen te volgen. Naar aanleiding van deze signaleringen worden beslissingen genomen over de begeleiding en het aanbod. Deze afspraken worden vastgelegd in een groepsoverzicht. De signaleringen bestaan uit observaties tijdens het werken en tijdens het nakijken van het werk, gesprekjes met de leerlingen over wat ze gaan leren/wat ze geleerd hebben, toetsresultaten van de methodes en van de twee maal per jaar afgenomen Cito-toetsen, en resultaten van het observatieinstrument Zien! voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. Uit de signaleringen komen beslissingen over de begeleiding en het aanbod. Er zijn schoolbrede afspraken gemaakt over het leerstofaanbod (zie paragraaf Leerstofaanbod). Wanneer een leerkracht zich zorgen maakt over de ontwikkeling van een kind, heeft zij overleg met de ouders van het kind en met de intern begeleider. Indien nodig wordt er externe deskundigheid aangevraagd voor onderzoek en/of begeleiding. Wanneer de ontwikkeling van het kind buiten de bandbreedte valt van het leerstofaanbod zoals beschreven in de paragraaf Leerstofaanbod, wordt een hulpplan opgesteld. Drie keer per jaar bespreken leerkrachten en intern begeleider alle leerlingen. Twee keer per jaar is de directeur hierbij aanwezig. Zie verder: hoofdstuk Didactisch handelen en Zorgplan 2011-2015 De Boog. Groepsniveau
In de overleggen van leerkracht en intern begeleider (en directeur) worden naast het bespreken van de individuele leerlingen analyses gemaakt op groeps- en klassenniveau. Het eerst gesprek is aan het begin van het jaar om afspraken te maken over de begeleiding van de leerlingen. Daarna volgen twee gesprekken naar aanleiding van de Cito-toetsen in januari en juni. In deze gesprekken worden begeleiding en resultaten aan elkaar verbonden en wordt geëvalueerd of de begeleiding voldoende resultaten heeft opgeleverd. Bij de start van het schooljaar worden de leerlingen besproken die van bouw wisselen. De leerkrachten van de onderbouw en middenbouw de leerlingen die van groep 2 naar groep 3 gaan. De leerkrachten van de middenbouw en bovenbouw bespreken de leerlingen die van groep 5 naar groep 6 gaan. Zo wordt een doorgaande lijn in begeleiding en lesstofaanbod gewaarborgd. Schoolniveau
Twee keer per jaar worden in een teamvergadering de resultaten van de Cito-toetsen besproken. Hierbij worden de verschillende analysemogelijkheden gebruikt van het Cito-leerlingvolgsysteem: gemiddelde vaardigheidsscore per groep, vaardigheidsgroei, trendanalyse. Hierbij worden de schoolresultaten vergeleken met resultaten uit voorgaande jaren en met landelijke gemiddelden. Op basis van deze besprekingen legt het team accenten op verbetering. Deze verbetertrajecten worden planmatig uitgevoerd en geëvalueerd.
6
Bestuursniveau
Het bestuur van SOPOH analyseert schoolgegevens vanuit de managementrapportage en ParnasSys en bespreekt deze met de directeur en in het SOPOH-directeurenoverleg. Vanuit deze gesprekken worden doelen gesteld en afspraken gemaakt. Schema planmatig handelen De Boog periode activiteiten hele jaar
hele jaar voor begin schooljaar begin schooljaar
begin schooljaar begin schooljaar
observaties tijdens het werken en tijdens het nakijken van het werk, gesprekken met de leerlingen over wat ze gaan leren/wat ze geleerd hebben, toetsresultaten van de methodes Eén tot twee keer per jaar collegiale consultatie van leerkrachten onderling Overdracht onderbouw-middenbouw en middenbouwbovenbouw IB-overleg Didactische groepsoverzichten doornemen, afspraken over kinderen met OPP of individuele hulpplannen Groepsplannen september-januari en individuele hulpplannen periode 1 opstellen
betrokkenen
Signaleringsnotatieblad/ Formulier kindgesprek
Leerkrachten Leerlingen
Leerkrachten Kort overdrachtsformulier (KOF) Groepsoverzicht 1
Leerkrachten
Groepsplan 1 Individuele hulpplannen periode 1 Formulier managementletter
Leerkrachten
Leerkrachten IB-er
september Onderwijsperspectief (OPP) opstellen Binnen 6 weken bespreken met ouders oktober Zien! Invullen voor alle kinderen PI-dictee groep 4 t/m 8 oktober Individuele hulpplannen periode 1 evalueren en hulpplannen periode 2 opstellen november 10-minuten gesprekken serie 1
OPP-formulier
december
AVI-formulieren Formulier kleutercheck
Leerkrachten
februari
AVI afnemen groep 4 t/m 8 en selectie Lekker Lezen boekjes Kleutercheck Onderbouw Cito-toetsen automatiseringstoetsen Managementletter
Directeur College Van Bestuur Leerkrachten IB-er Leerkrachten IB-er Leerkrachten IB-er Leerkrachten Ouders Bovenbouwleerlingen Leerkrachten
Formulier managementletter
februari
Teamvergadering analyse toetsgegevens
CITO zelfanalyse
februari
IB-overleg Didactische groepsoverzichten doornemen
Groepsoverzicht 2 Individuele hulpplannen 2
februari
groepsplannen februari-juli en individuele hulpplannen periode 3 opstellen
Groepsplan 2 Individuele hulpplannen 3
Directeur College Van Bestuur Leerkrachten Directeur IB-er Leerkrachten Directeur IB-er Leerkrachten
januari
7
Managementletter
documenten
computerprogramma Copi-Zoo Individuele hulpplannen periode 1 en 2 Gespreksnotitie in Parnassys
februari
Onderwijsperspectief (OPP) evalueren en aanpassen Binnen 6 weken bespreken met ouders 10-minuten gesprekken serie 2 aan de hand van verslag
OPP-formulier
Leerkrachten IB-er
Gespreksnotitie in Parnassys
april
PI-dictee groep 3 t/m 8
Copi-Zoo
april
Zien! Invullen voor kinderen voor wie het afgesproken is in het IB-overleg Individuele hulpplannen periode 3 evalueren en periode 4 maken Kleutercheck Onderbouw Cito-toetsen automatiseringstoetsen Teamvergadering analyse toetsgegevens
Zien in Parnassys
Leerkrachten Ouders BovenbouwLeerlingen Leerkrachten IB-er Leerkrachten
Individuele hulpplannen periode 3 en 4 Formulier kleutercheck
Leerkrachten IB-er Leerkrachten
CITO zelfanalyse
IB-overleg Didactische groepsoverzichten doornemen afspraken over kinderen met OPP of individuele hulpplannen voor volgend jaar individuele hulpplannen periode 4 evalueren
Groepsoverzicht 3
Leerkrachten Directeur IB-er Leerkrachten Directeur IB-er
maart
mei mei/juni
juni
juni
juni juni juli
juli
8
OPP evalueren en aanpassen voor het volgende jaar 10-minuten gesprekken serie 3 aan de hand van verslag
Voorbereiding overdracht onderbouw-middenbouw en middenbouwbovenbouw
Individuele hulpplannen periode 4 OPP-formulier Gespreksnotitie in Parnassys
Kort overdrachtsformulier (KOF)
Leerkrachten IB-er Leerkrachten IB-er Leerkrachten Ouders BovenbouwLeerlingen Leerkrachten
Leerresultaten “Elk kind groeit” Inleiding
De leerresultaten van het basisaanbod zijn gebaseerd op de landelijke normscores van CITO of de vaardigheidsscores. In dit hoofdstuk worden de leerresultaten weergegeven voor de leergebieden rekenen en wiskunde, technisch lezen, woordenschat, begrijpend lezen, spelling en studievaardigheden. In het lichtgroene vak is de landelijke norm weergegeven voor de middelste 60% van de leerlingen. De witte vakken geven de resultaten weer van de middelste 60 % van de kinderen van De Boog. Naast de resultaten van de afgelopen jaren is een ambitie voor het komende jaar weergegeven. Die is soms gelijk aan het huidige resultaat en soms ligt die er boven. Rekenen en wiskunde
Resultaten Cito Rekenen voor peuters en kleuters 2011 voor groep 1 en 2; * Rekenen-wiskunde 3.0 voor groep 3; Rekenen en Wiskunde 2012 voor groep 4 t/m 8. E1
M2
E2
M3
E3
M4
E4
M5
E5
M6
E6
M7
E7
M8
2143 * 91140 2550
3352 * 117162 3058
4162
5272
6283
7090
7596
83100
91109
96115
103120
4663
5470
6684
7291
7794
7797
75112
92121
--
* * 496012114465 78 152 166 80% van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore.
7087
7791
8195
86103
88108
94113
--
Landelijke norm
Basis
5980
7288
7894
De Boog
20122013
6683
8097
85100
20132014
7393
7694
88110
Streve n 20142015
70 % van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V. 70% van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsgroei.
Technisch lezen
Resultaten Cito Drieminutentoetsen vanaf midden groep 3 (M3 kaart 1 en 2, E3 en verder kaart 1, 2 en 3) M3
E3
M4
E4
M5
E5
M6
E6
M7
E7
M8
Landelijke norm
Basis
13-31
21-50
35-68
47-76
56-84
62-88
71-92
7796
79100
83105
86106
De Boog
20122013
14-29
23-46
32-67
45-75
62-86
64-92
76-99
80104
77100
86103
77111
20132014
15-32
22-59
35-64
40-70
64-87
72-92
76-99
75103
93107
91106
89106
Streven 20142015
50% van de leerlingen in groep 3 en 4 heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. 60 % van de leerlingen in groep 5 t/m 8 heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
9
Woordenschat
Resultaten Cito Taal voor kleuters 2011 voor groep 1 en 2; Woordenschat voor groep 3 t/m 8. M1
E1
M2
E2
M3
E3
M4
E4
M5
E5
M6
E6
M7
E7
M8
Landelijke norm
Basis
4056
4763
5469
5973
2951
3758
4164
4769
5174
5579
6285
6887
7697
77100
86108
De Boog
20122013
5063
5267
6276
--
2951
4264
4468
5369
5578
6181
6283
7285
7795
85108
--
20132014
4773
4872
6071
--
3559
3968
4873
5573
5483
6191
6890
7391
7391
87105
--
Streven 20142015
80% van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
60 % van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
Begrijpend lezen
Resultaten Cito begrijpend lezen 2012 E3
M4
E4
M5
E5
M6
E6
M7
E7
M8
Landelijke norm
Basis
-139
322
830
1635
--
2341
--
3455
--
4268
De Boog
20122013
-815
-134
530
1638
--
2641
--
3455
4163
--
20132014
-515
432
730
2237
--
2445
--
3653
4154
--
Streven 20142015
60 % van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
Spelling
Resultaten Cito spelling 2012 M3
E3
M4
E4
M5
E5
M6
E6
M7
E7
M8
Landelijke norm
Basis
104113
110119
116124
117126
122131
125136
129138
133142
135144
136145
139148
De Boog
20122013
101110
111116
111125
116124
122131
124134
128136
131144
134146
136149
133144
20132014
104113
110120
117124
118126
121133
124135
130139
131141
135139
137145
139150
Streven 20142015
60 % van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
Studievaardigheden
Resultaten Cito studievaardigheden E5
E6
E7
Landelijke norm
Basis
78-95
86-104
96/97-114/119
De Boog
2012-2013
82-97
89-111
104-117
2013-2014
79-103
93-110
97-125
Streven 2014-2015
60 % van de leerlingen heeft een minstens gemiddelde vaardigheidsscore. Niet meer dan 10% van de leerlingen heeft een score in niveau V.
10
Leerstofaanbod “Elk kind een eigen aanbod” Inleiding
In dit hoofdstuk staat het onderwijsaanbod beschreven in methodieken en materialen. Het aanbod wordt beschreven voor rekenen en wiskunde, technisch lezen, woordenschat, begrijpend lezen, spelling. Het basisaanbod geldt voor ongeveer 60% van onze leerlingen. Dit aanbod vindt u in de lichtblauwe vlakken. In het breedte- en plusaanbod, te zien in de witte vakken, staat hoe de school intensiveert voor leerlingen met extra onderwijsbehoeften. Rekenen en wiskunde
Plus
1 2 Zie basisaanbod.
3 4 Zie basisaanbod.
5
Deze kinderen werken verder met materialen van de middenbouw: -bewerkingen maken met grote getallen met gouden materiaal en fichesspel (optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen). -variaties met het 100-bord.
Kinderen die bij de Cito-toetsen een hoog niveau I+ hebben gehaald, worden doorgetoetst. Het Reken zeker-aanbod wordt aangepast aan het niveau waarop zij zijn. Dit kan bv. betekenen dat een 4e-groeper met Reken zeker groep 5 werkt. De kinderen die bij de Citotoetsen rekenen en wiskunde I scoren of die een toets van een hogere groep maken, doen per blok een voortoets om samen met de leerkracht te bepalen welke onderdelen al beheerst zijn en (deels) overgeslagen kunnen worden, bij welke onderdelen instructie nodig is en welke onderdelen geoefend moeten worden. Deze kinderen werken met Speurwerk en/of Kien en materialen van de bovenbouw.
Basis
11
Zodra de leerkracht ziet dat een kind toe is aan tellen, cijfers en/of rekenen of voorbereidende activiteiten daarvoor, krijgt het kind lesjes met materialen die
We werken met montessorimaterialen en de methode Reken zeker. De montessori reken- en wiskundematerialen worden geïntegreerd in het werken met de methode.
6 7 Zie basisaanbod.
8
Kinderen die bij de Cito-toetsen een hoog niveau I+ hebben gehaald, worden doorgetoetst. Zij maken alleen de toetsen van de blokken tot ze op een punt komen dat ze onderdelen weer moeten gaan oefenen. Het Reken zeker-aanbod wordt dus aangepast aan het niveau waarop zij zijn. Dit kan bv. betekenen dat een 6e-groeper met Reken zeker groep 7 werkt. De leerkracht bespreekt met de kinderen, o.a. op basis van de toets van het vorige blok, welke onderdelen al beheerst zijn en (deels) overgeslagen kunnen worden, bij welke onderdelen instructie nodig is en welke onderdelen geoefend moeten worden. Kinderen die op de Cito-toetsen niveau I behalen, werken met Speurwerk, Kien of wiskundeprojecten. Dit gebeurt één maal per week in een aparte groep. We werken met montessorimaterialen en de methode Reken zeker. De montessori reken- en wiskundematerialen worden geïntegreerd bij het werken met de methode.
daartoe aanzetten. Hiervoor worden montessorimaterialen, andere materialen en computerprogramma’s gebruikt. Materialen Tellen: rekenstokken, telbakjes, cijfers en fiches, getalrekken tot 20 en tot 100, rekenrek, aanvullend telmateriaal Bewerkingen met kleine getallen: dobbelstenen, blokjes, kralenstaafjes, rekenrekje, kleine rekenstokken, splitsbakje, latjesbord. Getalbegrip en bewerkingen met grote getallen: gouden materiaal, getalkaarten. Voorbereidend vermenigvuldigen en delen: Pindastel, deelbordje, keerbordje. Meten, wegen, tijd en geld: Rekenstokken, klok, tijdlijn, seizoenenwerkjes en geld. Geometriemateriaal: constructieve driehoeken, blauwe driehoeken, binoom en trinoom, geometrische 12
Bewerkingen met kleine getallen: rekenrekje, kralenstaafjes, MABmateriaal, gouden materiaal. Bewerkingen met grote getallen: gouden materiaal, fichesspel, kleine en grote telraam, stippenspel, vermenigvuldigbord, deelbak, bankspel. Vermenigvuldigen, delen, en machten: tafelbordje, deelbordje, decanoom, kralenbord, pythagorasbord. Breuken: breukencirkels. Geometrie: Blauwe driehoeken, latjes voor geometrie. Reken zeker: De leerlingen maken gemiddeld twee blz. per dag uit het werkboek bij Reken zeker. Iedere leerling werkt op zijn/haar eigen niveau, gebaseerd op de resultaten bij de methodegebonden toetsen. Sommige kinderen die bij de Citotoetsen rekenen en wiskunde niveau II of III scoren, doen per blok een voortoets om samen met de leerkracht te bepalen welke onderdelen al beheerst zijn en (deels) overgeslagen kunnen worden, bij welke onderdelen instructie nodig is en welke onderdelen geoefend moeten worden. Bij andere kinderen wordt tijdens het werken gekeken hoe het gaat. Indien mogelijk worden opgaven weggestreept. Wanneer een onderdeel niet beheerst wordt, krijgt de leerling hierover extra instructie met behulp van de maatwerkbladen uit de handleiding. Ook wordt er in de volgende blokken extra aandacht besteed aan deze onderdelen.
Bewerkingen met grote getallen: vermenigvuldigbord, deelbak. Bewerkingen met gebroken getallen: breukencirkels, breukenkist, breukenkegels, honderddelige boog, decimale-breukenkist, decimale-breukenbord, (vermenigvuldigbord voor decimale getallen, de deelbak, gebruikt voor delingen met decimale getallen) Berekening van machten: kralenrek, kralendecanoom, plastic decanoom, knopjesbord, kist met kubussen en kwadraten, binomische kubus, trinomische kubus, rekenkundige kubus, kist met de machten van twee, de machten van drie. Ontbinden in factoren: veelvoudenlijsten, factorenlijsten. Geometrie: Tabellen voor meten, wegen, litermaten, oppervlakte en inhoudsberekening, diverse geometrie materialen Reken zeker: De leerlingen maken vijf lessen per week met Reken zeker. Iedere leerling werkt op zijn/haar eigen niveau, gebaseerd op de resultaten bij de methodegebonden toetsen. De leerkracht bespreekt met de kinderen, o.a. op basis van de toets van het vorige blok, welke onderdelen al beheerst zijn en (deels) overgeslagen kunnen worden, bij welke onderdelen instructie nodig is en welke onderdelen geoefend moeten worden. Na het werken aan het blok maakt het kind de natoets. Deze wordt gebruikt om te bekijken of de leerling de onderdelen van dat blok beheerst. Wanneer een
lichamen geometrische figuren en kaarten, plattegronden. De kinderen in groep 2 werken vanaf januari met het Reken zeker boekje Tellen en Ordenen.
Breedte
Naast het individuele aanbod worden groepsactiviteiten gedaan waarbij tellen, getalbegrip en meten en meetkunde de aandacht hebben. Hiervoor worden onder andere algemene lessen gemaakt en wordt Met Sprongen Vooruit gebruikt. Intensivering van basisaanbod.
Memoriseren/automatiseren: Montessorimaterialen en aanvullende materialen worden gebruikt om de optel-, aftrek- en vermenigvuldigtafels te oefenen (o.a. rekentabellen, pythagorasbord). Twee tot drie keer per week oefenen leerlingen met een oefenblad van sommenmaker.nl, gekozen op het niveau van het kind. Daarnaast oefenen de leerlingen drie keer per week op de computer met het programma Hoofdwerk. Als aanvulling hierop wordt gewerkt met andere computerprogramma’s.
onderdeel niet beheerst wordt, krijgt de leerling hierover extra instructie met behulp van de maatwerkbladen uit de handleiding. Ook wordt er in de volgende blokken extra aandacht besteed aan deze onderdelen. De leerlingen van groep 8 die daar aan toe zijn, werken na boek 8A met boek 8T of 8V, afhankelijk van hun rekenvaardigheden.
Intensivering van het basisaanbod. De kinderen die niveau V scoren bij de Cito-toetsen of kinderen die een Cito-toets uit een lagere groep doen, maken geen voortoets en werken aan alle oefeningen van het blok. Dit kost hen echter vaak meer tijd dan gemiddeld en heeft tot gevolg dat ze minder snel vorderen dan het gemiddelde kind. Ze redden dan de leerstof van een jaargroep niet in één jaar, maar werken wel aan een goede basis.
Intensivering van het basisaanbod. Hierbij wordt uitgebreider dan in het basisaanbod gebruik gemaakt van de montessorimaterialen uit de midden- en bovenbouw. Dit betekent meestal dat een leerling op zijn/haar eigen, langzamer dan gemiddeld, tempo door de stof gaat.
Na het werken aan het blok maakt het kind de natoets. Deze wordt gebruikt om te bekijken of de leerling de onderdelen van dat blok beheerst. Wanneer een onderdeel niet beheerst wordt, krijgt de leerling hierover extra instructie met behulp van de maatwerkbladen uit de handleiding. Ook wordt er in de volgende blokken extra aandacht besteed aan deze onderdelen. Kinderen die ook met intensieve 13
Memoriseren/ automatiseren: Twee tot drie keer per week oefenen leerlingen met een oefenblad, gekozen op het niveau van het kind. Daarnaast oefenen de leerlingen vijf keer per week op de computer met het programma Hoofdwerk en/of Ambrasoft.
Kinderen die ook met intensieve begeleiding onvoldoende vorderingen maken, kunnen (tijdelijk) overstappen naar Maatwerk rekenen.
begeleiding onvoldoende vorderingen maken, kunnen (tijdelijk) overstappen naar Maatwerk rekenen. Technisch lezen
Plus
Basis
1 2 Versnelling van basisaanbod.
Voorbereidende leesoefeningen. Denk aan oa. rijmen, eerste/laatste letter, analyseren en synthetiseren. Zodra de leerkracht ziet dat een kind er aan toe is letters te leren lezen en schrijven krijgt het kind lesjes met de schuurpapieren letters, letterdozen, stempelletters, etiketteerwoor den, de boerderij, letterboekjes, woorden lezen, zinnen lezen enzovoort. Hiervoor worden montessorimat erialen, andere
14
3 Aanpassing van basisaanbod, naar aanleiding van tussenresultaten. Zonwerkboekjes of raketmaterialen Veilig leren lezen en andere materialen. Individuele versnelling daarbinnen. Als Veilig Leren Lezen is afgerond zie basis groepen 4/5. Veilig Leren Lezen: Aan het begin van groep 3 wordt er aan de hand van de “toetsen vroege lezers” bepaald in welke kern een kind begint en of hij/zij met ster- of raketmaterialen gaat werken. Materialen: Klik-klakboekjes, ringboekjes, letterzetter, woordzetter, Maan-werkboekjes, computerprogramma en aanvullende leeswerkjes en boeken. Flitsen van woordjes gebeurt m.b.v. de leerkrachtassistent van VLL tijdens de les. Daarnaast wordt ook met andere materialen het flitsen van letters en woorden aangeboden. De woorden worden in de Taal in Blokjes kleuren aangeboden en ook benoemd. Alle leerlingen lezen elke dag 15/20 minuten in
4 Zie basis.
5
6 7 Zie basis.
8
Leerlingen die lezen op of boven niveau AVI-E6 en Lekker Lezen boekje 9 uit hebben, werken met de leeskaarten van de hoogste niveaus.
Versnelling naar aanleiding van tussenresultaten. Leerlingen in groep 7 en 8 die “AVI-uit” zijn, werken niet meer met Lekker Lezen.
Lekker Lezen: Er wordt op eigen niveau gewerkt, gebaseerd op de resultaten bij de AVItoetsen. Drie keer per jaar, na een periode Lekker Lezen, wordt de leerling getoetst op AVIniveau.
Lekker Lezen: Er wordt op eigen niveau gewerkt, gebaseerd op de resultaten bij de AVItoetsen. Drie keer per jaar, na een periode Lekker Lezen, wordt de leerling getoetst op AVI-niveau.
De leerlingen werken 3 x per week aan Lekker Lezen. Leerlingen werken in twee- of drietallen met de lees- en werkboekjes en krijgen hierbij waar nodig begeleiding.
De leerlingen werken 5 x per week aan Lekker Lezen. Leerlingen werken 4 x per week in twee- of drietallen met de leesen werkboekjes en krijgen hierbij waar nodig begeleiding.
Hiernaast werken de leerlingen die wat extra ondersteuning kunnen gebruiken, één keer per week met het computerprogramma van Lekker Lezen. Elke dag lezen van de woorden van de lessen Lekker Lezen.
Het materiaal van Lekker Lezen loopt tot en met AVI-E6. Leerlingen die AVI-M7 of hoger beheersen, werken met de leeskaarten van lagere niveaus of werken niet met Lekker Lezen.
De leerlingen die op of onder gemiddeld niveau op de DMT-toetsen
Alle leerlingen lezen elke dag 20 minuten in een zelf gekozen
materialen en ICT gebruikt.
een zelf gekozen leesboek.
Naast het individuele aanbod worden groepsactiviteiten gedaan waarbij klanken, letters en het vormen van woorden de aandacht hebben.
Breedte
Intensivering van basisaanbod. Kinderen in groep 2 die moeite hebben met het leren van letters, krijgen extra materiaal van Veilig Leren Lezen aangeboden. Naar aanleiding van de kleutercheck in januari groep 2 krijgen kinderen met onvoldoende auditieve analyse en synthese extra instructie in een kleine kring.
15
scoren, flitsen wekelijks (met de leerkracht) woordjes in het computerprogramma Flits, ieder op eigen niveau.
leesboek.
De leerlingen die op of net onder het gemiddelde AVI-niveau zitten, lezen twee keer per week de Lekker Lezen-teksten en woordkaarten met een leesouder.
Zie basisaanbod met individuele begeleiding en verlengde instructie m.b.v. de leerkrachtassistent van VLL. Leerlingen bij wie zorgen om de leesontwikkeling zijn, krijgen twee maal per week gedurende een half uur in kleine groepjes RT, gericht op tempo in letterkennis en woordlezen.
Alle leerlingen lezen elke dag 15/20 minuten in een zelf gekozen leesboek. Zie basisaanbod op eigen niveau. Leerlingen die onder niveau scoren op de Cito (AVI en DMT) krijgen bij het werken met Lekker Lezen geïntensiveerde begeleiding. Leerlingen uit groep 5 met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil bij taal en begrijpend lezen.
Zie basisaanbod op eigen niveau. Leerlingen die onder niveau scoren op de Cito (AVI en DMT) krijgen hierbij geïntensiveerde begeleiding. Hiernaast werken de leerlingen één keer per week met het computerprogramma van Lekker Lezen. De leerlingen flitsen minstens twee keer per week met behulp van een computerprogramma. Leerlingen met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil bij taal en begrijpend lezen.
Woordenschat
Plus Basis
1 2 Zie basisaanbod. Namenlesjes bij montessorimaterialen. Bij groepsactiviteiten als algemene lessen, voorlezen, werken met verteltassen, toneelspelen wordt aandacht besteed aan de betekenis van de woorden. De verteltassen zijn in ontwikkeling.
Breedte
Bij het werken met thema’s worden woorden aangeboden die specifiek bij een thema horen. Speelhoek, bouwhoek en aandachtstafel zijn vaak ingericht naar aanleiding van een thema. Intensivering van basisaanbod.
3 4 5 Zie basisaanbod. Tijdens alle lessen wordt aandacht besteed aan de betekenis van de woorden.
6 7 8 Zie basisaanbod. Tijdens alle lessen wordt aandacht besteed aan de betekenis van de woorden.
In groep 4 en 5 krijgen de leerlingen één maal per week woordenschatlessen, gericht op de vraagstelling van de Cito-toetsen.
Leerlingen, die op de Citotoetsen niveau III of IV halen, krijgen één maal per week extra woordenschatlessen. De nadruk ligt hierbij op de strategieën om te gaan met onbekende woorden in teksten.
Leerlingen in groep 4 en 5 die op de Cito-toetsen niveau III en IV halen, krijgen één maal per week de extra woordenschatlessen van Taal Actief.
Leerlingen in groep 4 en 5, die op de Cito-toetsen niveau V halen, krijgen één maal per week de extra woordenschatlessen van Taal Actief.
Leerlingen, die op de Citotoetsen niveau V halen of een lagere toets gemaakt hebben, krijgen één maal per week extra woordenschatlessen. De nadruk ligt hierbij op de strategieën om te gaan met onbekende woorden in teksten.
Begrijpend lezen
Plus
1 2 Versnelling van basisaanbod.
3 4 5 Leerlingen in groep 4 die op AVIE4 niveau lezen, gaan meedoen met de lessen Nieuwsbegrip van groep 5.
6 7 8 Zowel bij Nieuwsbegrip als bij ABCDE wordt het aanbod aangepast aan het niveau van de leerling.
Zowel bij Nieuwsbegrip als bij ABCDE wordt het aanbod aangepast aan het niveau van de leerling.
Kinderen die bij de Cito-toetsen Begrijpend Lezen en/of Woordenschat niveau I halen, volgen lessen Spaans.
Kinderen in groep 5 die bij de Cito-toetsen Begrijpend Lezen en/of Woordenschat niveau I halen, volgen lessen Spaan. 16
Basis
Breedte
Groepsactiviteiten als voorlezen, werken met verteltassen, toneelspelen, vormen de basis van het begrijpen van verhalen. Zodra een kind een aantal letters herkent, gaat het daarmee woordjes vormen en lezen. Het verklanken van de letters en het herkennen van een woord is de start van begrijpend lezen. In de onderbouw volgen dan al snel de leeswerkjes: woorden bij voorwerpen of plaatjes, haalwoorden, doewoorden, zinnen lezen enzovoort. Hiervoor worden verschillende (door de leerkrachten gemaakte) materialen gebruikt.
Intensivering van basisaanbod.
Voor alle groepen geldt dat begrijpend lezen veel voorkomt in het leerstofaanbod, bv. in leeswerkjes, en in de verwerkingen van de algemene lessen kosmisch onderwijs. Het begrijpend lezen is in groep 3 in de methode Veilig Leren Lezen geïntegreerd. In groep 4 wordt alle aandacht gegeven aan het voortgezet technisch lezen en worden er geen expliciete lessen begrijpend lezen gegeven. Begrijpend lezen als vaardigheid komt voor deze kinderen wel voor als onderdeel van het kosmisch onderwijs, rekenen enzovoort. In groep 5 wordt één keer per week gewerkt aan Nieuwsbegrip teksten A of B (afhankelijk van het niveau van de leerlingen op de Cito-toetsen). In deze lessen wordt vooral aandacht besteed aan de strategieën van het begrijpend lezen. Deze strategieën komen weer terug bij de ABCDE kaarten. In groep 5 werken de leerlingen op eigen niveau aan ABCDE… Ik begrijp het kaarten. Ze maken een kaart per twee weken. Het niveau waaraan de leerling werkt is gebaseerd op het resultaat van de Cito-toets begrijpend lezen en de methodegebonden toetsen. Het minimale niveau is A. Zowel bij Nieuwsbegrip als bij ABCDE wordt het aanbod aangepast aan het niveau van de leerling. Leerlingen uit groep 5 met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil bij taal en begrijpend lezen.
17
In de bovenbouw wordt één keer per week gewerkt aan Nieuwsbegrip teksten B of C (afhankelijk van het niveau van de leerlingen op de Cito-toetsen). Eén keer in de drie weken worden de tekst en de opdrachten met de leerlingen in kleinere groepen klassikaal behandeld. De andere twee keer maken de kinderen de opdrachten zelfstandig. In deze lessen wordt vooral aandacht besteed aan de strategieën van het begrijpend lezen. Deze strategieën komen weer terug bij de ABCDE kaarten. In de bovenbouw werken de leerlingen op eigen niveau aan ABCDE… Ik begrijp het kaarten. Ze maken een kaart per week. Het niveau waaraan de leerling werkt is gebaseerd op basis van de Cito begrijpend lezen en de methodegebonden toetsen. Het minimale niveau in groep 6 is B, in groep 7 is C en groep 8 D. Leerlingen die op de Cito niveau IV scoren, werken in de klas met de methode Zuid Vallei begrijpend lezen. De leerlingen krijgen hierbij instructie van de leerkracht. Sommige kinderen werken hieraan in plaats van ABCDE en andere werken hieraan naast ABCDE.
Leerlingen die op de Cito niveau V scoren, werken in de klas met de methode Zuid Vallei begrijpend lezen. De leerlingen krijgen hierbij instructie van de leerkracht. Sommige kinderen werken hieraan in plaats van ABCDE en andere werken hieraan naast ABCDE. Leerlingen met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil bij taal en begrijpend lezen.
Spelling
Plus
Basis
3 4 5 Aanbod van categorieën op hoger niveau.
6 7 8 Aanbod van categorieën op hoger niveau.
Spellingswerk ingesteld op hoger niveau.
Spellingswerk ingesteld op hoger niveau.
Het schrijven van teksten, werkstukken etc. waarbij expliciet aandacht besteed wordt aan het verbeteren van de eigen spelling.
Het schrijven van teksten, werkstukken etc. waarbij expliciet aandacht besteed wordt aan het verbeteren van de eigen spelling.
Bij individuele kinderen kan daarnaast besloten worden om hen versneld door de stof te laten gaan. Taal actief spelling: Elke dag wordt aandacht besteed aan het spellen. Drie keer per week worden er groepsinstructies gegeven volgens de methode en maken de leerlingen de bijbehorende spellingsoefeningen. Tijdens de spellingslessen wordt ook aandacht besteed aan de betekenis van de woorden.
Bij individuele kinderen kan daarnaast besloten worden om hen versneld door de stof te laten gaan. Taal actief spelling: Elke dag wordt aandacht besteed aan het spellen. Drie keer per week worden er groepsinstructies gegeven volgens de methode en maken de leerlingen de bijbehorende spellingsoefeningen. Tijdens de spellingslessen wordt ook aandacht besteed aan de betekenis van de woorden.
Drie keer per week werken de leerlingen met de woorden van het thema met behulp van Loop en Schrijf en duo-dicteetjes.
Naast de lessen schrijven de leerlingen drie keer in de week het woordpakket van dat thema over en worden met deze woorden in tweetallen spelletjes en dicteetjes gedaan. In de eerste week van het thema wordt op maandag een signaaldictee afgenomen om (met de kinderen) te bekijken wat ze al kennen/kunnen. Op vrijdag in de derde week wordt het controledictee afgenomen.
De leerlingen oefenen minimaal één keer per met het computerprogramma van Taal Actief spelling. Hiernaast werken ze minimaal drie keer per week aan het computerprogramma Spellingswerk op eigen niveau. Op Spellingswerk werken de kinderen met de voor hen nog moeilijke categorieën van het komende PI-dictee of Cito-dictee. De regels van Taal Actief worden aangeboden met behulp van de kleuren van Taal in Kleur. Dit geeft een extra visuele ondersteuning.
Breedte Zie basisaanbod met individuele begeleiding en geïntensiveerde instructie. Bij individuele kinderen kan daarnaast 18
De leerlingen oefenen twee keer per week als aanvulling op de methode aan extra spelling en extra werkwoordspelling. In de extra spellingboekjes worden de regels van de groep nog eens herhaald en op een andere manier aangeboden dan in de methode Taal Actief. De extra werkwoordspelling is een boekje van Ambrasoft. In groep zes wordt gewerkt aan het leren van de werkwoorden in de tegenwoordige tijd, in groep zeven aan het leren van werkwoorden in de verleden tijd en het voltooid deelwoord. In groep 8 worden alle regels door elkaar geoefend. De leerlingen werken vijf keer per week met het computerprogramma Spellingswerk op eigen niveau. De kinderen werken met de voor hen nog moeilijke categorieën van het komende PI-dictee of Cito-dictee. Zie basisaanbod met individuele begeleiding en geïntensiveerde instructie. Bij individuele kinderen kan daarnaast
19
besloten worden om hen vertraagd door de stof te laten gaan.
besloten worden om hen vertraagd door de stof te laten gaan.
Kinderen in groep 5 met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil voor hun spellingslessen.
Kinderen met dyslexie gebruiken het programma Kurzweil voor hun spellingslessen.
Leertijd “Gebruik je tijd goed en neem de tijd die nodig is” Inleiding
Het uitgangspunt van het Montessorionderwijs is dat kinderen zoveel tijd besteden aan de leerstof als nodig om voldoende groei te bereiken op het vakgebied. Daarmee ligt de leertijd niet strikt vast. Er is vrijheid van tempo en vrijheid van werkduur. Er wordt in hoge mate gedifferentieerd in instructietijd en werktijd. De beschikbare schooltijd wordt effectief besteed aan een gevarieerd aanbod. Van alle kinderen en van de leerkrachten wordt verwacht hard aan het werkt te zijn aan wat nodig is. Er wordt een rooster per klas gehanteerd waarin groepslessen, lessen aan niveaugroepen en tijd voor individuele les en instructie zijn geplaatst. De gemiddelde tijd die aan lezen en rekenen wordt besteed is in het onderstaande schema’s zichtbaar. Technisch lezen
1
2
Plus
Basis
Breedte
20
Vanaf halverwege groep 2 minstens 10 minuten per dag extra oefeningen om de leesvoorwaarden te ontwikkelen.
3 4 5 Kinderen die op hoog niveau technisch lezen besteden minder tijd aan technisch lezen en meer tijd aan begrijpend lezen.
6 7 8 Kinderen die op hoog niveau technisch lezen besteden minder tijd aan technisch lezen en meer tijd aan begrijpend lezen.
Minstens 90 minuten per dag werken aan technisch lezen (instructie, individueel werken en flitsen) Kinderen met ernstige leermoeilijkheden krijgen vanaf het begin van het jaar 60 minuten remedial teaching gericht op lezen. Kinderen die moeite met lezen hebben krijgen vanaf januari 60 minuten per week remedial teaching gericht op lezen.
De kinderen werken ongeveer 30 minuten per dag aan Lekker Lezen. Daarnaast lezen ze iedere dag minstens een half uur vrij.
De kinderen werken ongeveer 30 minuten per dag aan Lekker Lezen. Daarnaast lezen ze iedere dag minstens een half uur vrij.
Kinderen met een vermoeden van dyslexie krijgen in de middenbouw gedurende een half jaar één uur per week remedial teaching om het vermoeden te onderzoeken.
Kinderen die moeite hebben met technisch lezen werken 15 minuten extra per dag aan Lekker Lezen.
Rekenen
1 plus basis breedte
21
2
3
4
5
Minimaal 60 minuten per dag Minimaal 60 minuten per 30 minuten per week remedial dag teaching
6
7
8
Didactisch handelen “Help mij het zelf te doen” Inleiding
“Het didactisch handelen van de leerkracht is gericht op het ontlokken en bevorderen van leerprocessen waarbij de leerkracht sturing geeft aan het leerproces en de eigen keuzes van leerlingen. Zo vraagt de leerkracht zich voortdurend af welke hulp, opdracht of aanwijzing gegeven kan worden om leerlingen te helpen tot leren te komen.” (toezichtkader onderwijsinspectie) Het lusmodel
Bij het geven van instructie gaan we ervanuit dat de kinderen leren, als ze zelf aan het werk zijn. In het werken van de kinderen zijn vier fases te zien. Deze fases zijn gevisualiseerd in het lusmodel (groene lus). -
-
-
Verwerving. Iets nieuws starten. Dat kan door een introductie van de leerkracht (een lesje) maar ook op eigen initiatief door bijvoorbeeld het stellen van een vraag, het meekijken bij een ander kind, experimenteren met materiaal. Het doel van de activiteit wordt in deze fase gesteld. Verwerking. De leerling is alleen of samen met een ander aan het werk, oefent om een handeling te automatiseren, maakt verkortingen in de handelingen of de tussenstappen. Betekenisverlening. De leerling trekt conclusies, ontdekt wetmatigheden en toetst deze, kan hoofdzaken, overeenkomsten, verschillen benoemen of beschrijven. De leerling kan met wat hij weet een ander helpen, instructie geven of een presentatie geven van wat hij geleerd heeft. De leerling kan benoemen wat hij geleerd heeft en daar een bewijs van laten zien. Integratie. De leerling kan het geleerde toepassen in een andere situatie.
De leerkracht kan in elk van deze fases een keuze maken betreffende de begeleiding van de leerling. Daarbij zal zij zich baseren op wat zij weet over de leerling. In elke fase van het leerproces zullen daarom signaleringen en observaties de basis zijn van de interventie.
Verwerving
Verwerking
22
Directief De leerkracht geeft een korte instructie of doet een handeling voor. De leerling luistert of doet na.
Coachend De leerkracht inspireert door de aandacht op een onderwerp te vestigen (tentoonstelling, verhaal, demonstratie, excursie, stellen van een vraag). De leerkracht geeft De leerkracht geeft een een gesloten opdracht open opdracht. om mee verder te De leerkracht stelt vragen werken en geeft hulp over het leerproces die het en feedback tijdens kind helpen zelfstandig het werken. verder te werken.
Observerend De leerkracht observeert tijdens het zelf experimenteren en ontdekken van de leerling.
De leerkracht zorgt voor betekenisvolle verwerkingsmogelijkheden. De leerkracht wacht en houdt het leerproces in de gaten. De leerkracht observeert tijdens het werken.
Betekenis verlening
De leerkracht vertelt aan de leerling wat er geleerd is.
Integratie
De leerkracht benoemt voorkennis bij een volgende opdracht. De leerkracht benoemt bij een toepassingsopdracht welke kennis en vaardigheden worden toegepast.
De leerkracht toetst, vraagt terug of heeft een evaluatief gesprek met de leerling waarin vragen gesteld worden, waarmee het kind uitgedaagd wordt te vertellen over wat het heeft geleerd en begrepen. De leerkracht laat kind verwoorden wat het al weet bij een volgende opdracht. Bij de leerstof worden toepassingsopdrachten gekozen. De leerkracht bevraagt de leerling over voorkennis of toepassingsmogelijkheden.
De leerkracht kijkt en luistert en laat de leerling vertellen/bewijzen wat er geleerd is.
Het kind verwoordt welke kennis en vaardigheden het gebruikt bij een volgende opdracht. De leerkracht signaleert de toepassing van de leerling.
Aandachtspunten didactisch handelen
In het didactisch handelen vinden we de volgende aandachtspunten belangrijk: -
-
-
-
Instructies zijn kort en krachtig. Een groepsinstructie is maximaal 20 minuten. Een instructie aan een groepje of een individuele instructie is korter. Kinderen leren van elkaar. We bieden daar in het klassenmanagement ruimte voor: we werken met heterogene klassen, de kinderen zitten in heterogene tafelgroepjes, aan elkaar hulp vragen en geven en samenwerken worden gestimuleerd, er is ruimte in de school om samen te werken en elkaar te helpen. Aansluiten bij het niveau van het kind. Bij de keuzes in de begeleiding van een kind sluiten we aan bij de ontwikkelingsfase, het kennis- en vaardighedenniveau en de leerstijl van het kind. Handelen met materialen vormt de basis van het leren. Het leren gebeurt niet alleen door te luisteren en te lezen maar vooral door te handelen. We beperken de instructie en geven veel tijd voor het zelf ontdekken, onderzoeken en handelen met materialen. In alle bouwen zijn (montessori-) materialen die uitdagen tot ontdekken en oefenen en bewijzen van kennis en vaardigheden. Eigenaarschap van het kind. Het kind benoemt wat het aan het leren is en het kan bewijzen wat het geleerd heeft. De leerkracht helpt de leerling het doel te benoemen en te bereiken door het geven van richting, instructie, hulp en het voorbereiden van de omgeving. Rijke leeromgeving. In de voorbereide omgeving wordt gebruik gemaakt van didactische materialen, audiovisuele materialen, ICT- middelen, de levende natuur, de omgeving etc. Betrokkenheid. Door gebruik te maken van instructies aan kleine groepjes en individuele instructies is de leerling sterk betrokken bij het leren en heeft de leerkracht de mogelijkheid aan te sluiten bij het leerproces.
Over het verschil in didactiek aan de verschillende groepen is in grote lijnen te zeggen dat de benadering niet alleen gebaseerd is op het niveau van het kind maar ook op de ontwikkelingsfase en de persoonlijkheid. Bij de plusgroep en bij oudere kinderen is de benadering meer coachend. Bij de breedtegroep en bij jongere kinderen is de benadering meer directief.
23
Plus
Basis
Breedte
24
Verwerving: Aansluiten bij niveau kind. Op basis van voortoets en / of signaleringen leeren oefenstof kiezen. Vaak coachende of observerende actie leerkracht of een korte instructie waarin niet alles wordt verteld. Het doel wordt helder verwoord. Verwerking zo lang als nodig. Plustaken, versnelling en verdieping en extra aanbod worden ingezet ( Spaans, Topklassers). Betekenisverlening: Bewijzen leveren voor de gestelde doelen. Evaluatief gesprek. Presentatie geven. Anderen helpen. Integratie: Bij de leerstof worden toepassingen gekozen waarin verschillende kennis- en vaardigheidsgebieden worden gecombineerd. De leerling verwoordt in een evaluatief gesprek met de leerkracht de toegepaste strategie en de inzet van kennis en vaardigheden. Verwerving: Aansluiten bij niveau kind. Op basis van voorgaande resultaten wordt de leerstof gekozen. Het doel wordt helder verwoord. De leerkracht geeft een korte, krachtige instructie in een groepje of individueel. De leerkracht inspireert en activeert voorkennis door de aandacht op een onderwerp te vestigen (tentoonstelling, verhaal, demonstratie, excursie, stellen van een vraag). Verwerking: De leerkracht kiest (in overleg met de leerling) gesloten of meer open opdrachten. De leerkracht stelt vragen over het leerproces. Leerkracht geeft hulp en feedback tijdens het werken. Betekenisverlening: Leerkracht toetst, vraagt terug, heeft een evaluatief gesprek met de leerling. Integratie: De leerkracht laat kind verwoorden wat het al weet bij een volgende opdracht. Leerkracht signaleert toepassing van de leerling. Bij de leerstof worden praktische toepassingsopdrachten gekozen. Verwerving: Aansluiten bij niveau kind. Het niveau wordt bepaald op grond van de toetsen, signaleringen en diagnostische middelen. Het doel wordt helder verwoord. Incidenteel is er pre-teaching van instructie in de klas of bij klassenassistent, stagiaire, of remedial teacher. Op beperkte schaal is er extra instructie in een groep of individueel (woordenschat, remedial teaching, extra hulp in de klas). Verwerking: Leerkracht geeft een gesloten opdracht om mee verder te werken. De leerkracht geeft hulp en feedback tijdens het werken. Leerkracht geeft feedback op het proces (werkhouding, strategie) Extra verwerkingsactiviteiten in groep of individueel (extra oefenen in werkboek of op computer, woordenschatgroep, remedial teaching). Betekenisverlening: De leerkracht vertelt aan de leerling wat er geleerd is en laat de leerling dat herhalen. Integratie: Bij de leerstof worden praktische toepassingsopdrachten gekozen.
Pedagogisch handelen “ Ik ben trots op je” Inleiding
Op De Boog hanteren we een doorgaande pedagogische lijn binnen en tussen de verschillende bouwen van de school en de (eigen) tussen- en buitenschoolse opvang. Uitgangspunt is daarbij een open, positieve, steunende benadering met respect voor de kinderen. Het pedagogisch handelen van de leerkrachten en begeleiders is afgestemd op het versterken van de drie basisbehoeften van de leerlingen: relatie, competentie en autonomie. -
Relatie: De leerlingen voelen zich geaccepteerd. Ze horen erbij. Ze zijn welkom. Ze voelen zich veilig. - Competentie: De leerlingen ervaren dat ze de taken die ze doen, aankunnen. Ze ontdekken dat ze steeds meer kunnen. - Autonomie: Leerlingen hebben behoefte aan vrijheid en zelfbepaling. Ze willen verantwoordelijk zijn voor hun eigen taken. We besteden veel aandacht aan deze basisbehoeften. Pedagogisch handelen gericht op relatie
De relatie tussen de leerkracht en het kind wordt gekenmerkt door respect. Leerkrachten bieden een veilige, prettige omgeving. Er is aandacht en zorg voor elk kind. Er wordt geluisterd naar kinderen en er is een open houding. Regels en afspraken worden met de kinderen gemaakt en ingevuld. Er is veel ruimte voor individueel contact. Een gesprek met een kind is op ooghoogte en vaak bij de werkplek van het kind. Door de lessen aan kleine groepjes of individuele kinderen merken kinderen dat ze gezien worden en er toe doen. De kinderen worden geholpen relaties met elkaar op een goede manier aan te gaan en te onderhouden. Daarbij geven de leerkrachten het voorbeeld (positieve benadering) en begeleiden ze de kinderen op een handige en verstandige manier met elkaar om te gaan. Pedagogisch handelen gericht op de competentie
De leerkracht zorgt voor een uitdagende omgeving waarin ontdekt, geleerd en gewerkt kan worden. Door goed te kijken naar het leer- en ontwikkelingsproces van de kinderen (signaleren en observeren) ziet de leerkracht er op toe dat er bij alle kinderen op alle gebieden een passende ontwikkeling plaatsvindt. De kinderen vinden in de zorgvuldig voorbereide omgeving uitdagende leer- en oefenstof die past bij hun ontwikkeling en hun behoeften. Ieder kind heeft een eigen programma. Zo streven we naar een optimale leerlijn voor ieder kind met voldoende uitdaging. De leerlingen die moeite hebben met de leerstof of met het plannen en organiseren ervan, geven we extra hulp. Met hulp van de methodiek “Taakspel” worden goed gedrag en het houden aan de regels beloond. Kinderen merken dat het hen en de anderen lukt goed te werken. Alle kinderen houden een portfolio bij waarin hun vorderingen zichtbaar zijn. In de bovenbouw worden kindgesprekken gevoerd over de ontwikkeling en de plannen. Kinderen in de bovenbouw zijn vaak aanwezig bij de oudergesprekken over hun vorderingen.
25
Pedagogisch handelen gericht op autonomie
De school is de werkplaats van de kinderen. Kinderen zijn eigenaar van hun leerproces. De leerkrachten en begeleiders zijn er om hen bij het leren en werken te helpen. Ze bieden de kinderen vertrouwen en laten aan de kinderen over wat ze zelf kunnen. De kinderen hebben een taak in de zorg voor de omgeving. Ze dragen zorg voor hun eigen spullen en samen verzorgen ze de klas en de school. Waar mogelijk kijken kinderen hun werk zelf na. De materialen waar kinderen mee handelen hebben voor een groot deel een interne controle waardoor kinderen zichzelf kunnen verbeteren. In alle klassen is een dagplanning zichtbaar waardoor de kinderen weten wat er gaat gebeuren. Kinderen in de midden- en bovenbouw werken met een werkschema waarop per vakgebied een afspraak geldt wat per dag en per week gedaan wordt. Binnen dit schema plannen ze hun werk zelf. Bij kinderen die meer moeite hebben met het goed invullen van de tijd en het plannen en organiseren van het werk maken beperken we de vrijheid en/of de keuze en maken we specifieke werkafspraken (dagtaak, afspraak per werkje) waarbij we ernaar streven het kind de autonomie (terug) te geven die het aankan. Gedrag
In een omgeving met veel vrijheden en ruimte zijn afspraken, rekening houden met elkaar en zorgen voor een veilige omgeving essentieel. Er gelden vier “gouden regels” waar iedereen, oud en jong, zich aan houdt: -
We zijn aardig voor elkaar. We gaan met respect met elkaar om. We spreken over moeilijke en makkelijke zaken op een rustige toon. We gaan netjes met onze en andermans spullen om. In de school lopen we rustig.
Er wordt in alle groepen gestreefd naar een positieve controle op het gedrag. Kinderen horen wat ze wel mogen in plaatst van wat ze niet mogen. Taakspel is daarbij een hulpmiddel in alle klassen. Het werken met heterogene groepen draagt bij aan een goede omgang met elkaar. Kinderen nemen verantwoordelijkheid voor anderen en ze leren van elkaar. Groepsgesprekken, elkaar helpen en feedback geven zijn dagelijkse routine. Leerkrachten hebben de leerlingen meerdere jaren in de groep en kennen de kinderen daarom goed. Het gebruiken van goede omgangsvormen, het kennen van jezelf en de ander, het omgaan met verschillen en het samenwerken krijgen aandacht in alle bouwen. Dit gebeurt door Taakspel, wellevendheidslessen in de onderbouw ( hoe vraag je of je er langs mag, hoe vraag je hulp, hoe draag je je stoel), lessen uit “Leuk is Anders” in de middenbouw, ieder jaar een 10 weken durend project in de bovenbouw gericht op omgaan met elkaar en jezelf en samenwerken. Als er een probleem is, wordt het opgelost. Straf wordt niet gezien als oplossing van problemen en gebeurt daarom niet. Er kan wel een logische consequentie horen bij een gebeurtenis. Hierbij kan gedacht worden aan het niet meedoen met een activiteit totdat het probleem is opgelost, tot rust komen om daarna verder te praten en spreken over een gebeurtenis. De leerkrachten en begeleiders leggen de regels niet autoritair op maar begeleiden de kinderen. Ze kiezen geen partij maar helpen een oplossing te vinden. De Boog heeft een pestprotocol waarmee aandacht besteed wordt aan alle bij het pestprobleem betrokken groepen: het kind dat gepest wordt en/of zich gepest voelt, het kind dat pest en/of over de grens van de ander heengaat en de groep er omheen. 26
Klassenmanagement “Een kind komt binnen en kan aan het werk gaan” Inleiding
Het klassenmanagement op De Boog is erop gericht optimale voorwaarden te scheppen om leerlingen te helpen en te steunen in hun ontwikkeling naar zelfstandigheid. Wij geven de kinderen de omgeving en de begeleiding die geschikt is interessante activiteiten te ontwikkelen. Die helpen de eigen cognitieve, sociaal-emotionele en motorische ontwikkeling. Om daarvoor te zorgen voldoet ons klassenmanagement aan een aantal voorwaarden. Voorbereide omgeving
De ruimte waarin een kind opgroeit, is van invloed op zijn ontwikkeling. We zorgen voor een stimulerende omgeving die past bij de leeftijdsgroep zodat de kinderen zich kunnen ontwikkelen tot zelfstandige mensen. Heterogene groepen: We werken in heterogene groepen: onderbouw ( groep 1-2), middenbouw ( groep 3, 4 en 5) en bovenbouw ( groep 6, 7 en 8). De drie bouwen komen overeen met de ontwikkelingsfases van basisschoolkinderen. Het streven is dat een leerling gedurende de bouw in dezelfde groep blijft. Een kind is in die groep wisselend de jongste, de middelste of de oudste van de groep. Kinderen leren van en met elkaar. De oudere kinderen uit de klas kunnen de jongere als vanzelfsprekend helpen. Jongere kinderen zien om zich heen wat er op de langere termijn mogelijk is in de groep. Om hun omgeving te verkennen kunnen kinderen af en toe op bezoek in een andere klas. Inrichting van de school: De onderbouw, de middenbouw en de bovenbouw hebben min of meer hun eigen plek in het gebouw. In het gebouw hebben we de beschikking over werkplekken buiten de klassen, ruimtes om in kleinere groepen te kunnen werken, een bibliotheek, een aula, een speellokaal, twee speelpleinen en een gymzaal op enige afstand van de school. Inrichting van het lokaal: In de klas staan de leermiddelen in open, bereikbare kasten. Zo kan ieder kind werk pakken, aan het werk gaan en ook zelf weer opruimen. In alle klassen zijn een computerhoek, een instructietafel en een keukenblokje. Ieder kind heeft een eigen plaats in een heterogeen tafelgroepje. Daarnaast kunnen zij op een kleedje op de grond, aan een andere werkplek of aan de instructietafel werken. In iedere klas is een aandachtstafel/tentoonstelling ingericht die te maken heeft met een in de belangstelling staand onderwerp. De wanden zijn versierd met werk van de kinderen en educatieve aandachtstrekkers. De omgeving is zo ingericht dat de kinderen zelfstandig kunnen werken. Kasten zijn open en materialen zijn bereikbaar. Meubilair en materialen zijn passend bij de maat en de behoefte van de leeftijdsgroep. Kinderen hebben hun eigen tafel. De werkplek van het kind ( kleedje, tafel, schrift, opslagruimte op de computer) worden gerespecteerd door anderen. Vrijheden en afspraken
De kinderen hebben vrijheden die nodig zijn om zich te ontwikkelen.
27
-
Vrijheid van keuze: Kinderen kiezen in grote mate zelf het werk waaraan ze bezig zijn. Daarbij hebben zij in de midden- en bovenbouw steun aan afspraken die zijn gemaakt met de leerkracht en genoteerd op de weektaak en dagplanning. - Bewegingsvrijheid: Kinderen mogen in de klas, in de school vrij bewegen. Zo kunnen ze werken op een andere plek dan hun eigen plek en kunnen ze naar de wc, bibliotheek, aula of in een andere klas op bezoek gaan. - Vrijheid van tempo: De planning wordt aangepast aan het leertempo van het kind. - Vrijheid van niveau: Het werkniveau is passend bij het kind. We werken met individuele plannen aangepast aan wat het kind nodig heeft om een volgende stap te kunnen zetten. De vrijheid van leerlingen is beperkt waar dat steunend is voor een optimale ontwikkeling van henzelf en de anderen in de groep. Bij vrijheid horen afspraken. De afspraken tijdens het werken worden in alle klassen geoefend met Taakspel. Daarbij hoort een positieve benadering van de leerkracht en aandacht voor gewenst gedrag. Vanaf de onderbouw wordt gewenst gedrag geoefend en besproken. In alle klassen zijn verschillende hulpmiddelen aanwezig die gericht zijn op de afspraken en een soepele organisatie (dagritmekaarten, time-timer, vragenkaartje, computerlijst). Begeleiding
De begeleiding van de leerkracht in de klas bestaat uit hulp bij het werken, instructies, observaties en gesprekken, het geven van feedback. Vanuit signaleringen, gemaakt tijdens het werken en met informatie uit gemaakt werk, maakt de leerkracht een weloverwogen keuze welke activiteit of begeleiding een kind of een groep nodig heeft. Omdat het leren voornamelijk gebeurt tijdens het werken, zijn de instructies kort en gericht op het enthousiasmeren, inspireren en aanzetten tot zelfstandig verder werken van de kinderen. Een groot deel van de dag wordt besteed aan het bieden van hulp en instructie tijdens het zelfstandig werken. De leerkracht loopt met een krukje rondes door de groep. Zo kan zij hulp bieden op de werkplek van het kind. Waar instructie gegeven wordt aan een klein groepje, kunnen de kinderen aan de instructietafel of in de kleine kring zitten. Kinderen kunnen alleen werken of samenwerken in tweetallen of groepjes. Het elkaar helpen heeft een belangrijke plaats in iedere groep. Buiten de groep om hebben we beperkt de mogelijkheid individueel en in deelgroepen extra ondersteuning te geven. Informatie over de kinderen en de groep wordt vastgelegd in de klassenmap en op het leerlingvolgsysteem ParnasSys (roosters, afspraken, signaleringen, resultaten uit methode gebonden toetsen en het Cito-LVS, gegevens uit gesprekken met ouders, leerkrachten, BSO, hulpverleners en intern begeleider, kindplannen en hulpplannen). Met behulp van planningen zorgen we ervoor dat de activiteiten de ruimte krijgen die ze nodig hebben. Iedere leerkracht houdt zich aan een weekplanning, dagplanning, rooster van activiteiten voor de klas en de bouw (gym, spel, vieringen, lessen), voor bepaalde doelgroepen (Spaans, woordenschat, begrijpend lezen, topklassers) of jaargroepen (Engels, E.H.B.O., schooltuin, musical, verkeer).
28
Mogelijkheden in het begeleiden van kinderen met extra onderwijsbehoeften “Wat heb jij nodig om je goed te kunnen ontwikkelen?” Inleiding
De Boog heeft ervaring met het begeleiden van leerlingen met extra onderwijsbehoeften. Het doel is dat de kinderen zich op hun eigen tempo en niveau kunnen ontwikkelen en daarbij aanbod krijgen dat een stapje moeilijker is dan ze zelfstandig aankunnen. We vinden het belangrijk samen te werken met ouders in de begeleiding van de kinderen. Leerkracht en intern begeleider bepalen, in overleg met ouders en kinderen het aanbod. De afgesproken stof is onderdeel van de weektaak en wordt niet gezien als “iets extra’s”. Dit wil niet zeggen dat voor elk kind altijd het juiste aanbod te realiseren is. Sommige kinderen hebben een zodanige zorgbehoefte dat we op De Boog niet de juiste begeleiding kunnen geven. Met sommige leer- en gedragsmoeilijkheden heeft De Boog meer ervaring dan met andere. Beperking in kennis en middelen speelt een rol bij de afweging of we voldoende onderwijs kunnen bieden aan deze groepen kinderen. Per kind zullen we bekijken welke onderwijs- en begeleidingsbehoeften het kind heeft en zullen we zoveel mogelijk proberen het juiste aanbod te geven. Voor kinderen aan wie wij niet de juiste zorg en begeleiding kunnen bieden, maken we in samenwerking met de ouders de keuze voor een plek waar de begeleiding meer is toegespitst op de onderwijsbehoeften van het kind, zoals voor een andere school voor basisonderwijs of een school voor speciaal (basis)onderwijs. Meer- en hoogbegaafde leerlingen
De Boog heeft ervaring met het begeleiden van meer- en hoogbegaafde kinderen. Compacten en verrijken zijn sleutelwoorden bij het leerstofaanbod voor kinderen met goede resultaten op bepaalde vakgebieden en voor hoogbegaafde kinderen. Daarnaast worden de kinderen van groep 5 t/m 8 lessen Spaans en Topklassers aangeboden. Deze kinderen ontwikkelen zich soms sneller dan de volwassenen om hen heen merken. Het gebeurt regelmatig dat we het vooraf bedachte aanbod aanpassen, omdat de kinderen een grote stap gezet hebben. Op De Boog kunnen kinderen versnellen. Er worden diverse vormen, ook in combinatie, gebruikt: een schoolvak in eigen tempo doorlopen; een jaar eerder naar de volgende bouw gaan ( bijvoorbeeld de middenbouw in twee i.p.v. in drie jaar); - een half jaar eerder naar een volgende bouw gaan ( bijvoorbeeld halverwege groep 5 naar de bovenbouw overstappen. De bovenbouw wordt dan vaak ook dan ook in 2 1/2 i.p.v. drie jaar gedaan); - een vaste bezoekregeling krijgen in een volgende bouw (bijvoorbeeld de laatste periode in de onderbouw alvast 1 dag per week naar de middenbouw gaan). Bij al deze vormen blijven compacten en verrijken van de leerstof noodzakelijk en gebruikelijk. -
Om het beleid voor meer- en hoogbegaafden nog structureler vorm te geven is de intern begeleider van De Boog bezig met een post-academische opleiding Specialist in Gifted Education. 29
Leerlingen met dyslexie
In de onderbouw al zijn we alert op aanwijzingen voor dyslexie. Deze aanwijzingen worden vastgelegd en de kinderen krijgen extra letterlesjes en lesjes leesvoorwaarden. In de middenbouw wordt Remedial Teaching in groepjes gegeven aan kinderen die moeite met lezen hebben en wordt in het lesstofaanbod meer tijd ingeruimd voor het leren lezen. Vervolgens wordt individuele RT gegeven aan kinderen bij wie we een groot vermoeden van dyslexie hebben. Met deze RT werken we toe naar een dyslexieonderzoek. We proberen dit onderzoek aan het eind van de middenbouw te laten plaatsvinden. Bij sommige leerlingen gebeurt dit aan het begin van de bovenbouw. Leerlingen met dyslexie hebben op De Boog de mogelijkheid om de lesstof via het computerprogramma Kurzweil te laten voorlezen. Bij leerlingen die een dyslexie-behandeling buiten school krijgen, wordt samengewerkt met de behandelaar, bijvoorbeeld bij het afstemmen van doelen en doordat huiswerk van de behandelaar op school gedaan kan worden. Leerlingen met een IQ op moeilijk lerend niveau
Voor de kinderen met een IQ op moeilijk lerend niveau ontwikkelen we met hulp van het Brugteam van Passend Onderwijs Haarlemmermeer in het jaar 2014-2015 een eigen leerlijn voor de belangrijkste schoolvakken. Binnen deze leerlijnen zijn de stapjes kleiner, is de lesstof beperkt, en is de instructie intensiever. Hoewel we veel individuele lesjes kunnen geven, is de mogelijkheid voor intensieve instructie beperkt. Voor deze kinderen wordt een onderwijs ontwikkelingsprofiel opgesteld. We hebben geen ervaring met kinderen met het syndroom van Down. We vinden het belangrijk dat deze kinderen voldoende zelfvertrouwen ontwikkelen in een situatie waarin ze zien dat de andere kinderen van hun klas de lesstof veel gemakkelijker oppakken. Soms kunnen we een gevoel van frustratie helaas niet voorkomen. Leerlingen met andere leer- en gedragsmoeilijkheden
We hebben ervaring met kinderen met taalontwikkelingsstoornissen, ADD, ADHD, en stoornissen in het autistisch spectrum. De meeste van deze kinderen konden bij ons op school blijven tot en met groep 8 en gingen verder op het regulier voortgezet onderwijs. Een aantal maakte de overstap naar het voortgezet speciaal onderwijs. We hebben geen ervaring met blinde en/of slechtziende kinderen, met dove en slechthorende kinderen en met kinderen met een lichamelijke beperking. Kinderen met een lichamelijke beperking moeten in ieder geval wel zelfstandig de trappen kunnen oplopen, omdat we geen lift in het gebouw hebben. Ook zijn de gymlessen vanaf groep 3 niet in ons eigen gebouw. Voor al deze kinderen geldt dat we hen willen begeleiden naar zelfstandigheid De grens in de zorg die we kunnen bieden ligt bij: -
30
onvoldoende hanteerbaar gedrag waarbij de mentale of lichamelijke veiligheid van de leerling, de medeleerlingen of de begeleiders in gevaar komt; te grote tijdsinvestering in de zorg voor een leerling waardoor de tijd voor andere leerlingen of taken te beperkt is; stagneren van de cognitieve ontwikkeling bij de leerling; onvoldoende welbevinden van de leerling; teveel leerlingen met extra begeleidingsbehoeften in de groep en de school waarbij door de combinatie bovenstaande grenzen overschreden worden.
