Onderwijshuisvesting wettelijke regeling en vraagstukken Voorjaarssymposium VARO en NVOR 18 april 2013 Cees de Zeeuw Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V.
Te bespreken § huidige regeling § economisch claimrecht § doordecentralisatie § ‘eigendom’ en faillissement § zekerheid en financiering § btw en nieuwbouw § ontwikkelingen
Huidige regeling onderwijshuisvesting
Twee regimes: § PO en VO § MBO, HBO en Universiteit
Huidige regeling onderwijshuisvesting
§ PO en VO: gemeente is (sinds 1997) verantwoordelijk voor de huisvesting. Financiering door bijdrage uit het Gemeentefonds. In PO is gemeente ook verantwoordelijk voor buitenonderhoud. § MBO, HBO en Universiteit: zelf verantwoordelijk voor huisvesting. Geld van rijksoverheid om huisvesting in stand te houden.
Historie onderwijshuisvesting
§ MBO, HBO en Universiteit:Economisch claimrecht naar instellingen. Juridisch was vastgoed al van instellingen (’94 en ‘97) § Universiteiten: Integrale Verantwoordelijkheid Huisvesting (IVH) • decentralisatie van alle huisvestingszaken naar de universiteiten; • het vervallen van het economisch claimrecht 'om niet' met betrekking tot het vastgoed; • de invoering van een normvergoeding voor alle huisvestingslasten binnen het totale budget (lump-sum).
Historie onderwijshuisvesting
§ Hogescholen: Omkering kapitaaldienstfinanciering (OKF) • de hogescholen krijgen het economisch claimrecht van de gebouwen en terreinen, koop van rijksoverheid; • de hogescholen moeten het huisvestingsbeleid autonoom gaan uitvoeren en lenen op de kapitaalmarkt is toegestaan; • vanwege uitblijven van een rijksgarantie, een 'waarborgfonds' voor de hogescholen die tijdelijk de betalingsverplichtingen uit leningen van de hogescholen kan overnemen en leningen borgen
Intermezzo § Stichting Waarborgfonds HBO § Borging volgens A-traject: borging van leningen van de hogescholen afgesloten ter financiering van de overname van de gebouwen van het Rijk § B-traject: borging van leningen ter financiering van de aankoop van of (ver)bouw van gebouwen na 1/1/1994 § Monitoringsysteem ter voorkoming beroep op borgstelling § HBO-raad heeft besloten om verplichte aansluiting op te heffen met ingang van 1/1/2013, mits alle geborgde leningen zijn afgelost dan wel omgezet naar niet geborgde leningen. Loopt nog.
Economisch claimrecht § Primair onderwijs en voortgezet onderwijs artikel 91 WPO en 76b WVO: De gemeente (...) draagt ten behoeve van de door de gemeente in stand gehouden scholen en ten behoeve van de niet door de gemeente in stand gehouden scholen zorg voor de voorzieningen in de huisvesting op het grondgebied van de gemeente overeenkomstig het bepaalde in deze afdeling.
artikel 106 WPO en 76q WVO: vervreemding of bezwaring door bevoegd gezag is nietig.
Economisch claimrecht •
Uitgangspunt: de eigendom van de gebouwen en terreinen kan aan de verenigingen en stichtingen die een school in stand houden worden overgedragen, maar uitsluitend voor zover en voor zolang het terrein en gebouw voor de school – als school – wordt gebruikt.
•
de waarde van gebouwen en terreinen die uit de algemene middelen zijn bekostigd blijven ten behoeve van de algemene middelen en het publiek belang behouden blijft.
•
voorkomen dat geld dat aan de huisvesting is besteed, uit het publieke domein kan “weglekken”.
Economisch claimrecht •
Houdt het bevoegd gezag blijvend op het gebouw en terrein voor de school te gebruiken, dan regelt de WPO/WVO dat de gemeente de eigendom van gebouw en terrein verkrijgt.
•
De gemeente heeft het gebouw en terrein immers bekostigd, en kan het gebouw en terrein dan weer voor de huisvesting van een andere school gebruiken of anderszins ten behoeve van het publieke belang inzetten.
Doordecentralisatie •
Gemeente en schoolbestuur komen dan overeen de verantwoordelijkheid voor (een deel van) de huisvesting over te dragen aan het schoolbestuur. Wet Decentralisatie huisvestingsvoorzieningen. Artikel 76v WVO: In afwijking van dit hoofdstuk kan de gemeenteraad besluiten dat jaarlijks een bedrag voor huisvestingskosten wordt betaald aan het bevoegd gezag van een andere dan een gemeentelijke school voor zover die op het grondgebied van die gemeente in stand wordt gehouden. De gemeenteraad neemt het besluit in overeenstemming met het bevoegd gezag.
•
Geen recht. Geen verplichting. Gezamenlijk overeenkomen.
•
Pilotprojecten. Toenemende populariteit.
Doordecentralisatie In praktijk: •
overheveling van huisvestingstaken
•
met een daaraan gekoppeld (jaarlijks) vergoedingsbedrag. Over de hoogte van het (jaarlijkse) vergoedingsbedrag moeten gemeente en school zelfstandig afspraken maken.
•
Een wettelijk kader ontbreekt. Ook een risico.
•
Obligatoire overeenkomst met putoptie en voorkeursrecht waardoor wettelijke bepalingen verbintenisrechtelijk worden nagebootst.
•
Mogelijkheid tot hypothecaire financiering.
Doordecentralisatie Hypothecaire zekerheid door PO en VO instellingen: • rekening houden met obligatoire afspraken. • beperkte toepassing daarvan in faillissement. • complex maar mogelijk. • driepartijenovereenkomst tussen financier/bevoegd gezag/gemeente.
Eigendom en de fiscus In recente fiscale procedures is de juridische eigendom op grond van WPO en WPO ook van belang. BNB 2012/174 (gemeente Nijkerk/Staatsecretaris van Financiën) • nieuwbouw voortgezet onderwijs. • ter besparing van BTW draagt Stichting gronden over aan gemeente; • nieuwbouw vind plaats voor rekening van gemeente; • na realisatie verkoopt gemeente nieuwbouw voor een aanzienlijk lagere prijs dan stichtingskosten nieuwbouw aan stichting; • gemeente is ter zake van levering BTW verschuldigd; • als gevolg van de met btw belaste levering komt de btw op de aan de nieuwbouw toe te rekenen kosten bij de gemeente geheel voor aftrek in aanmerking;
Eigendom en de fiscus • omdat de verkoopprijs lager is dan de stichtingskosten is de btw die aan de stichting in rekening wordt gebracht lager dan de in aftrek genomen btw; • gemeente neemt overdrachtsbelasting voor haar rekening en bespaart € 1,13 • Inspecteur niet akkoord • Rechtsvragen: • gemeente ondernemer voor de btw? ja • levering in de zin van de wet omzetbelasting 1968? • daarvoor is van belang dat wordt geleverd om als eigenaar over een lichamelijke zaak te beschikken • Is daarvan vanwege de beperking in de beschikkingsbevoegdheid door de WVO sprake?
BNB 2012/174 AG Van Hilten: • Overweging 6.2.9 Een levering in de zin van de wet omzetbelasting vereist dat de macht om als eigenaar over het goed te beschikken moet zijn overgedragen • Overweging 6.4: De WVO leidt tot zodanige beperkingen dat niet van een levering in de zin van de Wet (OB) kan worden gesproken. • Is er impliciet sprake van een doordecentralisatie in de gesloten vaststellingsovereenkomst? Nee. Hoge Raad: • Verwijst naar arrest 17 februari 2012 (BNB 2012/117): wel een levering in de zin van de Wet. • Eventueel misbruik van recht. Doorverwijzing.
HR 17 februari 2012 BNB 2012/117 Casus: Gemeente Gemert-Bakel/Staatssecretaris van Financiën Vergelijkbare casus met btw-hefboom door koopprijs lager dan stichtingskosten
Hoge Raad: • Overweging 3.3.2: • Het bevoegd gezag heeft daarbij de volle zeggingsmacht en beschikkingsmacht over het gebouw zolang het bevoegd gezag het gebouw voor onderwijsdoeleinden inzet, dat wil zeggen meer macht dan op grond van de algemeen geldende bepalingen van het BW toekomt aan een huurder of een bruiklener.
HR 17 februari 2012 BNB 2012/117 De wettelijke beperking van de vervreemdingsbevoegdheid, neergelegd in artikel 76q, lid 2 , van de WVO, heeft geen betekenis zolang het gebouw bestemd blijft voor het geven van onderwijs. Aangezien de WVO aldus het bevoegd gezag in de positie wil plaatsen van de juridische eigenaar, met volledige beschikkingsmacht tijdens de bezitsduur en dragende het volle economische belang van de exploitatie, moet de eigendomsoverdracht als bedoeld in artikel 76n, lid 2 , van de WVO aan het bevoegd gezag – ook de onderhavige overdracht van het schoolgebouw – worden aangemerkt als een levering in de zin van de Wet.
Conclusie: eigendom (in de zin van de btw)
BNB 2013/35 BNB 2013/35 Gemeente Albrandswaard/Staatssecretaris:
Verzamelgebouw 3 scholen en gymzaal, geen misbruik van recht:
Niet gehouden om de structuur met de meeste btw te kiezen
Schatkistbankieren § PO en VO in geval van doordecentralisatie § MBO,HBO en Universiteit
§ Door OC&W, uitgevoerd door Financiën
Financiering
Knelpunten onderwijshuisvesting •
kwaliteitsslag nodig (duurzaamheid)
•
ouderdom gebouwen
•
binnenklimaat
•
investeren door schoolbesturen, gemeenten vragen bijdrage en honoreren niet alle wensen
•
krimp leerlingenaantal/regio’s
•
gemeente besteden minder dan waar Gemeentefonds mee rekent
•
grenzen aan kleine scholen, gevolgen voor huisvesting
Oplossingen knelpunten onderwijshuisvesting •
overheveling buitenonderhoud PO naar scholen (uitgesteld tot 2015)
•
onbenut geld Gemeentefonds naar lumpsum VO en PO (regeerakkoord)
•
gemeenten zijn geen voorstander
•
pilots doordecentralisatie
•
kwaliteitsinitiatieven scholenbouw (PO-raad en VNG)
Diversen •
Vrijstelling overdrachtsbelasting: Onderwijsvrijstelling (art. 15, lid 1, onderdeel k WBR) voor zover het verkregen voor onderwijs is bestemd.
•
In alle gevallen dient het verkregene te zijn bestemd voor onderwijs. Beperkte uitleg: alleen een schoolgebouw met ondergrond. Ruime uitleg: ook een perceel grond bestemd voor de nieuwbouw van een school
•
Oplossing voor universiteiten: Kadasterarrest 10 maart 2006 artikel 15, lid 1 sub c WBR
•
Openbaar lichaam in de zin van artikel 134 Grondwet: publiekrechtelijke rechtspersoon met publieke taken
•
artikel 1.8 lid 2 WHO: publiekrechtelijke rechtspersoon
Vragen of opmerkingen?
mr. C.A. (Cees) de Zeeuw, notaris/partner Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V. Marktsector Onderwijs t (070) 515 3461 e
[email protected]
