Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg

OSBJ

Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg

! !

!" # ! #

$ %

!

-2

Inhoudstafel ALGEMENE INLEIDING......................................................................... 9

1. Totstandkoming van de eindversie van de nieuwe overeenkomst ..............................9 2. Uitwerking van een personeelsplan............................................................................11 3. Werking van de Raad van Bestuur ............................................................................12 4. Werking van het team ................................................................................................13 Periode juni 2003 - november 2003 ..............................................................................13 Periode december 2003 - juni 2004...............................................................................14 5. OSBJ: ORGANOGRAM ..................................................................................................15 6. Werking van de stuurgroep........................................................................................16

DEEL I THEMATISCHE ONDERSTEUNING HERSTELRECHTELIJKE EN CONSTRUCTIEVE AFHANDELINGEN VAN JEUGDDELINQUENTIE ........................................................................ 17 Hoofdstuk 1: Uitgangspunten en visie ...........................................................................19 1. Nieuwe overeenkomst met de overheid .....................................................................19 2. Uitgangspunten.........................................................................................................19 3. Visie .........................................................................................................................21 3.1. Keuze voor een sui generis model met een bijzonder accent op herstel ...............21 3.2. Gedetailleerd voorstel ........................................................................................22 3.2.1. Herstel: horizontale communicatie...............................................................22 3.2.2. Een ‘onderhandelde’ afhandeling (jeugdrechtbankniveau) ...........................23 3.2.3. Opgelegde afhandelingen ............................................................................23 3.3. Besluit................................................................................................................25 4. Samenwerkingsprotocol/overlegplatforms.................................................................25 4.1. Kader .................................................................................................................25 4.2. Arrondissementele ‘stuurgroepen herstelrecht en bemiddeling’ ..........................26 4.2.1. Wat?............................................................................................................26 4.2.2. Doelstellingen .............................................................................................26 4.2.3. Mogelijke taken van deze stuurgroep...........................................................27 4.2.4. Mogelijke partners.......................................................................................27 4.3. Overlegplatforms voor de minderjarigen ............................................................27 4.3.1. Doelstellingen .............................................................................................28 4.3.2. Waarom nog een samenwerkingsverband voor minderjarigen, naast de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’? .................................................28 4.3.3. Mogelijke voordelen van een ‘overlegplatform minderjarigen’ ....................29 4.3.4. Mogelijke negatieve gevolgen van deze optie met eventuele oplossingen ....29 4.3.5. Mogelijke oplossing ....................................................................................30 4.4. Besluit................................................................................................................30

-3-

Hoofdstuk 2: Interne werkstructuren............................................................................31 1. Teamoverleg.............................................................................................................31 1.1. Voorgeschiedenis ...............................................................................................31 1.2. Personeelswissels en wijzigingen in jobtime.......................................................31 1.3. Conclaafdagen ...................................................................................................31 1.4. Huidige werkwijze inzake teamoverleg ..............................................................32 2. Werkgroep herstel.....................................................................................................32 Hoofdstuk 3: Herstelrechtelijke afhandelingen.............................................................33 1. Overzicht actuele situatie ..........................................................................................33 1.1. Uitbouw van het bemiddelingsaanbod ................................................................33 1.2. Hergo.................................................................................................................33 1.2.1. Belangrijke verschillen tussen herstelbemiddeling en hergo.........................34 1.2.2. Onderzoek...................................................................................................34 1.2.3. Troeven van hergo.......................................................................................35 1.2.4. Plannen van de OSBJ ..................................................................................36 1.2.5. Besluit.........................................................................................................37 1.3. Vereffeningsfonds..............................................................................................37 1.4. Contacten met het werkveld ...............................................................................37 2. Aanbod van de OSBJ ................................................................................................37 2.1. Vorming.............................................................................................................37 2.1.1. Herstelbemiddelaars ....................................................................................37 2.1.2. Hergo-moderatoren .....................................................................................39 2.2. Werkgroepen......................................................................................................39 2.2.1. Werkgroep deontologie ...............................................................................40 2.2.2. Werkgroep vorming ....................................................................................40 2.2.3. Werkgroep communicatie en documentatie .................................................41 2.2.4. Werkgroep internationale uitwisseling.........................................................41 2.2.5. Werkgroep sensibilisatie van de balie ..........................................................42 2.2.6. Werkgroep protocol (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven).............42 2.3. Lokale afvaardiging in arrondissementele stuurgroepen......................................43 2.4. Opvolging van begeleidingsteams en specifiek overleg ivm juridische bijstand. .43 2.5. De provinciale vereffeningsfondsen ...................................................................44 2.5.1. Volgen van comité V en begeleidingsgroepen .............................................44 2.5.2. Ronde Tafel voor alle leden van het vereffeningsfonds ................................45 2.5.3. Interprovinciaal overleg...............................................................................45 2.6. Knelpunten van herstelbemiddeling....................................................................45 2.6.1. Caseload......................................................................................................45 2.6.2. Rapportage ..................................................................................................46 2.6.3. Procedure herstelbemiddeling......................................................................46 2.6.4. Rol van de herstelbemiddelaars bij de uitvoering van de overeenkomsten....48 2.6.5. Kwaliteit .....................................................................................................48 2.6.6. Juridische bijstand .......................................................................................49 2.7. Knelpunten van hergo ........................................................................................49 2.7.1. Verdere implementatie ................................................................................49 2.7.2. Rol van de politie ........................................................................................49 2.8. Knelpunten van de provinciale vereffeningsfondsen...........................................50

-4-

Hoofdstuk 4: Gemeenschapsdienst ................................................................................51 1. Actuele status............................................................................................................51 2. Aanbod van OSBJ.....................................................................................................53 2.1. Team gemeenschapsdienst Limburg ...................................................................53 2.2. Werkgroep procedure Limburg...........................................................................53 2.3. Vorming.............................................................................................................53 2.4. Werkgroepen......................................................................................................54 2.4.1. Werkgroep registratie ..................................................................................54 2.4.2. FAS-onderzoek ...........................................................................................55 2.5. Andere ...............................................................................................................55 3. Knelpunten ...............................................................................................................55 3.1. Prestatieplaatsen.................................................................................................55 3.2. Verwijzers..........................................................................................................56 3.3. Gebrek aan éénvormigheid bij het invullen van de gemeenschapsdienst .............56 4. Reflecties - Perspectieven .........................................................................................57 Hoofdstuk 5: Leerprojecten ...........................................................................................58 1. Actuele status............................................................................................................58 2. Aanbod van OSBJ.....................................................................................................59 2.1. Vorming.............................................................................................................59 2.1.1. Studiereis Nederland ...................................................................................59 2.1.2. Themadag....................................................................................................60 2.2. Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen..................................................................60 2.2.1. Situering......................................................................................................61 2.2.2. Implementatie..............................................................................................61 2.2.3. Bekendmaking.............................................................................................62 2.2.4. Toekomst ....................................................................................................62 2.3. Forum voor leerprojecten ...................................................................................62 3. Werkgroep registratie................................................................................................64 4. Knelpunten ...............................................................................................................65 5. Reflecties en toekomstperspectieven. ........................................................................65 Hoofdstuk 6: Aanbod voor drie afhandelingen samen..................................................66 1. Vorming ...................................................................................................................66 2. Werkgroepen ............................................................................................................67 2.1. Werkgroep jeugddelinquentie Vlaamse Jeugdraad..............................................67 2.2. Werkgroep jeugdsanctierecht .............................................................................68 2.3. Werkgroep kwaliteitsbeleid................................................................................68 2.4. Registratie..........................................................................................................69 3. Kadernota en voorontwerp van wet van L. Onkelinx .................................................69 4. Sensibilisatie.............................................................................................................69 5. Praktische gids van de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen...................71 6. Knelpunten ...............................................................................................................71 6.1. Structurele inbedding van één of meerdere afhandelingen en afstemming tussen de verschillende werkvormen...................................................................................71 6.2. Doelgroep ..........................................................................................................72 Hoofdstuk 7: Denktanken ..............................................................................................74 Hoofdstuk 8: Vernieuwende Initiatieven .......................................................................78 Besluit Deel I ...................................................................................................................79 -5-

DEEL II IMPLEMENTATIE KINDERRECHTEN IN DE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND.......................................................... 81 Hoofdstuk 1: Stand van zaken .......................................................................................83 1. Een proces van thematische strategische planning.....................................................83 2. Vorming ...................................................................................................................83 2.1. Verslaggeving ....................................................................................................83 2.2. Inzagerecht.........................................................................................................84 2.3. Workshops in de voorzieningen .........................................................................84 2.4. Sanctioneren als kansen geven ...........................................................................84 2.5. Anders Bekijken.................................................................................................84 3. Helpdesk...................................................................................................................85 4. Nieuwsbrief Jeugdrecht.............................................................................................86 5. Integrale jeugdhulp ...................................................................................................86 6. Andere......................................................................................................................86 6.1. Kinderrechtengids ..............................................................................................86 6.2. Resolutie pleegzorg............................................................................................86 Hoofdstuk 2: Reflecties...................................................................................................87 1. Kinderrechten: c’est quoi ça? ....................................................................................87 2. Kinderrechten en de overheid....................................................................................87 3. De OSBJ, Kinderrechten en de sector Bijzondere Jeugdzorg .....................................88 3.1. Kinderen en jongeren. ........................................................................................88 3.2. De ouders...........................................................................................................88 3.3. De hulpverleners (personen, instellingen, organisaties).......................................89 4. De OSBJ zelf ............................................................................................................90 Hoofdstuk 3: Verdere acties...........................................................................................91 1. Ondersteuning...........................................................................................................91 1.1. Juridische ondersteuning ....................................................................................91 1.1.1. Helpdesk .....................................................................................................91 1.1.2. Nieuwsbrief jeugdrecht................................................................................91 1.2. Pilootprojecten ...................................................................................................91 1.3. Disseminatie van goede praktijken, resultaten, instrumenten, methodieken.........91 2. Maatschappelijke functie ..........................................................................................92 2.1. Netwerk ontwikkelen .........................................................................................92 2.2. Invloed op beleidsstructuren...............................................................................92 2.3. Ontwikkelen van signaalfunctie..........................................................................92 2.4. Investeren in een verhoging van de deskundigheid over kinderrechten in Vlaanderen..........................................................................................................93 3. Interne ontwikkeling .................................................................................................93 3.1. Participatie als dragend concept van de organisatie in functie van sectorondersteuning.............................................................................................93 3.2. Detectie, draagvlak en feedbacksystemen verder ontwikkelen. ...........................93

-6-

DEEL III COORDINEREN EN OPERATIONALISEREN VAN EEN SENSIBILISERINGSCAMPAGNE OMTRENT DE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND.......................................................... 95 1. Situering......................................................................................................................97 2. Werkgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ ................................................97 3. Stand van zaken ..........................................................................................................97 4. Verdere planning ........................................................................................................98

DEEL IV OSBJ EN HET CREEREN VAN EEN PLATFORM............................... 99 Inleiding ........................................................................................................................101 1. Uitgangspunten .........................................................................................................101 2. Actuele status ............................................................................................................101

DEEL V BIJLAGEN ............................................................................................ 103 Bijlagen: Algemeen.......................................................................................................105 Bijlagen bij deel I..........................................................................................................119 Bijlagen bij deel II ........................................................................................................199

-7-

-8

ALGEMENE INLEIDING Tijdens de voorbije werkjaren (juni ‘01-mei ’02 en juni ‘02- mei ‘03) heeft de OSBJ gewerkt ter ondersteuning van twee thema’s, waarbij afgelijnde opdrachten geformuleerd stonden. De twee thema’s waren: herstelgerichte afhandelingen en kinderrechten. In 2003 is met de Vlaamse overheid overeengekomen dat de OSBJ haar werking mag verbreden en verdiepen. Voorliggend jaarverslag rapporteert hoe de OSBJ de overgang naar een verbrede inhoudelijke werking realiseerde. De periode juni 2003 – mei 2004 typeert zich als een jaar van zoeken en uitwerken. Plannen werden uitgezet, de rails getrokken, de locomotieven ingezet… In het kader van deze algemene inleiding willen we volgende aspecten toelichten: 1. Totstandkoming van de eindversie van de nieuwe overeenkomst 2. Uitwerking van het personeelsplan 3. Werking van de RvB 4. Werking van het team 5. Organogram OSBJ 6. Werking van de stuurgroep

1. Totstandkoming van de eindversie van de nieuwe overeenkomst In de eerste jaarhelft van 2003 werd er intens overleg gepleegd omtrent de toekomst van de OSBJ. Aanleiding was een schrijven van minister Vogels, waarin staat dat ter ondersteuning van de vernieuwingsprocessen in de sector de minister bereid is de overeenkomst met de vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg te versterken. Vanuit het team en de Raad van Bestuur werd een driejarig werkplan voorgesteld dat door het kabinet werd goedgekeurd. Op vraag van en in samenwerking met de administratie werd dit werkplan verder geconcretiseerd. Daartoe hebben het team en de RvB tijdens de maand juni werkvoorstellen naar voren gebracht. Bij de verdere concretiseringen waren een aantal objectieven belangrijk. Zo moet gecontinueerd worden wat reeds werd opgestart vanuit vorige overeenkomst, wat aansluit bij de verwachtingen van de sector en waarvoor de OSBJ competenties ontwikkeld heeft. Daarnaast willen we een meer integratieve werking (geen versnippering van losse thema’s) en een meer integratief algemeen team, om expertise, knowhow en aanbod ten goede te laten komen aan de brede sector. Vermits de OSBJ de belofte kreeg van de minister om verder te werken met een tijdshorizon van drie jaar, kunnen ondersteuningsactiviteiten best procesmatig en dynamisch groeien. In de omschrijving van producten en resultaten moet dus rekening gehouden worden met een jaarfasering. Evaluaties van voorbije werkzaamheden zullen aangeven hoe de werking een daarop volgend jaar bijgestuurd kan worden. De OSBJ wenst verder, meer dan in het verleden het geval was, de werkzaamheden te communiceren met de overheid. De formatie van één stuurgroep met actieve deelname van de administratie is de beste garantie op permanente feedback en bijsturing.

Algemene inleiding -9-

Begin juli heeft ook het kabinet deze objectieven opgenomen en kwam een eindversie van een nieuwe overeenkomst tot stand. Na dit redigeerwerk moest deze overeenkomst nog door diverse overheidsinstanties beoordeeld worden. Begin december 2003 werd het besluit van de Vlaamse Regering houdende toekenning van een subsidie aan de vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg voor een project in het kader van de Bijzondere Jeugdbijstand, gemeld aan de OSBJ. Daaropvolgend kreeg de OSBJ een exemplaar van de overeenkomst toegestuurd, ondertekend door de minister en door twee bestuurders van de OSBJ. In de nieuwe overeenkomst worden de hoofdopdrachten als volgt omschreven: De overeenkomst beoogt als voornaamste realisatie, in wederzijdse samenspraak tussen overheid en de sector bijzondere jeugdbijstand, de thematische ondersteuning van de sector Bijzondere Jeugdbijstand inzake methodische en inhoudelijke ontwikkelingen. Binnen dit globaal kader wordt, in relatie tot ontwikkelingen binnen de Integrale Jeugdhulpverlening, gefocust op 4 thema’s, m.n. 1. de thematische ondersteuning inzake initiatieven als antwoord op jeugddelinquentie, die een herstelgerichte en/of een pedagogische finaliteit hebben; 2. de thematische ondersteuning inzake de implementatie van de kinderrechten in de Bijzondere Jeugdbijstand, met perspectief op de thematische ondersteuning inzake methodische en inhoudelijke ontwikkeling van meer participatieve hulpverlening, waarbinnen hulpverleners en ‘cliënten’ samen gestalte geven aan de hulpverlening; 3. de coördinatie van de campagne ‘jaar van de bijzondere jeugdbijstand’, met als perspectief de ondersteuning van initiatieven inzake positieve beeldvorming over de bijzondere jeugdbijstand; 4. het creëren van een platform voor overleg, afstemming en kennisoverdracht inzake ontwikkelingen binnen de bijzondere jeugdbijstand waaruit voor de sector relevante thema’s gedestilleerd worden en waarvoor, in dialoog tussen overheid en sector, een planning opgemaakt wordt, met, inzake de vooropgestelde thema’s, perspectief op het bieden van daadwerkelijke methodische en inhoudelijke ondersteuning en effectevaluatie van vernieuwende methodieken, werkvormen en projecten. Bij deze overeenkomst formuleerde de RvB in september 2003 een aantal evaluatieve bedenkingen: - De RvB waardeert het feit dat in de eindversie rekening gehouden werd met de besprekingspunten van de OSBJ. - Het is niet duidelijk waarom de OSBJ geen driejarig contract gekregen heeft, zoals door de minister beloofd. Het gaat om een overeenkomst met een duur van één jaar, die start op 1 juni 2003 en eindigt op 31 mei 2004. Er is onvoldoende tijd om engagementen aan te gaan en doelen te verwezenlijken. Aanwervingen kunnen nog niet gebeuren omdat de voorschotten op zich laten wachten. - De opdrachten zijn immens: dit kan niet gerealiseerd worden binnen één werkjaar. Deze werden geformuleerd in een driejarenperspectief. Bij de jaarevaluatie moet dit duidelijk zijn. - De rol van de OSBJ ten aanzien van het tijdschrift ‘Nieuwsbrief Jeugdrecht’ is onduidelijk geformuleerd. De opdracht wordt opnieuw geformuleerd zoals in de oude overeenkomst en beperkt zich tot een verplichte financiering (geld doorstorten naar SAW). Algemene inleiding - 10 -

2. Uitwerking van een personeelsplan Op basis van deze overeenkomst werd vanuit de beloofde personele middelen een globaal personeelsplan opgemaakt. Centraal behouden we: - 1 fulltime coördinator (Goedele Sulmont, in dienst 06/09/2001) - 1 fulltime administratieve stafmedewerker (Hilde Engelbeens? in dienst 27/09/2002) - 80% stafmedewerker, juridische ondersteuning (Min Berghmans, in dienst 01/04/2002) Voor de thematische ondersteuning van de initiatieven inzake jeugddelinquentie worden drie fulltime stafmedewerkers voorzien - Lieve Balcaen, in dienst 01/06/2002 - Hilde Geudens, in dienst 05/09/2001 - Joke Callewaert in dienst 17/11/2003 Voor de thematische ondersteuning inzake de implementatie van de Kinderrechten in de Bijzondere Jeugdbijstand en inzake participatieve hulpverlening, wordt één fulltime stafmedewerker voorzien - Kurt De Backer in dienst 01/12/2003 Voor de tijdelijke opdracht ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’, de verdere uitwerking van ‘imago Bijzondere Jeugdbijstand’, het creëren van overlegplatforms en de ontwikkeling van een communicatieplan, wordt één fulltime stafmedewerker voorzien - Maarten De Gendt in dienst 12/04/2004 Zoals de data van indiensttredingen hierboven aangeven, kon de noodzakelijke aanvullende personeelsaanwerving pas laattijdig worden gestart. De reden hiervoor is dat de eerste voorschotten van het nieuwe contract 6 maanden op zich hebben laten wachten. In juni hebben we het niet aangedurfd vacatures uit te schrijven. In september zijn we dan toch gestart met twee dringende vacatures, met name een stafmedewerker voor het team Jeugddelinquentie (ter vervanging van Mia Claes, uit dienst op 31 mei 2003) en een stafmedewerker kinderrechten (ter vervanging van Ragnhild Degrendele, uit dienst op 15 februari 2003). Uit de selecties werden Joke Callewaert, in dienst op 17 november 2003 en Kurt De Backer, in dienst op 1 december 2003, weerhouden. Eind december 2003 werd na overleg tussen de OSBJ en de initiatiefgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ een functieprofiel uitgeschreven voor een nieuwe stafmedewerker. Een eerste geselecteerde kandidate besliste de job niet op te nemen waardoor een tweede selectieronde nodig was. Op 1 april 2004 besliste de RvB om Maarten De Gendt als nieuwe stafmedewerker aan te werven. Maarten kon deeltijds beginnen op de OSBJ op 12 april. Vanaf 14 juni kan hij voltijds voor de OSBJ werken. We kunnen hier besluiten dat het invullen van een volledig personeelskader weerom heel wat tijd gevergd heeft en niet altijd verloopt zoals gepland. Zo hebben we twee maal meegemaakt dat na een intensieve selectieronde de gekozen kandidaat toch afhaakte.

Algemene inleiding - 11 -

3. Werking van de Raad van Bestuur Sinds het najaar van 2003 werd binnen de RvB verder gewerkt aan de uitwerking van het legitimatievraagstuk, het communicatievraagstuk van de OSBJ, de interne taakverdeling en bevoegdheden, de samenstelling en de statuten van de vereniging…. In januari 2004 werd een nieuw organogram uitgetekend, vanuit volgende beslissingen: De Raad van Bestuur is het formeel, juridisch orgaan, haar bevoegdheden zijn statutair bepaald. Ze werkt verder als een collegiaal orgaan. Inhoudelijke beleidslijnen worden halfjaarlijks met het team besproken. De leden van de RvB participeren voltallig aan de stuurgroep, er wordt nog niet met vertegenwoordigers vanuit de RvB gewerkt. Een directie staat in rechtstreeks verband met de RvB met gedelegeerde bevoegdheden, o.a. middelenbeheer, personeelsbeleid en opvolging van de werking. De directie heeft een actieve informatiefunctie naar de RvB toe. De stuurgroep situeert zich naast de verbindingslijn RvB-Directie. Het team en alle teamfuncties verhouden zich evenwaardig en staan in een horizontale lijn onder de directie. Thematische werkgroepen worden opgericht, georganiseerd en aangestuurd door de medewerkers en de directie. In de laatste vergaderingen van de RvB manifesteerden zich opnieuw enkele knelpunten die dringend een besluitvormende discussie behoeven. Op 29 juni 2004 zal de RvB deze agendapunten opnemen in een dagvergadering. Concreet werd vanuit een aantal instanties de OSBJ gevraagd om initiatieven binnen hun werking te positioneren en op te volgen (cf. Capri-project, preventie-project…). Op deze vragen kon de RvB geen éénduidig antwoord geven. Deze terughoudendheid had te maken met het ontbreken van een kader waarin de OSBJ haar missie kan vertalen in een structuur en werking die volgende elementen duidelijk stelt: - Hoe legitimeert de OSBJ zich ten aanzien van de sector? - Welke zijn de kerntaken? - Welke werkdoelen worden geformuleerd vanuit die kerntaken? - Hoe verhoudt de OSBJ zich dan ten aanzien van de koepels, het ruimere middenveld? - Hoe verhoudt de OSBJ zich dan ten aanzien van de overheid? De Raad van Bestuur kwam twaalf keer samen. Vergaderingen van de Raad van Bestuur vonden plaats op volgende data: - woensdag 18 juni 2003 - woensdag 3 september 2003 - donderdag 2 oktober 2003 - woensdag 19 november 2003 - donderdag 18 december 2003 - woensdag 14 januari 2004 - woensdag 17 februari 2004 - (stuurgroep 16 maart 2004) - woensdag 1 april 2004 - woensdag 12 mei 2004- donderdag 3 juni 2004 - dinsdag 29 juni 2004


4. Werking van het team De werking van het team situeren we best in twee onderscheiden periodes. De eerste periode loopt van juni 2003 tot november 2003, de tweede periode van december 2003 tot juni 2004.

Periode juni 2003 - november 2003 In deze periode werkten we verder met een beperkt team. In het vorige jaarverslag hebben we aangegeven dat 2 medewerkers de OSBJ verlaten hebben (met name Ragnhild Degrendele, uit dienst 15/02/03, en Mia Claes, uit dienst 31/05/03). Eén stafmedewerkster (met name Lieve Balcaen) nam 6 maanden deeltijds ouderschapsverlof (van 17 mei 2003 tot 17 november 2004) en we konden voor de maanden juni en juli geen vervanging vinden. Vanaf 19 augustus nam Hilde Vanlommel deze deeltijdse vervanging op zich. Eén stafmedewerkster (met name Hilde Geudens) werkte van maart 2003 tot november 2003 slechts deeltijds voor de OSBJ, omdat ze tijdens die maanden ook werkte aan een overheidsopdracht. Vanaf 17 mei 2003 tot en met 18 augustus 2003 werkten we met 3,8 fulltime equivalenten (FTE), van 18 augustus 2003 tot 17 november 2003 met 4,3 FTE en van 17 november tot 1 december met 5,8 FTE. Vooral omwille van budgettaire redenen werd in die periode nog geen nieuw personeel ingezet. Al het beschikbare provisiegeld was nodig om de resterende medewerkers uit te betalen. Dit noopte het team tot keuzes en prioriteitenbepaling binnen een korte termijnplanning. Er werd vooral op toegezien dat het contact met het werkveld niet verloren ging én dat de OSBJ kon meewerken aan initiatieven die de Vlaamse overheid toen initieerde. In die fase werd vooral het volgende gerealiseerd: - Begin september nam het OSBJ-team het initiatief om een visietekst te ontwikkelen omtrent ‘aanpak jeugddelinquentie’. Dit was een zeer ambitieuze doelstelling doch wenselijk en noodzakelijk omwille van diverse redenen. Het was belangrijk om binnen de personeelsploeg visie en consensus te ontwikkelen. Besprekingen en discussies hebben heel wat gedachten en visies aangescherpt. De tekst geeft ook aan waar verbindingen en afstemming nodig is met andere problematieken, thema’s, initiatieven. Concepten en begrippen werden afgelijnd en in een globaal kader geplaatst. Daarnaast fungeert de visietekst als verantwoording voor de planning en uitvoering van eigen ondersteuningsactiviteiten én als verantwoording en leidraad voor het opzetten van diverse samenwerkingsverbanden. Eind november beschikte het team over een ontwerptekst. Dit werk is niet af maar wil een aanzet geven tot ruimere discussies zodat er dynamisch verder kan gewerkt worden zowel met het praktijkveld als met betrokken beleidsverantwoordelijken. Deze visietekst wordt verder in het jaarverslag uitgebreid inhoudelijk besproken. - Tijdens de maanden oktober-november werkte de OSBJ intensief mee aan een mediacampagne van de Vlaamse overheid. OSBJ werd gevraagd om in overleg met de praktijkinitiatieven voorstellen uit te werken hoe de herstelgerichte afhandelingen in tekst en beeld kunnen gecommuniceerd worden naar de brede Vlaamse bevolking. - Voor de voorzieningen Bijzondere Jeugdbijstand werd een themadag georganiseerd rond ‘Sanctioneren als kansen geven’. De themadag vond plaats op 24 oktober te Brussel, Markiesgebouw. - Op vraag van een voorziening werd nog een workshop georganiseerd ‘Kinderrechten in de bijzondere Jeugdbijstand’. Deze vond plaats op 7 november in Genk. Algemene inleiding - 13 -

-

Voor de initiatieven die leerprojecten begeleiden als constructieve afhandeling van jeugddelinquentie organiseerde de OSBJ een tweedaagse leerreis naar Nederland (12 en 13 november 2003).

In die tijd werkte het team ook mee aan de preselectie van de sollicitanten, voerde tal van selectiegesprekken en adviseerde de RvB.

Periode december 2003 - juni 2004 De versterking van het team met Joke Callewaert en Kurt De Backer heeft de werking een nieuw élan gegeven. In januari 2004 werden conclaafdagen gehouden. De visietekst en de convenantbepalingen waren richtinggevend voor de taakplanning en taakverdeling. Voor het eerst grepen ook maandelijkse teamvergaderingen met de ganse OSBJ-ploeg plaats. Vanuit de RvB kreeg het team de verantwoordelijkheid (én de handelingsruimte) om de thematische ondersteuningsactiviteiten inhoudelijk uit te werken. De RvB vroeg wel een nota van het team waarin deze thematische ondersteuningsactiviteiten gelegitimeerd werden vanuit volgende vraagstellingen: Hoe zie je de organisatie van de thematische werkgroep? Hoe hanteer je het kader dat de convenant aanreikt, wat zijn hier grenzen en mogelijkheden? Hoe zie je het bereik van en de gedragenheid door de sector BJB? Welke zijn de krachtlijnen in de visie m.b.t. het thema (basistekst, kernnota)? Welke strategie hanteer je i.v.m. vragen en verwachtingen van de overheid? Op de RvB van 17 februari werden de nota’s met het team besproken. De documenten waarbij de convenantbepalingen gelinkt werden aan de concrete activiteiten werden ook toegelicht op de stuurgroep van 16 maart, waarop afdelingshoofd Stefaan Van Mulders en Sofie Sap aanwezig waren. In de teambespreking van 8 april kwam naar voren dat praktijkondersteuning voor het OSBJteam één van de belangrijkste opdrachten blijft naast deskundigheidsbevordering, ontwikkeling en innovatie. Werkpunt voor de toekomst blijft de ontwikkeling van goede communicatiekanalen opdat meer informatie beter, sneller en permanenter kan doorstromen. Met de versterking van Maarten De Gendt in het team hopen we dit element in de nabije toekomst te kunnen realiseren. In mei 2004 startte alvast een ontwikkelingsproces dat tijdens de maand juni 2004 moet leiden tot een imagobepaling en een huisstijl met een nieuw logo, en in een verder stadium tot de herwerking en uitbreiding van de website en de start van een nieuwsbrief van OSBJ. Tevens is het belangrijk te melden dat de ganse ploeg (8 medewerkers) nu gehuisvest is op één locatie, met name te Brussel, Cellebroersstraat 16. Op 2 mei werd al het materiaal van de Ravenstraat in Leuven verhuisd naar Brussel. We beschikken daar over twee ruime werklokalen en een vergaderlokaal. De aanzet voor een functioneel intern netwerk is gegeven, verouderde computers werden vervangen. Een efficiënt en gebruiksvriendelijk systeem om verder allerlei data te beheren en te ontsluiten wordt in de nabije toekomst uitgewerkt.


5. OSBJ: ORGANOGRAM Willy Vandamme

Algemene Vergadering

- Wim Van Esch - Mon Vandekeybus - Rudy Dobbelaere

Raad van Beheer

- Bart D’Hooghe - Dirk Meulyzer - Vincent Vanhumbeeck

Stuurgroep

- Lowie Vermeiren

Administratie RVB Directie / Team

- Jan Bosmans

Directeur

( Goedele Sulmont )

Centrale medewerkers - Juriste

( Min Berghmans )

Thematische medewerkers

Thematische werkgroepen - Kinderrechten & participatie

- Kinderrechten & participatie ( Kurt De Backer )

- Jeugddelinquentie

- Administratie

( Hilde Engelbeens )

- Communicatie

( Maarten De Gendt )

- Jeugddelinquentie ( Lieve Balcaen ) ( Hilde Geudens ) ( Joke Callewaert )

- Jaar BJB

- Campagne Jaar BJB ( Maarten De Gendt )


6. Werking van de stuurgroep Op vraag van de OSBJ wordt de projectovereenkomst met de overheid nu opgevolgd door één stuurgroep. In het convenant staat het volgende: “de vereniging stuurt en evalueert haar prestaties door de oprichting van een stuurgroep; deze stuurgroep zal minimum vier maal per jaar samenkomen en via deze stuurgroep wordt de administratie permanent en op interactieve wijze op de hoogte gehouden van de werkzaamheden en de bedoelingen van de vereniging. De vereniging bepaalt zelf de samenstelling van deze stuurgroep onder de voorwaarde dat zij de deelname verzekert van de administratie”. Tijdens de opmaak van het nieuwe organogram werden ook de positie en samenstelling van die stuurgroep besproken. Alle leden van de RvB engageerden zich om zeker in dit overgangsjaar te participeren aan de stuurgroep. Een eerste stuurgroep vond plaats op 16 maart 2004. Op die vergadering waren aanwezig: Stefaan Van Mulders (afdelingshoofd, administratie BJB), Sofie Sap (team voorzieningen, administratie BJB), zes leden van de RvB, de directeur en twee medewerkers van de OSBJ. Dit overleg verliep constructief. Afspraken rond doelstellingen van de stuurgroep werden gemaakt. Zo werd de opdracht opgenomen de werkzaamheden van de OSBJ niet enkel op te volgen en bij te sturen vanuit de convenantbepalingen. De werking moet kunnen geprojecteerd/geëvalueerd worden ten aanzien van ontwikkelingen binnen de ganse sector. Zowel de administratie als de OSBJ zien een meerwaarde in een dergelijke dialogerende stuurgroepwerking. De verdere afstemming met de beleidsmakers (kabinet) gebeurt voorlopig buiten de stuurgroep.


DEEL I

THEMATISCHE ONDERSTEUNING HERSTELRECHTELIJKE EN CONSTRUCTIEVE AFHANDELINGEN VAN JEUGDDELINQUENTIE

Deel I

Deel I - 18 -

Hoofdstuk 1: Uitgangspunten en visie 1. Nieuwe overeenkomst met de overheid In de inleiding van voorliggend jaarverslag werd de nieuwe overeenkomst met de overheid reeds toegelicht. We vermelden nogmaals samengebald de doelstellingen die het team jeugddelinquentie moet trachten te realiseren. Deze doelstellingen vallen uiteen in drie grote blokken, waarbij vooral blok drie nieuw is tegenover de vorige twee werkingsjaren. Blok 1 betreft de herstelrechtelijke afhandelingen (herstelbemiddeling en herstelgericht groepsoverleg) en blok 2 slaat op de constructieve afhandelingen (gemeenschapsdienst en leerprojecten). Ten aanzien van deze vier afhandelingen zijn de doelstellingen de volgende: 1. visieontwikkeling met het oog op éénduidigheid; 2. verbetering van de kwaliteit van de methodieken; 3. de verdere ontwikkeling van de herstelgerichte afhandelingsvormen; 4. de herstelgerichtheid van de afhandeling van jeugddelinquentie vergroten. Blok 3 heeft betrekking op de vernieuwende projecten. Dit zijn volgens de overeenkomst projecten die een vernieuwende visie binnenbrengen als reactiemogelijkheid op jeugddelinquentie en die expliciet minstens ook een pedagogische finaliteit hebben. De OSBJ moet ook ten aanzien van deze projecten een en ander op poten zetten. Dit beschrijven we in hoofdstuk 4 van dit deel. Blok 3 houdt duidelijk een verbreding van de opdracht in. Jeugddelinquentie blijft de rode draad, de verbreding slaat vooral op de finaliteit van de reactiewijzen ten aanzien van jeugddelinquentie. De verbreding van de opdracht maakt ook dat we voortaan niet meer spreken van het team herstel maar wel van het team jeugddelinquentie. Maar dit is niet de enige reden. Waar we vorig jaar in ons jaarverslag reeds aangaven dat we de term ‘herstelgerichte afhandelingen’ wensen te verlaten en te evolueren naar herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen, heeft deze tendens zich dit jaar nog sterker doorgezet. Door het voorbije jaar binnen het team veel aandacht aan visieontwikkeling te besteden, zijn we tot de conclusie gekomen dat herstel binnen de reactie op jeugddelinquentie zeer belangrijk blijft, maar niet het enige antwoord is. Niet dat we tot vorig jaar herstel als hét enige antwoord beschouwden - we hebben steeds benadrukt dat herstelrecht niet in de plaats moet komen van een straf- of jeugdbeschermingsrecht - maar onze visie is wat verruimd en de term participatie is sterker op de voorgrond gekomen. We komen hier zo op terug.

2. Uitgangspunten De OSBJ heeft een duidelijke opdracht meegekregen, waarbij ze drie jaar geleden niet van nul begon. Voor de herstelbemiddeling kwam Mia Claes overgestapt vanuit de vzw Oikoten, waardoor het hele pakket van de implementatie herstelbemiddeling minderjarigen werd overgedragen aan de OSBJ. Ondertussen is hierin nog heel wat werk verzet, waardoor er nu in alle Vlaamse arrondissementen een aanbod van herstelbemiddeling voor de minderjarigen is. Bovendien is er zeer veel overeenstemming qua werkwijze in alle arrondissementen. Verder wordt dit gedetailleerd toegelicht. Deel I - 19 -

In november 2000 ging het actieonderzoek rond het herstelgericht groepsoverleg op de Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie van de KULeuven van start. Vier gerechtelijke arrondissementen en vijf bemiddelingsdiensten namen deel aan het onderzoek. In januari 2002 werd de eerste jongere doorverwezen. In oktober 2003 liep het onderzoek af. De OSBJ werd vanaf het begin betrokken bij dit experiment. Zodra het einde van het onderzoek in zicht was, vonden enkele gesprekken plaats over de vraag of de OSBJ dit project wenste verder te zetten, en zo ja, hoe. Dit wordt verder in dit deel besproken. Bij de oprichting van de OSBJ waren in de meeste arrondissementen reeds begeleiders van gemeenschapsdienst en leerprojecten actief. Sommigen werkten reeds verschillende jaren met deze afhandelingen en hadden ondertussen heel wat kennis en knowhow opgebouwd. Aangezien dit nooit via een implementatie gebeurde of van bovenaf gecoördineerd werd, waren de verschillen erg groot. Ondertussen is ook op dit veld hard gewerkt, waardoor deelaspecten in de verschillende werkingen steeds meer op elkaar afgestemd geraken. Ook dit thema komt later uitgebreid aan bod. Het takenpakket van de OSBJ m.b.t. de vernieuwende projecten staat daarentegen nog in zijn kinderschoenen. Vooral de planning zal straks uitgebreid worden toegelicht. De eerste opdracht bestaat erin zicht te krijgen op het veld en uit te zoeken wat vernieuwend is en wat niet. Een hele boterham die je zomaar niet op één maaltijd verorbert. In ieder geval startte de OSBJ niet met een onbeschreven blad. Ondersteuning bieden aan de vier afhandelingen kan dan ook niet anders dan rekening houden met de geschiedenis van elke afhandelingsvorm, en sterker nog, met de geschiedenis van elke dienst binnen een afhandelingsvorm. De OSBJ bekleedt geen positie om zaken van bovenaf directief te kunnen opleggen. We willen zondermeer rekening houden met de noden en behoeften van het veld. We hechten belang aan democratische processen en we wensen de capaciteiten en deskundigheid van de verschillende betrokkenen in de sector te honoreren. Niettemin heeft de OSBJ ook haar eigen doelstellingen. Deze werden geconcretiseerd in de overeenkomst met de Vlaamse Gemeenschap. Het is aldus een zoeken naar een goed evenwicht tussen ruimte laten voor de nodige inspraak en participatie van de diensten enerzijds, en toch voldoende werken in het licht van de vooropgestelde doelstellingen anderzijds. Dit is vaak dansen op een smalle koord. Ondertussen werd reeds heel wat gerealiseerd. We verwijzen hiervoor graag naar de vorige jaarverslagen en rapporten ‘actuele status’. Straks lichten we toe wat de huidige stand van zaken is inzake de verschillende afhandelingen en wat we het voorbije werkingsjaar hebben gedaan. Vooraleer te focussen op de verschillende afhandelingen afzonderlijk, staan we eerst nog stil bij onze visie inzake aanpak van jeugddelinquentie.

Deel I - 20 -

3. Visie In de loop van het voorbije werkingsjaar hebben wij een visietekst uitgeschreven, genaamd ‘Voorzet tot visie voor een toekomstige aanpak van jeugddelinquentie’. Aangezien deze essentieel is voor onze werking, geven we hier een samenvatting. In de bijlagen is de integrale tekst terug te vinden. Deze voorzet is bedoeld als vernieuwd kader voor het toekomstige beleid inzake jeugddelinquentie, maar hij is zeker nog niet af. Hij verdient nog verdere verfijning via discussie. Daarnaast wordt zeker geen concreet antwoord geboden op elk type delict en elk type dader. Vooraleer in te gaan op ons voorstel wensen we nog te benadrukken dat we voorstander zijn van een parallellisme tussen de MOF- en de POS-procedure. Heel wat (ernstige) jeugddelinquentie is een signaal van een achterliggende probleemsituatie bij de jongere. Het bestaan van deze problemen is echter geen reden om niet te reageren op het delict. De mogelijkheid moet bestaan om zowel op de problemen als op het delict te reageren. Hulpverlening kan een antwoord zijn op de problematische situatie terwijl de meest wenselijke reactie op het delict apart moet beoordeeld worden. De mogelijkheid om een dubbele piste te bewandelen, moet dus steeds bestaan.

3.1. Keuze voor een sui generis model met een bijzonder accent op herstel De reactie op jeugddelinquentie moet de exclusieve beschermende finaliteit verlaten. Ons uitgangspunt is dat jongeren (tot het bewijs van tegendeel) verantwoordelijke wezens zijn en binnen de gerechtelijke reactie op hun normoverschrijdend gedrag voor vol moeten worden aanzien. De reactie op een delict moet vertrekken vanuit een sui generis model, waarbij herstellende, pedagogische, responsabiliserende, sanctionerende en maatschappijbeveiligende finaliteiten kunnen worden nagestreefd. Niet één model lijkt ons zaligmakend in de aanpak van alle jeugddelinquentie, daarvoor is het een té complex verschijnsel. We opteren eerder voor een toepassing ‘à la carte’ van de diverse beschikbare modellen, weliswaar met één belangrijke nuance: herstelrecht dient zoveel als mogelijk te worden nagestreefd bij elke reactie op jeugddelinquent gedrag. Met herstelrecht bedoelen we het recht dat kan ontstaan wanneer zoveel mogelijk personen, betrokken bij de gevolgen van het delict, via een communicatieproces tot een authentieke uitwisseling komen van gevoelens, verhalen, betekenisgevingen… Deze dialoog maakt het mogelijk dat deze betrokkenen zelf recht kunnen vinden; een recht waardoor een nieuw evenwicht wordt bereikt. In het herstelrecht houdt de formele rechtspleging rekening met de informele afhandeling, het communicatieproces. De grootste uitdaging voor dit sui generis model ligt ons inziens in het maken van de verbinding van herstel, opvoeden en sanctioneren.

Deel I - 21 -

3.2. Gedetailleerd voorstel Wanneer justitie wordt aangesproken om te reageren op een delict, moet zij elke betrokkene zoveel mogelijk stimuleren tot emancipatie en participatie. Haar antwoord moet duidelijk, constructief en gemotiveerd zijn, waarbij rekening wordt gehouden met de inbreng van de betrokkenen, de ernst van het delict, de persoon van de jongere en de gevolgen voor het slachtoffer, telkens getoetst aan het subsidiariteitsbeginsel1 en omkaderd met voldoende rechtswaarborgen. 3.2.1. Herstel: horizontale communicatie De eerste bekommernis in het reageren op delinquentie moet zijn dat elke betrokkene bij een delict gestimuleerd wordt om, vanuit zijn/haar eigen invalshoek, zoveel mogelijk zelf te participeren en bij te dragen tot het mogelijk maken van ‘recht’ na een misdrijf, en dat iedere rechtzoekende een gelijke kans heeft om in een communicatieproces te stappen met de andere betrokkenen bij het delict. Zodra de volgende drie voorwaarden zijn vervuld – bekennende dader, aanwijsbaar slachtoffer met (im)materiële schade - moeten dader en slachtoffer zo snel als mogelijk (lees zodra partijen eraan toe zijn) het aanbod krijgen om in dialoog te treden met elkaar. Met horizontale communicatie doelen we op deze dialoog. Je zou kunnen stellen dat tijdens de fase van de horizontale communicatie de maatschappelijke dwang wordt uitgesteld ten voordele van de eigen oplossingscapaciteiten van de betrokkenen. De partijen dienen voldoende open en communicatieve ruimte ter beschikking te krijgen om op zoek te kunnen gaan naar de werkelijke inhoud van het feit dat door het gerecht als een misdrijf wordt omschreven, en om te zoeken naar oplossingen, vooraleer het gerecht eigen mechanismen aan het werk zet om een reactie op te leggen. Deze horizontale communicatie kan resulteren in een overeenkomst tussen de partijen. Naast het herstel aan het slachtoffer kan in deze overeenkomst ook een voorstel tot herstel aan de gemeenschap worden opgenomen en/of een voorstel over wat de jongere en/of omgeving kan doen om in de toekomst een herhaling van de feiten te voorkomen. Diverse reactiewijzen zoals bijvoorbeeld een gemeenschapsdienst, een leerproject, een onthemingsproject of een therapie kunnen een onderdeel vormen van het voorstel van de partijen aan de rechter. In principe is alles mogelijk, zolang het maar tot stand kwam na een dialoog met evenwaardigheid van de partijen en het gedragen is door alle betrokkenen inclusief de bemiddelaar. Het is uiteindelijk aan de rechter om te beoordelen of wat overeengekomen is in verhouding staat tot het delict. Horizontale communicatie kan gerealiseerd worden via de methodiek van herstelbemiddeling of het herstelgericht groepsoverleg (hergo).

1

Bij gelijkblijvend bedoeld of te verwachten effect wordt eerst de minst ingrijpende maatregel genomen.

Deel I - 22 -

3.2.2. Een ‘onderhandelde’ afhandeling (jeugdrechtbankniveau) (1) Geformuleerd in een herstelovereenkomst of intentieverklaring als resultaat van het horizontaal communicatieproces Indien er een overeenkomst werd bereikt tijdens hergo of een bemiddeling, wordt deze voorgelegd aan het parket of aan de rechter. Vanuit een bekommernis voor rechtswaarborgen vinden we dat een overeenkomst die verder gaat dan het herstel van de schade aan het slachtoffer en dus ook elementen bevat van herstel naar de gemeenschap, bijvoorbeeld onder de vorm van een pedagogisch project, steeds moet voorgelegd worden aan de rechter. Op dat moment wensen we dat de rechter de betrokkenen nog steeds beschouwt als inspraakgerechtigden. Op de zitting kan dan een dialoog plaats vinden tussen de rechter en de partijen die de overeenkomst hebben onderschreven waarbij wordt nagegaan of de reactiewijzen opgenomen in de overeenkomst volstaan of welke verdere afhandeling(en) het delict eventueel nog behoeft. Burgers worden aldus rechtzoekenden die op een actieve manier het recht mee vorm geven. We noemen dit een verticale communicatie omdat de rechter zijn bevoegdheid behoudt om eenzijdig beslissingen te nemen. (2) Een afhandeling als resultante van een verticale communicatie (‘participatieve justitie’) Soms kon geen bemiddeling of hergo plaats vinden, bijvoorbeeld omdat één of meerdere partijen er (nog) niet aan toe waren of niet aan alle criteria voor doorverwijzing is voldaan. Mogelijks vindt de rechter de inhoud van de overeenkomst onvoldoende als reactie op het delict. In al deze gevallen pleiten we ervoor dat de rechter de betrokkenen (nog steeds) beschouwt als inspraakgerechtigden, en niet louter als rechtsonderhorigen. Aldus kan ook in deze fase van de rechtspleging gestreefd worden naar een uitwisseling van betekenisgeving tussen rechter, dader en slachtoffer (en hun advocaten), waarbij partijen samen tot de conclusie komen dat de dader bijvoorbeeld een gemeenschapsdienst uitvoert of een leerproject volgt. Ook vrijwillige hulpverlening kan hier ter sprake komen. Deze ‘onderhandelde’ afhandeling zal o.i. meer verbindend werken dan een éénzijdige ‘opgelegde’ reactie. De dialoog tussen partijen en rechter impliceert een radicalisering van het principe van de tegensprekelijkheid. Op twee wijzen kan dit tot stand komen. Ofwel roept de rechter alle partijen op en wordt er gezamenlijk gezocht naar de meest wenselijke reactie op het feit. Ofwel roept de rechter de dader (en eventueel achterban) op en geeft de opdracht mee een project uit te werken. Op een later moment wordt dit voorstel besproken en, indien alle partijen akkoord zijn, bekrachtigd door de rechter. 3.2.3. Opgelegde afhandelingen De rechter blijft het sluitstuk, en heeft als openbare macht de mogelijkheid om bepaalde afhandelingen op te leggen Bijvoorbeeld indien al het voorgaande niet mogelijk is of de rechter de overeenkomst onvoldoende vindt - bijvoorbeeld vanuit de idee dat er nog geen reactie naar de gemeenschap heeft plaats gevonden - en de dader niet bereid werd gevonden een eigen voorstel uit te werken. We spreken van een sanctie zodra een afhandeling wordt opgelegd door een jeugdrechter, met weinig tot geen keuzevrijheid voor de betrokkene. Een sanctie heeft een normbevestigende Deel I - 23 -

functie. Het is de taak van de samenleving om haar burgers die grenzen overschrijden hierop aan te spreken en ze op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Een sanctie kan niet door het parket worden opgelegd of ‘voorgesteld’, maar enkel door de jeugdrechtbank, omgeven met de nodige rechtswaarborgen inzake juridische bijstand, proportionaliteit, vermoeden van onschuld, enz. (1) Ambulante sancties Qua ambulante sancties denken we bijvoorbeeld aan een gemeenschapsdienst of een leerproject. Belangrijk hierbij is dat de rechter duidelijk naar de jongere toe motiveert met welke finaliteit(en) dit wordt opgelegd, hoe lang de sanctie precies zal duren, waarom, enz. Bij het opleggen van een gemeenschapsdienst of leerproject kunnen verschillende finaliteiten worden nagestreefd. We denken hierbij vooral aan een pedagogische en een herstelgerichte invulling. We pleiten ervoor om de verschillende afhandelingen die kunnen worden opgelegd door de rechter ook telkens met de mogelijkheid van een uitstel2 van uitvoering te voorzien. De rechter kan dan kiezen tussen een onmiddellijke toepassing van de afhandeling of een uitstel van uitvoering. Dit laatste houdt in dat de rechter bijvoorbeeld vijftig uren gemeenschapsdienst oplegt, maar de uitvoering ervan uitstelt indien de jongere gedurende een bepaalde termijn één of meerdere voorwaarden naleeft. Kiest de rechter voor uitstel van uitvoering, dan kiest hij/zij in feite opnieuw voor een onderhandelde reactie, aangezien (opnieuw) de mogelijkheid wordt gegeven aan de betrokkene om zelf iets uit te werken. (2) Gedwongen plaatsing Een gedwongen plaatsing kan volgens ons via twee wegen. Een eerste weg is wanneer de rechter een gemeenschapsdienst of leerproject heeft opgelegd en de jongere zich aan elke medewerking onttrekt. Dan kan de jeugdige dader onder bepaalde voorwaarden geplaatst worden. Het ‘zich onttrekken aan’ moet goed omschreven worden. Zodra de oorspronkelijke sanctie is uitgevoerd, eindigt ook de plaatsing. Een tweede weg is wanneer de jongere zeer ernstige feiten heeft gepleegd en de veiligheid van de samenleving acuut in gevaar is. Hier lijkt ons een plaatsing in een gesloten voorziening noodzakelijk. Het lijkt ons ontzettend belangrijk dat deze plaatsingen met voldoende rechtswaarborgen worden omringd. Indien op een gegeven moment de veiligheid van de samenleving niet langer in gevaar is, moet de jongere in vrijheid kunnen gesteld worden onder voorwaarden. Deze voorwaarden kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het volgen/uitvoeren van één of ander project. Ook hier – zoals overal trouwens - pleiten we voor maximale inspraak van de dader in het uitwerken van dit project.

2

Voor alle duidelijkheid bedoelen we hier niet het systeem van uitstel voorzien in het volwassen strafrecht.

Deel I - 24 -

3.3. Besluit Aangezien de aanpak van jeugddelinquentie in wezen steeds toekomstgericht moet zijn in functie van de groei van jongeren naar volwassenheid en verantwoordelijkheid, moet zij uitgaan van een streven naar een maximale participatie en inspraak van de betrokkenen. Participatie betekent dat afgestapt wordt van een top-down verhouding, maar dat er ruimte gecreëerd wordt voor zelfreflectie. Een geloof in de oplossingscapaciteiten van alle betrokkenen ligt aan de basis. Er moet een evenwichtig, coherent en consequent beleid uitgebouwd worden, dat zoveel mogelijk vertrekt vanuit inspraak en actieve betrokkenheid op de besluitvorming. In dit voorstel krijgt het slachtoffer de mogelijkheid een evenwaardige rol te spelen in de afhandeling van het delict. Indien de benadeelde ervoor opteert de reactie in handen van de rechter te leggen, moet dit gerespecteerd worden. Niets belet om dan nog met de dader te zoeken naar maximale participatie en inzet van zijn/haar kant in de reactie op het delict.

4. Samenwerkingsprotocol/overlegplatforms Eén van de grote knelpunten uit vorige jaarverslagen was het gebrek aan afstemming en aan eenduidigheid tussen de verschillende herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen. Het is trouwens één van de voornaamste doelstellingen van het team jeugddelinquentie om dit over gans Vlaanderen te realiseren. Aangezien dit binnen éénzelfde arrondissement vaak nog niet wordt bereikt, groeide de idee vanuit de OSBJ om overlegplatforms voor de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen te installeren.

4.1. Kader Het mag ondertussen duidelijk zijn dat de OSBJ een participatief en communicatief (jeugd)recht nastreeft waarbij de betrokkenen bij een misdrijf zoveel mogelijk kunnen participeren aan het debat inzake de maatschappelijke reactie op het delict. Binnen dit communicatief recht wordt zoveel mogelijk gestreefd naar herstelrecht. Bemiddeling is bijvoorbeeld een instrument/methodiek om een communicatieproces tussen de direct betrokkenen van een misdrijf op gang te kunnen brengen. De primaire doelstelling van bemiddeling is dus het mogelijk maken van een reële communicatie tussen slachtoffer en dader. Echter, bemiddeling is veel meer dan een techniek, een methodiek om te reageren op een delict. Niet alleen de direct betrokkenen bij een delict worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid, maar binnen een herstelrecht wordt ook de samenleving geappelleerd op haar constructief conflictoplossend vermogen. Er wordt tevens gestreefd naar het mogelijk maken van een dialoog tussen de verschillende maatschappelijke geledingen. Bemiddeling kan aldus ook gezien worden als een middel tot samenlevingsopbouw, als een middel om instanties tot dialoog te brengen. Naast het opzetten van een communicatieproces tussen het individuele slachtoffer en de dader, wordt tevens gestreefd naar een structurele verankering van de ‘herstelidee’ in het strafrechtelijk beleid én in de ruimere samenleving.

Deel I - 25 -

We streven naar een proces van emancipatie van individuen (dader en slachtoffer en hun omgeving) maar eveneens naar het responsabiliseren van maatschappelijke instanties (justitie, hulpverlening, parajustitiële diensten, politionele diensten). Dit laatste kan via de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’ (ook arrondissementele stuurgroepen genoemd). Deze ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’ willen in de eerste plaats binnen het gerechtelijk arrondissement een herstelrechtelijke benadering stimuleren. Vandaar dat ook het herstelgericht werken in gevangenissen, bemiddeling, hergo of Slachtoffer in Beeld (SIB) op zo’n stuurgroep thuis kan horen. Of nog anders geformuleerd, de stuurgroep richt zich “naar werkwijzen en ontwikkelingen met een herstelrechtelijke oriëntatie. Hierbij zal er steeds aandacht zijn voor een actieve en responsabiliserende betrokkenheid van partijen enerzijds en welzijnsbehoeften anderzijds.”3

4.2. Arrondissementele ‘stuurgroepen herstelrecht en bemiddeling’ 4.2.1. Wat? In de gerechtelijke arrondissementen waar een herstelbemiddelaar voor de meerderjarigen actief is, werd een arrondissementele stuurgroep opgericht. In bijna alle arrondissementen participeren de bemiddelaars minderjarigen (en de OSBJ) aan deze stuurgroepen. De deelnemers aan deze stuurgroepen zijn betrokken bij de maatschappelijke omgang met misdrijven, waarbij getracht wordt een dialoog te creëren tussen deze verschillende instanties, of anders gezegd tussen de verschillende ‘rationaliteiten’. Belangrijk hierbij is dat elke rationaliteit zijn eigenheid behoudt en van daaruit in dialoog treedt met de anderen. Met de installatie van de stuurgroepen wordt een nieuw model gecreëerd. Een model dat enerzijds niet samenvalt met hulpverlening of met de strafrechtsbedeling, en anderzijds ook meer is dan de optelsom van hulpverlening en justitie. De stuurgroep kan bekeken worden als de creatie van een ruimte waarin zowel de pedagogische, de hulpverlenings-, de welzijns- als de justitiële rationaliteit uitdrukkelijk aanwezig zijn en ‘samen’ zoeken naar oplossingen voor problemen die zich voordoen, zonder dat één belang het andere onderdrukt of overheerst. Ook hier worden partijen gestimuleerd om verantwoordelijkheid op te nemen en in dialoog te treden met elkaar. 4.2.2. Doelstellingen Hoofddoelstelling van deze stuurgroepen herstelrecht en bemiddeling is de bevordering van een op herstel gerichte rechtsbedeling en rechtscultuur via de methode van de samenspraak tussen de verschillende partijen. Andere doelstellingen zijn: - Toetsen van de bestaande maatschappelijke en justitiële afhandelingen aan herstelrechtelijke uitgangspunten; - Ontwikkelen van concrete nieuwe initiatieven; - Een beleidsadviserende functie uitoefenen. 3

protocol BAL

Deel I - 26 -

4.2.3. Mogelijke taken van deze stuurgroep4 -De stuurgroep evalueert, stimuleert en coördineert herstelrechtelijke initiatieven en ontwikkelingen. De stuurgroep bevraagt de bestaande justitiële en maatschappelijke omgang met criminaliteit en eenieders bijdrage hierin. -Deze bevraging kan uitmonden in adviezen over de algemene inhoudelijke uitwerking en de toegepaste procedures en over de opportuniteit van eventuele bijsturingen. Het effect van deze adviezen kan voorwerp uitmaken van een kritische opvolging en evaluatie. De stuurgroep staat in voor informatieverstrekking binnen de eigen regio. -De stuurgroep geeft advies over de aanpak van specifieke problemen in de bemiddelingspraktijk. -De stuurgroep richt zich prioritair op overleg in verband met die aspecten van de werking die de bevoegdheid en de deskundigheid van de partners afzonderlijk overstijgen. 4.2.4. Mogelijke partners Naast partners als bemiddelaars, balie, magistratuur, politie en welzijnsorganisaties langs dader- en slachtofferkant, kunnen ook alle projecten met een ‘herstelrechtelijke oriëntatie’ deel uitmaken van deze stuurgroep. Voor de minderjarigen komen dus zeker de bemiddelingsen hergo-projecten in aanmerking. De twee verschillende rechtssystemen (strafrecht voor meerderjarigen en beschermingsrecht voor minderjarigen) laten deelnemen aan dergelijke stuurgroepen is belangrijk, aangezien elk zijn verdienste heeft vanuit het oogpunt van een herstelrechtelijke benadering (bijvoorbeeld rechtswaarborgen van strafrecht of welzijnsgerichte benadering van beschermingsrecht). Het is dan ook zeer wenselijk dat zowel de projecten voor minderjarigen als voor meerderjarigen vertegenwoordigd zijn in deze ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’.

4.3. Overlegplatforms voor de minderjarigen De OSBJ pleit in haar visietekst voor een zekere chronologie in de reactie op (jeugd)delinquentie. Afstemming tussen de verschillende communicatielijnen en tussen de diverse afhandelingen is dan ook essentieel. Deze afstemming kan gerealiseerd worden indien de verschillende afhandelingen binnen eenzelfde gerechtelijk arrondissement op geregelde tijdstippen samenkomen en vanuit een gezamenlijk gedragen visie zoeken naar afstemming. Aangezien de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’ in de eerste plaats binnen het gerechtelijk arrondissement een herstelrechtelijke benadering willen stimuleren, meende de OSBJ dat niet in alle arrondissementen de gemeenschapsdienst en de leerprojecten voor minderjarigen hieraan kunnen participeren, aangezien zij zeker niet allemaal vertrekken van een herstelidee.

4

gebaseerd op protocol BAL Deel I - 27 -

4.3.1. Doelstellingen Hoofddoelstelling van dit overlegplatform voor de minderjarigen lijkt ons om vanuit een bepaalde visie op aanpak van jeugddelinquentie – met name het bevorderen van een emancipatorische en participatieve aanpak met accent op herstel – afstemming en coördinatie te realiseren tussen de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen. Het vizier is in de eerste plaats gericht op afstemming, waardoor we ook denken dat de term overlegplatform meer gepast is dan stuurgroep. De term stuurgroep vertrekt nog sterker vanuit een missie terwijl we in het overlegplatform (ook) veel aandacht willen schenken aan de concrete lokale operationalisering. Bovendien vermijdt de term ‘overlegplatform’ iedere verwarring met de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’. Deze afstemming (=hoofddoelstelling) kan gerealiseerd worden via: -goede kennis van elkaars afhandelingen; -dialoog over de verschillende finaliteiten en de verhouding tegenover elkaar; -discussie over het (voorgestelde) sui generis-model om aldus te kunnen komen tot een gedragen visie; -zoeken naar een lokaal arrondissementeel beleid mbt aanpak van jeugddelinquentie; -dialoog en overleg tussen de veldwerkers en de verwijzers, zodat deze goed op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in de praktijk en eventueel de ontwikkelingen mee kunnen beïnvloeden. Andere doelstellingen kunnen zijn: -continue sensibilisatie van de partners -zoektocht naar dialoog, communicatie over de bevoegdheden heen in het raakvlak van justitie-hulpverlening -ondersteunen en (verder) uitbouwen van de lokale diensten 4.3.2. Waarom nog een samenwerkingsverband voor minderjarigen, naast de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’? Door alle herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen onder de ‘stuurgroep voor herstelrecht en bemiddeling’ te schuiven, wordt o.i. de realiteit geweld aangedaan. Maar het blijft (brood)nodig om deze verschillende reactiewijzen voor de minderjarigen – met vaak erg verschillende finaliteiten – vanuit een gemeenschappelijk gedragen visie en minstens binnen eenzelfde gerechtelijk arrondissement op elkaar af te stemmen. We wensen echter te benadrukken dat de verschillende aanpakken van delicten gepleegd door min- en meerderjarigen veel van elkaar kunnen leren. De zgn. vertegenwoordigers van de minderjarigen dienen dan ook blijvend aanwezig te zijn in de stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling. Tevens moet er voldoende aandacht gaan naar de uitwisseling en moeten ‘de minderjarigen’ voldoende aan bod kunnen komen in de stuurgroepen. De conceptuele oefening m.b.t. de minderjarigen moet zeker (ook) daar kunnen plaatsvinden. De operationalisering kan dan verder uitgewerkt en bediscussieerd worden in de overlegplatforms. Bovendien lijkt het ons wenselijk dat dit op zijn beurt teruggekoppeld wordt naar de (grote) stuurgroepen.

Deel I - 28 -

4.3.3. Mogelijke voordelen van een ‘overlegplatform minderjarigen’ -Via dit overlegplatform minderjarigen kunnen de verschillende afhandelingsvormen en diensten zich afstemmen op elkaar: uitzuivering van de profielen van de doelgroep van elke afhandelingsvorm, bepalen van de chronologie, tegengaan van ‘concurrentie’. -Verhoging van kennis en inzicht van elkaars afhandelingen. -Mogelijkheid tot meer herstelgerichte invulling van de gemeenschapsdienst en de leerprojecten op basis van het concept herstelbemiddeling. -Op deze manier wordt er een forum gecreëerd voor de gemeenschapsdiensten en de vormingsprojecten. -Meer duidelijkheid over het bestaande aanbod voor alle betrokkenen en zeker tegemoetkomend aan een vraag van de verwijzende instanties. -Eventuele hiaten binnen een arrondissement worden duidelijker. -Meer coördinatie. -Alle partners hebben rechtstreeks belang bij hun engagement. Men spreekt zich uit over zijn eigen werkterrein. Kans op aanwezigheid, en in het verlengde hiervan op continuïteit, worden hierdoor groter. -Minister Byttebier streeft naar één ingangspoort per arrondissement (voor verwijzers en sociale dienst); deze vergadering geeft een forum om hiernaartoe te werken. De overheid besliste (onder voorbehoud weliswaar van de nieuwe minister van welzijn) om de diensten die een samenwerkingsprotocol kunnen afsluiten voor 31 december 2004, een contract van drie jaar te geven. -Mogelijkheid tot een duidelijke, eigen profilering van de projecten minderjarigen. 4.3.4. Mogelijke negatieve gevolgen van deze optie met eventuele oplossingen -Beperkt tot de minderjarigen: gemiste kans tot afstemming van het herstelrechtelijk beleid tussen min- en meerderjarigen. Oplossing: Deze afstemming van de herstelrechtelijke projecten gebeurt dan via aanwezigheid van bemiddeling in de ‘stuurgroep herstelrecht en bemiddeling’. OSBJ moet deze rol mee opnemen. -Gemiste kans tot inhoudelijke uitwisseling en bevruchting van de projecten min- en meerderjarigen, zeker voor wat betreft de constructieve afhandelingen bij de minderjarigen. Oplossing: ook herstelbemiddeling is aanwezig op het ‘platform minderjarigen’ en het zou toch mogelijk moeten zijn om een overleg te organiseren over de finaliteit van gemeenschapsdienst/leerprojecten met meerderjarigen erbij. -Dezelfde actoren (slachtofferhulp, balie, parket worden ook aangezocht voor de volwassenen) moeten dubbele engagementen aangaan. Dit blijft enigszins een probleem, indien men ook graag jeugdrechter en jeugdparket op de ‘stuurgroep herstelrecht en bemiddeling’ heeft. De balie lijkt ons minder een probleem.

Deel I - 29 -

4.3.5. Mogelijke oplossing Voor alle duidelijkheid benadrukken we nogmaals dat we voorstander zijn van een deelname van alle afhandelingen voor de minderjarigen aan de ‘stuurgroepen voor herstelrecht en bemiddeling’. Maar we vermoeden dat dit voor een aantal diensten op dit moment een (conceptuele) brug te ver is. Indien echter de arrondissementele stuurgroepen openstaan voor een verbreding naar iets in de zin van ‘arrondissementele stuurgroepen voor een participatieve en communicatieve justitie’, dan geeft dit een geheel ander plaatje voor de minderjarigen. Dit kan betekenen dat ook de gemeenschapsdienst en de leerprojecten voor minderjarigen kunnen participeren aan deze stuurgroepen, waardoor een afzonderlijk overlegplatform voor de minderjarigen niet meer hoeft. Dan lijkt het ons bovendien ook zinvol om bijvoorbeeld de werkstraf en de leerprojecten voor de meerderjarigen te laten participeren, zodat er ook tussen deze afhandelingen en tussen de min- en meerderjarigen uitwisseling kan plaatsvinden.

4.4. Besluit Samengevat stellen we de volgende stappen voor: -In de arrondissementen waar nu reeds een arrondissementele stuurgroep bestaat, zullen we de diensten stimuleren om hieraan te participeren met alle herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen. Indien de grote stuurgroepen evolueren naar stuurgroepen voor een participatieve en communicatieve justitie, zal hun samenstelling alleszins beantwoorden aan de vereisten van een overlegplatform: diensten die hieraan deelnemen voldoen dan aan de voorwaarden gesteld door de Vlaamse overheid. -De diensten die dit nu (nog) niet haalbaar vinden, zullen we ondersteunen in de oprichting van een overlegplatform, maar voor wat de OSBJ betreft, vanuit een engagement om op termijn samen te smelten met de arrondissementele stuurgroep zodat binnen het arrondissement één grote stuurgroep ontstaat. -Daar waar er nog geen arrondissementele stuurgroep bestaat, zullen we de diensten ondersteunen in de oprichting van een overlegplatform voor de minderjarigen. Zodra er vraag komt vanuit afhandelingen voor de meerderjarigen (bijvoorbeeld herstelbemiddeling), zullen we de diensten motiveren om deze te laten participeren, zodat ook hier, op termijn, één grote stuurgroep kan ontstaan.

Deel I - 30 -

Hoofdstuk 2: Interne werkstructuren 1. Teamoverleg 1.1. Voorgeschiedenis Van bij de start van de OSBJ zat het team jeugddelinquentie - toen nog team herstel genoemd – wekelijks rond de tafel.. Tijdens dit teamoverleg stelden de teamleden een inhoudelijke en praktische werkplanning op, lichtten ze hun agenda’s inhoudelijk toe en bediscussieerden ze visies en knelpunten. Tevens werden verantwoordelijkheden verdeeld en uitgeschreven. Bij aanvang werd ervoor gekozen om de verschillende teamleden niet onmiddellijk te linken aan een bepaalde afhandelingsvorm of aan een bepaalde regio. De achterliggende idee was vooral dat iedereen aldus van alle ontwikkelingen op de hoogte kon blijven. Wel werden verantwoordelijkheden van diverse deelaspecten van de werking verdeeld.

1.2. Personeelswissels en wijzigingen in jobtime Sinds april 2002 is Min Berghmans deeltijds als juriste aangeworven ter ondersteuning van zowel het thema kinderrechten als het thema herstelgerichte afhandelingen. Omwille van personeelswijzigingen vergrootte ze haar engagement tot een 4/5 jobtime. Ze nam van bij aanvang deel aan alle teamvergaderingen. De algemene coördinator woonde maandelijks het Leuvense team bij. Sinds 1 juni 2002 vervoegde Lieve Balcaen het team en in september was het de beurt aan Hilde Engelbeens. Hilde Vanlommel verving Lieve Balcaen in haar bevallings- en ouderschapsverlof. Hilde Geudens werkte gedurende tien maanden (1 april tot 1 december 2003) deeltijds aan een overheidsopdracht. Sinds 1 december 2003 nam zij 1/5 ouderschapsverlof op. Tot slot vervoegde Joke Callewaert het Leuvense team vanaf 17 november 2003. Het mag duidelijk zijn dat ook het voorbije jaar zich kenmerkte door diverse personeelswissels en wijzigingen in jobtime. Onnodig te zeggen dat het grote verloop van personeel, het zoeken naar (geschikte) vervangingen en het inwerken van nieuwe mensen veel tijd en energie kostten en dit erg gewogen heeft op een klein team zoals dat van de OSBJ. Zeker voor de periode van 1 juni tot 1 december 2003 konden bijna uitsluitend de meest dringende werkzaamheden worden afgewerkt.

1.3. Conclaafdagen Zodra het Leuvense team jeugddelinquentie voltallig was, beraadden we ons gedurende twee dagen over onze werking. Deze dagen vonden plaats op 8 en 9 januari 2004. Diverse thema’s werden uitgebreid besproken en er werden plannen gemaakt voor de toekomst (zijnde de eerste helft van het werkingsjaar 2004): -het vormingsaanbod van de OSBJ; -allerhande werkgroepen die gevolgd of opgestart werden; -registratie; -de nieuwe opdracht m.b.t. de vernieuwende projecten; Deel I - 31 -

-visietekst en stuurgroepen; -kinderrechten; -leerprojecten; -en tot slot diverse variapunten zoals website, secretariaatsfunctie, verhuis naar Brussel….

1.4. Huidige werkwijze inzake teamoverleg De wekelijkse teamvergaderingen met het team jeugddelinquentie blijven bestaan. Daarnaast wordt er een maandelijks team georganiseerd met het ganse team van OSBJ. Tevens werd het voorbije werkjaar beslist om de taken iets meer regionaal te verdelen. Personeelsleden blijven verantwoordelijk voor bepaalde afhandelingen, maar het opvolgen van vergaderingen wordt regionaal verdeeld.

2. Werkgroep herstel Bij de start van de OSBJ werd vanuit de Raad van Beheer een werkgroep herstel opgericht, bestaande uit Vincent Vanhumbeeck, Willy Vandamme, Mon Vandekeybus, de algemene coördinator, de juriste en het team herstel. Ook Philippe Maertens maakte een tijdje deel uit van deze werkgroep. Deze werkgroep bood het team de nodige inhoudelijke ondersteuning voor haar dagdagelijkse werk, bereidde de stuurgroepvergaderingen voor en bepaalde mede de richting die de OSBJ uitgaat. Afhankelijk van het thema werden ook andere partners van de stuurgroep aangesproken om de werkgroep te vervoegen. Deze werkgroep herstel is op 5 juni 2003 een laatste keer samengekomen. Nadien werd deze werkgroep opgeheven en beslist om eerder ad hoc mensen samen te roepen rond bepaalde thema’s, indien hiervoor vanuit het team behoefte bestond (zie denktanken). Zoals in de inleiding reeds werd beschreven werd beslist om tweemaal per jaar een groot overleg te hebben tussen het team en de RvB.

Deel I - 32 -

Hoofdstuk 3: Herstelrechtelijke afhandelingen 1. Overzicht actuele situatie 1.1. Uitbouw van het bemiddelingsaanbod Tot oktober 2003 was er in slechts 12 van de 14 arrondissementen een aanbod herstelbemiddeling minderjarigen. De besprekingen die vorig jaar met de parketten-generaal van Gent en Brussel werden gevoerd, leidden uiteindelijk tot de toestemming begin oktober 2003 om ook in Ieper-Veurne en Dendermonde te starten met herstelbemiddeling voor minderjarigen. Hiermee werd het bemiddelingsaanbod voor slachtoffers en minderjarige daders uitgebreid tot heel Vlaanderen. In Ieper-Veurne en Dendermonde werd hier wel de voorwaarde aan gekoppeld dat het mandaat van de partijen zelf moet komen. Daar waar in de andere arrondissementen de gerechtelijke overheid (jeugdrechtbank of parket) het dossier selecteert en voorlegt aan de bemiddelingsdienst, die dan contact opneemt met de partijen, neemt de procureur in Dendermonde en Ieper-Veurne het initiatief om partijen op de hoogte te brengen van de mogelijkheid tot herstelbemiddeling via een brief. Sturen de partijen deze brief terug met de melding dat ze willen meewerken, dan kan de bemiddelaar van start gaan. Het parket-generaal benadrukte eveneens de vereiste van bijstand door een advocaat voor de minderjarige deelnemers aan herstelbemiddeling. Voor wat betreft de caseload, worden de meeste bemiddelingsdiensten geconfronteerd met een stijgend aantal doorverwijzingen. Dit betekent dat sommige diensten ofwel met wachtlijsten moeten werken ofwel hun methodiek proberen aan te passen. In het laatste geval houdt dit in dat er minder op huisbezoek wordt gegaan en dat de contactname met de partijen hoofdzakelijk schriftelijk gebeurt. Dit betekent enerzijds een aanzienlijke tijdswinst maar anderzijds een grotere graad van non-participatie. De kans is groot dat vooral de lager opgeleide, minder communicatieve groep hierdoor niet deelneemt aan de bemiddeling, terwijl juist voor deze doelgroep de bemiddeling een grote meerwaarde zou kunnen betekenen. De OSBJ volgt deze evolutie verder op en zal mee zoeken naar middelen om ook de kwetsbare groepen te blijven bereiken via een bemiddelingsaanbod. Een aantal andere diensten daarentegen kampt nog steeds met een gebrek aan verwijzingen vanuit de gerechtelijke overheid. Een blijvende sensibilisatie van de verwijzende instanties is hierbij erg belangrijk.

1.2. Hergo Tussen november 2000 en 2003 voerde de Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie van de K.U.Leuven een actieonderzoek met betrekking tot het hergo-experiment uit. We geven eerst kort de belangrijkste verschillen weer tussen herstelbemiddeling (hsb) en herstelgericht groepsoverleg (hergo). Nadien bespreken we het onderzoek en beschrijven enkele troeven van hergo. Tot slot worden de plannen van de OSBJ toegelicht.

Deel I - 33 -

1.2.1. Belangrijke verschillen tussen herstelbemiddeling en hergo Hergo is een Vlaamse variant van de Nieuw-Zeelandse Family Group Conference. De voornaamste verschillen met herstelbemiddeling zijn de volgende: -het niveau waarop hergo zich situeert, namelijk het rechtbankniveau. De jeugdrechter neemt deze beslissing bij beschikking; -de aanwezigheid van een politiebeambte en van de advocaat van de jongere tijdens het gezamenlijk gesprek; -de aanwezigheid van vertrouwenspersonen uit de leefwereld van dader en slachtoffer; -de intentieverklaring die, na bekrachtiging door de jeugdrechter, wordt opgenomen in een vonnis. Hergo vraagt dus een groot engagement van zowel mensen die hier beroepsmatig bij worden betrokken als vanuit de leefomgeving van de jongere en de slachtoffers. Vandaar dat dit proces enkel wordt voorbehouden voor ernstige feiten. De overeenkomst tussen de partijen kan naast afspraken rond rechtstreeks herstel aan het slachtoffer ook voorstellen bevatten met betrekking tot herstel naar de samenleving en voorstellen om te vermijden dat dergelijke feiten zich in de toekomst nog zouden herhalen. 1.2.2. Onderzoek In de periode januari 2001 – oktober 2003 werden 98 jongeren naar een hergo doorverwezen5. In totaal hebben 53 hergo’s plaatsgevonden, met 58 jongeren. Vier arrondissementen en vijf diensten werkten mee aan dit experiment: Antwerpen (ADAM en Elegast), Limburg (BAAL), Brussel (BAS!) en Leuven (BAL). In zowat de helft van de hergo’s waren slachtoffers aanwezig. In één op vijf worden zij vertegenwoordigd door iemand van hun achterban. Qua feiten betreft het vooral slagen en verwondingen, (handtas)diefstal met geweld, diefstal met verzwarende omstandigheden, gewapende overval of een reeks van kleine(re) feiten. In elke hergo slaagde men erin een overeenkomst op te stellen, intentieverklaring genaamd. Tevens richtte het onderzoek zich op de inpassing van hergo in het bestaande jeugdrechtssysteem, de rechtswaarborgen, de tevredenheid van de partijen, de recidive, de betrokkenheid van de achterban en tot slot de combinatie van plaatsing met een hergo. Uit het onderzoek werden drie belangrijke aandachtspunten gedistilleerd: (1) Handhaving van kwaliteitsbewaking: -Er is nood aan een externe stimulus om na te denken over bepaalde problemen waarmee de praktijkwerkers worden geconfronteerd. Tot maart 2004 nam de onderzoekster, Inge Vanfraechem, deze rol op zich door de begeleiding van de methodiekwerkgroep. Wie zal dit overnemen? -Verwijzende instanties dienen blijvend te worden gemotiveerd en gesensibiliseerd. Tot nu toe zijn er relatief weinig verwijzingen. -De andere professionele actoren zoals de advocatuur, de politie en de sociale dienst moeten gemotiveerd, opgevolgd en begeleid worden.

5

Vanfraechem, I., Herstelgericht groepsoverleg in Vlaanderen. Verslag van een wetenschappelijk begeleid pilootproject. Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie, KULeuven, 2003. Deel I - 34 -

(2) Nood aan verwettelijking: Vragen als “Past Hergo binnen het huidige voorstel van Onkelinx” of “Hoe ziet de rol van de politie er precies uit” moeten een antwoord krijgen. (3) Middelen: Hergo is een intensiever proces dan herstelbemiddeling. Er dienen dus meer middelen te worden gegeven aan de diensten en de moderatoren. 1.2.3. Troeven van hergo Hergo vergt een grote investering maar heeft een aantal belangrijke troeven waardoor we het, naast herstelbemiddeling, een centrale plaats wensen te geven in de aanpak van jeugddelinquentie. We sommen er enkele op: -De politie is bij elke hergo aanwezig om enerzijds de ernst van de feiten te duiden en anderzijds te wijzen op de eventuele maatschappelijke gevolgen van het delict. Hij kan eventueel ook bijdragen tot een veiligheidsgevoel tijdens het hergo. Hergo is bijgevolg veel meer dan een methodiek om de communicatie te bevorderen tussen de personen die betrokken zijn bij een delict. Door de aanwezigheid van de overheid wordt het particuliere belang van de deelnemers overstegen. -Hergo is ook sterker geïntegreerd in het proces van gerechtelijke besluitvorming dan herstelbemiddeling. Naast de expliciete aanwezigheid van de politie, is ook de jeugdrechter impliciet aanwezig. Hergo wordt immers geïnitieerd door de jeugdrechter en het blijft ook de jeugdrechter die de eindbeslissing neemt. Door deze situering wordt er ruimte gecreëerd voor subjectivering bij de rechtsvinding door de partijen zelf, zonder dat algemeen aanvaarde rechtsnormen genegeerd worden en met een maximale vrijwaring van de rechtswaarborgen voor alle betrokkenen. -Deze rechtswaarborgen worden verder gegarandeerd door de aanwezigheid van de advocaat. De advocaat van de jongere is steeds aanwezig. Hij bewaakt de rechten van de jongere, staat hem bij en steunt hem indien nodig. Ook het slachtoffer kan zich laten bijstaan door een raadsman. -Daarnaast steunt hergo sterk op solidariteit. De jongere blijft de eerste verantwoordelijke voor het delict maar ook ouders en personen uit de leefomgeving worden aangesproken om de jongere bij te staan in het zoeken naar vormen van herstel en hem te steunen bij de uitvoering van de overeenkomst. Binnen de Hergo-methodiek is daarom ruimte voorzien voor een privé-overleg van de jongere met zijn achterban. Hierdoor wordt het netwerk van de jongere maximaal geactiveerd. Ten slotte nog iets over de betrokkenheid van het slachtoffer. Binnen een herstelrechtelijke visie staat de betrokkenheid van het slachtoffer bij de reactie op het delict centraal. De praktijk van herstelbemiddeling toont ook aan dat slachtoffers aan kracht kunnen winnen door een actieve deelname aan het herstelproces. Anderzijds moeten we ook een aantal grenzen respecteren. We denken hierbij in de eerste plaats aan het recht om niet aanwezig te zijn op de hergo. Het kan nooit de bedoeling zijn om Deel I - 35 -

het slachtoffer te gebruiken in functie van de schuldverwerking van de dader. Een tweede grens betreft de mate waarin slachtoffers mee kunnen of moeten beslissen over de voorstellen van de jongere en zijn achterban i.v.m. het herstel naar de gemeenschap of de voorstellen om herhaling te voorkomen. 1.2.4. Plannen van de OSBJ In de loop van de maand oktober 2003 kreeg de OSBJ de vraag om hergo (mee) op te volgen. Wij hebben toen vrij aarzelend gereageerd. Deze aarzeling had niks te maken met de inhoud van het experiment maar alles met het (serieus) personeelstekort waarmee we toen te kampen hadden. Inhoudelijk heeft de OSBJ altijd achter dit project gestaan. Het past perfect binnen haar visie op een communicatief en participatief jeugdrecht. Eind 2003 werd een bijkomende kracht aangeworven en kon de OSBJ opnieuw op volle kracht draaien. In het voorjaar 2004 werd dan ook (officieel) beslist hergo – weliswaar in beperkte mate - in ons takenpakket op te nemen. We kozen voor de volgende taken: -Kwaliteitsbewaking: begeleiding van methodiekgroep. -Sensibilisatie: de OSBJ doet dit reeds voor herstelbemiddeling ten aanzien van de verschillende professionele actoren. We kunnen hergo daarbij explicieter opnemen. -Verwettelijking: in de visie van de OSBJ omtrent de aanpak van jeugddelinquentie nemen herstelbemiddeling en hergo een belangrijke plaats in. We zullen dit op alle besprekingen m.b.t. de verwettelijking van deze methodieken blijven benadrukken. -Implementatie: het organiseren van introductiecursussen is mogelijk alsook het organiseren van stages bij welbepaalde diensten. Wij merken echter dat de diensten nu reeds op hun tandvlees zitten en ze niet meer middelen krijgen. Van zodra er een oplossing is gevonden voor het gebrek aan middelen kan wat de OSBJ betreft gestart worden met de implementatie in andere arrondissementen. -Structureel: in verschillende gerechtelijke arrondissementen bestaat er een stuurgroep voor bemiddeling en herstelrecht. Deze stuurgroep bestaat uit alle actoren (magistratuur, balie, slachtofferhulp, justitiehuizen, politie, OSBJ, Suggnomè…). De OSBJ zal ervoor ijveren om het hergo-project daarin op te nemen. -Tenslotte is het ook de taak van de OSBJ om eenvormigheid te brengen en te behouden in de praktijk van de vier afhandelingen, dus ook van hergo. De methodiekvergadering en de deelname aan stuurgroepen kan deze functie grotendeels vervullen. -Er werd reeds even bekeken of de hergo-moderatoren zich zonder meer kunnen inschrijven in de ontwerp deontologische code van de herstelbemiddelaars. Een en ander roept nog vragen op: de rol van de moderator lijkt niet volledig gelijkgeschakeld te kunnen worden met die van een herstelbemiddelaar, al loopt een belangrijk deel van het proces wel gelijk. -Tot nu toe hebben we ons nog niet verdiept in de rol van de politie. Dit aspect heeft mogelijke implicaties op de vertrouwelijkheid van wat tijdens het hergo-gebeuren op tafel komt en heeft dus raakvlakken met de deontologie: de positie van de moderator, de draagwijdte van de geheimhoudingsplicht, de meldingsplicht van de politie. Dit is een nieuw terrein voor OSBJ en er liggen nog vele juridisch-conceptuele vragen op tafel.

Deel I - 36 -

1.2.5. Besluit We merken een groot enthousiasme in het werkveld, zowel bij de moderatoren als bij de andere professionele actoren. Ook de onderzoeksresultaten zijn zeer stimulerend. Bovendien past hergo perfect binnen onze visie inzake aanpak op jeugddelinquentie. We hopen dan ook dat de bestaande hergo-praktijk een vaste plaats zal kunnen verwerven binnen de reactie op jeugddelinquentie en op (korte) termijn zal kunnen uitgebreid worden naar de andere Vlaamse arrondissementen.

1.3. Vereffeningsfonds Inmiddels is ook Oost-Vlaanderen principieel bereid om een vereffeningsfonds op te starten zodat we mogen verwachten dat binnen afzienbare tijd vereffeningsfondsen operationeel zullen zijn over heel Vlaanderen.

1.4. Contacten met het werkveld De OSBJ onderhoudt op regelmatige basis contacten met alle bemiddelingsdiensten. De groep van bemiddelaars wordt regelmatig door de OSBJ samengebracht voor vormingen en besprekingen. De bemiddelaars kennen elkaar ondertussen en dit laat zich voelen in een dynamisch groepsgebeuren en in een vlotte samenwerking tussen de diensten. Daarnaast verlopen de contacten van de OSBJ met het werkveld tevens via de deelname aan de diverse stuurgroepen (zie verder).

2. Aanbod van de OSBJ 2.1. Vorming 2.1.1. Herstelbemiddelaars Mede omwille van de krappe personeelsbezetting tijdens het voorbije jaar maar anderzijds ook gelet op de veelvuldige contacten en de daaruit volgende vertrouwdheid met de diensten werd er iets minder vorming gegeven die specifiek gericht was naar de herstelbemiddelaars. Concrete vragen worden wel steeds opgevolgd en beantwoord. De individuele bemiddelaars doen vlot een beroep op de expertise van het team voor zowel het meer juridische luik als voor de concrete inhoudelijke en methodische ondersteuning in een specifieke casus. Op deze vragen van bemiddelaars trachten we een zo concreet mogelijk antwoord te geven. We zouden deze ‘ad hoc’ ondersteuning kunnen plaatsen onder de noemer ‘helpdesk’. Uit de praktijk blijkt dat de bemiddelaars niet altijd terecht kunnen in het lokaal begeleidingsteam en/of dat sommige vragen een dringend antwoord behoeven. Wat de ‘echte’ vormingsactiviteiten betreft, kunnen we twee initiatieven toelichten. In februari-maart 2004 werd opnieuw een introductiecursus gegeven aan 7 nieuwe bemiddelaars en 3 stagiaires. De cursus is verspreid over vijf dagen. In dit pakket wordt aandacht besteed aan informatieoverdracht, visieontwikkeling en het aanleren en inoefenen Deel I - 37 -

van methodische vaardigheden. Omwille van het multidisciplinair aanbod wordt ook een beroep gedaan op externe lesgevers. Programma Dag 1: Ontstaan van Herstelbemiddeling –Leo Van Garsse (Suggnomè) Basisprincipes van bemiddeling - Lieve Balcaen (Osbj) Dag 2: Methodiek: ‘het eerste gesprek’ – Mia Claes (docente sociale school Heverlee) Jeugdrecht –Hilde Geudens (Osbj) Dag 3: Methodiek: ‘het gezamenlijk gesprek’ – Mia Claes (docente sociale school Heverlee) Verzekeringsrecht - Lieve Balcaen (Osbj) Dag 4: Schaderegeling en schriftelijke verslaggeving – Min Berghmans (Osbj) Stuurgroepen - Lieve Balcaen(Osbj) Dag 5: Methodiektraining – Mia Claes (docente sociale school Heverlee) Slachtofferperspectief –Lieselot Willems (slachtofferhulp - Grooteiland Brussel) De helft van de evaluatieformulieren werd ons ingevuld terugbezorgd. De deelnemers evalueerden vooral de rollenspelen (methodiekinoefening) als zeer waardevol. Wat betreft de theoretische uiteenzettingen, werd de bedenking gegeven dat men graag uitgebreide informatie ter beschikking krijgt om zelf te verwerken, zodat de toelichting zich tot de hoofdzaken mag beperken. Over het algemeen schatten de deelnemers de verhouding tussen inzicht, kennisoverdracht en praktijkoefeningen in als evenwichtig. Naar de toekomst wil het team werken aan een uitgewerkte ‘cursus voor beginners’, een soort inleidend handboek ter ondersteuning van de inleidende vorming voor herstelbemiddelaars minderjarigen. In mei 2004 had een intervisiedag voor de herstelbemiddelaars plaats waarbij vooral aandacht werd besteed aan de uitwisseling van de stand van zaken en de concrete werking binnen de verschillende arrondissementen. De bemiddelaars kregen hierbij de gelegenheid om de knelpunten die zij ervaren binnen hun eigen werking naar voor te brengen en samen te zoeken naar mogelijke oplossingen. Het uitwisselen van evoluties betreffende de eigen werking (aantal verwijzingen, gebruikte methodiek, inspelen op evoluties in de caseload, sensibiliseren van de verwijzers…) leidt tot een grotere eenvormigheid van de werking over de arrondissementen heen. Daarnaast werden ook ervaringen uitgewisseld betreffende het omgaan met verzekeringsmaatschappijen, samenwerking tussen de bemiddelingsdiensten onderling en met bemiddelingsdiensten voor volwassen daders. Ten slotte werden de richtlijnen met betrekking tot de rapportage nog even opgefrist maar het was opvallend dat hierin reeds een grote eenvormigheid werd bereikt (zie bijlagen). Uit deze intervisiedag bleek tenslotte de nood aan verdere uitdieping rond het werken met gescheiden ouders en het verder sensibiliseren van de advocatuur bij de organisatie van een degelijke juridische bijstand voor de minderjarige daders en slachtoffers. De thema’s zullen geagendeerd worden op een themadag in het najaar 2004.

Deel I - 38 -

2.1.2. Hergo-moderatoren De vorming van de hergo-moderatoren verliep hoofdzakelijk via de methodiekgroep die bij de start van het project in het leven werd geroepen om de hergo-methodiek verder te ontwikkelen en om de eenvormigheid van de methodiek te bewaren over de verschillende arrondissementen heen. Deze methodiekgroep werd tot einde 2003 begeleid door de KU-Leuven. Na de stopzetting van het pilootproject werd deze begeleiding overgenomen door de OSBJ. De methodiekgroep kwam in 2004 nog drie keer samen. Februari: - Planning thema’s - Strategische planning voor verdere implementatie - Voorbereiding expertenseminarie April: - Intentieverklaring - Plaats van het slachtoffer (hiertoe werd Astrid Rubbens uitgenodigd van het Steunpunt algemeen welzijnswerk) Mei: Opfrissingscursus door Allan Mc Rae (cursusbegeleider Nieuw-Zeeland die tevens de introductiecursus gaf in 2001). Vermits er binnen de verschillende diensten nieuwe moderatoren aan de slag zijn, kwam de vraag naar een nieuwe opleiding. Gezien Allan Mc Rae begin mei op doortocht was in België, maakten we van de gelegenheid gebruik om hem aan te spreken voor een bijkomende vorming. Er werd een halve dag voorzien voor een rollenspel en een halve dag voor de bespreking van knelpunten betreffende de methodiek (gebrek aan verwijzingen door de rechtbank, motiveren van de achterban tot deelname, afbakening herstelrecht/hulpverlening…).

2.2. Werkgroepen De verschillende werkgroepen zoomen in op bepaalde thema' s en willen doelgericht in een (min of meer) afgebakende tijdspanne komen tot een eindresultaat. We hebben werkgroepen ' in eigen schoot' , waarbij de OSBJ een leidende rol op zich neemt, en werkgroepen die we elders opvolgen. In 2003 werden enkele werkgroepen stop gezet. - Dit was zo voor de werkgroep registratie die vorig jaar reeds resulteerde in een uitgewerkt registratiesysteem zodat haar doel werd bereikt. - De werkgroep procedure werd op een zachter pitje gezet in het perspectief van een nieuwe wetgeving. Bestaande verschillen (bemiddeling na verwijzing door parket of na verwijzing door de jeugdrechter / verwijzing bij vonnis of bij beschikking / al dan niet sepotgarantie / juridische bijstand door jeugdadvocaten op niveau van parket of niet…) komen niet tegemoet aan de vraag naar rechtszekerheid en meer eenvormigheid over de arrondissementen heen. We hopen dat we de bevindingen van de werkgroep zullen kunnen gebruiken bij de komende besprekingen in de Commissie voor de Justitie betreffende het wetsontwerp Onkelinx en dat ons voorstel tot ‘good practice’ inspirerend zal werken bij het tot stand komen van de nieuwe wet.

Deel I - 39 -

De werkgroep deontologie, de werkgroep internationaal, de werkgroep vorming en de werkgroep communicatie en documentatie zijn werkgroepen opgericht in de schoot van de vzw Suggnomè (Forum voor herstelrecht en bemiddeling). Aan deze werkgroepen neemt de OSBJ actief deel. Daarnaast participeerden we ook aan twee externe werkgroepen: de werkgroep protocol BAL en een werkgroep sensibilisatie van de balie van verschillende ‘herstelgerichte’ actoren. We gaan nu dieper in op elke werkgroep. 2.2.1. Werkgroep deontologie In de loop van 2001 sloegen Suggnomè en OSBJ de handen in elkaar in een gezamenlijke werkgroep deontologie voor de herstelbemiddelaars. De werkgroep kent een ruime deelname van bemiddelaars minderjarigen. De OSBJ organiseerde op 25 november 2002 een volledige bespreking van een eerste tekst ‘Deontologische code voor de herstelbemiddelaars’ met alle bemiddelaars minderjarigen en hun werkgevers. De werkgroep deontologie herschrijft op basis van deze en andere opmerkingen de code. Dit gebeurt in wisselwerking met de deontologische adviescommissie herstelbemiddeling (DACH). De DACH functioneert als experimenteel orgaan en geeft naast feedback op de code zelf tevens advies op (anonieme) vragen van de herstelbemiddelaars. De samenstelling van de DACH wordt in bijlage gevoegd. De commissie kwam samen op 9 september 2003, 15 oktober 2003, 13 januari 2004, 2 maart 2004 en 13 april 2004. Er werden tot nu toe 7 adviezen verstrekt. In het kwaliteitsdenken is het bestaan van een deontologie voor de beroepsgroep van herstelbemiddelaars (bijna) een evidentie. Het is eveneens vanzelfsprekend dat deze deontologie eenvormig moet zijn voor de ganse beroepsgroep, zowel herstelbemiddelaars meerderjarigen als minderjarigen. Een verwettelijking van herstelbemiddeling vraagt dan ook om structurele afspraken daaromtrent met de bevoegde federale overheid. 2.2.2. Werkgroep vorming De werkgroep vorming bestaat uit vertegenwoordigers van strafbemiddeling, herstelbemiddeling meerderjarigen, herstelbemiddeling minderjarigen, Suggnomè, OSBJ en K.U.L. Ze beoogt de uitbouw van vormingspakketten voor praktijkwerkers en andere betrokken actoren zoals de balie, magistratuur… In een eerste fase werd een vormingsreeks voor meer ‘ervaren’ bemiddelaars uitgewerkt. De cursus bevat een meer diepgaande verkenning van enkele basisvaardigheden binnen de methodiek van bemiddeling, en dat in het licht van de visie en de uitgangsprincipes van waaruit de bemiddelingsprojecten werken. De zevendaagse vormingsreeks is gericht naar bemiddelaars in strafzaken, schadebemiddelaars, herstelbemiddelaars minderjarigen, en herstelbemiddelaars meerderjarigen in de fase van de strafuitvoering, die reeds over een zekere praktijkervaring beschikken. Programma - Dag 1 : Onderhandelen o.l.v. Lukas De Vocht Hoe de belangrijkste dilemma’s bij een onderhandelaar herkennen? A.d.h.v. diverse oefeningen worden de deelnemers zich bewust van deze dilemma’s.

Deel I - 40 -

- Dag 2 + 3 : Veranderingsprocessen en de rol van de bemiddelaar, o.l.v. Steven Lecompte (BAK) en Bram Vandroogenbroek (BAL). Wat brengt een bemiddeling teweeg bij de betrokken cliënten en hun omgeving en de bemiddelaars? Hoe wordt met deze ‘verandering’ omgegaan? Hoe kan je de veranderingen bij de andere vaststellen? Hoe kan je vanuit de rol van bemiddelaar hierop invloed uitoefenen? Het thema wordt op een creatief agogische wijze aanpakt. - Dag 4: Werken met kansarmen: bemiddelen met een kansarm publiek, non-verbale of eenvoudige communicatie o.l.v. Dirk Deruyck en Heidi Braye (VZW Balans – Aan boord). Het aanleren van methodische vaardigheden inzake het werken met kansarmen. - Dag 5 + 6 : Het schrijven van een overeenkomst, o.l.v. Eric Vanhee (Stichting Lodewijk de Raet). Tips en oefeningen inzake het ‘objectief’ neerschrijven van emoties en gevoelens. (De cursisten krijgen een huisopdracht mee.) Min Berghmans (VZW OSBJ) en Annick Schruers (bemiddelingsdienst Tongeren) Het juridisch/technisch correct neerschrijven van een bemiddelingsovereenkomst (minderjarigen en meerderjarigen). - Dag 7 : Terugkomdag, o.l.v. de organisatoren. Evaluatie en toetsing van de opgedane informatie aan de visie van waaruit de bemiddelingsprojecten werken. Aan deze cursus namen 4 bemiddelaars minderjarigen deel. Gezien de positieve evaluatie zal deze cursus, mits enkele aanpassingen, herhaald worden in 2004-2005. 2.2.3. Werkgroep communicatie en documentatie De werkgroep communicatie en documentatie bereidt ondermeer de Samenspraak (forumnamiddag rond herstelrecht) voor en buigt zich over de inhoud van de Nieuwsbrief. Beide zijn initiatieven van de vzw Suggomè. Voor de OSBJ is het van belang haar stem te blijven laten horen in de forumfunctie van Suggnomè opdat de minderjarigen daarin voldoende aan bod komen. De deelname van de OSBJ heeft een tijdje stil gelegen maar sinds 4 maart 2004 participeren we opnieuw aan deze werkgroep. 2.2.4. Werkgroep internationale uitwisseling De werkgroep internationale uitwisseling is een werkgroep in de schoot van Suggnomè, ondergebracht onder de forumopdracht van deze organisatie. De werkgroep laat toe om op een soepele manier in te spelen op concrete vragen en zich aandienende mogelijkheden in de sfeer van de internationale uitwisseling. Nadat we omwille van tijdsgebrek en personeelstekort onze deelname sinds 2002 hadden teruggeschroefd, nemen we sinds maart 2004 opnieuw deel aan deze werkgroep. Op deze werkgroep werd een aanvraag ingediend door een bemiddelingsdienst uit Oostenrijk, Neue Start, om een studiebezoek te brengen aan België. Zij wensen de praktijk rond Hergo dieper te bestuderen. Aangezien Hergo een project van minderjarigen betreft, heeft de OSBJ de organisatie van dit studiebezoek op zich genomen. De Oostenrijkers zullen in de loop van de maand oktober komen. Het programma en de sprekers werden nu reeds vastgelegd en gepland. Deel I - 41 -

De OSBJ heeft ook dit jaar opnieuw actief meegewerkt aan de ‘Tour de Belgique’, georganiseerd door de werkgroep internationaal. Op 11 december 2003 lichtte Lieve Balcaen de herstelbemiddeling voor minderjarigen toe aan een Bulgaarse delegatie. 2.2.5. Werkgroep sensibilisatie van de balie Deze werkgroep werd door de herstelconsulenten geïnitieerd en is samengesteld uit vertegenwoordigers van herstelconsulenten, OSBJ en Suggnomè, strafbemiddeling en schadebemiddelaars. In het werkingsjaar 2003-2004 werd de kroon op het werk gezet. Bedoeling was om de balie verder te laten kennismaken met het herstelrechtelijke landschap en de diversiteit in het gamma ‘herstel’ te duiden. De Orde van Vlaamse Balies werd bereid gevonden om, aan de hand van het door de werkgroep uitgewerkte voorstel, een studienamiddag te organiseren. Deze vond plaats op 27 mei 2004 (folder in bijlage). Er waren ongeveer 150 deelnemers. Het door de werkgroep uitgewerkte vormingspakket liet ook toe om plaatselijk informatie- en vormingsmomenten op te zetten voor de balie (en magistratuur). Dit vond bijvoorbeeld plaats op 19 maart 2004, waar de medewerker van OSBJ op uitnodiging van de Jonge Conferentie van de Balie te Turnhout tijdens een werklunch een forum kon verschaffen aan de diverse herstelgerichte initiatieven van het arrondissement. 2.2.6. Werkgroep protocol (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) De arrondissementele stuurgroep van Bal (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) stelde een werkgroep samen om het protocol betreffende het samenwerkingsverband aan te passen. De leden van deze werkgroep zijn: de voorzitter van de stuurgroep, de coördinatrice van Bal, Suggnomè en OSBJ. De deelname van de OSBJ aan deze werkgroep was vooral belangrijk in het kader van de verdere conceptualisering van het herstelrecht en de plaats van bemiddeling, hergo en de constructieve afhandelingen binnen dit concept. De inhoudelijke opdracht van de stuurgroep werd verruimd van het vroegere ‘bemiddeling in delictsituaties’ naar het huidige ‘herstelrecht en bemiddeling”. In artikel 4 van het protocol6 wordt deze verruiming geëxpliciteerd: ”Tevens richt de stuurgroep zich op andere werkwijzen en ontwikkelingen met een herstelrechtelijke oriëntatie. Deze herstelrechtelijke oriëntatie neemt als uitgangspunt de door de rechtszoekende geformuleerde noden en behoeften en streeft naar responsabilisering en participatie.” Voor de volledige tekst verwijzen we naar het jaarverslag van BAL. Deze formulering komt zeer dicht bij de visie rond aanpak van jeugddelinquentie zoals die door de OSBJ in haar visietekst werd geformuleerd, en zet daardoor ook de deur op een kier voor de introductie van andere constructieve afhandelingen zoals gemeenschapsdienst of leerprojecten, in de mate dat deze vertrekken vanuit een participatief model (zie hoofdstuk 1).

6

Jaarverslag 2003 Bemiddelingsdienst arrondissement Leuven. p.104.

Deel I - 42 -

2.3. Lokale afvaardiging in arrondissementele stuurgroepen De arrondissementele stuurgroepen werden hierboven reeds uitgebreid toegelicht. De OSBJ participeert als partner in de verschillende arrondissementele stuurgroepen. Deze vergaderingen brengen de OSBJ in contact met de lokale partners en dit zowel met de initiatiefnemers van de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen, als met de verwijzende instanties, de balie, de politie, het algemeen welzijnswerk, de sociale dienst van de jeugdrechtbank….

2.4. Opvolging van begeleidingsteams en specifiek overleg ivm juridische bijstand. In het vorige jaarverslag gaven we reeds aan dat de begeleidingsteams niet meer systematisch werden opgevolgd. Niet alle herstelbemiddelingsdiensten organiseren nog regelmatige begeleidingsteams. Gezien de vraag van het parket-generaal om bij de organisatie van herstelbemiddeling toch steeds te voorzien in bijstand van een advocaat voor de minderjarige deelnemers, ook bij bemiddeling op parket-niveau, werd in een aantal arrondissementen contact genomen met de plaatselijke balie om werkafspraken te maken. Een eerste hinderpaal hierbij was het niet overal aanwezig zijn van een ‘pool’ jeugdadvocaten of jeugdpermanentie in de arrondissementen. De balies van Antwerpen, Brussel, Gent, Brugge, Mechelen, Tongeren en Turnhout beschikken over een dergelijke jeugdcel, maar voorzien daarom nog niet in de mogelijkheid van bijstand van minderjarigen bij herstelbemiddeling. Kortrijk, Leuven, Hasselt, Dendermonde, Ieper, Veurne en Oudenaarde beschikken zelfs niet over een lijst met advocaten die als voorkeurmaterie het jeugdrecht opgeven. De door het Bureau voor Juridische Bijstand aan te wijzen advocaten voor de minderjarigen zijn hier dus niet ‘gespecialiseerd’ in het jeugdrecht. De Gentse bemiddelingsdienst bemiddelt enkel op verwijzing van de jeugdrechter, zodat de betrokken minderjarige daders hier alleszins op basis van art. 54bis Jeugdbeschermingswet een advocaat hebben toegewezen gekregen, waarop ook in het kader van de bemiddeling een beroep kan worden gedaan. Het is niet duidelijk in hoeverre de Gentse balie ook minderjarige slachtoffers een eigen advocaat toekent. Te Brugge en Antwerpen is het principe van mogelijke bijstand door een advocaat in de ondertekende protocollen opgenomen: te Antwerpen (protocol dd. december 2003) zowel voor daders als slachtoffers, te Brugge (protocol dd. mei 2002) voor de ‘minderjarige cliënt’. Het samenwerkingsprotocol tussen de Brusselse bemiddelingsdienst BAS!, jeugdparket en jeugdpermanentie Brussel Nederlands (aangepaste afspraken 2001), maakt ook expliciet melding van bijstand aan zowel minderjarige slachtoffers als daders. In december 2003 werd de Orde van Vlaamse Balies gecontacteerd, met de vraag naar overleg en afstemming tussen de verschillende balies. In februari werd naar aanleiding van de opvolging te Kortrijk, welke balie een afwachtende houding aannam in functie van standpuntbepaling door de OVB, nogmaals aangedrongen. Er volgden enkele telefonische

Deel I - 43 -

contacten met de bevoegde bestuurder, Mr. Schouteden, maar tot op heden kon nog geen vergadering met het oog op eenvormig standpunt namens de OVB worden belegd. Wij merken dat er niet enkel bij de balies, maar zeker ook bij de diensten herstelbemiddeling een weg af te leggen is om in elke herstelbemiddeling de minderjarigen te wijzen op hun recht op bijstand door een advocaat. OSBJ pleit ervoor dat de jongere een correcte verwijzing naar het Bureau voor Juridische Bijstand of de verantwoordelijke van de jeugdpermanentie zou krijgen (een papiertje met naam en het telefoonnummer) door de bemiddelaar indien deze merkt dat de jongere nog geen ‘eigen’ advocaat heeft. Idealiter zou de contactname met het Bureau op initiatief van het parket kunnen gebeuren, zoals dit ook bij een aanstelling op grond van art. 54bis JBW gebeurt. Uiteraard is het ook belangrijk dat de balie de eigen rol van partijen en bemiddelaar in de herstelbemiddeling respecteert en zich niet polariserend opstelt maar mee zoekt naar de eigen mogelijkheden tot conflictoplossing van hun cliënten. Concreet werden in het voorbije werkingsjaar contacten uitgebouwd door BAL (Leuven) en CAFT (Turnhout) met het oog op systematische aanstelling van advocaten. De OSBJ was daartoe meermaals aanwezig op het begeleidingsteam van BAL. Het overleg te Turnhout vond plaats op de stuurgroep. Hier zijn alle partners principieel bereid om de juridische bijstand systematisch uit te bouwen. Te Kortrijk vonden vergaderingen plaats op 6 en 27 februari 2004, waarbij door de plaatselijke verantwoordelijke een afwachtende houding werd aangenomen in functie van standpuntbepaling door de Orde van Vlaamse Balies. Hier leek een patstelling voorhanden. Volgend overleg is gepland in september. Te Ieper-Veurne werd naar aanleiding van de goedkeuring tot opstarten door het parketgeneraal, op de stuurgroep overleg gepleegd met de balie, welke zich verder rechtstreeks met de dienst DIVAM zou verhouden. In het komende werkjaar is hier nog heel wat werk aan de winkel. OSBJ wil op termijn komen tot een juridische bijstand voor de minderjarigen in het kader van herstelbemiddeling in alle Vlaamse arrondissementen. Indien herstelbemiddeling een wettelijke grondslag krijgt, zal een en ander ook vlotter kunnen tot stand komen.

2.5. De provinciale vereffeningsfondsen 2.5.1. Volgen van comité V en begeleidingsgroepen In het beginnende West-Vlaamse fonds werd het comité V gevolgd. Dit is het comité waar de concrete aanvragen worden besproken en dat ongeveer één keer per maand samen komt. In de andere fondsen werden deze comités door de OSBJ alleen nog gevolgd op uitdrukkelijke vraag van het fonds. Zo nam de OSBJ nog deel aan een comité in Antwerpen om toelichting te geven bij een probleem betreffende de familiale verzekering. De OSBJ nam eveneens deel aan een werkgroep ‘werken in profit-organisaties’ van het fonds in Antwerpen (zie bijlage ‘statuut van de jongere’) en aan het overleg met de diensten over de wenselijke dekking in de af te sluiten aansprakelijkheidsverzekeringen en/of verzekering lichamelijke schade (zie bijlage ‘verzekeringen HSBdiensten’). Deel I - 44 -

De begeleidingsgroepen, die meestal slechts twee keer per jaar samenkomen, werden wel systematisch bijgewoond. Ook hier is de aanwezigheid van de OSBJ belangrijk voor het bewaken van de eenvormigheid in de werking van de verschillende fondsen. 2.5.2. Ronde Tafel voor alle leden van het vereffeningsfonds Op 14 oktober 2003 organiseerde de OSBJ een themadag voor de leden van de comités en begeleidingsgroepen van de fondsen. Het doel van deze themadag was tweeledig. Enerzijds werden de beginnende leden van het fonds geïntroduceerd in de technische materie van schaderegelingen en tussenkomsten van verzekeringen. Anderzijds kwamen op een meer interactieve wijze een aantal thema’s aan bod zoals de betekenis van het fonds voor de jongere, zijn/haar ouders, het slachtoffer en de samenleving; het fonds als instrument voor het herstel, het uurloon, het maximaal aantal uren dat de jongere kan werken, de financiering van het fonds… 2.5.3. Interprovinciaal overleg Na de ‘Ronde tafel’ van 14 oktober 2003 was de nood aan verdere opvolging door OSBJ van de Vereffeningsfondsen duidelijk op tafel komen te liggen. Op 22 maart 2004 vond het eerste interprovinciaal overleg plaats tussen de vertegenwoordigers van de provincies. Op dit overleg was tevens een vertegenwoordiger van de provincie Oost-Vlaanderen aanwezig. De doelstelling van dit overleg is enerzijds een betere afstemming van de fondsen op elkaar en anderzijds, op langere termijn, het zoeken naar een structurele overkoepeling. (1) Afstemming Dit betreft zowel het streven naar rechtsgelijkheid over de provinciegrenzen heen (zelfde uurloon, zelfde maximaal aantal te presteren uren…) als het toetsen van werkingsprincipes en gehanteerde toekenningscriteria bij andere provincies. (2) Structurele evolutie Er werd ook gezocht naar een structurele vertaling op langere termijn. Mogelijke opties zijn via de vereniging van Vlaamse provincies (VVP), een interprovinciaal overlegorgaan (ad hoc voor de fondsen), een Vlaams fonds of een federaal fonds. Voorlopig werd geopteerd voor een halfjaarlijks interprovinciaal overleg. Het perspectief van een Vlaams fonds werd echter open gehouden gezien het hier duidelijk gaat om een persoonsgebonden materie. Het blijft echter belangrijk om gedecentraliseerd te kunnen werken.

2.6. Knelpunten van herstelbemiddeling 2.6.1. Caseload Zoals reeds eerder geformuleerd kampen diverse diensten met een grote doorverwijzing aan dossiers waardoor wachtlijsten ontstaan. Tevens passen sommigen hun werkwijze aan, waardoor mogelijks de meest kwetsbare groep uit de boot valt. Anderzijds kennen andere diensten (nog steeds) een (te) beperkte doorverwijzing. Voor het arrondissement Dendermonde zijn geen afzonderlijke subsidies toegekend. De herstelbemiddelingsdienst Gent heeft dit als bijkomende taak ter harte genomen in afwachting van effectieve toekenning van middelen door de Vlaamse Gemeenschap Deel I - 45 -

2.6.2. Rapportage Dankzij een regelmatige uitwisseling tussen de diensten, overleg op de stuurgroepen en als gevolg van het formuleren van richtlijnen door de OSBJ, ontstond er geleidelijk aan meer eenvormigheid betreffende de rapportage naar de gerechtelijke overheid. Dit neemt niet weg dat enkele diensten – in geval van geen akkoord en onder druk van de verwijzende instanties nog steeds meer informatie (moeten) geven over het bemiddelingsverloop dan wenselijk. Een wettelijke regeling hieromtrent zou een oplossing kunnen zijn. Indien het aanbod van herstelbemiddeling niet afhankelijk is van de goodwill van de verwijzer, kan deze de vertrouwelijkheid van de (niet geslaagde) bemiddeling ook niet manipuleren. OSBJ hanteert een aantal richtlijnen voor verslaggeving, waarin de diensten zich kunnen vinden (verslag intervisie 27/05/04): (1) Bemiddeling wordt niet gestart De reden van het niet-opstarten kan worden gegeven in de mate dat geen van beide partijen hierdoor wordt benadeeld of ook wanneer niet voldaan is aan de criteria om bemiddeling op te starten.. a. Eén van de partijen kon niet worden bereikt b. Eén van de partijen wenst niet in te gaan op het aanbod c. Partijen kwamen reeds tot een overeenkomst – benadeelde heeft geen vraag meer (= criterium) d. De dader ontkent de feiten (=criterium) (2) De bemiddeling resulteert niet in een overeenkomst We hadden contact met partij x en y en z maar konden niet tot een akkoord komen. Informatie die door alle betrokken partijen voor akkoord of goedkeuring getekend wordt, kan probleemloos aan de gerechtelijke instanties worden doorgestuurd, ook als er geen vergelijk tot stand kwam. (3) De bemiddeling leidt tot een overeenkomst Bij overeenkomst kan de getekende overeenkomst worden toegevoegd aan het gerechtelijk dossier. Het voorontwerp van wet Onkelinx blijft hierover nog te vaag. Het spreekt over ‘een beknopt verslag’ maar dit laat nog veel ruimte voor interpretatie. De vraag is of een federale wet dit kan regelen en het niet eerder aangewezen is dat de gemeenschappen dit uitwerken. 2.6.3. Procedure herstelbemiddeling 2.6.3.1 Ontbreken van een wettelijk kader Knelpunt blijft nog steeds de wisselwerking tussen het beleid van de verwijzers en de uitvoerende rol van de Vlaamse Gemeenschap, wat breder vertaald kan worden naar de bevoegdheidsverdeling tussen Gemeenschappen en federale overheid. Concreet betekent dit het volgende. Jeugdrechters of magistraten in het algemeen verwijzen nogal eens naar het ontbreken van een wettelijk kader voor wat betreft herstelbemiddeling. Deel I - 46 -

Met enige goede wil valt herstelbemiddeling te kaderen in de algemene bewoordingen van art. 37 §2, 2° b) JBW: ‘een prestatie van opvoedkundige of filantropische aard leveren in verhouding tot hun leeftijd en hun middelen’, wat conform art. 52 JBW ook als voorlopige maatregel van bewaring kan worden uitgesproken. De formulering van de opdracht tot herstelbemiddeling door de verwijzer heeft zijn impact op de rol van de bemiddelaar. Deze kan hierdoor bijvoorbeeld verworden tot een verlengstuk van de gerechtelijke overheid, wat nu net niet de bedoeling is. Vanuit de visie op herstelbemiddeling als buitengerechtelijk aanbod, doch met de noodzakelijke machtiging tot kennisname van het dossier door het parket, bevindt herstelbemiddeling zich wezenlijk op een breuklijn. De OSBJ tracht op deze wankele basis van het bestaande wettelijk kader toch een coherente werkwijze te distilleren. Samenspraak tussen Justitie (Parket-Generaal) en Vlaamse Gemeenschap is noodzakelijk om eenduidigheid te krijgen in de criteria voor inzagerecht van bemiddelaars in nog niet vervolgde dossiers en in de terugkoppeling naar parket of jeugdrechtbank na (poging tot) bemiddeling. Verdere acties: - Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen en indien nodig reageren. 2.6.3.2. Sepotgarantie op parketniveau Hoewel momenteel slechts één dienst de zogenaamde sepotgarantie hanteert op het niveau van het parket, werd deze procedure spijtig genoeg opgenomen in het voorontwerp van wet van L. Onkelinx. Voor alle duidelijkheid herhalen we hier nog even onze belangrijkste bezwaren tegen deze procedure. - Het slachtoffer kan zich misbruikt voelen, gezien hij/zij op deze manier meewerkt aan een mogelijk sepot van het dossier. Hij/zij kan het vooruitzicht van het sepot ook misbruiken om een te hoge schade-eis te stellen. - De jongere zal hierin een oneigenlijke motivatie zien om tegemoet te komen aan de verwachtingen van het slachtoffer, terwijl vele slachtoffers ook belang hechten aan de authenticiteit van de deelname aan een bemiddelingsproces. - Een ander risico is dat het parket, juist omwille van de sepotgarantie, uitsluitend zal doorverwijzen voor zeer lichte feiten. Hoewel in het wetsontwerp Onkelinx wordt voorzien dat ook de jeugdrechtbank nog kan doorverwijzen voor bemiddeling, blijven we voorstander van de procedure dat alle verwijzingen vertrekken vanuit het parket, dus ook voor jongeren die zullen gedagvaard worden. 2.6.3.3. Bemiddelingsaanbod vertrekt bij voorkeur vanuit parket Een bemiddelingsaanbod vanuit het parket heeft als voordeel dat alle partijen, betrokken bij het delict, gelijktijdig een bemiddelingsaanbod krijgen zodat het dossier in zijn geheel kan worden behandeld. Bij een verwijzing op jeugdrechtbankniveau, waarbij verschillende daders werden betrokken, gebeurt het meer dan eens dat slechts voor enkele van de jongeren een toestemming wordt verleend tot bemiddeling omdat de daders bij verschillende jeugdrechters

Deel I - 47 -

kunnen terecht komen en/of het dossier reeds werd geseponeerd voor bepaalde jongeren. Dit bemoeilijkt aanzienlijk het vinden van een gezamenlijk gedragen oplossing van het conflict. Daarom is het zeer spijtig dat het wetsontwerp Onkelinx bepaalt dat de verwijzing door de jeugdrechtbank moet gebeuren van zodra het parket de beslissing heeft genomen om de jongere te laten verschijnen voor de jeugdrechter. 2.6.4. Rol van de herstelbemiddelaars bij de uitvoering van de overeenkomsten De herstelbemiddelaar stelt zich gedurende de herstelbemiddeling meerzijdig partijdig op. Dit wordt als een grondhouding van de bemiddelaar benoemd, ook door de deontologische advies commissie. OSBJ en de diensten zoeken op welke wijze de herstelbemiddelaar, zonder aan die meerzijdig partijdige houding afbreuk te doen, ter beschikking van beide partijen kan blijven tot de overeenkomst is uitgevoerd. Houdt dit een bijkomende rapportageverplichting aan de gerechtelijke overheid in? Verwordt de bemiddelaar dan tot deurwaarder? Op welke wijze kan de bemiddelaar op meerzijdig partijdige manier een aanvraag formuleren namens partijen om de minderjarige dader gebruik te laten maken van het Vereffeningsfonds? En wie volgt dan de prestaties die de jongere levert, op? Verdere acties: - overleg met de diensten aangaande prestatieplaatsen en opvolging Vereffeningsfonds - werkgroep deontologie 2.6.5. Kwaliteit We beschreven reeds uitvoerig de noodzaak aan een uniforme deontologische code voor alle bemiddelaars min- en meerderjarigen. Daarnaast is ook de introductiecursus voor bemiddelaars, evenals de vorming voor gevorderden, een instrument in kwaliteitsverhoging. Hier kan tenslotte ook de werkgroep kwaliteit een rol spelen, met de concretisering van het kwaliteitshandboek voor herstelbemiddelaars. Verdere acties: - Verdere uitwerking van een deontologische code voor bemiddeling - Werkzaamheden van de deontologische adviescommissie verder opvolgen - Opleiding van herstelbemiddelaars actief bevorderen - Meewerken aan kwaliteitshandboek herstelbemiddelaars

Deel I - 48 -

2.6.6. Juridische bijstand Zoals hierboven reeds werd aangegeven, blijft de rol van de advocaat in een bemiddeling een aandachtspunt. Enerzijds moet de jongere de mogelijkheid hebben om een beroep te doen op een raadsman, om op een geïnformeerde wijze toe te kunnen stemmen in een mogelijke overeenkomst of verbintenis, anderzijds moet deze raadsman de eigenheid van herstelbemiddeling erkennen om het ganse proces niet te hypothekeren. Verdere acties: -IJveren voor systematische juridische bijstand van de minderjarigen in herstelbemiddeling -Samenbrengen van balie en bemiddelaars bij besprekingen en mogelijk vormingen (sensibalie).

2.7. Knelpunten van hergo Voor een volledig overzicht van de knelpunten bij hergo verwijzen we naar het onderzoeksrapport van Inge Vanfraechem en Lode Walgrave (2003). We weerhouden hier de belangrijkste knelpunten waarvoor de OSBJ zich in het komende werkjaar wil engageren tot het zoeken naar oplossingen. 2.7.1. Verdere implementatie Hergo wordt momenteel uitgevoerd in vier gerechtelijk arrondissementen (Antwerpen (Adam en Elegast), Tongeren en Hasselt (BAAL), Leuven (bemiddelingsdienst arrondissement Leuven) en Brussel-Halle-Vilvoorde (Bemiddelingsbureau)). Omwille van de rechtsgelijkheid zou dit aanbod moeten kunnen gerealiseerd worden in heel Vlaanderen. Hiervoor moeten enkele randvoorwaarden worden vervuld zoals voldoende personeelscapaciteit, de vorming van beginnende moderatoren en het waken over de eenvormigheid in procedure en methodiek. Voor de vervulling van bepaalde van deze randvoorwaarden kan de OSBJ zich engageren door bijvoorbeeld het organiseren van een beginnerscursus en diensten met elkaar in contact te brengen zodat er stagemogelijkheden gecreëerd worden voor beginnende moderatoren. Voor het waken over de eenvormigheid kan de bestaande methodiekgroep worden uitgebreid met andere deelnemende diensten. Een andere randvoorwaarde betreft de noodzaak tot bijkomende middelen gezien de meeste uitvoerende diensten nu reeds een te hoge caseload hebben. Indien er niet voldoende personeel ter beschikking is, blijft het moeilijk om de hergo te veralgemenen. 2.7.2. Rol van de politie De rol van de politie is conceptueel nog niet volledig uitgeklaard. (zie pt 1.2.4) Er is een ruime consensus dat de gemeenschap op één of andere wijze moet vertegenwoordigd worden tijdens de Hergo. Vraag blijft of de politie hiertoe de meest aangewezen instantie is. Vandaar dat de OSBJ gedurende het volgende werkjaar een werkgroep wil oprichten om deze rol verder uit te klaren.

Deel I - 49 -

2.8. Knelpunten van de provinciale vereffeningsfondsen In reeds vier provincies functioneert een provinciaal vereffeningfonds en het vijfde is in de maak. De OSBJ heeft intense lokale ondersteuning geboden aan de pas opgestarte fondsen. Daarnaast drong een systematische interprovinciale uitwisseling zich steeds meer op. De OSBJ ging op deze vraag in en organiseerde een samenkomst. Het lijkt ons belangrijk dat de voorzitters van de fondsen, en ook de secretarissen, op regelmatige basis contact hebben met elkaar, in functie van uitwisseling en verdere afstemming van de verschillende werkingen op elkaar. De voornaamste knelpunten betreffen de afstemming van de fondsen op elkaar en het perspectief van een ‘Vlaams’ fonds. Nu ook de provincie Oost-Vlaanderen de eerste stappen heeft gezet tot oprichting van een eigen vereffeningsfonds, ziet het ernaar uit dat in 2005 elke Vlaamse provincie over een provinciaal fonds zal kunnen beschikken. De bestaande fondsen zoeken naar vergroting van hun maatschappelijk draagvlak, een bredere bekendmaking van hun aanbod en hun rol in het kader van herstelbemiddeling. Een moeilijkheid van bij het begin van de implementatie is de vraag of de provincie wel de meest aangewezen bestuurlijke overheid is voor het beheer van een dergelijk fonds. Het betreft hier immers een persoonsgebonden materie die principieel behoort tot de bevoegdheid van de Vlaamse overheid. Bovendien blijft er een grote bezorgdheid betreffende de eenvormigheid in het beleid van deze verschillende fondsen. Deze bedenkingen leiden tot de vraag of dit fonds niet beter onder het beheer zou komen van de Vlaamse overheid. Voorlopig werd geopteerd voor een regelmatig interprovinciaal overleg met het oog op een goede afstemming van de fondsen op elkaar. De opportuniteit van een ‘Vlaams’ fonds wordt intussen verder bestudeerd. Verdere acties: - Ondersteuning bieden bij de opstart in Oost-Vlaanderen - Verdere ondersteuning bieden mbt de interprovinciale uitwisseling

Deel I - 50 -

Hoofdstuk 4: Gemeenschapsdienst 1. Actuele status Er zijn negen diensten die met middelen van het fonds Bijzondere Jeugdzorg voorzien in de begeleiding en uitvoering van gemeenschapsdiensten. Daarnaast zijn er heel wat Globaal Plan-projecten actief op dit terrein en bestaat er ook de dienst ‘Adam’ in Antwerpen die gesubsidieerd wordt door onder meer het grootstedelijk beleid. Voor de arrondissementen Tongeren en Hasselt is er een begeleidingsteam geleid door de dienst BAAL, waaraan alle Globaal Plan-projecten eveneens deelnemen. Zij komen maandelijks samen. Er zijn buiten de OSBJ geen externe partners die deelnemen aan dit team. Voor het arrondissement Hasselt is er eveneens een beleidsraad, waaraan BAAL, de coördinator van Globaal Plan-projecten (Hasselt-Beringen) en externe partners deelnemen. Naast de andere afhandelingen komt ook de gemeenschapsdienst op dit overleg aan bod. Voor het arrondissement Mechelen worden de gemeenschapsdiensten zowel op parket- als op jeugdrechtbankniveau begeleid door de Globaal Plan-projecten van Mechelen en Lier. De bemiddelingsen begeleidingsdienst Ivo Cornelis (BIC) begeleidt geen gemeenschapsdiensten. Zij staat in voor de leerprojecten en de herstelbemiddeling. De AGMprojecten en BIC nemen samen deel aan de arrondissementele stuurgroep bemiddeling en herstelrecht. Er komt tevens maandelijks een begeleidingsteam samen waaraan alle veldwerkers deelnemen die één van de drie afhandelingen (leerprojecten, gemeenschapsdienst, bemiddeling) begeleiden. Ook hier komen de gemeenschapsdiensten aan bod en kunnen problemen worden besproken. In het arrondissement Antwerpen zijn er twee diensten die instaan voor de begeleiding van de gemeenschapsdienst, ADAM en vzw Elegast. Hoewel deze diensten niet dezelfde subsidiërende overheid hebben, hebben zij vrij veel overleg om de manier van werken op elkaar af te stemmen. Er werd hiervoor tevens een coördinator voorzien, gefinancierd door de Vlaamse Gemeenschap. Zowel de vzw Elegast als de dienst ADAM nemen deel aan een arrondissementele stuurgroep jeugddelinquentie waarin de verschillende afhandelingen aan bod komen (leerprojecten, dienstverlening, herstelbemiddeling en Hergo). De partners van dit overlegplatform zijn: de magistratuur (jeugdrechters en parket), de balie, de OSBJ, vzw Elegast, dienst ADAM, slachtofferhulp, sociale dienst bij de jeugdrechtbank, politiezones, Justitiehuis, Plantijn Hoge School in de persoon van de voorzitster en de KU Leuven voor Hergo. Deze stuurgroep komt tweemaandelijks samen. Er zijn voor iedere afhandeling afzonderlijk ook begeleidingsteams waaraan de begeleiders van ADAM en vzw Elegast deelnemen. De vzw Elegast wordt ook gedeeltelijk gesubsidieerd door het Globaal Plan. In de provincie West Vlaanderen bestaat er een intensieve samenwerking tussen de verschillende diensten die gemeenschapsdiensten en leerprojecten begeleiden, over de arrondissementen heen.

Deel I - 51 -

De diensten van Brugge, Kortrijk, Veurne en Ieper, die de gemeenschapsdienst en de leerprojecten begeleiden en gesubsidieerd worden door de Vlaamse Gemeenschap (met uitzondering van Exit), komen driewekelijks samen in een soort begeleidingsteam genaamd BRUKOVI (=BRUgge/KOrtrijk/Ieper/Veurne). Op dit overleg worden dossiers besproken en wordt de manier van werken op elkaar afgestemd. Aan deze begeleidingsteams nemen geen externe partners deel. Ook in de provincie Oost-Vlaanderen werken de diensten die bemiddeling, gemeenschapsdienst en leerprojecten begeleiden, samen. De dienst DAS&V staat in voor het begeleiden van de gemeenschapsdiensten. Zij werkt in de arrondissementen Oudenaarde, Dendermonde en Gent. Voor wat betreft het gerechtelijk arrondissement Gent is zij partner van de stuurgroep herstelbemiddeling minderjarigen, maar de gemeenschapsdienst an sich wordt daar niet besproken.. DAS&V neemt ook deel aan de thematische werkgroep alternatieve maatregelen. Deze werkgroep is vooral bedoeld ter promotie van de alternatieve maatregelen. Het AGM-project van Gent neemt ook deel aan deze werkgroep, doch zij staat uitsluitend in voor de autonome werkstraf voor meerderjarigen. In het arrondissement Oudenaarde is er eveneens een overlegplatform waaraan de dienst DAS&V, de Dienst Alternatieve Maatregelen Geraardsbergen en de Dienst Alternatieve Maatregelen Ronse deelnemen. Deze laatste twee diensten zijn Globaal Plan-projecten. Zij staan ook in voor de begeleiding van de gemeenschapsdienst voor minderjarigen. Het overlegplatform werd dit jaar gecreëerd met de bedoeling om de werkingen beter op elkaar af te stemmen. Thema’s als wie doet welke dossiers, welke prestatieplaatsen… komen er aan bod. In het arrondissement Dendermonde bestaat er geen overlegplatform. De dienst CAFT begeleidt de gemeenschapsdienst minderjarigen in het arrondissement Turnhout. Binnen het arrondissement Turnhout is ook een aantal Globaal Plan-projecten actief. Tussen CAFT en die verschillende diensten bestaat overleg (ongeveer driemaal per jaar). Dit overlegplatform heeft vooral als doelstelling om op de hoogte te blijven van elkaars werking. Ten slotte heb je de dienst GAMBAS die instaat voor de gemeenschapsdiensten in de arrondissementen Leuven en Brussel-Halle-Vilvoorde. Hoewel er ook Globaal Planners actief zijn in het arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde, bestaat er geen systematisch overleg tussen GAMBAS en deze diensten.

Deel I - 52 -

2. Aanbod van OSBJ 2.1. Team gemeenschapsdienst Limburg Op vraag van het team gemeenschapsdienst van BAAL, dat instaat voor het begeleiden van de gemeenschapsdiensten voor de jongeren wonende in de arrondissementen Hasselt en Tongeren, besliste de OSBJ aan dit begeleidingsteam deel te nemen. Dit team bestaat uit de dienst BAAL en alle Globaal Plan-projecten verspreid over de twee arrondissementen. Het begeleidingsteam komt maandelijks samen. Tijdens dit begeleidingsteam komen dossierbesprekingen aan bod, arrondissementeel overleg, terugkoppeling van de werkgroep procedure... Het betreft een zeer intensieve samenwerking. Er worden duidelijke afspraken gemaakt over de manier van werken (procedure, prestatieplaatsen, rapportage…), die vervolgens door alle participanten worden gerespecteerd. Binnen deze twee arrondissementen bestaat er dan ook een vrij grote éénvormigheid.

2.2. Werkgroep procedure Limburg. Ook de werkgroep procedure van dit team werd mee opgevolgd door de OSBJ. Deze werkgroep kwam zeven keer samen in de periode december 2003-juni 2004. De doelstelling van deze werkgroep was dat de diensten, actief in de provincie Limburg, dezelfde procedure en werkwijze zouden hanteren bij het begeleiden van een gemeenschapsdienst. De werkgroep is geslaagd in zijn opzet: - Er werd een modelovereenkomst opgesteld waarin de verplichtingen van alle partijen worden opgesomd en de gevolgen indien men de verplichtingen niet nakomt. Deze overeenkomst zal in de toekomst bij iedere gemeenschapsdienst worden gebruikt. De overeenkomst dient te worden ondertekend door de jongere, de begeleidende dienst en de prestatieplaats. - Er werd een procedure uitgewerkt die moet gevolgd worden indien de jongere zijn verplichtingen zoals opgesteld in het contract niet nakomt. - Ook de evaluatie van de jongere en zijn gemeenschapsdienst is reeds aan bod gekomen. De werkgroep is tot een consensus gekomen over de topics die moeten opgenomen worden in het evaluatieverslag van de gemeenschapsdienst, gericht aan de verwijzer.

2.3. Vorming Op 4 mei 2004 werd een themadag georganiseerd specifiek voor de begeleiders van de gemeenschapsdiensten. Tijdens de voormiddag werd het concept participatie gekaderd. Waar zijn er kansen tot participeren bij het uitvoeren van een gemeenschapsdienst mogelijk? Kurt De Backer, medewerker van de OSBJ voor het thema kinderrechten, presenteerde eerst een kader: wat verstaan wij onder participatie en waar komt het vandaan. Deel I - 53 -

Vervolgens werd het proces van een gemeenschapsdienst opgesplitst in drie fasen: - het opstarten van de gemeenschapsdienst: zoeken van de prestatieplaats, wanneer zullen de uren worden gepresteerd, opstellen van de overeenkomst; - het presteren van de uren gemeenschapsdienst; - de evaluatie. De mogelijkheid van participatie door de jongeren in de uitgangspunten, procedures en praktijk van deze drie fasen van de gemeenschapsdienst werd onderzocht. De namiddag ging dieper in op twee thema’s: -Het beroepsgeheim van de verantwoordelijken en werknemers van prestatieplaatsen. -Hoe treedt men op indien een jongere zijn verplichtingen niet nakomt. Wat zijn de consequenties voor de jongere? Zowel voor rond beroepsgeheim als rond de consequenties bij het niet naleven van verplichtingen, was er een consensus binnen de groep dat deze twee items verder moeten worden uitgediept en opgenomen in een contract of protocol. Er volgt dan ook een themadag tijdens de maand juni om te werken aan een uniforme overeenkomst die afgesloten wordt tussen begeleidende dienst, jongere en prestatieplaats, teneinde eenvormigheid over heel Vlaanderen te (kunnen) bekomen.

2.4. Werkgroepen 2.4.1. Werkgroep registratie Naar analogie van de werkgroep registratie herstelbemiddeling startte de OSBJ eind 2001 met een werkgroep registratie voor de gemeenschapsdiensten en de leerprojecten. Na diverse samenkomsten was duidelijk welke variabelen werden weerhouden om te registreren en welke niet. Aangezien een deel van de diensten dit registratiesysteem tevens als een werkinstrument wenste te gebruiken, werd beslist om met essentiële en optionele variabelen te werken. De essentiële variabelen moeten door iedereen worden ingevuld, bij de optionele hebben de diensten de keuze, maar deze zullen dus niet door de OSBJ worden verwerkt. Niet verwonderlijk dat dit alles heel wat discussie teweeg bracht en de verschillen in werking vaak duidelijk naar voor kwamen. Eind 2002 stond dit alles op punt. Echter, de technische aanmaak van het registratieprogramma is niet zonder kleerscheuren verlopen. Het vroeg dan ook heel wat tijd en naaiwerk om het geheel op punt te krijgen. Ook de verbinding met het bestaande registratieprogramma van herstelbemiddeling verliep niet zonder slag of stoot, temeer omdat er in het registratieprogramma voor herstelbemiddeling heel wat aanpassingen dienden te gebeuren. Bovendien was onze ‘technieker’ van job veranderd en dus moest hij het programma in zijn vrije tijd afwerken. In februari 2004 kon het gehele systeem eindelijk worden voorgesteld aan de diensten. Maar de eerste pogingen tot registraties die de diensten ondernamen legden nog een aantal nieuwe problemen bloot. Deze worden momenteel verwerkt, zodat de diensten tegen de zomervakantie hopelijk effectief kunnen beginnen inputten. Dit alles moet ons in staat stellen om voor het jaar 2004 over de drie afhandelingsvormen voor minderjarigen betrouwbaar en vergelijkbaar cijfermateriaal over het Vlaamse land te kunnen geven.

Deel I - 54 -

2.4.2. FAS-onderzoek FAS staat voor Forum voor Alternatieve Sancties en legde zich tot nu vooral toe op het thema van de proportionaliteit in het kader van de gemeenschapsdienst. Wat ging eraan vooraf? In de loop van 1999 werd door diverse begeleidingsdiensten van de gemeenschapsdienst aan alle (toenmalige) jeugdrechters gevraagd om drie vragenlijsten in te vullen: één m.b.t. ernstscores, één m.b.t. verzwarende/verzachtende omstandigheden en één m.b.t. de factoren die al dan niet bepalend zijn in de eindbeoordeling. De antwoorden hiervan werden verwerkt en neergeschreven in het zgn. groene boekje, met als titel ‘Streven naar … proportionaliteit. Een onderzoek naar proportionaliteit bij het opleggen van gemeenschapsdienst aan minderjarigen in Vlaanderen’. In de loop van 2001 werd dit boekje overhandigd aan de jeugdrechters en de leidend consulenten. Tot dan werd dit hele pakket opgenomen door de begeleidingsdiensten zelf. Daarna vroegen de begeleidingsdiensten de medewerking van OSBJ. Aangezien de OSBJ ook instaat voor de ondersteuning van de gemeenschapsdienst, gingen we hierop in. Na diverse samenkomsten met de diensten stelde de OSBJ twee evaluatie-instrumenten op punt (één voor de jeugdrechters en één voor de hoofdconsulenten van de sociale dienst bij de jeugdrechtbank). In het najaar van 2002 werden deze vragenlijsten verstuurd. Zeer bedroevend is dat – na zelfs heel wat aandringen bij de diensten om hun jeugdrechters en consulenten te motiveren de vragenlijsten in te vullen – er in totaal slechts 13 vragenlijsten werden teruggestuurd door zes jeugdrechters en zeven consulenten. In de zomervakantie 2003 werden deze vragenlijsten verwerkt. In de bijlagen is de verwerking terug te vinden. In het najaar 2003 werd de vraag gesteld aan de meewerkende diensten wat we hiermee nog verder zouden doen. Het enthousiasme was evenwel zo beperkt én de OSBJ-personeelsbezetting zo krap, dat beslist werd FAS even te laten rusten. Overwogen wordt om in het najaar van 2004 een nieuwe samenkomst te organiseren waarin minstens drie vragen dienen beantwoord te worden: wordt FAS begraven of blazen we er nieuw leven in? Zo ja, welke richting wensen we met dit proportionaliteitsonderzoek uit te gaan? En tot de slot de vraag wat de OSBJ hierin kan opnemen.

2.5. Andere In Kortrijk bestaat een ‘stuurgroep alternatieve maatregelen minderjarigen’. Naar aanleiding van cassatierechtspraak van mei 2003 in verband met het al dan niet opleggen van gemeenschapsdienst bij beschikking, werd door de werkgroep met raadsheer Oplinus van het Hof van Beroep te Gent en met de Kortrijkse jeugdmagistratuur een extra vergadering belegd in december 2003, waaruit bepaalde procedureafspraken volgden.

3. Knelpunten 3.1. Prestatieplaatsen Een aantal diensten heeft te kampen met een gebrek aan prestatieplaatsen. Door heel wat begeleiders wordt dit in verband gebracht met (de opmars van) de autonome werkstraf voor de meerderjarigen. De begeleiders van de autonome werkstraffen putten immers uit hetzelfde aanbod van prestatieplaatsen als de begeleiders van gemeenschapsdiensten voor minderjarigen. Er worden vaak geen minderjarigen tewerkgesteld op het zelfde moment als de meerderjarigen met als Deel I - 55 -

gevolg dat veel prestatieplaatsen dikwijls bezet zijn. Bovendien zijn het aantal uren opgelegd in het kader van de autonome werkstraffen doorgaans (zeer) hoog met als gevolg dat de plaatsen lang bezet blijven.

3.2. Verwijzers 3.2.1. Indien een begeleidende dienst beslist de gemeenschapsdienst stop te zetten en het dossier terug te sturen naar de jeugdrechtbank, omdat de jongere zijn verplichtingen niet nakomt, komt het meer dan eens voor dat de verwijzer verder niets onderneemt t.a.v. de jongere of de jongere terugstuurt naar de begeleidende dienst. Diensten ervaren dit als een probleem. De geloofwaardigheid van de diensten en ook de reactie op het delict naar de doelgroep komen op die manier in het gedrang. 3.2.2. Gebrek aan éénvormigheid over de arrondissementen heen bij het opleggen van gemeenschapsdienst en het aantal uren gemeenschapsdienst: - Parketniveau In bepaalde arrondissementen wordt op het niveau van parket een aantal uren gemeenschapsdienst ‘voorgesteld’ alvorens de beslissing wordt genomen tot al dan niet sepot. In andere arrondissementen zijn de magistraten tegenstander van het voorstellen van gemeenschapsdienst op parketniveau. In weer een ander arrondissement legt de substituut systematisch een vast aantal uren gemeenschapsdienst op, ongeacht het type delict. - Jeugdrechtbankniveau Bepaalde jeugdrechters zien de gemeenschapsdienst als een alternatief voor een plaatsing en leggen dan ook vele uren op voor zware feiten. Andere jeugdrechters zien het eerder als een middel om ook voor minder zware feiten een maatregel te kunnen opleggen. Een risico hierbij is dat er sneller repressief zal opgetreden worden waar men vroeger misschien niet zou gereageerd hebben.

3.3. Gebrek aan éénvormigheid bij het invullen van de gemeenschapsdienst Er bestaan geen richtlijnen voor de diensten hoe zij de gemeenschapsdienst moeten invullen. De enige ‘richtlijn’ die zij krijgen van de magistraten is het aantal uren dat de jongere moet presteren. In bepaalde arrondissementen werd beslist dat van het aantal uren dat de jongere opgelegd krijgt, zeker vijf uur aan vorming moet besteed worden. Tijdens deze vorming gaat men dieper in op het delict, de gevolgen voor de jongere, het waarom van de gemeenschapsdienst en hoe die in te vullen opdat ze herstelgericht zou zijn, en ten slotte de evaluatie van de gemeenschapsdienst. In andere arrondissementen wordt het zoeken naar een prestatieplaats, het opstellen van de overeenkomst en de evaluatie niet meegerekend binnen de uren die werden opgelegd door de verwijzer. Andere verschillen bevinden zich bijvoorbeeld op het vlak van: - het tellen van de werkuren (sommigen tellen pauzes bij, anderen niet); Deel I - 56 -

- leeftijd (sommigen stellen de grens op 12 jaar op het moment van de feiten, anderen 12 jaar op het moment van de verwijzing); - het opstellen van een overeenkomst (sommigen stellen een overeenkomst op, anderen niet); - het geven van kansen aan de jongeren bij het niet nakomen van verplichtingen (sommigen geven de jongeren één kans, anderen twee tot drie kansen); - de inhoud van een overeenkomst.

4. Reflecties - Perspectieven Het gebrek aan éénvormigheid blijft een groot probleem (zie ook vorige jaarverslagen van de OSBJ). De rechtsgelijkheid tussen de jongeren is hierdoor in het gedrang. Of de minderjarige al dan niet een gemeenschapsdienst opgelegd krijgt en hoe zwaar deze dan zal zijn, hoe deze zal verlopen en hoe deze zal geëvalueerd worden, hangt mede af van waar de jongere woont en niet alleen van welk delict dat hij/zij heeft gepleegd. Hierboven werd reeds beschreven dat de OSBJ samenwerkingsverbanden wil oprichten, waardoor hopelijk verder kan gewerkt worden aan meer gelijkvormigheid. Er is wel een grote openheid van de verschillende diensten om samen te zoeken naar een eenvormige manier van invullen van een gemeenschapsdienst en naar een eenvormige procedure. Het blijft een van de grote uitdagingen voor de OSBJ om die samenwerking tussen de diensten te verdiepen en concrete resultaten (éénzelfde overeenkomst, eenzelfde manier van reageren bij het niet naleven van de verplichtingen...) te bekomen in het volgende werkjaar.

Deel I - 57 -

Hoofdstuk 5: Leerprojecten 1. Actuele status We bouwden contacten uit met de 11 diensten die een leerproject in huis hebben en gesubsidieerd worden door het fonds Bijzondere Jeugdbijstand. Ook met een aantal Globaal Plan-projecten actief op dit terrein en met de dienst ‘Adam’ in Antwerpen, die gesubsidieerd wordt door onder meer het grootstedelijk beleid, werden contacten uitgebouwd. Voor de arrondissementen Tongeren en Hasselt staat de dienst BAAL in voor de begeleiding van het leerproject ‘Slachtoffer in Beeld-Minderjarigen’. Verder is er het Globaal Plan-project van Maasmechelen dat een leerproject sociale vaardigheid begeleidt en een leerproject ‘omgaan met drugs’. Er is geen structureel overleg of begeleidingsteam tussen de verschillende diensten voor wat betreft de leerprojecten. In het arrondissement Hasselt is er de beleidsraad, waaraan BAAL, de coördinator van Globaal Plan-projecten (Hasselt-Beringen) en externe partners deelnemen. Naast de andere afhandelingen komt ook het leerproject op dit overleg aan bod. In het arrondissement Mechelen wordt het leerproject ‘drugs’ begeleid door de bemiddelingsen begeleidingsdienst Ivo Cornelis (BIC) in samenwerking met De Sleutel. BIC neemt deel aan de arrondissementele stuurgroep bemiddeling en herstelrecht. Er komt tevens maandelijks een begeleidingsteam samen waaraan alle diensten deelnemen die werken rond één van de drie afhandelingen (leerprojecten, gemeenschapsdienst, bemiddeling). Ook hier komt het leerproject aan bod en kunnen problemen worden besproken. In het arrondissement Antwerpen zijn er twee diensten die instaan voor de begeleiding van de leerprojecten, ADAM en vzw Elegast. Hoewel deze diensten niet dezelfde subsidiërende overheid hebben, hebben zij vrij veel overleg om de manier van werken op elkaar af te stemmen. Er werd hiervoor tevens een coördinator voorzien, gefinancierd door de Vlaamse Gemeenschap. Zowel de vzw Elegast als de dienst ADAM nemen deel aan een arrondissementele stuurgroep jeugddelinquentie waarin de verschillende afhandelingen aan bod komen (leerprojecten, dienstverlening, herstelbemiddeling en Hergo). De partners van dit overlegplatform zijn: de magistratuur (jeugdrechters en parket), de balie, de OSBJ, vzw Elegast, dienst ADAM, slachtofferhulp, sociale dienst bij de jeugdrechtbank, politiezones, Justitiehuis, Plantijn Hoge School en de KU Leuven voor Hergo. Deze stuurgroep komt tweemaandelijks samen. Er zijn voor iedere afhandeling afzonderlijk ook begeleidingsteams waaraan de begeleiders van ADAM en vzw Elegast deelnemen. De vzw Elegast wordt ook gedeeltelijk gesubsidieerd door het Globaal Plan. In de provincie West-Vlaanderen is er een intensieve samenwerking tussen de verschillende diensten die gemeenschapsdiensten en leerprojecten begeleiden, over de arrondissementen heen. De diensten van Brugge, Kortrijk, Veurne en Ieper, die de gemeenschapsdienst en de leerprojecten begeleiden en gesubsidieerd worden door de Vlaamse Gemeenschap (met uitzondering van Exit), komen driewekelijks samen in een soort begeleidingsteam genaamd Deel I - 58 -

BRuKoVI (=BRUgge/KOrtrijk /Veurne/Ieper). Op dit overleg worden dossiers besproken en wordt de manier van werken op elkaar afgestemd. Aan deze begeleidingsteams nemen geen externe partners deel. Ook in de provincie Oost-Vlaanderen werken de diensten die bemiddeling, gemeenschapsdienst en leerprojecten begeleiden, samen. De dienst CAB staat in voor het begeleiden van de leerprojecten. Deze dienst werkt in de arrondissementen Oudenaarde, Dendermonde en Gent. In het gerechtelijk arrondissement Gent is zij partner van de stuurgroep herstelbemiddeling minderjarigen, maar het leerproject an sich wordt daar niet besproken.. CAB neemt ook deel aan de thematische werkgroep alternatieve maatregelen. Dit is een werkgroep vooral bedoeld ter promotie van de alternatieve maatregelen. Het CAB heeft ook wekelijks een intern overleg met de begeleiders die meerderjarige daders begeleiden. Er is geen overleg met De Kiem VZW en met de Sleutel, die ook vorming geven aan minderjarigen. De dienst CAFT begeleidt de leerprojecten minderjarigen in het arrondissement Turnhout. Binnen het arrondissement Turnhout is ook een aantal Globaal Plan-projecten actief. Tussen CAFT en die verschillende diensten bestaat overleg (ongeveer driemaal per jaar). Dit overlegplatform heeft vooral als doelstelling om op de hoogte te blijven van elkaars werking. De dienst GAMBAS staat in voor de leerprojecten in de arrondissementen Leuven en BrusselHalle-Vilvoorde. Zij hebben maandelijkse een interne vorming. Er bestaat tenslotte een trimestrieel overleg tussen de begeleiders van de leerprojecten van de Dienst ADAM, GAMBAS en BruKoVI.

2. Aanbod van OSBJ 2.1. Vorming 2.1.1. Studiereis Nederland Op woensdag 12 en donderdag 13 november 2003 organiseerden we een studiereis naar Nederland, uitsluitend voor de begeleiders van de leerprojecten. We bezochten de Rijksinstelling Den Engh in Den Dolder. Den Engh is een gesloten Rijksinrichting voor op zwakbegaafd niveau functionerende, ernstig gedragsgestoorde jongens van 12 tot 23 jaar. De behandeling gebeurt volgens een groepsgerichte aanpak, nl. De Socio Groepsstrategie. Het motto van Den Engh luidt: Niet opsluiten, maar opvoeden! Vervolgens bezochten we het Bureau Jeugdzorg afdeling jeugdreclassering in Voorburg. Het Bureau Jeugdzorg (BJZ) voert vrij toegankelijke hulpverlening, jeugdreclassering en jeugdbescherming (onder toezichtstelling en voogdij) uit. Zij heeft ook een afdeling Halt die taakstraffen uitvoert. Rob Klein maakte ons eerst wegwijs in de Nederlandse aanpak van jeugddelinquentie. Vervolgens werd gefocust op de afdeling jeugdreclassering waarin onder meer ITB Criem en ITB harde kern aan bod komen. Beiden zijn individuele trajectbegeleidingen; de eerste richt zich specifiek op allochtonen en duurt 3 maanden, de tweede is voor de ‘zwaardere’ jongeren en duurt 6 maanden. Deel I - 59 -

Op donderdag 13 november bezochten we de Raad voor de kinderbescherming te Amsterdam en het project Nieuwe Perspectieven/Oud-West Amsterdam. Nieuwe Perspectieven richt zich op MOF-jongeren tussen 12 en 20 jaar die zich op het criminele pad bevinden, spijbelen of vroegtijdig school verlaten. Het programma duurt 10 weken, waarin intensief contact plaatsvindt (interventiewerker is 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 bereikbaar). 2.1.2. Themadag Op 3 februari 2004 organiseerden we een themadag, uitsluitend voor de begeleiders van de leerprojecten. In de voormiddag werd dieper ingegaan op het werken met de context van de jongere. Tijdens de studiereis naar Nederland werd het project Nieuwe Perspectieven bezocht. Doorheen dit begeleidingsprogramma tracht men jongeren terug ‘op de rails’ te zetten en de context van de jongere wordt daarbij zeer intensief betrokken. Naar aanleiding van dit bezoek rezen de volgende vragen: Is het wenselijk de context bij een leerproject (LP) te betrekken en waarom? Past het binnen de doelstellingen van een LP? Is het überhaupt mogelijk de context tijdens een LP te betrekken, omwille van bijvoorbeeld beperkt tijdsbestek? Zo ja, hoe? Welke context kan je betrekken? Hoe ruim of eng? Enzovoort. In de namiddag werd een aantal concrete werkvormen aangeboden. De bedoeling was niet om een voorbeeld van ‘good practice’ te geven, maar wel om werkvormen en methodieken ter inspiratie aan te bieden. De aangeboden werkvormen waren: Het Rots&Waterprogramma, een psycho-fysieke methodiek die recht doet aan jongens, het levenshuis, Water-aarde-vuur-lucht, Kernwaarden.We probeerden deze werkvormen eerst in groep uit alvorens tot bespreking ervan over te gaan. We bekeken de toepasbaarheid van de werkvormen in het kader van leerprojecten als alternatieve maatregel. Zijn de werkvormen doenbaar met de doelgroep, evt. mits aanpassingen? Hoe kunnen ze in groep of individueel geïntroduceerd worden? Welk niveau van de jongere (intellectueel, emotioneel of qua inzicht) is vereist?

2.2. Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen Voor het leerproject Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen heeft er reeds heel wat overleg plaatsgevonden. Tijdens de eerste samenkomsten waren de verschillende teamleden en de coördinatoren van beide projecten telkens aanwezig. Het overleg stond vooral in het teken van visie-ontwikkeling. Hoe verhoudt dit leerproject zich ten aanzien van het door ons gehanteerde herstelconcept? Tevens werden de mogelijkheden tot verdere implementatie van het project voorzichtig verkend. De volgende twee vragen stonden centraal: hoe dienen het Algemeen Welzijnswerk (AWW) en de Bijzondere Jeugdbijstand (BJB) zich tot elkaar te verhouden in de implementatie en in concrete praktijk? Wat zijn (inhoudelijke maar ook financiële) randvoorwaarden tot verdere implementatie? Gedurende de tweede helft van het voorbije werkjaar werd vooral ingezoomd op een mogelijke implementatie van het leerproject in andere arrondissementen en op de organisatie van een studienamiddag mbt SiB-M.

Deel I - 60 -

2.2.1. Situering In de arrondissementen Tongeren en Hasselt kan het leerproject Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen opgelegd worden aan minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit (MOF) hebben gepleegd. Het betreft een pakket van 20 uur vorming met als doelstellingen: - kennis en inzicht in slachtofferschap en schade vergroten; - het inlevingsvermogen ten aanzien van het slachtoffer versterken; - aan de jongere de stimulans bieden om te komen tot het opnemen van verantwoordelijkheid. Het leerproject SIB-M, begon in maart 2001 als een praktijkexperiment in de arrondissementen Tongeren en Hasselt, en wordt in deze twee arrondissementen nog steeds gecontinueerd. Daar waar het bij aanvang begeleid werd door AWW en BAAL samen, wordt het momenteel enkel nog door de medewerkers van BAAL begeleid. Het praktijkexperiment werd afgesloten in juli 2003 en de resultaten werden in een rapport verwerkt. Op basis van dit rapport werden op 4 december 2003 en op 14 januari 2004 vergaderingen belegd met de OSBJ, de dienst BAAL en het Algemeen Welzijnswerk. Naar aanleiding van deze overlegmomenten besliste de OSBJ dat: - zij de waarde, de visie en de finaliteit van het project SIB-M onderschrijft. - zij voorstander is van een samenwerking tussen AWW en BJB omdat ze overtuigd is van de meerwaarde van de inbreng van het Algemeen Welzijnswerk en meer specifiek daarin ook van slachtofferhulp in de reactie op delicten. De ervaringen vanuit slachtofferhulp kunnen garant staan voor een permanente toetsing van het leerproject aan de reële noden en ervaringen van slachtoffers. - zij de continuering van het lopende project SIB-M in de arrondissementen Hasselt en Tongeren verder zal ondersteunen en wil meewerken aan een implementatie, weliswaar enkel daar waar er vanuit de arrondissementen vraag naar is. 2.2.2. Implementatie De Begeleidingsdienst Ivo Cornelis (BIC) (arrondissement Mechelen) had reeds interesse getoond voor het leerproject ten tijde van het experiment. Naar aanleiding van de beslissing van de OSBJ om mee te werken aan de implementatie van SIB-M, vond er opnieuw een overleg plaats met de OSBJ, BAAL en AWW op 6 februari 2004. Tijdens dit overleg werd beslist dat de OSBJ telefonisch contact zou opnemen met BIC om hun interesse na te gaan. Na een eerste gesprek met BIC volgde een afspraak met BIC, BAAL, AWW en OSBJ om de interesse van BIC ruimschoots te verkennen. Dit overleg vond plaats op 12 maart. In een tweede samenkomst op 16 april werd het leerproject inhoudelijk toegelicht door de mensen van BAAL en AWW. Het resultaat van al deze overlegmomenten is dat het leerproject SIB-M ook in Mechelen zal van start gaan. Zodra een nieuwe kracht is aangeworven binnen BIC, zal in het najaar concreet van start gegaan worden met het op poten zetten van dit leerproject in het gerechtelijk arrondissement Mechelen, i.c. contact met de verwijzers, observeren in lopende leerprojecten, vorming…

Deel I - 61 -

2.2.3. Bekendmaking In samenwerking met de OSBJ organiseerden BAAL en het AWW op 7 mei een studienamiddag met als thema “Ook slachtoffers van jongeren in beeld”. De resultaten van het praktijkexperiment en de mogelijkheden van dit leerproject als reactie op jeugddelinquentie werden toegelicht. Tevens was dit een gelegenheid om het leerproject (nogmaals) uitgebreid voor te stellen aan diverse actoren uit het werkveld, zoals begeleiders van leerprojecten in andere arrondissementen, jeugdrechters, sociale diensten van de jeugdrechtbanken... 2.2.4. Toekomst In de loop van de maand juni zal er een gesprek plaatsvinden tussen BAAL, AWW en OSBJ om de taakverdeling te bespreken inzake de implementatie van SiB-M in Mechelen. In september vindt een volgend overleg plaats met BIC om dan zeer concreet de implementatie te plannen. Daarnaast engageerde de OSBJ zich om aan SiB-M een forum te geven om hun leerproject voor te stellen aan de andere diensten. Momenteel wordt bekeken welke andere leerprojecten zich ook wensen voor te stellen. Dit wordt zeker verder opgepakt.

2.3. Forum voor leerprojecten Naar aanleiding van de studiedagen in Nederland, de themadag en de herhaaldelijke contacten met de diensten stelden we vast dat er in het globale aanbod aan leerprojecten in Vlaanderen (grote) verschillen in nagestreefde finaliteit(en) bestaan. Sommigen hebben een herstelgerichte finaliteit, anderen streven meer pedagogische doelstellingen na, nog anderen kunnen misschien eerder als een aantal therapeutische sessies worden omschreven en tot slot zijn er wellicht ook leerprojecten die verschillende finaliteiten nastreven naargelang de persoon van de jongere, en/of de opdracht van de verwijzer en/of eigen keuze. Het verschil in praktijk vertaalt zich dan ook in een inhoudelijke discussie over de finaliteiten van een leerproject. In de voorzet tot visie voor een toekomstige aanpak van jeugddelinquentie stelt de OSBJ dat een leerproject als reactie op een delict pedagogische en/of herstelgerichte doelen kan nastreven. Desalniettemin blijft de OSBJ zich afvragen of je überhaupt verschillende finaliteiten terzelfder tijd kunt nastreven, dan wel dat hierin een keuze dient gemaakt te worden. Een andere vraag is of deze twee de enige finaliteiten zijn die je kunt nastreven n.a.v. een delict, of zijn er ook nog andere? In het werkveld bestaat er veel discussie over de finaliteiten van een leerproject. De OSBJ wenste hierover in dialoog te treden met de diensten en hun visie beluisteren om aldus te kunnen werken aan een meer gedragen visie door iedereen. Daarom organiseerde de OSBJ op 20 april in het Markiesgebouw te Brussel een discussieforum over de finaliteit van de leerprojecten . De verschillende visies van de diensten kwamen uitgebreid aan bod.

Deel I - 62 -

Als inleiding van het forum werd een referentiekader gegeven waarin de doelstellingen van leerprojecten kunnen geplaatst worden (zie bijlage). Vanuit dit kader werden vier vragen gesteld aan de aanwezigen. 1. Kan jullie leerproject gekaderd worden binnen dit doelenkader? Zo ja, hoe en in welke mate? Zo nee, waarom niet?

attitudes vaardigheden kennis structuren relaties begrippen feiten

Integreren

toepassen

inzien

weten

deficiëntie

2.

a)Stellen jullie doelstellingen op vlak van inhoud, waarden? Zo ja, welke? b)Waarom vinden jullie deze doelstellingen belangrijk als reactie op een delict? 3. Kan een louter pedagogisch project, zonder inhoudelijke band met het delict en/of schade en/ of slachtoffer, als reactie op een delict? 4. Worden de vooropgestelde doelstellingen bereikt? Indien niet, dient het leerproject te worden aangepast of dienen de doelstellingen gewijzigd? Op basis van deze vragen werd een discussie gevoerd over het al dan niet stellen van doelstellingen en over de noodzaak om de link met het delict te leggen. Doelstellingen De meeste leerprojecten stellen zich als doelstelling het verhogen van kennis, weten en inzicht verschaffen. Sommige leerprojecten trachten ook, afhankelijk van de capaciteiten van de jongere, de toepassing van de opgedane kennis aan bod te laten komen binnen het leerproject zelf en doen pogingen om dit ook buiten het leerproject toe te passen, bijvoorbeeld via huiswerkopdrachten. Eén dienst vond dat hun leerproject slechts gedeeltelijk kan gekaderd worden in voorliggend doelenkader. Men kijkt dan eerst of het model toepasbaar is, bijvoorbeeld volutief: wil de jongere niet of toont hij/zij zich weigerachtig? En heeft hij hiervoor redenen? Als je niet eerst hierbij stilstaat kan je werken aan kennis, vaardigheden… maar zal er niks veranderen. De begeleiders van dit leerproject meenden ook dat je de toepassing van de opgedane kennis in een leerproject niet kan bekomen. Deze dienst focust vooral op de oorzaak van het delinquent gedrag. Daarom wordt gekozen voor een leerproject op maat.

Deel I - 63 -

Een andere dienst stelde dat ze het moeilijk heeft om vooraf doelstellingen te bepalen, want ze heeft geen instrument om achteraf te kunnen meten of de doelstellingen effectief werden gerealiseerd. Bovendien kan er een conflict ontstaan tussen het doel van justitie en het doel van het leerproject. Het doel van hun leerproject is om de jongere tot inzicht te brengen. De vraag wordt gesteld of dit voor justitie voldoende is en of dit een risico inhoudt i.v.m. verdere doorverwijzing door de rechtbanken. Deze dienst is daarom meer op maat beginnen werken en heeft de jongere meer betrokken in bepalen van de doelstellingen van het leerproject. Op het moment zelf van het leerproject worden dan doelen/stappen geformuleerd, samen met de jongere. Eventueel wordt dit onderweg nog aangepast. Link met het delict Hierover zijn de meningen van de diensten zeer verdeeld. De verschillende standpunten zijn: - Het delict is het uitgangspunt. De gevolgen van het delict voor het slachtoffer maar ook voor de dader zelf zijn zeer belangrijk, maar men moet vanuit het delict vooral de stap zetten naar de oorzaak van het plegen van delicten: hoe is delinquent gedrag ontstaan? Vervolgens wordt ingegaan op vragen als: hoe kan je je anders gedragen zodat je geen schade meer veroorzaakt? Waar wil de jongere naartoe? Wat is zijn/haar perspectief? De visie hierbij is dat de jongere vooral moet geholpen worden, opdat hij/zij zich beter gaat voelen en daardoor wellicht minder zal recidiveren. - De link met het delict is nodig, wat niet wil zeggen dat het feit in detail wordt ontrafeld. De delictbespreking is een methodiek, de band is belangrijk omdat het leerproject een reactie is op een delict. Vele jongeren zien deze link niet. - Men vertrekt van het delict, om dan vervolgens of herstelgericht of pedagogisch te gaan werken. Het kernwoord hier is verantwoordelijkheid. Belangrijk is ook: recidive tegengaan en kijken naar de gevolgen van het gedrag. - Men vertrekt van het delict, zoekt wat de oorzaken zijn en werkt vervolgens aan deze oorzaken. Bijvoorbeeld: een jongere vindt geen job en gaat daarom geld stelen. Leer hem solliciteren, dan zal hij misschien werk vinden en niet meer stelen. - Continue focus op het delict. De discussie komt telkens terug als we het over een leerproject hebben: reageren we op het delict of op de oorzaken van het delict. De meningen zijn (erg) verdeeld.

3. Werkgroep registratie Zoals dit reeds beschreven werd bij de gemeenschapsdienst, kunnen ook de leerprojecten hun gegevens registreren in een gemeenschappelijk systeem. Na heel wat inhoudelijke en technische omzwervingen is het registratiepakket nu helemaal af en kunnen de diensten starten met het inputten van hun gegevens.

Deel I - 64 -

4. Knelpunten Het grootste knelpunt is het ontbreken van éénvormigheid over de arrondissementen heen. De diversiteit uit zich op verschillende vlakken. Zoals voor de gemeenschapsdiensten zal men in bepaalde arrondissementen al sneller een leerproject opleggen dan in andere. In bepaalde zal het 10 uur zijn, in andere 16 of 20 uur. In sommige arrondissementen bestaan leerprojecten op parketniveau, in andere niet. Ook in het aanbod aan leerprojecten is er enorm veel diversiteit. Het aanbod varieert van arrondissement tot arrondissement, van dienst tot dienst en hangt ook af van de vraag van de rechter. Dit alles is opnieuw problematisch voor de rechtsgelijkheid van de jongeren. Een van de oorzaken van deze diversiteit is, naar onze mening, dat er geen duidelijkheid is over de finaliteiten van een leerproject. Welke finaliteit(en) zijn allemaal mogelijk als reactie op een delict? Bovendien heeft de subsidiërende overheid lange tijd het motto gehanteerd “laat duizend bloemen bloeien”.

5. Reflecties en toekomstperspectieven. Naar onze mening moet er zeker gewerkt worden aan de diversiteit. Een van de oorzaken van de diversiteit in het aanbod van leerprojecten is, naar onze mening, dat er geen duidelijkheid is over de finaliteiten van een leerproject. De overheid dient hier de bakens uit te zetten. Ondertussen zien wij het als onze taak om samen met de diensten tot een grotere éénvormigheid te komen. Om de discussie ten gronde over de diversiteit en de finaliteit verder te kunnen voeren, denken we dat het onder andere noodzakelijk is dat de begeleiders van de diensten elkaars leerprojecten eerst beter leren kennen, opdat de verschillende visies concreet en duidelijk worden. Met dit doel voor ogen, gaan we bekijken of in het najaar een themadag kan worden georganiseerd ter voorstelling van de leerprojecten, waarbij een beroep wordt gedaan op de medewerking van verschillende diensten. Voor het werken aan de eenvormigheid is een belangrijke taak weggelegd voor de toekomstige samenwerkingsverbanden. Het is dan de taak van de OSBJ, die aan al dit overleg zal deelnemen, om te trachten over de arrondissementen heen (nog) meer eenvormigheid te bekomen.

Deel I - 65 -

Hoofdstuk 6: Aanbod voor drie afhandelingen samen 1. Vorming In de loop van het voorbije werkjaar organiseerden we één themadag voor de drie afhandelingen samen. (De themadag van 19 juni 2004 met Ido Weijers en Rudi Roose werd reeds opgenomen in ons vorige verslag.) Deze vond plaats op 23 april 2004. In de voormiddag presenteerden we onze visietekst en gingen we een discussie aan met de aanwezigen aan de hand van stellingen: “*De reactie op een delict moet prioritair gericht zijn op recidivevermindering, bijvoorbeeld door het verhogen van inzicht van de jonge dader in de gevolgen van zijn daden. *In de afhandeling van jeugddelinquentie moet je altijd eerst nagaan of een bemiddeling tussen dader en slachtoffer mogelijk is. *Hulpverlening moet ontkoppeld worden van de reactie op het delict. Dit impliceert dat de reactie op een delict zich niet mag kenmerken met een hulpverlenende finaliteit. *Heeft er geen herstelbemiddeling/hergo kunnen plaatsvinden, dan mag de rechter de betrokkenen nog enkel beschouwen als rechtsonderhorigen. Het is aan hem om de reactie te bepalen. *Slachtoffers vinden sowieso een vorm van genoegdoening in gemeenschapsdienst en leerproject, ongeacht of ze hiervan op de hoogte zijn of niet. *De jeugdrechter moet een minderjarige dader die zich keer op keer onttrekt aan elke afhandeling voor een welbepaalde tijd in een gesloten voorziening kunnen plaatsen.” In de namiddag kwam het thema van de overlegplatforms en de stuurgroepen aan bod. Vooraf kregen de diensten een opdracht met de vraag dit in team te beantwoorden. Op de themadag werd dit alles besproken. De opdracht was de volgende: (1) Hoe belangrijk vind je volgende doelstellingen en taken van het overlegplatform (scoren op een schaal van 0 tot en met 7, waarbij 0 totaal onbelangrijk is en 7 zéér belangrijk) 1. Afstemming en coördinatie realiseren tussen de drie afhandelingen met oog op duidelijke verwijzingscriteria, informatiedoorstroming… 2. Verhogen van kennis en inzicht m.b.t. de drie afhandelingen bij de verschillende diensten en bij de partners van het samenwerkingsverband 3. Uitwisselen van informatie tussen de samenwerkingsverband zodat iedereen op praktijkontwikkelingen

verschillende de hoogte

partners in blijft van

het de

4. Dialoog over de verschillende finaliteiten van de projecten en de verhouding tegenover elkaar

Deel I - 66 -

5. Discussie over de verschillende modellen om tot een gedragen visie te komen 6. Streven naar een lokaal arrondissementeel beleid m.b.t. aanpak van jeugddelinquentie, gegrond op bovenvermelde visie. 7. Formuleren van adviezen betreffende prioriteiten bij de verdere uitbouw van de lokale diensten (als onderdeel van bovenstaand beleid) 8. Continue sensibilisatie van de partners (2) Zien jullie nog andere doelstellingen en /of taken dan diegene hierboven opgesomd van overleg/samenwerkingsverbanden met andere diensten binnen het arrondissement? Zo ja, welke? (3) In welke mate realiseren jullie deze doelstellingen en/of taken nu reeds? Hoe doen jullie dit? Via reeds bestaand samenwerkingsverband of via andere kanalen? Zo ja, welke? (4.1) Voor de diensten die reeds een overleg/samenwerkingsverband hebben: 1. Voor- en nadelen hiervan? 2. Knelpunten? 3. welke thema’s kwamen tot nu toe aan bod? (4.2) Voor de diensten die geen overleg/samenwerkingsverband hebben: 1. Voor- en nadelen hiervan? De overgrote meerderheid van de deelnemers kon zich terugvinden in het voorstel om overlegplatforms voor minderjarigen te organiseren. Tevens werden de plannen van minister Byttebier toegelicht m.b.t. de driejaarlijkse financiering. De diensten die een samenwerkingsprotocol kunnen afsluiten voor 31 december 2004, ondertekend door een aantal minimale partners (diensten zelf, regiomanager, sociale dienst bij de jeugdrechtbank), zouden een subsidiëring krijgen voor drie jaar (onder voorbehoud van de bevestiging door de nieuwe Vlaamse regering). Er werd afgesproken dat de OSBJ contact zal opnemen met de diensten zodra vanuit de overheid duidelijk is wat er in de nieuwe overeenkomsten tussen de overheid en de diensten moet komen te staan. Tevens werkt de OSBJ een ontwerp van samenwerkingsprotocol uit.

2. Werkgroepen 2.1. Werkgroep jeugddelinquentie Vlaamse Jeugdraad In de loop van 2002 startte de Vlaamse Jeugdraad met een werkgroep jeugddelinquentie. De bedoeling was een studiedag te organiseren m.b.t. het jeugdrecht en vooral de stem van de jongeren zelf daarin te laten horen. De OSBJ kreeg de vraag dit geheel mee uit te werken. Zo werden jongeren geïnterviewd die verschillende types van maatregelen hadden gekregen. Daarnaast werden de nodige sprekers gezocht. Op 24 september ging deze studiedag in het federaal parlement door met als titel: ‘Straffe gasten’. Nadien werd deze werkgroep opgeheven.

Deel I - 67 -

2.2. Werkgroep jeugdsanctierecht Reeds vele jaren komt deze werkgroep in golfbewegingen van frequentie samen o.l.v. vzw Jongerenbegeleiding om na te denken en te discussiëren over het brede thema van het ‘jeugdrecht’. Een breed scala aan participanten kenmerkt deze werkgroep: private voorzieningen uit de Bijzondere Jeugdzorg, magistratuur, advocatuur, academische wereld, sociale dienst, veldwerkers van de drie afhandelingen…. Begin jaren ’90 stelde deze werkgroep een platformtekst op met vijf basisprincipes. Naar aanleiding van de kadernota van minister L. Onkelinx kwam de werkgroep opnieuw samen. Een eerste vergadering vond plaats op 24 februari en was volledig gewijd aan de bespreking van de kadernota. Tevens werd afgesproken wie mee zou gaan naar een bespreking op het kabinet van minister Onkelinx op 8 maart. Hilde Geudens maakte deel uit van de delegatie. De werkgroep kwam een tweede maal samen op 11 maart. Twee thema’s stonden op de agenda: een toelichting en bespreking van de visietekst van de OSBJ en een discussie over het voorontwerp van wet van minister Onkelinx. Afgesproken werd dat ieder een reactie op het voorontwerp zal neerschrijven en deze zullen dan gebundeld en besproken worden op een volgende samenkomst in september 2004.

2.3. Werkgroep kwaliteitsbeleid Naar aanleiding van het decreet inzake kwaliteitszorg in de welzijnsvoorzieningen van 29 april 1997 wordt elke voorziening verplicht om bij het vervullen van haar opdracht een verantwoorde hulp- en dienstverlening te verstrekken. Hiertoe dient elke voorziening een kwaliteitsbeleid te ontwikkelen via kwaliteitszorg. Eén van de middelen die hierbij gehanteerd wordt, is het kwaliteitshandboek. Alle procedures uitgeschreven in het kwaliteitshandboek dienen te voldoen aan datgene wat in de SMK’s (sectorspecifieke minimale kwaliteitseisen) omschreven staat. Dit instrument zal ook het voornaamste zijn voor de toekomstige inspectie van de bijzondere jeugdbijstand. Een groot aantal diensten die de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen begeleiden, vallen onder een overkoepelende voorziening van de BJB ( BAAL, BIC, Elegast, DIVAM, CJGB, BAAB, CAFT, CAB, BAK, Project Herstelbemiddeling Gent). Omdat de werking van deze diensten op sommige gebieden zo verschilt van de werking van hun overkoepelende voorzieningen en omdat een aantal SMK’s van de bijzondere jeugdbijstand niet toepasbaar zijn op de diensten die herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen begeleiden, stelt zich de vraag hoe deze diensten kunnen voldoen aan deze kwaliteitseisen, dan wel of deze eisen kunnen geherformuleerd worden. De OSBJ riep daarom een werkgroep in het leven die voor het eerst is samengekomen op 11 mei 2004. Tijdens deze eerste verkennende vergadering overliepen we hoe iedere dienst het decreet inzake kwaliteitszorg heeft toegepast en welke problemen er zich voordeden. We stelden vast dat vele diensten te kampen hadden met dezelfde problemen. De bedoeling is dat de werkgroep in de komende maanden een aantal voorstellen uitwerkt, opdat men zou komen tot een eigen kwaliteitshandboek dat past binnen het kwaliteitshandboek van de overkoepelende voorziening. Deel I - 68 -

2.4. Registratie Aangezien het registratiesysteem ondertussen voor de drie afhandelingen op poten staat, wordt dit voortaan besproken onder de algemene noemer van de drie afhandelingen. Op 20 februari gaven we een cursus over de toepassing van het programma in de sociale hogeschool van Heverlee. Na nog wat technische aanpassingen staat het programma ondertussen helemaal op punt en kunnen de diensten beginnen met de input. Als alles vlot verloopt zullen we begin 2005 over vergelijkbare cijfers beschikken voor de drie afhandelingen.

3. Kadernota en voorontwerp van wet van L. Onkelinx We wijden een afzonderlijke titel aan dit thema omdat we hierrond de voorbije maanden heel wat werk hebben verricht. Op 13 februari 2004 werd door minister Onkelinx een kadernota tot hervorming van de bestaande wet op de jeugdbescherming aan diverse experten op het terrein van de jeugdzorg voorgelegd. Ook de OSBJ werd naar een reactie gevraagd. Ook wij vonden we het belangrijk om de minister zelf onze visie te geven. De ganse OSBJ-ploeg timmerde een tekst in elkaar die onze visie op de kadernota weergeeft, en waarin we heel wat bedenkingen formuleerden. Deze tekst werd zowel aan de federale minister van Justitie als aan de Vlaamse minister van Welzijn bezorgd. De tekst werd tevens in het Tijdschrift voor Jongeren:- en Kinderrechten gepubliceerd (zie bijlagen). Minder dan twee maanden later, op 7 april 2004, werd reeds een voorontwerp van wet verspreid, waarover nadien ook met de Gemeenschappen overleg werd gepleegd. Ook hierop schreven we een kritische reactie. Tevens nam de OSBJ deel aan diverse samenkomsten terzake, zowel op het ministerie van justitie, als op het Vlaamse ministerie van welzijn, als met de veldwerkers. De tekst van het voorontwerp wil enerzijds bepaalde praktijken die zich de laatste jaren ontwikkelden, een wettelijke grondslag verlenen, en anderzijds bepaalde vernieuwingen invoeren. Onze grootste kritiek op voorliggend voorontwerp is dat de voorgestelde wijzigingen zich eerder beperken tot een ‘opsmukken’, zonder de oorspronkelijke uitgangspunten van de jeugdbeschermingswet aan een kritische blik te onderwerpen of te actualiseren. Positief is dat de herstelrechtelijke praktijken worden ingevoegd, maar aangezien het beschermingsmodel als kader behouden blijft, houdt dit risico’s in. Naar de toekomst toe wensen we dit nauwgezet verder op te volgen en hopen we nog enige invloed te kunnen uitoefenen op de definitieve tekst.

4. Sensibilisatie Een opdracht die eveneens de vier doelstellingen omvat is het sensibiliseren van een ruim publiek. Het voorbije werkjaar hebben we hieraan veel aandacht besteed. In de algemene inleiding stond reeds beschreven dat de OSBJ tijdens de maanden oktobernovember 2003 intensief meewerkte aan een mediacampagne van de Vlaamse overheid. De OSBJ werd gevraagd om in overleg met de praktijkinitiatieven voorstellen uit te werken hoe de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen in tekst en beeld kunnen gecommuniceerd worden naar de brede Vlaamse bevolking. Er werden zowel reclamespotjes gemaakt als artikels geschreven voor alle Vlaamse kranten. De OSBJ, in samenspraak met de Deel I - 69 -

diensten, leverde het nodige materiaal. De eerste week van oktober verschenen de spotjes en artikels op televisie en in de kranten. Op 6 november 2003 werkten we mee aan een persconferentie, georganiseerd door het kabinet van Vlaams Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen. Het onderwerp luidde: Byttebier stimuleert herstelgerichte afhandelingen van delicten gepleegd door minderjarigen. De dag daarop verschenen verschillende artikels in kranten, waaronder ‘Herstelgericht groepsoverleg is groot succes’ in De Tijd van 7 november 2003 of ‘Steeds meer jonge daders maken hun fout goed’ in De Morgen van 7 november 2003. Op 15 december 2003 presenteerde Hilde Geudens de visietekst van de OSBJ op het Symposium ‘Vlaams beleid inzake jeugddelinquentie’, waarbij tevens het afscheid van de heer H. Van Keymeulen, afdelingshoofd van de Bijzondere Jeugdbijstand., werd gevierd. Op 8 maart organiseerde het Kabinet van de Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen i.s.m. OSBJ en de KULeuven de studiedag ‘Herstelgericht groepsoverleg als antwoord op ernstige jeugddelinquentie: de pilootfase voorbij’. In de voormiddag kwamen diverse sprekers aan bod, waaronder de OSBJ. In de namiddag vond een expertenseminarie plaats, waar diverse experten betrokken bij de hergo-praktijk de gelegenheid kregen om verder te reflecteren over de onderzoeksresultaten en het hergo-project in al zijn facetten te bediscussiëren. Daarnaast werden met alle betrokkenen verdere afspraken gemaakt rond de consolidering van de bestaande praktijk. Dit zal gebeuren in samenspraak met de OSBJ, aangezien zij zich bereid verklaarde het project verder op te volgen. Tevens werden de mogelijkheden voor de verdere uitbreiding geëxploreerd. Op 4 mei 2004 organiseerden BAAL (Limburg) en het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, in samenwerking met de OSBJ, een studienamiddag over het leerproject ‘Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen’(zie hoger). De OSBJ lichtte hier haar visie toe met betrekking tot de situering van het leerproject ‘Slachtoffer in Beeld – minderjarigen’ binnen haar voorstel tot participatief en communicatief jeugd(sanctie)recht. Tot slot van dit thema publiceerde de OSBJ het voorbije werkingsjaar diverse artikels: GEUDENS, H., ‘Verwerking gegevens herstelbemiddeling voor minderjarige daders m.b.t. 2002’, T.J.K., 2003, 269-283. GEUDENS, H., ‘Reactie op kadernota van minister L. Onkelinx betreffende de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming ’, TJK, 2004, 72-78. GEUDENS, H., ‘Voorzet tot visie voor een toekomstig beleid inzake jeugddelinquentie‘, Agora, 2004.

Deel I - 70 -

5. Praktische gids van de herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen In de loop van 2001-2002 hebben we aan alle diensten van de drie ‘herstelgerichte’ afhandelingen gevraagd een vragenlijst in te vullen. Aldus verkregen we een concreter zicht op de diverse werkingen. De diensten zelf gaven aan dat ze dit een interessant overzicht vonden omdat ze blijkbaar zelf geen goed zicht hadden op het globale aanbod aan ‘herstelgerichte afhandelingen’ in Vlaanderen. Dit was de aanleiding om een bundel samen te stellen, waarin we hebben getracht een zo volledig mogelijk - dus ongeacht het subsidiekanaal – Vlaams overzicht te geven van de vier afhandelingen voor minderjarige delinquenten. In mei 2003 werd de laatste hand gelegd aan dit document. Vanaf juni 2003 werd het verspreid. Reeds vele exemplaren schoven over de toonbank. In het voorjaar van 2004 werkten we hard aan een update. Omwille van de tijdsinvestering slaat deze update bijna uitsluitend op wijzigingen in identificatiegegevens. Eerstdaags zullen de diensten de vele correcties op het Vlaams overzicht in hun bus krijgen. Zodra de website van de OSBJ af is, zal dit document via internet kunnen geraadpleegd worden en trachten we het regelmatig te updaten. Ook een inhoudelijke update zal dan plaatsvinden.

6. Knelpunten 6.1. Structurele inbedding van één of meerdere afhandelingen en afstemming tussen de verschillende werkvormen - In Kortrijk, Oudenaarde, Brugge en Leuven werd herstelbemiddeling minderjarigen (hsb-) ingebed in de bestaande stuurgroepen voor herstelbemiddeling meerderjarigen (hsb+). De OSBJ neemt deel aan deze stuurgroepen. - In Kortrijk bestaat tevens een werkgroep minderjarigen, die zich exclusief richt op herstelbemiddeling minderjarigen. Daarnaast bestaat in Kortrijk ook een ‘stuurgroep alternatieve maatregelen minderjarigen’ waarin de gemeenschapsdienst en de leerprojecten voor minderjarigen zetelen. De OSBJ is lid van beide overleggroepen. - In Mechelen werd een stuurgroep opgericht voor herstelbemiddeling minderjarigen, voor de schaderegeling op politieniveau en voor de gemeenschapsdienst en leerprojecten minderjarigen, samen met herstelbemiddeling meerderjarigen. De OSBJ neemt hieraan deel. - In drie arrondissementen (Antwerpen, Turnhout en Gent) wordt bewust gekozen voor een aparte stuurgroep voor herstelbemiddeling minderjarigen, naast één voor hsb meerderjarigen. In Antwerpen en Gent lopen beide stuurgroepen reeds een tijdje parallel, de Turnhoutse stuurgroep hsb meerderjarigen zit nog in zijn opstartfase. De OSBJ participeert aan de drie stuurgroepen voor de minderjarigen. - Tongeren noch Hasselt kennen een arrondissementele stuurgroep die zich buigt over het project minderjarigen. Tongeren heeft wel een stuurgroep voor hsb+. Hasselt heeft een beleidsraad, waaraan zowel de herstelrechtelijke als constructieve afhandelingen voor de minderjarigen participeren. De OSBJ is geen lid van deze beleidsraad. Beide arrondissementen samen hebben een team gemeenschapsdienst Limburg, waaraan alle begeleiders van de gemeenschapsdienst minderjarigen deelnemen, ongeacht het subsidiekanaal. De OSBJ is op deze vergaderingen wel aanwezig. - Ieper en Veurne hebben ieder een eigen stuurgroep voor de minderjarigen. Deze omvat zowel herstelbemiddeling als de constructieve afhandelingen. De OSBJ neemt hieraan deel. Deel I - 71 -

Dit alles geeft het volgende schematisch overzicht: Lp

Gd

Kortrijk

Hsb-

Team Limburg

Antwerpen Hasselt Veurne Ieper

Antwerpen Turnhout Gent

Hsb+ Antwerpen Tongeren Dendermonde Gent Turnhout

Kortrijk Stuurgroep Herstel Oudenaarde Kortrijk Brugge Leuven Dendermonde

Mechelen

Het mag duidelijk zijn dat er een grote noodzaak bestaat tot éénvormigheid en tot coördinatie rond de wijze waarop de samenspraak tussen de justitiële, parajustitiële en welzijnssector wordt georganiseerd. Daarenboven lijkt een afstemming tussen de verschillende herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen voor minderjarigen steeds meer wenselijk. Vandaar de idee van de OSBJ om overlegplatforms te installeren voor de minderjarigen. Waar de constructieve afhandelingen evenwel willen deelnemen aan de grote arrondissementele stuurgroepen ‘min- en meerderjarigen’, zal de OSBJ dit ten volle steunen. Verdere acties: - Verder zetten van de bespreking van dit thema zowel binnen als buiten de OSBJ - Diensten stimuleren tot participatie aan de arrondissementele stuurgroepen of ondersteunen in het installeren van een eigen overleg met de justitiële instanties - Overzichten per arrondissement blijven ter beschikking stellen (zie ook Vlaams overzicht, herstelbemiddeling, gemeenschapsdienst en leerprojecten in Vlaanderen)

6.2. Doelgroep Bij de start van de OSBJ vonden we het een knelpunt te bepalen of ieder die betrokken is bij één van de afhandelingsvormen, ongeacht het subsidiekanaal, al dan niet behoort tot onze doelgroep. Kiezen we exclusief voor projecten gesubsidieerd door het Fonds Bijzondere Jeugdbijstand onder de noemer herstelgerichte afhandelingen of richten we ons ook op ondermeer projecten gesubsidieerd door het Globaal Plan en/of gesubsidieerd door het grootstedelijk beleid? Van bij aanvang hebben we beslist ons in eerste instantie te richten op Deel I - 72 -

de projecten gesubsidieerd door het Fonds, maar dat we, daar waar er samenwerkingsverbanden bestaan, ook de andere projecten betrekken. Desalniettemin is het voor de OSBJ nog steeds niet geheel duidelijk hoe deze relatie er precies moet uitzien. We doelen dan zowel op relatie met de Globaal Plan-projecten als op de projecten die wel subsidies krijgen van het Fonds Bijzondere Jeugdbijstand, maar niet ingebed zijn in de Bijzondere Jeugdzorg. In ons verslag van februari 2002 stelden we het volgende: “Daar we vanuit OSBJ in alle contacten (vorming, opvolging lokale vergaderingen...) focussen op herstel en op de welzijnsverhogende dimensie hierin, zal op termijn allicht steeds duidelijker worden welke projecten deze visie mee kunnen onderschrijven. Mogelijks impliceert dit dat bepaalde projecten, die bijvoorbeeld uitdrukkelijk en exclusief (een) andere finaliteit(en) als prioritair naar voor schuiven - zonder hierbij een waarde-oordeel te willen uitspreken - , op termijn niet langer tot de doelgroep van de OSBJ zullen behoren.” Ondertussen zijn we drie jaar verder en blijkt dat praktisch alle projecten -ongeacht het subsidiekanaal- gretig ingaan op ons aanbod, waarbij we ons ook steeds naar het gehele werkveld richten. In de praktijk kunnen we wel een inhoudelijke en methodische ondersteuning bieden aan projecten die elders gesubsidieerd worden, maar beschikken we niet over de mogelijkheid om op andere vlakken (meer beleidsmatig) iets aan te reiken. Zo rees in het verleden al meermaals het probleem dat Globaal Plan-projecten de herstelbemiddelingscontacten onvoldoende kunnen weergeven in hun registratiesysteem. Verdere acties: - Contact verder zetten met de administratie van het Ministerie van Justitie in functie van uitwisseling en verdere afstemming

Deel I - 73 -

Hoofdstuk 7: Denktanken Op geregelde tijdstippen organiseerde de OSBJ in het verleden denktanken rond thema’s waarover het team een diepere en bredere knowhow wil verwerven, via overleg en samenspraak met de leden van de werkgroep van de OSBJ en met externe deskundigen/betrokkenen. Van deze laatsten worden geen officiële standpunten verwacht, laat staan bepaalde engagementen. Hen wordt gevraagd samen met ons hardop te denken, zodat we in eerste instantie als team een stap verder geraken. Vervolgens kunnen we vanuit deze verworven deskundigheid nieuwe ondersteuningsvormen naar het praktijkveld en de diensten aanbieden. Op 12 mei organiseerden we een denktank over gedwongen hulp als reactie op een delict. Het team stelde een voorbereidende nota op. Deze nota is terug te vinden als bijlage 10. Waarom een denktank rond dit thema? De aanleiding was onze visietekst en het uitgangspunt dat een POS- en MOF-procedure parallel zou moeten kunnen verlopen. Willen we m.a.w. de hulpverlening op een geloofwaardige manier ontkoppelen van de reactie op het delict, dan mag deze reactie geen hulpverlenende finaliteit hebben. Echter, binnen het team bleven er discussies bestaan waardoor de nood groeide hierover met externen van gedachten te wisselen. Aanwezigen op de denktank waren: Luk Hertogen, Vincent Vanhumbeeck, Willy Vandamme, Mon Vandekeybus en verschillende teamleden. In de voorbereidende nota stelden we dat de consensus bestaat dat dwang noodzakelijk kan zijn om hulpverlening mogelijk te maken. De vraag blijft echter of deze gedwongen hulp een reactie kan zijn op een delict of enkel op een problematische opvoedingssituatie. Vooraf nog even duidelijk stellen dat de uitgangspunten van het sui-generis model behouden blijven en dat er dus verschillende finaliteiten kunnen worden nagestreefd in de reactie op jeugddelinquentie. Verder streven we zoveel als mogelijk naar een procesmatige reactie op een delict: eerst aanbod tot horizontale communicatie; dan onderhandelde afhandeling; dan opgelegde afhandeling. Verder denken we dat we het nog over twee punten eens zijn: 1. In de eerste twee fasen in onze visietekst, met name de horizontale en de verticale communicatie, kan (zelf voorgestelde of aanvaarde) hulpverlening zeker wel als reactie op een delict. Dit kan ook nog in de fase van de sancties, namelijk bij uitstel van sancties en bij vrijheid onder voorwaarden. 2. Wanneer een jongere een delict pleegt en er met dit delict problemen aan de oppervlakte komen, bijvoorbeeld bij zichzelf of in zijn thuissituatie, dan moet er zeker ook gereageerd worden op deze problemen. Ook bij een jongere die reeds hulpverlening krijgt voor een POS (bijvoorbeeld een plaatsing) en die een delict pleegt, moet er ook op het delict gereageerd worden terwijl de hulpverlening in het kader van de POS (gewoon) moet kunnen doorlopen.

Deel I - 74 -

Op de vraag of gedwongen hulp kan als reactie zijn op een delict komen we twee verschillende standpunten tegen: 1° Gedwongen hulp kan geen reactie zijn op een delict, wél op een problematische situatie. Dit onderscheid moet steeds duidelijk worden gemaakt door twee verschillende vorderingsgronden te hanteren, zoals dit het geval is in vele angelsaksische landen. 2° Gedwongen hulp kan wel een reactie zijn op een delict. Vele delicten (hoewel zeker niet allemaal) zijn inherent verbonden aan een problematische situatie, zodat de rechter deze link ook moet kunnen leggen bij de motivering van zijn vonnis. We denken hier aan seksuele delicten, agressie, problematisch druggebruik… waarbij de jongere zelf ernstige traumatiserende ervaringen heeft meegemaakt die direct in verband staan met het delinquent gedrag. Dit belet niet dat de rechter in deze gevallen óók op het delict kan reageren, met een meer herstelgericht aanbod of eerder sanctionerend. Uit de denktank bleek dat er nood is aan voorafgaandelijke afspraken over wat bedoeld wordt met bepaalde woorden. Wat is pedagogisch? Wat is hulpverlening? Wat is bijstand? Wat is dwang? Ten opzichte van wie wordt de dwang uitgeoefend? Is het plegen van een delict voldoende reden om onmiddellijk hulpverlening in een gerechtelijk kader op te leggen zonder eerst de mogelijkheid tot vrijwillige hulpverlening na te gaan? In de voorbereidende nota hanteren we twee mogelijke omschrijvingen van hulpverlening: ‘Antwoord op een psychische nood die men zelf ervaart en als dusdanig signaleert of die door iemand anders wordt gesignaleerd.’ ‘Doelgericht beweging brengen in een situatie die is vastgelopen’. De termen hulpverlening en pedagogische tussenkomst worden vaak door elkaar gebruikt. Ook wat het aspect ‘gedwongen’ betreft, is begripsverwarring mogelijk Men gebruikt de term wanneer het gaat over door een rechter opgelegde tussenkomst, waarbij inzake jeugdrecht ook steeds de vraag moet worden gesteld tot wie de ‘rechterlijke dwang’ zich richt: tot de minderjarige? Tot zijn ouders? Anderzijds gebruikt men de term ‘gedwongen’ om te verwijzen naar fysieke dwang: opsluiting, toedienen van medicatie, … De vraag wordt gesteld waarom men ‘als reactie op een delict’ naar hulpverlening zou grijpen. Het concept maatschappelijke noodzaak/beschermen tegen zichzelf/beschermen (tegen) samenleving kan gedwongen hulpverlening legitimeren. Daarvoor is geen delict nodig. Opsluiting is geen hulpverlening, dat kan wel als reactie op een delict. Het zou zo moeten zijn dat een jongere niet minder of meer hulp krijgt omdat hij een delict heeft gepleegd. Als hij een probleem heeft: eerst vrijwillige hulp proberen, waarbij afzonderlijk (dus los van enig delict) wordt bekeken of er voldoende ‘maatschappelijke noodzaak’ is om desnoods het gerechtelijke luik in te schakelen.

Deel I - 75 -

Ontkoppeling van POS en MOF houdt in dat hulpverlening en delictspecifiek reageren zo weinig mogelijk door elkaar worden gegooid. Er kunnen elementen van hulpverlening/pedagogische aanpak bijkomen, maar stel dat niet centraal in de reactie op het delict. Hulpverleners hebben vlug de neiging om ‘hun’ jongere niet verantwoordelijk te stellen voor zijn daden. Als voorbeeld wordt verwezen naar een onderzoek van prof. Deboutte dat zou aantonen dat 70% van de ‘populatie’ van de Jeugdrechtbank te Antwerpen psychiatrisch gestoord is en dus geen verantwoordelijkheid kan opnemen… Nochtans kan je jongeren ook bijstaan in dat proces van verantwoordelijkheid opnemen. De reactie op het delict en het recht op hulp omwille van de POS moeten tegelijk kunnen worden georganiseerd. Het begrip maatschappelijke noodzaak (IJH - dwang) speelt niet wanneer het gaat over de beoordeling van misdrijven, daar gaat het eerder over maatschappelijke verantwoordelijkheid. De vergelijking met het kerkrechtelijke asiel wordt gemaakt. Een hulpverlening die voor het opnemen van verantwoordelijkheid komt, wordt ook een soort verbanning: tijd om te groeien in verantwoordelijkheid en om zelf iets voor te stellen. Het gaat om zingeving door de jongere: wil ik verantwoordelijkheid opnemen of blijf ik slachtoffer. Men moet wel weten waarmee men bezig is: met het delict of met het probleem. Sommigen menen daarentegen dat daartussen niet zo’n grote verschillen bestaan. Wanneer bijvoorbeeld herstelbemiddeling gezien wordt als basisreactie op een delict, en daarna worden andere sporen onderzocht, is dit dan uiteindelijk geen theoretische discussie? Waar worstelen we eigenlijk mee? Wordt deze discussie niet gewoon nog té sterk beïnvloed door de jeugdbescherming? We moeten aanvaarden dat er ook andere rationaliteiten bestaan. Kan je een drugsontwenning opleggen? Drugshulpverlening vertrekt vanuit het vrijwilligheidsprincipe. Zéér weinig jongeren werken dat af. Anti-agressietherapie: kan je dat opleggen? Kan je ouders verplichten om de zorg op te nemen? Met deze vraagstelling wordt er gerefereerd naar de uitvoerbaarheid van hulpverlening wanneer de cliënt onwillig is: is fysieke dwang mogelijk/gewettigd of niet? Dit voegt een extra dimensie toe aan de vraag van de denktank (een rechterlijk opleggen van hulpverlening als reactie op een misdrijf, is dat (soms) aangewezen): zelfs indien een gerechtelijk bevolen hulpverleningspad aangewezen zou zijn als reactie op een misdrijf, is het dan uitvoerbaar? Welke repercussies zijn er dan verbonden aan het niet volgen van de hulpverlening? Bij een herstelgerichte benadering haal je de jongere (het delict) even uit de hulpverlening, om te focussen op het slachtoffer en de samenleving… en worden ook de ouders mee in die communicatie betrokken: het is niet de bedoeling dat de jongere alleen komt te staan. Tenslotte worden er bedenkingen geformuleerd bij hulpverlening die als voorwaarde bij een ‘vrijheid onder voorwaarden’ of ‘uitstel van uitvoering’ wordt geformuleerd: uiteindelijk reageer je dan toch weer (gerechtelijk) met hulpverlening op een delict. Als besluit kan geformuleerd worden dat sommige leden van de denktank van mening zijn dat er best niet met gedwongen hulpverlening gereageerd wordt op een delict. Indien gedwongen hulpverlening nodig is bij een jongere die een delict heeft gepleegd, dan dient dit via een reactie op zijn POS-situatie georganiseerd te worden. Anderen vinden dat gedwongen hulp wel een adequate reactie kan zijn op een delict. Kortom, het laatste woord is over dit thema zeker niet gezegd. Deel I - 76 -

De OSBJ zal op haar planningsdag in augustus bekijken welk vervolg deze denktank kan krijgen.

Deel I - 77 -

Hoofdstuk 8: Vernieuwende Initiatieven In het convenant van het werkjaar 2003-2004 werd een nieuwe opdracht toevertrouwd aan de OSBJ: het ondersteunen van vernieuwende projecten; i.e. projecten die een vernieuwende visie binnenbrengen als reactiemogelijkheid op jeugddelinquentie en die expliciet minstens ook een pedagogische finaliteit hebben. Ter voorbereiding van deze nieuwe opdracht hebben we ons twee vragen gesteld: (1) hoe gaan we bepalen of een bepaald initiatief al dan niet vernieuwend is, (2) welke initiatieven, vernieuwend of niet, bestaan er allemaal op het terrein. We denken dat het vernieuwende zich vooral zal situeren op drie vlakken: de visie, de doelstellingen en de gehanteerde methodiek(en). We stelden ons de vraag of het zich richten tot een bepaalde doelgroep (meisjes, jongens, jongeren die zedenfeiten plegen, jongeren die de gevolgen van hun feiten minimaliseren...) ook vernieuwend zou kunnen zijn in de betekenis zoals de overheid bedoelt. We menen echter van niet. Men past zijn methodieken aan al naargelang men werkt met een bepaald soort jongeren. De groep jongeren op zich is niet vernieuwend, maar wel de methodiek die men toepast. Om te weten wat er allemaal bestaat op het terrein besloten we meerdere pistes te bewandelen: - studie van het bestaande materiaal zoals websites en jaarverslagen. Op studiedagen en debatlunches werden een aantal projecten voorgesteld, deze woonden wij doelgericht bij (oa PIT, BASTA, Vuurvogel). - gesprekken met professoren over de evolutie van de pedagogie en methodologie; - een vragenlijst rondsturen naar alle voorzieningen en projecten. De vragenlijst vertrekt vanuit visie, doelstelling en methodiek, zodat we het vernieuwende aspect er meteen uit kunnen afleiden. In een eerste vragenlijst werden uitsluitend open vragen gesteld. Deze vragenlijst werd voorgelegd aan een aantal mensen uit het werkveld. Maar het bleek hen bijzonder moeilijk om in te vullen aangezien de vragen veel te ruim waren geformuleerd. Op het moment van het schrijven van dit jaarverslag zijn we volop bezig met het opstellen van een nieuwe vragenlijst, die uit twee delen zal bestaan. Een eerste deel is bedoeld als selectie.Wij weten niet of de voorzieningen werken met jongeren gevorderd op grond van een als misdrijf omschreven feit of uitsluitend jongeren gevorderd op grond van een problematische opvoedingssituatie. Aangezien de opdracht van de OSBJ duidelijk gericht is op projecten die een vernieuwende visie binnenbrengen als reactiemogelijkheid op jeugddelinquentie wensen wij de voorzieningen te kunnen selecteren die minstens ook werken met MOF –jongeren. Het eerste deel van de vragenlijst moet hierover duidelijkheid scheppen.

Deel I - 78 -

Een tweede deel van de vragenlijst bevraagt de voorzieningen over hoe ze werken met hun doelgroep. Om dit te bevragen zal (zoveel mogelijk) gewerkt worden met gesloten vragen. Op basis van de antwoorden die we hopen te krijgen in de loop van de maanden juli en augustus zullen we onze strategie verder uitbouwen. We hopen aan de hand van de ingevulde vragenlijsten te kunnen beoordelen welke projecten vernieuwend zijn en welke niet. Mogelijk moeten we met een aantal respondenten contact opnemen om deze vraag verder uit te klaren. Vervolgens zullen de noden en de behoeften van die initiatieven in kaart worden gebracht. Op dat moment kan de uitwisseling, afstemming en kennisoverdracht beginnen.

Besluit Deel I In haar streven naar het verwezenlijken van haar doelstellingen stootte de OSBJ op enkele pijnpunten, maar werkte tegelijkertijd ook intensief aan een breder maatschappelijk draagvlak voor het herstelrechtelijk ideeëngoed, ondermeer via de methodiek van overleg binnen stuurgroepen en andere overlegorganen. Met ons vizier gericht op de toekomst zien we onze grootste uitdagingen op volgende terreinen: 1. Momenteel stelt zich de vraag naar een volwaardige positionering van de herstelbemiddeling en van de constructieve afhandelingen in de reactie op jeugddelinquentie. Zowel een verbreding van het maatschappelijk draagvlak als diverse politieke keuzes dringen zich op. De noodzaak aan een wettelijk kader voor herstelbemiddeling en de constructieve afhandelingen dienen we méér dan ooit ter harte te nemen én kenbaar te maken met het oog op de neerlegging van het voorontwerp van wet van minister Onkelinx in het parlement. 2. Daarnaast dienen we verder werk te maken van een ‘kwalitatief’ aanbod dat zowel juridisch als methodisch sterk onderbouwd is. Deontologische codes, éénvormigheid in procedures, een handboek met richtlijnen, de uitbouw van juridische bijstand in elk arrondissement voor herstelbemiddeling op parketniveau… zijn allemaal voorbeelden van mogelijke instrumenten. De OSBJ wil zeker tegemoetkomen aan de blijvende vraag van de praktijkwerkers naar het verhogen van hun methodische deskundigheid. Praktijkwerkers komen een scala aan complexe situaties tegen waarin ze zich persoonlijk extra willen wapenen om zo deskundig mogelijk te kunnen reageren. Daarenboven willen we als OSBJ de geloofwaardigheid van de projecten vergroten door verder werk te maken van (nog meer) afstemming en éénduidigheid. We merken dat onze slagkracht toeneemt naarmate er méér resonantie tussen de projecten wordt gerealiseerd. Niettemin gaat het hierbij niet alleen om afstemming op zich, maar tevens en misschien zelfs vooral om de praktijken van parketten en rechters. We kunnen, gezien het ontbreken van een wettelijk kader, op dit terrein niet méér doen dan pogingen tot sensibilisatie ondernemen en rekenen op de goodwill van de betreffende actoren. Voor de afstemming van de afhandelingen op elkaar hopen we dat dit kan gerealiseerd worden via deelname aan stuurgroepen en overlegplatforms en via het opstellen en bediscussiëren van protocollen.

Deel I - 79 -

3. Een andere bekommernis gaat zeker uit naar het bewaken van het herstelconcept. Hoe kunnen we voorkomen dat dit herstelconcept gerecupereerd en verminkt wordt door verschillende actoren/sectoren, waardoor het risico reëel is dat we op het einde met een lege doos achterblijven. Om de hoek dreigt het gevaar dat justitie de herstelbemiddeling en de andere alternatieven oplegt naast en bovenop de klassieke mogelijkheden. In het voorliggend voorontwerp van wet schuilt ook het gevaar dat de herstelrechtelijke afhandelingen vooral als doel hebben pedagogische effecten te bekomen bij de dader, waardoor het risico bestaat dat het slachtoffer gebruikt (lees: misbruikt) wordt. Dit moet te allen tijde vermeden worden. 4. Ook de inbedding van deze afhandelingen in de Bijzondere Jeugdzorg geeft reden tot enige ongerustheid. Zeker voor herstelbemiddeling schuilt het gevaar tot ‘ver-pedagogisering’ van het project, waarmee we bedoelen dat deze afhandeling dan voornamelijk gezien wordt als een middel om bij de jongere pedagogische effecten te scoren. Herstelbemiddeling wordt dan verengd tot een methodiek van alternatieve conflictoplossing tussen individuen, waardoor de link met justitie wel erg ver zoek is. De onderliggende idee om als maatschappij het conflict terug in de handen van de partijen zelf te leggen opdat betrokkenen zelf kunnen zoeken naar een antwoord op de vraag op welke manier ‘recht’ moet worden gedaan, dreigt volledig uit het vizier te verdwijnen. De dialoog met justitie staat nochtans centraal.

Deel I - 80 -

DEEL II

IMPLEMENTATIE KINDERRECHTEN IN DE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND

Deel II

Deel II - 82 -

Hoofdstuk 1: Stand van zaken In 2003 waren de omstandigheden om de opdracht implementatie van de kinderrechten tot een goed einde te brengen, niet ideaal. Door het wegvallen van een personeelslid, de late overeenkomst met de overheid en het achterblijven van de subsidies werd de werking ernstig gehypothekeerd. De opgenomen engagementen gingen wel gewoon door: de helpdesk bleef bereikbaar en werd druk gesolliciteerd, er vond een themadag plaats over straffen en sanctioneren en er werd veel energie gestoken in de nieuwsbrief jeugdrecht. Eens de personeelsuitbreiding een feit was (1 december 2003), werden onmiddellijk een paar korte termijn lijnen uitgezet.

1. Een proces van thematische strategische planning Ten eerste is de opdracht zoals vermeld in het convenant erg ruim omschreven: “de thematische ondersteuning inzake de implementatie van de kinderrechten in de Bijzondere Jeugdbijstand, met perspectief op de thematische ondersteuning inzake methodische en inhoudelijke ontwikkeling van meer participatieve hulpverlening, waarbinnen hulpverleners en ‘cliënten’ samen gestalte geven aan de hulpverlening”. Onder deze noemer kunnen erg veel activiteiten vallen. De opdracht moet afgebakend worden en dus is een strategisch planningsproces nodig. In eerste instantie zochten we een breder draagvlak door de bestaande werkgroep opnieuw samen te stellen (zie bijlage) en bijeen te roepen. De werkgroep oordeelde dat prioritair moest gewerkt worden aan een visietekst kinderrechten en een analyse van de situatie in de hulpverlening. Dat vormt dan de basis om lijnen voor de toekomst uit te zetten. De werkgroep kwam tussen februari en 8 juni 7 drie keer samen. Het team en de werkgroep spraken af dat de taak van de werkgroep bestaat uit inhoudelijke feedback leveren aan het team. Beslissingen over beleidslijnen worden voorgelegd aan de Raad van Beheer, die de eindbeslissing neemt, in overeenstemming met het organogram.

2. Vorming De workshops van het vorige werkingsjaar kregen een vervolg met workshops of studiedagen rond specifieke knelpunten zoals rapportage of sanctioneren.

2.1. Verslaggeving In augustus 2003 namen we contact met de vzw Jongerenbegeleiding die in het najaar van 2003 een tweedaagse vorming rond verslaggeving organiseerde. De contouren hiervan lagen reeds vast. Uit de evaluatie bleek dat te weinig aandacht was gegaan naar de juridische criteria, zodat in maart 2004 werd afgesproken ‘de vorming verslaggeving najaar 2004’ aan te vullen met een dag rond het juridische kader.

7

Hoewel het bestek van dit jaarverslag strikt gezien stopt op 31 mei, nemen we voor kinderrechten toch een stand van zaken tot 9 juni op om aan te kunnen geven welke lijnen voor de toekomst werden uitgezet. Dit wordt aangeven met een * Deel II - 83 -

2.2. Inzagerecht OSBJ werd ook uitgenodigd door Welzijnsoverleg Provincie Antwerpen om mee in te staan voor een vorming inzake inzagerecht in het dossier, getiteld ‘Met dossierkennis van zaken’, gepland in oktober 2004. Overleg hierover vond plaats in maart en april 2004.

2.3. Workshops in de voorzieningen Op vraag van een individuele voorziening in Genk organiseerden we ter plaatse in november nog een workshop rond de Procesmap. In september was OSBJ, op verzoek van een voorziening in Mechelen, eveneens aanwezig op het pedagogisch overleg van deze voorziening. Daar werden een aantal beleidslijnen getoetst aan het kader van de Procesmap.

2.4. Sanctioneren als kansen geven OSBJ organiseerde in oktober een themanamiddag inzake (pedagogisch) straffen binnen de voorzieningen bijzondere jeugdbijstand.

2.5. Anders Bekijken Om in te gaan op vragen van en om contact op te bouwen met de sector, en om aan de concrete bepalingen van het convenant te voldoen, ontwikkelden we in samenspraak met de werkgroep een vormingsdag, die ‘Anders Bekijken’ werd gedoopt. Het concept van deze vorming en de evaluatie door de deelnemers zijn in bijlage te vinden. Deze vorming is zeer interactief opgezet, de resultaten ervan worden meegenomen in de strategische planning. De vorming greep zes keer plaats, waarvan vier keer eind april begin mei 2004, in elke provinciehoofdstad behalve Hasselt. Deze laatste werd afgeblazen wegens te weinig deelnemers. Twee keer vond de vorming plaats op vraag van een specifieke organisatie (op 1 en 3 juni*). Bij een aanvraag van een specifieke organisatie zorgen we steeds voor een gezamenlijk voorbereidingsmoment om vraag en aanbod optimaal af te stemmen. De organisatie krijgt ook een samenvatting van de evaluatieformulieren. In totaal werden 110 hulpverleners uit alle terreinen van de Bijzondere jeugdzorg bereikt. Uit de evaluatieformulieren blijkt dat meer dan 91% van de deelnemers die antwoordden, de vorming als goed tot zeer goed kwalificeert, de anderen vonden de vorming ‘niet goed maar ook niet slecht’. Twaalf personen gaven geen evaluatieformulier terug.

Deel II - 84 -

3. Helpdesk De vragen die ons bereikten in het afgelopen jaar kwamen van hulpverleners uit de bijzondere jeugdbijstand, Kind en Gezin (CKG’s), hulpverleners in het kader van de pilootprojecten Integrale Jeugdhulp en vzw’s uit belendende sectoren (VAD, SAW, OCIV…). Telefonisch en via e-mail bereikten ons een dertigtal vragen. Bij aanvang van het werkingsjaar werden de vragen en antwoorden nog niet systematisch bijgehouden, maar momenteel wordt gewerkt aan een eenduidig intern registratiesysteem voor de helpdesk. De vragen betroffen uiteenlopende aspecten. - verblijfsregeling van kinderen na echtscheiding en de bevoegdheid daarover van hulpverleners en verwijzers inzake jeugdbescherming - geldboetes opgelegd aan jongeren binnen voorzieningen - beslag op meubelen van ouders voor schulden van de jongere - huwelijk door een minderjarige - contactverbod tussen verwanten/jongeren onder toezicht van de jeugdrechtbank of in begeleiding bij comité - vragen inzake beroepsgeheim t.o.v. verwijzers/ouders/andere hulpverleners - inzage van strafdossiers - bijstand jeugdadvocaat onder welke voorwaarden - controle op/protest tegen de uitoefening van het ouderlijk gezag door de jongere zelf - relatie jeugdrechter/verwijzer – hulpverlener - medische handelingen op minderjarigen - geloofsovertuiging minderjarige - urinecontrole bij druggebruik - vaststelling van de identiteit van een (in Frankrijk aangetroffen) vondeling - bewaartermijn dossiers - verwerking van gevoelige gegevens in wet bescherming persoonsgegevens - voogdij - afzonderingsmaatregelen in voorzieningen - provoogdij - ouders in de gevangenis en bezoekrecht - informatie aan rechtbanken (niet-rapportage) - aanwezigheid van ouders op zitting jeugdrechtbank - inbeslagname van dossier van de voorziening bij huiszoeking - verantwoordelijkheid voor vrijwilligers en vrijwilligersvergoeding - draagwijdte van schuldbemiddeling - hoe omgaan met de media Daarnaast deden ook een aantal studenten een beroep op de OSBJ met concrete of minder concrete vragen om informatie. We hebben hen in de mate van het mogelijke doorverwezen.

Deel II - 85 -

4. Nieuwsbrief Jeugdrecht De redactieraad van de Nieuwsbrief Jeugdrecht werd verder gevolgd. In het klaarstomen van de laatste nummers van het jaar 2003 leverden we meer bijdragen dan voorheen. Bij de start van jaargang 2004 vonden verkennende gesprekken plaats met het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk om de Nieuwsbrief Jeugdrecht tot een sectoroverstijgend medium om te vormen. Een en ander bleek nog prematuur zodat de configuratie waarbij OSBJ middelen ter beschikking stelt aan SAW voor de publicatie van de Nieuwsbrief Jeugdrecht behouden bleef en er tevens inhoudelijke deelname aan de redactieraad is. Artikels: NJ juli-aug 2003, p. 2-5: ‘Wie betaalt de schade’ NJ juli-aug 2003, p. 11-13: ‘Beslag en kind ten laste – beslag en vermenging van goederen’ NJ juli-aug 2003, p. 16-17: ‘Gezinsondersteunende pleegzorg’ NJ sept-okt 2003, p. 10-14: ‘Herstelbemiddeling in de praktijk’ NJ nov-dec 2003, p. 3-4: ‘Resolutie pleegzorg goedgekeurd’ Het werkingsjaar 2004 kende een vertraagde start, waarbij de laatste redactieraad in juli 2003 plaatsvond, en hervat werd op 2 juni 2004.

5. Integrale jeugdhulp Vanaf december werd geïnvesteerd in de evolutie van het project Integrale Jeugdhulp (IJH). OSBJ volgt van nabij de werkgroepen ‘rechtspositie van de cliënt’ en ‘participatie’ op en werkt in die werkgroepen pro-actief. Nu vast staat dat IJH wordt uitgebreid, bekijken we intern in welke mate we de bestaande instrumenten mee kunnen verspreiden en integreren in de werking.

6. Andere 6.1. Kinderrechtengids

Op vraag van de redactieraad van de Kinderrechtengids, schreven twee werknemers van OSBJ een uitgediept artikel over onrechtmatige daad begaan door minderjarigen. Artikel: Berghmans, M. en Balcaen, L., ‘Aansprakelijkheid voor buitencontractuele schade toegebracht door minderjarigen’, KIDS, I, 1.12, maart 2004, 1-44.

6.2. Resolutie pleegzorg

Naar aanleiding van de hoorzitting omtrent de resolutie pleegzorg van het Vlaamse parlement, werd een bijdrage geschreven in Re:flector. Artikel: Berghmans, M., ‘Bedenkingen OSBJ bij het voorstel van resolutie betreffende de pleegzorg in Vlaanderen van 20.12.2002.’; Re:flector, september 2003, 18-20.

Deel II - 86 -

Hoofdstuk 2: Reflecties Vijftien jaar geleden werd het Internationaal Verdrag van de Rechten van het Kind (IVRK) ondertekend en na twee jaar ook door België geratificeerd. Eind jaren negentig trachtte men de consequenties hiervan te vertalen naar de bijzondere jeugdzorg via het Minorius-project. OSBJ moest de voortzetting van dat project garanderen.

1. Kinderrechten: c’est quoi ça? Iedereen kijkt op een andere manier naar de rechten van het Kind. Er zijn dan ook verschillende interpretaties van het IVRK mogelijk. Daarom is het goed eerst te verduidelijken hoe OSBJ met de kinderrechten zal omgaan. In het verleden werd door verschillende actoren toegespitst op het normatieve karakter van het IVRK: in die zin is het IVRK een lijstje regels dat iedereen die met kinderen werkt of omgaat moet rrespecteren. Daaruit volgt dat het noodzakelijk is om die regels bekend te maken en te bekijken of iedereen ze wel juist interpreteert. Dit is volgens ons een al te enge opvatting van het IVRK. Het Verdrag geeft bijvoorbeeld ook een resem universele waarden weer, het schetst een minimumnorm voor de omgeving van het kind, het geeft maatschappelijke keuzes weer. In die zin is het Verdrag naast een normatief ook een ethisch, pedagogisch, juridisch... kortom een maatschappelijk instrument. Door louter het normatieve te benaderen ontstaat er vaak onnodige weerstand in de toepassing van het verdrag of wordt het bekeken als een one issue. Daarvan getuigt de uitspraak: “Kinderrechten dat was toch iets van een paar jaar geleden, ik dacht dat dat al voorbij was.” Wie het IVRK breder interpreteert krijgt een instrument om het eigen handelen te evalueren en de verschillende invalshoeken tegenover elkaar af te wegen. De OSBJ zal dan ook verduidelijken op welke manier zij naar het IVRK en naar het omgaan met de kinderrechten kijkt door een visietekst op te maken die permanent ter discussie kan worden gesteld. Daarin zal vooral de nadruk liggen op participatie van jongeren (in de hulpverlening).

2. Kinderrechten en de overheid Vaak wordt vergeten dat het IVRK vooral engagementen oplegt aan de overheid (“De staten die partij zijn,…”). Voor de Vlaamse overheid is de OSBJ één van de instrumenten om de implementatie van de kinderrechten in de bijzondere jeugdzorg te realiseren. Dat is dan ook als één van onze kerntaken in de overeenkomst met de overheid beschreven. In deze overeenkomst wordt speciale aandacht gevraagd voor een participatieve hulpverlening. Dit drukt een bekommernis uit van de overheid. Dezelfde bekommernis vinden we terug in de gecoördineerde decreten waarin al sprake is van het betrekken van de jongere bij de hulpverlening. Daarnaast werd het IVRK als basisprincipe ingeschreven in de Integrale Jeugdhulp en geconcretiseerd in het decreet rechtspositie van de cliënt. Het realiseren van de kinderrechten is duidelijk een groeiend aandachtspunt van de Vlaamse Overheid. Sinds kort is er ook een beleidsoverschrijdend Vlaams Actieplan Kinderrechten en engageert Vlaanderen zich voor een Nationale Commissie Kinderrechten.

Deel II - 87 -

Al deze elementen zijn een teken van goede wil, maar toch is dat niet voldoende. De vertaling naar het concrete terrein is eveneens een essentiële opdracht en de signalen van het terrein aan de overheid over wat fout én goed loopt zijn nodig. Wanneer we onze doelstellingen uitschrijven zullen we dan ook bekijken hoe we structurele, maatschappelijke belemmeringen voor het realiseren van de rechten van elk kind en jongere kunnen aankaarten en mee wegwerken. In eerste instantie zoeken we daarvoor de geëigende kanalen en bekijken we een lidmaatschap van de Kinderrechtencoalitie om via die weg constructief mee te kunnen nadenken over de realisatie van alle rechten voor alle kinderen en jongeren.

3. De OSBJ, Kinderrechten en de sector Bijzondere Jeugdzorg Wanneer we naar de sector kijken moeten we vaststellen dat deze vorm wordt gegeven door verschillende actoren: kinderen en jongeren, ouders, hulpverleners, teams, organisaties, jeugdrechters, consulenten… Zonder volledigheid na te streven willen we bij een paar actoren stilstaan om enkele primaire reflecties te maken. Met de opmerking dat denkwerk niet eindig is en steeds voor discussie vatbaar blijft.

3.1. Kinderen en jongeren. In de sector Bijzondere Jeugdzorg zien we dat een aantal middenveldorganisaties zich met de rechten van deze jongeren bezighoudt. Toch zijn er weinig organisaties die zich specifiek en structureel richten op het versterken van de stem van deze specifieke doelgroep. Er gaapt dus een leemte die sporadisch en vaak projectmatig wordt ingevuld door onderzoekers of studenten. We willen bekijken of deze leemte kan worden ingevuld door organisaties zoals de Vlaamse Jeugdraad en de gemeentelijke jeugdraden. Deze zouden zich in de toekomst naar alle jongeren (in Vlaanderen, cq. hun gemeente) moeten richten en in functie daarvan ook naar jongeren in de Bijzondere Jeugdzorg. Daarnaast lijkt het ons ook dat er een signaalfunctie is weggelegd voor de zorgverstrekkers (cfr. infra).

3.2. De ouders De ouders zijn een belangrijke actor in de Bijzondere Jeugdzorg. Wanneer we van een participatieve hulpverlening praten zal het ook zaak zijn de ouders dit proces mee te laten uittekenen. De verantwoordelijkheid van ouders is voor ons doelgebonden: in functie van de ontwikkeling van hun kind(eren). Er is steeds sprake van een spanningsveld tussen Verantwoordelijkheid van de ouders, zelfbeschikking van de kinderen, verantwoordelijkheid van de hulpverlening. Deze spanning is de beste garantie voor een doordachte opvoeding.

Deel II - 88 -

3.3. De hulpverleners (personen, instellingen, organisaties) Een impliciet uitgangspunt van hulpverlening is vaak de premisse: wie hulp verleent, doet dat goed. De legitimiteit van het handelen ligt in de intentie ‘goed te doen’. In de huidige maatschappij is deze legitimering vaak ontoereikend. Het handelen moet ter discussie kunnen worden gesteld en bij voorkeur ook een resultaat zijn van een afweging. In deze afweging kunnen verschillende kaders een rol spelen: we denken aan een juridisch, een ethisch, een pedagogisch, een sociaal-maatschappelijk discours. Het IVRK expliciteert deze confrontatie en is dus een instrument om een discussie aan te gaan over het pedagogisch handelen. Hulpverleners zijn ervan overtuigd dat hun handelen in vraag moet gesteld kunnen worden en willen hun handelen ook in vraag stellen. Ten tweede worden de hulpverleners zowel vanuit de realiteit als vanuit hulpverleningstheorie(ën?) meer en meer geconfronteerd met de noodzaak om met verschillende actoren en hun belangen om te gaan. Vaak is het daarbij moeilijk te beoordelen welke belangen voorrang moeten krijgen, omdat een goede relatie met alle actoren als voorwaarde geldt. Het ingaan tegen de belangen van één of andere partij wordt vaak vermeden ‘om de hulpverlening mogelijk te maken’. De valkuil hierbij is dat de hulpverlening zelf doel wordt van het handelen. Ten derde worden hulpverleners doorgaans opgeleid als oplossers van problemen. In die zin is hun denken sterk oplossings- (en dus resultaats)gericht. Dit maakt dat zij vaak zelf situaties inschatten, deze beoordelen, beslissen wat er moet gebeuren en daarnaar gaan handelen. De grote valkuil hierbij is dat de verantwoordelijkheid, de mening of de visie, en zelfs de vraag van de hulpvrager worden genegeerd of dat deze slechts van secundair belang zijn. Ten vierde moet ook worden gezegd dat men op veel plaatsen (al dan niet onder invloed van de regelgeving) bezig is met de vraag: hoe gaan wij in onze organisatie de kinderrechten aanpakken, realiseren. Daarbij uitgaand van het idee dat de kinderrechten vertalen wat goed is voor kinderen en jongeren. Tot slot zien vele organisaties de maatschappelijke oorzaken van de problemen van de jongeren, maar weten ze niet hoe deze aan te pakken. Vanuit een mensenrechtendenken kan men stellen dat dit voor de organisaties en dus de hulpverleners twee uitdagingen impliceert. Ten eerste ervoor zorgen dat de jongeren zelf uitvoering kunnen geven aan hun maatschappelijke participatierechten, en ten tweede als hulpverlener zelf signalen geven aan de maatschappij over de structurele drempels die deze jongeren moeten slechten. Gezien de grote verschillen in aanpak en vooruitgang van de organisaties en omdat de hoevraag op de lippen van veel hulpverleners is te lezen, is het aan de OSBJ om een ondersteunend aanbod uit te werken dat inspeelt op zowel de hulpverleningsrelatie, als het beleid van de organisatie, als de maatschappelijke taak. Daarnaast blijft de helpdesk waar hulpverleners met juridische vragen terechtkunnen een belangrijk ondersteuningsinstrument. Door de registratie van de vragen te optimaliseren kan dit ook een middel zijn om het beleid (zowel intern als het overheidsbeleid) te informeren. De ondersteuning van de sector (algemeen) zal worden opgenomen door disseminatie van resultaten, praktijkvoorbeelden, instrumenten en methodieken.

Deel II - 89 -

4. De OSBJ zelf Deze aanpak moet een draagvlak vinden in de interne werking. Het participatieve principe staat centraal in de werking m.b.t. jeugddelinquentie en voor het thema kinderrechten. Datzelfde principe proberen we nog verder door te trekken en te concretiseren. Dat gebeurt nu al op verschillende vlakken: door het gebruiken en gericht samenstellen van denktanken en werkgroepen, door een open houding waarbij we opmerkingen en kritiek op prijs stellen en door actief op zoek te gaan naar bevraging. Netwerken vormen met andere actoren uit hetzelfde domein of uit belendende sectoren blijft daarom een aandachtspunt.

Deel II - 90 -

Hoofdstuk 3: Verdere acties Drie lijnen die verder zullen worden onderzocht en uitgewerkt:

1. Ondersteuning 1.1. Juridische ondersteuning 1.1.1. Helpdesk De helpdesk richt zich op juridische vragen, wordt ruim bekendgemaakt en maakt gebruik van een registratiesysteem met verslaggeving. Het is de bedoeling dat op de website van OSBJ in een rubriek ‘frequently asked questions’ (FAQ) antwoorden op een aantal vaak gestelde vragen worden gegeven. Verder blijft de mogelijkheid bestaan voor individuele voorzieningen om ter gelegenheid van hun eigen vormingen en initiatieven beroep te doen op de juridische knowhow van OSBJ. 1.1.2. Nieuwsbrief jeugdrecht De redactieraad van de Nieuwsbrief Jeugdrecht wordt ook in de toekomst verder gevolgd. OSBJ staat open voor de zoektocht naar een gezamenlijk medium, tezamen met de andere sectoren van IJH.

1.2. Pilootprojecten We bekijken of het mogelijk is om in een aantal (drie à vijf) geselecteerde organisaties intensieve procesbegeleidingen op te zetten in functie van het opzetten van een participatieve hulpverlening. De ervaringen daarvan worden dan gebruikt voor het ontwikkelen van een instrument dat bredere verspreiding mogelijk zal maken.

1.3. Disseminatie van goede praktijken, resultaten, instrumenten, methodieken We werken aan een publicatie met voorbeelden van participatief werken (zowel POS als MOF, om nog even dat onderscheid te maken). Verder zullen we onderzoeken hoe we een breed publiek kunnen blijven bereiken via vorming, opleiding en/of intervisie, studiedagen…

Deel II - 91 -

2. Maatschappelijke functie Hier gaat het om het beïnvloeden van het beleid in functie van het realiseren van de kinderrechten voor alle jongeren. Uiteraard zullen we ook hier lijnen moeten uitzetten en prioriteiten vastleggen.

2.1. Netwerk ontwikkelen Taken die we nodig vinden maar die niet tot onze kerntaak behoren kunnen worden opgenomen door andere organisaties, vb. contacten met de Vlaamse Jeugdraad of met het Kinderrechtencommissariaat in functie van de rechten van jongeren. Daarnaast wordt het netwerk ook gebruikt om de eigen visie en uitgangspunten permanent in vraag te (laten) stellen. Wat betreft de problematiek van de niet begeleide buitenlandse minderjarigen (NBM), ontstond door het wetgevend initiatief in verband met de voogdij over de NBM tevens de nood aan vorming van de voogden in alle aspecten van omgaan met deze minderjarigen. Het deontologische aspect en het beroepsgeheim van de voogden werden op vraag van de vzw OCIV en de Dienst Voogdij van het ministerie van Justitie door OSBJ in een vorming uitgewerkt. Een en ander werd gekaderd in relatie tot de verhouding met de sector Bijzondere Jeugdbijstand, die worstelt met de vraag naar opvang van deze jongeren. De vraag tot deelname (juni 2004*) aan een ‘commissie niet begeleide buitenlandse minderjarigen’ van de interdepartementale commissie etnische minderheden (ICEM) vloeide hieruit voort en werd door ons positief beantwoord.

2.2. Invloed op beleidsstructuren In functie hiervan zullen we bekijken of we lid kunnen worden van de Kinderrechtencoalitie, die in het Vlaams Actieplan Kinderrechten erkend wordt als gesprekspartner van de Vlaamse Overheid en van de Nationale commissie kinderrechten. Hopelijk kan dit laatste in 2005 van start gaan.

2.3. Ontwikkelen van signaalfunctie OSBJ heeft een taak in het ontwikkelen van een signaalfunctie in de sector bijzondere jeugdzorg. Daarbij horen de detectie van signalen, het zoeken van een draagvlak, het opzetten van feedbacksystemen, het ontwikkelen van standpunten… Deze signaalfunctie wordt strikt gezien als het realiseren van de rechten van jongeren, zo rechtstreeks mogelijk. Ze wordt niet opgezet om sectorale belangen of werkgeversbelangen bij de overheid te gaan bepleiten. Dit laatste wordt voldoende waargenomen door de koepels.

Deel II - 92 -

2.4. Investeren in een verhoging van de deskundigheid over kinderrechten in Vlaanderen. De kinderrechtenbeweging in Vlaanderen is erg verspreid. Willen we deze concepten blijven ontwikkelen dan moet er ook ruimte worden gemaakt voor overleg en discussie met de centrale actoren. Deze discussie willen we mee aangaan.

3. Interne ontwikkeling Naast het opzetten van de hierboven vermelde acties moeten we ook intern bekijken hoe ver onze organisatie staat ten opzichte van al deze principes. Daarbij wordt nu minder en minder uitgegaan van een strikt thematisch onderscheid maar wordt gezocht naar verbindende concepten. Participatie is daar één van.

3.1. Participatie als dragend concept van de organisatie in functie van sectorondersteuning. Op beleidsniveau zal over de missie en visie van OSBJ worden gediscussieerd. Hier hoort ook een manier van aanpakken bij die zich laat kenmerken door de termen participatief, ondersteunend, en overlegmodel.

3.2. Detectie, draagvlak en feedbacksystemen verder ontwikkelen. (zie ook 2.)

Deel II - 93 -

Deel II - 94 -

DEEL III

COORDINEREN EN OPERATIONALISEREN VAN EEN SENSIBILISERINGSCAMPAGNE OMTRENT DE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND

Deel III

Deel III - 96 -

1. Situering De vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg kreeg in de overeenkomst met de Vlaamse Gemeenschap de nieuwe opdracht mee een sensibiliseringscampagne omtrent de bijzondere jeugdbijstand te coördineren en operationaliseren. De opdracht omvat onder meer: - sensibilisering van, en informatieverstrekking aan de verschillende sectoren en een ruimer publiek, o.m. magistratuur, advocatuur, maatschappelijk werkers, criminologen en scholen; - het verzorgen van perscommuniqués - het communiceren omtrent de werking van de bijzondere jeugdzorg naar alle sectoren en betrokkenen - het positief imago van de BJB te ondersteunen door acties

2. Werkgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ De OSBJ kon voor deze opdracht terugvallen op een reeds bestaande stuurgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’. Die stuurgroep was in april-mei 2002 opgericht buiten de OSBJ om, op initiatief van de drie koepelorganisaties uit de sector Bijzondere Jeugdbijstand. Het opzet van de stuurgroep was een sensibiliseringscampagne opzetten om een positieve beeldvorming van de sector te bewerkstelligen en zo een solidair maatschappelijk draagvlak te creëren. De nood aan middelen en personeelskracht voor zulk een omvangrijk project deed de stuurgroep evenwel besluiten haar werking in de OSBJ te integreren. De stuurgroep, die in 2004 haar naam wijzigde in ‘Werkgroep Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ kwam tussen juni 2003 en mei 2004 driemaal bijeen: op 2 juli 2003, 5 december 2003 en 17 maart 2004. Telkens ging het om vergaderingen waar praktische afspraken werden gemaakt over de taken van de werkgroep binnen de OSBJ, de financiële mogelijkheden en de aanwerving van een personeelslid. Een inhoudelijke startvergadering is gepland op 18 juni 2004.

3. Stand van zaken Zoals gezegd vormde de sensibiliseringscampagne een nieuwe opdracht, die niet in de voorgaande overeenkomsten was opgenomen. De OSBJ kon pas aan deze bijkomende taak beginnen zodra er een nieuw personeelslid voor aangeworven was. Wegens de laattijdige betaling van de toegekende gelden door de Vlaamse Overheid, moest de selectieprocedure evenwel gedurende ruim een half jaar uitgesteld worden. Op 19 december 2003 werd de vacature verspreid. De selectiegesprekken vonden plaats op 13 en op 17 februari 2004. Eén kandidate werd unaniem weerhouden, maar deze liet kort daarna weten dat ze niet inging op het aanbod. Daarop werd de vacature terug opengesteld vanaf 24 februari 2004. Ditmaal vonden de gespreksrondes plaats op 31 maart en 1 april 2004. Uiteindelijk kwam Maarten De Gendt in dienst vanaf 12 april 2004. Wegens de opzegperiode bij zijn vorige werkgever werkt hij slechts deeltijds (50%) tot 14 juni 2004. Na die datum komt hij voltijds in dienst.

Deel III - 97 -

De nieuwe medewerker hield zich bezig met een oriëntering binnen de sector en deed reeds voorbereidend werk voor het uittekenen van een communicatieplan: - Jaarverslagen, werkgroepverslagen en periodieke publicaties doornemen - De websites van de verschillende koepels, instellingen en organisaties uit de sector overlopen - Bijwonen van regionale overlegstructuren - Methodieken voorbereiden om tot imagobepaling voor de sector te komen en om oplossingsgerichte probleemanalyses van het imagoprobleem van de sector uit te voeren - Opleidingen volgen die OSBJ toelaten om verschillende aspecten van de communicatie (vb. uitbouwen van de website) in eigen beheer te doen.

4. Verdere planning Op 18 juni staat een eerste inhoudelijke vergadering van de werkgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ op stapel. Op die vergadering komen de nodige analyses en prioriteitenbepalingen aan bod die toelaten om in de zomer van 2004 een communicatieplan op te stellen. Vanaf het najaar 2004 kan de campagne dan geoperationaliseerd worden. Nog in de zomer van 2004 staat de uitbouw van een website en eventuele andere communicatiekanalen van OSBJ op het programma.

Deel III - 98 -

DEEL IV

OSBJ EN HET CREEREN VAN EEN PLATFORM

Deel IV

Deel IV - 100 -

Inleiding In de overeenkomst met de Vlaamse overheid staat de vierde doelstelling als volgt omschreven: “het creëren van een platform voor overleg, afstemming en kennisoverdracht inzake ontwikkelingen binnen de bijzondere jeugdbijstand waaruit voor de sector relevante thema’s gedestilleerd worden en waarvoor, in dialoog tussen overheid en sector, een planning opgemaakt wordt, met, inzake de vooropgestelde thema’s, perspectief op het bieden van daadwerkelijke methodische en inhoudelijke ondersteuning en effectevaluatie van vernieuwende methodieken, werkvormen en projecten” Tijdens de onderhandelingsfase heeft de OSBJ geijverd om die generieke doelstelling op te nemen. Gezien deze nieuwe opdracht binnen de overeenkomst geplaatst werd in een driejarig perspectief, was het voor de OSBJ uiteraard niet haalbaar om reeds voor juni 2003 – mei 2004 concrete realisaties aan te tonen. Dit eerste jaar was een periode van oriëntering, die in komende jaren tot operationalisering moet leiden.

1. Uitgangspunten De vereniging geeft al geruime tijd aan dat de OSBJ-werking best niet gereduceerd wordt tot enkele thema’s. Ook op de stuurgroep van maart 2004 werd opgemerkt dat de huidige beperkte thematische ondersteuning een onvoldoende basis biedt voor een langere termijnplanning. De vierde doelstelling veronderstelt dat de OSBJ een bredere ondersteuningsfunctie uitbouwt (methodische en inhoudelijke ondersteuning en effectevaluatie van vernieuwende methodieken, werkvormen en projecten’) en zich zo profileert naar de sector en de overheid. Hoe dit waar te maken vergt nog heel wat overleg en onderhandelingen. In eerste instantie staat de vereniging zelf, binnen haar organen, voor de opdracht het profiel van de OSBJ in dat perspectief uit te tekenen. In wat volgt kunnen we aangeven hoe die opdracht door de vereniging opgenomen wordt.

2. Actuele status Het team is vragende partij om de identiteit van de OSBJ (visie, missie, kerntaken) scherper uit te tekenen. Wanneer het team activiteiten ontwikkelt naar de sector, is het essentieel dat het werkveld weet wat het van de OSBJ kan verwachten. Anderzijds is het voor het team belangrijk planningsprocessen te kunnen opzetten vanuit een gedragen visie, waaruit prioritaire ondersteuningsfuncties kunnen afgeleid worden. Uit voorgaande delen van dit jaarverslag is duidelijk dat het team dit werk opgenomen heeft, zie de aanzetten tot visieontwikkeling, de uitwerking van conceptuele (verbindende) kaders en het zoeken naar structurele samenwerkingsverbanden. Om dit werk verder kwalitatief te kunnen uitbouwen vraagt het team dat de OSBJ als organisatie dit ook draagt. Daartoe wordt een inhoudelijk halfjaarlijks overlegplatform team-RvB voorzien. Een eerste overleg vond plaats op 17 februari.

Deel IV - 101 -

Ook voor de Raad van Bestuur van de OSBJ ligt deze kwestie al een lange tijd op tafel. Vaak terugkerende vragen waren: hoe is de private sector te vatten? Hoe bepaal je prioriteiten en/of ondersteuningsbehoeften? Hoe kom je tot een gemeenschappelijk plan? Wie kan spreken voor de sector? Hoe kom je tot democratische besluitvorming? Enzovoort. Om te komen tot antwoorden op al deze vragen stelde de RvB een stappenplan op. Vooreerst moest op korte termijn de interne werking van de organisatie sterker gemaakt worden. Zo werd afgesproken dat de drie koepels als dusdanig zitting hebben in de Raad van Bestuur, dat er gewerkt wordt met een jaarlijks roterend voorzitterschap (opgenomen door de koepels) en met een directie die meer executieven opneemt. Dit alles met de bedoeling als OSBJ coherenter, effectiever en efficiënter te kunnen werken. Een volgende stap is te komen tot een inhoudelijke omschrijving van missie en opdrachten van de OSBJ. Dit proces wordt vanaf juni 2004 intern opgestart. We kunnen hierbij reeds verwijzen naar een algemene teamvergadering (24 juni) en een Raad van Bestuur (29juni) waarin dit inhoudelijke werk geagendeerd staat. Het betreft zoektochten waar bakens uitgezet worden. Een inhoudelijke leidraad, die de missie en de kerntaken van de OSBJ aflijnt, is noodzakelijk opdat de OSBJ op een constructieve wijze zou kunnen inspelen op dynamische ontwikkelingen zowel binnen de sector als binnen de ruimere maatschappelijke (politieke) context. Het is zeer goed mogelijk dat die noodzaak zich in een zeer nabije toekomst zal manifesteren. We verwijzen naar de nieuwe Vlaamse regering, de nieuwe beleidsmakers en –medewerkers, de opvolging van het convenant dat op een bepaalde datum eindigt, de vragen en verwachtingen van de sector, de vragen ook van andere sectoren om met de OSBJ samenwerkingsverbanden op te zetten… Een inhoudelijke visie is noodzakelijk maar niet voldoende. Op basis van de visie zullen diverse methodieken, (actie)strategieën, samenwerkingsafspraken en –akkoorden gekozen worden, uiteraard rekening houdende met praktische mogelijkheden en beperkingen, zoals financiële draagkracht, beschikbaarheid van personeel… Bovendien blijven een permanente reflectie op en evaluatie van de vooropgestelde doelen en werkvormen essentieel, zodat op elk moment kan bijgestuurd worden indien nodig.

Deel IV - 102 -

DEEL V

BIJLAGEN

Deel V

Deel V - 104 -

Bijlagen: Algemeen 1. Activiteitenverslag: chronologisch overzicht juni 2003 – juni 2004

Deel V - 105 -

Deel V - 106 -

Activiteitenverslag: chronologisch overzicht juni 2003 – juni 2004 DATA

ACTIVITEIT

CONTACT

02.06.03 02.06.03 02.06.03 05.06.03

Team kinderrechten Contact en overleg met Sofie Sap Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Brugge Werkgroep herstel

06.06.03 10.06.03 11.06.03 13.06.03

Meerjarenbegroting in samenwerking met Bruno Deprins (boekhouder) Begeleidingsteam Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven Werkgroep sensibilisering van de balie Studiedag te Lokeren: ‘Participatie in de jeugdhulp’ (organisatie Universiteit Gent) Werkgroep minderjarigen Kortrijk Werkgroep protocol BAL (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) Comité V West-Vlaanderen Stuurgroep herstelbemiddeling minderjarigen Antwerpen Raad van Bestuur OSBJ Themadag voor de drie afhandelingen: ‘Pedagogisch perspectief in het jeugdsanctierecht – meest wenselijke reactie op jeugddelinquentie’ (organisatie vzw OSBJ) Team kinderrechten: evaluaties workshops Begeleidingsgroep vereffeningsfonds Limburg Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Leuven Stuurgroep Hergo Team herstelgerichte afhandelingen

M.B., G.S. G.S. M.B. L.B., M.B., H.G., G.S., H.V. G.S. M.B. M.B. M.B., H.G.,

16.06.03 16.06.03 16.06.03 17.06.03 18.06.03 19.06.03 20.06.03 20.06.03 23.06.03 25.06.03 27.06.03

M.B. L.B. L.B. M.B. G.S. L.B., M.B., H.G., G.S.

27.06.03 Werkgroep jeugddelinquentie Vlaamse Jeugdraad 30.06.03 Stuurgroep arrondissement Mechelen

M.B., G.S. L.B. L.B. L.B. L.B., M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. H.G. H.G.

02.07.03 07.07.03 09.07.03 10.07.03 10.07.03 23.07.03

G.S. H.G. M.B. M.B. H.G. H.G.

Bijeenkomst stuurgroep Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand Overleg met An Wuyts van Vizier Antwerpen Werkgroep sensibilisering van de balie Redactieraad Nieuwsbrief Jeugdrecht Voorbereiding vergadering: samenwerking Antwerpen - Noord-Brabant Overleg op het kabinet van de Vlaamse Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen i.v.m regionale beleidscommunicatie via regionale kanalen

20.08.03 Overleg met Wim Malfliet – Artevelde-hogeschool i.v.m vorming verslaggeving door vzw Jongerenbegeleiding 27.08.03 Begeleidingsteam Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven

M.B.

03.09.03 Raad van Bestuur OSBJ 04.09.03 Interne visiedag OSBJ

G.S. L.B., M.B., H.G., G.S., H.V. M.B., G.S. L.B. M.B.

M.B.

05.09.03 Contact lunch Sint-Jorissite 08.09.03 Visiedag BAAL te Hasselt 09.09.03 Feedbackronde: ‘Positie en participatie van de cliënt’. Integrale Jeugdhulp. 09.09.03 Werkgroep protocol BAL (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) L.B.

Deel V - 107 -

09.09.03 Deontologische commissie herstelbemiddelaars 09.09.03 Overleg i.v.m registratie en themadag Franse Gemeenschap 10.09.03 Overleg op het kabinet van de Vlaamse Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen i.v.m regionale beleidscommunicatie via regionale kanalen 11.09.03 Begeleidingsgroep vereffeningsfonds West-Vlaanderen 12.09.03 Stuurgroep dienstverlening Antwerpen 16.09.03 Vergadering met de diensten m.b.t mediacampagne (regionale beleidscommunicatie via regionale kanalen) 16.09.03 Stuurgroep arrondissement Turnhout 17.09.03 Integrale Jeugdhulp: Participatie – actiedag in het teken van cliëntenparticipatie – deelname OSBJ aan de uitwisselingsbeurs 18.09.03 Algemeen team 19.09.03 Overleg met Jos Peeters ter voorbereiding van de themadag ‘Sanctioneren’ 22.09.03 Overleg op het kabinet van de Vlaamse Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen i.v.m regionale beleidscommunicatie via regionale kanalen 22.09.03 Pedagogisch overleg met coördinatoren van vzw Jongenstehuizen Ivo Cornelis n.a.v Procesmap – vraagbaak kinderrechten 23.09.03 Werkgroep participatie Integrale Jeugdhulp 24.09.03 Studiedag in het federaal parlement: ‘Straffe gasten’ (organisatie Vlaamse Jeugdraad) 25.09.03 Algemeen team 25.09.03 26.09.03 29.09.03 30.09.03

Sollicitatiegesprekken Sollicitatiegesprekken Sollicitatiegesprek Stuurgroep herstelbemiddeling minderjarigen Antwerpen

01.10.03 Stuurgroep Hergo 02.10.03 Raad van Bestuur OSBJ 03.10.03 Studiedag vzw Raad van Ouders van de jeugdhulp ‘Jeugdzorg? Nooit van gehoord’ 06.10.03 Team Gemeenschapsdienst BAAL 06.10.03 Overleg met Mia Claes i.v.m de themadag voor de vereffeningsfondsen 07.10.03 Stuurgroep arrondissement Mechelen 07.10.03 Sollicitatiegesprek 08.10.03 Gesprek geselecteerde kandidaten met de Raad van Bestuur 09.10.03 Stuurgroep Alternatieve Maatregelen Kortrijk 10.10.03 Opleiding contextuele hulpverlening 13.10.03 Sollicitatiegesprekken 14.10.03 Themadag voor de vereffingsfondsen: ‘Schaderegeling en verzekeringen - Samenspraak rond de betekenis van het fonds’ (organisatie vzw OSBJ) 15.10.03 Werkgroep protocol BAL (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) 15.10.03 Deontologische commissie herstelbemiddelaars 16.10.03 Algemeen team 20.10.03 21.10.03 21.10.03 21.10.03 Deel V - 108 -

Overleg met Kurt Debacker (medewerker kinderrechten en participatie) Werkgroep vorming & training Suggnomè Overleg met Bruno Deprins (boekhouder) Stuurgroep herstelbemiddeling Gent

M.B. L.B., H.G. H.G. L.B. H.V. L.B., M.B., H.G., G.S. M.B. M.B., G.S. L.B., M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. M.B. H.G. M.B. M.B. M.B., G.S. L.B., M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. L.B., M.B., G.S. L.B., M.B., G.S. L.B., M.B., G.S. M.B. L.B. H.E., G.S. M.B. H.V. L.B., M.B. H.G. M.B., G.S. G.S. M.B. H.G. M.B., H.G., G.S. L.B., M.B., G.S. L.B. M.B. L.B., M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. G.S. L.B. G.S. L.B.

22.10.03 Gesprek geselecteerde kandidaten met de Raad van Bestuur 22.10.03 Begeleidingsteam Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven 23.10.03 Studiedag vzw Jongerenbegeleiding: ‘Nieuwe risicogroepen in de samenleving en de jeugdbijstand?!’ 24.10.03 Themadag Kinderrechten: ‘Sanctioneren als kansen geven. Aflijnen en verdergaan’ (organisatie vzw OSBJ) 24.10.03 Opleiding contextuele hulpverlening 30.10.03 Overleg met onderzoeksmedewerkers van UFSIA Antwerpen i.v.m beleidsonderzoek naar autochtone en allochtone jongeren met gedragsen/of psychische problemen in de repressieve en penitentiaire hulpverlening

G.S. M.B. M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. L.B., M.B., G.S.

03.11.03 Overleg met Sofie Sap 03.11.03 Team Gemeenschapsdienst BAAL 04.11.03 Algemeen team (bespreking visietekst)

G.S. H.V. L.B., M.B., H.E., H.G., G.S., H.V. G.S. L.B. M.B., H.G., G.S.

05.11.03 Overleg met Joke Callewaert (medewerker jeugddelinquentie) 05.11.03 Overleg met Geert Jespers i.v.m registratie 06.11.03 Persmededeling van het kabinet van Vlaams Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen. Minister Byttebier stimuleert herstelgerichte afhandelingen van delicten gepleegd door minderjarigen 06.11.03 Overleg met Kamer van Koophandel en vereffeningsfonds Antwerpen 07.11.03 Opleiding contextuele hulpverlening 07.11.03 Workshop Kinderrechten vzw Don Bosco Genk en DC De Passer Genk 12.11.03 Studiereis Nederland voor de begeleiders van Leerprojecten (organisatie vzw OSBJ) 13.11.03 Studiereis Nederland voor de begeleiders van Leerprojecten (organisatie vzw OSBJ) 14.11.03 Preventiebeurs (organisatie: dienst Welzijn/Preventie Mechelen) 14.11.03 Algemeen team 17.11.03 17.11.03 17.11.03 18.11.03 18.11.03 18.11.03 18.11.03 19.11.03 19.11.03 19.11.03 20.11.03 21.11.03 21.11.03 24.11.03 25.11.03 25.11.03 26.11.03 26.11.03

H.G. H.G.

L.B. H.G. M.B. M.B., J.C., G.S., H.V. M.B., J.C., G.S., H.V.

H.G. L.B., M.B., H.G., G.S., H.V. Algemeen team (bespreking visietekst) L.B., M.B., J.C., H.G., G.S., H.V. Werkgroep minderjarigen Kortrijk M.B., J.C. Overleg met Geert Jespers i.v.m registratie L.B. Werkgroep protocol BAL (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) L.B., H.G. Werkgroep participatie Integrale Jeugdhulp M.B. Werkgroep deontologie herstelbemiddelaars M.B., J.C. Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Leuven L.B. Stuurgroep herstelbemiddeling Ieper M.B., J.C. Raad van Bestuur OSBJ G.S., H.E. Algemene vergadering OSBJ G.S., H.E. Overleg met vereffeningsfonds Antwerpen i.v.m verzekeringen jongere M.B. op prestatieplaatsen Ondertekening protocollen jeugddelinquentie en herstelbemiddeling M.B., J.C. minderjarigen Antwerpen Opleiding contextuele hulpverlening H.G. Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Brugge L.B., J.C. Overleg met Peter Brants (Kinderrechtencommissariaat) i.v.m M.B. afzonderingsmaatregelen Overleg met Miet Budo (stagiaire BAAL) i.v.m rechtswaarborgen M.B. Studiereis Engeland (organisatie: Bemiddelingsdienst Leuven) L.B. Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Kortrijk M.B. Deel V - 109 -

27.11.03 Studiereis Engeland (organisatie: Bemiddelingsdienst Leuven) 27.11.03 Team herstelgerichte afhandelingen 28.11.03 Overleg met Bernadette Claes van BAAL i.v.m onderzoeksopdracht stagiaire 28.11.03 Studiereis Engeland (organisatie: Bemiddelingsdienst Leuven)

L.B. M.B., J.C., H.E., H.G., G.S., H.V. H.G. L.B.

01.12.03 Team Gemeenschapsdienst BAAL 02.12.03 Overleg met Jeugdrechter Pasqual Argentinië

J.C., H.V. L.B.

03.12.03 Colloquium Participatie Integrale Jeugdhulp 03.12.03 Begeleidingsteam Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven 04.12.03 Overleg over SIB-Minderjarigen met BAAL en Steunpunt Algemeen Welzijnswerk 04.12.03 Algemeen team

M.B., K.D. M.B. L.B., M.B., J.C., K.D., H.G., G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. G.S. H.G. J.C. L.B. L.B. M.B.

05.12.03 05.12.03 08.12.03 08.12.03 10.12.03 11.12.03 11.12.03 15.12.03

15.12.03 15.12.03 15.12.03 16.12.03 16.12.03 17.12.03 18.12.03

Stuurgroep / Adviesgroep ' Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand' Opleiding contextuele hulpverlening Werkgroep procedure BAAL Vorming Balie (organisatie: BAL) Werkgroep vorming & training Suggnomè Stuurgroep Alternatieve Maatregelen: Overleg over visie op de procedure alternatieve maatregelen met raadsheer S. Oplinus - Kortrijk Toer van België ( met oa. voorstelling OSBJ aan Bulgaarse delegatie) Symposium ‘Vlaams beleid inzake jeugddelinquentie’ waar o.a. Hilde eudens, medewerker van de Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdbijstand als expert een voorzet tot vernieuwende visie voor een toekomstig Vlaams beleid inzake jeugddelinquentie presenteerde. Werkgroep participatie Integrale Jeugdhulp Samenspraak Suggnomè ‘Bemiddeling langs beide kanten van de taalgrens. Dekt de vlag dezelfde lading?’ Comité V West-Vlaanderen Overleg met Wim Schreyen i.v.m huurovereenkomst Paters Dominicanen Lunchen met Justitie: ‘Criminaliteit en ethiek: op zoek naar een ethisch begeleidingsmodel’ Studiedag Jeugdcriminologie en Jeugdbeschermingsrecht 2003-2004: ‘Jeugdsanctierecht en Jeugdzorg in Twee Culturen Recente Ontwikkelingen in Vlaanderen en Nederland’ KULeuven Team jeugddelinquentie

18.12.03 Werkgroep herstel 18.12.03 Raad van Bestuur OSBJ 18.12.03 Eindejaarsreceptie met leden van de Raad van Bestuur 19.12.03 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Mechelen 19.12.03 Opleiding contextuele hulpverlening 22.12.03 Interview door Dirk Schellekens, journalist van HUMO (op de dienst ADAM)

Deel V - 110 -

L.B. H.G., G.S.

K.D. J.C. L.B. G.S., H.E. L.B., M.B., J.C., H.G., G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., G.S. L.B., M.B., J.C., H.G., G.S., H.V. L.B., M.B., J.C., H.G., G.S., H.V. G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., H.G., G.S., H.V. M.B. H.G. H.G.

DATA

ACTIVITEIT

CONTACT

05.01.04 Westvlaams Aanspreekpunt Kinderrechten

K.D.

08.01.04 Conclaafdagen in De Kluis te Sint Joris Weert

L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S., H.V. J.C. J.C. H.G. M.B. L.B., J.C. G.S., H.E. G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. H.G. H.G. H.G. L.B. L.B. M.B. L.B., M.B., J.C., H.E., H.G., L.B. L.B. K.D. M.B., K.D. J.C. J.C. L.B., M.B., J.C., H.G., H.E. (+ K.D., G.S.) L.B., H.G., G.S.

09.01.04 Conclaafdagen in De Kluis te Sint Joris Weert 12.01.04 12.01.04 13.01.04 13.01.04 14.01.04 14.01.04 14.01.04 15.01.04

Werkgroep procedure BAAL Team Gemeenschapsdienst BAAL Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Antwerpen Deontologische adviescommissie herstelbemiddelaars Overleg over SIB-Minderjarigen (SAW – BAAL – OSBJ) Raad van Bestuur OSBJ Stuurgroep / Adviesgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ Algemeen team

15.01.04 15.01.04 16.01.04 19.01.04 20.01.04 20.01.04 22.01.04

Vergadering Vlaamse Jeugdraad Overleg met studenten van de Universiteit Gent Opleiding contextuele hulpverlening Comité V West-Vlaanderen Overleg met Inge Vanfraechem over het verder zetten van Hergo Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Turnhout Team jeugddelinquentie

22.01.04 26.01.04 27.01.04 27.01.04 27.01.04 28.01.04 29.01.04

Overleg met Annemieke Wolthuys (Defence for Children, Nederland) Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Leuven Werkgroep participatie Integrale Jeugdhulp Team kinderrechten Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Gent Begeleidingsteam Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven Team jeugddelinquentie ( + overleg over opdracht Raad van Bestuur )

29.01.04 Overleg over studiedag Hergo van 8 maart 2004 op het kabinet van Minister Byttebier 30.01.04 Opleiding contextuele hulpverlening 30.01.04 Overleg met Vlaamse Jeugdraad i.v.m participatie in Integrale Jeugdhulp 30.01.04 Contactlunch Sint Jorissite Brussel 30.01.04 Debatlunch: ‘Nieuwe projecten in de jeugdbijstand: intensieve contextbegeleiding’ (Contactcomité org.jeugdzorg, regio Brussel) 30.01.04 Vorming over seksueel misbruik bij niet begeleide minderjarige vluchtelingen.

H.G. K.D. K.D., G.S. M.B., J.C. M.B., J.C.

02.02.04 Westvlaams Aanspreekpunt Kinderrechten 02.02.04 Werkgroep procedure BAAL 02.02.04 Team Gemeenschapsdienst BAAL

K.D. J.C. J.C.

02.02.04 Team kinderrechten & participatie 02.02.04 Werkoverleg met Sofie Sap (Administratie Bijzondere Jeugdbijstand)

M.B., K.D. G.S.

03.02.04 Themadag voor de leerprojecten: ‘Werken met en rond de context van jongeren – Werkvormen en methodieken ’ (organisatie: OSBJ)

J.C., G.S., H.V.

Deel V - 111 -

03.02.04 Overleg met studente Universiteit Gent 05.02.04 Team jeugddelinquentie 05.02.04 Vergadering Stichting Welzijnszorg Provincie Antwerpen ter voorbereiding van de studiedag over inzagerecht in dossiers. 05.02.04 Begeleidingsgroep vereffeningsfonds West-Vlaanderen 06.02.04 Overleg over SIB-Minderjarigen (SAW – BAAL – OSBJ) 07.02.04 Studiedag ‘Nieuwe vzw-wet in de praktijk. Aansprakelijkheid in een vzw’ (organisatie: VSDC vzw) 09.02.04 Studiedag ‘Jeugdhulpverlening en Participatie’ (organisatie: IJH en provincie Vlaams-Brabant) 09.02.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Brugge (o.a. presentatie visietekst OSBJ) 09.02.04 Overleg met Mia Claes ter voorbereiding van de introductiecursus 10.02.04 Overleg met vzw Suggnomè over visietekst 11.02.04 Ad hoc vergadering Regionale stuurgroepen Integrale Jeugdhulp 12.02.04 Algemeen team 12.02.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Kortrijk 12.02.04 Voorstelling visietekst OSBJ op uitnodiging van Vlaams Welzijnsverbond te Beveren-Waas 13.02.04 Studiedag ‘Kwaliteit en tevredenheid in de jeugdhulpverlening’ (organisatie: Contactcomité Jeugdzorg i.s.m vakgroep Sociale Agogiek) 13.02.04 Selectiegesprekken vacature ‘Communicator’ 16.02.04 Themawerkgroep kinderrechten 16.02.04 Afsluiting boekjaar 2003 in samenwerking met boekhouder 16.02.04 Overleg met Inge Vanfraechem betreffende studiedag Hergo van 08 maart 2004 16.02.04 Overleg over een registratiesysteem voor helpdeskvragen 16.02.04 Comité V West-Vlaanderen 17.02.04 Comité V Antwerpen 17.02.04 Raad van Bestuur OSBJ 17.02.04 Inhoudelijk overleg met Raad van Bestuur 18.02.04 Voorbereiding van werklunch met de balie Turnhout betreffende herstelgerichte initiatieven 18.02.04 Overleg met Herman De Wispelaere over de stand van zaken betreffende herstelbemiddeling te Ieper 18.02.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Ieper 18.02.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Oudenaarde 19.02.04 Algemeen team 19.02.04 Team jeugddelinquentie 19.02.04 20.02.04 20.02.04 20.02.04

Werkgroep deontologie herstelbemiddelaars Suggnomè - OSBJ Overleg met Sofie Sap i.v.m de nieuwe initiatieven Intern overleg betreffende de nieuwe initiatieven Colloquium ‘Slachtoffers en rechtsgelijkheid’ (organisatie: Steunpunt Algemeen Welzijnswerk) 20.02.04 Les over registratie voor de 3 afhandelingen (organisatie: OSBJ) 23.02.04 Overleg met Provincie Limburg i.v.m onderzoek BAAL (ondersteuning OSBJ) 23.02.04 Team jeugddelinquentie Deel V - 112 -

L.B. L.B., J.C., H.E., H.G. M.B. L.B. L.B., J.C., H.G. G.S., H.E. M.B., K.D. J.C., H.G. L.B. L.B., M.B., J.C., H.G. K.D. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. L.B. H.G. K.D. G.S. M.B., K.D., G.S. G.S., H.E. L.B., H.G. M.B., K.D., H.E. L.B. L.B. G.S., H.E. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. M.B. H.G. H.G. J.C. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. L.B., M.B., J.C., H.E., H.G. M.B. J.C. J.C., K.D. M.B. L.B., H.E., H.G. H.G. L.B., M.B., J.C., H.G.

24.02.04 24.02.04 24.02.04 24.02.04 25.02.04

Tussentijds evaluatiegesprek Tussentijds evaluatiegesprek Overleg met Sofie Sap i.v.m de nieuwe initiatieven Werkgroep jeugdsanctierecht Bespreking met Leo Van Garsse over de ‘kadernota betreffende de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming’ van de federale regering 26.02.04 Overleg met BAAL en SIB i.v.m de studienamiddag SIB-Minderjarigen van 7 mei 2004 26.02.04 Methodiekgroep Hergo

J.C., G.S. K.D., G.S. J.C. H.G. L.B., M.B., H.G.

27.02.04 Overleg i.v.m de advocatuur (op vraag van Bemiddelingsdienst Arrondissement Kortrijk)

M.B.

01.03.04 Teamvergadering BIC Mechelen ter voorbereiding van de stuurgroep van 11 maart 2004 01.03.04 Werkgroep procedure BAAL 01.03.04 Westvlaams Aanspreekpunt Kinderrechten 01.03.04 Werklunch met Johan Put 01.03.04 Team Gemeenschapsdienst BAAL 02.03.04 Introductiecursus herstelbemiddelaars (organisatie: OSBJ) 02.03.04 Overleg met Inge Baeten van het VAD 02.03.04 Deontologische adviescommissie herstelbemiddelaars 03.03.04 Werkgroep particpatie Integrale Jeugdhulp

H.G.

03.03.04 Overlegvergadering op kabinet Minister Byttebier met Vlaamse actoren over jeugdrecht n.a.v de kadernota van federale regering 04.03.04 Team jeugddelinquentie 04.03.04 Werkgroep communicatie en documentatie Suggnomè 04.03.04 Werkgroep internationaal Suggnomè 05.03.04 Opleiding contextuele hulpverlening 05.03.04 Overleg met Johan Van Genechten SAW i.v.m voogdij NBBM 08.03.04 Studiedag ‘Herstelgericht groepsoverleg als antwoord op ernstige jeugddelinquentie: de pilootfase voorbij’ (organisatie: Kabinet Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke kansen i.s.m OSBJ) 08.03.04 Overleg Werkgroep Jeugdsanctierecht op kabinet Minister Onkelinx naar aanleiding van de kadernota van federale regering 08.03.04 Overleg OSBJ op kabinet Minister Onkelinx n.a.v. de kadernota van federale regering 09.03.04 Stuurgroep jeugddelinquentie Antwerpen 09.03.04 Team kinderrechten 10.03.04 Introductiecursus herstelbemiddelaars (organisatie: OSBJ) 10.03.04 Interview door CBGS voor onderzoek: participatie in IJH 11.03.04 Werkgroep jeugdsanctierecht 11.03.04 Vorming ‘La place de l’enfant dans la procédure pénale’ (organisatie: Jeunesse et Droit Liège) 11.03.04 Overleg met Wim Malfliet en Els Willems i.v.m de vorming over (open) verslaggeving 11.03.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Mechelen (o.a. presentatie visietekst OSBJ)

J.C., H.G. L.B.

J.C. K.D. M.B. J.C. L.B., J.C. M.B. M.B. K.D. L.B., H.G. L.B., M.B., J.C., H.E., H.G. H.G. L.B., J.C. H.G. M.B. L.B., M.B., J.C., H.G. G.S. H.G. H.G. H.G. K.D., M.B. L.B., J.C., H.G. K.D. H.G. J.C. M.B. H.G.

Deel V - 113 -

12.03.04 Overleg i.v.m verkenning SIB-M in Mechelen (BIC-SIB-BAAL-OSBJ) 12.03.04 Samenspraak Suggnomè ‘Artikel 10 van het Kaderbesluit van de Europese Unie van 15 maart 2001: reflecties vanuit het beleid en de slachtofferbeweging’ 12.03.04 Les geven over jeugdbeschermingsrecht in marketingopleiding, Departement Echo, KHLeuven 15.03.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Leuven 15.03.04 Informatienamiddag voogdij NBBM: voordracht geven over deontologie en beroepsgeheim 15.03.04 Werkgroep herstelbemiddeling minderjarigen Kortrijk 15.03.04 Comité V West-Vlaanderen 16.03.04 Introductiecursus herstelbemiddelaars (organisatie: OSBJ) 16.03.04 Debatlunch contactcomité Vlaams-Brabant: voorstelling OSBJ 16.03.04 Stuurgroep OSBJ 17.03.04 Stuurgroep / Adviesgroep ‘Jaar van de Bijzondere Jeugdbijstand’ 18.03.04 Algemeen team 18.03.04 Team jeugddelinquentie 19.03.04 Spreker + inleider werklunch te Turnhout voorstelling herstelgerichte afhandelingen (organisatie: balie Turnhout) 19.03.04 Overleg met Sofie Sap i.v.m de nieuwe initiatieven 19.03.04 Opleiding contextuele hulpverlening 22.03.04 Voorbereiding studienamiddagen 07 en 22 oktober 2004 over inzagerecht in dossiers. Stichting welzijnszorg Provincie Antwerpen 22.03.04 Werkgroep procedure BAAL 22.03.04 Interprovinciaal overleg vereffeningsfondsen (organisatie: OSBJ) 23.03.04 Vorming ‘La place de l’enfant dans la procédure pénale’ (organisatie: Jeunesse et Droit Liège) 23.03.04 Themawerkgroep kinderrechten 24.03.04 Overleg met Ivan Konovaloff (GAMBAS) i.v.m update van Vlaams overzicht 26.03.04 Overleg met Jean-François Servais (Service du Droit des Jeunes) 26.03.04 Opleiding van de dienst voogdij bij het Ministerie van Justitie: vorming geven over de deontologie van de voogden en de dienst voogdij (coördinatie: OCIV en Service du Droit des Jeunes) 26.03.04 Opleiding contextuele hulpverlening 29.03.04 Introductiecursus herstelbemiddeling (organisatie: OSBJ) 30.03.04 Vorming ‘La place de l’enfant dans la procédure pénale’ (organisatie: Jeunesse et Droit Liège) 30.03.04 Werkgroep participatie Integrale Jeugdhulp 30.03.04 Overleg met de medewerkers van ADAM / Elegast te Antwerpen i.v.m de visietekst OSBJ 31.03.04 Informatienamiddag i.v.m het decreet rechtspositie minderjarige (organisatie: Integrale Jeugdhulp) 31.03.04 Selectiegesprekken vacature ‘Communicator’ 01.04.04 01.04.04 02.04.04 06.04.04

Team jeugddelinquentie Raad van Bestuur OSBJ Centrale commissie Integrale Jeugdhulp Overleg met Carine De Wilde van Beleidsondersteuningsteam (BOT) Integrale Jeugdhulp 06.04.04 Overleg met Maarten De Gendt (communicator) 06.04.04 Team jeugddelinquentie Deel V - 114 -

J.C., H.G. J.C. H.G. L.B. M.B. L.B. L.B. L.B., J.C. M.B. K.D., H.G., G.S. G.S. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. L.B., M.B., J.C., H.G. M.B. J.C. H.G. K.D. J.C. L.B., M.B. J.C. M.B., K.D., G.S. H.E. M.B. M.B. H.G. L.B., M.B. J.C. K.D. H.G. K.D. G.S. L.B., M.B., J.C., H.G. H.E., G.S. K.D. M.B., K.D. G.S. L.B., M.B., J.C., H.G.

06.04.04 Werkgroep procedure BAAL 08.04.04 Algemeen team 13.04.04 15.04.04 16.04.04 19.04.04 19.04.04 19.04.04 20.04.04 20.04.04 21.04.04 21.04.04 22.04.04 22.04.04 22.04.04 23.04.04 26.04.04 26.04.04 26.04.04 26.04.04 27.04.04 27.04.04 27.04.04 28.04.04 29.04.04 29.04.04 29.04.04 29.04.04 29.04.04 30.04.04 30.04.04 30.04.04

Deontologische adviescommissie herstelbemiddelaars Voorbereiding themadag Gemeenschapsdienst van 04 mei 2004 Overleg i.v.m SIB-M (BIC-SIB-BAAL-OSBJ) Introductiecursus herstelbemiddeling Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Brugge Comité V West-Vlaanderen Overleg met Suggnomè over de nota van de OSBJ m.b.t de stuurgroepen Discussieforum over de finaliteit van leerprojecten (organisatie: OSBJ) Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Veurne Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Oudenaarde Themadag ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ in provincie West-Vlaanderen (organisatie : OSBJ) Overleg Administratie / koepels / OSBJ i.v.m samenwerkingsovereenkomsten herstel Begeleidingsgroep vereffeningsfonds West-Vlaanderen Themadag voor de drie afhandelingen: ‘Voorzet tot visie voor een toekomstige aanpak van jeugddelinquentie’ en ‘Arrondissementeel overlegplatform voor de minderjarigen’ (organisatie: OSBJ) Werkgroep deontologie herstelbemiddelaars Suggnomè-OSBJ Overleg met Inge Vanfraechem i.v.m werkgroep internationaal Team Gemeenschapsdienst BAAL Overleg met studente Sociale Agogiek UGent Vorming ‘Gedwongen hulpverlening. Kans op slagen (en verwondingen)?’ (organisatie: Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen - VAD) Werkgroep vorming & training Suggnomè Vergadering m.b.t registratieonderzoek BAAL Methodiekgroep Hergo Themadag ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ in provincie Vlaams-Brabant (organisatie : OSBJ) Overleg i.v.m de studienamiddag SIB-Minderjarigen van 7 mei 2004 (met BAAL – SIB) Ondertekening protocol Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven (BAL) Filmvoorstelling ‘La Haine’ n.a.v 5-jarig bestaan van vzw Suggnomè (organisatie : Stuurgroep BAL) Vorming ‘Ontwikkelingsstoornissen en criminaliteit’ (dhr. Jonker, directeur Den Engh) (organisatie: vzw Wat nu? en Sociale Hogeschool Heverlee) Opleiding contextuele hulpverlening Contactlunch met medewerkers Vlaamse Liga tegen Kanker Ravenstraat Leuven Werkgroep internationaal Suggnomè

02.05.04 Verhuis medewerkers OSBJ Leuven naar Brussel, Cellebroersstraat 16 03.05.04

J.C. L.B., M.B., J.C., K.D., H.E., H.G., G.S. M.B. J.C., K.D. J.C. L.B. M.B. M.B. L.B., M.B., H.G J.C., H.G., G.S. H.G. J.C. M.B., K.D. J.C., H.G., G.S. L.B. L.B., M.B., J.C., H.G. M.B. L.B., J.C. J.C. K.D. M.B. L.B. H.G. L.B. M.B., K.D. J.C. L.B., H.G. L.B., H.G. M.B. H.G. L.B., J.C., H.E. J.C. L.B., M.B., J.C., K.D., M.D., H.E., H.G. M.B., K.D.

Voorbereiding vorming ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ van 01 juni 2004 in De Mutsaard te Antwerpen 04.05.04 Themadag voor de Gemeenschapsdiensten: ‘Participatie gekaderd’ – J.C., K.D. Beroepsgeheim?! Ook voor de verantwoordelijken van de prestatieplaats

Deel V - 115 -

04.05.04 04.05.04 05.05.04 05.05.04 05.05.04 06.05.04

en de collega’s op de prestatieplaats’ – ‘Sanctie bij het niet naleven van de verplichtingen’ (organisatie: OSBJ) Vorming ‘Gedwongen hulpverlening. Kans op slagen (en verwondingen)?’ (organisatie: Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen - VAD) Overleg met Sofie Sap i.v.m overlegplatforms Overleg met Forensische unit van Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Westvlaams Aanspreekpunt Kinderrechten Vorming door Allan MacRae i.v.m hergomethodiek voor leden van de methodiekgroep (organisatie: OSBJ) Algemeen team

06.05.04 Team jeugddelinquentie 07.05.04 Themadag ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ in provincie Oost-Vlaanderen (organisatie : OSBJ) 07.05.04 Studienamiddag ‘Het leerproject ‘Slachtoffer in Beeld – minderjarigen” als reactie op jeugddelinquentie’ (organisatie: BAAL – SAW – OSBJ) 10.05.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Leuven 10.05.04 Stuurgroep Alternatieve Maatregelen Kortrijk 10.05.04 Overleg met Orde Vlaamse Balies 10.05.04 Overleg met Leo Van Garsse en Tom Goosen i.v.m studiedag van 27 mei 2004 voor Vlaamse advocaten 11.05.04 Vorming ‘Communiceren met jongeren’ – Dr. Martine Delfos 11.05.04 Workshop ‘Branding en not-for-profit’ i.f.v campagne Bijzondere Jeugdbijstand (organisatie: Stichting Marketing) 11.05.04 Overleg met de diensten i.v.m het ontwikkelen van een kwaliteitsbeleid 11.05.04 Stuurgroep jeugddelinquentie Antwerpen 12.05.04 Denktank ‘Gedwongen hulp als reactie op een delict’ (organisatie OSBJ) 12.05.04 Raad van Bestuur OSBJ 13.05.04 Themadag ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ in provincie Antwerpen (organisatie: OSBJ) 13.05.04 Team jeugddelinquentie 13.05.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Mechelen 13.05.04 Vorming ‘Ambulante hulpverlening bij hechtingsstoornis’ (organisatie: vzw Wat nu? en Sociale Hogeschool Heverlee) 14.05.04 Begeleidingsgroep vereffeningsfonds Antwerpen 14.05.04 Opleiding contextuele hulpverlening 17.05.04 Voorbereiding themadag voor de drie afhandelingen van 14 juni 2004 in Gacep te Charleroi 17.05.04 Werkgroep minderjarigen Kortrijk 17.05.04 Gesprek met Sven De Becker van de JO-lijn 18.05.04 Stuurgroep onderzoek BAAL 18.05.04 Overlegvergadering op kabinet Minister Byttebier met Vlaamse actoren over jeugdrecht n.a.v de kadernota van federale regering 18.05.04 Vorming geven over ‘Schrijven van overeenkomsten’ in het kader van de vormingsreeks voor dader-slachtoffer-bemiddelaars (organisatie: Suggnomè in samenwerking met OSBJ) 19.05.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Ieper 24.05.04 Voorbereiding vorming ‘Anders Bekijken !? Kinderen en jongeren hebben recht op jou’ van 03/06 in West-Vlaamse Jeugdzorg te Kortrijk 24.05.04 Overleg met Suggnomè ivm stuurgroepen en overlegplatforms 24.05.04 Team Gemeenschapsdienst BAAL 24.05.04 Werkgroep communicatie en documentatie Suggnomè Deel V - 116 -

M.B. L.B., H.G. M.B., H.G. K.D. L.B. L.B., M.B., J.C., K.D., M.D., H.E., H.G. L.B., M.B., J.C., H.G. M.B., K.D J.C., H.G. L.B. L.B. M.B. M.B. M.B. M.D. J.C. H.G. L.B., M.B., J.C., H.G. H.E., G.S. M.B., K.D. L.B., J.C., H.G. H.G. M.B. L.B. H.G. J.C. L.B. M.B., K.D. H.G. L.B., H.G. M.B. H.G. M.B., K.D. L.B., H.G. J.C. H.G.

25.05.04 Stuurgroep herstelbemiddeling arrondissement Gent 26.05.04 Intervisie herstelbemiddeling (organisatie: OSBJ) 26.05.04 Deelname aan Regionaal Overleg Bijzondere Jeugdbijstand BruggeOostende 27.05.04 Team jeugddelinquentie 27.05.04 Studienamiddag voor de Vlaamse balies ' Herstel, bemiddeling en strafrechtsbedeling. De plaats van de advocaat'(organisatie: Vlaamse Balies) 27.05.04 Vorming ‘Residentiële hulpverlening bij hechtingsstoornis’ (organisatie: vzw Wat nu? en Sociale Hogeschool Heverlee) 27.05.04 Opleiding contextuele hulpverlening 27.05.04 Vorming ’Dreamweaver (basis)’ (organisatie: Jeugdwerknet) 27.05.04 Werkgroep deontologie herstelbemiddelaars Suggnomè-OSBJ 27.05.04 Overleg met Jef Geboers en Didier Reynaert van de Kinderrechtencoalitie 27.05.04 Causerie in vzw Hadron te Gent 27.05.04 Vorming ‘Protection et aide à la jeunesse’ (organisatie: Jeunesse et Droit Liège)

J.C. L.B. M.B., M.D. L.B., M.B., J.C., H.G., G.S. M.B. M.B. H.G. M.D. M.B. K.D M.B. J.C.

Deel V - 117 -

Deel V - 118 -

Bijlagen bij deel I 1. Visietekst ‘Voorzet tot visie voor een toekomstige aanpak van jeugddelinquentie’ 2. Verslag Intervisie OSBJ 27 mei 2004 3. Samenstelling deontologische adviescommissie herstelbemiddelaars 4. Folder: Studienamiddag ‘Bemiddeling en herstel in de strafrechtsbedeling’ 5. Nota : Statuut van de jongere die wordt tewerkgesteld in het kader van vereffeningsfonds. 6. Verslag vergadering verzekering bemiddelingsdiensten – donderdag 20 november 03 7. FAS-onderzoek 7 A. Verwerking van de vragenlijsten ingevuld door de jeugdrechters 7 B. Verwerking van de vragenlijsten ingevuld door de sociale diensten 8. Een referentiekader voor het finaliseren van leerprojecten als antwoord op jeugddelinquentie 9. Reactie op kadernota van minister L. Onkelinx betreffende de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming 10. Werkdocument: gedwongen hulpverlening als reactie op delict

Deel V - 119 -

Deel V - 120 -

Bijlage 1

VOORZET TOT VISIE VOOR EEN TOEKOMSTIGE AANPAK VAN JEUGDDELINQUENTIE Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg INLEIDING Naar aanleiding van de denktank meersporenbeleid van 17 oktober 2002 hebben we vanuit de OSBJ een voorstel uitgewerkt waarin we onze visie op de aanpak van jeugddelinquentie beschrijven. Vooraleer concreet hierop in te gaan, wensen we te benadrukken dat een degelijk algemeen welzijnsbeleid en een kwaliteitsvolle Bijzonder Jeugdbijstand hierbij onontbeerlijk is. Vele jongeren zijn op de één of andere manier erg kwetsbaar in onze samenleving, bijvoorbeeld maatschappelijk8, psychosociaal, enz. Zij komen vaak uit multi-problem gezinnen, kunnen weinig profiteren van het schoolaanbod, krijgen weinig ondersteuning van thuis uit, hebben ongunstige perspectieven op de arbeidsmarkt, enz. Sociaal-economische rechtvaardigheid, een degelijk buurtopbouwwerk, een adequaat onderwijssysteem dat, indien nodig, moet worden aangepast aan de specifieke behoeften van jongeren uit bijzondere groepen, goed en laagdrempelig jeugdwerk, enz. zijn essentieel. Kortom, een kwaliteitsvol algemeen (welzijns)beleid betekent een zéér belangrijke en noodzakelijke bijdrage tot de verbetering van de levenssituatie van deze (kwetsbare) jongeren en vermindert de kans dat deze jongeren in de Bijzondere Jeugdbijstand terecht komen en/of met justitie in aanraking komen. Heel wat jongeren worden echter niet of onvoldoende bereikt door dit algemeen beleid of hebben dusdanige problemen dat dit algemeen beleid geen adequaat antwoord kan formuleren. Deze jongeren komen mogelijks terecht in de Bijzondere Jeugdbijstand. De Bijzondere Jeugdbijstand is een sector bij uitstek waarin men geconfronteerd wordt met situaties waarin de (ontwikkelings)kansen van kinderen en gezinnen (ernstig) in het gedrang zijn. Oplossingen hiervoor dienen vooral gezocht te worden in de maatschappelijke structuren zelf, want zij belemmeren vaak de ontplooiingskansen van de jeugd. Daarnaast moet een fundamenteel geloof aanwezig zijn in de mogelijkheden van de kinderen en jongeren in onze samenleving, in hun kwaliteiten en capaciteiten. Daarop dienen ze vooral aangesproken te worden. Daarmee dient een samenleving creatief om te gaan. M.a.w., goede preventie en een aangepast hulpverleningsaanbod zijn cruciaal. Maar dan nog kan het zijn dat jongeren over de schreef gaan en delicten plegen, dat preventie en hulpverlening zich niet volledig hebben kunnen waarmaken. Dan komen we op het thema van voorliggende tekst. We hebben het dan niet over kattenkwaad dat de jeugd uithaalt. Eventueel zou dit op politioneel niveau afgehandeld kunnen worden. We stellen ons vooral de vraag hoe justitie moet reageren wanneer een minderjarige, maatschappelijk kwetsbaar of niet, met of zonder psycho-sociale problemen, een delict heeft gepleegd en slachtoffers heeft gemaakt en mogelijks maatschappelijke schade heeft aangericht. Mogen we tot slot van deze inleiding benadrukken dat het hier om een voorzet gaat waarbij niet voor elk type delict en voor elk type dader een concreet antwoord wordt geboden. Deze voorzet is wel bedoeld als vernieuwd kader voor het toekomstige beleid inzake de jeugddelinquentie; het verdient nog verdere verfijning via discussie.

8

Onder die term wordt een wetenschappelijke interpretatie gegeven van wat elders wel eens kansarm, maatschappelijk achtergesteld, gemarginaliseerd, sociaal uitgesloten wordt genoemd. Zie daarvoor o.m. L. Walgrave (ed.), Confronterende Jongeren, Leuven, Universitaire Pers, 1997, 33-93. Deel V - 121 -

I. POS EN MOF: HAND IN HAND Elke jongere heeft recht op hulpverlening. Bij een jongere in een problematische opvoedingssituatie (POS), die op een gegeven moment een delict pleegt, zou onafhankelijk van de hulpverlening in het kader van de POS een reactie op het delict moeten kunnen georganiseerd worden. De reeds bestaande hulpverlening moet uiteraard (ook) gewoon kunnen doorlopen. Met andere woorden, hulpverlening moet ontkoppeld worden van de reactie op het delict. De jongere die een delict pleegt dient zijn/haar verantwoordelijkheid op te nemen en dient erop gewezen te worden dat dit gedrag niet getolereerd wordt, ook al heeft hij/zij torenhoge (psycho-sociale) problemen. Deze ontkoppeling maakt het tevens mogelijk dat het vertrouwen van de jongere in de hulpverlening en in de samenleving en vice versa behouden blijft en dat slachtoffer en samenleving geen gevoel ontwikkelen van ‘straffeloosheid’, ‘als je maar genoeg problemen hebt’. We opteren met andere woorden voor een dubbele piste. Desalniettemin kunnen diverse raakvlakken opgemerkt worden tussen de reactie op POS en deze op MOF. Hulpverleners kunnen bijvoorbeeld betrokken worden bij de reactie op het misdrijf. Zij maken op dat moment deel uit van de context van de jongere en kunnen aldus bij de gehele afwikkeling betrokken worden. We geven twee voorbeelden ter illustratie. Hulpverleners, die kennis hebben van de methodiek van herstelbemiddeling, kunnen op elk moment signaleren dat er een behoefte bestaat bij de jongere (en zijn/haar context) om een gesprek aan te gaan over de gevolgen van het delict. Dit initiatief kadert dan binnen hun hulpverleningsfinaliteit. De bemiddelaar wordt op de hoogte gebracht en zal vervolgens toelating vragen aan de bevoegde gerechtelijke instantie. Vanuit een herstelfinaliteit ligt zijn/haar taak in het faciliteren van een proces van rechtsvorming door samenspraak met alle partijen. Partijen kunnen hierbij tot het besluit komen dat bijvoorbeeld hulpverlening aan de jongere kan bijdragen tot meer recht. Aldus kan hulpverlening aan de jongere een onderdeel van de herstelovereenkomst worden, afgesloten tussen hem/haar en het slachtoffer (en eventuele achterban). De hulpverlener kan de minderjarige dader bijstaan in het uitwerken van een project. Hulpverleners en bemiddelaars/begeleiders van de MOFreactie kunnen elkaar op de hoogte houden van het verloop van resp. de hulpverlening/reactie op misdrijf op voorwaarde dat dit niet gebeurt boven het hoofd van de partijen, integendeel. Enkel indien alle professionele betrokkenen de hierboven geformuleerde voorwaarden nastreven zoals transparantie, participatie, dialoog en vrijwilligheid, kan er uitwisseling plaatsvinden.

II. GLOBAAL VOORSTEL TOT AANPAK VAN MOF 1. Oorzaak en gevolg van delinquentie

Twee elementen lijken ons essentieel. Uitgangspunt is dat jongeren (tot het bewijs van tegendeel) verantwoordelijke wezens zijn en binnen de gerechtelijke reactie op hun normoverschrijdend gedrag, weliswaar op hun niveau, voor vol dienen te worden aanzien. Indien zij schade veroorzaken aan slachtoffer en gemeenschap, moeten zij in de eerste plaats aangesproken worden op hun vermogen om iets goed te maken ten aanzien van het slachtoffer en de gemeenschap. Anderzijds ontstaat heel wat (ernstige) delinquentie vanuit een de-linquere, een niet gesitueerd en verbonden zijn met de omgeving waarin men is opgegroeid en leeft. Belangrijke banden zijn verbroken en dienen dan ook de nodige aandacht te krijgen. De reactie op het delict moet de nodige ruimte laten zodat zoveel mogelijk verbindend kan gewerkt worden, in de eerste plaats naar het slachtoffer toe, maar ook naar andere belangrijke betrokkenen en naar

Deel V - 122 -

de samenleving toe. Vanuit het (opnieuw) ervaren van deze verbondenheid kan respect en verantwoordelijkheid ontstaan9. Deze visie op delinquentie brengt ons in de hoger beschreven paradox. Met andere woorden, als we de hulpverlening op een geloofwaardige manier willen ontkoppelen van de reactie op het delict, zou deze reactie zich niet mogen kenmerken met een hulpverlenende finaliteit. We wensen immers een reactie op het gedrag van de jongere. 2. Keuze voor een sui generis model met een bijzonder accent op herstel De reactie op jeugddelinquentie moet de exclusieve beschermende finaliteit verlaten en moet eerder vertrekken vanuit een sui generis model, waarbij herstellende, pedagogische, responsabiliserende, sanctionerende en maatschappijbeveiligende finaliteiten kunnen worden nagestreefd. Niet één model lijkt ons zaligmakend in de aanpak van alle jeugddelinquentie, daarvoor is het een té complex verschijnsel10. We opteren eerder voor een toepassing ‘à la carte’ van de diverse beschikbare modellen, weliswaar met één belangrijke nuance: herstelrecht dient zoveel als mogelijk te worden nagestreefd bij elke reactie op jeugddelinquent gedrag. Met herstelrecht bedoelen we het recht dat kan ontstaan wanneer zoveel mogelijk personen, betrokken bij de gevolgen van het delict, via een communicatie-proces tot een authentieke uitwisseling komen van gevoelens, verhalen, betekenisgevingen, … Deze dialoog maakt het mogelijk dat deze betrokkenen iets kunnen recht zetten; dat ze zelf recht kunnen vinden; dat ze recht kunnen laten geschieden, een recht waardoor een nieuw evenwicht wordt bereikt. Dit betekent dat herstelrecht innoverend tracht te werken binnen het bestaande recht. Het is van belang dat de formele rechtspleging rekening houdt met de informele. In het herstelrecht schept de formele rechtspleging ruimte voor de informele afhandelingen, houdt rekening met de resultaten van de informele afhandeling en past haar eigen methodieken aan. De grootste uitdaging van de keuze voor dit sui generis model ligt ons inziens in het maken van de verbinding van herstel, opvoeden en sanctioneren. In deze tekst geven we een eerste aanzet.

3. Uitgangspunt in de aanpak van jeugddelinquentie Wanneer justitie wordt aangesproken om te reageren op een delict, moet zij elke betrokkene zoveel mogelijk stimuleren tot emancipatie en participatie. Haar antwoord moet duidelijk, constructief en eerlijk zijn, waarbij rekening wordt gehouden met de inbreng van de betrokkenen, de ernst van het delict, de persoon van de jongere en de gevolgen voor het slachtoffer, telkens getoetst aan het subsidiariteitsbeginsel en omkaderd met voldoende rechtswaarborgen. We ontleden de zinnen. (1) Stimuleren tot emancipatie en participatie: In de eerste plaats dient bij de reactie op een misdrijf elke betrokkene gestimuleerd te worden om, vanuit zijn/haar eigen invalshoek, zoveel mogelijk zelf bij te dragen tot het mogelijk maken van ‘recht’ of een betere vorm van ‘recht’ na een misdrijf. De keuzes die dienen gemaakt te worden in de verdere uitbouw van de reactie op (jeugd)delinquentie moeten steeds vanuit deze optiek genomen worden en 9 Declerck, J. en Depuydt, A., ‘Aanzetten tot een fundamentele theorievorming voor een herstellende justitie’, in Dupont, L. en Hutsebaut, F. (eds.), Herstelrecht tussen toekomst en verleden, Leuven, Universitaire pers, 2001, 163-196. 10 Van Damme, W., Herstel, sanctie of begeleiding? – grenzen en complementariteit – Pedagogische relevantie van herstelbemiddeling, Nieuwsbrief Suggnomè, 2000, nr. 3, 5-10.

Deel V - 123 -

moeten dus (zoveel mogelijk) ten dienste staan van deze ‘recht’benadering. Ook het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind draagt het participatierecht hoog in het vaandel11. Anderzijds moeten de mensen die de reactie op het misdrijf wensen over te laten aan een rechter, ten volle in deze keuze gerespecteerd worden. Participatie veronderstelt communicatie. Twee communicatievormen kunnen onderscheiden worden, met name een horizontale en een verticale. -horizontale communicatie: Met horizontale communicatie doelen we op het opzetten van een dialoog tussen de partijen rechtstreeks betrokken bij het delict. De eerste bekommernis in het reageren op delinquentie zou moeten zijn dat iedere rechtzoekende een gelijke kans heeft om in een communicatieproces te stappen met de andere betrokkenen bij het delict. Zodra de volgende drie voorwaarden zijn vervuld – bekennende dader, aanwijsbaar slachtoffer met (im)materiële schade- moeten dader en slachtoffer zo snel als mogelijk (lees zodra partijen eraan toe zijn) het aanbod krijgen van herstelbemiddeling. Bemiddeling is een methodiek waarbij een neutrale derde, de bemiddelaar, een communicatieproces tussen een minderjarige dader en zijn/haar ouder(s) en slachtoffer (en eventueel zijn/haar ouder(s)) begeleidt met als doel te zoeken naar een vorm van herstel of naar een oplossing voor de gevolgen van het delict. Mogelijks wordt het ruimer sociaal netwerk betrokken. De belangen van de jongere (en zijn/haar context) en van het slachtoffer (en zijn/haar context) zijn in dit proces evenwaardig. Dit aanbod van bemiddeling is de meest volledige vorm van participatie omwille van de basisprincipes vrijwilligheid, neutraliteit en vertrouwelijkheid. -verticale communicatie: De vraag die zich stelt is hoe het horizontale van het bemiddelingsgebeuren kan ingehaakt worden op het verticale van de rechtspleging. In feite komt het erop neer dat, nadat dader en slachtoffer (en eventuele achterban) met elkaar hebben kunnen dialogeren, er een oprechte vorm van communicatie zou moeten kunnen plaatsvinden tussen beide conflictpartijen én de rechter. Op dat moment kan ook weer via een dialoog besproken worden welke verdere afhandeling(en) het delict eventueel nog behoeft. Burgers worden aldus rechtzoekenden die op een actieve manier het recht mee vorm geven12.

Indien er om welke reden ook geen communicatieproces heeft kunnen plaatsvinden tussen dader en slachtoffer, bijvoorbeeld door afwezigheid van een aanwijsbaar slachtoffer of door een niet bereidheid van de dader in gesprek te gaan met het slachtoffer, kan nog steeds getracht worden een communicatie op te zetten tussen dader en rechter. In al deze gevallen pleiten we ervoor dat de rechter de betrokkenen (nog steeds) beschouwt als inspraakgerechtigden, en niet louter als rechtsonderhorigen. Aldus kan ook in deze fase van de rechtspleging gestreefd worden naar een uitwisseling van betekenisgeving tussen rechter, dader en (eventueel) slachtoffer (en hun advocaten), waarbij partijen samen tot de conclusie komen dat de dader bijv. een gemeenschapsdienst uitvoert of een leerproject volgt.

Op twee wijzen kan deze verticale communicatie tot stand komen. Ofwel roept de rechter de partijen op en wordt er gezamenlijk gezocht naar de meest wenselijke reactie op het feit. Ofwel roept de rechter de dader (en eventueel de achterban) op en geeft de opdracht mee een project uit te werken. De rechter kan de jongere bijvoorbeeld doorverwijzen naar de sociale dienst bij de JRB. Op een latere samenkomst wordt het uitgewerkte voorstel uitgebreid besproken en al dan niet bekrachtigd door de rechter. Indien mogelijk lijkt het ons wenselijk hiervan iets terug te geven aan het slachtoffer.

11 12

Artikelen 9.2, 12.2, 40 van het IVRK Aertsen, I., Over goedmaking en bemiddeling bij misdrijven, Kultuurleven, 1999, nr. 2, 3.

Deel V - 124 -

Met andere woorden, er wordt gestreefd naar maximale inspraak en betrokkenheid van de partijen, waardoor de kans op een eerlijke, duidelijke en constructieve afhandeling opmerkelijk zal toenemen. En waardoor ook de kans op effectieve leermomenten voor de jongere groter zal zijn dan wanneer de afhandeling zonder enige inspraak eenzijdig wordt opgelegd.

Kortom, emancipatie en participatie dienen zoveel als mogelijk nagestreefd te worden doorheen de gehele afhandeling van elk delict én bij voorkeur gebeurt dit via een horizontaal communicatieproces. (2) Eerlijk, duidelijk en constructief: Indien geopteerd wordt voor een mix aan antwoorden naargelang de (delict)omstandigheden, lijkt het ons belangrijk dat diegene die de reactie uitspreekt hierbij duidelijk en in voor de jongere begrijpbare taal uitlegt wat de finaliteit(en) en eventuele bijkomende kenmerken zijn van de afhandeling, waarom hiervoor gekozen wordt, welke het te verwachten traject is, met welke rechtswaarborgen het omgeven is, enz. Kortom, de inhoud van de rechterlijke boodschap moet helder en duidelijk zijn. Dan nog kan het zijn dat de jongere de afhandeling anders ervaart, bijvoorbeeld als een straf. De afhandelingen dienen zoveel als mogelijk constructief te zijn voor alle partijen betrokken bij het delict -dader, slachtoffer en gemeenschapopbouwend, zo weinig mogelijk stigmatiserend, enz. Dit basisuitgangspunt in de reactie op jeugddelinquentie impliceert zeer duidelijk dat er niet geopteerd wordt voor vergelding als finaliteit voor eender welke afhandeling. De negatieve effecten hiervan op de jongere zijn te groot. Uiteraard zal leedtoevoeging een kenmerk zijn van een beperkt aantal reacties zoals de opsluiting in een gesloten instelling, maar deze vinden hun bestaansrecht slechts in de beveiliging van de jongere zelf, zijn/haar omgeving en de maatschappij, nooit enkel en alleen omwille van retributieve redenen. Met andere woorden, leedtoevoeging kan hoogstens een neveneffect zijn. (3) Ernst van het delict, persoon van de minderjarige en de gevolgen voor het slachtoffer: De rechter houdt in zijn reactie rekening met de ernst van de feiten en zal de jongere uitleggen waarom deze feiten zo ernstig zijn. De magistraat zal daarbij verwijzen naar de gevolgen voor het slachtoffer, zijn/haar omgeving, de gemeenschap en zijn/haar eigen omgeving. Zowel het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind als de regels van Beijing stellen dat de reactie op een delict niet alleen in verhouding moet staan met de ernst van het feit, maar ook met de persoonlijke levensomstandigheden, de persoonlijkheid en de noden van de minderjarige13. Er wordt dus resoluut gekozen voor een proportionele reactie beperkt in de tijd, maar ze staat niet enkel in verhouding tot de ernst van het feit, ook de omstandigheden waarin het feit gepleegd werd en de persoon van de dader dienen in de weegschaal te worden gelegd bij het bepalen van de proportionele reactie. (4) Subsidiariteitsbeginsel: Volgens dit beginsel moet bij gelijkblijvend bedoeld of te verwachten effect eerst de minst ingrijpende maatregel worden genomen. Dit beginsel houdt dus ook in dat vrijheidsberoving -onder welke vorm dan ook- slechts het onvermijdelijke ultimum remedium mag zijn wanneer de openbare veiligheid op geen enkele andere manier kan gewaarborgd worden en er geen andere gepaste oplossingen voorhanden zijn. Zodra deze laatste wel aan de oppervlakte verschijnen, dient de opsluiting herbekeken te worden. (5) Rechtswaarborgen: De rechtswaarborgen voor minderjarigen moeten minstens evenwaardig zijn aan deze die men in de strafprocedure en ook na vonnis14 toekent aan de meerderjarigen en moeten

13 14

Artikelen 40.4 van IVRK en resolutie 40/33 van 29/11/1985 van de VN-Minimumregels van Beijing. Zie ontwerp beginselenwet rechtspositie, L. Dupont Deel V - 125 -

minstens voldoen aan wat het IVRK en andere internationale richtlijnen formuleren. Sancties kunnen niet door het parket opgelegd of ‘voorgesteld’ worden, enkel door de jeugdrechtbank.

III. Gedetailleerd voorstel 1. Herstel Bij voorkeur wordt herstelbemiddeling gezien als een aanbod, dat uitgevoerd wordt op initiatief en/of met de (expliciete) goedkeuring van justitie, echter zonder voorafgaande duidelijkheid over het effect hiervan op de gerechtelijke besluitvorming15. Herstelbemiddeling is dus geen maatregel of alternatieve afhandeling van justitie. Het gerecht heeft in eerste instantie enkel een voorwaardenscheppende rol. Het geeft een toelating aan de bemiddelaar om te trachten de nodige ruimte te creëren zodat partijen zelf op zoek kunnen gaan naar een vorm van communicatie en herstel. Het gerecht stelt zich daarbij open voor het door de partijen (en eventuele achterban) bereikte resultaat. Belangrijk hierbij is dat de rechter enkel met de door de partijen zelf gecommuniceerde gevolgen van de herstelbemiddeling mag rekening houden. Je zou kunnen stellen dat bij een herstelbemiddeling de maatschappelijke dwang wordt uitgesteld ten voordele van de eigen oplossingscapaciteiten van de betrokkenen. De partijen dienen voldoende open en communicatieve ruimte ter beschikking te krijgen om op zoek te kunnen gaan naar de werkelijke inhoud van het feit dat door het gerecht als een misdrijf wordt omschreven en te zoeken naar oplossingen vooraleer het gerecht eigen mechanismen aan het werk zet om een reactie op te leggen. Dit impliceert dat idealiter het aanbod van bemiddeling zo snel mogelijk na de feiten dient te gebeuren én van zodra partijen er aan toe zijn, en dus op parketniveau, maar ook verder in de rechtspleging, zelfs na vonnis, moet het nog mogelijk blijven een slachtoffer-dader bemiddeling te organiseren. Ook al bestaat de huidige praktijk van herstelbemiddeling voor minderjarige daders overwegend uit minder zware feiten, de praktijk16 toont aan dat de methodiek evenzeer geschikt is voor (zeer) ernstige feiten. Een variante op de werkwijze van herstelbemiddeling is het herstelgericht groepsoverleg (hergo). De belangrijkste verschillen zijn: de aanwezigheid van een politiebeambte tijdens het gezamenlijk gesprek, een grotere betrokkenheid van vertrouwenspersonen uit de leefwereld van dader en slachtoffer, de exclusiviteit voor ernstige feiten, de exclusieve samenwerking met de jeugdrechtbank, geen noodzakelijke medewerking van het slachtoffer, de overeenkomst tussen de partijen die naast afspraken rond rechtstreeks herstel aan het slachtoffer ook voorstellen kan bevatten met betrekking tot andere afhandelingen –hoewel dit ook bij herstelbemiddeling niet moet uitgesloten worden- en tot slot de intentieverklaring die na bekrachtiging door de jeugdrechter wordt opgenomen in het vonnis.17 Beide methodieken (herstelbemiddeling en hergo) streven met andere woorden naar een maximale participatie van de direct betrokkenen bij een delict en werken naar een herstelovereenkomst toe, waarin minstens gestipuleerd staat op welke wijze de schade kan vergoed worden.

15

Van Garsse L., Herstelrechtelijk jeugdsanctierecht? Bedenkingen vanuit de bemiddelingspraktijk, in Decock, G. en Vansteenkiste, P. (Eds.), Herstel of Sanctie. Naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1999, 123. 16 Zie bijvoorbeeld: Aertsen, I., Slachtoffer-daderbemiddeling: een onderzoek naar de ontwikkeling van een herstelgerichte strafrechtsbedeling, Doctoraatsthesis Leuven, K.U.Leuven, 2001, 257-265 of voor Vlaamse praktijk met meerderjarige daders: www.suggnome.be 17 Vanfraechem, I., ‘Family group conferences in Vlaanderen: Herstelgericht groepsoverleg (Hergo)’, Tijdschrift voor Jeugdrecht en Kinderrechten, 2003, nr. 3, 142-148. Deel V - 126 -

2. Een ‘onderhandelde’ afhandeling 2.1. Geformuleerd in de herstelovereenkomst Diverse reactiewijzen zoals bijvoorbeeld een gemeenschapsdienst, een leerproject, een onthemingsproject of een therapie kunnen een onderdeel vormen van het voorstel van de partijen aan de rechter. In principe is hier alles mogelijk, zolang het maar tot stand kwam na een oprechte dialoog met evenwaardigheid van de partijen en het gedragen is door alle betrokkenen. In de praktijk zal dit vaak via een hergo zijn, maar het kan evenzeer in het kader van een bemiddeling tot stand komen. 2.2. Een afhandeling als resultante van een ‘participatieve justitie’ Soms heeft geen bemiddeling of hergo kunnen plaatsvinden, bijvoorbeeld omdat één of meerdere partijen er (nog) niet aan toe waren of niet aan alle criteria voor doorverwijzing is voldaan. Mogelijks vindt de rechter de inhoud van de overeenkomst onvoldoende als reactie op het delict. Soms is er wel een bemiddeling doorgegaan, maar wensen bijvoorbeeld de partijen nog een expliciete rechterlijke toetsing. In al deze gevallen pleiten we ervoor dat de rechter de betrokkenen (nog steeds) beschouwt als inspraakgerechtigden, en niet louter als rechtsonderhorigen. Aldus kan ook in deze fase van de rechtspleging gestreefd worden naar een uitwisseling van betekenisgeving tussen rechter, dader en slachtoffer (en hun advocaten), waarbij partijen samen tot de conclusie komen dat de dader bijv. een gemeenschapsdienst uitvoert of een leerproject volgt. Met andere woorden, indien de dader akkoord is met bijvoorbeeld het volgen van een leerproject, dan wordt ze bij voorkeur in deze fase georganiseerd en begeleid. Deze ‘onderhandelde’ afhandeling zal o.i. meer verbindend werken dan een éénzijdige ‘opgelegde’ reactie. De dialoog tussen partijen en rechter impliceert een radicalisering van het principe van de tegensprekelijkheid. Op twee wijzen kan dit tot stand komen. Ofwel roept de rechter de partijen op en wordt er gezamenlijk gezocht naar de meest wenselijke reactie op het feit. Ofwel roept de rechter de dader (en eventueel achterban) op en geeft de opdracht mee een project uit te werken. Met andere woorden, er wordt gestreefd naar maximale inspraak en betrokkenheid van de partijen, waardoor de kans op een eerlijke, duidelijke en constructieve afhandeling opmerkelijk zal toenemen. En waardoor ook de kans op effectieve leermomenten voor de jongere groter zal zijn dan wanneer de afhandeling zonder enige inspraak eenzijdig wordt opgelegd. 3. Opgelegde afhandelingen Naast de onderhandelde afhandelingen voorzien we ook in opgelegde afhandelingen. We benoemen deze voortaan als sancties. 3.1. Wat is een sanctie? We spreken van een sanctie zodra een afhandeling wordt opgelegd door een jeugdrechter, met weinig tot geen keuzevrijheid voor de betrokkene. Ze kunnen niet door het parket opgelegd of ‘voorgesteld’ worden, enkel door de jeugdrechtbank omgeven met de nodige rechtswaarborgen inzake juridische bijstand, proportionaliteit, vermoeden van onschuld, enz. Er kan hierbij sprake zijn van dwang. Er wordt een duidelijke grens getrokken dat het gestelde gedrag niet getolereerd wordt. Een ander kenmerk van een sanctie is dat het een proportionele reactie betreft op een feit beperkt in de tijd. Het verschil met een straf ligt in de finaliteit, een straf is een reactie die met de nodige dwang wordt opgelegd door een gerechtelijke instantie met het oog op expliciete leedtoevoeging in de betekenis van Deel V - 127 -

wraak. Dit laatste wensen we niet. Voor alle duidelijkheid, we hebben het hier niet over sancties/straffen in een pedagogische context, mogelijks krijgen deze termen dan een geheel andere invulling. In voorliggend artikel focussen we ons op het delinquent gedrag van de jongere en op de vraag hoe hierop juridisch/strafrechterlijk moet gereageerd worden. 3.2. Ambulante sancties 3.2.1. Wanneer? In sommige gevallen moet de rechter de mogelijkheid krijgen bepaalde afhandelingen op te leggen. Bijvoorbeeld indien al het voorgaande niet mogelijk is of de rechter de overeenkomst onvoldoende vindt -bijvoorbeeld vanuit de idee dat er nog geen reactie naar de gemeenschap heeft plaatsgevondenen de dader niet bereid werd gevonden een eigen voorstel uit te werken. Qua ambulante sancties denken we bijvoorbeeld aan een gemeenschapsdienst of een leerproject. Belangrijk hierbij is dat de rechter duidelijk formuleert naar de jongere toe met welke finaliteit(en) dit wordt opgelegd, hoe lang deze precies zal duren, waarom, enz. Even recapituleren, dit betekent dat de gemeenschapsdienst en de leerprojecten zowel het resultaat kunnen zijn van een horizontale communicatie (opgenomen in de overeenkomst tussen dader en slachtoffer), van een verticale communicatie (dus besproken met rechter en eventueel andere betrokkenen) als opgelegd door de rechter. Enkel in deze laatste situatie dient er ingezoomd te worden op de intenties van de rechter. 3.2.2. Kenmerken Zoals elke gerechtelijke reactie heeft een sanctie een normbevestigende functie. Het is de taak van de samenleving om haar burgers die grenzen overschrijden hierop aan te spreken en ze op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Elke jongere dient de kans te krijgen om verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn daden en de gevolgen ervan. Dit kan via een gemeenschapsdienst en/of een leerproject. Bij het opleggen van een gemeenschapsdienst of leerproject kunnen verschillende finaliteiten worden nagestreefd. We denken hierbij vooral aan een pedagogische en een herstelgerichte invulling. Deze beide finaliteiten kunnen goed samen gaan. Een herstelgerichte invulling van de gemeenschapsdienst/leerproject kan sterke pedagogische effecten hebben op de jongere: het zet aan tot zelfreflectie, kan hem/haar bewust maken van de gevolgen die de feiten hebben gehad voor anderen, het roept op tot een respectvolle benadering van eenieder die betrokken was bij de feiten. Anderzijds kan een pedagogische invulling van de gemeenschapsdienst/leerproject voor het slachtoffer een herstellende waarde hebben: het is onze ervaring dat slachtoffers van minderjarige daders doorgaans veel belang hechten aan een reactie waaruit de jongere iets kan leren zodat deze feiten zich niet meer herhalen. Voor een goed begrip leek het ons echter aangewezen om beide finaliteiten te onderscheiden.

Deel V - 128 -

(1) Pedagogisch Een gemeenschapsdienst/leerproject vertrekt vanuit een daad in het verleden, maar is gericht op de toekomst. Vandaar dat ze opbouwend en vormend dienen te zijn. Opdat de minderjarige iets zou kunnen opsteken uit zijn/haar sanctie is het van belang de sanctie op hem/haar te laten aansluiten. Zo is het bijvoorbeeld met betrekking tot de gemeenschapsdienst van belang dat er bij de keuze van een prestatieplaats rekening wordt gehouden met persoonsgebonden factoren. De aard van het werk kan aansluiten bij de capaciteiten, studierichting of vrijetijdsbesteding van de jongere en hem/haar op deze terreinen verder vormen. De jeugdige kan ook bepaalde vaardigheden leren zoals op tijd komen, werkhouding aannemen, … Belangrijk criterium voor het werk op zich is dat het zinvol werk is, dit is met name belangrijk voor het zelfwaardegevoel van de jongere. Hierdoor voorkomt men dat een gemeenschapdienst als leedtoevoegend zou ingevuld worden. Bij een leerproject is het belangrijk om de inhoud gedeeltelijk aan te passen aan de persoon van de jongere. Het leerproject kan werken aan inzichten en vaardigheden die bij de minderjarige beperkt of ontoereikend aanwezig zijn. De toekomstgerichtheid van een leerproject maakt het onontbeerlijk om bij elke jongere stil te staan bij de oorzaken en de gevolgen van zijn/haar delinquent gedrag. Inzichten hieromtrent kunnen recidive verminderend werken. In het algemeen kan nog gesteld worden dat de focus in beide afhandelingen op het proces en niet op het product moet liggen. Het is belangrijker de jongere te begeleiden in het proces dat hij/zij doormaakt en zijn/haar evolutie te evalueren dan te focussen op een resultaat dat absoluut bereikt dient te worden. Het loont tevens de moeite om de context van de jongere te betrekken bij de ambulante sanctie. Werken met de context is werken aan het herstel van verbondenheid. Zo kunnen de ouders van de jongere betrokken worden door een huisbezoek vooraf en achteraf, een gezamenlijke bespreking van het verslag en waarom geen bezoek met hen aan bijvoorbeeld de prestatieplaats? (2) Herstelgericht: De gemeenschapsdienst/leerproject kan ook herstelgericht worden ingevuld. Herstelgericht betekent dat het concrete slachtoffer zoveel mogelijk dient betrokken te worden. Indien er nog geen herstelbemiddeling plaatsvond, dient men tijdens de uitvoering van de sanctie de mogelijkheid van herstelbemiddeling aan te bieden. Indien het slachtoffer tijdens een voorafgaande herstelbemiddeling zijn/haar mening uitte over een geschikte werkprestatie of leerproject, dan dient hiermee rekening te worden gehouden. Een slachtoffer kan ook geïnformeerd worden over de sanctie die de dader uitvoert, evenwel zonder inhoudelijke details mee te delen. Met andere woorden, tijdens de uitvoering van de sanctie moet er voortdurend aandacht zijn voor het delict, de schade en het slachtoffer. M.b.t. de gemeenschapsdienst betekent herstelgericht ondermeer nog dat een link tussen de werkprestatie en het delict een meerwaarde kan opleveren. Daarnaast kan de gemeenschapsdienst mogelijkheden bieden tot symbolisch herstel aan de gemeenschap. Omwille van het feit dat een jongere tewerkgesteld wordt in een non-profit organisatie, kan hij/zij reeds een dienst bewijzen. Echter, er zou kunnen nagedacht worden over de vraag of het maatschappelijk draagvlak niet verbreed wordt indien op de een of andere manier het personeel geïnformeerd wordt over het feit dat jongeren daar werken in het kader van een sanctie. Dit opent misschien de deur om een bredere dialoog aan te gaan over (jeugd)delinquentie en de reactie hierop. Uiteraard moet dit met de nodige voorzichtigheid worden aangepakt en kan dit zomaar niet meteen op elke prestatieplaats. Maar het is een piste die o.i. verder verkend kan worden.

Deel V - 129 -

3.2.3. Uitstel van uitvoering18 We pleiten ervoor om de verschillende afhandelingen die kunnen worden opgelegd door de rechter ook telkens met de mogelijkheid van een uitstel van uitvoering te voorzien. De rechter kan dan kiezen tussen een onmiddellijke toepassing van de afhandeling of een uitstel van uitvoering. Dit laatste houdt in dat de rechter bijvoorbeeld 50 uren gemeenschapsdienst oplegt, maar de uitvoering ervan uitstelt indien de jongere gedurende een bepaalde termijn één of meerdere voorwaarden naleeft, zoals bijvoorbeeld in therapie gaan, zich houden aan allerlei afspraken zoals elke dag naar school gaan, enz. Kiest de rechter voor uitstel van uitvoering, dan kiest hij/zij in feite opnieuw voor een onderhandelde reactie, aangezien (opnieuw) de mogelijkheid wordt gegeven aan de betrokkene om zelf iets uit te werken. In elke reactie streven we dus naar een zo groot mogelijke inzet van de jongere zelf, waardoor de inspraak en de onderhandelbaarheid van de afhandeling kan toenemen en waardoor de mogelijkheid van afhandelingen met een exclusieve pedagogische finaliteit mogelijk blijven zonder dat ze eenzijdig en zonder enige instemming kunnen worden opgelegd. De achterliggend overtuiging is dat wat in samenspraak gebeurt altijd meer kans op slagen heeft. Anderzijds moet de jeugdrechter hier ook gewoon een reactie kunnen opleggen, als hij/zij vindt dat de jongere voldoende inspraakmogelijkheden heeft gekregen én er nog een reactie vereist is. 3.2.4. Verhouding van ambulante sancties met herstel Omwille van allerlei redenen kan het zijn dat de allereerste reactie op het misdrijf geen herstelbemiddeling/hergo is geweest. Hiervoor werden reeds vele voorbeelden aangegeven zoals het slachtoffer kan er (nog) niet aan toe zijn, dader toont geen bereidheid, enz. Maar dit kan wijzigen in de tijd. Daarom is het belangrijk dat bemiddeling ook in een latere fase in de afhandeling (opnieuw) kan worden aangeboden. Mogelijks en bijvoorbeeld mede onder invloed van de uitvoering van de sanctie en de omkadering hierbij door de begeleidende dienst kan het zijn dat de dader op een gegeven moment aangeeft wel in contact te willen treden met het slachtoffer. Hierop moet volgens ons worden ingegaan zodat er misschien toch nog een bemiddeling kan plaatsvinden.19 Op dat moment kunnen beide afhandelingen (bemiddeling en sanctie) gelijktijdig verlopen. De herstelbemiddeling kan dan gezien worden als een herstel aan de benadeelde en de sanctie als een reactie vanuit de gemeenschap. Zo komen we meteen op een tweede aspect in de verhouding herstel/sancties. Vaak zal een bemiddeling alleen onvoldoende zijn als reactie op een misdrijf, zeker wanneer het wat ernstigere delicten betreft. Ook de gemeenschap is slachtoffer en vraagt om een reactie. Anders zou de afhandeling herleid worden tot een puur burgerlijke afhandeling tussen de betrokken partijen. In een delict beschouwt de rechtsstaat zich als een betrokken partij, omdat een misdrijf ook een bedreiging inhoudt van bepaalde maatschappelijke gevaloriseerde waarden20. Met andere woorden, bij een (ernstig) misdrijf gaat het niet enkel om een conflict tussen twee partijen (dader en slachtoffer), maar tussen drie partijen, dader, slachtoffer en samenleving.21 Indien de reactie vanuit de samenleving niet tot stand kwam in de fase van de participatieve justitie, kan de jeugdrechter nog een reactie opleggen. Belangrijk hierbij lijkt ons dat de rechter zeer duidelijk communiceert naar de jonge dader waarom deze reactie nog wordt opgelegd, zodat de jongere niet het gevoel heeft tweemaal te worden ‘gestraft’ voor eenzelfde feit.

18

Voor alle duidelijkheid bedoelen we hier niet het systeem van uitstel voorzien in het volwassen strafrecht. Anderzijds mag de belangrijkheid van de timing en de afstemming hiervan met de noden van de partijen niet onderschat worden. Een bij herhaling geformuleerd aanbod kan mogelijks tegengestelde effecten ressorteren. 20 Walgrave, L. Met het oog op herstel, Leuven, Universitaire pers, 2000, 66. 21 We laten even in het midden of het hier nu gaat om de samenleving, de staat, de gemeenschap, … 19

Deel V - 130 -

3.3. Gedwongen plaatsing 3.3.1. Wanneer een gedwongen plaatsing? Een gedwongen plaatsing kan volgens ons via twee wegen. Een eerste weg is wanneer de rechter een gemeenschapsdienst of leerproject heeft opgelegd en de jongere zich aan elke medewerking onttrekt. Dan kan de jeugdige dader onder bepaalde voorwaarden geplaatst worden. Het ‘zich onttrekken aan’ moet goed omschreven worden. Het komt erop neer dat wanneer een jonge dader op verschillende momenten de kans heeft gekregen eigen inzet te tonen en hieraan blijft verzaken, hij/zij op een gegeven moment moet kunnen geplaatst worden. Mogelijks was het thuismilieu van de jongere té weinig ondersteunend om de uitvoering mogelijk te maken. De omkadering van de instelling kan er eventueel wel toe bijdragen dat de jongere de sanctie volledig uitvoert. Zodra de sanctie is uitgevoerd, eindigt ook de plaatsing. Een tweede weg is wanneer de jongere zeer ernstige feiten heeft gepleegd en de veiligheid van de samenleving acuut in gevaar is. Hier lijkt ons een plaatsing in een gesloten voorziening noodzakelijk. Het lijkt ons ontzettend belangrijk dat deze plaatsingen met voldoende rechtswaarborgen worden omringd. Tot slot van dit thema moeten deze residentiële instellingen een expliciet educatief aanbod ter beschikking hebben, waaronder minstens een aangepast onderwijs-, pedagogisch en therapeutisch aanbod. Indien de beveiliging van de maatschappij bij een bepaald delict prioritair als reactie vooropgesteld wordt, kan dit nooit de pedagogische begeleiding van de jongere met inbegrip van diens recht op onderwijs (art. 28 IVRK), vrije tijd en spel, culturele en artistieke deelname (art. 31 IVRK), enz. opzij stellen22. We wensen tevens dat jongeren die geplaatst worden omwille van hun delict in andere instellingen terecht komen dan jongeren die geplaatst worden omwille van hun POS-situatie. Dit bevordert tevens de duidelijkheid voor de jongere: plaatsing in dit soort instelling is een reactie op MOF, plaatsing in een ander soort instelling komt tegemoet aan het pedagogisch in gebreke blijven van de ouders en/of de eventuele psychische problematiek van de jongere. Een jongere die zijn sanctie heeft ‘uitgezeten’, moet wel terecht kunnen in de zuiver ‘pedagogisch’ ingrijpende voorzieningen, ook al is hij/zij geen ‘zuivere’ POS-ser, waarbij steeds eerst de ouderlijke capaciteiten moeten worden nagegaan. Omgekeerd moet het ook wel mogelijk blijven dat een POS-jongere, die op een gegeven moment een delict pleegt, in zijn/haar (POS)leefgroep of POS(voorziening) kan blijven en parallel hiermee een reactie op het misdrijf wordt georganiseerd. 3.3.2. Verhouding van plaatsing met herstel Indien de partijen hiertoe bereid zijn, kan ook tijdens de gedwongen plaatsing een bemiddeling/hergo worden aangeboden. Belangrijk hierbij is dat de jongere de zin inziet van de voorgestelde reactie. Dit is afhankelijk van de compatibiliteit met zijn eigen perspectieven23. Dit moet goed worden doorgepraat in de voorbereidende gesprekken. Tevens moet er gedurende het hele bemiddelingsproces over gewaakt worden dat het slachtoffer niet gebruikt wordt in functie van de dader.

22 23

art. 40.4 van het IVRK De Vos, K., ‘Een weg naar participatie in de Bijzondere Jeugdbijstand’, Alert, 2002, nr. 2, 51. Deel V - 131 -

3.3.3. Vrijheid onder voorwaarden Indien op een gegeven moment de veiligheid van de samenleving niet langer in gevaar is, moet de jongere in vrijheid kunnen gesteld worden onder voorwaarden. Deze voorwaarden kunnen bijvoorbeeld zijn het volgen/uitvoeren van één of ander project. We kiezen bewust voor de term project om het zo ruim mogelijk te houden. We denken hierbij bijvoorbeeld aan een onthemingsproject, een CANOO-project (Centrum voor actieve netwerk en omgevingsondersteuning), het uitvoeren van een gemeenschapsdienst, het volgen van een therapie of het volgen van een leerproject. Ook hier –zoals overal trouwens- pleiten we voor maximale inspraak van de dader in het uitwerken van dit project. Herinner u één van onze kernideeën: wat in samenspraak gebeurt heeft altijd meer kans op slagen. IV. BESLUIT

Aangezien de aanpak van jeugddelinquentie in wezen steeds toekomstgericht moet zijn in functie van de groei van jongeren naar volwassenheid en verantwoordelijkheid, moet zij uitgaan van een streven naar een maximale participatie en inspraak van de betrokkenen. Participatie betekent dat afgestapt wordt van een top-down verhouding maar dat er ruimte gecreëerd wordt voor zelfreflectie. Een geloof in de oplossingscapaciteiten van alle betrokkenen ligt aan de basis. Een evenwichtig, coherent en consequent beleid dient uitgebouwd te worden, dat zoveel mogelijk vertrekt vanuit inspraak en actieve betrokkenheid op de besluitvorming. In dit voorstel krijgt het slachtoffer de mogelijkheid een evenwaardige rol te spelen in de afhandeling van het delict. Indien de benadeelde ervoor opteert de reactie in handen van de rechter te leggen, moet dit gerespecteerd worden. Niets belet om dan nog met de dader te zoeken naar maximale participatie en inzet van zijn/haar kant in de reactie op het delict. Tot op heden dient de jeugdrechter te kiezen tussen een reactie op de problematische opvoedingssituatie van de jongere of op het misdrijf de jongere heeft gepleegd. Wij opteren voor een hand in hand gaan van beide groepen. Beide reactiewijzen zouden dus parallel moeten kunnen verlopen. Dit kan diverse voordelen hebben zoals de erkenning van het slachtoffer. Ook jongeren in een POS-situatie kunnen erop gewezen worden dat het gestelde gedrag niet getolereerd wordt en dat zij hierin verantwoordelijkheid dienen op te nemen. Jongeren kunnen in de voorziening blijven waardoor verdere kwetsingen kunnen vermeden worden. Het vertrouwen van jongere in instelling en hulpverlening blijft intact. Enzovoort. Bij voorkeur vindt er eerst een aanbod van herstelbemiddeling (of hergo) plaats. Dit is een toepassing van het subsidiariteitsprincipe waarbij eerst een aanbod wordt gedaan aan de partijen om op vrijwillige basis een oplossing te zoeken. Bovendien kan via deze weg het meest gewerkt worden aan een door de partijen gedragen rechts-vinding en rechts-vorming. In het geval van zwaardere feiten kan de mogelijkheid van een gemeenschapsdienst/leerproject besproken worden met het slachtoffer en kan dit deel uitmaken van de herstelovereenkomst (zeker bij hergo). Indien geen bemiddeling/hergo heeft kunnen plaatsvinden of de overeenkomst onvoldoende was (bijvoorbeeld bij zware feiten waar er een nood is aan een ‘sanctionerende’/’pedagogische’ reactie als extra bovenop herstel (uiteraard rekening houdend met voorafgaand herstel)) kan de rechter een gemeenschapsdienst/leerproject uitspreken. Bij voorkeur gebeurt dit na dialoog tussen dader en rechter, waardoor de motivatie van de dader tot medewerking aan de uitvoering kan versterkt worden. Het zou tevens mooi zijn moest hiervan iets kunnen teruggegeven worden aan het slachtoffer. Indien deze dialoog niet kan plaatsvinden, kan de rechter een gemeenschapsdienst/leerproject (éénzijdig) opleggen. Diverse doelen kunnen hierbij nagestreefd worden, waarbij ons vooral duidelijkheid cruciaal lijkt. Onttrekt de jonge dader zich aan elke medewerking of is de veiligheid van de samenleving acuut in gevaar, dan moet de rechter de Deel V - 132 -

jongere kunnen onderbrengen in een instelling. Via de weg van vrijheid onder voorwaarden kan zelfs nog in deze fase ruimte gegeven worden aan de dader om eigen inzet te tonen. Kortom, emancipatie en participatie van dader en slachtoffer dienen zoveel mogelijk nagestreefd te worden in elke reactie op jeugddelinquent gedrag.

Deel V - 133 -

Bijlage 2

Verslag intervisie OSBJ 27/05/04 Aanwezig:

BAK (Steven en Sofie), BAAL (Valesca, Bert en Bart), AGMMaasmechelen (Ilse),BAL (Natalie), BAS (Bie en Sylvie), BIC (Luc), CAFT (Griet en Uli), ADAM (Marc), Hsb Oostvlaanderen (An en Elsie) OSBJ (Lieve)

Verslag (met veel dank aan de verschillende auteurs!!!): 1. Rondje, stand van zaken en nieuwigheden 2. Rapportage 3. Samenwerking met andere diensten 4. Sensibiliseren van de politie 5. Rol van bemiddelaar vs. verzekeringen. 6. Dossierbespreking met casus

1. Rondje, stand van zaken en nieuwigheden 1. Bemiddelingsburo (Brussel) Jaarverslag ging die nacht van de pers, dus, de cijfers hadden we niet mee. Ondertussen is het jaarverslag gekopieerd en kan het gelezen worden, veel succes. Het enige wat ik wel kan meegeven is dat de bemiddeling wel in de lift zit, vorig jaar hadden we 20 dossiers meer dan het jaar voordien. Er kwam ook een nieuw leerproject ‘BASTA’ waar herstelbemiddeling als vast onderdeel is in opgenomen. 2. BAL (Leuven) Jaar 2003: 147 dossiers minderjarigen allemaal parketniveau 53 van die dossier worden nog gevorderd voor de jeugdrechter 242 daders//205 slachtoffers In 2004 tot nu al 80 doorverwijzingen 20 liggen er klaar op het Parket. Alle dossiers die aan voorwaarden voldoen voor bemiddeling worden doorgestuurd. Er zijn nu 2 parketmagistraten, dit is zeer duidelijk.

Deel V - 134 -

Nieuwigheid: Aan daders en slachtoffers worden nu gelijktijdig een brief verstuurd met het aanbod bemiddeling, waarbij geen datum voor een huisbezoek meer wordt gemeld, wel de vraag om voor een bepaalde datum te reageren. Indien geen reactie wordt er een tweede brief geschreven en wordt er gezocht naar een telefoonnummer. Indien dan nog geen reactie: wordt het dossier teruggestuurd. Reden van deze manier van werken: - vrijwilligheid nog meer benadrukken - praktische overweging: door de hoge caseload vaak verre afstanden afleggen, om dan vaak te merken dat er o.a. geen verwachtingen meer zijn. 44% van de dossiers: louter contactname – 22% blijkt één van de partijen niet bereikbaar Vragen vanuit de andere diensten: Wat met de ‘hoogdrempeligheid?’ Sommige partijen vallen op die manier uit de boot, vaak die partijen die meestal niet gehoord worden. In uitzonderlijke gevallen, stuurt het parket, wanneer een dossier wordt teruggestuurd de politie naar de mensen met de vraag waarom ze niet op de bemiddeling zijn ingegaan. (=repressief) Wat indien 1 partij reageert en de andere niet? Nu wordt er gecommuniceerd dat ze moeten wachten, dat het nog twijfelachtig is of de bemiddeling echt zal doorgaan. Hergo’s zijn stopgezet tot een nog niet nader bepaalde tijd, te veel bemiddelingsdossiers. In die dossiers kan er dan wel een herstelbemiddeling opgestart. Het volledige BAL-team (4 projecten) bekijkt op dit moment het probleem van bijv. de rapportage. Doel: zoveel mogelijk op 1 lijn te komen. 50% zijn directe bemiddelingen (30% in 2002). Voordeel: werkt tijdsefficiënt, veel schaderegelingen hoeven maar 1 gesprek. PVF: van de 242 jongeren doen er 15 beroep op het vereffeningsfonds. BAL laat de OEK opvolgen door de partijen zelf. Indien de OEK ondertekend is, wordt die doorgestuurd naar het Parket. Het Parket seponeert dan het dossier maar heeft de mogelijkheid om dit opnieuw te openen. Nieuwe ontwikkelingen: Project aan het uitwerken rond het werken met vrijwilligers in de bemiddeling. Visietekst wordt geschreven. Parket en jeugdrechters staan hier positief tegenover. Op 1 juni start er een nieuw project van buurtbemiddeling, dit wordt gesubsidieerd door de Provincie Vlaams-Brabant. Parket was hierbij vragende partij. Er wordt vooral aan conceptontwikkeling gedaan.

Deel V - 135 -

Er wordt binnen BAL ook gewerkt aan en betere afstemming van de verschillende bemiddelingsprojecten (meerderjarigen, minderjarigen, schadebemiddeling, in de fase van de strafuitvoering)op elkaar (afstemming van de methodiek (rapportage, eerste brief, contacteren van de partijen)). 3. Hsb- Oost vlaanderen: In Gent werken drie halftijdse bemiddelaars, verdeeld over drie gerechtelijke arrondissementen. -

Voor Gent: slechts drie doorverwijzingen dit jaar. Er werd een overleg gepland met de verschillende actoren. Nieuwe afspraak dat ze al de vorderingsdossiers mochten gaan inkijken om dan te selecteren. Uiteindelijk beslist de parketmagistraat. - Geen resultaat: 1ste keer 0 dossiers 2de keer 1 3de keer 3 Knelpunt: de politie verzamelt de feiten, indien het dossier zwaar genoeg is, wordt het doorgestuurd naar het Parket. - Oudenaarde Hier loopt de bemiddeling wel, 2 à 3 dossiers per maand. Ook hier gaan de bemiddelaars de vorderingsdossier zelf selecteren op het Parket, parketmagistraat beslist over de doorverwijzing. - Dendermonde: In dit arrondissement werd de werking opgestart in januari 2004. Nog geen enkele doorverwijzing. Er werd de afspraak gemaakt dat het parket de partijen zou aanschrijven en dat er een terugzendformulier wordt toegevoegd dat de partijen naar de bemiddelingsdienst kunnen doorzenden. Na overleg, kwam met tot de vaststelling dat dit nog niet werd uitgevoerd. Nu zou er in 3 dossiers een aanbod herstelbemiddeling zijn gedaan. Er is nog veel werk aan de winkel…… Gent volgt de herstelovereenkomst niet zelf op, laat dit gebeuren door de partijen. 4. BAK (Kortrijk.) Nieuwigheden: - Provinciaal vereffeningsfonds - Er zijn afspraken rond juridische bijstand maar die werden tot nog toe niet uitgevoerd omdat de stafhouder van de balie liet weten dat er beter gewacht werd tot er een eenvormige regeling zou komen voor heel Vlaanderen. Zit momenteel dus in de koelkast. - PROVO: Provinciaal overleg afstemmen op de verschillende arrondissementen. (minderjarigen) Alle drie weken overleg met de diensten van West-Vlaanderen Om de 9 weken samen met Oost- en West Vlaanderen = intervisie. - Brucovi: 2 maal per jaar samen met de directies, een groot overleg. - Bezig met het schrijven van een kwaliteitshandboek.

Deel V - 136 -

Er komen meer en meer dossier van begeleiders, ouders,…. Zonder klacht worden die niet opgenomen. Er is een nieuw project aangevraagd door het Oranjehuis, buurt, schoolbemiddelingen,…. En op die manier samenwerken met verschillende instellingen. Aantal dossier 2003: 79, nu reeds 50 dossiers, bemiddeling zit in de lift. (15% louter contactname) Opvolging van de OEK gebeurt door het Parket, die opdracht geeft aan de politie om na te gaan of alles geregeld is. 5. ADAM (Antwerpen) In Antwerpen zijn Adam en Elegast als bemiddelingsdiensten. Overleg en samenwerking tussen de twee diensten is nu concreter georganiseerd. Er werd een samenwerkingprotocol opgesteld tussen de belangrijkste actoren. In ADAM werken drie voltijdse bemiddelaars. In 2003: 155 aanmeldingen (jongeren) Dit is werkbaar. In vergelijking met 2002: 270 jongeren. Herstelbemiddeling kan wel gecombineerd worden met werkprestatie en vormingen, wat ook vaak gebeurt. Eerst wordt de dader aangeschreven, nadien het slachtoffer. Indien de dader niet wenst mee te werken aan de herstelbemiddeling, wordt dit alsnog gemeld aan het slachtoffer. Op dat moment wordt het slachtoffer ingelicht over zijn rechten, welke stappen hij/zij nog kan nemen. De brieven, om de daders uit de nodigen, werden aangepast: qua lay-out, weinig tekst, de datum van uitnodiging valt in het oog. Er worden drie brieven geschreven. Indien mensen niet bereikbaar zijn, wordt het dossier teruggestuurd. HOT-ITEM: Bij gescheiden ouders, schrijft de bemiddelaar naar de beide ouders, laten we deze verantwoordelijkheid bij de ouders zelf,…. Misschien een idee voor een thema-dag! 6. CAFT (Turnhout) Grote achterstand bij de bemiddelingsdossiers (achterstand van 3 maanden). Grote vraag voor werkprestaties en vormingen. De begeleiders van CAFT willen de doorverwijzers niet ontmoedigen, dus….Deze hebben prioriteit, waardoor de bemiddelingsdossiers blijven liggen. Er wordt voorlopig niet geopteerd voor een wijziging in de methodiek (cfr BAL) omdat gevreesd wordt dat de uitval dan te groot zal zijn. Hier komt niet direct verandering in. Zij gaan eveneens zelf de dossiers selecteren op het Parket. (35% louter contacname) Deel V - 137 -

Juridische bijstand is bijna rond. De minderjarige (zowel dader als slachtoffer) krijgt de mogelijkheid om te bellen naar een advocaat voor bijstand. 7. BIC (Mechelen) In Mechelen werken drie voltijdse bemiddelaars. In 2003 hadden ze 130 dossiers – 200tal jongeren, meer jeugdrechtbankdossiers (50%). Leerproject drugs. Nieuw project wordt opgestart: ‘Slachtoffer in beeld’. Contacten daaromtrent met BAAL. Er waren wat wissels met parketmagistraten en personeel binnen BIC, wat wel invloed heeft gehad op de werking. Soms hebben de parketmagistraten reeds een gesprek met de jongeren en krijgt BIC een formulier waarop vermeld staat, welk aandeel de jongere gaat vergoeden. Wordt er op die manier geen druk gelegd op de jongere, wat met het bemiddelingproces? Volgens Luc is dit te relativeren. Als puntje bij paaltje komt zal de jongere tegenover de bemiddelaar wel aangeven of hij al dan niet op het aanbod wenst in te gaan. Geen bijstand van een advocaat op parketniveau. Men heeft de intentie een protocol op te stellen voor herstelbemiddeling minderjarigen. (werk voor het najaar) 8. BAAL (Tongeren en Hasselt) Baal werkt over twee gerechtelijke arrondissementen: Hasselt en Tongeren. Zij werken eveneens samen met 3 AGM diensten. (7 personen die bemiddelen, 4 voltijdsequivalent) Knelpunten: Eigenlijk moeten ze een aparte registratie doen, Samenwerking met de jeugdrechters loopt stroef. Er komen geen verwijzingen op jeugdrechtbankniveau, zelfs geen ‘vorderingsdossiers’. Slachtoffer in beeld loopt goed; Er wordt een samenwerking opgestart met bemiddelingsdienst van Luik (Arpège), dit loopt nog wel stroef. Er is een constante in de doorverwijzing van de dossiers (120 tot 160 per jaar). Vorig jaar 233 jongeren. (40% louter contactn ame) Op parketniveau wordt er na de bemiddelingsprocedure beslist wat er met het dossier gebeurt. Om de twee weken is er een overleg met de verschillende diensten. (BAAL en AGM) en de bemiddelaar meerderjarigen van Tongeren (Mariette Cuppens). Op dat overleg worden de dossiers verdeeld, waarbij rekening wordt gehouden met de regio, de werkdruk…. Om de 4 weken is er dan een themabespreking of dossierbespreking. Dit biedt wel een meerwaarde: de verschillende mensen doen hetzelfde werk, er wordt gestreefd naar uniformiteit, rond bemiddelen, rapportage…. Deel V - 138 -

2. Rapportage We staan stil bij de wijze van rapporteren bij de verschillende diensten, meer specifiek wanneer men tijdens een bemiddeling niet tot een overeenkomst komt of wanneer een bemiddeling niet wordt opgestart, wat meld je ten aanzien van de gerechtelijke instanties? De OSBJ heeft aangaande rapportage een aantal richtlijnen uitgeschreven. Je vindt deze iets verder in de tekst.

Bemiddelingsdienst Kortrijk In het verleden ontstond er een discussie tijdens de stuurgroepvergadering aangaande rapportage naar de gerechtelijke instanties. Het parket was niet meer akkoord met de manier van rapporteren, zij wensten meer informatie wanneer een bemiddeling niet werd opgestart of wanneer de bemiddeling werd stopgezet. Aangezien de dienst afhankelijk is van het parket en de jeugdrechters aangaande doorverwijzingen van dossiers kwam volgend compromis uit de bus: Er wordt momenteel gewerkt met een afsluitingsformulier, waarin de redenen van niet opstarten of van voortijdige stopzetting worden aangevinkt, zie bijlage 2. De bemiddelingsdienst is niet echt tevreden met deze manier van rapporteren, maar ziet zich genoodzaakt om het momenteel op deze manier op te nemen. Om de principes van bemiddeling toch zo goed mogelijk te blijven waarborgen, nemen ze dit formulier mee naar de betrokken partijen en bespreken ze dit grondig en bekijken ze de verwachtingen vanwege de gerechtelijke instanties en de gevolgen van deze manier van rapporteren voor de partijen (transparantie). Wanneer partijen ruimer wensen te rapporteren naar de gerechtelijke instanties toe, raden ze partijen aan om zelf een brief te schrijven.

Bemiddelingsdienst Leuven (BAL) In het verleden werkte men in Leuven vaak met eindverslagen. Sinds de nieuwe richtlijnen (vanwege de Raad van Europa, Orde van Vlaamse Balies en OSBJ) wordt er veel meer gewerkt met overeenkomsten. De eindverslagen worden meestal opgestuurd naar de parttijen, met de vraag om hun reacties en eventuele wijzigingen door te geven. Zelden wordt gevraagd om deze te ondertekenen. Momenteel zijn er nog kleine verschillen tussen de bemiddelaars onderling. In Bal werken we momenteel naar meer uniformiteit tussen de verschillende bemiddelingsprojecten. Na de eerste brief aan partijen zijn we momenteel met het team bezig rond de eindverslaggeving naar de gerechtelijke instanties toe over de projecten heen. Wanneer er geen bemiddeling werd opgestart of er geen overeenkomst werd bereikt is het eveneens in het verleden al voorgekomen dat het parket de politie naar de mensen stuurt.

Deel V - 139 -

Bemiddelingsdienst Gent Zij volgen grotendeels het voorstel van de OSBJ. Een opmerkelijk verschil met andere diensten is dat in Gent gewerkt wordt met een standpuntenverslag. Als er tijdens de bemiddeling geen akkoord werd bereikt zullen zij een eindverslag maken met de standpunten in van de verschillende partijen en laten zij dit eveneens door de partijen ondertekenen.

Bemiddelingsdienst Antwerpen (ADAM) Met de stuurgroep van Antwerpen werd er een basisprotocol opgemaakt en ondertekend en daarin werden concrete afspraken gemaakt rond eindrapportage naar de gerechtelijke instanties. Daarin werden drie mogelijke manieren van rapporteren opgenomen: de bemiddeling werd niet opgestart de bemiddeling werd opgestart en er werd een overeenkomst bereikt (bijgevoegd) de bemiddeling werd opgestart en er werd een gedeeltelijke overeenkomst bereikt Vanuit Adam geeft men aan dat men aan het zoeken is naar een manier om iets ruimer te rapporteren, aangezien deze drie formuleringen wel heel beperkt zijn. Ze zijn op zoek naar een vorm van compromis.

Bemiddelingsdienst Turnhout (CAFT) Tijdens de stuurgroepvergaderingen werden afspraken gemaakt rond rapportage: Het parket van Turnhout was vragende partij om meer informatie te ontvangen. Wanneer het parket leest in de eindverslaggeving dat er tijdens de bemiddeling geen akkoord werd bereikt komt het voor dat ze de politie naar de mensen sturen om na te gaan waarom en of er nog akkoord bereikt kan worden. Ze vermelden wanneer er geen bemiddeling wordt opgestart dat het is dat de benadeelde geen vraag meer heeft of dat alles reeds geregeld is. Wanneer partijen meer wensen weer te geven in een eindverslag raden ze hen aan om dit zelf mee te geven.

Bemiddelingsdienst Mechelen (BIC) Ze volgen het voorstel van de OSBJ. Wanneer er geen overeenkomst bereikt werd tijdens de bemiddeling, kan het zijn dat het parket de politie de opdracht geeft om bij de partijen opnieuw langs te gaan.

Bemiddelingsdienst Limburg (BAAL) Ze volgen grotendeels het voorstel van de OSBJ Parket was vragende partij naar het verkrijgen van meer informatie. Volgende compromis is uit de bus gekomen: beide partijen worden steeds aangeschreven met het aanbod van bemiddeling

Deel V - 140 -

wanneer bemiddeling niet werd opgestart worden de standpunten van partijen weergegeven in een eindverslag en dit wordt ter ondertekening voorgelegd aan de partijen. Wanneer één van de partijen niet reageert, wordt het eindverslag ook naar de niet-reagerende partij opgestuurd, soms volgt hierop dan nog een reactie

Bemiddelingsdienst Brussel (BAS!) Ze werken eveneens met een standaardformulier indien een bemiddeling niet wordt opgestart (zie bijlage 3) Wanneer er een overeenkomst wordt bereikt zal er bij deze overeenkomst een eindverslag worden gevoegd waarin de ondernomen stappen worden vermeld.

Voorstel vanwege de OSBJ rond rapportage (4) Bemiddeling wordt niet gestart De reden van het niet-opstarten kan worden gegeven in de mate dat geen van beide partijen hierdoor wordt benadeeld of ook wanneer niet voldaan is aan de criteria om bemiddeling op te starten.. a. Eén van de partijen kon niet worden bereikt b. Eén van de partijen wenst niet in te gaan op het aanbod c. Partijen kwamen reeds tot een overeenkomst – benadeelde heeft geen vraag meer (= criterium) d. de dader ontkent de feiten (=criterium) (5) De bemiddeling resulteert niet in een overeenkomst We hadden contact met partij x en y en z maar konden niet tot een akkoord komen. Informatie die door alle betrokken partijen voor akkoord of goedkeuring getekend wordt, kan probleemloos aan de gerechtelijke instanties worden doorgestuurd, ook als er geen vergelijk tot stand kwam. (6) De bemiddeling leidt tot een overeenkomst Bij overeenkomst kan de getekende overeenkomst worden toegevoegd aan het gerechtelijk dossier Indien parket of jeugdrechtbank uitgebreidere rapportering verlangen bij niet-overeenkomst, wijzigt het aanbod van de bemiddelaar: de vertrouwelijkheid wordt in zulk geval ernstig teruggeschroefd. Het is dan ook noodzakelijk dat de partijen vooraf duidelijk gewezen worden op de eisen die de verwijzers stellen aan de rapportage én dat de rapportage vooraleer over te maken aan de verwijzers, wordt voorgelegd aan de partijen.

Deel V - 141 -

Afsluitingsformulier van de bemiddelingsdienst van Kortrijk: B E M ID D E L IN G S D IE N S T A R R O N D IS S E M E N T K O R T R IJ K H E R S T E L B E M ID D E L IN G V O O R M IN D E R J A R IG E N O u d e V e s tin g s s tr a a t 1 5 /2 1 8 5 0 0 K o r t r i jk Tel 056 / 206 393 Fax 056 / 256 900

Afsluitingsformulier

Dossier HSBM KO met mandaat van parket/jeugdrechtbank (schrappen wat niet past) op: , met titularis: lastens: met dossiernummer: ten nadele van: werd geselecteerd door de herstelbemiddelingsdienst op: Vermeld dossier werd afgesloten: Niet opgestart omwille van: Voldoet niet aan de criteria. De schade is reeds geregeld. Daderzijde gaat niet in op het bemiddelingsaanbod. Slachtofferzijde gaat niet in op het bemiddelingsaanbod. Daderzijde kiest voor gemeenrechtelijke afhandeling. Slachtofferzijde kiest voor burgerlijke afhandeling. Daderzijde is niet bereikbaar. Slachtofferzijde is niet bereikbaar.

Opgestart Voortijdig stopgezet omwille van: Partijen komen niet tot een vergelijk in het kader van een bemiddelingsproces (zie eindverslag) Bemiddelaar stopt bemiddeling om deontologische redenen: Daderzijde is niet meer bereikbaar. Slachtofferzijde is niet meer bereikbaar. Daderzijde doet geen beroep meer op de bemiddeling. Slachtofferzijde doet geen beroep meer op de bemiddeling. Daderzijde kiest voor gemeenrechtelijke afhandeling. Slachtofferzijde kiest voor burgerlijke afhandeling.

Volledig doorlopen: dossier werd afgesloten met een schriftelijke overeenkomst. ( Zie bijlage : overeenkomst). dossier werd afgesloten zonder schriftelijke overeenkomst. ( Zie bijlage : eindverslag).

Bemiddelaar:

Deel V - 142 -

Datum:

Afsluitingsformulier van Bemiddelingsdienst Brussel: DOSSIERnummer : ………………………………………………………………………………. NAAM minderjarige verdachte : ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. NAAM slachtoffer : ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. KWALIFICATIE van de feiten : ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. !"# $

) *#

," *+ !

% & '( ) *

'*# + & % % # ) *#

," *+ !

" $&

# % '" $ & --

*%

" $&

Deel V - 143 -

$ & % '" $ & --

"

# % '" $ & --

"#

!

*,. ) #

Deel V - 144 -

( , &* ! *# - ) " &*

3. Samenwerking met andere diensten HSB minderjarigen

+ + + +

HSB meerderjarigen? Schadebemiddeling? Bemiddeling In Strafzaken (BIS)? HSB minderjarigen uit andere arrondissementen?

Voorliggende vraag was: Start je het dossier al op vooraleer al de mandaten werden bekomen of wachten tot elke verwijzer zijn mandaat heeft verleend? Tot een vast besluit werd niet gekomen, maar hieronder vind je enkele tips, … Samenwerking HSB minderjarigen en BIS Wanneer BAS een dossier ontvangt met zowel een minder- als een meerderjarige, contacteren zij BIS. Men vraagt dan BIS na te kijken in welke fase het dossier zich bevindt en laat BIS het mandaat eerst vragen. Indien BIS hetzelfde dossier voor de meerderjarige niet doorkrijgt, dan contacteert BAS de meerderjarige zelfstandig met de vraag of hij/ zij op vrijwillige basis mee wil bemiddelen. Vele andere diensten houden dezelfde werkwijze aan. De bemiddelaars van Gent vertellen dat ze een probleem ervaren in de samenwerking met BIS. BIS staat er vaak enorm op om de financiële vraag van de benadeelde(n) grotendeels of helemaal te regelen met de meerderjarige dader (aangezien dit voor hem/ haar verval van strafvordering kan inhouden). Welke betekenis kan herstelbemiddeling nog hebben voor de minderjarige? De medewerk(st)ers van BAK ervaren ook moeilijkheden – net zoals andere diensten – met het verschil in snelheid waarmee een dossier doorkomt naar beide diensten. Tevens wordt opgemerkt dat er ook verschillen zitten in methodiek tussen beiden. Dit is vooral te wijten aan het feit dat BIS eerder een bemiddeling beoogt tussen dader en parket, terwijl herstelbemiddeling focust op de relatie tussen dader en benadeelde. Samenwerking HSB minderjarigen met diensten uit andere arrondissementen Wanneer er in een dossier herstelbemiddeling meerdere jongeren betrokken zijn, uit (een) ander(e) arrondissement(en), geldt de afspraak dat je de bemiddelingsdienst – verantwoordelijk in het desbetreffende arrondissement – contacteert en niet het Parket. M.a.w. je laat best de bevoegde dienst van die regio het Parket contacteren en bevragen. Samenwerking HSB minderjarigen met HSB meerderjarigen Hierbij werd vooral opgemerkt dat je dient op te passen dat je de beslissing vanuit de gerechtelijke instanties niet beïnvloedt, door navraag te doen voor een bepaald dossier. Het feit dat je vraagt of een dossier zich bij HSB meerderjarigen bevindt, kan de gerechtelijke instanties immers in die richting sturen. Dit impliceert dan ook in één klap dat het dossier strafrechtelijk gevorderd wordt. BIC bekijkt het vraag per vraag, dossier per dossier.

Deel V - 145 -

4. Sensibiliseren van politie Een aantal diensten zijn actief bezig met het sensibiliseren van politieagenten. De meeste politieagenten zouden als mogelijke afhandelingen enkel het sepot en een vordering voor ogen houden. Ze blijken meestal onvoldoende op de hoogte van andere mogelijkheden. Ze weten meestal niet eens dat er zoiets als herstelbemiddeling bestaat. Er zijn verschillende manieren om deze doelgroep te bereiken: Aan alle zonechefs een brief sturen met de vermelding van de website waar men het jaarverslag kan terugvinden Een beperkt feedback systeem bij een centrale persoon (Maasmechelen); om op die manier aan te tonen dat er iets gebeurt met de PV’s die hij opmaakt; aangeven dat er een gevolg werd gegeven aan de feiten Kennisgeving bij opstart van herstelbemiddeling aan de verbalisant. Dit voorstel leek later niet haalbaar omdat er heel wat werk diende verricht te worden om na te gaan wie de verbalisant precies was,… Ook binnen de opleiding van de politiemensen (PIVO) vraag om zich voor te stellen. Deze vraag wordt jaarlijks aan BAL gesteld; wanneer de vorming vraag heeft naar informatie die 1 dienst overstijgt (overkoepelend) dan kan deze taak bij voorkeur worden opgenomen door het OSBJ Onkelinx: Het parket kan aan de partijen vragen om zaken te regelen. Vermoedelijk zou dit dan gebeuren via een plicht van de politie. In die zin is een degelijke opleiding van de politieagenten wel degelijk belangrijk. Schaderegeling op politieniveau reeds opgestart in Mechelen, Leuven en Brussel (zou voornamelijk Franstalig zijn).

5. Rol van bemiddelaar vs. verzekeringen. Dit onderdeel van de intervisie was voornamelijk op vraag van BIC (Luc) en draaide voornamelijk rond de rol die je als bemiddelaar hebt in dossiers wanneer er verzekeringen in het spel zijn. Wat neem je op, wat niet ? hoe ver ga je hierin ? hoe pro-actief ga je te werk ? Indien je de rol van bemiddelaar t.a.v. verzekeringen op een continuüm zou plaatsen, krijg je enerzijds de bemiddelaar die niets onderneemt t.a.v. verzekering en die alles aan de partijen zelf laat. Eventueel zou hier ook een belangrijke rol zijn weggelegd voor een advocaat. Anderzijds heb je de bemiddelaar die actief contact opneemt met verzekeringen en die mee het machtsevenwicht tussen (onwetende) cliënt en verzekeringsmaatschappij bewaakt. De bemiddelaar is dikwijls de enige steunfiguur t.a.v. verzekeringen. Luc geeft aan dat de verzekeringsmaatschappij met contractuele verplichtingen gekend moet zijn in regelingen in dossiers. De mensen moeten wel zelf hun aangifte doen. Als bemiddelaar heb je hier voornamelijk een informerende rol naar de betrokken partijen. De betrokken mensen moeten de opties met de respectievelijke mogelijke gevolgen kennen. Deel V - 146 -

Moest het zo zijn dat de plaatselijke agenten niet of onvolledig hun job als doorgeefluik naar beheerders van de schadedossiers op de hoofdzetel doen, zou het opportuun zijn om als bemiddelaar ook hoofdzetel te contacteren. Proactief zou je als bemiddelaar ook kunnen zijn wanneer het dossier belandt in een situatie waarbij alle partijen op elkaar aan het wachten zijn. (verzekering krijgt geen inzage om dat dossier nog ‘in onderzoek’ is bij parket en de bemiddelaar zit ondertussen te wachten op een beslissing van de verzekeringsagent. Het is in principe zo dat van het moment dat er een familiale verzekering is deze altijd zou moeten tussenkomen voor minderjarigen. Het is wel zo dat verzekeringen kunnen aangeven dat aansprakelijkheid van de ouders wel ok is maar dat het toch de rechter is die moet beslissen en dat dus bijgevolg de herstelbemiddeling moet worden afgesloten opdat deze beslissing kan genomen worden. Dit kan ook repercussies hebben wanneer er met vereffeningsfonds gewerkt wordt en wanneer er wordt gesteld dat alle andere mogelijkheden moeten uitgeput zijn. Bij tussenkomst moet je als bemiddelaar ook altijd vermelden dat er eventueel “regres” kan worden uitgeoefend. De maatschappij kan dit alleen effectief uitoefenen als ze dit ook onmiddellijk meldt aan de verzekerde. Deze info zou je als bemiddelaar ook moeten meegeven. Er wordt duidelijk gesteld door iedereen dat de voornaamste taak wel het informeren van de betrokken partijen is. Ook over de mogelijke nadelige gevolgen (na tussenkomst kan de verzekering het contract opzeggen en kan het zijn dat je dus een andere verzekering moet zoeken bijv.). Even ter herinnering wordt ook aangegeven dat er een ombudsdienst is en het BVVO wanneer er echt fouten of misbruik vastgesteld wordt of als de situatie vast zit. Luk heeft een standaardbrief ontwikkeld die kan opgestuurd worden wanneer verzekeringen niet tussenkomen. Hierin staan een aantal argumenten opgesomd waarom ze wel moeten tussen komen. Ondermeer dat de kosten hoger liggen wanneer ze het eerst laten voorkomen, er staat ook een verwijzing in naar een arrest enz… deze zal via het osbj verspreid worden. Het zou goed zijn als deze brief door alle bemiddelingsdiensten wordt gebruikt. Dit verhoogt de herkenbaarheid zodat er bij de schadebeheerders vlugger een lichtje gaat branden. Een tip van Lieve en Luk is wel dat je best met brieven werkt in de communicatie met verzekeringsmaatschappijen. Het is belangrijk dat er iets in het dossier zit en brieven passeren ook meestal via diensthoofden. Er was ook nog een vraag rond laattijdige aangifte als argument van verzekeringsmaatschappij om niet tussen te komen. Het is zo dat verzekeringsmaatschappij moet aantonen dat zij hierdoor benadeeld zijn zoniet is dit geen grond om tussenkomst te weigeren. Trouwens voor de evidente schade moeten ze dan toch tussenkomen. Lieve geeft tot slot aan dat de Vlaamse bemiddelingsdiensten toch allemaal eerder proactief te werk gaan als het op verzekeringsmaatschappijen aankomt.

Deel V - 147 -

6. Dossierbespreking Eerst wordt casus beschreven, nadien volgt het verslag van de bespreking: CASUS Betreft een minderjarige S., 17 jaar, blinde jongen, normaal begaafd. Feiten : vermiste (verdwijning), misbruik van vertrouwen. Slachtoffer : zijn (volle) adoptiemoeder (bejaarde vrouw van 75) Jongen vroeger in kindertehuis, waar mevrouw werkte. Woont nu sedert 12 jaar bij haar. Heeft oudere broer van 19 jaar, die niet inwoont. De jongen is een ' krak'met pc' s, heeft eigen blindenklavier en blindenpc. Programmeert en dergelijke meer. Deed al een paar jaar de selfbanking voor zichzelf en mevrouw, deed al haar verrichtingen ook. Zij apart wachtwoord, maar dit in vertrouwen destijds aan hem gegeven. Jongen nooit problemen gesteld. Zijn broer in drugsmilieu, ging laatste tijd slecht met hem, had nog vriend van 23. S. laatste tijd weer af en toe zijn broer zien, mevrouw daar geen probleem mee, kende de broer ook van destijds in kindertehuis. Belangrijk dat de jongens contact houden ("ze hebben alleen mekaar"). Broer met idee naar buitenland te willen gaan wonen, Spanje of zo. Zou schulden hebben in drugsmilieu. Met vriend en S. er luidop over dromen, "we pakken onze boel en gaan daar wonen". Ideeën zitten beramen op S. zijn kamer, die altijd op pc werkt. Zo ' toevallig'aan idee gekomen om geld van rekening van mevrouw over te zetten op S. zijn boekje en zo over op broer. Hebben volledige spaarboek overgesast, 20.000 euro. Met drieën vertrokken na avondje weg. 5 dagen fugue, internationaal geseind en opgepakt in buitenland. Mandaat gekregen van Parket, vrijwel onmiddellijk na feiten (tweetal weken erna). Uit pv' s niet duidelijk of S. terug bij mevrouw of geplaatst of .... Eerst enkel mevrouw een brief geschreven. Ze belde me op. S. woonde intussen bij haar. Vraag gesteld samen praten of eerst apart. Voor haar geen probleem samen. Onmiddellijk rechtstreeks gesprek gedaan. Wou op intervisie graag wat ideeën uitwisselen rond : -mevrouw heel beschermend over haar adoptiezoon. Je voelde sterk verband tussen haar en zoon. jongen ' bespeelde'dit wat in gesprek. mevrouw had nog niemand gezien vb. consulent van JRB of zo, was heel moeilijk om evenwicht te bewaren. non-verbaal was zij sterk aangedaan, maar toonde dit niet voor hem. wou hem ook niet ' straffen' ... Deel V - 148 -

-algemeen wat : opvoeding behoort ouders toe. met ' intrafamiliale'bemiddeling zit je daar toch ergens zo wat tussen. Hoe doe je dat ? -beter toch eerst erop staan apart praten (maar is dit niet onnatuurlijk, als mensen onder zelfde dak toch wonen hebben ze er vast al over gepraat) ; kan je dan niet meer bewaken dat ELK aan bod komt. Nu poneerde mevrouw zich niet als ' slachtoffer'hoewel ze zeer fel aangedaan was door wat haar overkomen. Graag in groep even wat uitwisseling : zijn er nog casussen van vb. ouder-kind ? Welke ervaringen mee ? Eventueel tips, speciale aandachtspunten ? Veerle Gent

Verslag: Dossierbespreking Hier werd enkel een casus naar voren gebracht van de bemiddelingsdienst Gent. Deze casus omvatte een intrafamiliaal delict (tss. blinde jongen en zijn bejaarde adoptiemoeder). Het is zo dat feiten van diefstal of misbruik van vertrouwen binnen de familie (2 generaties) niet als MOF worden beschouwd. Dit wil zeggen tussen: • •

jongere en ouders, ouders en grootouders.

Dit is alvast één reden waarom het moeilijk is om hierin te bemiddelen. Los daarvan is er in andere diensten (BAL en Caft) ook de ervaring dat het zeer moeilijk is om te bemiddelen bij intra-familiale conflicten. Er is vaak rolverwarring, beschermende houding van het slachtoffer die ook nog pedagogisch verantwoordelijk blijft. (in de ouder-kind relatie zelfs burgerlijk verantwoordelijke). Het is met andere woorden een zeer onduidelijke situatie om in te bemiddelen. Hulpverlening is hier meer aangewezen, hoewel ook niet eenvoudig. Besluit: intra-familiale bemiddelingen zijn zeer moeilijk – vaak niet echt haalbaar.

Deel V - 149 -

Bijlage 3 : Samenstelling deontologische adviescommissie herstelbemiddelaars Stemgerechtigde leden: Tine Marain (SAW SIB in detentie, praktijklector KULeuven criminologie, psychotherapeut) Kris Stas (stafmedewerker jeugdhulpverlening en deontologie SAW ) Prof. Dr. Johan Put (KULeuven) Prof. Dr. Frank Hutsebaut (KULeuven) Stijn Caes (ex-bemiddelaar, ex-OSBJ) Niet stemgerechtigde leden: Marianne Regelbrugge (Coördinator Suggnomè) Min Berghmans (OSBJ)

Deel V - 150 -

Bijlage 4: Folder Studienamiddag ‘Bemiddeling en herstel in de strafrechtsbedeling’

Deel V - 151 -

Deel V - 152 -

Bijlage 5

Nota : Statuut van de jongere die wordt tewerkgesteld in het kader van vereffeningsfonds. Inhoud: 1. Het verbod op kinderarbeid 2. Is dit kinderarbeid? - Definitie - definitie van loon - Besluit - Bijzondere reglementering 3. Is dit vrijwilligerswerk? - Definitie - Bijzondere reglementering 4. Is dit een alternatieve sanctie?

1. Het verbod op kinderarbeid

1.1. Wat zegt de wet? Artikel 7.1 van de arbeidswet luidt als volgt: Het is verboden kinderen arbeid te doen of te laten verrichten of enige werkzaamheid buiten het kader van hun opvoeding of vorming te doen of te laten uitvoeren. Het is in ieder geval verboden kinderen enige werkzaamheid te doen of te laten uitvoeren die een nadelige invloed kan hebben op de ontwikkeling van het kind op pedagogisch intellectueel of sociaal vlak, zijn fysieke, psychische of morele integritiet in gevaar brengt of die schadelijk is voor enig aspect van zijn welzijn. Er zijn wel individuele afwijkingen mogelijk voor kinderen die willen deelnemen aan culturele, wetenschappelijke, opvoedkundige of artistieke manifestaties. Ze mogen aan radio- of televisieopnames, modeshows, fotosessies deelnemen. Deze lijst kan uitgebreid worden bij koninklijk besluit. Deze individuele afwijkingen worden slechts toegestaan onder bepaalde voorwaarden. Zo is ondermeer de toestemming van de ouders nodig. Als tijdens schooluren, moet het advies van de schooldirectie ingewonnen worden. 1.2. Toepassingsgebied - De arbeidswet in zijn geheel is van toepassing op iedereen die werkt onder het gezag van een werkgever. Het is niet vereist dat het om een bezoldigde werknemer gaat. Ook de vrijwilliger valt onder deze regelgeving24. - Het verbod op kinderarbeid geldt voor jongeren beneden de leeftijd van 15 jaar of die nog onderworpen zijn aan de voltijdse leerplicht (art 6). 24 Zie:het babysitarrest van het Hof van Beroep te Brussel van 10 juni 1988 dat stelt dat een babysitter ongetwijfeld onder het gezag van de ouders staat aangezien hij of zij bepaalde richtlijnen moet opvolgen en zich aan een bepaalde werktijdregeling moet houden, ongeacht het eenmalig karakter van de activiteit en het ontbreken van een professionele omkadering. De organisatie waarvoor men vrijwilligerswerk doet bepaalt waar, wanneer en met wie de vrijwilliger zijn activiteiten uitvoert en meestal is er zelfs een afsprakennota die duidelijke richtlijnen bevat.

Deel V - 153 -

1.3. Hoe legitimeren we dan de tewerkstelling van 12 tot 14jarigen? Er is een grote discrepantie tussen dit juridisch verbod en de sociale realiteit. Honderdduizenden kinderen besteden wekelijks enkele uren aan sportbeoefening, al dan niet bezoldigd. Hierover ondervraagd in de kamercommissie antwoordde de minister van sociale zaken: “dat het uitgesloten was hier regelgevend op te treden gelet op het hoge aantal jonge sportbeoefenaars”25. De auteur besluit zijn artikel dan ook met de verzuchting dat arbeid voor kinderen zou geregeld worden vanuit een positieve waardering en niet alleen vanuit een beschermingsidee en met respect voor de eigen rechten en mogelijkheden… Zolang deze verzuchting geen realiteit is, zullen we andere gronden moeten zoeken om de tewerkstelling van jongeren beneden 15 jaar te legitimeren. Het beste argument putten we uit de mogelijkheid die de wet zelf aangeeft. Er wordt namelijk een uitzondering voorzien voor activiteiten in het kader van de opvoeding of vorming. Een voorbeeld hiervan vinden we in de in pedagogische werkactiviteiten georganiseerd door jeugdbewegingen en scholen zoals het schoonmaken van bevuilde stranden, of een dag meewerken in een natuurreservaat… In de visietekst, die bij de installatie van het fonds werd onderschreven, staat expliciet vermeld dat het fonds ook een pedagogische doelstelling nastreeft met name het responsabiliseren van de jongere door hem te mogelijkheid te geven om zelf in te staan voor het financieel herstel. In die zin kunnen we stellen dat deze tewerkstelling kadert in zijn opvoeding. Bijkomende argumenten zouden we kunnen vinden in de pedagogische doelstellingen die de tewerkstellende organisaties nastreven. Een kleine enquête die werd uitgevoerd bij een aantal tewerkstellende organisaties leert ons dat dit het geven van leerkansen een belangrijk motief is voor deze organisaties.Dit wordt ook bevestigd in een onderzoek dat werd uitgevoerd in Nederland. 26De economische meerwaarde van de arbeid van jongeren beneden de 15 jaar blijkt hieruit ook zeer miniem.27 Voor het verbod op kinderarbeid speelt het dus geen rol of het hier om kinderarbeid dan wel om vrijwilligerswerk gaat. Toch is het onderscheid belangrijk omdat hier toch vaak andere regels gelden.

2. Is dit kinderarbeid? 2.1. Definitie Art. 2 en 3 van de Wet van 3 juli 1978 op de arbeidsovereenkomsten (B.S. 22 augustus 1978) Om te spreken van een arbeidsovereenkomst als volgende elementen aanwezig zijn: a. het verrichten van arbeid b .een band van ondergeschiktheid tegenover de werkgever c. een bepaalde of bepaalbare bezoldiging

25

PAS, H., Rechten van het kind recht op arbeid, gewaarborgd minimuminkomen, in Kinderrechtengids, Deel 1 1.4. PAS(1998), 26 Imkamp, F.M.J.A.,Werken met taakgestraften. Ervaringen van projectbegeleiders, Nijmegen, Ars Aequi Libri,2002,55. 27 Verslagboek seminariereeks van de provincie Vlaams-Brabant, p.121 Deel V - 154 -

a. Van arbeid is er reeds sprake indien een arbeidskracht ter beschikking staat van een wederpartij. Het gaat dus om arbeid b. De gezagsverhouding bestaat zodra iemand in feite gezag kan hebben over andermans handelingen. Binnen deze context is er sprake van gezag zodra de wederpartij het recht heeft om met betrekking tot de werkzaamheden aanwijzingen en instructies te geven, toezicht te houden en leiding te geven. Er is een gezagsverhouding tussen de tewerkstellende organisatie en de jongere. c. Het vrijwilligerswerk kenmerkt zich juist door het principieel ontbreken van het derde element nl. de bezoldiging maar gaat het wel om echt vrijwilligerswerk indien men werkt in het kader van het vereffeningsfonds? 2.2. Definitie van loon (Art. 2. Wet van 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon) -Het loon in geld waarop de werknemer ingevolge zijn dienstbetrekking recht heeft ten laste van de werkgever ; -de fooien en het bedieningsgeld waarop de werknemer recht heeft ingevolge zijn dienstbetrekking of krachtens het gebruik ; -de in geld waardeerbare voordelen waarop de werknemer ingevolge zijn dienstbetrekking recht heeft ten laste van de werkgever. Er is zeker sprake van een in geld waardeerbaar voordeel, aangezien het fonds een vergoeding uitbetaalt aan het slachtoffer en we hier dus te maken krijgen met een schuldvermindering. Alleen heeft de jongere hier geen recht op ten laste van zijn rechtstreekse werkgever nl. de humanitaire instelling of het openbaar bestuur waar de jongere een vrijwilligerswerkovereenkomst mee afsluit. Met het fonds bestaat er daarentegen geen gezagsverhouding zodat die niet kan beschouwd worden als werkgever. Er is immers pas sprake van gezag van zodra een partij het recht heeft om met betrekking tot de werkzaamheden aanwijzingen en instructies te geven, toezicht te houden en leiding te geven. 2.3. Besluit Dus indien we de relatie fonds-jongere en de relatie humanitaire instelling-jongere apart bekijken, kunnen we dan spreken van arbeid? De wet geeft geen duidelijk uitsluitsel en noch in de rechtspraak noch in de rechtsleer konden we informatie terugvinden betreffende deze specifieke materie. Belangrijk onderscheid tussen arbeid en vrijwilligerswerk ligt in de (pedagogische) begeleiding van de jongere. De bemiddelaar neemt dit in principe niet op. 2.4. Bijzondere regeling voor minderjarigen die niet onder het verbod op kinderarbeid vallen. Indien er toch argumenten zijn om te stellen dat het om kinderarbeid zou gaan, gelden hier enkele bijzondere regels. (1) Werktijden Kinderen tot 6 jaar mogen maximum 4u/dag tussen 8 en 19 uur werken, met een half uur ononderbroken rust na 2 uur. Maximum 6 werkzaamheden in het totaal. Kinderen van 7 tot en met 11 jaar mogen maximum 6u/dag tussen 8 en 22 uur werken, met een half uur ononderbroken rust na 3 uur. Maximum 12 werkzaamheden per jaar. Deel V - 155 -

Kinderen van 12 tot 15 jaar mogen maximum 8u/dag tussen 8 en 23 u werken, met een half uur ononderbroken rust na 4 uur, indien de werkzaamheden meer dan 6 uur duren: bijkomende rust van een half uur. Maximum 24 werkzaamheden per jaar. (2) Regeling in verband met het loon (geldt niet bij vrijwilligerswerk) a. Bewaring van het loon Het geld dat kinderen (-15) voor hun werk ontvangen moet op een geïndividualiseerde spaarrekening op naam van het kind worden gestort, zodat in principe het kind slechts over dit geld kan beschikken als hij 18 is. b. Kinderbijslag. De algemene regel is dat kinderbijslag wordt toegekend aan het kind tot 31 augustus van het kalenderjaar waarin het 18 jaar wordt. Onder bepaalde voorwaarden wordt de kinderbijslag verleend tot 25 jaar ten behoeve van het kind dat onderwijs volgt. Voorwaarde om als student rechtgevend te blijven op kinderbijslag, is dat de jongere geen arbeid verricht waarvan het inkomen meer bedraagt dan 15.000 fr.(indexeerbaar) per maand. De winstgevende activiteit is van geen belang wanneer ze plaatsvindt in het kader van een studentenovereenkomst of plaatsvindt tijdens één van de schoolvakanties. c. Fiscale gevolgen. Momenteel bedraagt het belastingvrije minimuminkomen 210.000 fr. netto per jaar. Indien de jongere meer verdient, moet hij daar zelf belastingen op betalen. Werken kan echter ook gevolgen hebben voor de belastingen van de ouders. Als men meer verdient dan 76.000fr. netto per jaar, wordt men niet meer beschouwd als kind ten laste, wat gevolgen heeft voor de belastingen van de ouders. En denken we dan ook even aan R.S.Z.-bijdragen, die normaliter van het loon worden afgehouden. Zelfs voor jobstudenten wordt er tijdens de zomervakantie een beperkte bijdrage in acht genomen. (3) Sancties bij overtreding van dit verbod op kinderarbeid Het risico is voor de werkgevers, als de sociale inspectie meent dat die het verbod op kinderarbeid overtreden of andere (RSZ) sociale regels aan hun laars lappen. Geldboetes en opsluiting zijn voorzien voor ouders en werkgevers die het verbod op kinderarbeid overtreden, of die de opgelegde beperkingen bij de individuele afwijking of de opgelegde wijze van uitbetalen niet naleven.

3. Is dit vrijwilligerswerk? 1. Definitie Prof. Van Buggenhout en Sarah D’Hondt28 definiëren vrijwilligerswerk als volgt: Het is een activiteit met onverplicht karakter ten behoeve van anderen of van de samenleving die onbezoldigd in min of meer georganiseerd verband wordt verricht door een natuurlijk persoon. 1. Een activiteit Het gaat inderdaad om een duidelijk omschreven takenpakket.

28

‘Vrijwilligerswerk, wat kan, mag en moet’, brochure Koning Boudewijnstichting editie voorjaar 2001

Deel V - 156 -

2. Onverplicht karakter Het is niet juridisch afdwingbaar. De jongere is vrij om al dan niet voor deze optie te kiezen. Hij kan ook altijd stoppen zonder dat dit juridische gevolgen heeft. 3. Ten behoeve van anderen of van de samenleving Het gaat dus niet om activiteiten die men louter ten behoeve van zichzelf of naastbestaanden verricht. Er wordt nergens gesteld dat deze activiteit niet commercieel van aard mag zijn. 4. Onbezoldigd De vergoeding die het fonds betaalt kan stricto sensu niet als loon worden beschouwd omdat deze niet wordt uitbetaald door de werkgever maar door een derde. 5. In min of meer georganiseerd verband Hiermee wordt bedoeld dat het vrijwilligerswerk gebeurt via één of andere vereniging of vzw. Dit is bij de jongeren die werken in het kader van het fonds doorgaans het geval. 6. Door een natuurlijk persoon Dit spreekt voor zich. We kunnen dus stellen het werken in het kader van het vereffeningsfonds inderdaad vrijwilligerswerk is. Nochtans: vrijwilligerswerk doet men ten behoeve van anderen of van de samenleving, niet om aan eigen verplichtingen te voldoen… 2. Bijzondere regels voor vrijwilligerswerk 2.1. Vergoedingen voor vrijwilligers Federale regelgeving bepaalde de niet-belastbare kostenvergoeding voor vrijwilligers op maximum (1000fr) 25 euro per dag en (40.000fr) 1000 euro per jaar. Dit wordt niet beschouwd als loon. 2.2. Fiscale vrijstelling Er bestaat een algemene fiscale vrijstelling voor deze forfaitaire kostenvergoedingen (omzendbrief 5.3.1999), op voorwaarde dat het vrijwilligerswerk uitgevoerd wordt bij vzw’s, openbare diensten, instellingen van openbaar nut, gemeenten, ocmw’s, feitelijke verenigingen en groeperingen – het mag niet gaan om een vennootschap. Het vrijwilligerswerk moet rechtstreeks voor de opdrachtgever gebeuren.29 2.3. Het sociaal statuut van de vrijwilliger is belangrijk: is hij werkloos, heeft hij een deeltijds leercontract: directie RVA laat vrijwilligerswerk enkel toe ivm niet commerciële organisaties.

4. Is dit een alternatieve sanctie? We stellen ons deze vraag omdat deze situatie reeds eerder werd geproblematiseerd op dit terrein. Zo stelde Dhr. J. Vandeurzen een parlementaire vraag m.b.t. de tewerkstelling van de jongeren in het kader van de alternatieve straffen en de tegenstrijdigheid met het verbod op kinderarbeid. 29

brochure Koning Boudewijnstichting p. 119 Deel V - 157 -

Het antwoord van de Minister van Justitie luidde dat zowel volgens het Hof van Cassatie (Cass. 4 maart 1997, nr. P.96.1660.N) als volgens de nationale Commissie voor de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, de gemeenschapsdienst, als alternatieve sanctie enkel mag opgelegd worden op niveau van de jeugdrechtbank. De juridische basis hiervoor ligt in artikel 37 §2,2°, tweede lid, b), van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, waar melding wordt gemaakt van de mogelijkheid tot het leveren door de betrokken jongere van een ‘prestatie van opvoedkundige en filantropische aard in verhouding tot hun leeftijd en hun middelen.’ We kunnen hier meteen duidelijk stellen dat het hier niet gaat om een alternatieve sanctie omdat de jongere vrijwillig kiest voor deze oplossing als een mogelijkheid om het slachtoffer te vergoeden. Deze betalingsmodaliteit kan niet worden opgelegd, noch door het parket, noch door de jeugdrechter. Het is steeds het resultaat van een bemiddelingsproces dat op elk moment kan worden stop gezet. Toch zou de onzekerheid van het juridisch statuut van de jongeren die werkt in het kader van het fonds kunnen verbeterd worden indien deze mogelijkheid expliciet zou worden voorzien in het (nieuwe) jeugd(sanctie)recht.

Deel V - 158 -

Bijlage 6

Verslag vergadering verzekering bemiddelingsdiensten donderdag 20 november 2003 Aanwezigen : Pola Franken (CAFT), Katja Verschooten (BIC), Luc van Jole (ADAM), Wendy Van Put (Elegast), Min Berghmans (OSBJ), Randi Gutermann 1. Agenda en doelstelling van de vergadering Vanuit de bespreking van de verschillende polissen van de bemiddelingsdiensten (meestal kaderend binnen een grotere voorziening) gaan we proberen te komen tot een soort lastenboek met voorwaarden/gegevens/aanbevelingen die toch minstens door de verschillende verzekeringen zouden moeten gedekt worden. De verschillende bemiddelingsdiensten onderhandelen daarna zelf – al dan niet – met hun verzekeringsmaatschappij. Voordeel van een verzekering door de eigen dienst is dat men gerust is over het soort verzekering dat de jongere heeft. Anders moet men geval per geval gaan nakijken of en hoe de prestatieplaats verzekerd is. 2. Lastenboek (zoals omschreven in verslag comité V - …) - voor wie - voor welk soort werk - voor welke soort organisatie - voor hoeveel uren o Voor wie Voor jongeren (eventueel ook + 18 jarigen) die via parket of jeugdrechtbank zijn toegeleid naar herstelbemiddeling minderjarigen. o Voor welk werk Voor elke prestatie in het kader van herstelbemiddeling zoals daar is: vrijwilligerswerk, herstel in natura, werk via het vereffeningsfonds,… o Voor welke soort organisatie Is eigenlijk omschreven via ‘voor welk soort werk’ – dus niet meer relevant. o Voor hoeveel uren De diensten berekenen best elk hun eigen gemiddelde op basis van alle prestaties in tewerkstellingplaatsen uitgevoerd door hun jongeren. Dit is nuttig bij een eventuele onderhandeling met de verzekeringsmaatschappij over de grootte van de premie. Elegast gaf een gemiddelde van 8 dagen aanwezigheid in de werkplaats per jongere aan.

Deel V - 159 -

3. Polis 3.1. Burgerlijke aansprakelijkheid(BA) De algemene burgerlijke aansprakelijkheid verzekert schade die de jongere toebrengt aan anderen tijdens zijn prestatie. BA wegens mogelijk gebrek aan toezicht hoort thuis bij de algemene BA-polis van de organisatie. Deze polis kan dan worden uitgebreid specifiek naar de eigen aansprakelijkheid van de ‘onvoorzichtige’ jongere. ð lichamelijke schade : cijfers van de verschillende diensten behouden Uit de vergadering van 25/6/2002 nemen we mee dat een dekking voor 500miofr voor lichamelijke schade een prima dekking is. ð materiële schade : cijfers van de verschillende diensten behouden: Uit de vergadering van 25/6/2002 nemen we mee dat een dekking voor 100miofr voor materiële schade een prima dekking is. ð Algemene opmerking hierbij blijft dat men zich niet moet blindstaren op de bedragen, ook rekening houden met de kans of dergelijk risico zich zou voordoen. Een mogelijke uitsluitingsclausule wordt best geformuleerd als volgt: ‘De verzekering dekt niet de persoonlijke aansprakelijkheid van een jongere die 16 jaar geworden is voor schadegevallen veroorzaakt door opzet.’ Waarmee impliciet wordt aangegeven dat de verzekering niet automatisch opzet zal inroepen voor de persoonlijke aansprakelijkheid van een jongere van – 16 jaar Een extra dekking voor rechtsbijstand voor de jongereis best inbegrepen. o Lichamelijke ongevallen De bedoeling is om de jongere die zelf schade oploopt tijdens het werken op de prestatieplaats, te vergoeden voor –aantasting van zijn verdienvermogen en -geneeskundige/ behandelingskosten. Op de bijeenkomst van 25/6/2002 werd besloten dat het overlijden van een jongere niet zou verzekerd moeten worden, de nadruk wordt gelegd op het niet-hypothekeren van de toekomst van de jongere. ð in plaats van de afzonderlijke plafondvergoedingen voor medische kosten, prothese, enz. is het aangewezen dezelfde dekking te voorzien als in de wettelijk verplichte arbeidsongevallenpolissen, dit ook expliciet zo te vermelden in de polis, zodat de evoluties in de Aoverzekeringen automatisch gevolgd worden. Een prestatie door een jongere op een tewerkstellingsplaats heeft een pedagogische doelstelling: responsabilisering. Een arbeidsongevallenpolis dekt alle materiële schade (behalve kledingkosten,..) maar niet de morele schade. ð Ook het eventuele latere loonverlies-aantasting van het verdienvermogen tengevolge van een schade opgelopen op de werkplaats kan vergoed worden via het systeem van de AOW – bijvoorbeeld te berekenen op basis van een forfaitair bedrag zoals 90% van de aanvangswedde van een ongeschoold arbeider, Algemeen: In elk soort polis voor de jongere: -Expliciete regeling ivm verhaal/regres naar andere verzekeraars (BA-jongere, verzekering van de prestatieplaats voor vrijwilligers,…) opnemen in de polisvoorwaarden: komt de verzekeraar van de herstelbemiddelingsdienst sowieso als eerst aan te spreken verzekeraar tussen of stelt deze ‘herstel’‘vereffenings’-verzekeraar zich subsidiair op tov andere ‘gewone’ verzekeraars.

-Rechtsbijstand

Deel V - 160 -

Bijlage 7 A: FAS-onderzoek

VERWERKING VAN DE VRAGENLIJSTEN INGEVULD DOOR DE JEUGDRECHTERS We hebben slechts 7 vragenlijsten teruggestuurd gekregen, waarvan 1 jeugdrechter (Veurne) op de vragenlijst te kennen gaf geen tijd te kunnen vrijmaken om ze in te vullen. Dus de verwerking vond plaats op basis van 6 ingevulde vragenlijsten. Eén jeugdrechter maakte zichzelf kenbaar: C. Verbeke van Kortrijk. We hebben in de tabellen reeds een kolom voorzien voor de percentages, deze werden nu niet berekend omwille van de lage aantallen. Wij hopen echter dat we nog ingevulde vragenlijsten zullen krijgen. Hopelijk is dit geen ijdele hoop? Enkele algemene vragen 1. Wat vindt u op zich, dus los van dit onderzoek, van het idee van het streven naar meer proportionaliteit in het aantal te presteren uren gemeenschapsdienst binnen … 1 arrondissement N % 5 1 0 6

Zinvol niet zinvol weet niet Totaal

Vlaanderen N % 4 1 1 6

N 3 2 1 6

België

%

2. Had u reeds bepaalde verwachtingen op het moment van het invullen van de drie vragenlijsten (één m.b.t. ernstscores, één m.b.t. verzwarende/verzachtende omstandigheden en één m.b.t. de factoren die al dan niet bepalend zijn in de eindbeoordeling)?

Ja Neen nooit ingevuld weet niet Totaal

N 0 3 3 0 6

%

Deel V - 161 -

Vragen specifiek m.b.t. de leidraad 4. Heeft u het groene boekje of de verkorte versie gelezen, waarin de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting van de gemeenschapsdienst beschreven staat?

ja, ik heb beide documenten gelezen ja, ik heb enkel het groene boekje gelezen ja, ik heb enkel de verkorte versie gelezen neen, ik heb geen van beide documenten gelezen weet niet meer Totaal

N 4 2 0 0 0 6

%

5. Kan u de belangrijkste reden geven waarom u dit niet gelezen heeft? 6. Kan u één of meerdere redenen geven waarom u dit a priori niet wenst te gebruiken?

/

7. Indien u het groene boekje doorgenomen heeft, heeft u dan ook de (blauwe) bladzijden gelezen waarin de marges van urentoemeting worden voorgesteld?

Ja Neen weet niet meer niet van toepassing Totaal

N 2 0 0 4 6

%

8. Wanneer u in een dossier beslist tot een gemeenschapsdienst en het aantal uren moet bepalen, neemt u dan eerst de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting ter hand om te bekijken welke marges van urentoemeting daarin worden voorgesteld?

ja, altijd vaak, doorgaans wel soms wel, soms niet Zelden Nooit Totaal

Deel V - 162 -

N 0 0 3 1 2 6

%

9. Heeft het al dan niet raadplegen van de resultaten van het onderzoek te maken met …

(combinaties in antwoorden!)

inhoud van het dossier beschikbare tijd om de resultaten van het onderzoek te bekijken voorstel van de sociale dienst Andere weet niet

N 4 2 3 0 0

10. Indien als antwoord op vraag 9 ook ‘de inhoud van het dossier’ werd aangeduid, kan u exacter omschrijven welke elementen m.b.t. het dossier een rol spelen, bijv. leeftijd, type delict(en), psycho-sociale situatie van de jongere, enz.?

(combinaties in antwoorden)

type delict psycho-sociale situatie van de jongere leeftijd van de jongere dagbesteding van de jongere

N 4 2 2 1

11. Hoe verhouden de marges zich doorgaans ten aanzien van wat u dacht uit te spreken? De voorgestelde marges vanuit het onderzoek …

zijn altijd te hoog zijn altijd te laag zijn soms te hoog zijn soms te laag zijn soms te hoog en soms te laag stemmen min of meer overeen Andere ik raadpleeg het té weinig niet van toepassing Totaal

N 0 0 2 0 2 0 0 0 2 6

%

Deel V - 163 -

12. Past u uw aanvankelijk idee aan aan wat vanuit het onderzoek wordt voorgesteld?

ja, altijd ja, doorgaans wel soms wel, soms niet al een enkele keer gedaan neen, nog nooit weet niet meer niet van toepassing Totaal

N 0 1 2 1 0 0 2 6

%

13. Hangt het aanpassen van uw oorspronkelijk idee af van … (combinaties in antwoorden)


N 3 2 2 0 0

14. Indien als antwoord op vraag 13 ook ‘de inhoud van het dossier’ werd aangeduid, kan u exacter omschrijven welke elementen m.b.t. het dossier een rol spelen, bijv. leeftijd, type delict(en), psycho-sociale situatie van de jongere, enz.? (combinaties in antwoorden)

type delict psycho-sociale situatie van de jongere leeftijd van de jongere

N 2 2 1

15. Vindt u, op basis van wat u heeft gelezen mbt de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting, dat uw aanvankelijke verwachtingen werden ingelost (zie antwoord op vragen 2 en 3)?

Volledig gedeeltelijk helemaal niet weet niet ik had geen verwachtingen niet van toepassing Totaal

Deel V - 164 -

N 0 2 0 0 2 2 6

%

16. Kan u omschrijven welke verwachting(en) niet werd(en) ingelost?

meer specificiteit, minder ruime marges wat bijv. met 17 fietsdiefstallen?

N 1 1

17. Herinnert u zich nog bepaalde delicten waarbij de marges van urentoemeting vanuit het onderzoek extreem hoog of laag waren tegenover uw persoonlijk idee? Kan u enkele voorbeelden van delicten geven? Extreem hoog Heling gewone diefstal bromfietsdiefstal Laster opzettelijke slagen en verwondingen vals alarm verbale bedreigingen rijden zonder verzekering autodiefstal geen herinnering

N 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2

%

18. Waarom neemt u de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting nooit ter hand? (combinaties in antwoorden)

druist in tegen beschermingsgedachte bewaring van mijn autonomie als jeugdrechter ik heb nooit problemen ondervonden bij het bepalen van het aantal uren de voorgestelde urentoemeting staat té haaks op mijn visie Andere weet niet

N 1 1 2

%

1 1 0

Andere: “Ik houd met veel meer elementen rekening dan “het delict op zich” o.a. persoonlijkheid van de minderjarige, eventuele voorlopige maatregelen of eerdere maatregelen die reeds werden genomen, initiatieven die de minderjarige sindsdien wel al heeft genomen tov het slachtoffer, recidive, enz.”

Deel V - 165 -

19. Wat vindt u in het algemeen van de resultaten van dit onderzoek naar de urentoemeting?

(omcirkel een cijfer van 1 tot 7)30

Praktisch Overzichtelijk Duidelijk Zinvol Volledig Ondersteunend Vrijblijvend

gemiddelde (N=5) 2.8 2.4 2.4 3.6 2.8 3.8 2

Niet praktisch Onoverzichtelijk Onduidelijk Niet zinvol Nog verder uitwerken Vrijheidsbeperkend Directief

Enkele vragen in verband met de sociale dienst 20. Formuleert de sociale dienst een voorstel tot het uitvoeren van een gemeenschapsdienst? N 1 3 2 0 0 6

ja, altijd ja, doorgaans wel soms wel, soms niet Zelden Nooit Totaal

%

21. Wanneer de sociale dienst een gemeenschapsdienst voorstelt, doet zij dan ook een voorstel in verband met het aantal te presteren uren? N 0 4 1 0 1 6

ja, altijd ja, doorgaans wel soms wel, soms niet Zelden Nooit Totaal

%

30


Deel V - 166 -

1 1 1 1 1 1 1

2 2 2 2 2 2 2

3 3 3 3 3 3 3

4 4 4 4 4 4 4

5 5 5 5 5 5 5

6 6 6 6 6 6 6

7 7 7 7 7 7 7


22. Wat beslist u indien uw persoonlijk idee m.b.t. de urentoemeting niet geheel overeenstemt met het voorstel van de sociale dienst? Ik neem het voorstel van de sociale dienst … over.

ja, altijd ja, doorgaans wel soms wel, soms niet Zelden Nooit niet van toepassing Totaal

N 0 1 3 1 0 1 6

%

23. Van wat is dit afhankelijk? (combinaties in antwoorden)

van dossier tot dossier van consulent tot consulent van de overeenstemming met mijn besluitvorming als jeugdrechter Andere weet niet

N 3 1 2 1 0

Andere: “van de vordering van het OM en de debatten ter zitting” 24. Denkt u dat alle consulenten van uw sociale dienst over de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting beschikken?

Ja Neen weet niet niet van toepassing Totaal

N 2 0 3 1 6

%

Deel V - 167 -

25. Heeft u de indruk dat het voorstel in aantal uren gewijzigd is sedert de sociale dienst over deze resultaten beschikt?

Ja Soms Neen weet niet niet van toepassing Totaal

N 1 1 0 0 4 6

%

26. Vindt u het op zich zinvol om op de één of andere manier werk te maken van een zekere proportionaliteit m.b.t. de gemeenschapsdienst?

ja, zelfs binnen de huidige wet op de JB neen, niet binnen de huidige wet, maar mogelijks wel binnen een ander wettelijk kader Nooit Andere weet niet Totaal

N 4 0

%

1 1 0 6

Andere: “enerzijds wel, maar anderzijds vind ik het zeer moeilijk omdat er zoveel andere elementen meespelen bij de bepaling van het aantal uren (zie hoger bij vraag 18) dan het louter delict op zich. Persoonlijk vind ik de resultaten van het onderzoek te “arm” om ze toe te passen”.

27. Heeft u tot slot nog suggesties voor ons?

“Niet echt, behalve dat voor een aantal delicten de opgegeven uren mij wel tamelijk hoog voorkomen, zeker in vergelijking met het aantal uren dart aan volwassenen wordt opgelegd”

Deel V - 168 -

Bijlage 7 B: FAS-onderzoek

VERWERKING VAN DE VRAGENLIJSTEN INGEVULD DOOR DE SOCIALE DIENST We hebben slechts 7 vragenlijsten teruggestuurd gekregen. Dus de verwerking vond plaats op basis van 7 ingevulde vragenlijsten. Twee gaven hun identiteit: een zekere L. Wouters (hoofdconsulent) en ik vermoed sociale dienst van Brugge. We hebben in de tabellen reeds een kolom voorzien voor de percentages, deze werden nu niet berekend omwille van de lage aantallen. Wij hopen echter dat we nog ingevulde vragenlijsten zullen krijgen. Hopelijk is dit geen ijdele hoop? Enkele algemene vragen 1. Wat vindt u op zich, dus los van dit onderzoek, van het idee van het streven naar meer proportionaliteit in het aantal te presteren uren gemeenschapsdienst binnen … 1 arrondissement N % 1 5 1 7

Zinvol niet zinvol weet niet Totaal

Vlaanderen N % 4 3 0 7

N 3 3 1 7

België

%

2. Was u op de hoogte van het feit dat jeugdrechters in 1999 werden gevraagd drie vragenlijsten in te vullen (één m.b.t. ernstscores, één m.b.t. verzwarende/verzachtende omstandigheden en één m.b.t. de factoren die al dan niet bepalend zijn in de eindbeoordeling)?

Ja Neen weet niet meer Totaal

N 1 6 0 7

%

3. Had u toen reeds bepaalde verwachtingen naar het resultaat van de verwerking van de drie vragenlijsten?


N 1 0 0 6 7

%

Deel V - 169 -

4. Kan u deze verwachtingen omschrijven? “Dat zij een beroep zouden doen op hun positie van autonomie” Vragen specifiek m.b.t. de leidraad 5. Heeft u het groene boekje of de verkorte versie gelezen, waarin de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting van de gemeenschapsdienst beschreven staat?

ja, ik heb beide documenten gelezen ja, ik heb enkel het groene boekje gelezen ja, ik heb enkel de verkorte versie gelezen neen, ik heb geen van beide documenten gelezen weet niet meer Totaal

N 1 1 3 2 0 7

%

6. Kan u de belangrijkste reden geven waarom u dit niet gelezen heeft?

ik wens het a priori niet te gebruiken nog geen tijd gehad lijkt me té statistisch ik stel zelden/nooit aantal uren voor aan de jeugdrechter(s) lijkt me té onoverzichtelijk het was niet geheel duidelijk dat dit (ook) voor mij bedoeld was Andere weet niet niet van toepassing Totaal

N 0 0 0 0

%

0 0 2 0 5 7

Andere: “Voor zover ik me herinner heb ik bedoeld groene boekje, noch de verkorte versie onder ogen gehad” ”nooit een boekje gezien”

7. Kan u één of meerdere redenen geven waarom u dit a priori niet wenst te gebruiken? /

Deel V - 170 -

8. Indien u het groene boekje doorgenomen heeft, heeft u dan ook de (blauwe) bladzijden gelezen waarin de marges van urentoemeting worden voorgesteld?


N 1 0 0 6 7

%

9. Formuleert u een voorstel aan de jeugdrechter tot het uitvoeren van een gemeenschapsdienst door de jongere?


N 0 2 3 0 0 2 7

%

10. Wanneer u een gemeenschapsdienst voorstelt, doet u dan ook een voorstel in verband met het aantal te presteren uren?


N 1 3 0 1 0 2 7

%

Deel V - 171 -

11. Wanneer u vervolgens een voorstel m.b.t. het aantal uren doet, neemt u dan eerst de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting ter hand om te bekijken welke marges van urentoemeting daarin worden voorgesteld?


N 1 1 0 0 3 2 7

%

12. Heeft het al dan niet raadplegen van de resultaten van het onderzoek te maken met … (combinaties in antwoorden!)


N 1 0 0 0 0


periode tussen datum feiten en de vordering door parket thuis- en schoolsituatie van de jongere leeftijd van de jongere eventuele andere betrokken jongeren

Deel V - 172 -

N 1 1 1 1

14. Hoe verhouden de marges zich doorgaans ten aanzien van wat u dacht voor te stellen? De voorgestelde marges vanuit het onderzoek … N 0 0 0 0 1 1 0 0 5 7

zijn altijd te hoog zijn altijd te laag zijn soms te hoog zijn soms te laag zijn soms te hoog en soms te laag stemmen min of meer overeen Andere ik raadpleeg het té weinig niet van toepassing Totaal

%

15. Past u uw aanvankelijk idee aan aan wat vanuit het onderzoek wordt voorgesteld?

ja, altijd ja, doorgaans wel soms wel, soms niet al een enkele keer gedaan neen, nog nooit weet niet meer niet van toepassing Totaal

N 0 0 1 1 0 0 5 7

%

16. Hangt het aanpassen van uw oorspronkelijk idee af van … (combinaties in antwoorden)


N 2 0 0 0 0

Deel V - 173 -


periode tussen datum feiten en de vordering door parket thuis- en schoolsituatie van de jongere psycho-sociale situatie van de jongere omstandigheden leeftijd van de jongere eventuele andere betrokken jongeren

N 1 1 1 1 2 1

18. Vindt u, op basis van wat u heeft gelezen mbt de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting, dat uw aanvankelijke verwachtingen werden ingelost (zie antwoord op vragen 3 en 4)?

Volledig gedeeltelijk helemaal niet weet niet ik had geen verwachtingen niet van toepassing Totaal

N 1 0 0 0 1 5 7

%

19. Kan u omschrijven welke verwachting(en) niet werd(en) ingelost? / 20. Herinnert u zich nog bepaalde delicten waarbij de marges van urentoemeting vanuit het onderzoek extreem hoog of laag waren tegenover uw persoonlijk idee? Kan u enkele voorbeelden van delicten geven? Extreem hoog of extreem laag geen herinnering

Deel V - 174 -

N 2

21. Waarom neemt u de resultaten van het onderzoek naar de urentoemeting nooit ter hand? (combinaties in antwoorden)

druist in tegen beschermingsgedachte bewaring van mijn autonomie als jeugdrechter ik heb nooit problemen ondervonden bij het bepalen van het aantal uren de voorgestelde urentoemeting staat té haaks op mijn visie Andere weet niet

N 0 0 0 0 3 0

Andere: “Praktisch gezien niet mogelijk, teveel aangehouden jongeren, te korte tijdsspanne” “ik wist niet van bestaan af” “Wij passen de plaatselijke normen toe” 22. Wat vindt u in het algemeen van de resultaten van dit onderzoek naar de urentoemeting? (omcirkel een cijfer van 1 tot 7)31


gemiddelde (N=4) 2.25 3.5 3 2.25 3.25 3 4.25


31


1 1 1 1 1 1 1

2 2 2 2 2 2 2

3 3 3 3 3 3 3

4 4 4 4 4 4 4

5 5 5 5 5 5 5

6 6 6 6 6 6 6

7 7 7 7 7 7 7


Deel V - 175 -

23. Vindt u het op zich zinvol om op de één of andere manier werk te maken van een zekere proportionaliteit m.b.t. de gemeenschapsdienst?

ja, zelfs binnen de huidige wet op de JB neen, niet binnen de huidige wet, maar mogelijks wel binnen een ander wettelijk kader Nooit Andere weet niet Onbekend Totaal

N 5 0

%

0 1 0 1 7

Andere: “het is moeilijk om te bekomen dat “6” jeugdrechtersop 1 lijn staan, laat staan “een hele provincie””.

24. Heeft u tot slot nog suggesties voor ons? “Meer ruchtbaarheid geven aan jullie onderzoek, want wij wisten alleszins van NIETS” “Graag meer informatie” “Dit was een zeer goed initiatief dat uiteindelijk wat duidelijkheid verschafte en een bijdrage leverde tot meer gelijkberechtiging”

Deel V - 176 -

Bijlage 8

Goedele Sulmont

Begin 2002 werden in een ruimere enquête de diensten bevraagd omtrent de doelen van hun leerprojecten. Wij hebben een oplijsting gemaakt van deze doelen, die leidde tot de volgende vaststellingen: - Wie leerprojecten organiseert en begeleidt, heeft zijn leerdoelen omschreven. - Deze leerdoelen zijn in overeenstemming met het concrete aanbod in het leerproject. - De leerprojecten verschillen van elkaar. Over Vlaanderen gespreid is men met zeer diverse zaken bezig. Concreet vinden wij: - diverse leerprojecten omtrent seksueel gedrag, (anti)sociaal gedrag, druggebruik, diefstal, agressie, spijbelen, slachtoffer en schade/delict… - diverse leerdoelen omtrent het verhogen van kennis, inzicht en inlevingsvermogen, het bijbrengen van sociale vaardigheden, attitudes, waarden en gevoelens, het genereren van zelfreflectie. De vraag omtrent de diversiteit van de leerprojecten is hier niet aan de orde. Wel heb ik het aanvoelen dat de diversiteit van leerdoelen eerder het gevolg is van het ontbreken van een gemeenschappelijk begrippenkader voor het kiezen en formuleren van doelen. De agogiek en didactiek kunnen ons een eenvoudig referentiekader aanreiken waarmee wij het finaliseren van leerprojecten eenduidiger kunnen formuleren en communiceren. 1. Uit leren volgt gedragsverandering Leren, op school of in het dagelijks leven, resulteert in kwalitatieve gedragsveranderingen. De ervaringen die de lerende opdoet, genereren inwendige processen (inzichten, intense en schokkende belevingen, succes- of faalervaringen…) die hem veranderen. Deze veranderingen zijn op den duur merkbaar in het uitwendige gedrag van die persoon, soms minimaal, soms maximaal. De didactiek onderscheidt als gedragsniveaus: het weten, het inzien, het toepassen (in gevarieerde situaties en met controle), het integreren (spontaan/vrijwillig en uit zichzelf toepassen). De opwaartse lijn is duidelijk en is in de meeste gevallen ook wenselijk. Maar je hoeft de hardware van een computer niet te kennen om een softwarepakket toe te passen bijvoorbeeld. Je hoeft evenmin de laatste designerdrug te kennen om te kunnen werken aan een verslaving.

Deel V - 177 -

En eigenlijk worden deze vier gedragsniveaus nog voorafgegaan door een nul- of deficiëntieniveau, waarbij zelfs het weten niet aanwezig is: 4. integreren / spontaan toepassen 3. gevarieerd toepassen in artificiële situaties 2. inzien 1. weten 0. deficiëntieniveau Enkele opmerkingen hierbij: 1. Er ligt een drempel tussen weten en inzien. Iedereen kent de aha-beleving als je die drempel overschrijdt. als het zover is, kun je iets uitleggen, voorbeelden geven, herkennen in de werkelijkheid enz. Deze drempel is relatief gemakkelijk te nemen. 2. Er ligt een drempel tussen weten/inzien en toepassen. Tussen "woorden" en "daden". Het is niet omdat je van iets overtuigd bent, dat je het ook doet. We hebben heel vaak een aansporing, een sturing, een beetje dwang, een deadline enz. nodig om onze inzichten in juiste toepassingen om te zetten. Deze drempel is voor velen een lastige karwei. Trainingen trachten deze drempel weg te nemen. 3. Er ligt een drempel tussen toepassen in aangeleerde situaties en spontaan toepassen. Wat doet de trainee na de training? Als er geen controlerende, coachende instantie meer is? Deze drempel is vaak nog moeizamer te nemen, denk maar aan allerlei vormen van verkeerd verkeersgedrag. Ieder van ons weet, ziet in en past toe als er flitspalen in de buurt zijn, maar ieder van ons laat zich evenzeer gemakkelijk door de context waarin hij zit "hypnotiseren"… Omdat wij zo vaak niet spontaan toepassen, zijn er allerlei vormen van maatschappelijke controle en sanctionering nodig. Het integratieniveau is dan ook vaak een wensniveau. De trainer-begeleider heeft zo moeilijk zicht op wat er - na de trainingssituatie - spontaan, vrijwillig, uit zichzelf wordt toegepast. 4. Deze gedragsniveaus zijn in elke menselijke psychische functie te onderscheiden. We onderscheiden het cognitieve leren, het affectieve leren, het volitieve leren en het sensorimotorische leren. Gecombineerd geeft dit - grof verwoord - volgende gedragsniveaus: cognitief

volitief

affectief

sensori-motorisch

0 deficiëntie

onwetend zijn

weigerig niet willen

afkerig zijn

onhandig zijn

1 weten

reproduceren

aannemen

aandacht hebben voor

nadoen

2 inzien

begrijpen

inleven

aanvoelen

doorzien

3 toepassen

kunnen in andere situaties op vraag

actieve inzet op vraag

zekere voldoening hebben in

zekere vaardigheid in opdrachten

4 integreren

spontaan toepassen gretig in open situaties aangrijpen, zich engageren

zonder aansporing erin opgaan

uit zichzelf vloeiend/vlot toepassen

Deel V - 178 -

2. Niveaus in leerinhouden Ook in de aangeboden leerinhoud kan men niveaus onderscheiden. Kennis begint met feitenkennis, kennis van begrippen en van allerlei relaties tussen feiten en begrippen. Slaagt men erin bepaalde kennisdomeinen samen te brengen, dan bekomt men een overzichtelijke structuur, een systeem, een referentiekader. Een cursus of handboek is dan vaak het uitwendige resultaat. Een ander niveau is dat van de vaardigheden die allerlei oplossingsmethoden en succesvolle (algoritmische of heuristische) werkwijzen omvatten. Het derde niveau omvat de attitudes, de stabiele (maar dynamische) houdingen, ingesteldheden, gezindheden, gerichtheden waarmee iemand met leren en leven omspringt. 6. attitudes 5. vaardigheden " # 3. relaties 2. begrippen 1. feiten

kennis

Enkele opmerkingen: 1. Kennis, vaardigheden en attitudes zijn kwalitatief verschillende leerinhouden en staan dus eigenlijk naast elkaar. De opwaartse lijn beperkt zich dus tot niveau 1 en niveau 4 voor wat betreft de leerinhoud. 2. Er bestaan heel specifieke (vakgebonden), meer domeingebonden en heel algemene kenniselementen, vaardigheden en attitudes. Domeinen zijn: het theoretisch-wetenschappelijke, het psychomotorisch-technische, het sociale en het esthetische domein. 3. Attitudes zijn vaak te vaag en ruim omschreven. Een algemene attitude zoals doorzettingsvermogen kun je daarom beter operationaliseren in een (beperkt!) aantal concrete gedragingen: 1. herbeginnen bij mislukkingen 2. zich blijvend kunnen inzetten bij langdurige inspanningen 3. aanpakken van nieuwe problemen 4. bereid zijn om onaangename taken uit te voeren 5. niet afgeschrikt zijn van moeilijkheden 4. Toch zijn attitudes niet zo rechtstreeks in gedragingen te observeren. Onderweg tussen attitude en gedrag kunnen allerlei beïnvloedingen ontstaan. Het is van fundamenteel belang deze beïnvloedende factoren te bespreken, wil men wenselijke attitudeveranderingen begeleiden. attitude sociale norm

gedragsintentie introspectie

[ hindernis ]

gedrag

observatie van gedrag.

bv. Ik neem me voor om me tegen de groepsdruk te verzetten en niet meer te dealen. Ik zit echter met grote bingo-schulden en doe het dus toch nog maar een keer…

Deel V - 179 -

5. Attitudes moeten gericht zijn op waarden en normen, anders bekomt men een omgekeerd effect: de delinquent wordt met de nieuwe attitudes nog spitsvondiger enz. 3. Leerdoel = gedragsniveau x leerinhoud Bij het finaliseren van leerprojecten omschrijft men dus best zowel het gedragsniveau als het niveau waarop de leerinhoud zich bevindt. Zo kan men, bij de oriëntering en relevantiebepaling van het project, de juiste vragen stellen. Bv.: - Kunnen wij onze finaliseringen in dit denkkader terugvinden? - Zijn wij bezig met de meest essentiële, meest dringende doelen bezig (lees: gedragsniveaus x inhoud)? - Streven wij het hoogst haalbare gedragsniveau na? - Zijn wij met relevante inhouden bezig? - Hebben wij evaluatietechnieken voorhanden waarin wij spontaan toepassen kunnen taxeren? - Werken wij wel binnen de juiste psychische functie? (attitudes ≠ affectieve domein) - Werken wij wel binnen het juiste inhoudelijk domein (theoretische, sociale)

attitudes vaardigheden Kennis structuren relaties begrippen feiten

integreren

toepassen

inzien

weten

deficiëntie

$ !%

& Vdgh

Att

Integratie

Kennis Toepassen

Inzien

Weten

Vak Deel V - 180 -

Theo Techn Soc

Esth Algemeen

Bijlage 9

REACTIE OP KADERNOTA VAN MINISTER L. ONKELINX BETREFFENDE DE HERVORMING VAN DE WET VAN 8 APRIL 1965 BETREFFENDE DE JEUGDBESCHERMING Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg Het beschermingsmodel als vertrekbasis Volgens het regeerakkoord zal de wet van ’65 in twee richtingen worden gemoderniseerd 1. betere bescherming van jongeren; 2. sanctioneren “tegen wie dit het enige middel is om onze maatschappij tegen hun criminele activiteiten te beveiligen”. Het nieuwe jeugdrecht moet deze doelstellingen realiseren. Verschillende finaliteiten worden hier door elkaar gebruikt. Om slechts één voorbeeld te noemen: sanctioneren om de maatschappij te beveiligen slaat op twee verschillende doelen. Dit is meteen ook de grootste kritiek op voorliggend voorstel. Deze nota blijft uitgaan van een beschermingsmodel, maar regelmatig wordt dit uitgangspunt verlaten zonder duiding of verantwoording. Hoewel er over de filosofie van de wet van ’65 veel discussie is de laatste jaren, is daarvan in deze nota niet veel te merken. Er wordt niet ingegaan op de cruciale vraag wat de uitgangspunten én de doelstellingen zijn van voorliggend voorstel. De wijziging beperkt zich bijgevolg tot een ‘opsmukken’, eerder dan een hervormen, zonder de oorspronkelijke uitgangspunten van de jeugdbeschermingswet opnieuw aan een kritische blik te onderwerpen of te actualiseren. We bedoelen hiermee niet dat het beschermingsmodel zomaar geschrapt of verlaten moet worden, maar het moet minstens worden aangevuld. Het behoud van het beschermingsmodel of opvoedingsmodel impliceert dat men er blijft van uitgaan dat een jongere die een delict pleegt enkel een signaal geeft van een achterliggende probleemsituatie en er in de eerste plaats op deze problemen moet gereageerd worden. Wij vinden dit een té beperkte visie, waardoor onder meer het slachtoffer volledig in de kou blijft staan. Wij onderschrijven de idee dat heel wat (ernstige) jeugddelinquentie een signaal is van problemen, maar wij stellen voor dat in deze gevallen een dubbele piste wordt bewandeld, zodat er zowel op het probleem als op het delict kan gereageerd worden. Dit creëert duidelijkheid voor de jongere. Deze ontkoppeling maakt het tevens mogelijk dat het vertrouwen van de jongere in de hulpverlening en in de samenleving en vice versa behouden blijft en dat slachtoffer en samenleving geen gevoel ontwikkelen van ‘straffeloosheid’, ‘als je maar genoeg problemen hebt’. Op het probleem kan met hulpverlening gereageerd worden, in de reactie op het delict kan zoveel mogelijk gestreefd worden naar het herstel, in de eerste plaats voor het slachtoffer, maar ook voor andere betrokkenen en de samenleving. Met andere woorden, de reactie op een problematische opvoedingssituatie en op een als misdrijf gekwalificeerd feit zou expliciet moeten worden uitgebouwd als twee verschillende procedures die gelijktijdig en parallel aan elkaar kunnen lopen. Deel V - 181 -

Dit impliceert dat de reactie op jeugddelinquentie volgens ons de exclusieve beschermende finaliteit moet verlaten en eerder moet vertrekken vanuit een sui generis model, waarbij een herstellende, pedagogische, responsabiliserende, sanctionerende en maatschappijbeveiligende finaliteit kan worden nagestreefd. We opteren dus voor een toepassing ‘à la carte’ van de diverse beschikbare modellen, weliswaar met één belangrijke nuance. De reactie op het probleem dient gekaderd te worden binnen het recht op hulpverlening en als reactie op jeugddelinquent gedrag moet herstelrecht zoveel als mogelijk worden nagestreefd. Met herstelrecht bedoelen we het recht dat kan ontstaan wanneer zoveel mogelijk personen, betrokken bij de gevolgen van het delict, via een communicatieproces tot een authentieke uitwisseling komen van gevoelens, verhalen en betekenisgevingen. De evenwaardigheid van de partijen is hierbij essentieel. De dialoog maakt het mogelijk dat deze betrokkenen iets kunnen recht zetten; dat ze zelf recht kunnen vinden; dat ze recht kunnen laten geschieden, een recht waardoor een nieuw evenwicht wordt bereikt. Dit betekent dat herstelrecht innoverend tracht te werken binnen het bestaande recht. Het is van belang dat de formele rechtspleging rekening houdt met de informele. In het herstelrecht schept de formele rechtspleging ruimte voor de informele afhandelingen, houdt rekening met de resultaten van de informele afhandeling en past haar eigen methodieken aan. Binnen de verschillende finaliteiten van de mogelijke reactie op het delict moet met andere woorden een rangordening worden ingebouwd. Herstel is voor ons het primaire doel en dient zoveel als mogelijk te worden nagestreefd. Maatschappijbeveiliging via vrijheidsberoving komt op het einde en mag slechts het onvermijdelijke ultimum remedium zijn wanneer de openbare veiligheid op geen enkele andere manier kan gewaarborgd worden. Dan nog blijft het de uitdaging om actief en zoveel mogelijk in dialoog naar meer opbouwende antwoorden te zoeken. Zodra deze aan de oppervlakte verschijnen, dient de opsluiting herbekeken te worden. De minister wenst het beschermingsmodel te behouden. Het niet in vraag stellen van de wet van 1965 betekent een ontkenning van alle (pedagogische, hulpverlenende, juridische kortom maatschappelijke) evoluties van de laatste 40 jaar. Om één voorbeeld te noemen: in 1991 ratificeerde België het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Alleen al het isoleren van de beschermingsgedachte gaat in tegen de letter en de geest van dit verdrag. In die zin betreuren we het dat het IVRK niet werd gekozen als vertrekbasis voor deze nota. Op zijn minst kan voor elk van de voorgestelde maatregelen een argumentatie verwacht worden over de samenhang met het IVRK. Het argument dat Belgie minderjarigen niet strafrechtelijk verantwoordelijk acht en dus de daarop betrekking hebbende artikelen uit het IVRK niet hoeft toe te passen, werd door het Internationale Comité voor de Rechten van het kind verworpen.32

32

Vergelijk dit met Zimring, F.E., ‘Penal proportionality’ in Youth on trial, Chicago Press 2000-2003, p. 271288. “What juvenile courts do to young persons classified as delinquent was enough like punishment in the view of the United States Supreme Court so that a large number of criminal-style procedural regularities were necessary to satisfy the due process guarantee of the Fifth Amendment.” Zimring citeert in dit artikel “In re Gault”, 387 U.S. 1 1967, over een 15-jarige, die schunnige telefoontjes pleegde naar zijn buren, een inbreuk die een volwassene maximaal een boete van 50 dollar of twee maanden gevangenisstraf zou kosten, en door de jeugdrechter gedurende 6 jaar aan de Arizona State Industrial School toegewezen werd. De Supreme Court overwoog dat “the highest motives and most enlightened impulses led to a peculiar system for juveniles, unknown to our law in any comparable context” en dat “there may be grounds for concern that the child receives the worst of both worlds: that he gets neither the protections accorded to adults nor the solicitous care and regenerative treatment postulated for children”. Deel V - 182 -

Een toetsing aan andere internationale Verdragen is evenzeer noodzakelijk. Dit werd aanbevolen door ditzelfde Internationale Comité voor de Rechten van het Kind33. Meer in het algemeen vraagt elke goede wetgeving gekaderd te worden in maatschappelijke evoluties en inzichten. Door het ontbreken van maatschappelijke uitgangspunten en door geen visie te expliciteren op opvoeding, kinderen en jongeren, justitie,… ontbreekt de kans tot een maatschappelijk genuanceerd debat. Bovendien maakt de in 1988 herschreven bevoegdheidsverdeling tussen de Staat en de Gemeenschappen m.b.t. de jeugdbeschermingsmaatregelen wel degelijk een onderscheid tussen delinquente en niet-delinquente minderjarigen. De verantwoording voor deze bevoegdheidsverdeling is een indicatie voor de gewijzigde houding ten aanzien van jeugddelinquentie.34 Dat een jeugdrechter naar aanleiding van een delict een signaal geeft in verband met de onderliggende problematiek en aan de jongere en zijn omgeving vraagt om daarvoor een oplossing te zoeken, lijkt ons terecht. Dit betekent niet dat de aard van het gepleegde feit teniet wordt gedaan: het blijft een delict, waarvoor de jongere indien mogelijk verantwoordelijkheid moet opnemen.35 Waarmee we vooral ook moeite hebben is dat het beschermen van de jongere tegen zichzelf ook als bescherming van de maatschappij wordt beschouwd. Dit lijkt ons een staaltje ‘mystification du language’. De hervorming zoals voorgesteld in de kadernota Bijzonder positief is dat de hervorming een wettelijke grondslag wenst te geven aan de bestaande praktijken. Dit is dringend nodig. Anderzijds is het betreurenswaardig vast te stellen dat justitie het pakket aan maatregelen enkel wil verruimen met opvoedende en dwangmaatregelen. Betekent dit dat de finaliteit van de reactie op een delict enkel opvoeden of dwingen is? Herstelbemiddeling en herstelverzoening worden weliswaar in het afhandelingspakket opgenomen, maar ze worden niet gesitueerd in een herstelrechtelijk kader. Het herstelrechtelijk kader – zoals hierboven kort werd toegelicht - biedt een garantie voor een daadwerkelijke erkenning van het slachtoffer en voor een evenwaardige betrokkenheid van de partijen in het communicatieproces. Daarentegen bestaat binnen een eenzijdige pedagogische finaliteit het risico dat het slachtoffer gebruikt wordt in functie van de dader.

33

“Establish a system of juvenile justice that fully integrates into its legislation and practice the provisions of the Convention, in particular articles 37, 39 and 40, as well as other relevant international standards in this area, such as the Beijing Rules, the Riyadh Guidelines, the United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty, and the Guidelines for Action on Children in the Criminal Justice System” (Concluding observations of the Committee on the Rights of the Child: Belgium. 13/06/2002.) 34 Smets, J., Jeugdbeschermingsrecht, APRreeks, Kluwer, 1996, 52. 35 Laurence Steinberg en Robert G. Schwartz, ‘Developmental psychology goes to court’ in Youth on trial, Chicago Press 2000-2003, p. 9 – 31. “Few issues challenge a society’s ideas about both the nature of human development and the nature of justice as much as serious juvenile crime. Because we neither expect children to be criminals nor expect crimes to be committed by children, the unexpected intersection between childhood and criminality creates a dilemma that most of us find difficult to resolve. Indeed, the only ways out of this problem seem either to redefine the offense as something less serious than a crime or to redefine the offender as someone who is not really a child3 (Zimring, 1998). Wij menen dat de twee wel degelijk te verzoenen zijn, door de minderjarige op zijn niveau verantwoordelijkheid te laten nemen. Deel V - 183 -

De kadernota vermeldt vervolgens drie doelen die worden nagestreefd: 1. aan de minderjarige de kans te geven om zelf voor “herstel” te zorgen; 2. voorkeur geven aan het opvoeden van de minderjarige in zijn thuismilieu; 3. beroep op plaatsing in gemeenschapsinrichtingen verminderen. We zaten er al een tijdje op te wachten, maar eindelijk komt de term herstel in beeld. Dit is positief én het wordt tevens als eerste doel vermeld. Bovendien is de formulering ook (zeer) genuanceerd, geen verplichting, wel geformuleerd als een kans, een aanbod. Voor wat betreft het tweede doel vinden we het positief dat de voorkeur wordt gegeven aan het thuismilieu maar hierboven werd reeds duidelijk dat we moeite hebben met de finaliteit van opvoeden als reactie op een delict. En tot slot lijkt het ons overbodig om het derde doel als dusdanig nog te formuleren. Vervolgens stapt de nota meteen over naar een verruiming van de antwoorden van het parket. Wij hadden graag voorafgaand nog de mogelijkheid toegevoegd dat ook op politioneel niveau (zeer) lichte feiten kunnen worden afgehandeld via herstel. Een mogelijke piste hierbij is dat het parket dossiers betreffende welomschreven, zeer lichte feiten, een gekend slachtoffer en weinig schade rechtstreeks kan doorverwijzen naar een schadebemiddelaar waarbij een schaderegeling kan getroffen worden met de partijen op dat niveau. We bespreken nu enkele in het oog springende voorstellen met betrekking tot de antwoorden/maatregelen waarover de parketmagistraat/jeugdrechter zal kunnen beschikken. Nieuwe bevoegdheden van de PdK Vanuit het oogpunt dat het belangrijk is om de reactie op het delict zo vlug mogelijk te laten volgen op het feit, kan een initiatief door het parket nuttig zijn. Hieraan zijn wel een aantal essentieel te achten voorwaarden verbonden. Een eerste is de bijstand door een advocaat.36 In het nieuwe jeugdrecht zou als voorafgaandelijk algemeen principe de bijstand door een (jeugd)advocaat moeten worden gesteld. Van zodra een minderjarige in verdenking wordt gesteld van een als misdrijf omschreven feit, zou hij beroep moeten kunnen doen op juridische bijstand, bij verhoren, onderzoeksdaden, voorleidingen. Het ontbreken van specifieke regels omtrent het verhoor van minderjarigen, leidt momenteel tot verschillende praktijken, afhankelijk van de visie van de betreffende agent of magistraat. Een tweede voorwaarde is dat het parket niet eenzijdig sancties kan opleggen. In de kadernota lezen we het volgende: “vandaag beschikt de procureur des Konings theoretisch over weinig maatregelen: de seponering zonder gevolg en het vatten van de rechter zijn zijn voornaamste actiemiddelen. In de praktijk evenwel heeft het openbaar ministerie een hele reeks antwoorden ontwikkeld waarvan bepaalde ondersteund en verder ontwikkeld dienen te worden”. Kijken we naar de praktijk, dan kenmerken meerdere arrondissementen zich met een praktijk van bijvoorbeeld gemeenschapsdienst en leerprojecten op parketniveau. Bedoelt de kadernota tevens deze ‘antwoorden’ en zullen deze ook een wettelijke basis krijgen? Wij hebben hiermee moeite. Volgens de wet is het Openbaar Ministerie enkel gelast met de uitoefening van de strafvordering (art. 138 Ger. Wb., art. 1 VTSv., art. 22, 138, 145, 182 Wb. 36 Het IVRK van 20 december 1989 opgemaakt te New York (goedgekeurd bij wet B.S. 17/01/1992), stelt in zijn artikel 40.2.a.ii dat ieder kind juridische of andere passende bijstand dient te krijgen in de voorbereiding en het voeren van zijn verdediging.

Deel V - 184 -

Sv.). Het belangrijkste aspect hiervan is de beslissing om al dan niet te vervolgen. Het OM kan om opportuniteitsredenen beslissen om niet te vervolgen. Het verbinden van voorwaarden aan een sepot is slechts een gewoonte.37 Voor wat betreft de (specifieke) rol van het openbaar ministerie in jeugdzaken, volgen wij de rechtsleer die stelt: “Het O.M. vervult een sleutelrol in jeugdzaken. Het zal moeten oordelen of er grond bestaat de jeugdrechtbank te vorderen met het oog op het opleggen van jeugdbeschermingsmaatregelen, en zo ja, op welke rechtsgrond. In geval van als misdrijf omschreven feit zal het OM het belang van de samenleving tegen dat van de minderjarige moeten afwegen. Het openbaar ministerie kan een hem ter kennis gebrachte zaak onmiddellijk seponeren en in voorkomend geval de zaak doorverwijzen naar de vrijwillige hulpverlening, seponeren mits het geven van een vermaning of voorwaardelijk seponeren. Al beveelt het IVRK de buitengerechtelijke afhandeling van jeugddelinquentie aan (art. 40, 3, b) toch bepaalt datzelfde Verdrag dat zulks moet gebeuren ' mits de rechten van de mens en de wettelijke garanties volledig worden geëerbiedigd.'Dit impliceert onder meer dat het OM nooit de bevoegdheid kan krijgen om sancties op te leggen.”38 Parketmagistraten zijn dus geen rechters. De bevoegdheden van het parket uitbreiden zoals in voorliggend voorstel lijkt ons dan ook geen goede zaak, weliswaar met één uitzondering, nl. de doorverwijzing naar een bemiddelingsdienst. Herstelbemiddeling is in onze visie met name geen maatregel of alternatieve afhandeling van justitie. Het gerecht heeft in eerste instantie een voorwaardenscheppende rol. Het geeft een toelating aan de bemiddelaar om te trachten de nodige ruimte te creëren zodat partijen zelf op zoek kunnen gaan naar een vorm van communicatie en herstel. Het gerecht stelt zich daarbij open voor het door de partijen (en eventuele achterban) bereikte resultaat. Dit impliceert dat idealiter het aanbod van bemiddeling zo snel mogelijk na de feiten dient te gebeuren én van zodra partijen er aan toe zijn, en dus op parketniveau, maar ook verder in de rechtspleging, zelfs na vonnis, moet het nog mogelijk blijven een slachtoffer-dader bemiddeling te organiseren. De kadernota voorziet effectief in deze mogelijkheid. Ook het feit dat de juiste term wordt gebruikt, drie degelijke voorwaarden worden geformuleerd (bekentenis, instemming, bijstand door advocaat) en dat een mislukte bemiddeling niet in het nadeel mag werken van de jongere, kunnen we alleen maar toejuichen. Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Bemiddeling lijkt in de kadernota verengd te worden tot ‘vergoeden’, tot materieel herstel, wat we een spijtige zaak vinden. Tevens komt het begrip “persoonlijke verontschuldiging” ten berde, naast herstelbemiddeling. In de nota komt het over als zijnde een ander antwoord dan herstelbemiddeling. Nochtans wordt binnen een herstelbemiddeling de mogelijkheid tot het aanbieden van verontschuldigingen steeds geëxploreerd in samenspraak en met respect voor de behoeften van het slachtoffer zodat kan worden nagegaan of deze excuses zinvol zijn en op welk moment ze kunnen worden aangeboden. Daarom lijkt het niet verantwoord om het aanbieden van excuses als afzonderlijke maatregel te voorzien. Oprechte excuses kunnen niet worden afgedwongen. Voor wat betreft de documenten die tijdens de bemiddelingspoging worden opgesteld, wensen we de volgende suggestie te doen. Ook als er geen overeenkomst werd ondertekend en de partijen toch gezamenlijk iets willen meegeven aan de rechter, moet dit mogelijk zijn. Dus

37

Deze bevoegdheid wordt niet wettelijk voorzien, behalve voor het verval van strafvordering tegen het betalen van een geldsom (minnelijke schikking) en voor de bemiddeling in strafzaken. Deze beide mogelijkheden worden enkel voorzien voor volwassenen. 38 Smets, J., o.c., 199-200. Deel V - 185 -

enkel die gegevens die beide partijen ter kennis willen geven aan de rechter, mogen door de bemiddelaar gerapporteerd worden. Tot slot komt uit de tekst niet duidelijk naar voor wie deze bemiddeling gaat organiseren. Uit de tekst lijkt over te komen dat de substituut dit zelf gaat doen. In dat geval komen de bemiddelingsprincipes (neutraliteit, vrijwilligheid en vertrouwelijkheid) die een authentieke communicatie mogelijk maken in het gedrang. Een onafhankelijke bemiddelingsdienst, los van justitie, geeft een gedragen oplossing meer kans. Nieuwe maatregelen van de jeugdrechter Deze nieuwe maatregelen geven een reële evolutie op het terrein weer. Ze kunnen echter niet allemaal verantwoord worden vanuit een beschermingsgedachte. Hier kan het ontbreken van een eigentijds kader nefaste gevolgen hebben. Het kader waarbinnen de wet tot stand komt geeft immers aan op welke manier de wet geïnterpreteerd moet worden en welke maatschappelijke doelstellingen men beoogt. Door het louter opsommen van een rijtje mogelijkheden binnen een gedateerd model, waarbij nagelaten werd te onderzoeken of dit nog steeds aansluit bij het hedendaags maatschappelijk kader, wordt mogelijks de deur naar een weinig coherente en niet-eenduidige rechtspraak geopend. De kadernota voorziet in één adem in: “de terechtwijzing én de verplichting om zijn persoonlijke verontschuldigingen aan het slachtoffer aan te bieden”. We hebben vooral moeite met het tweede deel van de maatregel. Je mag o.i. een jongere nooit verplichten om excuses aan te bieden. Excuses kan je nooit afdwingen, de oprechtheid kan dan ver zoek zijn. Voor slachtoffers zijn oprechte uitingen van spijt of berouw erg belangrijk. Wanneer deze gevoelens niet aanwezig zijn bij de jongere kan de verplichting om excuses aan te bieden kwetsend zijn voor het slachtoffer. Een herstelbemiddeling of een specifieke vorming is dan meer aangewezen zodat de jongere geconfronteerd kan worden met de schadelijke gevolgen van de gepleegde feiten en de kans sterk toeneemt dat hij/zij iets goed wil maken naar het slachtoffer, bijvoorbeeld door het aanbieden van excuses. Alleen binnen een dergelijk vrijwillig kader kan het aanbieden van excuses zowel voor het slachtoffer als voor de jongere helend zijn. We vragen ons tevens af wat het verschil tussen “verplichting om zijn persoonlijke verontschuldigingen aan te bieden” en “de herstelverzoening” is? Ook hier – net zoals bij de antwoorden op parketniveau – pleiten we ervoor om dit onderdeel te laten uitmaken van het herstelproces én het aan de partijen over te laten of dit al dan niet een onderdeel van de overeenkomst kan zijn. Alleen zij kunnen dit beslissen. Bovendien wringt de term “herstelverzoening”. Verzoening zegt met name enkel iets over de uitkomst. Het herstelproces kan nooit tot doel hebben tot verzoening te komen. Het kan enkel een neveneffect zijn. We stellen ons de vraag waarom werd gekozen voor een andere term dan de herstelbemiddeling op parketniveau? Wordt er inhoudelijk iets verschillend mee bedoeld? Bedoelt men bijvoorbeeld hier het herstelgericht groepsoverleg? Gaat men ervan uit dat de rechtbank dit zelf organiseert of doet men een beroep op een onafhankelijke instantie? Wordt herstelbemiddeling bedoeld, dan zien we dit liever niet als een maatregel, maar wel als een aanbod dat de jeugdrechter kan doen. Wordt het herstelgericht groepsoverleg bedoeld, dan kunnen we akkoord gaan. In ieder geval hopen we dat dit kan begeleid worden door externe bemiddelaars/moderatoren, en niet door de rechter zelf. Kortom, meer vragen dan antwoorden. Met betrekking tot de “verplichte behandeling” stellen we ons de vraag of dit geen reactie is op een problematische (opvoedings)situatie en dus eerder thuishoort in een reactie op de POS Deel V - 186 -

van de jongere. De reactie op het delict moet volgens ons minstens ingaan op delict, slachtoffer, gevolgen van delict, … De verplichte behandeling zoals hier geformuleerd kenmerkt zich volgens ons door een exclusieve hulpverlenende finaliteit én (eenzijdig) opgelegd door de rechter. Een “verplichte behandeling” als resultante van de overeenkomst tussen de partijen n.a.v. een bemiddeling/hergo of voortvloeiend uit een onderhandelde afhandeling (zie verder) kan wel, net zoals alle andere zuiver hulpverlenende reacties. Het vormt dan een vrijwillig antwoord op een delict. We hebben er enkel moeite mee indien een behandeling eenzijdig door de rechter wordt opgelegd zonder instemming van de jongere. Na een vermelding van de nieuwe maatregelen in de nota, worden enkele meer algemene punten aangehaald, waarbij diverse bedenkingen kunnen geformuleerd worden. De nota stelt: “de jeugdrechter kan één of meerdere maatregelen nemen als hij dat aangewezen acht”: We vinden dit positief indien hiermee wordt bedoeld dat terzelfder tijd de twee sporen (MOF en POS) kunnen bewandeld worden. Indien hiermee wordt bedoeld dat voor één delict de jeugdrechter verschillende van de hierboven geschetste maatregelen tegelijk kan opleggen, dan kunnen we hiermee slechts akkoord gaan zolang het principe van de proportionaliteit wordt gerespecteerd: een escalatie van maatregelen moet worden vermeden. De meerwaarde van bepaalde combinaties zal steeds moeten worden gemotiveerd. “De verplichting tot bijzondere motivatie in geval van plaatsing” komt tegemoet aan onze visie op een communicatief jeugdrecht. Deze motiveringsplicht van de rechter zouden we willen koppelen aan: “Indien geopteerd wordt voor een mix aan antwoorden naargelang de (delict)omstandigheden, lijkt het ons belangrijk dat diegene die de reactie uitspreekt hierbij duidelijk en in voor de jongere begrijpbare taal zijn beslissing motiveert. Men dient uit te leggen waarom men voor een bepaalde afhandeling kiest, wat de finaliteit(en) en eventuele bijkomende kenmerken zijn van de afhandeling, welke het te verwachten traject is, met welke rechtswaarborgen het omgeven is, enz. Kortom, de inhoud van de rechterlijke boodschap moet helder en duidelijk zijn.”39 Deze motiveringsplicht zou trouwens moeten gelden voor elke uitgesproken maatregel, waarbij de rechter de lijst van criteria hanteert als leidraad. Deze lijst vinden we even verder in de kadernota terug. Echter, de concreet voorgestelde lijst is te eng. Er worden met name enkel aspecten aangehaald die te maken hebben met de opvoeding en de leefsituatie van de jongere én met de beveiliging van de maatschappij. Wij zouden deze lijst graag wat verruimen, in de eerste plaats met het aanbod van herstelbemiddeling als drie voorwaarden zijn vervuld (bekennende dader, gekend slachtoffer met schade, onderzoek is afgerond). Daarnaast moet zeker ook het slachtoffer worden opgenomen in de lijst, samen met de gevolgen voor het slachtoffer, voor zijn/haar omgeving, voor de gemeenschap en voor zijn/haar eigen omgeving.40 De lijst van criteria daagt de rechter uit tot het overlopen van de verschillende maatregelen en tot het argumenteren waarom een bepaalde keuze wordt gemaakt. Dit lijkt ons een goede zaak. Het is tevens wenselijk dat dit wordt meegedeeld aan de dader. Deze motivatie moet zowel in de beschikking als in het eindvonnis worden opgenomen. 39

OSBJ, Voorzet tot visie voor het toekomstige beleid inzake jeugddelinquentie, Brussel, 2004, 5. “Ernst van het delict, persoon van de minderjarige en de gevolgen voor het slachtoffer: De rechter houdt in zijn reactie rekening met de ernst van de feiten en zal de jongere uitleggen waarom deze feiten zo ernstig zijn. De magistraat zal daarbij verwijzen naar de gevolgen voor het slachtoffer, zijn/haar omgeving, de gemeenschap en zijn/haar eigen omgeving.”, in: OSBJ, o.c., 5. 40

Deel V - 187 -

Daarnaast wensen we tevens een lijst van criteria m.b.t. de rechtspraak zoals bijvoorbeeld subsidiariteit. Het feit dat de minister meer rechtszekerheid wenst te geven qua termijnen e.d. vinden we een goede zaak. De verlenging van toezicht voor ernstige criminele feiten gepleegd tussen 12 en 17 jaar en in geval van aanhoudend slecht of gevaarlijk gedrag, is een ander paar mouwen. Voorzien in deze verlenging vloekt o.i. met de proportionaliteit en de rechtszekerheid. Wat is “aanhoudend slecht of gevaarlijk gedrag”? Refereert deze term naar de vroegere ‘kind-ingevaar’ notie? Dit impliceert immers dat maatregelen kunnen worden verlengd zonder dat een nieuw delict werd gepleegd. Indien de term verwijst naar een nieuw delict, zorgt het voor begripsverwarring: in dergelijke hypothese is immers geen verlenging, maar wel een nieuwe maatregel mogelijk. Tot slot kunnen nog “specifieke voorwaarden” worden opgelegd: Indien deze bedoeld zijn als voorwaarde tot het uitstellen van een maatregel, dan kunnen we hier ten volle achter staan. “Kiest de rechter voor uitstel van uitvoering, dan kiest hij/zij in feite opnieuw voor een onderhandelde reactie, aangezien (opnieuw) de mogelijkheid wordt gegeven aan de betrokkene om zelf iets uit te werken. In elke reactie streven we dus naar een zo groot mogelijke inzet van de jongere zelf, waardoor de inspraak en de onderhandelbaarheid van de afhandeling kan toenemen en waardoor afhandelingen met een exclusieve pedagogische finaliteit mogelijk blijven zonder dat ze eenzijdig en zonder enige instemming kunnen worden opgelegd”.41 Indien deze voorwaarden aan een ‘hoofd’maatregel worden gekoppeld, dan moet de lijst worden uitgezuiverd aangezien niet alle combinaties te verantwoorden zijn. Uiteenlopende reacties (met o.i. verschillende finaliteiten) worden in de lijst onder eenzelfde noemer geplaatst. Rest nog de vraag of dit een exhaustieve lijst is. Het verbintenisproject Dit voorstel geeft weer hoe wij een eigentijdse reactie op een delict zien met maximale inspraak en betrokkenheid van de partijen, waardoor de kans op een eerlijke, duidelijke en constructieve afhandeling opmerkelijk zal toenemen. En waardoor ook de kans op effectieve leermomenten voor de jongere groter zal zijn dan wanneer de afhandeling zonder enige inspraak eenzijdig wordt opgelegd. We zijn dan ook grote voorstander van dit voorstel. Onze enige bedenking is dat we dit graag in de chronologie van de tekst naar voor wensen te schuiven, zodat: 1. de eerste optie steeds het zoveel mogelijk streven naar herstel in rechtstreekse dialoog met slachtoffer (herstelbemiddeling/hergo) zal zijn; 2. wanneer het slachtoffer niet kan betrokken worden, de minderjarige dader en zijn omgeving zelf een antwoord op het delict kunnen voorstellen; 3. slechts in laatste instantie, als de voorgaande opties onmogelijk zijn (of onverantwoord met het oog op de maatschappelijke veiligheid), maatregelen ter beschikking te stellen die de jeugdrechter eenzijdig en zonder instemming van de jongere kan opleggen. Met andere woorden, we zien dit ‘verbintenisproject’ niet als één van de vele maatregelen waar tussen de jeugdrechter kan kiezen, maar wel als een fase tussen het herstel en het

41

OSBJ, o.c., 10.

Deel V - 188 -

opleggen van de maatregelen. Dit verbintenisproject werd door de OSBJ in haar visietekst voorgesteld als de “onderhandelde afhandeling”. De uithandengeving en haar gevolgen We zijn principieel tegen de uithandengeving en volgen hierbij de aanbevelingen van het reeds eerder genoemde VN Comité voor de Rechten van het Kind.42 Het Comité stelt duidelijk dat minderjarigen die delicten plegen niet als volwassenen mogen worden behandeld. Voorliggend voorstel tracht dit te counteren door het instellen van aparte kamers. Echter: is het oprichten van jeugdkamers binnen correctionele rechtbanken en Assisenhoven niet hetzelfde als nieuwe jeugdrechters op een ander niveau installeren enkel om hun mogelijkheden uit te breiden? Houdt dit geen loutere lippendienst aan de beschermingsidee in, waarbij de jeugdrechter voor de +16-jarigen als Pontius Pilatus zijn handen in onschuld kan wassen? Niet dat jeugdrechters dit zo graag doen.43 Enerzijds ontkent men repressief te willen optreden, anderzijds bevestigt en versterkt men het systeem van uithandengeving. De uithandengeving als stok achter de deur is een serieuze boom aan het worden, waar jongeren zich van rechtswege tegen te pletter kunnen rijden. Het is trouwens zeer de vraag of de nieuwe wet niet drempelverlagend zal werken, nu de jeugdrechters meer garanties hebben dat de jongeren niet in de volwassen gevangenis terecht zullen komen. Het blijft ook mogelijk dat jongeren samen met volwassenen worden opgesloten. We zijn zeer benieuwd naar de argumentatie over hoe deze maatregelen binnen het IVRK passen. Daarnaast is het verbazingwekkend vast te stellen dat het ontvluchten uit een gesloten instelling door een minderjarige bestraft wordt door een overplaatsing naar een gevangenis, terwijl ontvluchting geen misdrijf is. Zelfs de gevangenisstraf van volwassenen wordt niet verlengd na een ontvluchting. Wat is de legitimering om minderjarigen het recht op opvoeding te ontzeggen, alleen maar omwille van een ontvluchting? Ook dit strookt niet met het IVRK. In de rol die wordt toebedeeld aan de gesloten instelling te Everberg komt dezelfde dubbelzinnige houding naar voor. De kritieken hierop zijn reeds algemeen gekend. De wet op basis waarvan jongeren in De Grubbe kunnen opgesloten worden blijft een noodwet. Toch 42

“However, it is concerned that the interim law of 1 March 2002 (which expires on 31 October 2002) on the temporary detention of juvenile delinquents and the creation of the Everberg Centre effectively replaced article 53 of the 1965 Act with a similar, if not more restrictive, regime. Moreover, the Committee remains concerned that under article 38 of the 1965 Act, persons under the age of 18 may be tried as adults. Overall, the Committee is concerned that the holistic approach to addressing the problem of juvenile crime advocated in the Convention, including with respect to prevention, procedures and sanctions, has not been sufficiently taken into consideration by the State party. The Committee recommends that the State party: (a) Establish a system of juvenile justice that fully integrates into its legislation and practice the provisions of the Convention, in particular articles 37, 39 and 40, as well as other relevant international standards in this area, such as the Beijing Rules, the Riyadh Guidelines, the United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty, and the Guidelines for Action on Children in the Criminal Justice System; (b) Ensure that persons under 18 are not tried as adults; (c) With respect to the law of March 2002, and its review in October 2002, ensure, in accordance with article 37 of the Convention, that the deprivation of liberty is only used as a measure of last resort, for the shortest possible time, that guarantees of due process are fully respected and that persons under 18 are not detained with adults.” 43 Detry, I. en Vanneste, Ch., ‘Une image chiffrée du recours au dessaisissement’, Journal du Droit des Jeunes, 2004, nr. 231, 23-30. Deel V - 189 -

wordt die noodwet alweer een substantieel onderdeel van de reacties op een delict. Men installeert een repressieve praktijk, zonder kader, zonder argumentatie en met de gemakkelijkheidsoplossing dat de gemeenschappen verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van de opgesloten jongeren: of hoe men het internationale recht tegelijkertijd met de voeten treedt en zegt te respecteren. Naar een grotere responsabilisering van de ouders Dit is in voorliggende nota misschien wel het beste voorbeeld van het gebrek aan situering in een ruimer kader. De verantwoordelijkheid van ouders zou kunnen gekaderd worden in het IVRK en vanuit het recht op opvoedingsondersteuning44. Omdat men dat niet doet, komt deze goedbedoelde maatregel over als zeer losstaand en louter repressief. Dat delinquent gedrag zijn oorsprong kan vinden in de opvoeding zullen we niet ontkennen. We vinden het daarom erg belangrijk om ouders en pedagogische verantwoordelijken te betrekken bij de reactie op een delict, om hen te activeren bij het (opnieuw) opnemen van opvoedingsverantwoordelijkheid. Dit kan echter niet vanuit een opgelegde opvoedingsondersteuning die vertrekt vanuit een veroordelende ingesteldheid maar wel door het uitwerken van een ondersteunend aanbod. Onderzoek toont immers aan dat allerhande uitsluitingsmechanismen ertoe leiden dat de inzet van ouders vaak niet wordt erkend hoewel zeer duidelijk aanwezig45. Een veroordelende houding versterkt deze uitsluiting. Het uitoefenen van ‘dwang’ zou moeten beperkt blijven tot de verplichting naar de zitting te komen omdat anders geen communicatie mogelijk is, maar deze verplichting bestaat nu ook reeds. Opvoedingsondersteuning hoort dan ook thuis in het rijtje van mogelijke reacties op een probleemsituatie en niet in het rijtje van reacties op het delict.

44

Art. 18.2 van het IVRK. Koning Boudewijnstichting i.s.m. ATD Vierde Wereld België en Vereniging van Belgische Steden en Gemeenten, Algemeen verslag over de armoede, Eeklo, Pauwels N.V., 1994, 240 p. 45

Deel V - 190 -

Bijlage 10

Werkdocument: gedwongen hulpverlening als reactie op delict Toelichting bij deze sneuveltekst. In voorliggende sneuveltekst proberen we argumenten pro en contra gedwongen hulpverlening als reactie op een delict naast elkaar te plaatsen. De bedoeling is om dit verder te bediscussiëren in de denktank van 12 mei 2004. Vooraleer in te gaan op de pro’s en contra’s geven we enkele inleidende beschouwingen, geplukt uit het literatuuroverzicht dat Joke opstelde. In bijlage vind je de globale tekst terug. Geraadpleegde bronnen: referenties nakijken bij Joke Leo Van Garsse: Alert 1993 nr /20 Cnoop- Koopmans: Max Vandenbroeck: Panopticon 1996 JP/BA : Panopticon 1984 p. 152 e.v. Maria Bouverne – De Bie : Alert 1999 / nr 6

1. Poging tot definiëring van een aantal begrippen en knelpunten 1.1. Hulpverlening ‘antwoord op een psychische nood die men zelf ervaart en als dusdanig signaleert of die door iemand anders wordt gesignaleerd’. Meer procesmatig: ‘doelgericht beweging brengen in een situatie die is vastgelopen’. (Doelgericht omdat vele interventies een hulpverlenend effect kunnen hebben zonder dat dit als dusdanig was bedoeld. Dit geldt voor alle herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen maar zelfs een plaatsing in een gesloten afdeling van een gemeenschapsinstelling kan een proces op gang brengen waardoor de jongere opnieuw vat krijgt op zijn situatie.) Wanneer we de bestaande interventievormen overlopen, stellen we vast dat vele van deze interventies een hulpverlenend karakter hebben maar vaak beogen ze meerdere doelstellingen waaronder hulpverlening. -

-

‘zuivere’ hulpverlening: vrijwillige opname in jeugdpsychiatrische afdeling, ambulante psychotherapeutische begeleiding, thuisbegeleiding, gezinsbegeleiding… plaatsing in een open voorziening kan bescherming van de jongere beogen (bij verwaarlozing of misbruik), kan hulpverlenend zijn onder de vorm van gezinsbegeleiding vanuit de instelling, kan een meer pedagogisch doel nastreven onder de vorm van schoolbegeleiding, voorbereiding op zelfstandig wonen…. Bij gedwongen plaatsing in jeugdpsychiatrie speelt naast hulpverlening ook de beveiliging van de maatschappij en/of van de jongere mee. Onthemende projecten: kan nu ook voor jongeren uit psychiatrie en lijkt dus meer dan reactie op delict – ook hulpverlenende finaliteit? (Mon kan dit misschien toelichten)

Vandaar het belang om naar de jongere duidelijk te motiveren waarom een bepaalde maatregel wordt opgelegd, in de eerste plaats door de rechter. We komen hier nog regelmatig op terug. Deel V - 191 -

1.2. Dwang - Dwang is een gradueel begrip gaande van – vanuit onze visietekst bekeken- fysieke dwang bij een gedwongen opname in een gesloten afdeling over voorwaarden bij sancties met uitstel (cfr Max Vandenbroeck spreekt van conditionele hulpverlening) naar de ‘vrijwillige’ hulpverlening die op voorstel van de jongere of bij overeenkomst tussen verschillende partijen wordt opgenomen in een vonnis. Ook in dit laatste geval is er nog geen sprake van volledige vrijwilligheid, gezien de rechter de maatregel nog kan herzien indien de jongere zijn vrijwillig aangegane engagementen niet nakomt. - Dwang binnen de hulpverleningscontext is ook een relatief begrip omdat het hier niet gaat om politionele controle. Er is keuzevrijheid betreffende de begeleiders, de hulpverlening geeft vrijheid van spreken en ruimte voor verzet (Max Vandenbroeck). - Het hulpverleningsproces kan ook nooit echt op gang komen zonder engagement van de cliënt, wat niet kan afgedwongen worden. (Bouverne- De Bie) Vandaar dat alle door ons geraadpleegde auteurs het erover eens zijn dat dwang nooit een doel op zich kan zijn; vanuit een dwangbehandeling moet men altijd streven naar een vrije behandeling (Max V.) Het is een soort overgangsfase in de beginfase (jp/ba). 1.3. Paradox van de gedwongen hulpverlening. - Dwang is soms noodzakelijk om hulpverlening te kunnen starten. - Cnoop- Koopmans: mogelijkheid om cliënt te kunnen blijven betrekken, vermijden dat hij bij woede of teleurstelling het contact eenzijdig verbreekt, middel om door weerstand te geraken…. - Max V.: bij bepaalde categorieën psychisch gestoorde delinquenten is zonder dwang geen hulpverlening mogelijk; ‘beperkende situaties als bepaalde vormen van delinquentie noodzaken beperkende maatregelen’. - Max V.: “anderzijds zijn de beperkingen bij gedwongen hulp groot: door het formele juridische kader wordt de asymmetrie tussen hulpverlener en zijn cliënt verscherpt. Het wezen, de structuur van het spreken is hierbij echter belangrijk. Gesprekken kunnen nooit dwingend zijn maar altijd uitnodigend. De conditionele hulpverlening wordt vaak een lijf-aan-lijf gevecht waar samenwerking en vertrouwen afwisselen met verzet en wantrouwen.” - Max V. heeft het tenslotte nog over het risico op uitstoting bij de vrijwillige hulpverlening omdat de niet-gemotiveerden met zeer beperkt probleeminzicht dan niet geholpen worden. Hij spreekt hier over een idealisering van de vrijheid. - Dwang moet duidelijk zijn. Leo V.: Hulpverlening gebeurt nooit vrijwillig omdat ze vertrekt vanuit een noodsituatie, een situatie van onvrijheid. Belangrijk is de transparantie van de dwang; de dwang moet duidelijk gemotiveerd en gepersonaliseerd zijn. Deze gedachte vinden we ook terug bij Max V.: hij stelt dat er in de conditionele begeleiding duidelijkheid is betreffende de dwang. In de vrije begeleiding ontbreekt deze duidelijkheid terwijl ook daar de vrijheid en de dwang elkaar voortdurend doorkruisen met heel wat onzekerheid voor de cliënt (cfr comité BJB met mogelijkheid van bemiddelingscommissie).

Deel V - 192 -

1.4. Legitimatie van de dwang - “Dwang verwijst niet naar een bepaalde modaliteit van de strafuitvoering of naar maatschappelijke sociale controle maar wordt in de eerste plaats door therapeutische imperatieven bepaald.” (Max Vandenbroeck) Dit betekent dus: geen “dwang” als reactie op delict maar “dwang” als noodzakelijke voorwaarde om hulpverlening mogelijk te maken. Opnieuw is het hier dus erg belangrijk dat de rechter de maatregel en de dwang goed motiveert. - Het lijkt ons in dit kader ook belangrijk om de noodzaak tot dwang telkens te toetsen aan het subsidiariteitsbeginsel. - Een belangrijke vraag bij gedwongen hulp als reactie op een delict is de mate waarin het delict als legitimatie kan worden gebruikt. We denken hier aan de situatie van een jongere die niet wil ingaan op een hulpverleningsaanbod maar wel verder feiten blijft plegen die duidelijk in verband staan met de eigen problematiek (agressie omwille van gewelddadig gedrag dat hij zelf onderging, idem in seksuele sfeer, drugsprobleem). M.a.w. er wordt van de jongere verwacht dat hij werkt aan de onderliggende problematiek. Kunnen we stellen dat dit niet alleen is omdat hij zelf hulp nodig heeft maar ook omdat hij verder schade blijft veroorzaken als hij hier niets aan doet?

2. Gedwongen hulp als reactie op een delict Er is een consensus dat dwang noodzakelijk kan zijn om hulpverlening mogelijk te maken. De vraag blijft echter overeind of deze gedwongen hulp een reactie kan zijn op een delict. Vooraf toch nog even duidelijk stellen dat de uitgangspunten van het sui-generis model behouden blijven. Dwz dat er verschillende finaliteiten kunnen worden nagestreefd: Herstelrechtelijke (vereist vrijwilligheid) pedagogische sanctionerende responsabiliserende maatschappijbeveiligende tot slot de cruciale vraag: ook beschermende???? hulpverlenende??? Tot op heden staat dit laatste niet in onze visietekst. Verder streven we naar een procesmatige reactie op een delict: - eerst aanbod tot horizontale communicatie; - dan onderhandelde afhandeling; - dan opgelegde afhandeling. Verder denken we dat we het nog over twee punten eens zijn: 1. in de eerste twee fasen in onze visietekst, met name de horizontale en de verticale communicatie kan hulpverlening zeker wel als reactie op een delict + in de fase van de sancties ook nog bij uitstel van sancties en bij vrijheid onder voorwaarden. Of maw. Vrijwillige hulpverlening als reactie op een delict kan zeker en vast (ook al is deze vrijwilligheid uiteraard soms zeer relatief …). 2. Wanneer een jongere een delict pleegt en er met dit delict problemen aan de oppervlakte komen, bijv. bij hemzelf, in zijn thuissituatie, … dan moet er zeker ook gereageerd worden op deze problemen. Of omgekeerd, een jongere die reeds hulpverlening krijgt via bijv. een plaatsing voor een POS en een delict pleegt, dient er ook op het delict gereageerd te worden Deel V - 193 -

en moet de hulpverlening in het kader van de POS (gewoon) kunnen doorlopen. Waarbij de voorstanders van gedwongen hulp als reactie op een delict dan stellen dat dit allemaal als reactie op het delict moet mogelijk zijn en de tegenstanders stellen: laat de POS- en de MOFprocedure parallel lopen, bijvoorbeeld via twee kaders binnen de jeugdrechtbank (een POSen een MOF-kamer).

Vraag: Kan gedwongen hulp een reactie zijn op een delict? Hier vinden we twee verschillende standpunten: 1. Gedwongen hulp kan geen reactie zijn op een delict, wél op een problematische situatie. Dit onderscheid moet steeds duidelijk worden gemaakt door twee verschillende vorderingsgronden te hanteren zoals dit het geval is in vele angelsaksische landen. We laten nog in het midden of dit twee verschillende rechters moeten zijn maar het moet naar de jongere toe wel duidelijk zijn dat het om twee verschillende dossiers, procedures gaat. Het kan eventueel wel in dezelfde zitting.Een reactie van hulpverlening als reactie op delict creëert een gevoel van straffeloosheid. 2. Gedwongen hulp kan een reactie zijn op een delict. Vele delicten (hoewel zeker niet allemaal) zijn inherent verbonden aan een problematische situatie zodat de rechter deze link ook moet kunnen leggen bij de motivering van zijn vonnis. We denken hier aan seksuele delicten, agressie, problematisch druggebruik… waarbij de jongere zelf ernstige traumatiserende ervaringen heeft meegemaakt die direct in verband staan met het delinquent gedrag. Dit belet niet dat de rechter ook in deze gevallen óók op het delict kan reageren met een meer herstelgericht aanbod of eerder sanctionerend… Hier volgt een weergave van de belangrijkste discussiepunten tussen de voor- en tegenstanders van gedwongen hulp als reactie op delict. Deze tekst moet gelezen worden als een ‘dialoog’ Stelling: Hulpverlening kan door de rechter eenzijdig worden opgelegd als reactie op een delict (dus in de fase van de sancties)

Neen -risico dat slachtoffer wordt verwaarloosd en het vizier enkel op de dader en zijn/haar problemen wordt gericht

Deze ‘verticale communicatiefase’ is in principe Deel V - 194 -

Ja

-tegenargument: Het belang van het slachtoffer moet steeds een overweging zijn van de rechter. Gedwongen hulpverlening lijkt niet slachtofferonvriendelijk indien er daarnaast voldoende aandacht is voor de behoeften van het slo. -Belang van het geven en krijgen van info: indien horizontale communicatie niet mogelijk is, dan blijft de verticale communicatie een mogelijkheid om het slo minstens te informeren over de inhoud van het vonnis. -Belang van het aanbod van hsb /hergo in

gepasseerd.

elke fase van de afhandeling. Ook bij opgelegde hulpverlening als reactie op delict is hsb/hergo in de voorafgaande fase of zelfs in de loop van het hulpverleningsproces niet uitgesloten. Voorwaarde is wel dat ook binnen de hulpverlening aandacht blijft gaan naar de gevolgen van het delict. Hulpverleners moeten nog meer slogevoelig gemaakt worden zodat ze voldoende oog hebben voor slobelangen en gevolgen van het delict en dit inbouwen in hun hulpverleningsprogramma. Maw; slogericht reageren staat of valt niet met het al dan niet reageren met gedwongen hulp als reactie op een delict; -Slo voldoende informeren over de procedure van Burgerlijke partijstelling.

tegenargument: ok, maar risico blijft dat, zolang hulpverlening mogelijk blijft als reactie op een delict, de jeugdrechters (al te snel) teruggrijpen naar deze reactievorm. Zij zijn zeker nog niet allemaal overtuigd van het feit dat ook het slachtoffer recht heeft op herstel. -geeft duidelijkheid: ook al heeft de jongere problemen, dan nog wordt er op het delict gereageerd. Indien er enkel met hulpverlening wordt gereageerd op het delict, dan geeft dit een soort vrijbrief aan de jongere: ‘als je maar genoeg problemen hebt, dan kan je à volonté delicten plegen’ (uiteraard wat karikaturaal gesteld)

tegenargument: Indien er sprake is van gedwongen hulp, wil dit zeggen dat de jongere dit als zeer onaangenaam ervaart, misschien ook als een sanctie. Ik denk dus niet dat het hem zomaar een vrijbrief geeft. Een reactie van gedwongen hulp als reactie op een delict betekent trouwens niet dat dit de enige reactie moet zijn. In functie van de duidelijkheid voor de jongeren lijkt het me vooral cruciaal dat de rechter in verstaanbare taal motiveert waarom hij welke maatregel neemt. Voorbeeld: - Gedwongen hulp is geen straf (zelfs al ervaart de jongere dit zo) maar een antwoord op een probleemsituatie waarvan verwacht wordt dat er iets rond gebeurt en dat de jongere hieraan meewerkt. - Een GD kan een pedagogische, herstelrechtelijke en ook sanctionerende Deel V - 195 -

-

betekenis hebben Een plaatsing kan ook vanuit verschillende finaliteiten. (zie hierboven)

Juist omdat de motivaties zeer sterk uiteenlopend kunnen zijn (hulpverlenende, pedagogisch enz…) lijkt me een opsplitsing van pos en mof nogal weinig genuanceerd. Tenslotte houdt de rechter binnen een sui-generis model rekening met zeer veel verschillende factoren. - het belang van het slachtoffer - de mogelijke problematiek van de jongere - al dan niet aanwezig zijn van normbesef/ inlevingsvermogen bij de jongere - de context van de jongere (leefomgeving , school…) - resultaat van eerder genomen maatregelen - de ernst van het delict - de veiligheid van de samenleving De rechter zal zich door al deze factoren laten leiden om de finaliteit van zijn interventie te bepalen. Sensibilisering is ook hier de opdracht zodat de rechter gevoelig wordt voor o.a. slachtofferperspectief en het delict op zich.

Tegenargument: Risico dat rechter zeer veel verschillende maatregelen neemt om aan alle finaliteiten te voldoen: is dit dan nog proportioneel met delict? Risico op overreageren? -geeft duidelijkheid aan de jongere: enerzijds krijgt hij de kans om verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn delinquent gedrag, anderzijds blijft hij niet in de kou staan met zijn problemen

-rechtswaarborgen komen in het gedrang indien hulpverlening kan als reactie op een delict aangezien vooraf geen eindtermijn kan worden bepaald

Deel V - 196 -

tegenargument: dit is evenmin het geval bij opgelegde hulpverlening, want beide kunnen perfect samengaan

tegenargument: Dit is zeer zeker een heikel punt maar dit blijft het ook onder een POS-regime. Hoe lost men dit daar dan op? Tenzij bij zeer zware problematieken waarbij de veiligheid van maatschappij in het gedrang komt, lijkt het me wel mogelijk en

opportuun om termijnen vast te leggen. Er moet immers gestreefd worden naar een vrijwillige hulpverlening. Daarom moet ook de mogelijkheid worden voorzien op verdere vrijwillige verderzetting van de hulpverlening. -focus van de reactie op het delict kan dader en slachtoffer blijven, met opgelegde hulpverlening als reactie op MOF kan dit niet langer, verschuift de focus naar de achterliggende problematiek van de dader, mogelijks wordt het delict hiervoor verlaten en wordt er eerst (lange tijd) gewerkt aan andere aspecten bij de dader, dit zal afhankelijk zijn van type therapie de dader volgt, de aanwezige problematiek, enz. indien de hulpverlening een resultante is van hsb/ hergo …: dan blijft het kader duidelijk, nl. reactie op het delict

Het is ook mogelijk dat eenzelfde rechter het posen mof-dossier behandelt.

-Kan de POS- en de MOF-reactie dan in dezelfde zitting worden uitgesproken door dezelfde rechter? Zo neen, dan lijkt het me noodzakelijk dat de mofrechter het vonnis van de posrechter afwacht om geen tegenstrijdige vonnissen te nemen en om rekening te kunnen houden met de reeds genomen POS-maatregel. Het lijkt me ook noodzakelijk dat de MOF-rechter voortdurend goed op de hoogte blijft van de evolutie van de jongere om zijn aanpak op het delinquent gedrag van de jongere hierop te kunnen afstemmen. Wat als de jongeren vanuit de hulpverleningsinstelling opnieuw een delict pleegt dat van die aard is dat de hulpverlening binnen die instelling niet langer mogelijk is. Komt hij dan voor de POS-rechter én voor de MOF-rechter? Op welke vorderingsgrond???? M.a.w. twee verschillende rechters lijkt me een zeer moeilijk werkbare situatie. -Indien het wel door dezelfde rechter gebeurt en tijdens dezelfde zitting dan blijft er een onderscheid in de vorderingsgrond en ligt hier dus een verantwoordelijkheid bij het parket.

Deel V - 197 -

Deel V - 198 -

Bijlagen bij deel II 1. Ledenlijst Thematische werkgroep Kinderrechten 2. Folder ‘Sanctioneren als kansen geven’ 3. Folder ‘Vorming Anders Bekijken’ 4. Vormingsconcept Anders Bekijken 5. Evaluatie van de vorming ‘Anders bekijken’

Deel V - 199 -

Deel V - 200 -

Bijlage 1: Ledenlijst Thematische werkgroep Kinderrechten

Naam Simonne Daems Jan Bosmans Rudy Dobbelaere Dirk Meulyzer Guy Moerman Rudi Roose Julien Vandemast Lowie Vermeiren Ingrid Crabbe Peter Brants Bert Ducatteeuw Johan Put Arabella Weyts

Organisatie De Waaiburg, Geel Vlaams Welzijnsverbond Vzw Binnenstad, Brugge CAB Gent Min. Vlaamse gemeenschap, Roeselare-Tielt Rijksuniversiteit Gent, Sociale pedagogiek Abelia, Dendermonde OCMW-Arendonk Roppov, Gent Kinderrechtencommissariaat, Brussel Min. Vlaamse Gemeenschap, Ruiselede K.U. Leuven, Rechtsfaculteit Rijksuniversiteit Gent, Centrum rechten van het Kind

Deel V - 201-

Bijlage 2: Folder ‘Sanctioneren als kansen geven’

Sanctioneren als kansen geven Aflijnen en verdergaan. In het voorjaar van 2003 kwam de Ondersteuningsstructuur met de provinciale workshop ‘Procesmap kinderrechten in de Bijzondere Jeugdbijstand’ naar buiten. Voordat we ons opnieuw wagen aan een verdere bijsturing van de procesmap, organiseren we als ‘tussendoortje’ een themadag rond discipline en sanctioneren. Deze themadag is bedoeld voor hulpverleners in de sector Bijzondere Jeugdbijstand en zal doorgaan op vrijdag 24.10.2003 van 14 u tot 17 u in het Markiesgebouw te Brussel, Markiesstraat 1, zaal 5. Programma: 13.45: onthaal 14 u tot 15 u: Jos Peeters, psycholoog en auteur van o.a. ‘Moeilijke adolescenten’bijt de spits af met zijn visie en tips over discipline, straffen en belonen. 15u tot 15.30: De juridische grenzen en aanbevelingen worden geduid door Min Berghmans, OSBJ. 15.30: pauze 16u: Vraagstelling en discussie aan de hand van praktijkvoorbeelden. 17u: einde Deelname aan de themadag staat open voor 50 personen. De deelnameprijs is 5 , te storten op rekeningnummer: 310-1564707-86, met vermelding ‘sanctioneren’. U ontvangt een informatiebundel. Inschrijven graag voor 10.10.2003 bij Goedele Sulmont Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg Cellebroersstraat 16 1000 Brussel [email protected]

Deel V - 202 -

Inschrijvingen

Met de steun van

!

" !#

$ !# % !#

&

!# '

() * *'+)

. 0 1

, !# , !#

, . , !# #

,

2

!# ,

, !# / , !

!

#

# ! #

, vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg Cellebroersstraat 16 1000 Brussel Tel. 02/ 513 15 10 Fax 02/ 513 98 28 [email protected]

Programma

Wat ? "

! #

6

2

!#

; )

3 1 2 ,4 # #

#

! 9 #

5 1

7 #

, -

" 8 !#

/ #

"# " $

2

1

!

Voor wie?

#

2

!# ,

< # 8 !#

!

"

/ # ,

,

/ = " /82>

2

$

!# ,

#

#

-

,

6

!

!#

'

!

,

9

#

# :

, 2

!#

,

,

2

A

<

$ $

!# 1< :1

#

!# 5 #

# #

A / '% D 9 '/ . ,

E! '/

!

, / 1/ 12

,

!# * !#

'

!#

#

, #

B #

%

;

'/

, ,

!

,

,

,

"

5 ,

!

! C %

' A !#

# ,

# !#

,

,

.

&

Waar?

!@

"

,

!

"

,

#

!!

!

$

$ !

? ,

#

#

"%

!#

2 #

#

#

!

,

'$$$"

"

$

Bijlage 4: ‘Vormingsconcept Anders Bekijken’ Doelstelling: De deelnemers gebruiken de uitgangspunten van het IVRK als leidraad om vragen in/uit de pedagogische relatie aan te pakken. Daarom: kennen de deelnemers de uitgangspunten en oefenen ze in het gebruik ervan om deze te integreren binnen hun pedagogisch handelen. Ze zoeken naar alternatieven voor handelswijzen die niet in overeenstemming zijn met de uitgangspunten van het IVRK (en naar alternatieven of aanvullingen in de hulpverlening toe te passen. ) Dit met aandacht voor de tegenstrijdige belangen*, belemmeringen en door zoveel mogelijk gebruik te maken van ervaringsuitwisseling. Programma: Onthaal 9 – 9u30 9u30 – 10u00: kennismaking en inleiding 10u-11u 1. De uitgangspunten van het IVRK. (inleiding tot uitgangspunten) Hierbij leggen we de eerste pagina’s van de herwerkte procesmap uit: Vertrekkende van de jongere als drager van rechten en van de rol van de ouders fietsen we door belangrijke elementen in de hulpverlening: gekruid met voorbeelden : inspraak en participatie, informatie voor en over (dossier en verslag) beroepsgeheim en privacy komen aan bod. Deze uiteenzetting gebeurt aan de hand van enkele welgekozen maar in principe eenvoudige cases. Er is kans om vragen te stellen. 11u – 12u30 2. Het zoeken van interessante cases om vandaag mee verder te werken (ervaringsuitwisseling) In het tweede deel verdelen we de groep in groepjes van 4. Iedereen uit de groep vertelt over een vraag die hij of zij tijdens de hulpverlening heeft ervaren. Dat kan een conflict zijn, of iets waarvan je niet wist wat ermee te doen, hoe het aan te pakken. Iedereen van de 4 mensen doet zijn/haar verhaal in de kleine groep. Daarna wordt 1 case gekozen om mee verder te werken. (Eventueel hebben we zelf een paar cases achter de hand.) 12u30-13u30 : Middagpauze met broodjes 13u30 – 14u15 3. Hoe kan je deze cases aanpakken met de uitgangspunten als leidraad. (zoeken van alternatieven) De cases worden over 5 tafels verdeeld; er vormen zich opnieuw groepjes van 4 die nu echter deze case gaan bespreken; Twee vragen: hoe kan je dit aanpakken uitgaande van de uitgangspunten van deze morgen. Welke moeilijkheden zie je om dit in de praktijk toe te passen. (eventueel elke groep de case laten presenteren in een klein rollenspel.) 14u15 – 16u15 (met eventuele pauze tussenin) 4. Groepsbespreking van de belemmeringen (weerstanden inventariseren en erkennen, transfer naar de eigen situatie) De deelnemers verzamelen opnieuw en ieder werkgroepje presenteert de ‘oplossing’ en legt de eventuele vragen/belemmeringen aan de groep voor. Groepsgewijze bespreking. ( 5 keer 20 a 25 minuten) 16u15- 16u30: afronding en korte evaluatie

Deel V - 205 -

Bijlage 5: Evaluatie van de vorming ‘Anders bekijken’. We evalueerden de vorming (deze evaluatie is beperkt tot het aanbod dat we zelf organiseerden in vier provincies) aan de hand van een evaluatieformulier. In de eerste twee vormingen was er ook kans om mondeling te evalueren, dat gebeurde kort. Op een totaal van 70 deelnemers vulden er 63 een evaluatieformulier in. Niet alle vragen werden altijd beantwoord dus het totaal aantal antwoorden verschilt van vraag tot vraag. 1. Waarom kwamen mensen naar de vorming Dit was een vraagje tijdens de kennismakingsronde en niet op het evaluatieformulier. De vraag was wat verwachten jullie van deze studiedag

Daarin kwamen alle mogelijke invalshoeken van kinderrechten aan bod: gaande van concrete tips over hoe omgaan met, tot wat te doen bij botsende belangen. In een aantal gevallen werd expliciet melding gemaakt van het kwaliteitshandboek. Vaak was het echter willen beginnen met de implementatie van kinderrechten, of er meer rekening mee willen houden en hoe moeten we het dan aanpakken. Sommige mensen gaven ook aan dat ze met vragen zaten over de verhouding tussen rechten en plichten van jongeren, de positionering van de hulpverlener tussen verwijzers en ouders of louter ten opzichte van de ouders. Af en toe wou er iemand gewoon meer weten van de kinderrechten of gaven sommigen aan op zoek te zijn naar een kader al dan niet specifiek rond inspraak en participatie, concreter: mogelijkheden om bewonersvergaderingen zinvol te laten zijn. 2. Globale beoordeling Op het einde van het evaluatieformulier moesten de deelnemers de vorming globaal beoordelen op een schaal van vijf punten gaande van ‘zeer slecht’ over ‘slecht’ naar ‘niet slecht en niet goed’(NS/NG) tot ‘goed’ en ‘zeer goed’. Globale beoordeling(n=60) Zeer goed 12%

NS/NG 12%

Goed 76%

Deel V - 206 -

Zoals duidelijk in de grafiek beoordeelde 88% van de deelnemers de vorming als goed tot zeer goed. De overige 12% scoorde niet slecht en niet goed. De mix van een inhoudelijk en juridisch kader met ervaringsuitwisseling heeft blijkbaar goed gewerkt. In wat volgt bekijken we de verschillende aspecten in detail… 3. De verschillende onderdelen Om de globale doelstelling te kunnen evalueren vroegen we de deelnemers eerst om de verschillende onderdelen van de vorming te beoordelen op een vijfpuntenschaal: (1 = niet leerrijk/niet interessant / 5= zeer leerrijk/zeer interessant)

Uiteenzetting over de uitgangspunten IVRK (n=63) 2 5 3% 21% 3 33%

4 43%

Uiteenzetting over de juridische achtergronden(n=63)

2 2% 3 21%

5 25%

4 52%

De ervaringsuitwisseling in de VM (n=62)

5 15%

Het groepswerk in de namiddag(n=61) 5 13%

2 13%

2 7%

3 28%

3 23%

4 49%

4 52%

Deel V - 207 -

De discussie in plenum (n=58) 5 7%

2 10%

4 33%

3 50%

De uiteenzetting over het Verdrag en participatie werd interessant gevonden maar was niet altijd onmiddellijk toepasbaar of vertaalbaar naar de concrete hulpverlening. Vandaar een eerder gemiddelde score Het juridisch kader bracht veel verduidelijking en er is blijkbaar ook een grote behoefte naar bij de hulpverleners. Toch blijft er achteraf nog onduidelijkheid over concrete toepassingen, dit ligt echter minder aan de uiteenzetting dan wel aan het bestaande juridisch kader. Over de ervaringsuitwisseling waren de meeste mensen tevreden, dit aspect heb je als begeleider echter minder in de hand. Het welbevinden hangt af van wat er in de groepjes aan ervaringen wordt gebracht. Wel is het zo dat diegene die de ervaringsuitwisseling in de voormiddag minder goed vonden, die in de namiddag dan weer beter vonden of omgekeerd. Af en toe kwam iemand enkel voor het theoretische kader, die scoort dan beide ervaringsuitwisselingen wat lager. De uitwisseling in de namiddag waar het kader moest toegepast worden vroeg wel iets meer sturing in de kleine groepjes door de begeleiding. Inhoudelijk hadden mensen het moeilijk om uit te gaan van het belang van de jongere en de rush naar oplossingen los te laten… De meningen over de discussie in plenum lopen verder uiteen. Er moet gezegd dat de discussie zich vooral beperkte tot eenrichtingsverkeer, m.a.w. er was geen discussie tussen de deelnemers onderling maar eerder tussen de deelnemers en de begeleiding. Hoewel dit al van in het begin zo was, hebben we deze discussie toch behouden omdat ze ons een beeld verschaft van de belemmeringen die de mensen op het terrein zien en omdat het toeliet nog wat verder in te gaan op het kader of op concrete vragen. 4. Heb je een andere invalshoek gekregen om naar jouw handelen te kijken? Naar schatting ¾ van de deelnemers antwoord hier positief op. Ze benadrukken dan vooral het kijken in het belang van het kind, of het juridische kader. Vaak wordt aangegeven dat dit hen deed stilstaan bij het dagelijkse handelen en dat dat wel eens nodig is. De gevolgen hiervan zijn dat ze het geboden kader als een verbreding van hun visie zien, of dat ze worden in vraag gesteld of dat er dingen uit het verleden worden opgefrist. Vaak wordt gezegd dat de jongere in dit kader écht centraal wordt gesteld.

Deel V - 208 -

Hier wordt ook aangegeven dat het wel niet simpel is en soms stelt men zich vragen bij de haalbaarheid. Het andere kwart van de deelnemers geeft aan ‘niet’ of ‘niet echt’ een andere invalshoek gekregen te hebben, en dat ze meer uit de ervaringsuitwisseling haalden of dat ze zich wel bewuster waren geworden van de rechten van het kind. Uitzonderingen: iemand vond het kader te beperkt , iemand anders stelt : ‘ik handelde reeds vanuit het IVRK maar pas het niet strak toe’ en nog iemand vond het te éénzijdig juridisch. 5. Had je het gevoel dat je jouw manier van jongeren moest verdedigen? Waarom wel/niet? Deze vraag stelden we omdat één van onze grote bezorgdheden was om de hulpverleners op een positieve en constructieve manier te benaderen en niet te vertrekken van slecht handelen. In de werkgroep werd ook gesteld dat we ervoor moesten opletten niet teveel ‘moeten’ te gebruiken, niet te normatief over te komen. Deze vraag bekijkt dat aspect. Uit de antwoorden blijkt dat slechts zeer weinig mensen het gevoel hadden dat ze zich moesten verdedigen ten aanzien van het geboden kader of de begeleiding; Af en toe was dat gevoel er wel maar dan vooral tijdens de ervaringsuitwisselingen met de andere deelnemers. (Logisch want daar worden zeer concrete handelingen becommentarieerd door de andere deelnemers). Toch waren dit eerder uitzonderingen. Een aantal mensen gaven aan dat de ‘open’ manier van bespreken boeiend was. 6. Had je voldoende kans om met anderen ervaringen uit te wisselen, om te discussiëren? Globaal gezien antwoorden de meeste mensen hier volmondig ja op. Soms nog te weinig tijd (vooral in Antwerpen omwille van de grotere groepen). Een aantal mensen vonden het feit dat de mensen uit verschillende settings kwamen zeer interessant. Zelf merkten we ook op dat dit veel verrijking kan brengen. Niet iedereen vond de casussen voldoende van toepassing op de eigen situatie. Dit was zo tijdens de eerste vorming, later vingen we dit op door mensen in de namiddag zelf te laten kiezen bij welke casus ze gingen zitten. Wanneer mensen specifiek de discussies evalueerden dan vonden ze deze weinig diepgaand. 7. Wat vond je van de begeleiding? Globaal komt goed en okee hier het meeste voor, vaak wordt de mate van openheid en toch voldoende sturing expliciet aangehaald: de positieve uitschieters zijn: open, flexibel, aangenaam, professioneel/deskundig, grondige werkervaring, objectief en realistisch, spontaan; Negatieve uitschieters bleven zeer beperkt: twee personen waren zeer negatief : te weinig praktijkervaring tot ‘véééél te weinig praktijkervaring’. Dit was eerder een reactie op iets wat gebeurd was in de groep. Constructiever waren de opmerkingen: ‘kregen de groep niet echt mee in de discussie misschien door te weinig praktijkervaring’ of ‘de uiteenzetting mocht iets concreter’. Of ‘mocht iets animatiever’. Ook: ‘ik had graag wat meer juridische info gekregen’ en ‘soms wat juridisch: het plezier rond participatie en kinderrechten valt soms wat weg’. Daarmee hebben we echter alle opmerkingen gehad.

Deel V - 209 -

Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg

Recommend Documents