Ondernemersvisie Bedrijventerreinen REGIOBIJLAGE Midden-Brabant

Ondernemersvisie Bedrijventerreinen REGIOBIJLAGE Midden-Brabant

Uitgevoerd in opdracht van: Kamer van Koophandel Brabant & Brabants Zeeuwse Werkgeversvereniging

Nijmegen, 13 februari 2012

Inhoudsopgave

Blz.

Hoofdstuk 1 Economie van Midden-Brabant 1.1 1.2 1.3

Economie in Midden-Brabant Sectortrends en ontwikkelingen Conclusies

Hoofdstuk 2 Vraag en aanbod van bedrijventerreinen 2.1 2.2

Uitgangsituatie Midden-Brabant Vraag en aanbod nader bekeken

Hoofdstuk 3 Adviezen Midden-Brabant 3.1 3.2

Betekenis adviezen Midden-Brabant Concreet in de regio: wie doet wat?

1 1 6 8

9 9 10

12 12 17

Economie van MiddenBrabant

Hoofdstuk 1

1.1

Economie in Midden-Brabant

In dit hoofdstuk gaan we beknopt in op het economisch profiel van de regio MiddenBrabant: wat is kenmerkend, wat is onderscheidend, wat is ‘normaal’ en wat zijn typisch regionale voorbeelden van de economische dynamiek?

Economisch profiel van de regio Als het gaat over het economisch profiel van Midden-Brabant is het eerste beeld dat opkomt dat van Tilburg. Deze zesde stad van Nederland qua inwonertal neemt een belangrijk deel van de economische activiteit in Midden-Brabant voor haar rekening. Naast Tilburg zijn andere gemeenten in Midden-Brabant Aalburg, Waalwijk, Heusden, Dongen, Loon op Zand, Gilze en Rijen, Oisterwijk, Goirle, en Hilvarenbeek. In tabel 1.1 is een overzicht opgenomen van economische indicatoren voor Midden-Brabant.

Tabel 1.1

Enkele economische indicatoren op een rij

Midden Brabant

Noord-Brabant

2000

2010

% verandering

2000

2010

% verandering

Beroepsbevolking

198.000

220.000

+ 11,10%

1.072.000

1.164.000

+ 8,6%

Werkgelegenheid

194.428

216.382

+ 11,30%

1.149.062

1.239.579

+ 7,9%

Bedrijfsvestigingen

22.782

32.778

+ 43,90%

121.163

171.371

+ 41,4%

Ca. 9

Ca. 7

- 23%

Ca. 9

Ca. 7

- 23%

Gem. bedrijfsgrootte

Bron: LISA, 2000-2010, CBS, 2000-2010

Enkele algemene ‘economische’ cijfers in Midden-Brabant laten zien dat de regio zich boven het provinciale gemiddelde ontwikkelt. Zowel de werkgelegenheidsgroei als de groei van het aantal bedrijfsvestigingen ligt boven het provinciaal gemiddelde.

Buck Consultants International

1

Binnen Midden-Brabant vertegenwoordigen de sectoren handel, zakelijke diensten, bouw en landbouw de grootse aandelen in werkgelegenheid. Tilburg neemt een dominante positie in met 55% van de werkgelegenheid. Daarna zijn Waalwijk en Gilze en Rijen de grootste gemeenten qua werkgelegenheid met respectievelijk 11% en 7%1. In de periode 2000-2010 is de groei van de werkgelegenheid in de regio ongelijk verdeeld. Tilburg heeft de grootste groei in werkgelegenheid doorgemaakt, Waalwijk en Oisterwijk volgen op afstand. Opvallend is dat de groei in Tilburg voor ongeveer de helft in de afgelopen vijf jaar heeft plaatsgevonden. Figuur 1.1

Ontwikkeling werkgelegenheid 2000 – 2010 en 2006-2010 in Midden-Brabant

2.400 1.900 -360 360

-600 900

925 400

14.800 7.700

500 500

z z

1.600 900 580 270

Groei werkgelegenheid 2000-2010 (absoluut) in aantal banen Groei werkgelegenheid 2006-2010 (absoluut) in aantal banen

Bron: LISA, 2010

Speerpunten en andere sectoren in de regio In Midden-Brabant zijn vier sterke economische clusters2 aanwezig die door Midpoint Brabant aan de hand van een strategische agenda worden doorontwikkeld:

1 2

Bron: LISA (2010) Smart Materials, één van speerpuntsectoren volgens de Strategisch Agenda Midden-Brabant is buiten beschouwing gelaten


2

• •

•

•

Zorg: toonaangevende ziekenhuizen en zorginstellingen, grote zorgverzekeraars als CZ en Interpolis, de Brabant Medical School en wetenschappelijk instituut Tranzo. Logistiek: met trimodale verbindingen, de nodige kennis en know-how, een concentratie van logistieke dienstverleners en grote Europese distributiecentra en de ontwikkeling tot een logistieke hub van de mainport Rotterdam. De logistiek in Midden-Brabant onderscheidt zich van die in West-Brabant. Midden-Brabant kent meer familietransportbedrijven en diverse grote verladers (en groothandel), terwijl West-Brabant zich meer richt op haar positie tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen en de logistieke dienstverlening (zoals VAL/VAS3). Maintenance: vooral voor de luchtvaartindustrie een sterk cluster van toeleveranciers en de luchtmachtbasis Gilze-Rijen, functionerend als centrum voor helikopteronderhoud en specialistisch beroepsonderwijs op de terreinen luchtvaarttechniek en luchtvaart dienstverlening. Leisure & Entertainment: grote attractieparken als de Efteling en Beekse Bergen, nationale natuurgebieden/landschappen als de Loonse en Drunense Duinen, Groene Woud, en het Land van de Hilver. Daarnaast kennis/know-how bij bedrijven en kennisinstellingen en creatieve bedrijvigheid in audio en visuele producties en multimedia.

Deze sterke clusters worden ondersteund door middel van projecten als het Masterplan Havens Midden-Brabant, de Leisure Boulevard, het Tilburg Innovation Centre, Logistics Cities en Aerospace en Maintenance Domain en Care Avenue. Daarnaast richt Midpoint Brabant zich door middel van de Midden-Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid (MOED) ook op grootschalige duurzame energieopwekking in Midden-Brabant. Een belangrijke constatering voor de regio Midden-Brabant is in ieder geval dat de focus in economische ambities zich concentreert op de speerpunten: daar concentreren zich de kansen voor de toekomst, vanuit het streven naar innovatie en de doorontwikkeling naar kenniseconomie. Dat is terug te zien in de groei van het aantal vestigingen in deze sectoren (o.a. starters, spin-offs) en in de ontwikkeling van de werkgelegenheid. De werkgelegenheid in de (brede) zorgsector is in 2000-2010 gegroeid met meer dan 45% en logistiek met circa 15%4. Dat neemt echter niet weg dat vooralsnog het overgrote deel van de werkgelegenheid (70% of meer) in de ‘reguliere’ economie zit. De groei zat de afgelopen tien jaar (naast zorg) vooral in diensten (o.m. financieel en zakelijk) en detailhandel. Relatief gezien is de sector ‘advies en onderzoek’ in Midden-Brabant de grootste groeisector geweest (circa 50% groei qua werkgelegenheid)5.

Bedrijvigheid in Midden-Brabant De economische structuur van Midden-Brabant is enigszins vergelijkbaar met die van het nationaal gemiddelde. De grootste sectoren in de regio qua werkgelegenheid, zijn de zake3 4 5

VAL: Value Added Logistics, VAS: Value Added Services Bron: LISA 2010 en Midpoint Brabant/TNO (afbakening logistiek: vervoer, opslag, groothandel) Bron: Provincie Brabant, LISA (2000-2010)


3

lijke diensten, groot- en detailhandel, bouw en landbouw. Ook de zorgsector en het onderwijs zijn sterk vertegenwoordigd in de regio. Zoals in de vorige paragraaf reeds gesteld, is de afgelopen tien jaar de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in Midden-Brabant gegroeid (ruim 20.000 arbeidsplaatsen in 2000-2010). Deze groei heeft plaatsgevonden in de eerder genoemde speerpunt sectoren, maar zeker ook in de overige sectoren. De zorgsector is in Midden-Brabant relatief gezien de grootste groeisector (qua werkgelegenheid), de industrie is de afgelopen jaren fors afgenomen in werkgelegenheid (met ruim 25%). Een analyse van snelgroeiende bedrijven6 maakt duidelijk dat een belangrijk deel van de groei voortkomt uit de speerpuntsectoren (maintenance, logistiek en zorg). Tabel 1.2

Grootste groeiers in Midden-Brabant

Selectie grootste groeiers (absoluut)

Selectie grootste groeiers (%)*

(2005-2010, banen)

(2005-2010, groeipercentage banen)

1.

Bosch Transmission Tech

+ 457

1.

Taxi Korthout

248%

2.

Syncreon Netherlands

+ 440

2.

Surplus de Zorgverlener

223%

3.

Achmea/Interpolis

+ 356

3.

Syncreon Netherlands

222%

4.

Mandemakers Groep

+ 166

4.

Rhenus Contract Logistics

165%

5.

Opl. Bedr. Installatiewerk

+ 164

5.

GGN Zuid Nederland

158%

6.

Coppejans B.V.

+ 156

6.

Gebr. Versteijnen

155%

7.

Gebr. Versteijnen

+ 146

7.

Zandbergen Transport

147%

8.

Impact Retail B.V.

+ 110

8.

M.J. van Riel B.V.

129%

9.

TNT Post

+ 108

9.

NSK EU Distribution Centre 127%

10.

Tilburgse Taxicentrale

+ 107

10.

Rederij C. Kornet en Zn

124%

*Ondergrens van bedrijven met minstens 100 wp, excl. detailhandel en horeca Bron: LISA, 2010

Ook wanneer gekeken wordt naar de grootste bedrijven -gemeten in aantal werkzame personen- in Midden-Brabant zijn dit bijna allemaal logistieke en zorgbedrijven op. De grootste tien bedrijven zijn hieronder weergegeven, op het kaartje staat de locatie waar ze gevestigd zijn. Het grootste deel (7 van de 10) is gevestigd in Tilburg. De overige drie zijn gevestigd in Gilze en Rijen en Loon op Zand. Het kaartje hieronder laat zien hoe de 40 grootste bedrijven van de regio verspreid gevestigd zijn. De meeste van de bedrijven zit in de ‘speerpuntsectoren’. Daarnaast blijkt ook hier de concentratie rond Tilburg.

6

Dit overzicht gaat over ‘commerciële’ bedrijven; organisaties in de publieke en non-profit sectoren (o.a. grote zorginstellingen) zijn buiten beschouwing omdat deze veelal niet op bedrijventerreinen zijn gevestigd.


4

Figuur 1.2

Top 40 grootste bedrijven in Midden-Brabant

Bron: KvK, 2011

Vestigingsklimaat Midden-Brabant beschikt over een prima vestigingsklimaat. De bereikbaarheid is de afgelopen jaren sterk verbeterd en de regio beschikt over diverse trimodale knooppunten. Dit blijft voor de regio overigens wel een belangrijk aandachtspunt, ook gelet op de logistieke sector, één van de speerpunten in de regio. Aandachtspunt in de regio, zeker in relatie tot de ambities in de speerpuntsectoren, is het toekomstig arbeidspotentieel. Door de vergrijzing neemt de potentiële beroepsbevolking in Midden-Brabant tot 2040 sterk af. Deze daling treedt al op vanaf 2011. Daarmee is MiddenBrabant een sterk vergrijsde regio7. Van de speerpuntsectoren is met name het arbeidspotentieel in de sectoren zorg/welzijn en vervoer/telecom sterk vergrijsd.

7

UWV (2011), Regionale arbeidsmarktschets Midden-Brabant


5

In de vergrijsde sectoren zullen de komende 10 jaar meer dan 14.000 werknemers de arbeidsmarkt verlaten. In de minder vergrijsde sectoren zijn dat er ruim 11.200. Vergrijzing zorgt dus in Midden-Brabant voor een aanzienlijke vervangingsvraag. Vestigingsklimaatfactoren zoals de kwaliteit van ligging van bedrijventerreinen, goede ontsluiting, veiligheid, passend onderwijsaanbod en een potentieel aan goed opgeleide arbeidskrachten zijn voorwaarden voor Midden-Brabant en staan dan ook hoog op de agenda van de regio.

1.2

Sectortrends en ontwikkelingen

De impact van de economie brede trends en ontwikkelingen (zie hoofdnotitie) op individuele economische sectoren in Midden-Brabant is groot, zowel economie breed als voor de individuele speerpuntsectoren. Voor Midden-Brabant geldt dat er diverse topsectoren zijn aangewezen. Echter niet al deze sectoren worden gekenmerkt door vestigingen op bedrijventerreinen. Enkele relevante trends en ontwikkelingen binnen deze sectoren (zowel nationaal als specifiek voor Midden-Brabant) die bepalend zijn voor de ruimtevraag worden hieronder geschetst:

Logistiek • De logistieke sector draagt substantieel bij aan de Nederlandse economie. De directe toegevoegde waarde van logistiek aan het BBP is 40 miljard euro (8,5%). De totale werkgelegenheid bedraagt circa 750.000 arbeidsplaatsen (exclusief indirecte arbeidsplaatsen). De bijdrage wordt met name geleverd door verladers en logistieke dienstverleners, mainports en greenports. (Bron: UvT/ERAC, 2011) • Noord-Brabant heeft een strategische positie tussen de Randstad, het Ruhrgebied en de Vlaamse Ruit. De regio heeft een gunstige ligging ten opzichte van diverse modaliteiten – weg, water en spoor. • Logistieke ketens worden meer en meer flexibel, maar ook kostenefficiënt en minder milieubelastend: multimodale locaties genieten voorkeur bij logistiek dienstverleners. • Verladers besteden steeds meer delen van de keten uit aan logistieke dienstverleners, waardoor fysieke nabijheid belangrijker wordt. Een locatie met een belangrijke productiefunctie zal aantrekkelijk zijn voor logistieke bedrijven. Dit geldt ook voor groothandels. • Voor logistieke bedrijven dienen terreinen vooral functioneel te zijn en goed ontsloten. Beeldkwaliteit in minder belangrijk. De gemiddelde omvang van logistieke bedrijven neemt toe, en daarmee ook de vraag naar grootschalige kavels. • In 2010 bedroeg de werkgelegenheid 30.600 fte in de sector transport en logistiek in Midden-Brabant. De meeste werkgelegenheid is te vinden in de deelsectoren goederenvervoer gevolgd door personenvervoer, logistieke dienstverlening en haven, op- en overslag. De logistieke sector maakt 14% uit van de totale werkgelegenheid en de toegevoegde waarde wordt geschat op 2,1 miljard euro in Midden-Brabant (BCI 2011 & TNO). • Het op peil van brengen van de algehele bereikbaarheid van de regio is een randvoorwaarde om de logistieke ambities vorm en inhoud te geven. Multimodaliteit staat hierin centraal (weg, spoorweg en vaarweg ontsluiting), maar ook moderne terminals, juiste security- en douanevoorzieningen, etc. • Specifieke vestigingseisen: ruime kavels, goede (multimodale) ontsluiting, voorzieningen (truckstop, truckswash, etc.) (Bron: BCI)


6

Maintenance • De Maintenance bedrijven in Midden-Brabant leveren voornamelijk diensten aan de luchtvaartsector. In de Nederlandse luchtvaartcluster (15.000 arbeidsplaatsen) is de vliegbasis Gilze-Rijen een belangrijke speler (800 maintenance-banen). De sector heeft sterke groeipotenties voor directe en indirecte werkgelegenheid. (Bron: UvT/ERAC, 2011) • In Midden-Brabant zijn toonaangevende bedrijven als Daedelus, Chromalloy en KIN/Axxiflex al gevestigd. Daarnaast ontwikkelt met Boeing een opleidingscentrum voor helikoptermonteurs. (Bron: UvT/ERAC, 2011) • Daarnaast vraagt het aerospace & maintenance cluster om gedeelde faciliteiten als een trainingscentrum met simulatorpark (incubator). Hoogwaardig onderwijs is noodzakelijk om het juiste arbeidspotentieel aan te kunnen trekken. • Specifieke vestigingseisen: merendeel van bedrijfsactiviteiten op reguliere ‘modern gemengde’ bedrijventerreinen, vereisten o.a. milieuruimte, fysieke ruimte, ontsluiting (Bron: BCI). Leisure • Afhankelijk van de exacte afbakening telt de sector in 2010 landelijk 486.000 banen. Leisure was in Midden-Brabant in 2009 goed voor 6,5 procent (ca. 12.500 banen) van de totale werkgelegenheid in het gebied. In 2009 leverde de sector 901,7 miljoen op aan bestedingen in Midden-Brabant. (Bron: UvT/ERAC, 2011) • Binnen de leisuresector is een aantal trends te definiëren: verkleuring van de samenleving, uniqueness, toename korte vakanties, van experience naar challenge economy, co-creatie, verstedelijking van leisure, natuurbeleving, authenticiteit, et cetera (Bron: UvT/ERAC, 2011) • Specifieke vestigingseisen: Leisure is beperkt aanwezig op bedrijventerreinen. PDV/GDV: excellente bereikbaarheid (voor personen en goederen), voldoende parkeergelegenheid, ruimtelijke kwaliteit en representatieve uitstraling, laad- en losmogelijkheden, etc. Zorg • De care sector is een belangrijke pijler in de Nederlandse economie. 1,2 miljoen mensen werken er en de sector draagt 10% bij aan Bruto Nationaal Product (BNP). Ook in de toekomst zal de sector vanwege onder meer de vergrijzing een groot en groeiend aandeel van de Nederlandse economie vormen. (Bron: Topsectorplan Life Sciences & Health) • In Midden-Brabant werkt ca. 14% van de beroepsbevolking in de caresector en overeenkomstig de landelijke trend, is het ook in Midden-Brabant een groeisector. De toegevoegde waarde die de sector opleverde in 2006 bedroeg ruim één miljard euro. Dit is bijna 9 procent van de totale toegevoegde waarde. (Bron: UvT/ERAC, 2011) • De combinatie van stijgende zorgkosten als gevolg van vergrijzing en een krimpende beroepsbevolking betekent dat met de huidige ontwikkeling het toekomstig zorgaanbod de vraag niet kan bijhouden. De sector heeft dus veel groeikansen. (Bron: BCI) • Specifieke vestigingseisen: zeer beperkt aanwezig op bedrijventerreinen, voornamelijk rondom en in de nabijheid van ziekenhuizen en andere zorginstellingen.

De hierboven benoemde speerpunten staan op hoog op de agenda van de regio. Stimulering van deze sectoren (in de zin van acquisitie, economische projecten, en dergelijke) manifesteert zich - als het goed is - in een economische impuls en daaraan gekoppeld een grotere vraag naar bedrijventerreinen vanuit deze sectoren (in ha’s). De werkelijke ruimtevraag van bedrijven zal in kwalitatieve zin zeer divers zijn, zowel wat betreft locaties (waar in de regio) als typen/segmenten. Om goed te kunnen anticiperen op de ruimtevraag is belangrijk in te zoomen: uit welke (typen) bedrijven bestaat de sector, waar manifesteert zich de ruimtevraag vooral en wat voor vestigingseisen hebben deze typen bedrijven? Voor het overgrote deel gelden hier vergelijkbare vestigingeisen als de rest van de economie (goed bereikbaar, voldoende arbeidspotentieel, etc.), met mogelijk enkele specifieke en aanvullende eisen (kavelomvang, voorzieningen, ruimtelijke kwaliteit en uitstraling, glasvezel, flexibiliteit wat betreft vastgoed).


7

1.3

Conclusies

Economie van Midden-Brabant in het kort •

•

•

•

•

Midden-Brabant scoort op diverse (relevante) economische indicatoren hoger dan het provinciaal gemiddelde. Zowel de beroepsbevolking, als het aantal bedrijfsvestigingen en de werkgelegenheid is de afgelopen jaren (2000-2010) net iets harder gegroeid dan de provincie-totalen. Tilburg en Waalwijk vormen qua werkgelegenheid de economische motoren van de regio en hebben een dominante positie in de regio. Van de 20.000 banen groei, is circa drie kwart uit Tilburg afkomstig. Ook in Waalwijk en Oisterwijk is sprake geweest van een substantiële groei. Economische groei vindt plaats in alle sectoren van de economie, niet enkel de speerpuntsectoren. De speerpunten, zoals logistiek, maintenance, leisure en zorg, zorgen voor circa 30% van de werkgelegenheid in de regio. De zorgsector is in Midden-Brabant relatief gezien grootste groeisector (qua werkgelegenheid), de industrie is de afgelopen jaren fors afgenomen in werkgelegenheid (met ruim 25%). Het regionale arbeidspotentieel is, samen met de bereikbaarheid, de belangrijkste uitdaging voor de toekomst, voor de gehele economie (dit geldt niet alleen voor sterke clusters, maar ook in brede zin).

De economische ontwikkeling van Midden-Brabant en trends en ontwikkelingen die de economie en sectoren doormaken vormen gezamenlijk de vraag naar bedrijventerreinen. Vanuit deze invalshoek en dit ondernemersperspectief wordt de ruimtevraag naar werklocaties vormgegeven. In het volgende hoofdstuk presenteren we een aantal adviezen deze vraag zo goed mogelijk gefaciliteerd kan worden.

Er wordt wel eens gezegd dat Midden-Brabant economisch tussen Brainport en Zuidwest-Nederland in ligt en zich of bij de één of bij de ander zou moeten aansluiten. Nee, wij hebben voldoende groeikracht en goede bedrijven om zelf door te gaan’, aldus een ondernemer uit Midden-Brabant


8

Hoofdstuk 2

2.1

Vraag en aanbod van bedrijventerreinen

Uitgangsituatie Midden-Brabant

De bedrijventerreinensituatie in Midden-Brabant ziet er als volgt uit Uitgangsituatie werklocaties/bedrijventerreinen in de regio • • •

• •

Totale voorraad: 2.342 ha Direct uitgeefbaar (95 ha) + harde plannen (143 ha): 237 ha totaal Een groot aantal zachte plannen (287 ha), zoals - Havens VIII (68 ha) - Loven – Noord (60 ha) - Tichelrijt III (18-20 ha) - Vossenberg – West II (80 ha) Herstructureringsopgave 301 ha (uitgaande van hele terreinen) Ruimtevraag: 395 ha tot 2020 - 300 ha tot 2020 - 60 ha vervangingsvraag - 35 ha impuls logistiek

Bronnen: IBIS, 2011, Monitor Werklocaties 2010, Provinciaal Herstructureringsprogramma Brabant 2010

Het totaal areaal aan werklocaties in Midden-Brabant bedraagt ruim 2.300 hectare. Hiervan is 95 hectare direct uitgeefbaar (of gevat in harde plannen). Daarnaast is er in de regio Midden-Brabant een fors aantal harde en zachte plannen voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen. Ook kent de regio een herstructureringsopgave van bestaande terreinen. Onderstaande figuur geeft de bestaande en nieuwe werklocaties in de regio weer.


9

Figuur 2.1

Uitgifte van bedrijventerreinen 2000-2010 en het aanbod van werklocaties (bestaande en nieuw)

40 ha

10 ha 6,1 ha

136 ha 12 ha

12 ha

Bron: IBIS, 2000-2010

z

0,4 ha

Uitgifte periode 2000-2010

5,5 ha

Bron: IBIS, 2010

Uit de bovenstaande figuren blijkt nogmaals de leidende positie van Tilburg en in mindere mate van Waalwijk in de regio. Tilburg is goed voor 65% van de uitgifte aan terreinen in de regio in de afgelopen jaren en Waalwijk voor 19%. Ook het aanbod van nieuwe locaties concentreert zich rond Tilburg en langs belangrijke doorgaande verbindingen als de A261, A58 en A65.

2.2

Vraag en aanbod nader bekeken

Het beschikbare aanbod per gemeente verschilt, zowel in kwantiteit als in kwaliteit. Van lokale bedrijventerreinen voor gemengde bedrijvigheid in diverse gemeenten tot aan regionale bedrijventerreinen in Tilburg en Waalwijk, gericht op specifieke doelgroepen, zoals logistiek (zie figuur 2.2). Het beschikbare en geplande aanbod aan bedrijventerreinen (hard en zacht) overschrijdt de geraamde vraag naar bedrijventerreinen (524 ha tegenover 395 ha). De regio ontwikkelt in eerste instantie alleen de harde plannen (143 ha). De zachte plannen worden alleen ontwikkeld wanneer duidelijk is dat hier ook daadwerkelijk vraag naar is. Van belang is dat er niet alleen cijfermatig (in ha’s) sprake is van een match, maar ook vooral wat betreft de fasering en segmentering van de ontwikkeling van bedrijventerreinen, ook in relatie tot de


10

herstructureringsopgave. Niet alleen deze kwantitatieve discussie wordt door de regio gevoerd, maar vooral ook de kwalitatieve discussie.

Figuur 2.2

Vraag aanbod confrontatie logistieke terreinen Midden-Brabant

Logistiek in Midden-Brabant Midden-Brabant wil de sector logistiek een impuls geven door het ontwikkelen van 35 hectare logistiek terrein. In de huidige praktijk blijkt met name een tekort te zijn aan de meer grootschalige kavels. Op slechts vier terreinen is op dit moment meer dan 10 ha beschikbaar in de regio. Er is dan ook ruimte voor nieuwe logistieke terreinen. Haven VIII (Waalwijk) en Vossenberg II (Tilburg) zijn twee nieuwontwikkelingen die zich ondermeer richten op logistiek en handel. Logistieke bedrijven stellen specifieke eisen aan hun locaties, zoals optimale bereikbaarheid, voldoende (bewaakte) parkeergelegenheid voor vrachtwagens en trimodaliteit, waar deze nieuwe locaties aan moeten voldoen. Terreinen als Haven VIII en Vossenberg II zijn dan ook bedoeld voor andere niches voor andere typen logistieke bedrijven dan in West-Brabant (meer familietransport, minder grootschalig en VAL/VAS).

Vraag 65-100 ha

Aanbod 148 ha

Haven VIII

Vossenberg II

Bron: STEC, 2011, bewerking BCI

Bron: IBIS (2011)

‘Logistiek in Midden-Brabant bedient een andere markt dan in West-Brabant. In Midden-Brabant gaat het vooral ook om doorgroei van al aanwezige bedrijven’, aldus een logistieke ondernemer uit Midden-Brabant

De gelaagdheid in de economie8 in Midden-Brabant en de wijze waarop de bedrijventerreinenmarkt zich manifesteert noopt de regio om een onderscheid te maken tussen de bovenregionale vraag, de subregionale vraag en de lokale vraag. Eerder is al geconstateerd dat het merendeel van de ruimtevraag lokaal van aard is (80-90%) en dat slechts een beperkt deel regionaal en zelfs bovenregionaal is. In paragraaf 3.2. gaan we hier nader op in. In het volgende hoofdstuk presenteren we een aantal adviezen om de toekomstige vraag naar werklocaties zo goed mogelijk te faciliteren.

8

Zie voor toelichting de separate hoofdnotitie ‘Ondernemersvisie Bedrijventerreinen’


11

Hoofdstuk 3

3.1

Adviezen Midden-Brabant

Betekenis adviezen Midden-Brabant

Kwaliteit staat voorop De focus (en de discussie) moet nog veel meer verschuiven naar de duurzame kwaliteit van bedrijventerreinen. Onze deeladviezen onder de noemer kwaliteit zijn: A Stel de kwaliteit van bestaande locaties voorop: aandacht voor plekoptimalisatie & professioneel beheer. B Bepaal je programma op het juiste schaalniveau: bottom-up kijken naar de behoeften van het bedrijfsleven. C Stel prioriteiten in herstructurering: kijk naar het economisch belang. D Investeer in belangrijke locatiefactoren. E Creëer op maat enkele (aanbodgerichte) ‘toplocaties’.

A

Plekoptimalisatie en professioneel beheer

De beperkte vraag naar nieuwe terreinen zorgt voor de nut en noodzaak tot meer aandacht voor de kwaliteit van de bestaande voorraad en de uitgeefbare ruimte, zodat deze optimaal aansluit bij de vraag en bovendien zo lang mogelijk mee gaat. Bedrijven blijven het liefst op de huidige locatie zitten9 en zijn bereid om te investeren, een trend die uitstekend past bij de ambities voor intensiveren van ruimtegebruik, minder nieuwe terreinen aanleggen en de focus op herstructurering van bestaande terreinen. De focus op kwaliteit moet georganiseerd worden door: • • •

9

met bedrijven te werken aan plekoptimalisatie; samen met private partijen (eigenaren en eindgebruikers) een kwaliteitsimpuls genereren; professioneel en structureel beheer te organiseren.

Blijkt zowel uit de raadpleging van Brabantse bedrijven middels enquête en interviews als uit ervaringen (van BCI) in andere Nederlandse regio’s


12

‘Ondernemers investeren liever op de huidige locatie, dan dat ze verhuizen’, aldus diverse ondernemers uit Brabant

Ter illustratie is een aantal bestaande bedrijventerreinen met beeldbepalende bedrijven in Midden-Brabant weergegeven, waar kansen zijn of komen voor plekoptimalisatie van bedrijven, investeringen van private partijen en de organisatie van professioneel beheer. Let wel: deze locaties zijn illustratief.

Figuur 3.1

Terrein met grote beeldbepalende bedrijven

Haven I t/m VI, Waalwijk DSM Neoresins Mandemakers Groep Desso

Vossenberg, Tilburg Versteijnen Sony FujiFilm

Katsbogten, Tilburg DB Schenker Hooijen Int. Transport

B

Bottom-up de behoefte van bedrijven in kaart brengen

Daarnaast wordt er de komende jaren een aantal plannen aan bedrijventerreinen beschikbaar ontwikkeld in Midden - Brabant. Het gaat in totaal om circa ruim 230 ha. Om te voorkomen dat er ‘teveel’ wordt ontwikkeld en ook daadwerkelijke de juiste ‘kwaliteit’ wordt ontwikkeld moet de ruimtevraag zorgvuldig en vanuit ondernemersperspectief (bottom-up, bijvoorbeeld aan de hand van de ‘Ruimteplanner’ of ‘Bedrijven Onder Dak’) in kaart worden gebracht: waar manifesteert zich de vraag (lokaal niveau) en welk typen bedrijventerreinen (met welke locatiekwaliteiten) wordt gevraagd? Deze instrumenten worden op diverse plekken in Midden-Brabant reeds ingezet door de Kamer van Koophandel in samenwerking met betrokken gemeenten.


13

Het bepalen van het juiste schaalniveau en werken in functioneel-economische regio’s is in dit kader van groot belang. Hierbij is het de vraag of Midden-Brabant als geheel het juiste schaalniveau heeft. De bedrijventerreinenmarkt is met name in landelijke gemeenten, een lokale markt, met mogelijk enkele (sub)regionale markten. Tilburg e.o. en Waalwijk e.o. zijn dé economische kerngebieden in de regio. Bij het in kaart brengen van de ruimtevraag wordt nadrukkelijk aandacht gevraagd voor deze logische (sub)regionale indeling. Deze bottom-up benadering is urgent om werkelijk een oordeel te vormen over de bestaande (harde en zachte) plannen voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen en de vraag-aanbodconfrontatie op een goede manier in te kunnen vullen.

C

Ga uit van een eenvoudige segmentering

Teneinde behoefte en het benodigde aanbod (en fasering) optimaal met elkaar in overeenstemming te brengen is het wenselijk te werken met een eenduidige en transparante segmentering. Voor Midden-Brabant is hierboven een eerste aanzet gemaakt, met een scherp onderscheid tussen lokale en (sub)regionale locaties en drie typen locaties: modern, functioneel en hoogwaardig. Figuur 3.2

Eenduidige segmentering Sectoren/clusters

Modern

Functioneel

Hoogwaardig

Lokaal

• MKB (lokale oriëntatie/ afzetgebied)

• Afvalverwerking/recycling (kleinschalig)

• Financiële/zakelijke diensten

Regionaal

• Logistiek • Productie (beperkte hinder) • PDV/GDV

• Maintenance/ smart materials • Afvalverwerking/recycling • Energieproductie

• Leisure • Financiële/zakelijke diensten

Modern

Functioneel

Hoogwaardig

Lokaal

• Reguliere lokale bedrijventerreinen • Binnenstedelijke, specifieke terreinen

• Reguliere lokale bedrijventerreinen

• Bedrijvenparken • Locaties rond kennis- en zorginstellingen

Regionaal

• Modern gemengd (grote kavels, multimodaal)

• Functionele MHC 4+ bedrijventerreinen

• Kenniscampussen

Modern

Functioneel

Hoogwaardig

Lokaal

• Diverse lokale terreinen

• Diverse lokale terreinen

• Brabant Medical School (Elizabeth Ziekenhuis) • Oncologiecampus (TweeSteden Ziekenhuis)

Regionaal

• Haven Zeven • Vossenberg

• Loven • Vossenberg – West I / II • Haven Zeven

• Aerospace & Maintenance Park • Tradepark 58

Typen terreinen

Voorbeelden in MIB


14

‘PDV/GDV en internethandel valt niet te reguleren, maar doe het aan de randen van bedrijventerreinen’, aldus een ondernemer uit Midden-Brabant

D

Prioriteiten in herstructurering

Een aanzienlijk deel van de totale voorraad bedrijventerreinen in Midden-Brabant is verouderd, ruim 300 ha netto. Deze terreinen zijn toe aan een kwaliteitsimpuls (variërend van een forse herontwikkelingsopgave tot een lichte facelift). De opgave in de regio is groot en het beschikbare budget is gering. Keuzes zijn noodzakelijk om herstructurering op enkele plekken succesvol van de grond te krijgen. Wij stellen daarbij voor om prioriteiten meer te baseren op het economische belang van een (deel van een) bedrijventerrein, versus de drijfveer van vooral ruimtelijke urgentie. Op verschillende locaties in Midden-Brabant wordt ook al volop geherstructureerd. Denk aan locaties als: Kraaiven en Loven in Tilburg en de Haven in Waalwijk. Tichelrijt I in Dongen is één van de terreinen die op termijn in aanmerking komt voor een revitalisering. Dit zijn veelal locaties waar diverse beeldbepalende bedrijven op gevestigd zijn die een belangrijke werkgelegenheidsfunctie vervullen voor de regio. Het is dan ook essentieel om juist van deze locaties werk te maken. Voor de aanpak van de herstructureringsopgave pleiten we in de regio Midden-Brabant voor de volgende stappen: •

• •

Start met het aanbrengen van prioriteiten in de herstructureringsopgaven, gebaseerd op de economische waarde (werkgelegenheid, toegevoegde waarde, etc.) van de terreinen. Kijk in het bijzonder naar de behoeften van (beeldbepalende) bedrijven. Pak herstructurering zoveel mogelijk op in samenwerking met eigenaren en mogelijke andere investeerders (beleggers, ontwikkelaars, BOM/BHB).

Figuur 3.3

Voorbeelden van te herstructureren terreinen met beeldbepalende bedrijven Haven I t/m VI, Waalwijk DSM Neoresins Mandemakers Groep Desso

Kraaiven, Tilburg Int. Flag & Flav. Gebr. Huybregts Groep

Loven, Tilburg Mol Logistics Fabory Nederland Albert Heijn DC


15

E

Creëer op maat ‘aanbodgericht’ enkele toplocaties

Midden-Brabant heeft diverse sterke sectoren die in het huidige economische beleid worden geïdentificeerd. De ontwikkeling van (een beperkt aantal) toplocaties is essentieel als succesfactor voor een impuls voor economische ontwikkeling. In Midden-Brabant kan een onderscheid gemaakt worden in de diverse (top)locaties waar de regio aan werkt. De ontwikkeling van de logistieke locaties in Midden-Brabant moet idealiter in afstemming plaatsvinden met de buurregio West-Brabant waar tevens diverse logistieke locaties worden ontwikkeld. Zoals eerder aangegeven betreft dit voor het merendeel weliswaar andere logistieke gebruikers, maar kan afstemming en wellicht samenwerking wel tot meerwaarde leiden. Daarnaast werkt Midden-Brabant aan het Aerospace & Maintenance Park in Gilze Rijen (zie onderstaand kader). Ook West-Brabant (in het bijzonder Woensdrecht, World Maintenence Center) profileert zich met de sector maintenance. Het verdient aanbeveling om te verkennen of samenwerking tussen beide maintenance clusters tot meerwaarde voor geheel Brabant kan leiden. Aerospace & Maintenance Park, Gilze Rijen Het Aerospace & Maintenance House is de clusterorganisatie en aanjager van de doorontwikkeling van het Aerospace & Maintenance cluster in Midden-Brabant. Het AMH stimuleert en faciliteert een actieve samenwerking van ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden, op het gebied van Aerospace & Maintenance en aanverwante sectoren, gericht op het behoud en uitbreiden van hoogwaardige werkgelegenheid in de regio Midden-Brabant. Locatie AMH Het AMH is een (fysieke en virtuele) ontmoetingsplek en loket voor alle belanghebbenden van het Aerospace & Maintenance cluster Midden-Brabant en is gevestigd op het Aerospace & Maintenance Park op het terrein van Ericcson in Rijen, om: 1 2 3 4

maximale synergie tussen de daar gevestigde partijen te bewerkstelligen; potentiële nieuwe vestigers aldaar te kunnen ontvangen; een ontmoetingsplaats voor stakeholders van het aerospace & maintenance cluster te creëren en als uithangbord voor de regio als aerospace & maintenance hotspot te kunnen fungeren.

Bron: Midpoint Brabant


16

Figuur 3.4

Illustratieve locaties van (sub)regio belang

Haven I t/m VIII

Vossenberg - West Vossenberg Aerospace & Maintenance Park

Kraaiven Loven

Tradepark 58 Modern Functioneel Hoogwaardig

3.2

Concreet in de regio: wie doet wat?

Om de adviezen over bedrijventerreinen in Midden-Brabant daadwerkelijk van de grond te krijgen en een nieuwe manier van werken te creëren, is een gezamenlijke inspanning van alle stakeholders een noodzakelijke randvoorwaarde. Het gaat om samenwerking tussen partijen: publiek en privaat op alle lagen (regio, subregio, lokaal). Midden-Brabant wordt als één subregio gezien. Echter vanuit ondernemersperspectief wordt een onderscheid gemaakt tussen Tilburg e.o. en Waalwijk e.o.:


17

Figuur 3.5

Subregio’s in Midden-Brabant

Waalwijk e.o.

Tilburg e.o.

‘De bedrijventerreinproblematiek los je als gemeente alleen niet op. Doe het in regionaal verband, met goede mensen en samen met het bedrijfsleven’, aldus een parkmanager uit Midden-Brabant

Figuur 3.6

‘Werken’ op drie schaalniveaus


18

Regio

Regio: Midden-Brabant • afstemming toplocaties

→ o.a. Logistiek, Aerospace en Maintenance

• afstemming bovenregionale knelpunten • afstemming locaties met specifieke kenmerken • netwerk met bedrijven → topsectoren o.a. Versteijnen, Coca Cola, Sony, Boeing, etc. → belangenorganisaties o.a. KvK, BZW

Subregio

Subregio: Tilburg e.o./ Waalwijk e.o. • regionale programmering

→ zachte plannen: inzoomen (hectaren, segmenten) en faseren → prioriteiten in herstructurering: Havens vanwege ‘grote’ spelers, Tichelrijt I vanwege veroudering?

• vraaggerichte ontwikkeling: locatie-eisen voorop

Lokaal

→ Vossenberg-West (A58) en Haven VIII (A59): afstemmen logistieke doelgroep

• regionale verevening en delen risico’s • professioneel accountmanagement

→ gezamenlijke marketing en acquisitie

Lokaal: Tilburg/ Waalwijk • monitor vraagontwikkeling bottom-up

• onderhoud en beheer bestaande locaties • uitvoering herstructurering

We gaan hierbij weliswaar uit van drie schaalniveaus, maar deze zijn uiteraard niet in ijzer gegoten. In de praktijk is het tevens denkbaar en komt het voor dat binnen een subregio bijvoorbeeld twee gemeenten met elkaar samenwerken (bij de vestiging/verplaatsing van een ruimtevrager e.d.). Op elk schaalniveau heeft iedere betrokkene een eigen specifieke rol en verantwoordelijkheid, waar in gezamenlijkheid met elkaar invulling aangegeven moet worden.

20111214


19

Ondernemersvisie Bedrijventerreinen REGIOBIJLAGE Midden-Brabant

Recommend Documents