Koolhydraten
gist
O
nder het begrip koolhydraten verstaan we alle moleculen die opgebouwd zijn uit koolstof, zuurstof en waterstof en die bepaalde chemische eigenschappen gemeenschappelijk hebben. Koolhydraten zijn veelal van plantaardige oorsprong, met uitzondering van bloedglucose, glycogeen uit de spieren en de lever en melklactose.
16
Alle planten bevatten koolhydraten, variërend van sacharose uit bieten tot zeer onverteerbare boomschorsvezels. Katten en honden kunnen best overleven zonder koolhydraten in hun voeding, want ze kunnen de koolhydraten die hun cellen nodig hebben, zelf aanmaken op basis van aminozuren. Dat neemt echter niet weg dat het organisme aan-
zienlijk beter werkt als er wel extra koolhydraten toegevoerd worden. Glucose, sacharose, lactose en zetmeel hebben dan wel als enige functie de voorziening van energie, maar hun botanische samenstelling en de mate waarin ze gekookt worden, kunnen wel invloed hebben op het spijsverteringsproces. De aanwezigheid van onvol-
doende gekookt zetmeel in de voeding kan diarree veroorzaken.Voedingsvezels, die ook koolhydraten zijn, zijn van groot belang voor de darmpassage en het evenwicht van de darmflora: bijvoorbeeld Fructo-Oligo-Sachariden (FOS) en Manno-Oligo-Sachariden (MOS).
spijsverteringsstelsel
sacharose
lactose
glucose fructose
zetmeel
galactose
bloed
glucose
fructose
glucose
galactose
Zetmeel, lactose en sacharose worden verteerd door de enzymen in de darmwand van de dunne darm. De enkelvoudige glucose-, fructose- en galactosemoleculen worden vervolgens in de bloedbaan opgenomen. 17
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
Zetmeel GEZONDHEID/PREVENTIE Om verteerd te kunnen worden door honden of katten, dient zetmeel zeer goed gekookt te zijn, anders veroorzaakt het zure diarree door gisting in de dikke darm. Een te grote hoeveelheid zetmeel heeft hetzelfde effect aangezien de spijsverteringscapaciteit van enzymen dan overschreden wordt (dit komt voor bij noordelijke rassen). Achtergrond Zetmeel bestaat uit koolhydraatmoleculen waarin duizenden glucosemoleculen onderling verbonden zijn door eenvoudige chemische verbindingen. Functies in het lichaam Zetmeel dient louter om het dier van energie te voorzien. Het wordt afgebroken tijdens de spijsvertering, zodat de glucosemoleculen geleidelijk in de darmen opgenomen kunnen worden.
Natuurlijke bronnen Zetmeel treft men aan in alle plantaardige (reserve)stoffen (vergelijkbaar met dierlijke vetten), zoals granen (rijst, maïs, tarwe, gerst, enz.), aardappelen of cassave. Granen bestaan voor 50 tot 70% uit zetmeel. Zetmeel uit granen draagt bij aan het verkrijgen van de typische gegolfde structuur van droge brokken (expansie).
gekookt zetmeel glucose
Het zetmeel wordt door de enzymen die de pancreas uitscheidt (amylase) en de spijsverteringscellen van de dunne darm ontbonden in glucosemoleculen.
bloed Overmatig of water onbewerkt zetmeel Te veel zetmeel of onvoldoende gekookt zetmeel wordt slechts onvolledig verteerd. De onverteerde zetmeelmoleculen gisten in de dikke darm, waardoor vocht zich in de darm begint op te hopen. diarree
Energiebron – Kans op diarree indien onbewerkt of overmatig toegediend 18
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
Suikers andere naam: Enkelvoudige koolhydraten, di- en trisachariden
GEZONDHEID/PREVENTIE Suikers hebben geen enkele preventieve of genezende functie bij honden of katten. Bij overmatige hoeveelheden kunnen ze echter overgewicht of suikerziekte veroorzaken. Achtergrond In het alledaagse taalgebruik verwijst het woord “suiker” naar het vermogen van koolhydraten zoals sacharose of fructose om smaken zoet te maken. Zonder nadere bepaling verwijst deze term naar sacharose (riet- en bietsuiker), maar hij kan evengoed verwijzen naar glucose (druivensuiker), fructose (vruchtensuiker) of lactose (melksuiker). In tegenstelling tot de hond kan de kat nauwelijks zoete smaken onderscheiden. Functies in het lichaam Hoewel lactose een onmiddellijke energietoevoer levert aan ongespeende pups of kittens, is voor de
opname ervan een spijsverteringsenzym nodig: lactase. Dit enzym verdwijnt zodra het dier geen melk meer drinkt. Deze dieren zijn verder niet gevoelig voor de zoete smaak van suiker en kunnen bovendien zelf hun bloedsuiker aanmaken uit eiwitten. Daarom hebben suikers geen enkele voedingswaarde voor honden en katten. Natuurlijke bronnen Suikers zijn eenvoudige energievoorraden voor de meeste plantensoorten die vruchten, bessen, wortels en knollen voortbrengen. De enige bron van suikers in het lichaam is lactose.
spijsverteringsstelsel fructose sacharose
lactose
glucose galactose
Lactose en sacharose worden verteerd door de enzymen in de wand van de dunne darm. De enkelvoudige glucose-, fructoseen galactosemoleculen worden vervolgens in de bloedbaan opgenomen.
bloed
Energiebron – Kans op diarree en overgewicht 19
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
Voedingsvezels andere naam: Total Dietary Fibre (TDF)
gist
GEZONDHEID/PREVENTIE Recent onderzoek naar de bestanddelen van voedingsvezels maakt het mogelijk om bepaalde kwalen en ziekten, zoals overgewicht, suikerziekte, verstoppingen, diarree, enz. beter te voorkomen en te behandelen. Achtergrond Cellulose is een zeer grote molecuul die samengesteld is uit duizenden glucose-eenheden, die onderling verbonden zijn door sterkere chemische verbindingen dan bij zetmeel. Cellulose is echter maar een van de vele vezels die een voeding bevat. Onder de term “voedingsvezels” vallen namelijk ook andere plantaardige vezels, zowel oplosbare als onoplosbare: hemicellulose, pectine, lignine en Oligo-Sacharide vezels. Cellulose op zich heeft dus geen grote voedende waarde, ook al vermelden etiketten vaak een voedingswaarde voor “ruwe celstof”. Functies in het lichaam De rol die vezels in het lichaam spelen hangt natuurlijk af van hun aard. De onverteerbare en onoplosbare soorten als cellulose en lignine vervullen de functie van ballast in de maag, waardoor de peristaltische beweging (voortstuwende beweging in
maagdarmkanaal door de spieren in de wand) op gang gebracht worden en de darm mechanisch begint te functioneren. De oplosbare soorten oefenen een grote invloed uit op de gezondheid en de hygiëne van het spijsverteringskanaal (FOS, MOS). De opname van voedingsvezels moet voldoende groot zijn om een verzadigingsgevoel op te wekken bij dieren die aanleg voor overgewicht hebben en bij katten met weinig lichaamsbeweging die veel last hebben van haarballen in hun spijsverteringsstelsel. Natuurlijke bronnen Vezels behoren tot de bouwelementen van een plant; ze zijn een soort van extern geraamte dat ondersteuning biedt. Dit zal een duidelijker licht werpen op de grote verscheidenheid van moleculen die allemaal kunstmatig “vezels” genoemd worden. Vergelijk maar eens een boomstam met een wortel of een sperzieboon.
voedingsstoffen De darmpassage moet voldoende traag verlopen om de voedingsstoffen te kunnen opnemen, maar snel genoeg om verstopping te voorkomen. De voedingsvezels stimuleren de darmpassage.
Hygiëne, gezondheid en werking van het spijsverteringskanaal 20
voedingsvezels darmpassage
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
FOS andere naam: Fructo-Oligo-Sachariden, prebiotica Aspergillus
GEZONDHEID/PREVENTIE De toevoeging van FOS aan een voedingsmiddel kan helpen voorkomen dat infectieuze diarree ontstaat, wat veroorzaakt wordt door een snelle verspreiding van schadelijke bacteriën in de darmen. Het garandeert eveneens dat de cellen van de dikke darm voldoende gevoed worden en zich dus geregeld kunnen vernieuwen. Achtergrond Fructo-Oligo-Sachariden, of FOS, zijn fermenteerbare voedingsvezels. Hoewel ze onverteerbaar zijn, worden ze snel door de bacteriën in de dikke darm in een gistproces opgenomen, waardoor er kleine vetzuren vrijkomen (vluchtige vetzuren genoemd) die: - de zuurgraad van de darmen verhogen; - als voedingsstoffen dienen voor het onderhoud en de vernieuwing van de darmcellen; - de wand van de dikke darm bedekken. Functies in het lichaam Door hun gisting voeden FOS de cellen van de dikke darmwand rechtstreeks. Daarnaast bevorderen ze vooral een specifieke bacteriële flora (Bifidus en Lactobacillen) waarvan de positieve effecten voor het spijsverteringsstelsel bekend zijn:
zonder FOS
- ze remmen de groei van “schadelijke bacteriën” (of ziekteverwekkende bacteriën); - ze bevorderen de vertering en de opname van voedingsstoffen. Door de voeding van fokteven te verrijken met FOS kan men het aantal antilichamen (IgM) in de melk verhogen, waardoor de immuniteit van de pups toeneemt. Natuurlijke bronnen FOS worden aangemaakt door een schimmel (Aspergillus nigricans) die daarvoor suiker nodig heeft. De suiker, of sacharose, ontstaat door een verbinding tussen een glucosemolecuul en een fructosemolecuul. De schimmel scheidt een enzym af datverbindingen met bijkomende fructosemoleculen mogelijk maakt, waardoor FOS ontstaan.
De FOS dienen als voedingsbodem voor bacteriën die de gezondheid van het spijsverteringsstelsel bevorderen.
met FOS “goede” bacteriën “slechte” bacteriën FOS darmpassage
Voorkomen van infectieuze diarree – Gezonde darmen 21
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
MOS
gist
andere naam: Manno-Oligo-Sachariden
GEZONDHEID/PREVENTIE MOS dragen bij tot een evenwichtige bacteriepopulatie in de darmen en bevorderen de gezondheid van het spijsverteringskanaal zowel zowel direct als indirect. Zo voorkomen ze diarreeproblemen en helpen ze infectieziekten in het spijsverteringsstelsel te voorkomen. Achtergrond De Manno-Oligo-Sachariden behoren tot de grote categorie van de vezels en zijn voor het dier onverteerbare koolhydraten. Net zoals de FOS hebben ze een gunstige invloed op de bestrijding van schadelijke bacteriën in de darmen, maar hun werking is wel anders. Ze bestaan uit twee suikers: glucose en mannose.
Functies in het lichaam Deze vezels hebben op twee manieren een gunstige invloed op het spijsverteringskanaal: - ze remmen de groei van ziekteverwekkende bacteriën door te verhinderen dat deze zich aan de darmwand kunnen hechten; - ze bevorderen de werkzaamheid van het immuunsysteem van het lichaam, waardoor het dier beter in staat is om zich tegen ziekteverwekkende elementen te verdedigen. Natuurlijke bronnen MOS zijn vezels die afkomstig zijn van gistcelwanden.
zonder MOS “goede” bacteriën “slechte” bacteriën MOS darmpassage
met MOS
Ziekteverwekkend e bacteriën kunnen zich niet meer aan de darmwand hechten De immuniteit van de darmwand wordt sterker Voorkomen van diarree – Versterken van het immuunsysteem 22
K
O
O
L
H
Y
D
R
A T
E
N
Psyllium Voorbeelden: vlozaadvezels Psyllium
GEZONDHEID/PREVENTIE Psyllium is een in water oplosbare vezel die gebruikt kan worden om spijsverteringsproblemen te behandelen. Het regelt de darmpassage en verbetert de kwaliteit van de ontlasting. Achtergrond Vlozaad is een bijzonder interessante bron van psyllium. De naam vlozaad is afgeleid van het Griekse “psyllia”, dat vlo betekent. De zaadjes, die afhankelijk van de soort zwart of geel zijn, lijken namelijk op kleine bladluizen, bladvlooien. Vlozaad wordt erg vaak gebruikt in voeding voor sledehonden om stressdiarree te voorkomen. Functies in het lichaam Psyllium is het omhulsel van het vlozaad en is in staat om erg veel water op te nemen. Het absorbeert water, zwelt op en zo ontstaat een gel die de darminhoud stroperiger maakt (chymus). Vlozaad is een van de elementen die de darmpassage kunnen verbeteren.
Daarnaast is vlozaad een goed middel tegen verstopping (constipatie). Dit is meteen ook de belangrijkste toepassing van vlozaad in de menselijke geneeskunde. Dankzij het smerende effect van de vlozaadgel kan de ontlasting zich regelmatiger door de dikke darm verplaatsen en het lichaam vlotter verlaten. Natuurlijke bronnen De verschillende soorten vlozaad (Plantago ovata, Plantago ispaghula) zijn afkomstig van planten uit India.
voedingsstoffen
Deze vezels van het vlies van vlozaad functioneren net als een spons: ze nemen water op en regelen de darmpassage.
opneembaar water vlozaad op een laagje water darmpassage kans op diarree
minder kans op diarree
Voorkomen van spijsverteringsproblemen: diarree en constipatie
23
