Omgevingsfactoren op de arbeidsplaatsen De temperatuur Dr. Maurits De Ridder D.G. Humanisering van de arbeid, FOD WASO Vakgroep maatschappelijke gezondheidkunde, Universiteit Gent Belgian Society for Occupational Hygiene Gent, 28 november 2014
Koninklijk Besluit van 10 oktober 2012 tot vaststelling van de algemene basiseisen waaraan de arbeidsplaatsen moeten beantwoorden Afdeling III Verlichting Afdeling IV Verluchting Afdeling V Temperatuur • Art 40 §2: “De temperatuur op de arbeidsplaatsen is afgestemd op het menselijke organisme, rekening houdend met de factoren bedoeld in art 3 §1 van het Koninklijk Besluit betreffende de thermische omgevingsfactoren.”
Art 3 §1 van K.B. thermische omgevingsfactoren: Factoren waar men rekening moet mee houden in de
risicoanalyse: • • • • • •
De luchttemperatuur De relatieve vochtigheid De luchtstroomsnelheid De thermische straling De fysieke werkbelasting De eigenschappen van de werkkledij en van de PBM’s
De risicoanalyse houdt rekening met de evolutie van deze factoren tijdens de werkduur, met frequent wisselende arbeidsomstandigheden en met seizoenschommelingen. (Metingen over periodes van 1 uur.)
activiteit Rusten Ontspannen zitten Gezeten activiteit (kantoorwerk, op school, in het laboratorium,…) Staan met lichte activiteit (shoppen, laboratoriumwerk, lichte industrie,…) Staan met medium activiteit (huishoudelijk werk, machinaal werk in bedrijf,…) Wandelen op vlak terrein, 2 km/h Wandelen op vlak terrein, 3 km/h Wandelen op vlak terrein, 4 km/h Wandelen op vlak terrein, 5 km/h
met 0,8 1,0 1,2 1,6 2,0 1,9 2,4 2,8 3,4
W/m² 46 58 70 93 116 110 140 165 200
dagelijkse kledij
clo
m²K/W
licht ondergoed, t-shirt, short, lichte sokken, sandalen ondergoed, shirt met korte mouwen, lichte broek, lichte sokken, schoenen
0,3
0,05
0,5
0,08
licht ondergoed, rok, netkousen, jurk, schoenen
0,7
0,105
werkkledij
clo
m²K/W
ondergoed, overall, sokken, schoenen
0,7
0,11
ondergoed, shirt, overall, sokken schoenen
0,8
0,125
ondergoed, shirt, broek, werkschort, sokken, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, sokken, schoenen ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, thermische jas, sokken, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, overjas of overall met zware voering, sokken, schoenen ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, jas, overjas of overall met zware voering, sokken, schoenen, pet, handschoenen ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, thermische jas en broek, parka of overall met zware voering, sokken, schoenen, pet, handschoenen
0,9
0,14
1,0
0,155
ondergoed, shirt, broek, sokken, schoenen
0,7
0,11
1,2
0,185
licht ondergoed, shirt, broek, jasje, sokken, schoenen
1,0
0,155
1,4
0,22
licht ondergoed, netkousen, blouse, lange rok, jasje, schoenen
1,1
0,17
2,0
0,31
ondergoed met korte mouwen en broekspijpen, shirt, broek, V-hals trui, jas, sokken, schoenen
1,3
0,2
2,55
0,395
ondergoed met lange mouwen en broekspijpen, shirt, broek, dikke trui, dikke jas, sokken, schoenen
1,5
0,23
Art 4 van K.B. thermische omgevingsfactoren: De werkgever stelt op basis van de risicoanalyse passende preventiemaatregelen vast 1. die inspelen op de zes factoren en de combinatie ervan 2. die rekening houden met de gangbare voorschriften en gebruiken inzake comfort op de arbeidsplaats. De gangbare voorschriften en gebruiken worden inzonderheid beschreven in de norm NBN EN ISO 7730.
Intra- en interindividuele variatie in de lichaamstemperatuur en de perceptie van de omgevingstemperatuur Interindividuele verschillen in kerntemperatuur tot 1 °C Kerntemperatuur wijzigt 0,5 – 1,0 oC in het circadiane ritme Ovulatie veroorzaakt Tkern stijging met 0,1 - 0,4 oC optimale temperatuur verschilt van persoon tot persoon en in functie van de tijd we moeten een gemiddeld optimum zoeken
Tc of 276 Healthy Resting Adults 60
Number of people
50 Mean
40
1 SD
30 1 SD
20 10
2 SD
2 SD
0 35.9 36.0 36.1 36.2 36.3 36.4 36.6 36.7 36.8 36.9 37.0 37.1 37.2 37.3 37.4
Core temperature (oC)
Source : Taylor 2005- reproduced with permission
Comfort-indexen van NBN EN 7730 Op basis van de data van Fanger (1972, 1300 proefpersonen) ASHRAE/ISO 7 point Thermal Sensation Scale • Percentage of Dissatisfied PD • Mean Vote MV
• Metingen van de omgevingsfactoren ta, tr, v en pa en kledingisolatie clo en activiteit W/m² • Op basis van de databank kan verband tussen MV en PD en de 6 factoren in een vergelijking gegoten worden • En kunnen voorspellingen gedaan worden “Predicted” PMV en PPD uitgaande van de 6 omgevingsfactoren.
Enkele voorbeelden
• In de beste mogelijke situatie zijn er nog steeds 5% ontevredenen. • Een nobele doelstelling is minder dan 10 % ontevredenen hebben
1. Wat is de ideale temperatuur voor deze lokalen? Meten of schatten van • Welke kledij • Welke activiteit • Welke luchtvochtigheid • Is er tocht • Is er warmtestraling Opzoeken in de tabellen van de norm Opzoeken met webtool calculator
2. Is deze gemeten temperatuur aanvaardbaar? Meten of schatten van • Welke kledij • Welke activiteit • Welke luchtvochtigheid • Is er tocht • Is er warmtestraling Berekenen met webtool calculator Indien binnen PMV – 0,5 tot + 0,5 marge: aanvaardbaar
3. Zijn de temperatuurschommelingen niet te groot? • Bij cyclische schommelingen mag het piek tot piek verschil niet groter zijn dan 1 °C • Bij stijgende of dalende temperatuur mag de verandering niet groter zijn dan 2°C per uur
4. Zijn de verticale temperatuurverschillen aanvaardbaar? Index waarmee op basis van het verschil in luchttemperatuur ter hoogte van hoofd en enkels een voorspelling kan worden gemaakt van het percentage personen dat ontevreden is over het verticaal verschil in temperatuur in een ruimte. Liefst minder dan 3 °C
5. Is de warmtestraling en stralingsassymetrie niet te groot? Meting van vlak stralingstemperatuur is nodig!! PD index waarmee op basis van de stralingstemperatuur assymetrie met warme / koele wanden (ramen) een voorspelling kan worden gemaakt van het percentage personen dat ontevreden is over de warme / koele wanden (ramen) in een ruimte.
6. Is de vloer niet te koud of te warm? Voor staand en zittend werk. Op basis van de contacttemperatuur met de vloer kan men een voorspelling maken van het percentage personen dat ontevreden is over de temperatuur van de vloer in een ruimte
7. Is er te veel tocht? Bepaling van de Draught Rate op basis van: - luchtsnelheid - luchttemperatuur - turbulentie intensiteit
Dit is een maat voor het percentage ontevreden personen ten gevolge van tocht. Een DR van 25% betekent dat gemiddeld genomen 1 op de 4 blootgestelden ontevreden zal zijn over de tocht. Maximum toegelaten luchtsnelheid
Individuele controle van klimaatparameters Er is minder ontevredenheid en er zijn minder klachten dan voorspeld met de norm als men zelf de omgeving kan beïnvloeden (psychologische aanpassing) – – – – – –
Elk bureau zijn eigen thermostaat Ramen kunnen openen Afscherming aan vensters (zonnestraling en koudestraling) Individuele ventilator Individuele bijverwarming Keuze van kledij
Evaluatie van het comfort van de omgevingstemperatuur en het binnenklimaat 1. Door metingen en vergelijken met criteria van NBN EN ISO 7730 (referentie zijn de gegevens van Fanger)
2. Door subjectieve beoordelingsschalen van ISO 28820:2012 (referentie zijn eigen mensen)
Evaluatie van het behaaglijkheidsgevoel en comfort van de omgevingstemperatuur 1. Door metingen en vergelijken met criteria van NBN EN ISO 7730 (referentie zijn de gegevens van Fanger) 2. Door subjectieve beoordelingsschalen van ISO 28820:2012 (referentie zijn eigen mensen) – Subjectieve evaluatie van de klimaatomstandigheden door de werknemers zelf – Gestandaardiseerde vragenlijst met schalen – Vragenlijst door de werknemer in te vullen op de werkplek (momentopname, hic et nunc) – Vooral nuttig voor comfortomstandigheden van grote kantoren – Link met PMV en PPD
6 vragen van ISO 28820 (2012) Hoe voelt u zich op dit ogenblik: -3 koud -2 koel -1 lichtjes koel 0 noch warm noch koud +1 lichtjes warm +2 warm +3 heet Vindt u dit: 1 niet oncomfortabel 2 lichtjes oncomfortabel 3 oncomfortabel 4 zeer oncomfortabel Hoe zou u zich op dit ogenblik willen voelen: 1 veel koeler 2 koeler 3 lichtjes koeler 4 hetzelfde, niet kouder niet warmer 5 lichtjes warmer 6 warmer 7 veel warmer
Vindt u de omgeving zwoel, vochtig, plakkerig? 1 niet zwoel 2 licht zwoel 3 zwoel 4 zeer zwoel Vindt u de omgeving tochtig? 1 niet tochtig 2 licht tochtig 3 tochtig 4 zeer tochtig Vindt u de omgeving droog? 1 niet droog 2 licht droog 3 droog 4 zeer droog
Groepsresultaten maken • Mediaan (centrale tendens) • 1ste en 3de kwartiel (spreiding) • Outlyers identificeren (en eventueel bevragen indien niet anonieme bevraging) • Gemiddelde vergelijken met PMV van Fanger
Landschapskantoor met centrale klimaatregeling Hoe voelt u zich op dit ogenblik? -3 koud -2 koel -1 lichtjes koel 0 noch warm noch koud +1 lichtjes warm +2 warm +3 heet
n = 39 0 8 12 10 2 7 0
20 Mediaan: -1 10 Q1: -1 30 Q3: 0 Gemiddelde: -0,31 Outlyers: 7 werknemers met +2 warm (aan de venster in de zon?) Besluit: het zou iets warmer mogen en er zijn enkele probleemplaatsen
Besluit van 11 juni 2004 van de Vlaamse Regering houdende maatregelen tot bestrijding van de gezondheidsrisico’s door verontreiniging van het binnenmilieu In dit besluit wordt verstaan onder binnenmilieu : de fysische of chemische factoren, of biotische factoren in het binnenmilieu, van de omgeving binnenin woningen en publiek toegankelijke gebouwen (gebouw of deel van een gebouw dat krachtens zijn bestemming of vast gebruik functioneel openstaat voor het publiek zoals, en in eerste instantie, scholen, kinderdagverblijven, buurtcentra) Richtwaarden (= meetbare grootheid die overeenkomt met een kwaliteitsniveau van het binnenmilieu dat zoveel mogelijk moet worden bereikt of gehandhaafd) : Temperatuur winter 20 – 24 °C zomer 22 – 26 °C Tocht winter < 0,10 m/s zomer < 0,25 m/s Relatieve vochtigheid winter 30 – 55 % zomer 30 – 80 %
RA Tools Chemische Agentia INRS-methode (2011/06/24)
Bedankt voor de aandacht.
