Omgaan met pijntoename bij chronische pijn

Omgaan met pijntoename bij chronische pijn Modelleringsverslag Kees Venselaar

1. Waarom heb ik dit gemodelleerd? De behandeling van cliënten met chronische pijn is een van mijn kernactiviteiten. Ik zie in mijn eigen praktijk en in het ziekenhuis waar ik werk vooral mensen die er moeite mee hebben om met chronische pijn om te gaan. Dit betekent meestal dat hun functioneren in grote mate bepaald wordt door de pijn. Als ze weinig pijn hebben doen ze (te) veel, als ze veel pijn hebben doen ze (te) weinig. In de loop der tijd heb ik flink wat ideeën verzameld over de verschillen tussen mensen die er goed en minder goed mee omgaan. Het modelleren is een mooie gelegenheid om hier eens heel precies naar te kijken, en de belangrijke meta-programma’s vast te stellen voor dit (on)vermogen.

2. Wat is het doel van de techniek? De techniek is bedoeld als noodplan, voor de momenten dat de pijn - sluimerend of al aanwezig - toeneemt of dreigt toe te nemen. Doel van de techniek is om bij toename van klachten in staat te zijn om zo snel mogelijk terug te keren naar het eerdere niveau van de klachten, en het eerdere functioneringsniveau. Regelmatig gebruik van de techniek zal het duurzame effect hebben van stabilisering of vermindering van de klachten, doordat regelmatige overbelasting en dus verdere achteruitgang voorkomen wordt.

3. Hoe weet ik dat de gebruiker het doel bereikt heeft? Als ik zie dat de gebruiker vertrouwen heeft in zijn eigen mogelijkheden om de pijntoename te voorkomen, of weer snel terug te keren naar het oude niveau indien de klachten toegenomen zijn. Er is aan hem te zien dat hij niet in paniek raakt, eventuele oorzaken voor pijntoename kan opsporen, en eventuele pijntoename kan accepteren als onlosmakelijk verbonden aan de relatie tussen zijn lichamelijke beperkingen en zijn eigen functioneren. Hij straalt rust en vertrouwen in eigen kunnen uit, en kan accepteren dat het ook wel eens mis gaat, zonder de verantwoordelijkheid hiervoor bij anderen te leggen. In de bijlage achteraan staan de meta-profielen naast elkaar van iemand die goed en iemand die niet goed met chronische pijnklachten functioneert. Het essentiële verschil is acceptatie van de klacht en de rust en vertrouwen in eigen mogelijkheden om hiermee om te kunnen gaan versus wanhoop, frustratie en machteloosheid bij verergering van de klacht.

1

4. Overzicht van de techniek. 1 vaststellen belangrijke modaliteit van situatie waarin pijn geaccepteerd wordt 2 huidige situatie met klacht, met modaliteit van 1. 3 inventarisatie van huidige acties bij pijn 4 vaststellen mogelijke verbeteringen 5 inventarisatie huidige belasting 6 vaststellen eigen mogelijkheden om belasting te verlagen 7 actie 8 resultaat - criterium check

5. Invulling van de stappen. 5,1a Referentie-pijn. Zoek een referentie-ervaring waarin pijn geaccepteerd wordt, bijvoorbeeld

plek weer tot rust gekomen is, de banden minder strak staan Vc.

ik met mijn aandacht naar mijn rug. Ik stel me voor hoe die rug er in kleur uitziet, van buiten, en van binnen. Er is

5,1b Contrast-pijn Zoek voor het contrast een andere pijn op, waarbij je boosheid voelt jegens de buitenwereld, met bijvoorbeeld een

niets ernstigs aan de hand, maar mijn rug is wel op de een of andere manier overbelast Vc. Ik zie hoe gewrichten moeizaam langs elkaar lopen Vc, hoe

beklemmend gevoel onderaan je keel K Dit kan bijvoorbeeld een verhuizing van iemand anders zijn, waarbij je te

er te weinig ruimte is om soepel te bewegen Vc.

zwaar hebt getild Vr, waarbij je de ander de schuld geeft voor het feit dat jij pijn hebt A. Pijn waar je niet mee om kan gaan,

pijn. Kijk wat je nu doet, hoe je nu al rekening houdt met de pijn Vr - wat je voor oefeningen doet

waardoor je niets kan, die je ziet als een soort afgrond Vc Pijn waarbij je je wanhopig en machteloos voelt K

-

5,3 Inventarisatie huidige acties bij

wat je voor ontspanning doet wanneer je tijd voor jezelf neemt

zintuiglijk specifiek voorbeeld

een klap met een hamer op je vinger, of een aanraking met een strijkijzer. Zoek zo’n situatie waarin je pijn hebt, en waarin je kan accepteren dat je die

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik zit op zolder en stoot voor de zoveelste keer mijn hoofd aan een balk als ik

Ik zie mezelf de oefeningen doen die ik meegekregen heb van de fysiotherapeut, ik zie mezelf ontspanningsoefeningen doen, een goede afwisse-

hebt, omdat het logisch voortvloeit uit de situatie. Het mag best vervelend zijn, maar je legt zelf een duidelijke relatie met de omstandigheden waarin

omhoog kom vanachter mijn werktafel Vr. Kwaadheid borrelt in me omhoog, ik uit enkele krachttermen en sla met mijn vuist tegen de balk, de balk ver-

ling aanbrengen tussen inspanning en ontspanning. Dit zijn acties die ik altijd al onderneem, maar ik merk dat als het goed gaat dat mijn aandacht om

de klacht optreedt, en de invloed van je eigen gedrag.

deze acties te doen verslapt Vr.

Maak een voorstelling van die situatie,

wensend. De klap dreunt nog een beetje na in mijn hoofd terwijl ik koud water op een doek doe waarmee ik de wond op mijn hoofd dep. Ik voel de

Vc/ Vr Stel vast wat de belangrijke (sub)modaliteit is (eventueel in contrast met stap 1b), bijvoorbeeld een gevoel

woede hoog op mijn borst, in mijn keel en mijn hoofd, tezamen met een soort machteloze frustratie K. Ik herinner me de talloze keren dat ik mijn hoofd ge-

Kijk wat je hieraan kan bijstellen, zodat jij baas blijft over de pijn Vc Voel eens hoe dat is, nu K

van ruimte.

stoten heb Vr, geeft me een machteloos, beklemmend gevoel op mijn borstbeen K. In de toekomst zie ik nog talloze keren de botsing tussen mijn

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik neem me voor de oefeningen weer eens zorgvuldig aan en op te pakken, ook door ze letterlijk voor me te ne-

de stijfheid. Ik weet dat dit komt doordat ik intensief sport. Ik weet ook dat dit wisselt in de tijd, dat ik het in de gaten moet houden zodat het niet te veel

hoofd en de balk, Vc.

men, ze zijn een beetje naar opzij verdwenen op momenten dat ik weinig klachten heb Vc. Ik zet mezelf recht voor, vlakbij terwijl

last gaat geven, zodat het ook weer verdwijnt als ik minder sport. Ik neem me voor om mijn rekoefeningen weer eens wat beter uit te voeren. Ik voel

de (sub)modaliteit uit 1, dus neem bijvoorbeeld het gevoel van ruimte mee.

ik de oefening uitvoer, en stap in de situatie. Ik voel hoe mijn lichaam stevig aanvoelt, krachtig, een gevoel van vertrouwen en kracht in mijn buik dat ik

me rustig, met een lage ademhaling K Ik heb een beeld van mijn heup, gekleurd, gedetailleerd, met banden van binnen die wat te strak staan Vc. Ik stel

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik concentreer me op de referentie-ervaring, ik voel me rustig, met een lage ademhaling, ervaar een gevoel van

snel uit deze situatie van (dreigende) overbelasting kom K.

me ook voor hoe het er uitziet als de

ruimte K, en terwijl ik dit vasthoud ga

Maak een voorstelling van de verande-

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik heb wat last van mijn heup, ik voel

5,2 De huidige pijn. Ga naar de pijn toe die je nu voelt, met

2

5,4 Vaststellen mogelijke verbeteringen.

5.5 Inventarisatie huidige belasting.

rende omstandigheden/problemen waar je mee geconfronteerd wordt, of gaat worden als er is nog niets ge-

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik trek me even terug in mezelf, sluit even buiten wat anderen eventueel

de actie die je ondernomen hebt A

beurd Vc Bedenk hoe de pijn daardoor toeneemt, op welke wijze dit je dagelijks leven gaat beïnvloeden, welke activitei-

van mij willen, door me naar binnen te richten, stevig te staan of te zitten en me even te centreren in mezelf. Dit maakt dat ik me meteen wat rustiger

zo is en zo moet zijn K Ervaar dat je jezelf in de hand hebt, baas blijft in je eigen lijf, dat je je ook met pijn lekker en ontspannen kan

ten mogelijk afgebroken moeten worden Vc Voel de energie die dit geeft, als een soort alarmsignaal, het maakt je alert K

voel, weer wat kracht voel toevloeien in plaats van wegvloeien K. Ik zie mezelf op mijn baas afstappen om de werklast te bespreken Vc, geef

voelen.

zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik zie mijn baas werk op mijn bureau leggen (Vr als ik het me herinner hoe

aan wat mijn (on)mogelijkheden zijn, zet het samen met hem op een rijtje Ac Ik vraag hem om regelmatig kort overleg over eventuele knelpunten Ac

chronische pijn die nog weinig grip heeft op zijn eigen klachten het kader aangereikt van grip op eigen klachten via het zich open stellen voor accepta-

hij dat deed als de overbelasting al een feit is, Vc als ik me voorstel hoe hij dat morgen zal doen (preventief)). Ik zie mezelf meer gespannen worden als ik al dat werk zie, zie hoe ik de hele dag achter mezelf aan loop te hollen, en dan waarschijnlijk nog niet klaar zal zijn Vc Ik zie voor me hoe allerlei activiteiten in mijn dagelijks functioneren hier last van zullen ondervinden, ik zie mezelf ’s avonds op de bank ploffen, niet meer aan eten koken toekomen, de irritaties thuis Vc Ik voel de spanning toenemen, in mijn borst en keel K Dit doet me beseffen dat ik actie moet ondernemen om overbelasting te voorkomen A

6 Vaststellen eigen mogelijkheden om belasting te verlagen. Overleg met jezelf wat er allemaal gaat spelen, wat je er aan kan doen A Je past een aantal zaken die je bedacht hebt toe Vc Kijk wat je zelf kunt doen om je belasting laag te houden Vc, A Kijk wat je aan anderen moet vragen om jouw belasting laag te houden Vc Geef aan anderen aan wat je nodig hebt van hun Ac Probeer een aantal zaken uit, kijk of het werkt, of bijvoorbeeld afspraken werken Vc

7 Actie! Neem, nu je weet wat je te doen staat, je voor om deze acties ook uit te voeren, en merk wat voor invloed het op je heeft, hoe het je steunt, een krachtig gevoel geeft. zintuiglijk specifiek voorbeeld Ik zeg tegen jezelf ... ACTIE A, stamp met voet op de grond K Ik beslis wat ik nodig heb van mezelf, van anderen Vc Ik voel nog de pijn, maar ben er minder mee bezig K Ik voel ook de waardering van de mensen die me gesteund hebben, met wie ik gepraat heb, naar wie ik onvrede geuit heb K Goh, knap van mezelf, ik ben trots op mezelf A Ik voel acceptatie, zo moest het gaan, is goed zo K

8 Resultaat - Criterium check Check bij jezelf het resultaat: het gevoel van baas in eigen lijf te zijn, acceptatie van het feit dat je pijn kan hebben, maar dat jij bepaalt in hoeverre de pijn invloed heeft op jouw functioneren. zintuiglijk specifiek voorbeeld Voel hoe het is om baas te zijn in je eigen lijf K Zeg tegen jezelf dat je trots kan zijn op

3

Voel de rust en de acceptatie, dat het

6. Commentaar In deze techniek wordt de persoon met

tie van en begrip voor zijn eigen klachten. Dit verloopt via het meenemen van de belangrijke modaliteit die in stap 1 opgespoord wordt. In het bovenstaande voorbeeld is dit ruimte in plaats van beklemming. 7. Belangrijkste stap De tweede stap is de belangrijkste stap, lukt het om de belangrijke modaliteit mee te nemen naar de situatie met de huidige klacht. Vroeg in de techniek wordt de persoon met pijn op een ander spoor gezet dan zijn geijkte spoor, met de bedoeling zo ruimte te scheppen voor verandering. 8. Relatie tussen de stappen Er zijn eigenlijk 3 grote stappen die genomen moeten worden: 1. De eerste twee stappen tezamen zorgen ervoor dat de modaliteit van rust en acceptatie overgebracht worden naar de huidige situatie met klacht. 2. De stappen drie tot en met zes zijn een inventarisatie van eigen mogelijkheden om grip op de pijnklachten te krijgen en te houden, benadrukken de interne locus of control. 3. De stappen zeven en acht zijn de check of het gelukt is om aan de criteria van rust en ontspanning bij pijn te voldoen.

9. Mogelijke hindernissen. Stap 1. Hier verwacht ik weinig problemen, er zijn altijd situaties te vinden

waarin mensen pijn hebben die ze accepteren als onvermijdelijk, erbij horend.

geval en de resulterende pijn, waardoor controle op eigen leven verloren gaat.

Stap 7. Ergens in deze techniek komt alles samen en is er het moment dat het omgezet gaat worden in daden,

Stap 2. Dit is eigenlijk de belangrijkste stap. Kan de modaliteit uit de “acceptabele” situatie meegenomen worden

Stap 3. Bij deze stap kan natuurlijk het probleem optreden dat iemand nog geen eigen mogelijkheden heeft of

waarna de check - in stap 8 - komt of het ook gelukt is. Het is heel belangrijk dat de stap gezet wordt en gevoeld wordt als: nu ga ik het doen, tot uiting

naar de “niet-acceptabele” situatie? Het oproepen van een referentie-ervaring waarin de pijn geaccepteerd word als een “fact-of-life” levert meestal geen

kent, dat hij nooit oefeningen of iets dergelijks heeft geleerd. Vaak geven mensen aan dat ze eigen mogelijkheden hebben om de pijn te beïnvloeden,

komend in een gebaar of beweging ter ondersteuning, zoals her de stamp met de voet. Aan de verbale en non-verbale communicatie moet duidelijk zijn

problemen op. De stap om een belangrijke modaliteit hiervan mee te nemen naar de huidige situatie waarin een niet geaccepteerde pijn ervaren wordt

dat het helemaal aan het weer ligt, of aan hormonale schommelingen,. Dan zal eerst op dit gebied een inventarisatie uitgevoerd moeten worden. Wel

dat de stap gezet wordt.

kan een belangrijke hindernis naar voren laten komen. Een voorbeeld is het overbrengen van beeld en gevoel van referentie naar huidige situatie, waarbij

kan het zijn dat door het meenemen van de referentie-modaliteit een wat andere kijk op de huidige pijn gekregen wordt, met mogelijk wel een

in eigen lijf. Als dat er nog niet helemaal is moet er teruggezocht worden in de vorige stappen welke stap nog een hindernis hierbij vormt.

aangegeven wordt dat “mijn buik zich omdraait”, aangevend dat er een belangrijke hindernis opduikt op de weg naar acceptatie van de pijn. Overstap

(h)erkenning van eigen mogelijkheden. Stap 4. Problemen in deze stap liggen in het verlengde van die in de vorige stap. Mogelijk dat stap 3 en 4 dan sa-

Kees Venselaar Venselaar Resource Consultancy

van referentie-ervaring naar huidige situatie met medeneming van contrasterende modaliteiten werkt als een hindernisgenerator, de reden van deze

mengevoegd kunnen worden tot een stap: ontdekken van eigen mogelijkheden, bijvoorbeeld aan de hand van hoe anderen dit doen.

cliënt om chronische pijn te ontwikkelen in de zin van een moeizame omgang met de klachten komt hevig aan de oppervlakte.

Stap 5. Essentieel in deze stap is het voelen van het alarmsignaal, dat activiteiten in het dagelijks leven in gevaar

De mogelijkheid is overwogen om deze modaliteitoverdracht pas in een latere stap te laten plaatsvinden. Toch is voor het begin van de techniek ge-

komen door de dreigende overbelasting. Dit signaal zet aan tot de actie in de volgende stappen. Het is wel nodig dat de persoon zich een voor-

kozen, omdat het juist een goede uitdaging is om meteen aan het begin duidelijk te krijgen wat iemand verhinderd om op een goede manier met de

stelling maakt van de invloed op het eigen leven van de dreigende overbelasting, en dat de persoon zijn eigen rol daarin ziet.

klacht om te gaan. Ik moet zeggen dat toen de bovenstaande reactie optrad ik aanvankelijk iets ervoer van: daar ga ik met mijn techniek. Het probleem

Stap 6. In deze stap richt de persoon zich op zichzelf, om zijn eigen mogelijkheden te optimaliseren, en aan an-

her-labelen als hindernisgenerator maakte het tot een uitdaging, het is immers vaak heel erg zoeken naar de onderliggende reden van het dis-

dere een bijdrage te vragen. Hierbij is een interne referentie van belang. Een externe referentie leidt hier tot een niet-optimale bijdrage van de ander.

functioneren met pijn. Deze hindernisgenerator levert hiervoor de oplossing. In het beschreven geval is het - via zoeken met et gevoel als anker, TDS -

Eventueel hier een oefening invoegen in et bij zichzelf blijven, in de eerste positie.

woede op de veroorzaker van het on-

4

Stap 8. Hier moet er een - iets van een - gevoel zijn van rust, acceptatie, baas

Meta-profiel analyse

1. CRITERIA

2. RICHTING weg van/naar toe

3. INVLOEDSPERCEPTIE controle binnen / buiten zelf

4. VORM pro-actief / re-actief

goed functionerend met chronische pijn

niet goed functionerend met chronische pijn

1. dat ik baas blijf over mijn eigen lijf

1. dat ik me niet laat leiden door de

2. dat ik me lekker kan voelen en ontspannen

pijn, dat ik gewoon doorga met mijn activiteiten 2. dat ik niet opgeef als het tegenzit

naar toe dat ik kan accepteren dat ik pijn heb

weg van

controle binnen zelf ontspanning zoeken, oefeningen weer oppakken

controle buiten zelf

re-actief + pro-actief peinzend, analyserend (ontspannen zit, hand onder de kin), activiteiten plannen

pro-actief doorgaan, actief blijven, niet nadenken over de pijn

gaat vanzelf over, niet mee bezig zijn, niets van aantrekken

die mogelijk zijn 5. BRON interne / externe referentie

interne referentie als de pijn mijn stemming niet beïnvloedt, als ik me goed blijf voelen

interne referentie ik doe het goed als ik me trots voel, omdat ik alles wat ik wil doen nog doe externe / interne referentie schaamte om er over te praten als dingen als werk niet lukken

6. PAD opties/procedures

procedure aantal vaste dingen die aangepakt worden

opties doen wat er voor de voeten komt, tot het niet meer gaat (vrienden zijn belangrijk, geen nee zeggen)

7. VELD

specifiek

toen het nog redelijk ging: globaal

globaal/specifiek

langzaamaan krijg ik meer pijn, dan moet ik meer rust nemen; na 1 dag rust weer meer activiteiten ondernemen

doorgaan, niets van aan trekken nu gaat het niet meer: specifiek ik ga door, tot ik last van mijn buik krijg, dat is voor mij het teken om te stoppen

8. INHOUD mensen/informatie/ activiteiten/dingen/plaats en tijd

activiteiten

activiteiten / mensen

5

9. CRITERIACHECK voldoet wel/niet

10. STIJL samen/nabijheid./alleen

voldoet

ervaring nu de pijn functioneren bepaalt: voldoet niet aan criteria

zelf ik heb regelmatig over de dag tijd voor mezelf nodig

ander niet flauw zijn, anderen niet teleurstellen, verantwoording nemen mbt werk

afwisseling is belangrijk 11. DENKWIJZE concept/structuur/gebruik

gebruik

concept

klacht serieus nemen, zonder het helemaal te willen begrijpen, ook even afwachten, het kan overgaan

niet door pp zelf geformuleerd: is gewenst, ontbreekt, waardoor gevoel van angst groeit

12. STRESSRESPONS emotioneel/keuze/rationeel

keuze nu is het zo dat als ik pijn heb dat ikzelf bepaal hoe ik er mee omga, dat ik zelf meer invloed heb, dat ik keuzes maak, maar het

emotioneel ze zeggen: ik zie er niet uit. Maar ik houd vol,ben ik trots op, blij dat ik het volhoud.

is wel mijn eigen keuze nu. 13. KARAKTERISTIEKEN handhaving/ontwikkeling/ verandering

ontwikkeling vroeger gaf ik me over aan de pijn, be-

handhaving ik ga door, wil niet flauw zijn, blijf alles

paalde de pijn mijn leven, nu bepaal ik het bij pijn.

doen wat ik altijd al deed (tot het niet meer gaat, wat ik erg moeilijk vind)

zelfregulerend ik ben vastbesloten om succes te hebben,

zelfregulerend ik wil niet flauw zijn, ik wil doorgaan (dui-

om vooruitgang te boeken. Iedereen is natuurlijk anders, maar ik denk dat het belangrijk is te zorgen voor een goed gevoel, tijd voor jezelf.

delijk regels stellend voor zichzelf)

15. BESLISSINGSKANAAL zien/horen/doen/voelen/lezen

doen/voelen dat de ander dingen doet die hij graag doet, dat ze een soort rust uitstralen naar mij

doen/voelen ik ga door, voel ik me trots en blij bij

16. BESLISSINGSMOMENT automatisch/aantal keren/tijdsperiode/continu

aantal keren als ik het eenmaal gevoeld heb dan ben ik wel overtuigd

aantal keren ik doe het pas anders als ik echt ziek van de pijn wordt, als mijn darmen gaan protesteren

17. GERICHTHEID zelf/ander/wij

zelf

zelf

18. TIJDSBELEVING

through time

in time

19. TIJDSORIENTATIE verleden/heden/toekomst

heden

heden/toekomst

14. BESLISSINGSBASIS leidend/zelfregulerend/volgend

20. WAARNEMINGSFOCUS visueel/auditief/kinesthetisch

6

voor updates: [email protected]