Olek schoot een beer Educatieve Bijlage
Inhoud 1. Inleiding 2. Medewerkers · Bart Moeyaert · Bart Moeyaert - werk · Wim Henderickx · I Solisti del Vento · Wolf Erlbruch 3. Van Vuurvogel tot Olek · Olek, het verhaal · Olek, de muziek 4. Samen doen · Vertellen en spelen - Samen de voorstelling uitdiepen - Het verhaal van een kleine Held - Samen Olek spelen - Samen sprookjes schrijven · Muziek beluisteren en zelf componeren - Genieten van klassieke muziek - Componeer de soudscape van een tovertuin · Tekenen en knutselen - Samen tekenen - Portret van een held - De vuurvogel - Bart Moeyaert - Instrumenten · Dansen, vliegen - En lopen maar - Duivelsdansen - Vliegen als een vogel - Samen feest 5. Bijlagen · Stoute schoenen · De gouden karper eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
Olek schoot een beer
In het seizoen 2005-2006 ging Jeugd & Muziek Vlaanderen in zee met het Vlaams Radio Orkest voor een uitzonderlijk project: Vuurvogel. Het uniek concept sprak aan en maakte dat Bart Moeyaert en Wim Henderickx onmiddellijk toehapten.. Na eerder samen met Gerda Dendooven het Slowaakse sprookje Berona (Luna van de boom) en met Wolf Erlbruch het Bijbelse Genesis (De schepping) te hebben omgetoverd tot een poëtisch hedendaags sprookje, zette Bart Moeyaert de Russische Vuurvogel naar zijn hand. Het boek Olek schoot een beer verscheen in april 2006. Wim Henderickx bereidde – oorspronkelijk geïnspireerd door Stravinsky’s Vuurvogel en met de bezetting van diens Geschiedenis van de Soldaat – de geboorte van een ‘nieuwe Vuurvogel’ voor. Vanaf 2006-2007 gaat I Solisti del Vento samen met auteur en verteller Bart Moeyaert op tournee in Vlaanderen en Nederland. Het muzikale verhaal van Olek duurt zo’n 35 minuten. De omkadering baadt in een Russische sfeer met vodka, zang, film en muziek van Wim Henderickx. Het geheel wordt geënsceneerd met licht, decor, rekwisieten en de prachtige tekeningen van Wolf Erlbruch. Olek schoot een beer barst van het vertelplezier, met een pittig ritme en de herhalingen die bij een klassiek verhaal horen. Olek schoot een beer verrast en betovert.
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
Bart Moeyaert Bart Moeyaert werd geboren op 9 juni 1964 en groeide op in Brugge, in een groot huis aan de rand van de stad. Van zeven broers was hij de jongste. Als kind las hij veel, alle soorten boeken. Hij schreef en tekende zonder dat hij echt plande schrijver te worden. Op zijn elfde schreef hij een eerste boek van veertig getypte vellen over een geheime club. In 1983 debuteerde hij met Duet met valse noten (Averbode) dat uit zijn dagboek was ontsproten. Na zijn Kunsthumaniora en een lerarenopleiding talen en geschiedenis in Brussel, verhuisde hij naar Antwerpen. Bart Moeyaert is sinds 1995 schrijver van beroep. Hij beperkt zich niet tot het schrijven van boeken. Met Verzamel de Liefde uit 2003 debuteerde hij als dichter. Hij heeft een aantal scenario’s en toneelstukken op zijn naam staan. Zijn werk werd onder meer in het Duits, Frans en Engels vertaald. Jarenlang schreef hij stukken over design voor De Standaard Magazine, de wekelijkse bijlage bij De Standaard. Steeds vaker is hij op het podium te zien: soms als auteur/voorlezer - zoals in Broere, soms als verteller - zoals in De Schepping en in Olek schoot een beer en een enkele keer als acteur zoals in Bremen is niet ver. Bart werd drie keer genomineerd voor de internationale Hans Christian Andersen Award. In 2002 eindigde hij als finalist. Voor 2006 is hij een derde keer genomineerd voor de Internationale Astrid Lindgren Memorial Award. Bart Moeyaert is één van de bekendste
“De eerste boeken van Moeyaert waren gedeeltelijk gebaseerd op eigen ervaringen. Daarna veranderen de stijl en inhoud van zijn boeken voor jongeren.”
(jeugd)schrijvers van Vlaanderen en Nederland. Zijn werk wordt dan ook veelvuldig vertaald. Zijn suggestieve, poëtische, sobere stijl maken de emoties in zijn boeken tussen de regels heel voelbaar. Hij gebruikt steeds minder woorden, probeert zijn vertelling zo fijn mogelijk uit te puren. De eerste boeken van Moeyaert waren gedeeltelijk gebaseerd op eigen ervaringen. Daarna veranderen de stijl en inhoud van zijn boeken voor jongeren. Deze boeken spelen zich af in een kort tijdsbestek en hebben een beklemmende, dreigende, broeierige sfeer. Veel actie is er niet; De gevoelens en het innerlijk van de hoofdpersonen zijn het belangrijkste. Als de gebeurtenissen eenmaal in gang zijn gezet, is het einde onafwendbaar. Ook in zijn boeken voor beginnende lezers spelen gevoelens een belangrijke rol. Zijn werk is moeilijk in een vakje onder te brengen. Leesbaar voor en door alle leeftijden, dus. Hij woont ondertussen al 20 jaar in hartje Antwerpen. Sinds januari 2006 is Bart officieel Antwerps stadsdichter en dit voor een periode van twee jaar. Voor de aanstelling van de nieuwe stadsdichter werd een adviescommissie in het leven geroepen die een kandidaat moest voordragen aan het college. Deze commissie motiveerde haar advies als volgt: “Met Bart Moeyaert als stadsdichter laat de stad een nieuw geluid aan bod komen. Hij wordt in Vlaanderen reeds door een breed publiek gedragen en is zowel bij jong als oud populair. Bart Moeyaert is één van Vlaanderens meest bekende en gelauwerde auteurs. Zijn werk is reeds in verschillende talen uitgegeven. Hij is thuis in meerdere genres (romans, theater en poëzie) en slaat bruggen naar muziek, podiumkunsten en multimedia. Moeyaert is erg vertrouwd met de stad. Hij woont in hartje Antwerpen en geeft les aan de afdeling Woordkunst van het conservatorium. Hij was al meerdere malen artistiek actief in HetPaleis en in cultuurcentrum De Kern (Wilrijk).”
www.bartmoeyaert.com eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
Bart Moeyaert - werk
1983
Duet met valse noten
1986
Terug naar af
1988
Het boek van Niete
1989
Mijn tuin uit!
1989
Een klap is geen kus
1989
Suzanne Dantine
1990
Een boot in de mist
1990
Een kuil om in te wonen
1991
Kus me
1992
Voor altijd, altijd
1992
De man in de maan
1993
Echt weg is niet zo ver
1995
Die steeg is van ons
1995
Blote handen
1995
Afrika achter het hek, samen met Anna Höglund
1996
Mansoor
1997
Wespennest
1999
Grote oma’s, samen met Kitty Crowther
1999
Het is de liefde die we niet begrijpen, roman
2000
Luna van de boom: Berona, sprookje anders verteld door Bart Moeyaert
2000
Broere
2001
Een boot in de mist
2001
Eerst zien & Mansoor of hoe we Stina bijna dood kregen
2001
Het beest heet Mona
2001
Ongelikt (toneel)
2003
De schepping
2004
Dani Bennoni
2004
Drie zusters
2006
Olek schoot een beer
Prijzen Moeyaert werd voor meerdere boeken bekroond: zo ontving hij o.a.
. de Zilveren Griffel voor Blote handen, Het beest heet Mona en De schepping (resp. 1996, 2002 en 2004) . de Boekenwelp voor Een kuil om in te wonen, Voor altijd, altijd, Mansoor, De brief de Rosie vond, Dani Bennoni: lang zal hij leven (resp. in 1991, 1993, 1997, 1998, 2005) . de Prijs van de Kinder- en Jeugdjury voor het boek in Vlaanderen 13 t/m 15 jaar voor Duet met valse noten (1984) . de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Blote handen (1998) . de Woutertje Pieterse Prijs voor Broere : de oudste, de stilste, de echtste, de verste, de liefste, de snelste, en ik (2001) . de Gouden Uil voor Luna van de boom eb * e e n d ag met
O l e k s c h o o t e en b e er
Wim Henderickx
Wim Henderickx (1962) studeerde o.a. compositie (bij Willem Kersters) en percussie aan het conservatorium van Antwerpen. Hij nam meermaals deel aan de ‘Internationale Ferienkurse für Neue Musik’ in Darmstadt en volgde sonologiestudies aan het ‘IRCAM’ te Parijs en aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hij doceert compositie en muziekanalyse aan de conservatoria van Antwerpen en Amsterdam. Momenteel is hij huiscomponist bij ‘Muziektheater Transparant’. Hij componeerde zowel kamermuziek, orkestwerken als opera (uitgegeven bij CeBeDeM, Brussel). Zijn werk werd bekroond in binnen- en buitenland ; hij ontving o.a. de ‘Jeugd- en Muziekprijs Vlaanderen’, de ‘Compositieprijs voor Hedendaagse Muziek’ in Quebec (Canada), de driejaarlijkse prijs ‘E. Baie I’ (1999) van de Provincie Antwerpen voor een talentvol Vlaams kunstenaar en hij werd in 2002 Laureaat van de ‘Koninklijke Vlaamse Academie van België’ voor de Klasse Kunsten. Zijn partituren worden gekenmerkt door een solide bouw, wisselende kleursonoriteiten en een intense expressiekracht. Buitenmuzikale impulsen stimuleren zijn componeren. Zijn fascinatie voor etnische, niet-westerse culturen heeft ertoe geleid dat veel van zijn werken geïnspireerd worden door oosterse muziek en filosofie. Dit resulteert in composities zoals Mysterium (1989) voor 10 blazers, Om (1992) voor strijkkwartet en Dawn (op tekst van Kahlil
“zijn werken worden geïnspireerd door oosterse muziek en filosofie.”
Gibran) (1992) voor mezzosopraan en ensemble. Dit alles mondde uit in de Raga-cyclus (geïnspireerd op de Indische raga) – Raga I (1994) voor percussie en orkest, Raga II (1995) voor orkest en Raga III (1995) voor altviool en orkest.
Recenter werk : Only Darkness and Shadows (2003) voor sopraan en ensemble (in 2004 georkestreerd), Saeta (2004) voor gitaar, The seven Chakras (2004) voor strijkkwartet en Nada Brahma (2005) voor sopraan, ensemble en live-electronica. Zijn opera Triumph of Spirit over Matter (2000) gecomponeerd in opdracht van ‘Muziektheater Transparant’ werd gecreëerd in de ‘Muntschouwburg’ (Brussel). Achilleus (opera voor jongeren) ging in première in maart 2003 in de ‘Vlaamse Opera’ in Antwerpen en werd heropgevoerd in Det Kongelige Teater in Kopenhagen. Op cd verschenen de 3 Raga’s uitgevoerd door het ‘Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen’ onder leiding van Grant Llewellyn met als solisten Gert François (percussie) en Leo De Neve (altviool). De cd Confrontations voor Afrikaanse en westerse percussie met Gert François, percussie en Adama Dramé, djembé, werd uitgebracht door het ‘Wereldculturen-centrum Zuiderpershuis’, Antwerpen. In september jl ging de muziektheaterproductie ‘Een totale Entführung’ (Mozart-Henderickx) in wereldpremière (een opdracht van ‘Muziektheater Transparant’. Regie Ramsey Nasr Spel Jan Decleir, Els Dottermans,... Zang Christian Baumgärtel, Rena Granieri, Selma Harkink, Peter Gijsbertsen - Muziek Beethoven Academie o.l.v. Koen Kessels
www.wimhenderickx.com eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
I Solisti del Vento
I Solisti del Vento is een blazersensemble dat kan terugblikken op een rijk verleden. Het werd opgericht in 1987 in de schoot van het toenmalige Nieuw Belgisch Kamerorkest onder de naam “Die Harmonie”. Sinds 1991 musiceert het ensemble onder de naam I Solisti del Vento en vanaf 1996 kon het een autonome en professionele structuur uitbouwen onder de bezielende leiding van artistiek en zakelijk leider Francis Pollet. De artistieke filosofie bestaat erin de rijke blazersliteratuur voor het voetlicht te brengen. Zo beperkt I Solisti del Vento zich niet tot het klassieke octet of het meer 20e-eeuwse dixtuor, maar exploreert het boeiende blazersrepertoire van Mozart tot nu. I Solisti del Vento was te gast op zowat alle belangrijke podia in België en verzorgde tal van creaties en radio-opnames. Ook buiten de grenzen krijgt I Solisti del Vento bekendheid. Zo concerteerden zij in Nederland (o.a. in het Amsterdamse Concertgebouw), Lux-
“I Solisti del Vento gaat regelmatig in dialoog met andere kunstenaars uit uiteenlopende kunstdisciplines”
emburg, Italië en Brazilië. Geregeld musiceert I Solisti del Vento met gerenommeerde solisten en dirigenten als Claron Mc Fadden, Michel Béroff, Jean-Claude Vanden Eynden, Hein Van de Geyn, het Quatuor Danel, Etienne Siebens en Hervé Niquet.
Sinds september 1999 is I Solisti del Vento Blazersensemble in residentie aan het Koninklijk Vlaams Conservatorium Antwerpen en heeft het, in samenwerking met de Concertvereniging Conservatorium Antwerpen, een concertreeks in deSingel. In het kader van het ‘Gouden Vleugels’-project werd I Solisti del Vento in februari 2002 verkozen tot laureaat van de KBC-Muziekprijs. Hierdoor fungeerde het een jaar lang als mentorensemble voor de jonge, beloftevolle jazzformatie ‘High Voltage Sextet’. Deze samenwerking werd bekroond met de Klara Tandem Trofee 2003. I Solisti del Vento gaat regelmatig in dialoog met andere kunstenaars uit uiteenlopende kunstdisciplines. Zo werkte het ensemble tijdens het seizoen 2004-2005 mee aan de muziektheaterproductie Frankenstein met Theater Stap. In 2005 leverde een samenwerking met het Poëziecentrum en het Festival van Vlaanderen een hedendaagse vertaling van Mozarts Le Nozze di Figaro op. In 2006 bracht I Solisti del Vento de opera Don Giovanni van W.A. Mozart in samenwerking met Figurentheater Taptoe onder de titel Don G en tijdens het seizoen 2006-2007, hun jubileumjaar, brengen zij Olek schoot een beer van Wim Henderickx in samenwerking met Jeugd & Muziek en auteur-verteller Bart Moeyaert.
www.isolistidelvento.be
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
Wolf Erlbruch
“De rijkdom waarmee hij de meest verschillende technieken en tradities combineert en ze tot speelse, lichte, suggestieve en gelaagde illustraties maakt, heeft de kunst van het illustreren volwassener gemaakt”
Wolf Erlbruch werd in 1948 geboren in het Duitse Wuppertal en is misschien wel de bekendste en ook de beste illustrator van Duitsland. In 1967 begon hij aan grafische studies. Daarna werd hij illustrator en reclametekenaar. Zijn eerste opdracht kwam van een Duits uitgever in 1983, het jaar waarin zijn zoon Leonard werd geboren. Als geschenk voor zijn zoontje maakte hij illustraties voor een kinderboek. Dat beviel hem zo dat hij ook de tekeningen maakte voor het ondertussen beroemd geworden boek Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop
gepoept heeft (1990, de Vries-Brouwers) van Werner Holzwarth. Het was Erlbruchs grote doorbraak. In 1990 debuteerde hij als auteur met De verschrikkelijke vijf (1991, de Vries-Brouwers ), waarvoor hij ook de tekeningen maakte. Sindsdien heeft Erlbruch opdrachten en bekroningen voor zijn werk opgestapeld. In 1993 wint hij met Het berenwonder (1996, De Vries-Brouwers) de Deutsche Jugendliteraturpreis. In Nederland krijgt hij een Zilveren Griffel en een Zilveren penseel voor Mevrouw Meier, de Merel (1997, Querido). Het jaar daarna wordt Leonard (1998, Querido) nogmaals met een Zilveren Griffel gelauwerd. Hij wordt ook gevraagd om werk van Goethe, Gioconca Belli en Valérie Dayre te illustreren. De invloed van zijn werk op de wereld van illustraties is dan ook heel groot. Zijn figuren zijn vaak groot, onhandig, een tikje karikaturaal. Met een bijzonder gevoel voor evenwicht, plaatst hij ze vaak op grote, lege kleurenvlakken, waardoor de lezer het decor zelf kan invullen. De rijkdom waarmee hij de meest verschillende technieken en tradities (klassiek Europees, Japans, Chinees) combineert en ze tot speelse, lichte, suggestieve en gelaagde illustraties maakt, heeft de kunst van het illustreren volwassener gemaakt. (Bron: querido.nl en Lexicon van de jeugdliteratuur. Samson, Wolters-Noordhoff: Alpen aan den Rijn, Groningen, 1982)
In 2003 kreeg hij de prestigieuze Sonderpreis Deutsche Jugendliteratur voor zijn volledige werk.
www.ldj.tm.fr/erlbruch
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
Olek, het verhaal Bart Moeyaert verdiepte zich in het verhaal van De Vuurvogel en ontdekte dat er verschillende versies van het sprookje bestaan, alle met eigen elementen maar met telkens een wat vreemde - zeg maar foute - moraal. Een prins wordt namelijk beloond omdat hij een Vuurvogel gevangen neemt, terwijl die Vuurvogel daar hoegenaamd niet om gevraagd heeft (uit nieuwsbrief VRO jg.2 nr 3) Die foute moraal zet Bart Moeyaert recht. Zijn Olek onderneemt een tocht in het woud en probeert ’goed’ te doen. Hij is niet ook zomaar een berenjager….
‘Hij is een jager met een goed hart. Waar nodig, steekt hij de handen uit de mouwen en wat hij doet maakt het verschil.’ Moeyaert voorziet zijn Vuurvogel van een heldere verhaallijn en neemt de verhouding goed en kwaad als uitgangspunt. Hij gebruikt de belangrijkste thema’s uit de originele Vuurvogel en laat zich inspireren door andere Russische volksspookjes.. Olek schoot een beer, maakte van de pels een muts en trok vervolgens de wijde wereld in. Hij wil weten of iemand hem daar nodig heeft. En dat blijkt. Olek knoopt de veter van een schoen, dicht gaten in een emmer, helpt een konijn uit een strop, redt een vleugellamme vogel waarvoor hij een rode veer krijgt en de belofte dat de vogel hem zal helpen in tijden van nood. En die breken sneller aan dan Olek kan vermoeden. Ongemerkt komt hij in een heel dramatische situatie terecht. Hij ontdekt een vijver met dode vissen en daar rond elf standbeelden van jonge helden. Hij ontmoet een meisje en haar elf vriendinnen. Zij worden gevangen gehouden door de duivel. Olek gaat de duivel opzoeken tot aan de poort van de hel. Hij zwaait met de rode veer en de rode vogel verschijnt. In een gevecht vernietigt de rode vogel de duivel. De standbeelden worden levend en de elf meisjes vallen hun held in de armen. Het meisje loopt met Olek, die nu de veer van de rode vogel op zijn muts draagt, naar huis. De pers over Olek: ‘In de diverse variaties van De Vuurvogel komt het dilemma tussen goed en kwaad scherp naar voren. Bijvoorbeeld: als je een dief de straat over helpt, heb je dan goed gedaan of net slecht? Was het niet beter geweest hem te laten staan, zodat hij overreden werd?” Het gevecht tussen goed en kwaad vormt de rode draad... Uit de Morgen (Ward Daenen)
‘ ...zoals Moeyaerts heldere tekst een deugddoende 21ste-eeuwse ‘no nonsense’-attitude uitstraalt zonder de essentie van het sprookje (een conflict tussen goed en kwaad) geweld aan te doen...’ Uit de Standaard (Maarten Beirens, 24/4/06)
.
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
10
Olek, de muziek
In Olek schoot een beer opteert Wim Henderickx voor een intense verweving tussen muziek en woord, waarbij de muziek soms tussen en soms bovenop de tekstfragmenten geplaatst wordt. De muziek valt, samen met het verhaal, met de deur in huis. Samen nemen ze je als in een rollercoaster mee naar het einde en dat gebeurt via snelle passages, pauzes, soms uitbundige dan weer toegankelijke thema’s, bevreemdende klanken, instrumenten die op een bijzondere manier worden gebruikt en emoties die blijven nazinderen.
‘De muziek valt, samen met het verhaal, met de deur in huis’ Henderickx over Olek: ‘Er zit schwung in Olek. Niettemin was het zwoegen om Barts ritmische tekst in mijn muziek in te passen. Maar na dat zwoegen was ik blij dat ik hiervoor had toegezegd. Ik had sprookjesmuziek kunnen componeren waarbij Bart tussen de muziekpartijen door zou voorlezen. Ik had slaafs de tekst kunnen volgen, zodat de muziek louter zou ondersteunen. Dat wilde ik niet. De muziek ondersteunt bij momenten wel (Moeyaert vertelt er zijn verhaal ook overheen) maar leidt voornamelijk toch een eigen leven. Olek wordt begeleid door een klarinet en het woud wordt verklankt door donkere partijen met altijd een speciale touch in de percussie. Toch is mijn Olek geen Peter en de Wolf. De instrumenten vertellen niet zomaar elk hun verhaaltje. En een tonaal lied om na te fluiten is er ook niet. Het is allemaal een tikkeltje abstracter. Muziek met valse noten dus, maar wel degelijk toegankelijk.’ De pers over Olek: ’Olek schiet in de roos... De muziek van Wim Henderickx (die voorts niets met Stravinsky te maken heeft) vult het verhaal treffend aan. Zelfs met de beperkte middelen van het zevenkoppig ensemble schept Henderickx consequent zijn eigen, duidelijk hedendaagse, klankwereld die moeiteloos zelfs de jongste luisteraars in de zaal in de ban hield... Een klarinetmelodie voor Olek, kleurrijke details van de percussie, dreigende klanken voor het woud en de tovertuin, een weemoedig volkslied voor de twaalf meisjes : Henderickx kiest steeds voor bevattelijke elementen die op een vanzelfsprekende wijze toch eigentijds klinken….’ Uit de Standaard (Maarten Beirens, 24/4/06) :
.
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
11
Vertellen en spelen
1. SAMEN DE VOORSTELLING Olek schoot een beer UITDIEPEN
· Verkenning van het verhaal Een kringgesprek waarbij de kinderen hun reactie geven op de voorstelling. Stuur het gesprek niet echt, maar leidt de groep zodanig dat alle kinderen de kans krijgen te reageren.
· Samen het verhaal terug oproepen via gerichte vragen: Olek had net een beer geschoten. Deed hij dat meer? Was hij bang? Hoe reageerde zijn vader? Zijn moeder? Er werd een muts gemaakt van de pels. Wie maakte die muts? Wat zegt de vader als Olek de wijde wereld intrekt? Hoe reageert de moeder als haar zoon vertrekt? Hoe ziet de kleine jongen met de losse veters er uit? Hoe komt die zo eenzaam en verlaten op die plek? Hoe komt het gat in de emmer? Hoe reageert het meisje als zij Olek ziet? Enz., enz.
· HET moment van de voorstelling De kinderen vertellen welk moment uit de voorstelling ze het indrukwekkendst vonden, het mooist, het spannendst, het leukst, het meest ontroerend? Inventariseer welke kinderen hetzelfde moment kiezen. Laat hen elkaar aanvullen in het navertellen van dat moment. 2. Olek schoot een beer, HET VERHAAL VAN EEN KLEINE HELD
Kringgesprek: · Wie en wat is een held? Bespreek, laat de kinderen zelf definiëren. Vertel het verhaal van een held (mythologie bv. Odysseus, geschiedenis bv. Jeanne d’Arc)) Laat hen vertellen over hun helden (sprookjes en verhalen, televisie, film, realiteit).
· Wie en wat is een antiheld? ‘Een antiheld is een personage die in een roman of speelfilm een heldenrol vervult of tracht te vervullen, terwijl hij de typische eigenschappen van een held ontbeert. Een gewone held is slim, knap, sterk en dapper en altijd edelmoedig; een antiheld is in dat alles het tegenovergestelde. Hij kan daarbij wel rekenen op de sympathie van de omstanders.’ nl.wikipedia.org/wiki/Antiheld
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
12
Kringgesprek: · Goed versus kwaad.
Vertellen en spelen
‘Wat met het helpen van een dief in nood? Goed of kwaad?’ Bart Moeyaert Robin Hood ging uit stelen om de arme mensen te helpen. Is dat juist? Laat hen zelf voorbeelden zoeken.
· Willen wij graag held zijn? Waarom? · Leg de link naar het dagelijkse leven en de kleine held die Olek en wijzelf potentieel allemaal zijn. ‘Het is wel even slikken, maar Olek doet als altijd: wat hij kan. Koelbloedig neemt hij het tegen de duivel op, en het scheelt niet veel of hij moet het met zijn leven bekopen. Maar Goede Daden, ook al zijn het Heel Kleine Goede Daden, worden vroeg of laat beloond. Kleine Dingen, ook al zijn het Heel Kleine Dingen , zoals een veertje, kunnen mensen redden.’
· Wat is er nodig om held te zijn? Lees het gedicht Stoute schoenen van Bart Moeyaert. Bespreek. · Wat met sporthelden? BV’s? Zijn zij helden? Wat maakt hen tot held? Wie maakt er helden van? 3. SAMEN Olek schoot een beer SPELEN
· Speel enkele momenten Breng, zonder de creativiteit in te dijken, een duidelijke structuur aan in deze spelmomenten. Structuur: Bepalen van rollen + rolverdeling: Welke personages komen in het spelmoment voor? Wie speelt wie? Verloop van de scène: wat is het begin? Wat gebeurt er? Hoe loopt het af? Mise-en-scène: Waar plaatsen we het speelvlak in het lokaal. Afbakening van het speelvlak. Sfeerbepaling. Hoe staan, bewegen de spelers tegenover elkaar? 4. SAMEN SPROOKJES SCHRIJVEN
· Lees samen of lees voor Olek schoot een beer en/of De Gouden Karper. · Schrijf samen een sprookje. Vertrek vanuit een dagelijkse situatie (bv. een doordeweeks dag in de klas) en bedenk sprookjesachtige elementen (de juf vliegt door de klas / een krijtje schrijft uit zichzelf / een leerling spreekt opeens een wonderbaarlijke taal, enz…). Wat gebeurt er nu in de klas? Tijdens een les tekenen/een les gym/een toets? Hoe reageren de medeleerlingen/de juf/de directrice/de ouders? Laat de kinderen vrijuit fantaseren. Noteer de boeiendste ideeën, boetseer er een verhaal uit. Vertel/Laat vertellen/Schrijf het (samen) uit.
· Schrijf een variante op een sprookje. Vertrek vanuit Olek of De Gouden Karper (of een ander sprookje). Verzin het verhaal/laat het verhaal vertellen vanuit het perspectief van een ander personage. Is de vader van Olek trots op zijn zoon als die besluit te vertrekken? Wat doet het meisje als Olek het gat in haar emmer gedicht heeft? Wat doet de vader van Tair als zijn zoon verdwijnt in de boot? Verzin het voor en het na: Huwt Olek het meisje of worden ze enkel vrienden en beleven ze samen nieuwe avonturen? Vergeten de Kan en zijn viziers Tair en zijn gouden karper of zinnen zij op wraak? Laat een bepaalde gebeurtenis anders verlopen. Wat is de impact op het verhaal? Wat als Olek de veer van de rode vogel verliest? Wat als de slang in de mond van de dochter van de Padisjah een betoverde prins blijkt te zijn?
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
13
Muziek beluisteren en zelf componeren · Genieten van klassieke muziek Zit in een kring of lig languit op de grond. Laat de kinderen zich ontspannen: ogen gesloten. Maak het stil. Zet de muziek aan. Help hen zich te concentreren door enkele gerichte vragen: · Hoor je veel instrumenten? Welke? Hoor je de viool? De trommel? · Hoor je een stem? Van een man? Een vrouw? Kies een fragment dat verwijst naar de voorstelling of put uit de suggesties of grijp naar een fragment waar je zelf heel veel van houdt. · Vraag de kinderen naar de beelden, de gevoelens die bij hen opkomen. · Laat hen bijvoorbeeld de tovertuin beschrijven, hoe die eruit ziet, wat er gebeurt, welke geur er hangt, welke bomen/ bloemen er staan. · Roep in één zin het verhaal terug op: de gevoelens/de beelden die de muziek bij jou losweken en laat hen gewoon genieten.
Suggesties
· Componeer de soundscape van een tovertuin
Igor Stravinsky Wim Henderickx Igor Stravinsky
verschillende fragmenten De Vuurvogel verschillende fragmenten Olek de tovertuin Orpheus – Introduction en/of Apotheose door Deutsches Symphonie Orchester
Laat hen nu één na één een geluid maken dat voorkomt in de
– dirigent Vlademir Ashkenazy Decca 443 772 – 2
tuin. Ieder kiest één geluid dat de rest van de oefening wordt
De duivel: het verschijnen, dreigen, sarren, hoe de angst de meisjes verlamt Agon – Prelude en/of Saraban-step door Deutsches Symphonie Orchester – dirigent Vlademir Ashkenazy
aangehouden. Laat hen allemaal samen hun geluid maken. Dit
Gebruik instrumenten die voorradig zijn in de school of laat kinderen een instrument (reguliere of speelse varianten) meebrengen van thuis. · De kinderen staan in een kring. Geef hen elk een instrument. · Beschrijf of laat één van de kinderen de tovertuin beschrijven.
zal waarschijnlijk resulteren in een hels kabaal, pure kakofonie. Wijs hen erop dat ‘veel’ en ‘hard’ geen synoniemen zijn voor ‘muziek’. Laat hen ieder apart enkele keren hun geluid herhalen.
Decca 443 772 – 2
Mogelijke variante:
Henryk Gorecki
de tovertuin Kleines Requiem für eine Polka
Instrumenten zijn niet noodzakelijk. Klappen in de handen,
Voor piano en 13 instrumenten – opus 66
– Tranquillo en/of Lento
Three pieces in old style
Voor strijkers - first piece
Telarc 20 CD 80417
Dimitri Shostakovich de tovertuin
String Quartet 14 – opus 142 – adagio
Chandos Chan 10 114
Edvard Grieg
Olek en het meisje op weg naar huis.
Wie loopt er nog allemaal mee in de blije stoet?
Norwegian Bridal Procession opus 19 nr.2
The Best op Grieg – Naxos 8.556658
slaan op de dijen, stampen op de grond, schuifelen met de voeten, fluiten, diverse geluiden voortbrengen met de mond: van zuchten/fluisteren/zeggen/roepen tot fluiten enz. kunnen een fascinerende en hallucinante sfeer oproepen. · Combineer de geluiden. Laat er enkele samenklinken, dan weer één apart. Varieer in geluidssterkte, hoogte, duur. Geef aan ieder lid van je orkest telkens een andere opdracht: snel, traag, luid, stil, enz… · Verdeel de klas in verschillende groepjes ( de vogels, de vallende bladeren, de knisperende takken , enz...). Laat hen hun geluid herhalen maar nu individueel en/of in kleine groepen, afwisselend en dan weer samen. Vergeet de stilte niet. Nu ontstaat muziek. · Laat iemand de taak van dirigent op zich nemen. Wissel af. eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
14
Dansen en vliegen
· EN LOPEN MAAR · Loop doorheen het verhaal en vraag de kinderen te bewegen zoals de diverse personages. Hoe loopt de vader van Olek? De moeder? Hoe loopt Olek zelf? Als hij op weg is naar de beer? Als hij de beer geschoten heeft? Is er een verschil tussen het lopen van een gewone jongen en van een held? (Verval niet in stereotiepen) · Herhaal dit in kleine groepjes. Lijn de bewegingen van de verschillende personages duidelijk af. Wijs op de verschillen, vraag hen waarom ze op die speciale manier bewegen. De vader van Olek is oud. De moeder heeft pijn. Olek is bang van de beer. Olek is fier dat hij de beer geschoten heeft, enz. · Eindig met een vreugdedans van de meisjes en hun tot leven gewekte helden.
· DUIVELDANS · Verschijnen en dreigen van de duivel, verschijnen van de vogel, gestileerd gevecht
Suggesties muziek: Igor Stravinsky Wim Henderickx Henryk Gorecki Edvard Grieg
diverse fragmenten voor diverse activiteiten De Vuurvogel Verscheidene uitgaven An Introduction (uit o.a. Pulcinella, Petruschka, Geschiedenis van de soldaat, enz…) SXK 46321 diverse fragmenten voor diverse activiteiten Olek schoot een beer dans van de duivel Kleines Requiem für eine Polka Voor piano en 13 instrumenten opus 66 - II Allegro Telarc20 CD 80417 vliegen – brede vleugelslag boven een vredig land Peer Gynt Suite n°1 opus 46 Morning The best of Grieg NAXOS 8.556658
· Wilde dans van de duivel
· VLIEGEN ALS EEN VOGEL · Beweeg als een vogel. Let erop dat niet enkel de stereotiepe vlieg bewegingen gemaakt worden. Bekijk foto’s of een filmpje over vogels. Ga naar buiten en bekijk de merels en de mussen. Wijs hen op de bewegingen van het vogelkopje, de snavel, het trillen van de vleugels. · Wat ziet de vogel onder/boven hem? Heeft dit invloed op zijn manier van vliegen? · Hoe reageert de vogel als hij Olek ziet, als deze naar hem reikt?
· SAMEN FEESTEN · Teken/schilder/knutsel het feest dat gehouden wordt als Olek met het meisje thuiskomt. Misschien zijn de jongen met de losse veters, het meisje met de lekke emmer en het konijn ook wel uitgenodigd? En wat met de vriendinnen en hun held? · Organiseer het bruiloftsfeest. Vergeet de gasten (verkleed),
de versieringen, de dans, de muziek en de hapjes niet. eb * e e n d ag met ·
O l e k s c h o o t e en b e er
15
Bijlage: Bart Moeyaert stoute schoenen
Meer nog dan een ochtendzoen heb ik ’s morgens moed van doen. Wakker worden is geen kunst. Dat gaat. Van kwaad is beddengoed zich niet bewust en koude slaapt niet graag onder een deken. Het is de mat die met de wereld vergeleken veel te klein is als begin, en zelfs, met mij er middenin, een beetje knelt. Ik aarzel lang, rechtop in bed, bedenk dat net als ja of het het woordje bang vaak in mijn dagboek staat, maar dapper is mijn broer en zelf ben ik een held. Dat helpt. Opstaan is de kunst. Meer dan een paar ochtendzoenen heb ik nood aan stoute schoenen. Verzamel de liefde, Bart Moeyaert, Em. Querido’s Uitgeverij B.V. .
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
16
Bijlage: De Gouden Karper
Lang, heel lang geleden, woonde aan zee een oude man en zijn enige zoon Tair. Hun hele leven visten ze op zee. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, in stormen en schroeiende zon. De rug van de oude man was krom van het zware werk maar rijk waren ze er niet van geworden. Het enige wat zij bezaten was een lekke boot en een gescheurd net. Op een dag wierp de oude man het net uit en ving een gouden karper. Stomverbaasd waren ze. “ Pas jij op die prachtige vis. Ik ga de Kan halen en hem vertellen over onze wonderlijke vangst. Wij geven hem de vis en hij zal ons vast vorstelijk belonen.” zei de oude man en vertrok. Tair keek naar de gouden karper, kreeg medelijden met de vis en wierp hem terug in zee. Nauwelijks was de vis verdwenen of daar verscheen de Kan met een gevolg van viziers en aksakals. Vol spanning vroegen ze naar de wonderlijke vis. Ze waren dan ook erg ontgoocheld toen Tair moest bekennen dat hij hem terug in zee had gesmeten. Erger nog, de Kan geloofde geen woord van het gouden-karper-verhaal en werd alsmaar bozer. Een machtig man als hij kon men niet ongestraft voorliegen. Hij beval zijn dienaren om de jonge visser als straf vast te binden en in de lekke roeiboot de zee op te sturen. Toen keerde de Kan terug naar zijn paleis. Wanhopig stond de radeloze vader op het strand en wist niet hoe hij zijn zoon kon helpen. De boot van Tair werd meegevoerd door de wind en bereikte na vele uren een eiland. Daar werd de boot op het strand geworpen en vond een jongeman hem. Hij bevrijdde Tair en gaf hem te eten. Ze werden vrienden, visten samen, gingen samen op jacht en deelden alles eerlijk met elkaar. Op een dag kwamen ze, tot Tairs verbazing (hij meende op een onbewoond eiland aangespoeld te zijn), een herder tegen. “ Drie dagen reizen van hier” sprak de herder “liggen de bezittingen van een Padisjah. Hij is doodongelukkig want zijn enige dochter, het mooiste meisje van de hele wereld, heeft sinds haar geboorte nog geen woord gesproken. Een hele tijd geleden beloofde de Padisjah dat wie erin slaagt zijn dochter te laten spreken, met haar mag trouwen. Zij echter die het proberen en er niet in slagen zullen onthoofd worden. Velen hebben het sindsdien geprobeerd en steeds rolden er koppen.” De twee vrienden besloten het erop te wagen. Toen ze bij het paleis van de Padisjah kwamen, zei de jongeman tegen Tair: “Laat mij gaan. Als het me lukt, dan delen we de beloning.” Tair ging akkoord. De jongeman ging naar het paleis en werd bij de dochter van de Kan gebracht. “Lief meisje, luister! Ik heb twee broers. Op een dag sneed mijn oudste broer een vogel van hout die zo mooi was dat hij wel echt leek. Mijn andere broer verzamelde veren in het bos en versierde er de vogel mee zodat het dier nog mooier werd. Ik wist van een toverbron en dompelde de vogel in het heldere water. Hij kwam tot leven en begon te zingen. Vanaf die dag hebben mijn broers en ik ruzie. Alledrie vinden we dat de vogel van ons is. Ik weet niet hoe ik een einde kan maken onze ruzie. Alsjeblieft zeg me: wat moet ik doen!” Het meisje wees naar haar mond en schudde het hoofd. Toen riep de jongeman boos.“ Als ik hiervoor moet sterven, dan zul jij ook sterven” En hij trok zijn zwaard. Het meisje gilde en een sissende slang gleed uit haar mond. De jongeman sloeg het monster dood. En toen sprak de dochter van de Kan: “Neem mijn ring en ga naar mijn vader. Hij zal u fors belonen!.” De jongeman nam de ring en ging naar Tair. Deze was dolgelukkig zijn vriend terug te zien en sprak: “Ik wil je mijn geheim vertellen. Ik ben de gouden karper die jij de vrijheid schonk. Als dank geef ik je deze ring. Ga ermee naar de Padisjah. Hij verwacht je. Als je ooit hulp nodig hebt, kom dan naar de zee en roep driemaal.” .
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
17
Bijlage: De Gouden Karper
Hierna dook hij het water in en verdween. Tair keek hem lange tijd na en ging toen naar de Padisjah, die een diepe buiging voor hem maakte en zei. “Als dank geef ik je mijn kostbaarste bezit. Jij mag met mijn dochter trouwen.” De lakeien van de Padisjah brachten Tair mooie zijden kleren versierd met goud en edelstenen. De volgende dag werd de bruiloft gevierd en ging Tair in het paleis wonen. Maar al snel merkte zijn vrouw dat hij vaak weemoedig naar de zee keek. Ze vroeg hem wat er scheelde en Tair antwoordde: “Het paleis is prachtig maar het benauwt mij. Mijn handen zijn gewend om te werken. Ik heb nergens meer plezier in. Ver weg, aan de andere kant van de zee, op een schitterend wit strand, woont mijn vader. Ik zou zo graag bij hem willen zijn. Hij is al zo oud……Als jij met mij mee zou willen, dan zou ik de gelukkigste man ter wereld zijn. Maar denk erom, in mijn land zou je niet de dochter van de Padisjah zijn, maar de vrouw van een arme visser.” “Lieve Tair, ik wil graag met je mee.” antwoordde zijn vrouw. “Maar hoe komen we over zee? Hier in mijn land zijn geen schepen.” “Maak je daarover maar geen zorgen. Ga slapen en rust uit voor de reis!” suste Tair haar. Tair ging naar de zee en riep driemaal om de gouden karper. Deze kwam onmiddellijk aangezwommen. Tair vertelde hem van zijn verlangen naar huis en vroeg hem om een boot. “Ik zal je helpen” antwoordde de karper. ” Zodra het donker is, stuur ik je de grootste vis op aarde. Vraag hem of hij zijn bek opendoet en stap dan naar binnen. De volgende ochtend zal je thuis zijn.” “Zal die vis ons niet inslikken?” vroeg Tair en zijn stem beefde. “Wees maar niet bang. Hij is een vriend van me. Goeie reis!” lachte de karper en verdween. ’s Avonds gingen Tair en zijn vrouw naar het strand en wachtten. Plotseling klonk er geruis en een enorme vis zwom naar het strand. Bovenop zijn kop spoot een fontein en zijn staart sloeg ongeduldig op de golven. De dochter van de Padisjah schrok, maar Tair stelde haar gerust. Hij tilde haar op en droeg haar de enorme bek van de vis binnen. De vis sloot zijn bek en zwom er razendsnel vandoor. De volgende ochtend bereikten ze een prachtig wit strand. Tair en zijn vrouw stapten uit de bek van de vis naar buiten. Tair was dolgelukkig toen hij het strand zag waar hij geboren was. Toen Tairs vader uit zijn huisje kwam, kon hij ogen niet geloven. Hij had al die tijd gedacht dat zijn zoon dood was. Ze omhelsden elkaar en lachten en weenden van geluk. Van dan af zorgden Tair en zijn vrouw voor de oude man. En alledrie leefden ze nog lang en gelukkig in de vervallen vissershut. Kan
een Oosters vorst
Aksakals
wijze mannen uit het dorp
Padisjah
een koning
Vizier
een hoogwaardigheidsbekleder
Uit: Sprookjes uit Verwegdistan - Koninklijk Instituut voor de Tropen – ISBN 90-6832-926 X
eb * e e n d ag met O l e k s c h o o t e en b e er
18
Colofon
Redactie: Lieve Eeckhout Tekstredactie: Roger Quadflieg Coördinatie en Eindredactie: Sofie Reynaert Verantwoordelijke uitgever: Herman Mariën
eb * e e n d ag met Met de steun van de Vlaamse Minister van Cultuur, Jeugd, Sport 19 O l e k s cen h oBrussel o t e en b e er
