Odyssee BE. Innovatie- & transitieprogramma Bibliotheek Eindhoven (BE)

Odyssee BE

Innovatie- & transitieprogramma 2013-2017 Bibliotheek Eindhoven (BE)

2

Odyssee Bibliotheek Eindhoven | Februari 2013

De Odyssee is een episch dichtwerk van 24 boeken van de Griekse dichter Homeros (ca. 800 v. Chr). Het vormt, samen met de Ilias, het onmiskenbare fundament onder de Westerse literatuur. De Odyssee beschrijft de reis van de hoofdpersoon Odysseus. Na een lange Trojaanse Oorlog, vertrekt Odysseus uit Troje op weg terug naar zijn geliefde Ithaca. De tocht is vol avonturen, ontberingen en ontdekkingen en duurt uiteindelijk tien jaar. Odysseus weet door zijn doorzettingsvermogen, listigheid en steun van de goden de reis te volbrengen. Gedurende zijn omzwervingen en uitdagingen is hij vrijgekomen van de werkelijkheid van de Trojaanse Oorlog en komt hij gesterkt, verrijkt en gevormd weer uit bij zijn eigen bron... zijn Ithaca.

Stuurgroep ‘Bibliotheek van de Toekomst’ Mario van Hamersveld (voorzittter) Harry Janssen Guus Hulshof Thijs Kuipers Auteurs Sam de Groot Aad Scheepers Jan Slits medewerkers van de Bibliotheek Eindhoven

Inhoudsopgave Voorwoord

4

Samenvatting

6

1 Nieuwe wegen voor de Bibliotheek Eindhoven

1.1 Inleiding

8

1.2 Groei en waardering

9

1.3 Zonder Kaft en Ezelsoren

10

1.4 Herijking van missie en visie

12

1.5 Uitwerking strategische keuzes

13

2 Programmalijn 1: Wijzer! met taal en media

9

16

2.1 Onze ambitie

2.2 Focus binnen deze programmalijn

18

2.3 Het programma Wijzer! met taal & media: wat is het?

18

2.4 Doelstellingen programma Wijzer! met taal & media

18

2.5 Programma Wijzer! met taal & media: concreet aanbod

19

2.6 Een programma in ontwikkeling

20

3 Programmalijn 2: Kenniswerkplaats

17

22

3.1 Onze ambitie

3.2 Kenniswerkplaats: wat is het?

23

3.3 De Kenniswerkplaats: het concrete aanbod

24

3.4 Een programma in ontwikkeling

24

4 Implementatie en planning

23

26

4.1 Implementatiestrategie: Drie transities van A naar B

27

4.2 Transitie in detail

29

4.3 Organisatie en governance

32

5 Drie varianten

5.1 Waarom drie varianten?

34

5.3 Wat zijn de verschillen?

36

6 Financiële vertaling

35

38

6.1 Onderzoek financiële consequenties

39

6.2 Exploitatieoverzicht begroting 2017 per variant

39

6.3 Frictiekosten en eenmalige kosten per variant

40

6.4 Risico’s

41

Bijlage A: Programma Wijzer! met taal & media

42

Bijlage B: Kenniswerkplaats

62

Bijlage C: Sociale Wijkbibliotheek

78

4


Voorwoord

Innovatie- & transitieprogramma 2013-2017

De gemeente Eindhoven heeft in het voorjaar van 2012 in samenwerking met de Bibliotheek Eindhoven (BE) een “experttraject” gestart, aangaande toekomstige bibliotheekfuncties en inrichting. Er was dringend behoefte aan een herbezinning op de taken van de bibliotheek. In een eerste fase van dit traject stond de ontwikkeling van een visie ten aanzien van de “Bibliotheek van de Toekomst” centraal. Experts, professionals en overige betrokkenen hebben de belangrijkste relevante trends verkend en een toekomstbeeld gevormd. In het rapport “Zonderkaft en ezelsoren” van juni 2012 zijn de bevindingen samengevat. Na de visierapportage is een tweede fase - tot december 2012 - gewerkt aan de vertaling van de uitkomsten naar een specifiek innovatieprogramma. De nadruk lag op de twee programmalijnen van de visie: de ontwikkeling van een educatief programma, gericht op de jeugd, en de inrichting van een zogenaamde “Kenniswerkplaats”. Naast uitwerking van de doelen en activiteiten, de sturing en de organisatie is aandacht gegeven aan de financiële vertaling. In dit document worden de resultaten gepresenteerd. Het uitgangspunt bij de programmering en gedetailleerde uitwerking was de aansluiting bij de prioriteiten uit “Zonder kaft en ezelsoren”. Gezien de middelen die daarvoor dienen te worden vrijgemaakt, is bij de financiële vertaling ook aandacht gegeven aan alternatieven qua opzet, die minder investeringen met zich meebrengen. Het experttraject is begeleid door een stuurgroep “Bibliotheek van de toekomst” bestaande uit Mario van Hamersveld (Voorzitter), Guus Hulshof, Harry Janssen en Thijs Kuijpers. Gedurende het traject heeft overleg plaatsgevonden met direct betrokkenen (Raad van Toezicht BE, College van B&W) alsmede de ambtelijke opdrachtgevers, Frans Dielissen en Peterjan Prinsen.

5

6


Samenvatting


7

Innovatie & Transitieprogramma 2013-2017 De doelstellingen van de bibliotheek zijn nog steeds actueel: zij sluiten aan bij aan de ambities van Eindhoven om zich te profileren op het vlak van technologie, design en kennis. Maar het huidige concept van de bibliotheek, fysieke boeken op veel vestigingen, past daar in steeds mindere mate bij. Maatschappelijke en technologische trends maken dat het belang van het fysieke boek afneemt. Er is derhalve behoefte aan een sterke koerswijziging -en de voorgenomen bezuinigingen op het werk van de bibliotheek brengen daar een extra versnelling in. Hoe die koerswijziging er uit moet gaan zien en hoe de vernieuwde functies passen bij de ambities en het DNA van de stad, zoveel mogelijk met respect voor de traditionele bibliotheekmissie en de waarde van het ‘fysieke’ boek, is uitgewerkt in een ‘Experttraject’. Dit traject heeft van april tot juni 2012 een richtinggevend koersvoorstel opgeleverd, vervat in het rapport ‘Zonder Kaft en Ezelsoren’. Er werden twee prioriteiten benoemd: 1. Een educatief programma met aandacht voor de jeugd; 2. De omvorming van de centrale bibliotheek tot een Kenniswerkplaats; Vanaf de zomer van 2012 is het gewenste innovatie- en transitieprogramma gedetailleerd uitgewerkt en zijn de twee prioriteiten vertaald in twee programmalijnen. Ten eerste het Educatief Programma: Wijzer! met taal & media, ten tweede de Kenniswerkplaats: het centrum voor media, educatie en persoonlijke ontwikkeling. De missie van de BE blijft ongewijzigd: ‘Het faciliteren van de persoonlijke ontwikkeling van burgers’. Lezen en taalvaardigheid nemen in de nieuwe visie een centrale plaats in, de focus ligt hierbij echter niet meer op het uitlenen van boeken. Een gevolg hiervan is, dat het uitlenen van fysieke boeken vanaf locaties in de wijken niet meer als faciliteit kan worden aangeboden. Voor zover deze de bibliotheekfilialen ook een belangrijke sociale functie in de buurten en wijken vervullen hebben we hiervoor, met inachtneming van de zeer beperkt beschikbare middelen, alternatieven uitgewerkt die beschreven staan in bijlage C: De Sociale Wijkbibliotheek. Het innovatie- en transitieprogramma is zo uitgewerkt dat dit optimaal vorm zou moeten krijgen in 2017 om een goede bijdrage te kunnen leveren aan de ambities van de gemeente en de regio. Gegeven de krappere financiële kaders is wellicht een nadere prioriteitstelling nodig. De keuzes die dan gemaakt kunnen en moeten worden zijn beschreven in hoofdstuk 5 in de vorm van 3 varianten met in hoofdstuk 6 een financiële vertaling van de te maken keuzes. De BE slaat een nieuwe weg in. Hoewel er nog veel hobbels te nemen zijn, ziet de bibliotheek de toekomst met vertrouwen tegemoet. Een toekomst waarin de BE haar ideaal van persoonlijke ontwikkeling in een modern jasje steekt en sterk inzet op het creëren van maatschappelijke meerwaarde. Een toekomst waarin de bibliotheek weer voor iedere inwoner van Eindhoven the place to be is. Een bibliotheek kortom, die letterlijk in het centrum staat van de samenleving in Eindhoven.

8

1


Nieuwe wegen voor de Bibliotheek Eindhoven


9

1.1 Inleiding “We schrijven 2020. In de binnenstad is zichtbaar dat we er de afgelopen tien jaar in hebben geïnvesteerd, al willen we de binnenstad eigenlijk nog levendiger en nog groener hebben. Als je, bijvoorbeeld via het NS-station, Eindhoven binnenwandelt, proef, ruik en beleef je meer dan in 2010 dat Eindhoven een toptechnologische stad is, een stad van design en innovatie, een stad van licht en energie. We zijn er nog niet, maar we hebben een goede slag gemaakt.” 1 Eindhoven zet stappen voorwaarts. De stad investeert in de toekomst. Brainport 2020 is hierin een belangrijk vehikel. Er wordt blijvend ingezet op toptechnologie, de innovatieve kracht van de stad en het versterken van de kenniseconomie. De BE, onlosmakelijk verbonden met de stad en de regio, sluit zich aan bij deze strategische koers en kiest voor de toekomst. In de afweging hoe de bibliotheek het best kan bijdragen aan het realiseren van de ambities van de stad en de regio moet er gekeken worden naar technologische en maatschappelijke veranderingen. Deze leiden tot veranderingen in behoeften van burgers en beïnvloeden daarmee de gewenste functie van de bibliotheek. Want het belang van het fysieke boek neemt af. Nieuwe vormen van dienstverlening komen hiervoor in de plaats. Het experttraject fungeert als een katalysator in dit veranderingsproces. Experts zijn het met elkaar eens dat fundamentele nieuwe keuzes noodzakelijk zijn. In dit document zetten we uiteen welke koers de BE gaat varen.

1.2 Groei en waardering De BE heeft de afgelopen jaren goede prestaties neergezet. In de periode 2006 – 2010 is het aantal leden sterk gegroeid. Hoewel de grootste stijging zat in de (gratis) jeugdleden, nam ook het aantal volwassen (betalende) leden toe. We kunnen trots zijn op deze cijfers! Groei in leden weerspiegelt echter geen toename in het aantal uitleningen. Integendeel. Trendmatig zien we landelijk en in de stad Eindhoven het aantal uitleningen de afgelopen jaren dalen (zie figuur 1 en 2). Vanaf 1999 is sprake van een structurele neergang. Het totaal aantal uitleningen daalt in de periode 1999-2010 met 37 % tot 93.398.000. Het gebruik door volwassenen neemt sneller af dan het gebruik door kinderen. Uit de uitleencijfers van informatieve boeken, die aanzienlijk sterker dalen dan van fictie, blijkt hoe snel internet het informatieve boek verdrong2. 160 140 120 100 80 60 40 20 0 feitelijke uitleningen

prognose lineair-historisch

prognose met bezuinigingen prognose met bezuiniging en digitalisering

1

‘Staat van de Stad 2020 Op weg naar de Stadsvisie Eindhoven 2040

2

Bron: Bibliotheekmonitor Sector Instituut Openbare Bibliotheken (www.siob.nl)

1999 2002 2005 2008 144

132

120

106

2011 2014 90 90

86

84

81

69

61

2017 2020 2023 74

67

44

32

56

45

61

Figuur 1 Verloop landelijke

23

uitleencijfers 1999-2023 in

36

miljoenen

10


Prestatie indicatoren BE Omschrijving/jaren

2006

2007

2008

2009

2010

2011

13.277

13.271

19.964

22.640

23.578

22.814

72%

1.168

1.027

751

874

496

569

-51%

6.666

5.836

4.204

xx

Leden Jeugd tot 16 jaar Jeugd 16-17 VO leden Leerkrachten

1.219

xx 3%

Volwassenen tot 65

17.029

16.737

22.634

17.841

17.616

17.479

Volwassenen 65+

4.302

4.407

4.581

4.771

4.797

4.954

15%

775

709

622

729

639

557

-28%

36.551

36.151

48.552

53.521

52.962

51.796

42%

911.030

869.375

889.402

941.156

957.171

914.276

0%

Volwassenen

853.199

841.982

820.612

768.620

683.505

733.175

-14%

Muziek

80.830

77.088

65.290

50.753

30.270

41.847

-48% -14%

Brabant leden Totaal leden Bezoekersaantallen Uitleningen

Jeugd Totaal uitleningen

607.877

592.757

553.785

566.267

503.261

523.107

1.541.906

1.511.827

1.439.687

1.385.640

1.217.036

1.298.129

Figuur 2 uitleningen BE

De stijging van het ledental was het gevolg van een uitbreiding van het activiteitenaanbod van de bibliotheek (andere dienstverlening dan uitleen) dat goed aansloot op de wensen van klanten. Het gebruik van de bibliotheek voor wat betreft uitleningen daalde echter structureel. Deze daling is ongeveer in lijn met de landelijke daling en is een trend sinds eind jaren 90. Steeds meer Eindhovense burgers zijn lid geworden van de bibliotheek vanwege de nieuwe activiteiten. Kwalitatief heeft de BE in de afgelopen jaren flinke stappen gezet. De BE behoorde tot de eerste lichting gecertificeerde bibliotheken, werd meermalen genomineerd voor de branche-Innovatieprijs. Uit klantenonderzoek blijkt dat bibliotheekgebruikers de dienstverlening waarderen. Hierop werd in 2011 een gemiddelde score van een 8 gehaald. BE kan bouwen op een betrouwbaar en deskundig imago, zowel onder de inwoners van Eindhoven, als onder bedrijven en instellingen. Vooral onze gedegen kennis van boeken en het optreden als inspirator wordt gewaardeerd. Het bereik van de dienstverlening in het onderwijs is groot. Ruim 90% van de basisscholen maakt structureel gebruik van onze educatieve diensten. Van de scholen voor voortgezet onderwijs maken 23 scholen gebruik van onze diensten. Daarnaast maken 11 instellingen voor ouderen, 28 instellingen voor kinderopvang, 48 peuterspeelzalen en het Centrum voor Jeugd en Gezin gebruik van de diensten van de bibliotheek.

1.3 Zonder Kaft en Ezelsoren Door het afnemende aantal uitleningen en de strakkere financiële kaders in de publieke sector is een strategische herijking van de functie van de bibliotheek dringend nodig. De gemeente Eindhoven schreef in 2011 dat het weinig zin heeft om subsidiegeld te steken in ‘kernfuncties met een vorm en inhoud die tot sterven gedoemd zijn.’2 Dit was het signaal om het roer scherp om te gooien.


Een eerste slag in het herdefiniëren van de prioriteiten en het bepalen van de gewenste bibliotheekfuncties heeft geleid tot het rapport Zonder Kaft en Ezelsoren. Dit rapport kwam tot stand in opdracht van de Stuurgroep ‘Bibliotheek van de Toekomst’ in het voorjaar van 2012.

Strategische prioriteiten zoals geformuleerd in Zonder Kaft en Ezelsoren “De bibliotheek is er voor iedereen, en de bibliotheek zal ook in de toekomst veel verschillende doelgroepen blijven bedienen. Focus en prioriteitsstelling in de dienstverlening zijn daarbij echter wel van belang. Belangrijk is tevens dat de bibliotheek zich ontwikkelt tot een organisatie die naast publieke financiering voor een deel van haar diensten private financieringsbronnen weet aan te boren. Om dit laatste met succes te kunnen doen is een nieuw businessmodel noodzakelijk, dat de fysieke locale bibliotheek en de landelijke digitale bibliotheek gemeenschappelijk gaan hanteren. Bij prioritering in Eindhoven spelen zoals gezegd in het bijzonder de doelen van economische groei, maatschappelijke participatie en innovatiebevordering een rol. Bibliotheek als partner voor Educatie en Media Wat betreft haar publieke taken concentreert de openbare bibliotheek van de toekomst zich op emancipatie en participatie van alle inwoners van Eindhoven. Hierbij ligt de focus in eerste aanleg op activiteiten die niet door de markt worden aangeboden. In de ‘slimste regio’ worden alle burgers in staat gesteld om mee te doen. Het motto is: ‘iedereen taalvaardig en mediawijs’. De primaire doelgroep is de jeugd van 0 – 15 jaar. De bibliotheek biedt VVE organisaties, basisscholen en middelbare scholen ondersteuning op locatie. Anno 2012 levert zij al waardevolle diensten rond leesvaardigheid. Daarbovenop heeft de bibliotheek de potentie om op grotere schaal publieke diensten te leveren op het gebied van mediawijsheid. Een tweede specifieke doelgroep voor deze Educatie- en Mediafunctie bestaat uit mensen die extra aandacht nodig hebben om zich te kunnen redden, zowel in de fysieke stad als in het digitale domein. In samenwerking met de gemeente en andere locale publieke organisaties komen bibliotheekfuncties beschikbaar voor deze doelgroep die –meer dan voorheen_ zijn aangepast op hun specifieke behoeften. Voorbeelden zijn mediaspreekuren en taalvaardigheidprojecten in De Witte Dame.1 Bibliotheek als Kennispartner Eindhoven wil als economisch sterke regio blijven groeien. De bibliotheek wil hieraan bijdragen door zich te ontwikkelen tot een ‘Brainport Library’. Als kennispartner heeft zij de potentie om een unieke informatieen communicatiefunctie in het netwerk van Overheid, Ondernemingen en Onderwijs te gaan spelen. Met het eerder genoemde gemoderniseerde business model kan de bibliotheek hiervoor nieuwe waardeproposities ontwikkelen gericht op alle burgers, instellingen en (grote en kleine) ondernemingen. Denk in het fysieke domein aan het creëren van een Kenniswerkplaats op haar toplocatie. Deze Kenniswerkplaats is laagdrempelig en openbaar toegankelijk voor ‘nieuwsgierige mensen’ die zich willen informeren en ontwikkelen. Burgers en professionals interacteren, exploreren en studeren hier en kunnen gebruik maken van een breed scala aan kennisfuncties, deels publiek, en deels –meer dan thans- privaat bekostigd. In het digitale domein kan de Eindhovense “bibliothecaris” in een nieuwe rol gepersonaliseerde diensten leveren door content op maat te identificeren, te classificeren en te verrijken2. Het business model waarin Publieke en private waardeproposities worden gecombineerd, dient in de komende tijd nader te worden uitgewerkt. Van belang is in dit verband dat het gemeentebestuur in de nabije toekomst voldoende ruimte geeft aan de private dienstverlening en de daaraan gekoppelde nieuwe financieringsbronnen die de bibliotheek weet aan te boren.”

Bovengenoemde prioriteiten uit Zonder Kaft en Ezelsoren zijn in het voorjaar 2012 door College van B&W en gemeenteraad omarmd, en hebben het uitgangspunt gevormd voor het onderhavige Innovatie- en Transitieprogramma 2013-2017. 1

Rapportage 1e fase Experttraject ‘Bibliotheek van de Toekomst’, Eindhoven, juni 2012 Pagina 13

2

Dat professionals met een HBO+ achtergrond willen beschikken over een sterke informatiepositie voor hun beroepspraktijk, bleek ook in dit traject.

11

12


1.4 Herijking van missie en visie Voordat we inzoomen op de uitwerking van de gestelde prioriteiten, is het van belang om eerst weer in herinnering te brengen wat de oorspronkelijke opdracht van de bibliotheek is. Deze komt voort uit de idealen van Verlichting, klassiek humanisme en democratisering, Begin 20eeeuw werd de Openbare Bibliotheek opgericht als ‘een instelling van opvoedkundige beteekenis voor het geheele maatschappelijk leven’1. Deze woorden geven, ondanks het feit dat ze wat gedateerd klinken, nog steeds richting aan de maatschappelijke ambitie van de bibliotheek. Om deze ambitie te blijven waarmaken, is het echter hard nodig om fundamentele veranderingen door te voeren. Het uitlenen van boeken zal in de toekomst niet langer de belangrijkste taak van de bibliotheek zijn. Het uitlenen van boeken was overigens nooit het doel van de bibliotheek, maar een middel. We willen zorgen dat we trouw blijven aan de wortels van de bibliotheek: het ondersteunen van Bildung, de persoonlijke ontwikkeling van burgers van alle rangen en standen. De Vereniging Openbare Bibliotheken omschrijft de missie van de openbare bibliotheken als volgt: Wij scheppen essentiële randvoorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming, en de culturele ontwikkeling van individuen en groepen en leveren daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving.2 De missie van BE luidt kernachtig: Wij faciliteren de persoonlijke ontwikkeling van burgers. De komende jaren transformeert de BE. Het accent verschuift van statische dienstverlening (beschikbaar stellen van boeken) naar een meer dynamisch aanbod van educatieve activiteiten op het gebied van taal, lezen, informatie en media. Zij doet dit, in nauwe samenwerking met het onderwijs en andere partners, ten dienste van de persoonlijke ontwikkeling van burgers, opdat zij kunnen beoordelen wat waar is (kennis), wat goed is (normen) en wat mooi is (esthetiek). Het maatschappelijke effect van individuele groei van burgers is gelegen in de versterking van het lokale, regionale en landelijke democratische proces. Lezen is de basis Het vermogen om goed te kunnen lezen is een essentiële voorwaarde om te kunnen functioneren in onze maatschappij. De ontwikkeling van dit vermogen begint al op zeer jonge leeftijd. Voorlezen is één belangrijke manier om de woordenschat, het taalbegrip, de verbeeldingskracht en de uitdrukkingsvaardigheid van jonge kinderen te stimuleren. Een goede start op de basisschool maakt het mogelijk om alle potentie die in een kind aanwezig is ten volle te ontwikkelen. Een rijke en stimulerende leesomgeving in de directe leefwereld van het kind is cruciaal. Vanaf de leeftijd dat kinderen leren lezen is vrijwel alle kennisoverdracht immers talig van aard. De ontwikkeling van literaire competenties geeft diepte en nuance aan de persoonsvorming. Plezier in lezen wordt gestimuleerd om de intrinsieke motivatie van kinderen aan te wakkeren. Nieuwe media kunnen daarbij een belangrijke ondersteunende rol vervullen. De bibliotheek heeft hier een maatschappelijke opdracht om deze Kunst van het Lezen te bevorderen. Informatie wordt pas kennis in een sociale context Kennisontwikkeling is niet hetzelfde als het in afzondering ‘opzuigen’ van informatie uit boeken en andere bronnen. Informatie wordt pas kennis als ze in een breder verband wordt geplaatst; in een netwerk van naar elkaar verwijzende informatie. Hoewel ieder individu baas is in eigen brein, is kennis toch grotendeels sociaal bepaald. Iedereen ondergaat in zijn leven een proces van socialisatie waarin kennisoverdracht plaatsvindt. We leren op verschillende manieren: op scholen en universiteiten, in cursussen en in de praktijk van alledag. Doordat

1

Henri E. Greve (1906), Openbare leesmusea en volksbibliotheken (p. 47). Amsterdam/Leipzig: Maas & Van Suchtelen (proefschrift Universiteit van Amsterdam).

2

Bron: VOB-strategie 2012-2016, De bibliotheek levert waarde, juli 2012


13

we gedurende ons leven steeds opnieuw in contact komen met andere mensen en nieuwe informatiebronnen, verbreden en verdiepen we onze kennis. Informatievaardigheid & Mediawijsheid Om informatie om te zetten in kennis moeten we deze informatie eerst vinden. We moeten weten wat we eigenlijk zoeken en hoe we het moeten zoeken. Vervolgens moeten we alle gevonden informatie filteren, contextualiseren en beoordelen op betrouwbaarheid en relevantie. We kunnen daarbij in toenemende mate schakelen tussen verschillende informatiebronnen en media. Het internet heeft de wereld in dit opzicht radicaal veranderd. Focus op persoonlijke ontwikkeling Een democratische samenleving kan alleen functioneren wanneer burgers over de kennis en vaardigheden beschikken om op basis van gefundeerde argumenten met elkaar in gesprek te gaan. Het individualiseringsproces heeft dat gesprek moeilijker gemaakt. De ideologische en levensbeschouwelijke betekeniskaders, de ‘grote verhalen’, hebben aan overtuigingskracht ingeboet.1 Individuele burgers zijn meer op hun eigen creativiteit aangewezen bij het betekenis geven aan hun eigen leven en hun omgeving.2 Het is de taak van de bibliotheek om deze persoonlijke ontwikkeling – een hedendaagse invulling van de aloude Bildung – te ondersteunen. We hebben al opgemerkt dat het informatieen medialandschap de afgelopen jaren ingrijpend is veranderd. Om alle feiten en meningen die via uiteenlopende kanalen beschikbaar zijn op de juiste waarde te kunnen schatten, is het noodzakelijk om de weg te kennen in dit rijk geschakeerde landschap. In de persoonlijke ontwikkeling van burgers nemen informatieen mediawijsheid dan ook een centrale plaats in. Bibliotheek.nl Bibliotheek.nl is dé landelijke digitale bibliotheek. Deze biedt één digitale infrastructuur voor bibliotheken en ontsluit zeer veel relevante ‘digitale content’. Deze dienst is sterk in ontwikkeling, zowel qua functionaliteiten als qua content. De dienstverlening van Bibliotheek.nl wordt mede bekostigd door de gezamenlijke ‘fysieke’ bibliotheken in Nederland. Gezamenlijk wordt een toegankelijke digitale dienstverlening geboden en worden licenties ingekocht van auteursrechtelijk beschermde informatie. De komende jaren vergroot de Rijksoverheid haar financiële bijdrage aan Bibliotheek.nl.

1.5 Uitwerking strategische keuzes Programmalijn 1: het Educatief Programma De eerste prioriteit uit Zonder Kaft en Ezelsoren is uitgewerkt tot een educatief programma met de naam Wijzer! met taal & media. Dit programma is gericht op het ondersteunen van de cognitieve ontwikkeling, waarbij de focus de komende jaren ligt op de leeftijdsgroep tot circa 12 jaar. Het programma is outreachend van karakter. Het programma Wijzer! met taal & media wordt opgezet en uitgevoerd samen met basisscholen en voor- en buitenschoolse instellingen (kinderopvang, peuterspeelzalen, consultatiebureaus en Centrum voor Jeugd en Gezin). Op locatie bij de partners, Spilcentra en overige basisscholen, wordt de dienstverlening verzorgd voor een optimaal bereik van de doelgroep. Elk Spilcentrum wordt voorzien van een bibliotheek met een actuele collectie boeken voor de jeugd. Het is de verwachting dat het gebruik van e-books en tablets in het onderwijs in de komende jaren zal toenemen. De bibliotheek zal hier in overleg met de onderwijspartners op inspelen. De komende jaren worden steeds meer nieuwe activiteiten aangeboden op het terrein van Taal & Media. Deze programmalijn wordt beschreven in hoofdstuk 2 en meer gedetailleerd in bijlage A.

1

Jean-François Lyotard(1979). La condition postmoderne. Rapport sur le savoir. Paris: Minuit. Zie ook, als reactie daarop, Jürgen Habermas (1980). Die Moderne: Einunvollendetes-

Projekt. In Die Zeit, nr. 39, 1980, (19 september, pp. 47-48) (http://pdfarchiv.zeit.de/1980/39/die-moderne-ein-unvollendetes-projekt.pdf, geraadpleegd 19 juni 2012). 2

Beck, Ulrich (1986). Risikogesellschaft. Aufdem Weg in eine andere Moderne. Frankfurt am Main: Suhrkamp; Giddens, Anthony (1991). Modernity and self-identity. Self and

society in the late modern age. Cambridge: Polity Press.

14


Programmalijn 2: Van Centrale Bibliotheek naar Kenniswerkplaats De tweede prioriteit uit Zonder Kaft en Ezelsoren is uitgewerkt als de ombouw van de huidige bibliotheek in de Witte Dame naar een Kenniswerkplaats (werktitel). De Kenniswerkplaats is een bruisend centrum voor media, educatie & persoonlijke ontwikkeling. Het is de laagdrempelige ontmoetingsplaats voor nieuwsgierige Eindhovenaren die zich willen ontwikkelen. Dit concept dat met een aantal samenwerkingspartners zal worden uitgewerkt en ingevuld wordt beschreven in hoofdstuk 3 en bijlage B gedetailleerd uitgewerkt. De sociale wijkbibliotheek De twee prioriteiten die voortvloeien uit Zonder Kaft en Ezelsoren, leggen geen accent op de continuering van de huidige wijkbibliotheken. Twee functies die de wijkbibliotheken vervullen (uitlenen aan volwassenen en een ontmoetingsplaats in de wijk) verdwijnen hiermee. De gemeenteraad heeft haar zorgen hierover uitgesproken. Om hieraan tegemoet te komen wordt hiertoe in het expertraject de zogenaamde sociale wijkbibliotheek geïntroduceerd. Het betreft hier een voorziening die vóór en dóór de wijk of buurt wordt gedragen. Voor het realiseren van een wijkbibliotheek moeten partners in de wijk (financieel of in natura) bijdragen, moeten er vrijwilligers gevonden worden en wordt, indien aan de andere voorwaarden wordt voldaan, van de gemeente een kleine subsidie per vestiging verwacht voor de professionele ondersteuning. Daarnaast wordt er gekeken of het mogelijk is om een thuisbezorgservice te organiseren. Beide concepten zijn uitgewerkt in bijlage C.


15

16

2


Programmalijn 1: Wijzer! met taal en media


17

2.1 Onze ambitie De regio Eindhoven heeft de ambitie zich te meten met de ‘best of the best’. Een belangrijke pijler hierbij is kwalitatief hoogwaardig onderwijs waarbij zowel onze achterblijvers, de ‘gemiddelden’ als de ‘high potentials’ hun talenten ten volle ontwikkelen. Maar de wens noch de noodzaak om te leren stopt aan het einde van de leerplichtige leeftijd. Een leven lang leren voor alle burgers is niet alleen economische noodzaak maar vooral een inspirerend perspectief. Goed kunnen lezen is belangrijk om de weg te kunnen vinden in het informatieen medialandschap. Dit zijn essentiële vaardigheden, die voor velen echter niet vanzelfsprekend zijn. Leesvaardigheid en mediawijsheid zijn onmisbaar voor een land dat meer en meer leunt op een kennisintensieve economie. En ze zijn onmisbaar voor een samenleving van zelfredzame en betrokken burgers, die met een open blik de toekomst inkijken. De BE wil, samen met het onderwijs, gemeente en andere partners, afrekenen met de zesjescultuur. Wij willen dat het leerklimaat in onze stad een extra impuls krijgt. Kinderen en volwassenen moeten uitgedaagd worden om het allerbeste uit zichzelf te halen, om hun cognitieve talenten ten volle te ontplooien, om zich te ontwikkelen tot zelfstandig denkende en handelende personen.

To read or not to read De Nederlandse onderzoekster Suzanne Mol onderzocht voor haar proefschrift To read or not to read wat het effect van (voor)lezen op lange termijn is. Op basis van 99 internationale wetenschappelijke onderzoeken concludeert zij dat van peuters en kleuters die regelmatig zijn voorgelezen bijna 70% een voldoende woordenschat heeft om een goede start te kunnen maken op school. Van kinderen die niet zijn voorgelezen heeft slechts 30% een voldoende woordenschat. Daarna, als kinderen in hun vrije tijd zelf gaan lezen, blijken hun leeservaringen een steeds grotere rol te gaan spelen in het aantal woorden dat ze kennen. Hun groeiende woordenschat maakt het lezen van boeken bovendien plezieriger, waardoor ze gemotiveerder zijn om te lezen buiten schooltijd en hun kennis van woordbetekenissen daarmee nog verder uitbreiden. Ook in de verdere schoolcarrière zijn deze effecten te zien. (Meer lezen, beter in taal – Stichting Lezen)]

In de huidige werkwijze van de bibliotheek draagt de bibliotheek ook bij aan het bereiken van de ambities maar op een indirecte wijze op de achtergrond; door het beschikbaar stellen van boeken vanuit wijkvestigingen. We kiezen voor de ontwikkeling van een volledig nieuw programma: Wijzer! met taal & media waarbij de energie en middelen direct ingezet worden op de plek waar het er toe doet; en met aandacht voor digitale vormen van lezen en de mogelijkheden van nieuwe media.

Missie Met het educatief programma Wijzer! met taal & media stimuleren wij, in nauwe samenwerking met scholen, voor- en buitenschoolse organisaties om de taalvaardigheid en mediawijsheid van kinderen ten volle te ontwikkelen.

18


2.2 Focus binnen deze programmalijn De inhoudelijke ambitie van het programma Wijzer! met taal & media is gericht op taalontwikkeling, leesbevordering, informatievaardigheden en mediawijsheid. De ambitie kan in de toekomst breder worden (bv. rekenen, wetenschap) door het aanhaken van partners. De focus van activiteiten die in opdracht van de gemeente Eindhoven worden uitgevoerd ligt de komende jaren op kinderen in de leeftijdsgroep tot circa 12 jaar en hun ouders. Er komen geen soortgelijke voorzieningen voor de jeugd van 12 tot 18 jaar. Het programma Wijzer! met taal en media wordt opgezet als een outreachend activiteitenprogramma dat niet werkt vanuit eigen bibliotheeklocaties. Het opereert vanuit de directe leer- en leefomgeving van mensen, ondersteunend aan de primaire partijen in het betreffende veld. Voor de leeftijdsgroep tot 12 jaar zijn dat het basisonderwijs en voor- en buitenschoolse organisaties. Onder deze laatste groep die sterk in beweging is, verstaan wij onder andere kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen, consultatiebureaus, het centrum voor jeugd en gezin.

2.3 Het programma Wijzer! met taal & media: wat is het? Het programma ondersteunt het basisonderwijs en voor- en buitenschoolse organisaties om de kennis en vaardigheden van kinderen op het terrein van taal, lezen, informatie en media ten volle tot ontwikkeling te brengen. In het aanbod voor de jongste kinderen werken we samen met voor- en buitenschoolse organisaties. We helpen scholen en andere partners om in te spelen op de differentiatie van talenten en bieden zowel extra ondersteuning voor zwakkere leerlingen als extra uitdagingen aan hoger begaafde kinderen. Het programma draagt in die zin bij aan de kwalitatieve versterking van onderwijs- en jeugdvoorzieningen, inspelend op de ontwikkeling van brede scholen en versterking van de Vroeg en Voorschoolse Educatie (VVE). Het programma bestaat uit een samenhangend aanbod aan middelen, methoden en expertise, waarbij de expertise essentieel is. Hoe we het aanbod inzetten, wordt ingevuld samen met, en op basis van de wensen en behoeften van de betrokken partners. Het meest in het oog springend is de inrichting van een bibliotheek voor de doelgroep 0 tot 12 jaar in elk Spilcentrum. Deze bibliotheek biedt voor deze doelgroep een alternatief voor de huidige wijkbibliotheken. Het is geen vervangende wijkvoorziening voor de jeugd van 12 tot 18 jaar en volwassenen.

2.4 Doelstellingen programma Wijzer! met taal & media • Kinderen (0-12 jaar) voorzien van een bibliotheekvoorziening in elk Spilcentrum; • Taalontwikkeling vergroten door middel van het stimuleren van de woordenschat en taalrijke leeromgeving; • Leesbevordering stimuleren door de leesmotivatie, leesplezier en literaire competentie van kinderen te vergroten; • Mediawijsheid vergroten door middel van het ontwikkelen informatievaardigheden en digitale vaardigheden; • Betrokkenheid van ouders bij leesbevordering en mediawijsheid vergroten


19

2.5 Programma Wijzer! met taal & media: concreet aanbod Het programma is gericht op kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders. Het programma bestaat uit drie producten: Product 1: De Bibliotheek op Spilcentra i.o.; Product 2: Beter lezen en voorlezen; Product 3: Mediawijsheid. De producten zijn verder uitgewerkt in de productbeschrijving: Het Educatief Programma: Wijzer! met taal & media (bijlage A). Om een impressie te geven van de inhoud van de producten volgt een korte aanduiding van de elementen waar de producten uit bestaan. Product 1: De Bibliotheek op Spilcentra • Een goede collectie op de school (5 boeken per kind); • Een achtergrond collectie bij de Kenniswerkplaats (2 boeken per kind, bestel/bezorgservice); • Een boeiende presentatie (inrichting op scholen van uitleen- en leerfaciliteit); • Het uitlenen (geautomatiseerd uitleenproces met vrijwilligers en leesconsulent); • Actualisatie en vervanging van de collectie op school (20% vervanging per jaar); • Informatie en rapportage over gebruik en leesgedrag (inzet van leesconsulent). Product 2: Beter lezen en voorlezen • Leesbevordering 0-4 jarigen; • De voorlees Express; • Junior leesrijbewijs; • Cursussen leescoördinator en medewerkers school en kinderopvang; • De taalmonitor (0-4 jaar); • De leesmonitor (4-12 jaar); • Deskundig advies en ondersteuning; • Specifieke doelgroep benadering; • Activiteiten bij landelijke lees bevorderingscampagnes. De activiteiten van product 2 zijn mogelijk met de inzet van een leesconsulent, activiteitenbegeleiders en financiële en personele ruimte voor doorontwikkeling. Product 3: Media wijsheid Voor het product mediawijsheid wordt een doorgaande leerlijn ontwikkeld per leeftijdscategorie. Het gaat hierbij om de volgende elementen per leeftijdsgroep. leeftijd

leerlijn

toelichting

0-4

(Nog in ontwikkeling)

Product wordt ontwikkeld samen met kdv organisaties

Groep 1-2

Digitaal boek maken

Woordenschat, taalontwikkeling, digitale vaardigheden

Groep 3

Letters en woorden, digitaal

Digitale vaardigheden, lees en schrijfvaardigheid

Groep 4

Schrijven en publiceren

Vergroten woordenschat, digitale vaardigheden, begrijpend lezen

Groep 5

Soorten media

Bewustwording verschillende media en mogelijkheden

Groep 6

Inzet van reclame

Gebruiken verschillende media, eigen houding en gedrag

Groep 7

Imago en identiteit

Bewustwording eigen ik op internet

Groep 8

Omgaan met sociale media

Wijs en effectief gebruik van internet

Naast deze basisproducten biedt de BE stadsbrede producten en producten op maat voor specifieke doelgroepen en eventuele deelname aan locale, regionale en landelijke projecten.

20


2.6 Een programma in ontwikkeling In 2013 wordt begonnen met het fysiek inrichten van de voorzieningen op de Spilcentra en basisscholen. De energie en tijd van de experts van de Bibliotheek zal in eerste instantie nodig zijn om de voorziening op de Spilcentra goed te laten draaien. Wanneer de voorziening op een goed niveau draait worden ook de activiteiten op het gebied van leesbevordering en mediawijsheid opgepakt samen met de partners die aangesloten zijn bij de desbetreffende voorziening. De vele activiteiten die al lopen in- en met het onderwijs vinden uiteraard doorgang en worden onderdeel van de algehele dienstverlening. Om blijvend goed in te kunnen spelen op de behoeften in het onderwijs en kinderopvang richten wij een adviesgroep in. Deze adviesgroep, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van voor- en buitenschoolse organisaties, basisonderwijs, adviseert met name op terreinen waar aanpassingen nodig zijn of er nieuw aanbod ontwikkeld moet worden. Voor de verdere ontwikkeling van het aanbod gaan we de samenwerking aan met gevestigde en deskundige partijen. Eén van die partijen is Fontys. Fontys levert expertise op het terrein van digitalisering (Fontys ICT), pedagogiek en didactiek (Fontys Pabo) en onderwijsadvisering en begeleiding (Fontys Fydes). Ook betrekken wij diverse andere partijen zoals onder andere de Stichting Lezen die is gespecialiseerd in strategieën voor leesbevordering, Kennisnet en andere aanbieders van educatieve content. Ook willen we in zee gaan met particuliere aanbieders op het gebied van onderwijs en nieuwe media.


21

22

3


Programmalijn 2: Kenniswerkplaats


23

Brainport: ‘De ambitie is helder: de regio Eindhoven wil uitgroeien tot de best presterende regio van Nederland, tot een van de technologisch meest innovatieve regio’s van Europa en tot de top 10 van de wereld. De route naar dit doel is geschetst in de Brainport 2020 agenda ‘Top economy, smart society’. Sleutelwoorden zijn: dynamische, goed bereikbare regio met sterke economie; magneetfunctie voor kenniswerkers; hoog voorzieningenniveau; sterke nationale en internationale uitstraling; betrokken samenleving met hoog zelforganiserend vermogen.’

3.1 Onze ambitie ‘Het omvormen van de huidige Centrale Bibliotheek in de Witte Dame tot een ‘Kenniswerkplaats’.’ De Kenniswerkplaats is een bruisend centrum voor media, educatie & persoonlijke ontwikkeling. Het is dé plek in Eindhoven waar ‘de nieuwsgierige Mensch’ makkelijk binnenloopt, kennis deelt met anderen en ervaring opdoet met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van media en communicatie. De Kenniswerkplaats is laagdrempelig en openbaar; een ontmoetingsplaats voor mensen die zich willen ontwikkelen. Kennis ontwikkel je immers vooral in interactie met elkaar. De Kenniswerkplaats is dé fysieke verbeelding dat leerprocessen in de 21e eeuw interactief, iteratief en intensief zijn. Werken, leren en zelfs spelen vloeien hier in elkaar over. De Kenniswerkplaats biedt een breed aanbod aan activiteiten en verschillende faciliteiten die ondersteunend zijn aan de leerprocessen van Eindhovense burgers. Het biedt volop ruimte en stimulansen voor zelforganiserende initiatieven; het is een broedplaats voor educatieve creatie. De Kenniswerkplaats is er voor geïnteresseerden van alle leeftijden, alle opleidingsniveaus en alle achtergronden. De Kenniswerkplaats staat open voor hoog opgeleiden en studenten, maar ook voor burgers die een zetje in de rug nodig hebben om te participeren. De Kenniswerkplaats is dé katalysator voor een lerende gemeenschap met ambitie. De BE en de deelnemende partners stimuleren, organiseren en faciliteren.

3.2 Kenniswerkplaats: wat is het? De Kenniswerkplaats is een fysieke plek in het centrum van de stad waar inwoners informatie kunnen halen, boeken kunnen lezen/lenen/ruilen, kunnen studeren of werken, een cursus kunnen volgen, media uit kunnen proberen, advies kunnen krijgen of al dan niet georganiseerd gelijkgestemden kunnen ontmoeten. De centrale bibliotheek wordt hierbij omgevormd tot een faciliteit die dit alles mogelijk maakt. De bibliotheek organiseert en trekt het thema ‘Lezen & boeken’ en is gastheer voor partners om activiteiten uit te voeren rond de andere thema’s. De partners kunnen grotere en kleinere partijen zijn. Hoewel de distributiemodellen zullen veranderen (ruilen, digitaal) blijven de boeken een belangrijke plaats innemen in de Kenniswerkplaats. De Kenniswerkplaats is echter veel meer dan de dienstverlening zoals de bibliotheek deze tot nu toe heeft aangeboden. Vanuit een concept van samenwerken met onderwijs en publieke- en private partners worden er brede diensten aanboden voor alle inwoners van de stad. Eén essentieel element blijft hierin leidend: de Kenniswerkplaats is er voor álle inwoners.

24


3.3 De Kenniswerkplaats: het concrete aanbod De Kenniswerkplaats heeft iets te bieden voor iedere inwoner van Eindhoven. Het aanbod zal inspelen op veranderende behoeften en op initiatieven vanuit de partners en de regio. De Kenniswerkplaats werkt niet vanuit doelgroepen maar bij de start wordt wel gekeken naar behoeftes die op dit moment geïdentificeerd zijn: • Boeken lezen/lenen/ruilen/kopen • Laaggeletterd of digibeet • Rustig studeren • Debatteren en vergaderen • Gelijk gestemden ontmoeten • Informatie halen (stad/regio) • Flexwerken alleen of in groepen • Werkmateriaal verzamelen • Media en techniek uitproberen • Omgaan met (nieuwe) media • Advies over werk en studie • Vrijwilligerswerk Deze behoeftes zijn gegroepeerd naar thema’s. Deze thema’s dienen om richting te geven aan de samenwerking met potentiële partners, de programma’s en diensten die worden aangeboden en de fysieke inrichting van de faciliteiten. De thema’s zijn: 1. Lezen & boeken 2. Actief studeren & werken 3. Persoonlijke ontwikkeling & carrière 4. Nieuwe media, technologie & advies (mediatechnologie) 5. Nieuws, dialoog & debat (media-inhoud) 6. Basisfaciliteiten Het thema lezen & boeken wordt georganiseerd door de bibliotheek. Het blijft mogelijk om boeken te lezen en te lenen tegen dezelfde tarieven als nu het geval is. Voor de overige activiteiten is de bibliotheek faciliterend, stimulerend en heeft een ontwikkelrol.

3.4 Een programma in ontwikkeling Zoals aangegeven is de Kenniswerkplaats een transitieprogramma waarbij de traditionele bibliotheekdiensten omgevormd worden tot nieuwe dienstverlening. De verandering wordt gefaciliteerd en aangestuurd door de BE maar wel in zeer nauwe samenwerking met alle (potentiële) partners.


25

26

4


Implementatie en planning


27

4.1 Implementatiestrategie: Drie transities van A naar B In 2017 is er sprake van een volledig draaiend programma Wijzer! met taal & media, een bruisende Kenniswerkplaats en waar mogelijk sociale wijkbibliotheken. Deze verandering moet plaatsvinden vanuit de huidige situatie waarbij er sprake is van wijkvestigingen in de wijken en een centrale bibliotheek. Er zijn drie transities/omvormingen. Transitie 1.

Van wijkbibliotheken naar bibliotheken op Spilcentra i.o. en (waar mogelijk) sociale wijkbibliotheken

Transitie 2.

Van Centrale Bibliotheek naar Kenniswerkplaats en (zo mogelijk) ruilbibliotheek.

Transitie 3:

Organisatieverandering

Bij alle transities gaan we in ieder geval uit van de volgende punten: • Er is sprake van een gefaseerde opbouw naar het uiteindelijke kwaliteitsniveau. • Vanaf het begin is duidelijk naar welk kwaliteitsniveau er toegewerkt wordt. • Een fade out, fade in principe: starten met nieuwe activiteiten tegelijkertijd of kort nadat de oude activiteiten zijn gestopt. • Gaten in de dienstverlening zijn acceptabel mits helder gecommuniceerd, redelijk alternatief voorhanden en/of uitzicht op definitieve oplossing op een redelijke termijn. • Door BE wordt maximaal ingezet op hergebruik en herinzet van middelen, materialen (bv. kasten, boeken) en personeel. Transitie 1: van wijkbibliotheken naar bibliotheken op Spilcentra en –waar mogelijk- sociale wijkbibliotheken De wijkbibliotheken sluiten in de periode 1 september 2013 tot april 2014. Gelijktijdig worden de bibliotheken op Spilcentra ingericht. Dit is een zeer intensieve fase voor BE en de Spilcentra. In 2013 wordt er met partijen in de stad verkend of het mogelijk is om sociale wijkbibliotheken te realiseren zoals deze beschreven zijn in paragraaf 2.4 en bijlage C. Per 1 september 2013 zal de mogelijkheid bestaan om tegen betaling in heel Eindhoven boeken aan huis te laten bezorgen. Het meest zichtbare deel van deze transitie is medio 2014 afgerond. Daarna zal binnen het programma Wijzer! met taal & media de aandacht van BE en de partners zich concentreren op de inhoudelijke doorontwikkeling van dit programma. In de volgende schema´s wordt een globale schematische indruk gegeven van de wijze waarop de transitie van de bibliotheek vorm krijgt. Het eerste schema geeft aan op welke wijze de gemeentelijke subsidie in de loop der komende jaren zal worden ingezet. Het tweede schema geeft aan op welke manier de maatschappelijke effecten van de bibliotheek de komende jaren veranderen1. Schema 1a: dienstverlening en maatschappelijke waarde

Toelichting schema 1a: de nieuwe voorzie-

1/1/2013

1

Sociale wijkbibliotheek

ningen gaan de wijkbibliotheken vervangen

Bezorgservice

waarbij het kantelpunt eind 2014 is, daarna

Bibliotheek op school

kunnen de nieuwe voorzieningen naar een

Wijkbibliotheek

hoger niveau doorgroeien.

1/1/2017

Beide schema´s beogen vooral een globale indruk te geven. Voor een meer exacte weergave van de financiële cijfers verwijzen wij u naar de separate financiële vertaling.

Rondom het 2e schema spelen natuurlijk tal van conceptuele en rekenkundige vragen. Hoe verhoudt de maatschappelijke waarde van literatuur zich tot die van andere dienstverlening? Dergelijke vragen vallen buiten het bestek van dit document.

28


Schema 1b: financiele inspanning Toelichting schema 1b: oplopend met het

1/1/2013

Sociale wijkbibliotheek

sluiten van de wijkbibliotheken worden de

Bezorgservice

nieuwe voorzieningen opgebouwd. De piek in

Investeringen

activiteiten en investeringen ligt in 2013/2014.

Bibliotheek op school

De structurele benodigde subsidie hangt

Wijkbibliotheek

samen met de gekozen variant.

1/1/2017

Transitie 2: van Centrale Bibliotheek naar een Kenniswerkplaats. De tweede transitie is de omvorming van de Centrale Bibliotheek naar een Kenniswerkplaats. Boeken zullen, zoals beschreven in hoofdstuk 3 en bijlage C, een belangrijke plek blijven innemen. Het uitlenen wordt zodanig opgezet dat er minder fysieke ruimte noodzakelijk is en kosten worden bespaard. Zo mogelijk wordt er een ruilbibliotheek gerealiseerd. De fysieke ruimte wordt gebruikt voor het faciliteren van activiteiten door partners rond de thema’s van de Kenniswerkplaats. Naast de omvorming van de Centrale Bibliotheek naar de Kenniswerkplaats werken de Nederlandse bibliotheken in de periode 2014 tot en met 2017 ook aan de ontsluiting van digitale ‘content’. Hierop wordt door de Rijksoverheid de komende jaren fors geïnvesteerd. Schema 2a: dienstverlening en maatschappelijke waarde Toelichting schema 2a: het concept Kenniswerkplaats heeft een grotere waarde door de bredere opzet, voor een bredere doelgroep

1/1/2013

Bibliotheek.nl

met een hoger kwaliteitsniveau. De optimale

Kenniswerkplaats

facilitering en de inbreng van de partners is

Centrale bilbliotheek

hierin cruciaal.

1/1/2017

Schema 2b: financiele inspanning

Toelichting schema 2b: de centrale bibliotheek wordt stap voor stap omgevormd tot de Kenniswerkplaats waarbij er met name geïnvesteerd moet worden om partners in te laten stromen. De piek van investeringen ligt in 2013/2014. De

1/1/2013

Investeringen

uiteindelijk benodigde subsidie ligt (vanwege

Kenniswerkplaats

cofinanciering van de partners) op een lager

Centrale bibliotheek

niveau dan de huidige centrale bibliotheek.

1/1/2017

Transitie 3: de aanpassing van de organisatie Teneinde de verandering in dienstverlening mogelijk te maken (en ook de teruglopende subsidie op te vangen) is een aanpassing van de organisatie noodzakelijk. • De organisatie zal in omvang worden teruggebracht. Daarbij wordt ingezet op vrijwillig vertrek van medewerkers en begeleiding van werk naar werk. Gedwongen ontslagen zijn echter naar alle waarschijnlijkheid niet te vermijden. • De organisatie zal worden heringericht als een programmagestuurde organisatie om flexibeler en ondernemender te kunnen inspelen op nieuwe kansen.


29

• Functies en competenties worden opnieuw gedefinieerd. Er zal fors geïnvesteerd worden in de opleiding en ontwikkeling van medewerkers. Schema 3a: dienstverlening

Toelichting schema 3a: de bestaande orga-

1/1/2013

Nieuwe organisatie

nisatie gaat geleidelijk over naar de nieuwe

Huidige organisatie

organisatie.

1/1/2017

Schema 3a: financiele inspanning

Toelichting schema 3b: de ondersteuning van de beide programma’s vraagt om een kleinere centrale organisatie. Daarnaast is ook helder dat er minder en andere functies nodig zijn en er gekeken moet worden naar de huisvesting.

1/1/2013

frictiekosten

De piek in de frictiekosten (vermindering

Nieuwe organisatie

personeel, huisvesting, bedrijfsvoering) ligt in

Huidige organisatie

2014/2015.

1/1/2017

4.2 Transitie in detail De drie transitieprocessen in een fasering gezet waarbij de omvorming van de wijkvestigingen naar sociale bibliotheken en de Bibliotheek op school apart benoemd zijn. Zoals aangegeven in het voorwoord is het onderhavige innovatie- en transitieprogramma een uitwerking van de hoge ambities zoals deze neergelegd zijn in het rapport ‘Zonder kaft en Ezelsoren’. Wanneer er een sobere variant gekozen wordt om uit te voeren zullen niet alle activiteiten en diensten vanuit onderstaande schema’s gerealiseerd worden. Transitie per onderwerp: 1a Wijkvestigingen/Sociale bibliotheek 1b Educatief Programma: Wijzer! met taal & media 2 Centrale bibliotheek/Kenniswerkplaats 3 Aanpassing van de organisatie terugschalen serviceniveau en openingstijden wijkvestigingen tot minimaal noodzakelijke niveau’

30


1a

Wijkvestiging/Sociale bibliotheek: uitwerking Zonder Kaft en Ezelsoren

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Wijken (primair volwassenen) • Sluiten vestiging Herzenbroeken (Tongelre) • Pilot Berckelhof (Tongelre) • Sluiten vestiging Gestel • Start pilot Bibliotheekpunt ’t Slot (Gestel) • Pilot thuisbezorging Achtste Barrier

Wijken (primair volwassenen) • Vanaf 1 jan 2013 aanpassen niveau van dienstverlening en openingstijden tot minimaal noodzakelijke niveau. • Sluiten wijkvestigingen in de periode 1 september 2013 tot 1 april 2014 (incl Berckelhof en ‘t Slot). Gelijktijdige inzet gericht op opstart sociale wijkbibliotheken (overdracht van boeken en logistieke voorraden van wijkvestiging naar derde partijen) • Vanaf 1 sept 2013 bezorgservice aan huis operationeel in geheel Eindhoven

Wijken (primair volwassenen) • Doorloop sluiting wijkvestigingen tot 1 april. Inzet gericht op opstart sociale wijkbibliotheken onder regie derde partijen.

Wijken (primair volwassenen) • Evaluatie sociale wijkbibliotheken. Indien nodig en mogelijk omschakeling naar ruilbibliotheek.

Wijken (primair volwassenen) • Evaluatie sociale wijkbibliotheken. Indien nodig en mogelijk omschakeling naar ruilbibliotheek.

Wijken (primair volwassenen) • Externe evaluatie sociale wijkbibliotheken. Aanzet voor nieuwe beleidsperiode

1b

Educatief Programma: Wijzer! met taal & media: uitwerking Zonder Kaft en Ezelsoren

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Wijzer! met taal & media (primair jeugd) • Pilot Scholen Tongelre (obv kleine schoolbibliotheek)

Wijzer! met taal & media (primair jeugd) • Pilot Tongelre uitbreiden met multimedia/mediawijsheid programma (evenwichtig SKPO en SALTO) • Afsluiten intentieverklaring met scholen en KDV organisaties • Opstarten alle schoolbibliotheken in periode 1 september 2013 t/m 1 april 2014. Inclusief bestellen boeken?, inkopen ICT, instructie vrijwilligers. Exploitatie vanaf startmoment opbouw uitleenproces mbvTaal&Media-adviseur. Accent adviseurs ligt tot medio 2014 op opstarten schoolbibliotheken en beperkte activiteiten • Herinrichten/opstarten achtergrondcollectie (is tevens jeugdcollectie voor Centrale Bibliotheek), bestelservice & logistiek. Operationeel vanaf 1 september 2013. • Ontwikkeling taalvaardigheidtest peuters

Wijzer! met taal & media (primair jeugd) • Uitwerking Doorlopende leerlijn Informatie & Media/ leesbevordering ism onderwijs en o,a, Fontys + Gereed 1 mei 2014. • Accentverschuiving Taal&mediaadviseurs van schoolbibliotheken richting nieuwe dienstverlening. • Ontwikkeling testen, gereed eind 2014 • Instellen adviesgroep

Wijzer! met taal & media • Aanbieden concept op commerciële basis buiten Eindhoven (zo mogelijk eerder)

Wijzer! met taal & media (primair jeugd) • Normale exploitatie eventueel schaalvergroting

Wijzer! met taal & media • Evaluatie inhoudelijk


2

31

Centrale bibliotheek/Kenniswerkplaats: uitwerking Zonder Kaft en Ezelsoren

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Centrale bibliotheek • Normale dienstverlening

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats • Overhevelen leden wijkvestigingen naar Centrale voor zover gewenst, aanpassingen omzetten contributies naar automatische incasso en maandbetalingen. • Herinrichting kantoorautomatisering • Herinrichting Centrale Bieb: (juni - aug 2013) Concentratie van (vrijwel) alle boeken voor volwassenen naar 1e verdieping. Verhogen courante titels (nog niet saneren minder courante titels). Mogelijk herplaatsen bibliotheekcafe. Aanpassen vloer, kasten &signing, verlichting en diversen. • Basis voor Kenniswerkplaats inrichten: 2e verdieping komt grotendeels vrij; Herplaatsen studie-/werkplekken. Aanpassen vloer. Gebruiken voor exposities of relevante activiteiten met die beperkte additionele baten opleveren. Inrichting open workspace. • Heroriëntatie Plus/Topdiensten (provinciale taak) binnen Kenniswerkplaatsconcept • Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl) • Ontwerp Ruilbibliotheek concept

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats • Januari: Inkrimpen incourante titels leenbibliotheek (focus op hoogcourante titels) • Maart: optionele start pilot ruilbibliotheek (2014 + 2015) • Eerste start échte nieuwe Kenniswerkplaats -activiteiten. Structureel activiteitenbudget KWP 250.000 euro (inzetbaar voor flexibel personeel, aanschaf media, en cofinanciering extern funded projects) • Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl) • Instellen adviesgroep

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats • Tweede jaar optionele pilot Ruilbibliotheek • Vergroting activiteitenbudget Kenniswerkplaats 375.000 euro • Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl)

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats • Evaluatie optionele ruilbibliotheek en leenbibliotheek en besluit • Evaluatie Kenniswerkplaats • Vergroting activiteitenbudget Kenniswerkplaats 500.000 euro

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats • Evaluatie Kenniswerkplaats

3

Aanpassing van de organisatie: uitwerking Zonder Kaft en Ezelsoren

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Organisatie / Algemeen • Diverse aanbestedingstrajecten , ontwerp schoolbibliotheken • Inrichten/versterken financiële administratie / projectadministratie • Versterken bibliotheekautomatisering • Sanering kunstuitleen Krabbedans • Reorganisatie Frontoffice per 1 april 2013. Vertrek van diverse medewerkers obv vrijwillige regeling • Desinvesteringen activa wijkvestigingen (tlv exploitatie) • Communicatie klanten over voornemens

Organisatie / Algemeen • April/mei: Aanvang communicatie naar gebruikers over bevestigde plannen • Afslanking organisatie en uitvoering sociaal plan. Vaststelling nieuw organisatieplan per medio 2013.) • Desinvesteringen centrale en herijking reserves en voorzieningen om met ‘schone lei’ te kunnen beginnen.

Algemeen/ Organisatie • Opbouw organisatie (extra personeel, projecten) • Afbouw centrale bibliotheek activiteiten (personeel, financieel)

Algemeen/ Organisatie • Afronden opbouw organisatie • Uitfaseren project elementen en organisatie

Algemeen/ Organisatie • Consolideren organisatie (personeel, financieel, huisvesting) • Waar nodig afbouwen, aanvullen en versterken organisatie (personeel, huisvesting)

Algemeen/ Organisatie • Voorbereiden nieuwe beleidsperiode • Evaluatie institutionele ordening • Relatie Kenniswerkplaats tot partners • Relatie EP tot onderwijs en voorschoolse opvang

32


4.3 Organisatie en governance De bibliotheek heeft de regie over de activiteiten. De essentie van zowel het programma Wijzer! met taal & media als de Kenniswerkplaats is echter het werken met partners. Het is in het belang van de partners en de Bibliotheek dat producten, doorontwikkeling, planningen en kwaliteit van dienstverlening, optimaal aansluiten op de wensen van diegene die daarmee moeten werken. Voor het programma Wijzer! met taal & media wordt de volgende structuur ingericht:

Gemeente

LEA

Scholen

Bibliotheek

Gebruikers

Kinderopvang

Eindhoven

overleg

organisaties

Bestuurlijk overleg: LEA Er wordt tussen alle betrokken partijen een intentieverklaring ondertekend ten aanzien van het programma. De LEA (Lokale Educatieve Agenda) is een bestaand overleg waar het onderwerp Wijzer! met taal & media toegevoegd wordt aan de agenda. Jaarlijks worden de in de intentieverklaring uitgesproken onderwerpen in de LEA geëvalueerd aan de hand van een rapportage van het overleg van gebruikers, de adviesgroep EP. Gebruikersoverleg Alle deelnemende partners zijn gebaat bij het optimaal gebruiken en doorontwikkelen van de producten en diensten. Daarnaast is het van belang om planningen af te stemmen van bijvoorbeeld nieuwe programma’s, inkopen van collecties en wijzigingen in dienstverlening. Het gebruikersoverleg is ook een plek waar kritisch gekeken wordt naar de kwaliteit van de diensten of eventuele klachten worden besproken. Het voornemen is om de adviesgroep één keer per kwartaal bijeen te laten komen. Eén maal per jaar rapporteert de adviesgroep aan de LEA. De BE initieert en ondersteunt het overleg, zowel inhoudelijk als met een secretariaat. Voor de Kenniswerkplaats wordt de volgende structuur ingericht:

Deelnemende

Gemeente

Partner overleg

Bibliotheek

Gebruikers

Gebruikers

Eindhoven

overleg

(dienstverleners)

partners


33

Bestuurlijk overleg Kenniswerkplaats: Partneroverleg Kenniswerkplaats Het concept Kenniswerkplaats is gebaseerd op partners die tezamen en op basis van synergie toegevoegde waarde creëren voor de eindgebruikers. Periodiek (1 keer per kwartaal) is er bestuurlijk overleg over de te volgen koers, eventueel toelating van nieuwe partners of samenwerking met andere organisaties, de programmering van activiteiten en de benodigde faciliteiten. Gebruikersoverleg Kenniswerkplaats Periodiek vindt er overleg plaats met de gebruikers van de Kenniswerkplaats over de dagelijkse gang van zaken en de bedrijfsvoering.

34

5


Drie varianten ‘Tussen droom en werkelijkheid staan wetten, regels en praktische bezwaren’


35

5.1 Waarom drie varianten? De ambities van de gemeente Eindhoven en de regio zijn hoog en daarbij past ook een hoge ambitie ten aanzien van de bibliotheek. Realiteit is echter ook dat de gemeente Eindhoven zich in financieel zwaar weer bevindt. Zijn er dan nog keuzes te maken in het te realiseren ambitieniveau, in de daarmee gemoeide kosten en benodigde subsidie? We onderscheiden drie varianten: Variant 1: uitwerking van ‘Zonder kaft en Ezelsoren’ Variant 2: een versoberde variant met toekomstperspectief Variant 3: overgang zonder investeringen De varianten zijn beschreven zoals deze in 2017 gerealiseerd kunnen worden na een volledige implementatie, transitie, afbouw en uitrol. Variant 1: uitwerking van ‘Zonder kaft en Ezelsoren’ Zoals eerder aangegeven is dit onderhavige innovatie en transitieprogramma uitgewerkt op het ambitieniveau van variant 1, zoals volgend uit de notitie ‘Zonder Kaft en Ezelsoren’. In deze variant wordt een innovatief Educatief Programma neergezet en een Kenniswerkplaats die bruist van de activiteiten. Alles wordt ondersteund door een professionele organisatie met expertise en deskundigheid. In variant 1 wordt in elk Spilcentrum een inspirerende jeugdbibliotheek ingericht voor de leeftijdsgroep tot en met 12 jaar. Een gemiddelde Bibliotheek op Spilcentra beschikt over zo’n 2000 boeken. Deze wordt grotendeels gerund door vrijwilligers of leerlingen van groep 7. Voor een bredere keuze is nog een brede achtergrondcollectie beschikbaar waaruit boeken kunnen worden besteld. Deze fungeert gelijktijdig als jeugdcollectie voor de Centrale Bibliotheek. Ter ondersteuning van de Spilcentra is aanvullende gespecialiseerde expertise beschikbaar op het gebied van leesbevordering en mediawijsheid. In de Witte Dame ontstaat de komende jaren een bruisende kenniswerkplaats met volop ruimte voor nieuwe activiteiten op het gebied van media, educatie en persoonlijke ontwikkeling. Ook worden er nog steeds boeken uitgeleend in de Centrale Bibliotheek, al zullen de tarieven voor volwassenen stijgen teneinde ook middelen vrij te spelen voor nieuwe activiteiten in de kenniswerkplaats. Variant 2: versoberde variant zonder investeringen In variant 2 zien we nog steeds een sterk innovatief Educatief Programma. Kinderen en ouders kunnen echter alleen gebruik maken van de aanwezige boeken op de Spilcentra. De Spilcentra worden in deze variant wel goed ondersteund met expertise en deskundigheid op het gebied van leesbevordering en mediawijsheid. In deze variant blijft in de Witte Dame een sobere centrale bibliotheek waarbij de uitleentarieven op het huidige (gesubsidieerde) peil blijven. Daarbij is hier ruimte voor een organisch groeiende kenniswerkplaats. Variant 2 in een paar steekwoorden: een sterk innovatief Educatief Programma met dienstverlening en expertise maar zonder extra boeken. Een sobere en geconcentreerde centrale bibliotheek doch de huidige tarieven voor uitleen handhaaft. Vanuit variant 2 is doorgroei naar een ‘volledige kenniswerkplaats’ mogelijk. Variant 3: overgang zonder investeringen In variant 3 is de dienstverlening teruggebracht tot het fysieke boek. Zowel op de scholen als op de centrale bibliotheek is er een beperkt aanbod van fysieke boeken zonder substantiële hoogwaardige expertise vanuit de bibliotheek bij het onderhoud of gebruik daarvan. Het is bij deze variant te verwachten dat het gebruik van de diensten van de bibliotheek versneld zal blijven dalen. Variant 3 in een aantal steekwoorden: fysieke boeken op scholen en Spilcentra zonder verdere diensten, een sobere bibliotheek in de Witte Dame die qua omvang circa een derde is van de huidige bibliotheek, omvat geen ontwikkeling en innovatie.

36


5.3 Wat zijn de verschillen? De verschillen in de varianten zitten vooral in de mate waarin de ambities van de gemeente verwezenlijkt worden en de aanwezigheid van toekomstperspectief. Variant 3 is op langere termijn niet toekomstbestendig. Vanuit het huidige concept, maar dan in een mindere kwaliteit en zonder verdere dienstverlening, worden fysieke boeken beschikbaar gesteld op Spilcentra en in een sobere centrale bibliotheekvoorziening. De huidige trend van minder gebruik, leden uitleningen zal zich versterkt doorzetten. Variant 1 is voor zowel het Educatief Programma als voor de Kenniswerkplaats zeer zeker toekomstbestendig en biedt een hoogwaardig niveau van dienstverlening. In variant 2 wordt het Educatief Programma toekomstbestendig neergezet en wordt voor de Kenniswerkplaats een organisch groeipad gekozen waarbij onder andere de kenniswerkplaats de komende jaren nader ingevuld wordt.


Operationalisering drie varianten Variant

1

Educatief Programma

Centrale Bibliotheek / Kenniswerkplaats

Centrale organisatie

- Leesconsulent (HBO) 6 uur per week per Spilcentrum - Collectie op school met omvang van 5 boeken per kind (0-12 jaar). Maximaalhergebruik - Inrichting met kasten, maximale hergebruik bestaande kasten. - Geautomatiseerdeuitleen - Uitleen door vrijwilligers - Achtergrondcollectie, 2 boeken per kind, bestelservice, logistiek. Is tevens jeugdcollectie centrale bibliotheek. * - Doorontwikkeling Taal & Media-programma

Kenniswerkplaats - Nader te besteden activiteitenbudget van 500.000 - Beschikbaarheid vloer 2everdieping - Activiteiten door derde partijen

Ruimte voor vernieuwing - Ruimte formatie op product innovatie - Ruimer opleidings budget

Publieksdiensten / CB - Gebruikerstarieven lopen op naar niveau dekkend voor directe kosten (personeel, collectie, ict en leenrecht). Indien onvoldoende vraag, krimpt voorziening verder. - Alle boekgerelateerde activiteiten naar 1e verdieping - Blijft beschikbaar - Optioneel Experiment met ruilbibliotheek - Mede draaiend op vrijwilligers - Jeugdcollectie (is achtergrondcollectie EP) Ruime openingstijden gegarandeerd.

2

- Collectie op school met omvang van 5 boeken per kind (0-12 jaar). - Inrichting met kasten, maximale hergebruik bestaande kasten. - Geautomatiseerde uitleen - Uitleen door vrijwilligers - Geen achtergrondcollectie - Leesconsulent 6 uur per week (inkoop en organisatie)

Kenniswerkplaats - 2everdieping wordt vrijgespeeld voor kenniswerkplaats activiteiten door derden

Ruimte voor vernieuwing formatie op product innovatie opleidings budget

Publieksdiensten / CB 1e verdieping - Sobere bibliotheek (collectie, leenrecht, ict, inrichting). - Optioneel experiment met ruilbibliotheek - Gebruikerstarieven blijven op huidige niveau - Mede draaiend op vrijwilligers - Geen jeugdcollectie Beperkte openingstijden gegarandeerd. Zes dagen 12.00-18.00, zo mogelijk ruimer.

3

- Collectie op school met omvang van 5 boeken per kind (0-12 jaar).

Kenniswerkplaats - 2e verdieping wordt afgesloten.

- Inrichting met kasten, maximale hergebruik bestaande kasten. - Geautomatiseerde uitleen - Uitleen door vrijwilligers - Geen achtergrondcollectie - Leesconsulent 2 uur per week (inkoop en organisatie)

Publieksdiensten / CB - Sobere bibliotheek (collectie, leenrecht, ict, inrichting). - Optioneel experiment met ruilbibliotheek - Gebruikerstarieven blijven op huidige niveau - Mede draaiend op vrijwilligers - Geen jeugdcollectie Beperkte openingstijden gegarandeerd. Zes dagen 12.00-18.00, zo mogelijk ruimer.

Centrale organisatie afpellen tot ‘bare minimum’.

37

6

38


Financiële vertaling


39

6.1 Onderzoek financiële consequenties De stuurgroep “Bibliotheek van de Toekomst” heeft een onderzoek uit laten voeren aangaande de financiële consequenties van de implementatie van de programmalijnen.

te komen tot een solide financiële vertaling en inzicht in impact en consequenties van de planning van activiteiten aangaande de toekomstige bibliotheekfuncties in Eindhoven.

Het onderzoek is in drie stappen uitgevoerd: 1. Inventariseren van de huidige situatie. 2. Uitwerken uitgangspunten toekomstvisie rekening houdend met visie, prioriteiten en de drie varianten zoals vastgesteld door de stuurgroep. 3. Financieel vertalen van de geformuleerde uitgangspunten. Op basis van een aantal gespecificeerde uitgangspunten zijn overzichten opgesteld betreffende de exploitatie, de frictiekosten, kosten van reorganisatie en innovatie. Ook frictiekosten huisvesting zijn opgenomen. 1. opbrengsten); 2. Frictiekosten (wat kost het noodzakelijk eenmalig). Daarnaast separaat de financiële consequenties doorvertaald naar jaarlijkse subsidiebehoefte (rekening houdend met structurele exploitatie én frictiekosten), de vermogenspositie van de BE en ten slotte de liquiditeitspositie van de BE. Voor een gedetailleerd inzicht in de uitkomsten van het onderzoek wordt verwezen naar de separate bijlage.

6.2 Exploitatieoverzicht begroting 2017 per variant De financiële consequenties van de in het innovatie- en transitieprogramma 2013-2017 ‘Odyssee BE 2013-2017’ opgenomen varianten zijn in het onderstaande financiële overzicht uitgewerkt. De varianten zijn beschreven zoals deze in 2017 gerealiseerd kunnen worden na een volledige implementatie, transitie, afbouw en uitrol. Het overzicht geeft de structurele begrotingscijfers 2017 weer gebaseerd op het prijspeil van 2013.

40


Begroting variant 1 Omschrijving

Educatief programma

Kennis-werkplaats

Totaal

Huisvesting

Totaal incl. frictie huisvest

Totaal Kosten

3.077

3.299

6.376

0

6.376

Totaal Opbrengsten

-64

-1.086

-1.150

0

-1.150

Exploitatieresultaat

-3.013

-2.213

-5.226

0

-5.226

Omschrijving

Educatief programma

Kennis-werkplaats

Totaal

Huisvesting


Totaal Kosten

Begroting variant 2

2.590

2.180

4.770

559

5.329

Totaal Opbrengsten

-64

-573

-637

0

-637


-2.526

-1.607

-4.133

-559

-4.692

Omschrijving

Educatief programma

Kennis-werkplaats

Totaal

Huisvesting


Totaal Kosten

Begroting variant 3

1.489

1.793

3.282

618

3.900

Totaal Opbrengsten

0

-243

-243

0

-243


-1.489

-1.550

-3.039

-618

-3.657

Overzicht 1. Exploitatie begroting 2017 (x € 1.000) prijspeil 2013

6.3 Frictiekosten en eenmalige kosten per variant In de onderstaande overzichten zijn de frictiekosten1 en de kosten samenhangend met innovatie en reorganisatie per variant uitgewerkt. In dit hoofdstuk zijn de totalen per soort kosten opgenomen. Voor een uitwerking per onderwerp wordt verwezen naar de separate bijlage. Omschrijving

Variant 1

Frictiekosten

909

Variant 2 941

Variant 3 1.130

Kosten reorganisatie

1.498

1.476

1.384

Kosten innovatie

2.498

1.977

1.977

Totaal

4.905

4.394

4.491

Overzicht 2. Totaal frictiekosten en overige eenmalige kosten (x € 1.000)

Er moet ook rekening gehouden worden met frictiekosten huisvesting als gevolg van het niet benutten van de met het huidige huurcontract samenhangende m2. Omschrijving Aantal m2

Aantal m nodig 2

Aantal m frictie 2

Prijs per m2 per jaar Frictie per jaar Overzicht 3. Frictiekosten huisvesting

Variant 1

Variant 2

Variant 3

7.000

7.000

7.000

7.000

2.528

2.056

0

4.472

4.944

125

125

125

0

559.000

618.000


41

Nota bene het bestaande huurcontract heeft een looptijd tot 2028. Wanneer er een alternatieve bestemming wordt gevonden voor deze ruimte, inclusief een daarvoor betalende partner of huurder, vervallen deze jaarlijkse kosten.

6.4 Risico’s Vanuit het onderzoek naar de financiële consequenties is er een aantal risico’s aangegeven. Dit betreffen de volgende risico’s met mogelijke financiële consequenties; • Onzekerheidsfactor van het effect van de varianten op aantallen leden en aan te trekken partners en daarmee op inkomsten. • Deelneming en goodwill De Witte Dame Monumenten B.V. Het mede-eigenaarschap van de Witte Dame van de BE brengt in de huidige vastgoedmarkt risico’s met zich mee die gevolgen kunnen hebben voor de vermogenspositie van de BE. • BTW-positie bibliotheek. Er is nog geen uitspraak gedaan of overeenstemming bereikt met de belastingdienst of de BE voor de ‘Boeken op School’ voldoet of kan voldoen aan de eisen die gesteld worden om BTW terug te kunnen vorderen. • Bij de bepaling van de structurele subsidiebehoefte is er geen rekening gehouden met een jaarlijkse storting in de voorziening groot onderhoud. Ultimo 2012 sluit de voorziening groot onderhoud met een bedrag van € 593.000. Dit is in overeenstemming met de in het beheerplan onderhoud opgenomen voorzieningenniveau (in 2018). Dit beheerplan is echter gebaseerd op de huidige situatie. Na besluit van de gemeenteraad in april 2013 is uiteraard actualisatie van het plan noodzakelijk. Dit zal financiële consequenties hebben voor de begroting van de BE.

1

Frictiekosten worden in dit kader gedefinieerd als afbouw kosten die eenmalig gemaakt worden. Expliciet hierbuiten vallen investeringen die gedaan worden in het kader van

het transitieplan. De met deze investeringen samenhangende afschrijvingskosten zijn in de structurele begroting opgenomen. De kosten samenhangend met de reorganisatie en innovatie zijn afzonderlijk opgenomen.

42


Bijlage A:

Programma Wijzer! met taal & media

Educatief Programma: Wijzer! met taal & media Ondersteunen bij goed leren lezen en vaardig zijn in omgaan met informatie en ‘nieuwe’ media voor kinderen van 0 tot 12 jaar


43

A1: Inleiding Het belang van goed kunnen lezen kan niet worden overschat. Het ontwikkelen van vaardigheid in het technisch lezen (woordenschat, grammatica), begrijpend lezen en literair lezen gaan samen op. Deze taalvaardigheden vormen de basis van weer andere vermogens zoals als logisch redeneren, analytisch en conceptueel denken. Een goede taalbeheersing is tegenwoordig een basisvoorwaarde voor sociale en economische zelfredzaamheid. Ook een bewuste reflectie op het eigen ik en op de wereld staat of valt met een goede taalontwikkeling. Literair lezen draagt bij aan de ontwikkeling van belangrijke menselijke eigenschappen zoals voorstellingsvermogen, fantasie en zelfs meer empathie. Goed leren lezen vergt allereerst kennisoverdracht en daarna vooral veel training. Internationaal onderzoek toont aan dat vrij lezen een positief effect heeft op de taalontwikkeling van kinderen. Omgekeerd blijkt een achterstand in taalbeheersing aan het begin van de basisschool moeilijk te kunnen worden ingelopen; bij veel kinderen wordt de achterstand gedurende de schoolloopbaan alleen maar groter. Voor kinderen is het dus van groot belang dat ze zich goed ontwikkelen op gebied van taal en lezen. Een rijke leesomgeving in de nabijheid van kinderen is de manier om ze te stimuleren tot lezen. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor scholen en de voor- en buitenschoolse organisaties. Kinderen die veel lezen hebben immers een betere taalontwikkeling. Het is daarom een logische stap om alle onderdelen van de rijke leesomgeving in de dagelijkse omgeving van het kind te brengen en de expertise van de bibliotheek, de voor- en buitenschoolse organisaties en de basisschool te bundelen. De maatschappij digitaliseert in rap tempo, kennis en vaardigheden op het gebied van informatie en media zijn onmisbaar om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. De Bibliotheek Eindhoven (BE) heeft al diverse producten ontwikkeld op het gebied van mediawijsheid. Deze beperken zich niet alleen tot het aanleren van vaardigheden. Extra aandacht gaat uit naar (veilige) omgang met nieuwe media (betrouwbaarheid sites, cyperpesten).Ook voor mediawijsheid geldt dat op zeer jonge leeftijd begonnen moet worden hier de nodige aandacht aan te geven.

1.1 Strategische uitgangspunten Opbrengstgericht Werken Het programma is opgezet als een opbrengstgerichte doorlopende leerlijn voor kinderen van 0 tot 12 jaar. Alle modules zijn gerelateerd aan een of meerdere eindtermen (kerndoelen en referentieniveaus) van het onderwijs. Op individueel en collectief niveau meten we – in samenwerking met de school en kinderopvang - of de ingezette interventies ook daadwerkelijk effectief bijdragen aan het te bereiken leerdoel. Zoveel als mogelijk werken wij evidence based. Waar nodig worden de interventies aangepast. Deze aanpak wordt in de tegenwoordige onderwijs terminologie aangeduid als ‘opbrengstgericht werken’. Teneinde deze toegevoegde waarde verder te expliciteren en te kunnen meten, bieden we een monitor taal- en leesontwikkeling aan. Deze verschaft de leerkracht inzicht in de taal- en leesontwikkeling van het kind. Deze monitor is gekoppeld aan het uitleensysteem en idealiter aan het leerlingvolgsysteem van de school. Aandacht voor differentiatie in talenten: achterstanden Wij helpen scholen om in te spelen op de differentiatie van talenten. Wij bieden extra ondersteuning voor zwakkere leerlingen en leerlingen met beperkingen zoals dyslexie. De module VoorleesExpress is speciaal gericht op het voorkomen van taalachterstanden. Wij ontwikkelen een specifiek aanbod voor het speciaal onderwijs.

44


Aandacht voor differentiatie in talenten: hoger begaafden Wij zagen eerder dat hoger begaafde kinderen in het Nederlands onderwijs opvallend slechter presteren vergeleken bij soortgelijke kinderen in andere landen. Juist bij deze kinderen ligt maatschappelijk gezien het meeste onbenutte talent. Wij bieden daarom speciale activiteiten voor hoger begaafde kinderen. Inspelen op intrinsieke motivatie In het aanbod van het programma wordt op verschillende manieren ingespeeld op de intrinsieke motivatie van kinderen. Want goed leren lezen vergt veel oefening (‘veel leeskilometers maken’) en kinderen zullen alleen veel lezen als zij uit zichzelf gemotiveerd zijn. Leesmotivatie en leesplezier zijn daarom leidende begrippen. Ook in het voorleesprogramma is dit de invalshoek. Betrekken van de ouders De rol van de ouders is cruciaal. Zij fungeren als rolmodel voor hun kinderen en hebben een grote invloed op de tijdsbesteding van kinderen buiten schooltijd. Voorlezen heeft bijvoorbeeld een grote invloed op de taalontwikkeling van kinderen en daarmee op hun startpositie op school. Daarom zetten we fors in op het informeren van jonge ouders (Boekstart) en het betrekken van achterstandsgezinnen (VoorleesExpress). Ook betrekken we ouders op diverse manieren bij de activiteiten in het kader van literaire leesbevordering en mediawijsheid.

1.2 Een programma in ontwikkeling Bij aanvang van het programma zal de aandacht voor een groot deel uitgaan naar het beschikbaar stellen van het fysieke boek. De komende jaren zal het accent echter verschuiven naar andere activiteiten op het terrein van leesbevordering en mediawijsheid (2e en 3e pijler). Op deze terreinen is de bibliotheek al zeer actief op verzoek van het onderwijs. Het volume aan activiteiten op dit gebied zal verder toenemen. Om goed in te kunnen spelen op de behoeften in het onderwijs en kinderopvang richten wij een adviesgroep in. Deze adviesgroep, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de voor- en buitenschoolse organisaties, basis en voortgezet onderwijs, adviseert op welke terreinen wij nieuw aanbod dienen te ontwikkelen. Voor de verdere ontwikkeling van het aanbod gaan we de samenwerking aan met gevestigde en deskundige partijen. Eén van die partijen is Fontys. Fontys levert expertise op het terrein van digitalisering (Fontys ICT), pedagogiek en didactiek (Fontys Pabo) en onderwijsbegeleiding en advisering (FontysFydes). Ook betrekken wij diverse andere partijen: de Stichting Lezen is gespecialiseerd in –strategieën voor leesbevordering, de Hogeschool Utrecht biedt kennis op het gebied van ‘Bildung’, ofwel de persoonlijke ontwikkeling van studenten, Kennisnet kan educatieve content ontwikkelen. Ook willen we in zee gaan met particuliere aanbieders op het gebied van onderwijs en nieuwe media.


45

A2: Educatief Programma: Wijzer! met taal & media Ondersteunen bij goed leren lezen en vaardig zijn in omgaan met ‘nieuwe’ media en informatie voor kinderen van 0 tot 12 jaar Het programma is gericht op kinderen en ouders van kinderen van 0 tot 12 jaar. Het doel is om gedurende de looptijd van het programma het niveau (zowel gemiddeld, van achterblijvers als voorlopers) van de kinderen op het gebied van leesvaardigheid en mediawijsheid te verhogen. Het programma rust op drie producten: • De Bibliotheek op Spilcentra (BOS) • (Beter) leren (voor)lezen • Mediawijsheid De drie producten versterken elkaar waarbij de activiteiten en diensten aangeboden worden aan kinderen en hun ouders via de scholen en de kinderopvangorganisaties. Naast deze basisproducten biedt de BE stadsbrede producten en producten op maat voor specifieke doelgroepen en eventuele deelname aan locale, regionale en landelijke projecten.

Voor- en naschoolse organisaties

Centrale bibliotheek School Jeugdcollectie (product 1) Leesbevordering (product 2) Mediawijsheid (product 3)

Bibliotheek (product 1) Leesbevordering (product 2) Mediawijsheid (product 3)

2.1 Doelstellingen van het programma • Kinderen (0-12 jaar) voorzien van een bibliotheekvoorziening op school; • Leesbevordering stimuleren door de leesmotivatie, leesplezier en literaire competentie van kinderen te vergroten; • Taalontwikkelingen vergroten door middel van stimuleren van de woordenschat en taalrijke leeromgeving; • Mediawijsheid vergroten door middel van ontwikkelen informatievaardigheden en digitale vaardigheden; • Betrokkenheid van ouders bij leesbevordering en mediawijsheid vergroten.

2

Resultaten en indicatoren

Beoogd resultaat 1: vergroting van de gemiddelde leesvaardigheid bij kinderen. Toetsingsinstrument Toetsen die de basisschool afneemt (periodieke toetsen) koppelen aan het bibliotheek uitleensysteem op school’.

46


Tijdens de peuterperiode wordt de taalmonitor ingezet. De taalmonitor signaleert de status van de taalontwikkeling. Het doel is om zeer vroegtijdig te constateren of een kind ‘taalrijp’ is voor instroom naar een basisschool en om bij te sturen om taalachterstand te voorkomen. Indicatoren Er zijn nog geen indicatoren ontwikkeld. Beoogd resultaat 2: vergroting van de leesmotivatie en leesplezier Toetsingsinstrument Leesmonitor (nulmeting bij implementatie en jaarlijkse meting) Indicatoren • 20% toename van aantal gebruikte projecten uit de leesbevorderings-programma’s voor kinderen van 0-4 jaar • 100% van de basisscholen maakt gebruik van een of meerdere leesbevorderings en mediawijsheidprojecten • In het klanttevredenheidsonderzoek onder de scholen scoort BE minimaal een 7: - Indicatoren service ( uitleensysteem, vrijwilligers, leesconsulent) - Toegevoegde waarde leesconsulent - Inhoud, verzorging, volledigheid projecten - Collectie • 85% van de basisschoolleerlingen maakt gebruik van de BOS-collectie • 40% van de 0-4 jarigen maakt gebruik van de BOS-collectie De resultaten zijn behaald 2 jaar na de implementatie op een Spilcentrum of individuele basisschool.


47

A3: Product 1: de Bibliotheek op School en Spilcentra 3.1 Voorbereiding en ontwikkeling; de pilot Tongelre In de periode januari 2012- juli 2012 is er, in samenwerking met de gemeente Eindhoven en de schoolbesturen SKPO en Salto, een pilot uitgevoerd op een viertal scholen in Tongelre. Op deze scholen is een bibliotheekvoorziening gerealiseerd voor kinderen vanaf 4 jaar en ondersteunt een leesconsulent van de BE de scholen op het gebied van leesbevordering. De doelstellingen van de pilot waren: - versterken relatie tussen de BE, schoolbesturen en scholen door intensieve samenwerking; - handhaven/vergroten leesbevordering en mediawijsheid voor kinderen van 4-12 jaar door collectie boeken en expertise van leesconsulenten in scholen te brengen; - inzicht in mogelijkheden en onmogelijkheden van de bibliotheek op school ten behoeve uitrol rest van Eindhoven. Op basis van de uitgevoerde evaluatie kunnen we constateren dat de doelstellingen zijn gerealiseerd. Er is een duurzame en structurele samenwerking ontwikkeld, leesbevordering is gestimuleerd en we hebben beter zicht gekregen op de mogelijkheden/onmogelijkheden. Eén van de inzichten die we hebben gekregen is dat de voorschoolse voorzieningen betrokken moeten worden bij de bibliotheekvoorziening en er daarom een aanbod aanwezig moet zijn voor de 0-4 jarigen.

3.2 Opbouw van het product Het beschikbaar zijn van leuk en goed leesmateriaal is een randvoorwaarde voor het stimuleren van lezen. Het product behelst meer dan het eenmalig plaatsen van boeken in kasten op scholen. Een leuke, aantrekkelijke en veel gebruikte bibliotheekvoorziening vraagt om de volgende zaken: 1. Een goede collectie; 2. Een achtergrond collectie; 3. Een boeiende presentatie; 4. Het uitlenen (en weer terugbrengen); 5. Actualisatie en vervanging van de collectie; 6. Informatie over gebruik en leesgedrag.

3.3 Een goede collectie De BE neemt verantwoordelijkheid voor het samenstellen en ter uitlening beschikbaar stellen van een goede collectie. De BE blijft eigenaar van en verantwoordelijk voor de collectie. Een eerste vereiste voor een rijke leesomgeving is de beschikbaarheid van een ruime collectie dicht bij het kind. De collectie moet aansluiten bij de leeservaring, ontwikkelingsbehoeften en interesses van kinderen. De collectie wordt ingezet voor gebruik op school en voor het thuisgebruik door de leerlingen. De BE stelt een actuele collectie samen voor 0-12 jarigen op basis van de volgende criteria: 1. De collectie sluit aan bij de belevingswereld van kinderen - De samenstelling van de collectie is gebaseerd een landelijk toegepaste formule. - 40% verhalen en 60% informatief

48


2. De collectie ondersteunt de ontwikkeling van taal- en leesvaardigheid van kinderen. - De collectie sluit aan bij de verschillende niveaus van leeservaring van kinderen - Boeken voor kinderen met leer- en leesproblemen - Boeken gericht op activerend leren - Boeken aansluitend op specifieke doelgroepen zoals bijvoorbeeld dyslexie of hoogbegaafdheid. 3. De collectie sluit aan bij de specifieke wensen van de school - De school kan een voorkeur opgeven voor accenten op specifieke onderdelen van de collectie, bijvoorbeeld kunst en cultuur - De collectie die al op school aanwezig is mag worden opgenomen in de collectie van de BOS mits deze voldoet aan de uitgangspunten en uitgeleend mag worden. - De BE zorgt voor de opschoning van de bestaande collectie. 4. De omvang van de collectie is gemiddeld 5 boeken per kind.

3.4 Een achtergrondcollectie Op de scholen is een collectie aanwezig die voldoende is voor het dagelijkse gebruik. Bij vernieuwing en vervanging van de collectie op de school wordt goed gekeken naar de actualiteit en het gebruik. De op de centrale bibliotheek aanwezige jeugdcollectie functioneert ook als achtergrondcollectie voor de scholen. Voor boeken, speciale projecten of voor kinderen met een specifieke behoefte of wens, kunnen er bestellingen geplaatst worden via het uitleensysteem op de school. Regelmatig worden boeken vanuit de centrale bibliotheek naar de school gebracht en weer opgehaald. De achtergrondcollectie bestaat uit 2 boeken per kind.

3.5 Een boeiende presentatie De BE zorgt voor, en bekostigt de inrichting. Ook zorgt de BE dat de boeken geplaatst worden. De BE blijft eigenaar en is verantwoordelijk voor de geplaatste inrichtingselementen. Gebruiksgegevens uit de Makkelijk Lezen Pleinen en bibliotheek retail concepten wijzen uit dat er door een aantrekkelijke frontale presentatie van boeken 20 tot 40% meer geleend wordt door kinderen (en volwassenen). Dit onderstreept het belang van een inrichtingsconcept dat bijdraagt aan het gebruik. Het is van belang dat de collectie geplaatst wordt in een gemakkelijk toegankelijke ruimte op het Spilcentrum of de school. Hierbij valt te denken aan een gang, bestaand lokaal, gemeenschappelijke ruimte van een brede school of hal etc. Indicatief: voor een school van ongeveer 200 leerlingen betekent dat ca. 18 m2 - 30m2. Uiteraard hangt de gekozen ruimte af van de mogelijkheden van het betreffende Spilcentrum of school. De BE denkt mee over een goede plaatsing van de collectie. De BE heeft een ontwerper/meubelproducent opdracht gegeven om een inrichtingsconcept te ontwikkelen dat aansluit bij de uitgangspunten voor de plaatsing. 1. Frontale presentatie 2. Veel beeld, zo min mogelijk tekst 3. Mogelijkheid om er te verblijven: actieve leeshouding ( aan bijv. leestafel) en gemakkelijke leeshouding ( in bijv. een bank) 4. Thematische indeling - Duidelijk onderscheid in boeken voor startende lezers en meer ervaren lezers - Boeken voor kinderen vanaf 8 jaar zijn te vinden op thema, duidelijk - herkenbaar met beeld en kleur, wat aansluit bij de indeling in de bibliotheekvestigingen. - Mogelijkheid om tijdelijke thema’s of seizoensgebonden thema’s te presenteren die op school op dat moment actueel zijn


49

5. Eventueel flexibel en multifunctioneel inzetbaar (verrijdbaar en mee te nemen naar de groep) 6. Interactief 7. Kinderen kunnen zelf thema-opstellingen maken 8. Kinderen kunnen met elkaar communiceren over gelezen boeken

3.6 Het uitlenen (en weer terugbrengen) De Bibliotheek ondersteunt de school en Spilcentra bij het organiseren en monitoren van het uitleenproces. De BE faciliteert het uitleenproces door het beschikbaar stellen van software ten behoeve van de uitleen administratie. Er zijn verschillende mogelijkheden om het dagelijkse beheer van het uitleenproces op school te regelen. Bij soortgelijke projecten in Nederland wordt gewerkt met vrijwilligers, zoals(groot)ouders of direct omwonenden van de school of het Spilcentrum die de school graag ondersteunen. Steeds vaker worden met succes leerlingen van groep 7 en groep 8 ingezet. BE kijkt samen met de school naar een goede oplossing voor het uitlenen. Als het Spilcentrum kiest voor het werken met vrijwilligers werft ze vrijwilligers via haar netwerk en onderhoudt de contacten met hen. Na de werving verzorgt de BE de instructie en training van de vrijwilligers op het gebied van bibliotheektaken (zoals advies aan leerlingen), het gebruik van de bibliotheeksoftware en het gebruik van online informatiebestanden. Als de school kiest voor leerling participatie en wil werken met leerlingen van groep 7 en 8 kan de BE ook ondersteunen bij de opzet hiervan. Eerdere ervaringen, zoals de pilot Tongelre, leren dat leerling participatie zorgt voor een groter gebruik van de collectie. Bovendien zorgt het beheer door leerlingen voor een goede verbinding tussen lezen op school en lezen thuis. De school kiest de vorm die het beste bij haar past. De leesconsulent zal hierbij adviseren en begeleidt de invoering van de uitleenvorm. Uitgangspunt is dat leerkrachten, pedagogisch medewerkers en kinderen van 0-12 jaar gebruik maken van de collectie voor vrij lezen op school, voorlezen in de kinderopvang/peuterspeelzaal, gebruik maken van de collectie ter ondersteuning van de lesstof en voor thuis lezen. De ervaring vanuit de pilot Tongelre wijst uit dat 10-15 uur openstelling per week, onder en na schooltijd, gewenst is. Uiteraard verzorgt BE de instructie voor vrijwilligers/ kinderen van groep 7/8 die de collectie op het Spilcentrum gaan beheren.

3.7 Actualisatie en vervanging van de collectie De BE controleert de kwaliteit van de collectie en vervangt of actualiseert in overleg met de school of Spilcentra de collectie. De BE blijft eigenaar van de collectie en de inrichtingselementen van de bibliotheek op de Spilcentra. De Spilcentra krijgen de collectie en inrichtingselementen in bruikleen en worden geacht als goed huisvader zorg te dragen voor hetgeen in bruikleen is gegeven. Op basis van ervaring gaat de bibliotheek uit van ongeveer 20% vervanging en actualisatie per jaar.

50


3.8 Informatie over gebruik en leesgedrag De BE stelt een leesconsulent beschikbaar die de Spilcentra onder andere ondersteunt en adviseert over het gebruik van de collectie (thema’s, projecten), leesgedrag en leesniveau op individueel en groepsniveau. Op ieder Spilcentrum stelt de BE software ter beschikking ter ondersteuning van het uitleenproces. Deze software biedt de volgende mogelijkheden: • Het beheer en gebruik van de collectie • Ter ondersteuning van leesbevordering door middel van ‘aanraders’ • Voor toegang tot internet en informatiebronnen van BE • Ter ondersteuning van informatie-educatie • Op aanvraag, via de leesconsulent, rapportages met betrekking tot het leesgedrag/niveau van de leerling en/of groep • Monitoring (via de leesconsulent) Zowel leerlingen, leerkrachten en vrijwilligers kunnen er op eenvoudige wijze mee werken. Essentieel is de professionele ondersteuning van de leesconsulent.


51

A4: Product 2: Beter lezen en voorlezen 4.1 De opbouw van het Product Het product bestaat uit de volgende elementen: 1. Leesbevordering 0-4 jarigen 2. De VoorleesExpress 3. Junior leesrijbewijs 4. Cursussen leescoördinator en medewerkers scholen en kinderopvangorganisaties. 5. De taalmonitor 6. De leesmonitor. 7. Deskundig advies en ondersteuning. 8. Specifieke doelgroepen 9. Landelijke leesbevorderingcampagnes

4.2 Leesbevordering 0-4 jarigen De BE ondersteunt bij het opstellen van een voorleesplan, het verhogen van ouderbetrokkenheid en het op aanvraag uitvoeren van programma’s en projecten. Het programma voor 0-4 jaar is gebaseerd op het programma ‘boekstart in de

kinderopvang’ en heeft als doel

kinderen in de leeftijd 0-4 intensief met lezen en boeken in aanraking te brengen. Er wordt breed ingezet op structureel (voor)lezen, deskundigheidsbevordering van de pedagogisch medewerkers en ouderbetrokkenheid. Met de voorleescoördinator van de kinderopvang/peuterspeelzaal stelt de leesconsulent een voorleesplan op waarbij voorlezen een onderdeel wordt van het dagprogramma. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen die veel voorgelezen worden een grotere woordenschat hebben en een goede basis hebben om een start te maken op de basisschool. Van de kinderen die niet of nauwelijks zijn voorgelezen heeft slechts 30% voldoende woordenschat om die goede start te maken. De leesconsulent kan de kinderopvang/peuterspeelzaal ondersteunt bij de verhoging van de ouderbetrokkenheid bij het voorlezen.

4.3 VoorleesExpress

De VoorleesExpress is een project waarbij kinderen tussen de 2 en 8 jaar met een taalachterstand wekelijks thuis worden voorgelezen door enthousiaste vrijwilligers. Dit stimuleert de taalontwikkeling van kinderen, verrijkt de taalomgeving in huis en brengt mensen met elkaar in contact. Voor de VoorleesExpress is het interactief voorlezen dé manier om kinderen bekend te maken met de Nederlandse taal, boeken en verhalen. Door de taalomgeving van jonge kinderen te verrijken, krijgen zij meer plezier in boeken en (voor)lezen, doen zij meer leeservaringen op en worden de vaardigheden in (ontluikende) geletterdheid bevorderd. De VoorleesExpress levert zo veel mogelijk zorg op maat. Alle vrijwilligers worden op hun taken als voorlezer voorbereid door middel van een workshop interactief voorlezen, informatie over voorlezen en zij worden intensief begeleid tijdens het voorleestraject. Zij kijken wat binnen de gezinssituatie mogelijk is om het voorlezen een blijvende plek te geven in de dagelijkse routine. De volgende opties op dit product zijn op aanvraag leverbaar, tegen een kostendekkende vergoeding door

52


eindgebruiker of intermediair ∑ VoorleesExpress basis: deelname van 20 weken aan de VoorleesExpress. ∑ Voortraject: workshop interactief voorlezen aan ouders op locatie.

4.4 Junior leesrijbewijs Er is per leerjaar een leesrijbewijs. Vanaf groep 1 tot en met groep 8 nemen ieder jaar leerlingen deel aan een project dat verzorgd wordt door de BE. Deze rijbewijzen bevatten een doorgaande lees/leerlijn met een oplopende moeilijkheidsgraad. De BE werkt via het junior leesrijbewijs in een doorgaande leerlijn aan onderstaande vaardigheden: • Stimuleren woordenschat door middel van voorlezen • Stimuleren zelf lezen • (Her)kennen van verschillende soorten boeken • Kiezen van juiste boek • Verwerken en begrijpen van informatie Eindresultaat is dat leerlingen gemotiveerd zijn om te lezen, positieve leeservaringen hebben en kennis hebben van jeugdliteratuur. Gedurende de basisschooltijd is er per groep een apart programma passend bij de leeftijd en het leesniveau van de kinderen. De programma’s worden door de leesconsulent samen met de leescoördinator opgezet en uitgevoerd. Groep

Element

toelichting

1-2

Ik help de schoolbieb

Leesbevordering en stimulering leesplezier

3

Ik ben leeskampioen

Leesbevordering en ondersteuning onderwijs

4

Ik lees kilometers

Leesbevordering en leren lezen

5

Boekentest en lezen maar

Leesbevordering en leespromotie

6

Leesroutine

Leesroutine opbouwen

7

Leesbingo

Leesbevordering en leespromotie

8

Nationale voorleeswedstrijd

De beste voorlezer van Eindhoven

9

Boek en filmproject

‘bekijk het maar’

4.5 Cursussen leescoördinator en medewerkers De basis voor de verbetering van het niveau is het meerjarenleesplan dat op een door de BE methodisch ondersteunde wijze gemaakt wordt door de leescoördinator van de school en Spilcentra en de voorleescoördinator van de kinderopvang organisatie. De BE biedt de cursus Open Boek aan (4 dagdelen), aan de leescoördinatoren van de scholen en kinderopvangorganisaties. Tijdens deze cursus wordt, onder deskundige begeleiding, een meerjarenleesplan gemaakt op basis van de situatie en ambities van de school. De BE adviseert om de coördinatie van alle leesbevorderingsactiviteiten, ook de bestaande, bij de leescoördinator te beleggen. Samen met de leesconsulent draagt de leescoördinator zorg voor de uitrol binnen het Spilcentrum. De school bepaalt uiteraard de omvang van de in te zetten uren van de leescoördinator. Als richtlijn wordt uitgegaan van 80 uur per jaar. De voorleescoördinator van de kinderopvang/peuterspeelzaal volgt de cursus voorleescoördinator van 3 dagdelen.


53

Ook deze cursus wordt verzorgd door de BE. De cursus is gericht op kennis over jeugdboeken en vaardigheden hoe voorlezen intern een centrale plek te geven middels een structureel voorleesplan. De (voor)leescoördinator kan uiteraard altijd voor advies terugvallen op de leesconsulent. Naast de cursus Open Boek voor (voor) leescoördinatoren biedt de BE ook cursussen aan op aanvraag voor medewerkers en eventueel ouders.

4.6 De taalmonitor De BE gaat een taalmonitor ontwikkelen op basis van de 3000 woorden die kinderen op 4-jarige leeftijd horen te kennen. Insteek is alle peuters te testen zodat het taal- ontwikkelingsniveau op 4 jarige leeftijd goed in beeld is, als de basisschool start. Zo ontstaat de mogelijkheid om nog voortijdig eventuele (dreigende) achterstanden te voorkomen en aan te pakken. Voor het basisonderwijs is het belangrijk dat kinderen ‘taalrijp’ starten, ten slotte zijn opgelopen achterstanden zeer moeilijk om in te lopen.

4.7 De leesmonitor De BE biedt een monitor aan waarmee leesgedrag en gebruik van media gemeten kan worden. De BE adviseert de scholen en Spilcentra naar aanleiding van de resultaten. Om tijdig te kunnen anticiperen en bijsturen maar ook om te meten wat effecten zijn gebruikt de bibliotheek een leesmonitor om de scholen en partners van de Spilcentra te ondersteunen en adviseren bij de ontwikkeling van de taal-, lees-, informatie en mediavaardigheden van ‘hun’ kinderen. De taalmonitor wordt ingezet in de voorschoolse periode en de leesmonitor op de basisschool. De leesmonitor signaleert leesgedrag, effectiviteit en gebruik van verschillende media. De monitor geeft de richting aan waarin interventies nodig zijn om kinderen aan het einde van de basisschool voldoende taal-, lees-, informatieen mediavaardig te laten zijn. De leesconsulent kan ondersteunen en adviseren met betrekking tot de benodigde interventies.

4.8 Deskundig advies en ondersteuning De professionele leesconsulenten van de BE ondersteunen leerkrachten bij het opzetten van leesbevorderingsactiviteiten en activiteiten op het gebied van mediawijsheid en leveren vanuit hun expertise advies. Samen met de leescoördinator van school is de leesconsulent de stuwende kracht achter leesbevordering. Scholen kunnen teamleden laten opleiden tot leescoördinator. Ieder Spilcentrum/school krijgt ondersteuning van de leesconsulent. Natuurlijk houdt de leesconsulent de leescoördinator op de hoogte van ontwikkelingen rond leesbevordering die interessant zijn voor het schoolteam. Mocht er uit de samenwerking tussen de verschillende instellingen behoefte ontstaan aan verdere deskundigheidsbevordering dan kan de BE, afhankelijk van de wensen, die op maat aanbieden. Eventueel kan de leesconsulent hiervoor ingezet worden.

54


A5: Product 3: media wijsheid Er is per leerjaar een Digitaal rijbewijs. Vanaf groep 1 tot en met groep 8 nemen ieder jaar leerlingen deel aan een project dat verzorgd wordt door de BE. Deze rijbewijzen bevatten een doorgaande lees/leerlijn met een oplopende moeilijkheidsgraad. De BE werkt via het junior digitaal rijbewijs in een doorgaande leerlijn aan onderstaande vaardigheden: ∑ Bepalen van de leertaak • Zoek strategieën toepassen • Lokaliseren van informatie • Gebruiken van informatie • Verwerken van informatie • Evalueren van informatie Eindresultaat is dat leerlingen naast de instrumentele vaardigheden beschikken over informatievaardigheden om optimaal te participeren in de complexe informatiemaatschappij. De BE heeft al diverse producten ontwikkeld betreffende mediawijsheid. Een aantal leesconsulenten is opgeleid tot gecertificeerd mediacoach. Op korte termijn zullen meer medewerkers opgeleid worden. De leesconsulenten gaan m.n. op de basisscholen, zowel aan leerlingen als leerkrachten op verschillende niveaus, actief programma’s aanbieden ter bevordering van competenties op het gebied van mediawijsheid. Deze beperken zich niet tot vaardigheden, de nadruk zal daarbij zeker komen te liggen op de (veilige) omgang met nieuwe media ( betrouwbaarheid sites, cyberpesten etc.) en de (onbeperkte) mogelijkheden. Daarbij zullen we blijven aanhaken op de maatschappelijke ontwikkelingen. Per groep is er een programma dat past bij de specifieke groep. De nadruk bij mediawijsheid voor wat betreft de kinderen ligt bij het basisonderwijs. Voor de groep 0-4 is er een programma in ontwikkeling dat zich meer op de ouders richt. leeftijd

leerlijn

toelichting

0-4

(Nog in ontwikkeling)

Product wordt ontwikkeld samen met kdv organisaties

Groep 1-2

Digitaal boek maken

Woordenschat, taalontwikkeling, digitale vaardigheden

Groep 3

Letters en woorden, digitaal

Digitale vaardigheden, lees en schrijfvaardigheid

Groep 4

Schrijven en publiceren

Vergroten woordenschat, digitale vaardigheden, begrijpend lezen

Groep 5

Soorten media

Bewustwording verschillende media en mogelijkheden

Groep 6

Inzet van reclame

Gebruiken verschillende media, eigen houding en gedrag

Groep 7

Imago en identiteit

Bewustwording eigen ik op internet

Groep 8

Omgaan met sociale media

Wijs en effectief gebruik van internet

Groep 1/2: Creatief met taal door maken van digitaal boek Een digitale tekening maken met letters en woorden dat resulteert in een boek. Vanuit vaste thema’s of thema die school aangeeft. In groepsgesprek samen een ‘boek’ lezen. Doel: kennis van letters en woordenschat stimuleren, taalontwikkeling vergroten en computervaardigheden vergroten Les van 1,5 uur of 2x 45 minuten door MediaCoach: uitleg en opdracht Groep 3: Letters en woorden op de computer Kinderen leren basisvaardigheden van Word door middel van opdrachten die taalontwikkeling bevorderen. Doel: computervaardigheden vergroten met Basis Word Les van 1 uur door MediaCoach: uitleg en opdrachten, eventueel na les nog aan doorwerken.


55

Groep 4: Taalontwikkeling door schrijven en publiceren teksten Kinderen maken vanuit eigen onderwerp een korte tekst op de computer. Hiermee oefenen ze met opbouw van zinnen, spelling en lezen. Dit ‘leuken ze op’ door middel van Word-Plus vaardigheden zoals plaatjes toevoegen/ verschuiven/aanpassen, wordart en copyright. Doel: inzetten van computervaardigheden voor vergroten woordenschat Les van 1,5 uur door MediaCoach: uitleg en opdracht, eventueel na les nog aan doorwerken. Na groep 4 kunnen scholen kiezen uit 2 richtingen: Richting 1: Reclame en social media Groep 5: Verschillende soort media Verschillende soorten media (krant, tv, internet, folders, banieren etc) laten zien, gesprek aangaan wat mogelijkheden en gevaren zijn. Opdrachten gericht op herkenning en begrip door bv. maken van reclameposter. Doel: bewustwording verschillende soort media Les van 1,5 uur door MediaCoach: theorie en opdracht, eventueel na les nog aan doorwerken Groep 6: Toepassen van reclame Kennis en vaardigheden aanleren om reclame via internet beter te begrijpen en interpreteren. Opdracht gericht om inhoud en boodschap kritisch te bekijken. Doel: begrip en bewustwording bijbrengen van de boodschap door de media. Les van 1,5 uur door MediaCoach: theorie en opdracht, eventueel na les nog aan doorwerken. Groep 7: Imago en identiteit Hoe kun je je imago verantwoord op internet zetten en wat kan er mis gaan? Doel: bewustworden eigen ik op het net Les van 1 uur door MediaCoach: theorie en opdracht, eventueel na les nog aan doorwerken. Groep 8: Omgaan met social media Hoe kun je het beste omgaan met sociaal media? Tips en Tops. Doel: wijs gebruik van internet Les van 1 uur door MediaCoach: theorie en opdracht, eventueel na les nog aan doorwerken. Richting 2: spreekbeurt en presentatie Gericht op: vergroten van zoeken presentatievaardigheden en kennis media Groep 5 Spreekbeurt A: informatie zoeken in boeken Hoe kies je een geschikt boek voor een werkstuk of spreekbeurt en hoe zet je de informatie om naar een goede presentatie? Groep 6 Spreekbeurt B: Informatie zoeken op internet en betrouwbaarheid Op internet is heel veel informatie te vinden maar hoe weet je nu of hetgeen je gevonden hebt betrouwbaar en bruikbaar is. Mag je alles zomaar overnemen van internet? Ook wordt ingegaan op auteursrecht en privacy. Groep 7 Spreekbeurt C: Powerpoint Een spreekbeurt of presentatie wordt leuk als je er een powerpoint van kunt maken. En nog leuker wordt het als je de juiste tips en trucs weet om je publiek te verrassen. Groep 8 Spreekbeurt D: Prezi Prezi is naast powerpoint de meest gebruikte vorm van digitale presentatie, maar nog niet heel erg bekend. In deze workshop leer je hoe Prezi werkt en wat je er allemaal mee kunt doen. Voordeel van deze tool is dat hij online, dus overal beschikbaar is.

56


A6: Extra aanbod Producten op maat Naast de projecten in het basisaanbod biedt de bibliotheek op aanvraag ook extra projecten rondom leesbevordering en mediawijsheid aan. Hiermee kan de school diepgang of verbreding toevoegen. Specifieke Doelgroepen Kinderen met dyslexie hebben moeite met lezen en daarmee is het niet vanzelfsprekend dat zij plezier hebben in lezen. Als gevolg daarvan kan hun taalontwikkeling ook achterblijven. Speciaal voor deze kinderen biedt de bibliotheek een special gericht op het stimuleren van leesplezier. In samenspraak met de scholen wil de bibliotheek ook een passend aanbod voor meer en hoogbegaafde kinderen ontwikkelen. Landelijke leesbevorderingscampagnes Bibliotheek, school en kinderopvang kunnen meeliften op de publiciteit van de landelijke promotiecampagnes om lezen te stimuleren zoals de Nationale voorleesdagen, de Kinderjury en de Kinderboekenweek. Jaarlijks worden met de school prioriteiten gesteld voor de inzet van activiteiten rond de landelijke leesbevorderingscampagnes zoals de Kinderboekenweek, de Nationale Voorleesdagen en de Kinderjury. De BE adviseert over de manier waarop deze campagnes in te zetten ten behoeve van de leesbevordering. Ook biedt de BE ondersteuning in de vorm van materialen en aankleding, maar ook door bijvoorbeeld een kinderboekenschrijver uit te nodigen. De sleutel voor succes is de inzet van expertise vanuit de bibliotheek maar vooral ook vanuit de basisscholen voor- en buitenschoolse organisaties. Bij elk van deze partner organisaties komt er wat betreft de bibliotheek een door de bibliotheek opgeleid teamlid die als leescoördinator het programma tot een succes kan maken. Stadsbrede producten Vanuit de bibliotheekorganisatie zijn er activiteitenbegeleiders die ingezet kunnen worden door scholen om thematisch aan de slag te gaan. De begeleiding en de inzet van materialen van de bibliotheek wordt door de bibliotheek verzorgd. Eventuele extra kosten en inspanningen in verband met bezoekjes etc. worden door de school zelf verzorgd. Thema’s • Kunst • Normen en Waarden • Natuur • Geschiedenis • Techniek • Lichaam ( ook seksualiteit) • Eten/drinken (culturen, feesten, gezond/ongezond) • Specials: verkiezingen bijvoorbeeld Uitgangspunten: - 8 thema’s - Onverdeeld in 3 clusters te weten onderbouw, middenbouw, bovenbouw - 25 boeken per cluster ( dus 75 boeken per thema) - 70 scholen - 8 weken per project, 4 projecten per school per jaar - Cyclus van 2 jaar - Projecten rouleren gedurende schooljaar langs scholen volgens rooster - Schoolbreed


57

- Gericht op informatie en vergroten lees- en mediavaardigheden/competenties - Voor 3-5 jaar ontwikkelen - Extra activiteiten /etalages in Witte Dame - Scholen schrijven in Bij de stadsbrede projecten wordt zoveel als mogelijk de samenwerking gezocht met de partners in de stad. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om (culturele) instellingen en bedrijven zoals Brainport, CKE, Design Academy, musea, ASML, Philips en de TU. Naast de projecten in het basisaanbod biedt de bibliotheek op aanvraag ook extra projecten rondom leesbevordering en mediawijsheid aan. Hiermee kan de school diepgang of verbreding toevoegen.

58


A7: Randvoorwaarden en uitgangspunten Het programma Wijzer! met taal & media is een programma dat samen met de partners in de stad (scholen, kinderopvang) vormgegeven en uitgevoerd wordt. Medio 2013 wordt er een intentieverklaring afgesloten tussen alle partners over de uitvoering van het programma (na de besluitvorming in de gemeenteraad rond april 2013) waarbij er afspraken gemaakt worden over de planning en de praktische invulling van het concept. De elementen die in de intentieverklaring opgenomen worden zijn onder andere: • Het concept van de Bibliotheek op Spilcentra geldt in principe voor alle Spilcentra en individuele basisscholen in Eindhoven • Alle partijen spreken de intentie uit dat hun organisatie alle medewerking verleend om de Bibliotheek op Spil te laten slagen. • In de uitwerking is nadrukkelijk ruimte voor wensen van partijen. • De collecties, programma’s en expertise van de BE zijn van hoge kwaliteit. • De BE werkt ondersteunend aan het basisonderwijs en kinderopvang/peuterspeelzaal. • Het Spilcentrum/ de basisschool is voor de plaatsing van de collectie de eerste gesprekspartner van de BE • Spilcentra/scholen streven er naar dat de collectie toegankelijk is voor alle kinderen van het Spilcentrum of de school gedurende 10-15 uur per week onder en na schooltijd. • Vanuit de school en de VVE organisatie is een ‘(voor)leescoördinator’ 1e aanspreekpunt en kartrekker binnen school • Jaarlijkse evaluatie


A8: Implementatie en planning

Legenda:

SPIL

Wijkvestiging

BO

Op de plattegrond is te zien welke wijkbibliotheken er zijn en hoe deze overgaan in bibliotheken op school.

59

60


Het gaat hierbij om de volgende scholen/VVE organisaties en wijkvestigingen (bron gemeente Eindhoven 1 oktober 2012): Filiaal bibliotheek

Nr

Basisschool/VVE

Kinderen Jonger dan 4 jaar

Leerlingen ouder dan 4 jaar

Totaal aantal leerlingen

Mensfort

01

Atalanta

36

281

317

Woenselse Heide

03

Beemden, De/Ekkersbeek

266

266

Stratum

04

BeppinoSarto

Vaartbroek

05

Bijenkorf, De

77

179

256

416

416

Mensfort

06

Boschakker

152

190

342

Woenselse Heide

07

Boschuil, De

84

1.073

1.157

Mensfort / Centrale

08

Fellenoord

57

166

223

Stratum

09

Floralaan

80

562

642

68

AchtseBarrier

10

Gunterslaer

205

273

Vaartbroek

11

Handreiking, De

247

247

Gestel

12

Hanevoet

265

265

Stratum / Centrale

13

Hasselbraam, De

262

262

Gestel

14

Hobbitstee, De

163

163

Gestel

16

Internation School

Gestel / Centrale

17

Jan van Nieuwenhuizen (SO 0/98)

n.b.

492

492

n.b.

n.b.

Gestel

18

Kameleon, De

53

294

347

Gestel

19

Karel de Grote

71

149

220

Herzenbroeken

20

Karregat, 't

95

271

366

AchtseBarrier

21

Klapwiek, De

41

320

361

Stratum

22

Klimboom, De

116

381

497

AchtseBarrier

23

Klimwijs

28

327

355

Woenselse Heide

24

Korenaar, De (SO 23/175) 35

161

196

Mensfoort

70

Korenaar, De (SO 31/269)

Vaartbroek

25

Louis Buelens

Mensfort

26

Mgr. Bekkersschool (SO 0/223)

n.b.

n.b.

n.b.

Strijp

71

Mgr. Bekkersschool (SO 0/223)

n.b.

n.b.

n.b.

n.b.

AchtseBarrier

27

Mytylschool (SO 0/185)

AchtseBarrier

28

Onder de Wieken

Vaartbroek

29

Online (SO 0/346)

Woenselse Heide

30

Ontmoeting, De

25

n.b.

n.b.

216

216

316

341

Mensfort

31

Opbouw, De

24

263

287

Herzenbroeken

32

P.C. BS 'De Boog'

32

259

291

Mensfort

33

Palet, 't

84

181

265

Vaartbroek

34

Petraschool (SO 0/160)

Mensfort

35

Rapenland

111

317

428

Stratum / Centrale

36

Reigerlaan, De

73

432

505


Filiaal bibliotheek

Nr

Basisschool/VVE

Kinderen Jonger dan 4 jaar

Leerlingen ouder dan 4 jaar

Totaal aantal leerlingen

Stratum

38

Reis van Brandaan, De (SO 0/74)

n.b.

n.b.

n.b.

Mensfort

37

Reis van Brandaan, De (SO 0/99)

n.b.

n.b.

n.b.

Strijp

40

Rungraaf, De (SO 0/100)

n.b.

n.b.

n.b.

Vaartbroek

39

Rungraaf, De (SO 0/120)

n.b.

n.b.

n.b.

Mensfort

41

Salto BS "De Driesprong"

50

161

211

Strijp

42

Salto BS Drents Dorp

13

90

103

Vaartbroek

43

Salto Cornelis Jetses

35

235

270

Strijp / Centrale

44

Salto de Bergen

46

179

225

Strijp / Centrale

45

Salto de Driestam

376

376

Strijp

46

Schakel, De

35

221

256

Woenselse Heide

47

Schelp, De

17

196

213

Meerhoven

48

Slingertouw, 't (1)

160

632

792

Meerhoven

72

Slingertouw, 't (2)

80

250

330

Gestel

49

Springplank, De

28

235

263

AchtseBarrier

50

St. Antonius

32

335

367

Meerhoven

51

St@rtbaan, De

152

600

752

Gestel

52

Startblok 't

153

307

460

n.b.

Woenselse Heide

74

Taalbrug, De (Leuvenlaan)

Woenselse Heide

53

Taalbrug, De (SO 0/175)

n.b.

n.b.

175

175

Stratum

54

Talisman, De

84

466

550

Mensfort

55

TarieqIbnoeZiyad (SO 23/267)

n.b.

n.b.

n.b.

Woenselse Heide

56

Tempel, De

105

209

314

Strijp

57

Theresia

29

242

271

Strijp / Centrale

58

Trinoom, De

73

547

620

Gestel / Centrale

59

Troubadour, De

91

254

345

Strijp

60

Trudo

33

225

258

33

216

249

135

135

n.b.

n.b.

n.b.

Vaartbroek

73

Tweelingen, De (bb)

Vaartbroek

61

Tweelingen, De (ob)

AchtseBarrier

62

Vierring, De

Woenselse Heide

63

Vijfkamp, De (SO 0/150)

Vaartbroek

64

Vrije School Brabant

215

215

Stratum

65

Vrije school De Regenboog

356

356

Woenselse Heide

66

Vuurvlinder, De

230

315

85

Vaartbroek

67

Weth.van Eupen

95

312

407

Stratum

68

Wilakkers, De

117

311

428

Stratum

69

Zevensprong, De

23

145

168

61

62


Bijlage B:

Kenniswerkplaats

Van Centrale Bibliotheek naar Kenniswerkplaats De Kenniswerkplaats is dé katalysator voor een lerende gemeenschap met ambitie. De BE en de deelnemende partners stimuleren, organiseren en faciliteren.


63

B1: De Kenniswerkplaats: onze inzet We zetten in op de omvorming van de huidige Centrale Bibliotheek in de Witte Dame tot een Kenniswerkplaats(werktitel). Deze Kenniswerkplaats is een bruisend centrum voor media, educatie en persoonlijke ontwikkeling. Het is dé plek in Eindhoven waar ‘de nieuwsgierige Mensch’ makkelijk binnenloopt, kennis deelt met anderen en experimenteert met de nieuwste technologische gadgets. Hier organiseren en faciliteren we activiteiten ter vergroting van de persoonlijke ontwikkeling van burgers.

De Brainport-ambitie 2020 ‘De ambitie is helder: de regio Eindhoven wil uitgroeien tot de best presterende regio van Nederland, tot een van de technologisch meest innovatieve regio’s van Europa en tot de top 10 van de wereld. De route naar dit doel is geschetst in de Brainport 2020 agenda ‘Top economy, smart society’. Sleutelwoorden zijn: dynamische, goed bereikbare regio met sterke economie; magneetfunctie voor kenniswerkers; hoog voorzieningenniveau; sterke nationale en internationale uitstraling; betrokken samenleving met hoog zelforganiserend vermogen. De basis voor de toekomst van de regio is de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid (Triple Helix). De hechte samenwerking van deze partijen in dynamische, niet-hiërarchische structuren is het fundament onder Brainport. Ieder van de drie partijen speelt zijn eigen unieke rol.’

B1.2 Groei & persoonlijke ontwikkeling vergt sociale interactie De Kenniswerkplaats is laagdrempelig en openbaar; het is nadrukkelijk een sociale plek, een ontmoetingsplaats voor mensen die zich willen ontwikkelen. Kennis ontwikkel je immers vooral in interactie met elkaar. De Kenniswerkplaats is dé fysieke verbeelding dat leerprocessen in de 21e eeuw interactief, iteratief en intensief zijn. De Kenniswerkplaats stimuleert het samenwerken van mensen in groepen. De Kenniswerkplaats is er voor geïnteresseerden van alle leeftijden, alle opleidingsniveaus en alle achtergronden. Het staat open voor hoog opgeleiden en studenten tot aan burgers die een zetje in de rug nodig hebben om te participeren in onze gemeenschap. De Kenniswerkplaats is dé katalysator voor een lerende gemeenschap met ambitie.

B1.3 Van boeken krijgen je nooit genoeg! Naast alle aandacht voor nieuwe media en innovatie blijven boeken een belangrijke plaats vervullen in de Kenniswerkplaats. Het is onvoorstelbaar in welke mate boeken en bibliotheken sinds de uitvinding van de boekdrukkunst hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van mensen. Zowel fysieke boeken als e-books zijn in de Kenniswerkplaats verkrijgbaar en beschikbaar. Hoewel de distributiemodellen veranderen blijft leesbevordering van groot belang. Vanuit Bibliotheek.nl worden e-books voor leden beschikbaar gesteld. De Bibliotheek Eindhoven (BE) verzorgt locale marketing en communicatie en geeft leden ondersteuning bij het gebruik van de e-books. Het is het streven om de tarieven voor het uitlenen gelijk te laten blijven om het uitlenen laagdrempelig te houden. Wel wordt de collectie ingedikt waarbij de vaker gevraagde boeken makkelijk toegankelijk gepresenteerd worden en de overige boeken op aanvraag verkrijgbaar zijn. Een optie is om te experimenteren met nieuwe vormen van lenen, zoals ruilen en kooplenen.

64


B1.4 Leren = werken = spelen De mens is geboren om te leren, om zich te ontwikkelen. Werken, leren en zelfs spelen vloeien in de Kenniswerkplaats in elkaar over. Hoewel de ambitie serieus is “mensen faciliteren in hun persoonlijke ontwikkeling”, is de stijl van de aanpak lichtvoetig, onderzoekend, motiverend en inspirerend. De Kenniswerkplaats wordt ook voor scholen een interessante plaats om door hun leerlingen te laten bezoeken. Om kinderen actie-lerend (leren door te doen) met de moderne media om te leren gaan.

B1.5 Ruimte voor nieuwe activiteiten en thema´s De Kenniswerkplaats is heel veel meer dan een aanbod van klassieke bibliotheekdiensten. De Kenniswerkplaats biedt een breed aanbod aan activiteiten en verschillende faciliteiten die ondersteunend zijn aan de leerprocessen van Eindhovense burgers, aan hun persoonlijke ontwikkeling. Alle activiteiten zijn kennis intensief: het gaat om kennis ontsluiten, ontwikkelen, toepassen, evalueren en verspreiden. Om nieuwe kennis creëren, verzamelen en doorgeven. Om met elkaar leren en ontwikkelen. Door deze inspanningen wordt er een positieve bijdrage geleverd aan de individuele, sociaal-culturele ontwikkeling van mensen. De Kenniswerkplaats is de plaats waar Eindhoven als stad van kennis & innovatie, als hart van de brainport-regio een menselijk gezicht krijgt! Teneinde verdere scherpte te brengen in de uitwerking en samenwerking onderscheiden we binnen de Kenniswerkplaats een aantal thema’s. Rondom deze thema’s definiëren we doelgroepen, samenwerkingspartners, diensten en activiteiten. Deze thema’s komen uiteindelijk ook ruimtelijk tot uitdrukking door een indeling in verschillende sferen / zones.


65

B2: Kenniswerkplaats: wat is het? B2.1 De Kenniswerkplaats: een model voor samenwerking De BE voert een aantal eigen activiteiten uit in de Kenniswerkplaats. Daarnaast bieden we ruimte en faciliteiten voor activiteiten van andere partijen die een bijdrage kunnen leveren aan de persoonlijke ontwikkeling van Eindhovense burgers. Want net zoals de High Tech Campus en Strijp omgevingen zijn waarin kennistechnologische bedrijven respectievelijk cultureel-creatieve organisatie elkaar versterken, is de Kenniswerkplaats een dergelijke broedplaats voor organisaties en activiteiten in het domein van media, educatie & persoonlijke ontwikkeling. De Kenniswerkplaats is een concept ván en vóór dergelijke partners. Deze partners voegen waarde toe aan het totaal concept, brengen met hun deelname een specifieke doelgroep van bezoekers mee en genereren opbrengsten. De partners zullen bijdragen door hun kennis, expertise, mensen maar ook middelen in te brengen in de Kenniswerkplaats. Deze veelheid en de schaal van de activiteiten, en vooral synergie ertussen, is de sleutel tot succes. Wij nemen de ontwikkeling van de Kenniswerkplaats ter hand, in nauwe samenwerking met de gemeente en andere geïnteresseerde partijen. Bij een deel van de functies in de Kenniswerkplaats is sprake van publieke bekostiging. We maken echter een scherp onderscheid tussen publiek en privaat bekostigde activiteiten en voorkomen dat subsidiegelden worden ingezet voor marktactiviteiten. Ondersteunende functies zoals horeca, print- & copyshop zullen bijvoorbeeld kostendekkend draaien. We zullen ook, zonder onze onafhankelijkheid te verliezen, commerciële partijen betrekken bij de ontwikkeling van de Kenniswerkplaats, waaronder een of meerdere grotere technologiebedrijven. Dit is voor hen een uitgelezen kans om zich maatschappelijk te profileren en tegelijkertijd te profiteren van een interactie met een breed publiek. In de Kenniswerkplaats zijn ook volop ruimte en stimulansen voor zelforganiserende initiatieven. Vernieuwing en maatschappelijk rendement wordt in toenemende mate gegenereerd door de gepassioneerde ‘self-made’ experts, niet door grote instituties. De Kenniswerkplaats is in die zin een broedplaats voor educatieve creatie. Het kan hierbij zowel gaan om partners waarbij er een eenmalige of periodieke samenwerking is als om partners die structureel aanwezig zijn. Bijvoorbeeld door het organiseren of faciliteren van reële en virtuele uitwisseling in de vorm van conferenties, onderwijscafés, ronde tafelgroepen, symposia en seminars. Om de snel veranderende partners en functies zo efficiënt mogelijk te kunnen faciliteren, zullen wij gaan fungeren als modulair casco, zowel in organisatorische als in fysieke zin.

B2.2: Potentiële partners • Fontys Hogescholen

• Europe Direct, Informatiepunt Europa

• Design Academy

• Expat Center Brabant

• ROC Eindhoven, MBO, Stercollege, Educatie & Inburgering

• Brainport

• TUE

• Regionaal Historisch Centrum

• Volksuniversiteit Eindhoven

• Zelfstandige adviseurs op terrein van studieadvies,

• Centrum voor de Kunsten

beroepskeuze, coaching en loopbaanontwikkeling

• UWV en sociale dienst

• Vrijwilligerswerk Eindhoven

• Eindhovens Dagblad, Studio 040 en andere media-

• Kopie- en printshop

organisaties; • Technologie- & mediabedrijven zoals IBM, ASML, Philips, Microsoft

• Boekhandels • Dutch Design Week • Dutch Technolgy Week

66


B2.3: Kenniswerkplaats een transitieproces De hierboven geschetste conceptuele ‘outline’ is geeft een beeld voor de richting waarin de Kenniswerkplaats gestalte zal krijgen. De realisatie zal verlopen in een iteratief proces in samenwerking met verschillende partijen. We voorzien een groeipad waarin de activiteiten van de Kenniswerkplaats fasegewijs zullen groeien.

Debatteren en vergaderen Boeken lenen of

Rustig studeren

kopen

Laaggeletterd of

Gelijkgestemden

digibeet

ontmoeten

Vrijwilligerswerk

KWP

Informatie halen (stad, regio)

Advies over studie

Flexwerken alleen

en werk

of in groepen

omgaan met

Werkmateriaal

(nieuwe) media

verzamelen Media en techniek uitproberen


67

B3: De Kenniswerkplaats in 6 thema’s De Kenniswerkplaats wordt vorm gegeven op basis van de zes eerder genoemde thema’s. Deze thema’s vormen de denklijnen waarlangs we samenwerkingspartners, doelgroepen en activiteiten en producten ontwikkelen en clusteren. Deze thema’s zullen ook gebruikt worden voor de ruimtelijke inrichting in zone’s. Zes inhoudelijke thema’s / fysieke zones 1. Lezen & boeken 2. Actief studeren & werken 3. Persoonlijke ontwikkeling & carrière 4. Nieuwe media, technologie & advies (media-technologie) 5. Nieuws, dialoog & debat (media-inhoud) 6. Basisfaciliteiten De bibliotheek is de dragende kracht achter de Kenniswerkplaats. De bibliotheek verzorgt het thema lezen en boeken en is de faciliterende, trekkende en ontwikkelende kracht achter de andere thema’s.

Thema 1: Lezen & boeken Leesbevordering voor iedereen! Leesbevordering is het hart van de bibliotheek. Dat blijft ook in de nieuwe gedaante kloppen. Op verschillende manieren blijven we inwoners van Eindhoven stimuleren om te lezen. We haken daarbij onder andere aan op de verschillende landelijke leesbevorderingscampagnes en gebruiken daarnaast een aantal activiteiten projecten om met name achterstandsgroepen te bereiken. Bij onze leesbevordering kiezen nadrukkelijk voor een model van samenwerking met andere partijen in de boekenbranche. Ook zullen we actief inzetten op de promotie van het lezen via e-readers en tablets. Voor een onafhankelijk advies kun je bij de bibliotheek terecht. Voorleesexpress en Lees je met me mee? Met vrijwilligers voorlezen in gezinnen waar er een risico is van taalachterstanden. De Voorleesexpress wordt vanuit de bibliotheek georganiseerd. Vrijwilligers worden opgeleid en begeleid en gekoppeld aan gezinnen. Enkele boekenpartners • Van Pierre De Slegte, Bruna, AKO • Boekwinkeltjes.nl • Kinderboekwinkel De boekenberg • Bol.com, Amazon • Ebook.nl • Bibliotheek.nl • Stichting Lezen Doelgroep • Een boek lenen of eventueel kopen of ruilen • Advies inwinnen over e-readers en digitaal lezen • Rustig de krant komen lezen

68


Bibliotheek.nl Bibliotheek.nl is dé landelijke digitale bibliotheek. Deze biedt een digitale infrastructuur voor bibliotheken en ontsluit alle relevante ‘digitale content’. Bibliotheek.nl wordt bekostigd door de Rijksoverheid. De BE neemt de promotie binnen de stad voor haar rekening en biedt ondersteuning aan de leden bij het gebruik van e-books. Herinrichting van de bibliotheek De boekencollectie wordt opnieuw ingericht in de ruimte en krijgt een ander profiel. Het collectieprofiel zal meer op basis van gebruikersvraag worden ingericht. Actuele en goedlopende titels worden relatief beter beschikbaar. Weinig courante collectieonderdelen worden gesaneerd. Het totale volume zal afnemen maar de aansluiting bij de klantvraag wordt verbeterd. Via het landelijk netwerk van bibliotheken blijven minder courante titels wel leverbaar op bestelling. Door dit veranderde collectieprofiel kan het benodigde ruimtebeslag in omvang worden teruggebracht. Collectiesegmenten die voor andere partijen relevant kunnen zijn worden aan deze partijen aangeboden (bv. bladmuziek voor CKE). De efficiëntie van de dienstverlening wordt verder bevorderd. De Ruilbibliotheek. Een optie is om de komende jaren te experimenteren met het model van de ruilbibliotheek. De ruilbibliotheek biedt burgers de gelegenheid om hun eigen boeken te ruilen voor boeken uit de ruilbibliotheek. Boeken lezen zonder beperking, geen uitleentermijnen en geen leengelden. Kortom het delen van de boekenkast thuis met alle inwoners van Eindhoven. Het is een efficiënte en duurzame methode om boeken beschikbaar te houden tegen lage maatschappelijke kosten. Terwijl de uitleenbibliotheek en boekhandel parallelle (concurrerende) sferen zijn, gaat de ruilbibliotheek uit van complementariteit. Fysieke boekwinkels hebben een rijk aanbod aan vooral goedlopende titels (bestsellers). Boeken die hier gekocht zijn, kunnen – op een later moment - bij de ruilbibliotheek worden geruild. De rigide scheiding tussen twee typen lezers (kopers en leners) verdwijnt op deze manier. Op kleine schaal zien we burgers al zelf experimenteren met ruilbibliotheken. De ruilbibliotheek zal echter een aanzienlijk ruimer aanbod kennen. Ook zullen we een vorm van kwaliteitsborging uitwerken om te zorgen dat het kwaliteitsniveau van de boekencollectie goed op peil blijft. In de bibliotheek zijn verschillende leestafels met dagbladen en tijdschriften beschikbaar. In de bibliotheek is naast een collectie voor volwassenen ook een aantrekkelijke jeugdcollectie ondergebracht. Deze jeugdcollectie fungeert gelijktijdig als achtergrondcollectie voor de nieuwe bibliotheken op Spilcentra. Gebruikers van de bibliotheken op Spilcentra kunnen boeken uit de achtergrondcollectie bestellen.

Thema 2: actief studeren en werken De plek om te studeren en te werken Ook nu al vervult de centrale bibliotheek een belangrijke functie voor studerend en werkend Eindhoven. De Kenniswerkplaats wordt een plek waar studenten en volwassenen naar toe kunnen komen om alleen of samen te gaan studeren of te werken. Het is een herkenbare en goed bereikbare plek in Eindhoven waar studenten en volwassenen gelijkgestemden kunnen ontmoeten om in een inspirerende omgeving aan de slag te gaan met studie of werk. Er zijn voldoende faciliteiten aanwezig om dit praktisch mogelijk te maken en daarnaast worden er specifiek voor deze doelgroep nog extra praktische faciliteiten aangeboden. Samen met de partners worden er ook programma’s ontwikkeld voor de doelgroep.


69

Doelgroep • Rustig studeren • Flexwerken alleen of in groepen • Werkmateriaal verzamelen Partners • FontysHoge School • TU Eindhoven • ROC • Ondernemersverenigingen • UVW • Gemeente Eindhoven Faciliteiten Kenniswerkplaats In de centrale bibliotheek worden faciliteiten gerealiseerd die deze doelgroep nodig heeft. Naast digitale voorzieningen als wifi internet komen er werken studeerplekken in verschillende vormen. Een aantal van deze plekken is vrij en gratis, anderen moeten gereserveerd worden of er moet voor betaald worden. De faciliteiten die gerealiseerd worden zijn de volgende: 200 studiewerkplekken De bibliotheek wordt veel gebruikt door studenten, zzp-ers en anderen om er, tussen gelijkgestemden, rustig te werken of te lezen. Sinds de Witte Dame beschikt over een vrij toegankelijk wifi-netwerk worden de werkplekken nóg intensiever gebruikt. Op basis van onderzoek onder de klanten die nu gebruik maken van onze werkplekken/zitplaatsen komen we tot een gevarieerd aanbod. Uit observaties weten we dat de ruimte nu voor verschillende doeleinden wordt gebruikt, hetgeen soms wrijving oplevert tussen gebruikers onderling. 50 internetwerkplekken In tussenruimtes komen aanlandplekken waar gewerkt of gestudeerd kan worden. Deze plekken zijn niet afgezonderd van de overige activiteiten van de Kenniswerkplaats en daarmee meer geschikt voor informatie verzamelingsactiviteiten dan voor geconcentreerd studeren. 25 studiecabines In de Kenniswerkplaats komt er een stiltezaal met zitplaatsen en wifi. Verder komen er voor leden 25 studiecabines, deels met vaste PC. Verspreid door de ruimte staan tafels om aan te werken en lezen, alleen of in kleine groepen en zijn er 50 werkplekken met PC beschikbaar. Cursusruimtes De Kenniswerkplaats krijgt de beschikking over cursusruimtes die door de partners maar ook door groepen studenten of derden gebruikt kunnen worden voor bijeenkomsten, workshops en cursussen. Groepswerkplekken Voor groepen is er een mogelijkheid om gebruik te maken van een afgesloten ruimte. Om zo veel mogelijk klanten te kunnen bedienen wordt er gewerkt met een online reserveringssysteem voor de studiecabines en groepsruimten. Koffie/theevoorziening is er vanuit het bibliotheekcafé. Print & copyshop Er wordt onderzocht of er behoefte is aan een voorziening als een uitgebreide print en copyshop.

70


Thema 3: Persoonlijke ontwikkeling & Carrière Vergroten van je voorsprong, verkleinen van je achterstand Of je nu geen werk hebt, aan het studeren bent of al werk hebt, er is altijd een moment waarop je een goed advies kunt gebruiken over de volgende stappen die je zou kunnen zetten. De Kenniswerkplaats voorziet hierin door kennis en expertise bijeen te brengen en ‘het gesprek’ te faciliteren in een inspirerende omgeving. Doelgroepen • Advies over studie en werk • Laaggeletterd of digibeet Partners • Fontys Hoge School • TU Eindhoven • UWV en CWI • Sociale Dienst gemeente Eindhoven • Re-integratiebureaus • Onafhankelijke bureaus op het gebied van carrière en opleiding • Vrijwilligersinformatiepunt Faciliteiten Kenniswerkplaats De Kenniswerkplaats biedt faciliteiten voor de partners om hun advieswerk te kunnen doen. Deze faciliteiten bestaan uit een fysiek en een digitaal loket waar een ieder contact kan zoeken voor advies en ondersteuning. De programma’s rond laaggeletterdheid en digibeten worden vanuit de Kenniswerkplaats zelf georganiseerd. Alle overige activiteiten worden door partners georganiseerd. In een speciaal ingericht stukje Kenniswerkplaats komen groepjes laaggeletterden (verplicht door gemeente en UWV gestuurd in het kader van sociale werkvoorziening en ‘activering’) werken met de programma’s Klik & Tik en oefenen.nl. De begeleiding wordt verzorgd door vrijwilligers (soms ex-cursisten). Iedere cursist krijgt een bibliotheekabonnement om ook makkelijk leesbare boeken te kunnen lenen. De cursist is vrij om de werkplekken te gebruiken om tussentijds te oefenen (voor iedereen toegankelijk). Daarnaast zijn er loopbaancoaches (zzp’ers) die spreekuur houden, maar naar wie voornamelijk doorverwezen wordt vanuit de bibliotheek. Met name expats (-vrouwen) maken hier gebruik van. Inburgering: bv taalcoach-projecten, taalcafés, ontmoetingsgroepen voor mannen/vrouwen. Verbetering van algemene lees- en schrijfvaardigheden: leeskringen, voorleeswedstrijden, cursussen basisvaardigheden. Taal en werk: zowel algemene lees- en schrijfvaardigheden als digitale vaardigheden kunnen in samenwerking met het UWV bevorderd worden ten behoeve van werk en re-integratie. Preventie van laaggeletterdheid: bijvoorbeeld door een combinatie van Boekstart in achterstandswijken met ouderparticipatie, die zowel de geletterdheid van de ouders als van het kind bevordert. Voor persoonlijke gesprekken worden er spreekkamers ingericht. Daarnaast is de rol vanuit de Kenniswerkplaats vooral het goed programmeren van alle activiteiten en daarover communiceren (zowel digitaal als via media). Maatschappelijke stages Met een maatschappelijke stage leveren leerlingen in het voortgezet onderwijs een onbetaalde bijdrage aan de samenleving. Na een uitgebreide pilotfase is in een maatschappelijke stage vanaf het schooljaar 2011-2012 verplicht.


71

Een maatschappelijke stage houdt in dat middelbare scholieren minimaal 30 uur vrijwilligerswerk doen als onderdeel van hun schoolcarrière. Op deze wijze leveren ze een actieve bijdrage aan de samenleving en komen zij in hun directe omgeving in aanraking met andere doelgroepen. De middelbare scholieren zullen voor hun maatschappelijke stage tien weken opeenvolgend ( met uitzondering van de kerstvakantie) een uur per week voorlezen op hetzelfde tijdstip en dezelfde plek. Vooraf zullen zij deelnemen aan de workshop interactief voorlezen. Tevens zullen zij wegwijs gemaakt worden in de bibliotheek en het aanbod van de bibliotheek. Voor elk voorleesuurtje zal de middelbare scholier zelf in de bibliotheek voorleesmateriaal uitzoeken voor zijn of haar voorleeskind. Hiermee wordt de middelbare scholier wekelijks naar de bibliotheek geleid en in aanraking gebracht met een wereld van boekenaanbod en mogelijkheden. Doordat de maatschappelijke stagiaires zelf de boeken voor hun voorleeskind uitzoeken, worden zij uitgedaagd initiatief te nemen en wordt hun creativiteit geprikkeld. Lees je met me mee? biedt hen contact met een andere doelgroep en laat hen een actieve rol spelen in de taalontwikkeling van kinderen met taalachterstand uit krachtwijken in Eindhoven. Zij zullen tegelijkertijd hun eigen jeugdherinneringen aan (voor)lezen ophalen en maken actief deel uit van een inspirerende en veilige leesomgeving. Lees je met me mee? koppelt de twee doelgroepen die nu niet voldoende door de BE bereikt worden. Hoewel ze qua leeftijd en sociaal-maatschappelijke achtergrond enorm van elkaar verschillen streven zij naar hetzelfde doel: leesplezier en taalontwikkeling.

Thema 4: Nieuwe media, technologie & advies (media-technologie) Media, Technologie & advies Mediawijsheid en media-educatie spelen een steeds grotere rol in onze samenleving. Internet is een basisvoorziening en speelt een leidende rol in onze kennis- en informatiemaatschappij. Nieuwe media en technologieën schieten als paddenstoelen uit de grond. Van burgers wordt verwacht dat zij niet alleen offline maar ook online participeren. Niet iedereen kan echter in hetzelfde tempo mee. De Kenniswerkplaats is de plek om kennis te maken met nieuwe media en technologie, vaardigheden en kennis te vergroten of ‘achterstanden’ weg te werken. Doelgroepen • Digibeten • Basisonderwijs, scholieren, studenten • Innoverende burgers • Ouders en verzorgers • Pedagogisch medewerkers (scholen, opvang) Partners • Onderwijsinstellingen • Technologie bedrijven zoals Philips, ASML etc. • Burger initiatieven Faciliteiten Kenniswerkplaats De Kenniswerkplaats biedt de volgende faciliteiten: • Een medialab; • Een mediabar; • Magic box; • Digitaal hospitaal; • Studio (muziek, film) • Programma’s voor digibeten; • Programma’s voor jeugd.

72


Medialab Digibetisme is het online equivalent van laaggeletterdheid geworden. Grote groepen mensen dreigen te verdwalen in onze informatiejungle. De BE ziet een belangrijke rol voor zichzelf weggelegd om mensen op digitaal vlak sturing en richting te geven. Met kwalitatieve en objectieve informatievoorziening willen we mensen door het informatie-oerwoud leiden. Als het om informatie gaat is de bibliotheek namelijk de partij bij uitstek om het kaf van het koren te scheiden. De bibliotheek kan dan ook een belangrijke rol blijven spelen in het mediawijs houden van inwoners. In het medialab kunnen kinderen en volwassenen kennis maken met (nieuwe) media door er mee aan de slag te gaan. Dit door de apparatuur ter beschikking te stellen, maar ook door het begeleiden van mensen, individueel of in groepjes. Ook een scholingsprogramma rond digitale vaardigheden kan plaatsvinden in het medialab. Het medialab is een zinvolle maatschappelijke stagemogelijkheid. Bijvoorbeeld door jongeren in te zetten bij het begeleiden van senioren in het gebruik van media. In Amerika zijn al voorbeelden van creative labs*, ‘fab labs’** en hackerspace*** omgevingen binnen bibliotheken: de Fayette Free Library, en de Harold Washington Library in Chicago (YOUmedia concept, zie www.youmedia.org). Kinderen leren van alles wat er om hen heen gebeurt; of het nu iets is dat een vriendje vertelt, of wat ze tijdens een museumbezoek ervaren, of tijdens een andere activiteit. Ook leren ze via populaire spelletjes die ze spelen op bijvoorbeeld een Wii, Ipad, internet, smartphone etc. Talloze ‘apps’ die voor kinderen ontwikkeld zijn, geven snel en efficiënt toegang tot informatie, en leren hen omgaan met bijvoorbeeld GPS. Dit heet ‘connected learning’, en het is iets waar steeds meer aandacht voor is. In tegenstelling tot het leren op school waar het curriculum min of meer vast staat voor alle leerlingen, is het leren daarbuiten meer individueel ‘interesse gedreven’. ‘Augmentedlearning’, kort omschreven het op maat leren met gebruik van nieuwe technologieën, speelt in op individuele interesses, en vergroot daarmee het plezier van leren. Mediabar In de Kenniswerkplaats biedt de bibliotheek een mediabar aan. Het betreft een vaste en/of mobiele plek in de bibliotheek waar bezoekers op informele en laagdrempelige manier kennis kunnen maken met verschillende soorten nieuwe hardware (zoals de iMac, Netbook, Nintendo 3DS, iPod Touch, e-Reader). Een medewerker van de bibliotheek geeft waar nodig uitleg over de gepresenteerde hardware. In de mediabar biedt de bibliotheek voor verschillende doelgroepen activiteiten aan om deze meer mediawijs te maken. Bijvoorbeeld het organiseren van web 2.0 workshops voor leden, 23 Dingen voor samenwerkingspartners. Magic Box Het accent ligt op kennis en informatie open delen met elkaar, en anderen. De Kenniswerkplaats wordt deels open, deels besloten. Bezoekers moeten er in rust kunnen (samen)werken, maar tegelijkertijd ligt er een focus op kennis en informatie delen met belangstellenden en mensen die zich willen aansluiten bij een groep. Een inrichting met flexibele wanden zou hier goed bij passen. Het wordt een soort ‘laboratorium’, en tegelijkertijd biedt de bibliotheek een platform voor (o.a. industriële) designers, technici, ondernemers en studenten/scholieren. Nieuwe producten die in de Kenniswerkplaats ontstaan worden getoond aan publiek op de 1e etage, via de magic box/digischermen en de website. Teams, al dan niet multidisciplinair, kunnen hier samen werken aan het oplossen van complexe problemen. Dit kan op diverse manieren; bijvoorbeeld door samen te programmeren, maar ook door middel van debatten, challenges, open thema avonden etc etc. Middels een olievlekwerking ontstaan steeds weer nieuwe producten, en zal men zowel fysiek in de bibliotheek als ook via digitale verbindingen kunnen participeren. Digitaal hospitaal Ondernemers en particulieren worden geholpen met problemen op het gebied van de eigen hard- en software in het


73

‘digitale hospitaal’. Het digitale hospitaal kan invulling zijn van (maatschappelijke) stages voor scholieren voortgezet onderwijs of studenten. Het ligt voor de hand op dit digitale hospitaal dicht bij het medialab van de bibliotheek te plaatsen. Studio In de studio kunnen kinderen en jongeren samen experimenteren met middelen waar ze thuis en op school doorgaans geen toegang toe hebben. Denk hierbij bijvoorbeeld aan games ontwerpen, muziek creëren door te mixen, ontwerpen met behulp van geavanceerde apparatuur en interactieve schermen, videofilms maken en monteren, etc. etc. Jongeren die werken aan projecten op school kunnen hun motivatie en kennis verhogen door in de bibliotheek op aanvullende wijze, bezig te zijn. Voor resultaten die hieruit voortkomen is een expositiemogelijkheid in de bibliotheek in de vorm van de magic box/digischermen. Prestaties op muzikaal gebied, of een game ontwerp kan aandacht krijgen op de website van de bibliotheek via streaming video. In GameStudio (voor 8-10 jaar) en GameMaker (voor 10-12 jaar) begeleidt een coach kinderen met het maken van eigen games. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de gevaren van gamen. Programma’s voor digibeten De bibliotheek verleent eerste hulp voor digibeten in het kader van het landelijk programma bibliotheek.nl. Een steeds groter deel van de collectie boeken zal beschikbaar komen via bibliotheek.nl. De BE organiseert cursussen en workshops voor het gebruik van bibliotheek.nl en apparatuur om digitale content te ontsluiten. Samen met partners worden er ook specifieke cursussen georganiseerd (bijvoorbeeld seniorweb, online bankieren, online aangifte doen van belasting, online zaken doen met de gemeente). Programma’s voor de Jeugd In overleg met de partners worden er jaarlijks programma’s specifiek voor de jeugd gemaakt.

Thema 5: Nieuws, dialoog & debat (media-inhoud) Nieuws, dialoog & debat Nieuwsgaring, nieuwsdeling en debat met elkaar in het centrum van Eindhoven. Georganiseerd en ongeorganiseerd, luisteren, praten en discussie, het kan allemaal. Samen met partijen in de stad worden structurele en thematische activiteiten opgepakt. Doelgroepen • Burgerjournalisten • Scholieren • Geïnteresseerden • Conferentie- en expositiebezoekers • Expats • Alumumni Hoge school en universiteit Partners • Eindhovens dagblad • Studio 040 • Middelbare scholen • TU Eindhoven • Bedrijven • Publieke instellingen

74


Faciliteiten Kenniswerkplaats De Kenniswerkplaats biedt de volgende faciliteiten: • Burgerjournalistiek; • Informatiepunten; • Expats; • Alumni. Burgerjournalistiek Ook radio en TV geven invulling aan de Kenniswerkplaats. Bijvoorbeeld met een lokale talkshow vanuit de bibliotheek. Met het Eindhovens Dagblad en Studio 040 wordt inhoud gegeven aan initiatieven op het gebied van burgerjournalistiek. Met deze partners kunnen debatten worden georganiseerd die de moeite waard zijn voor de geïnteresseerde kritische Eindhovenaar. Voor bewuste burgers die graag willen meedenken en meepraten over allerlei onderwerpen. Informatiepunten De Kenniswerkplaats en Europa. De Europese commissie speelt een steeds grotere rol in de Nederlandse samenleving maar leeft niet echt onder de burgers. De BE wil hierin verandering brengen door het inrichten van een Europe Direct informatiepunt. Vanuit dit punt kan informatie worden gegeven over Europese aangelegenheden, zowel aan leerlingen van het onderwijs als aan ondernemers en geïnteresseerde burgers. Vanuit dit punt kunnen informatiebijeenkomsten, debatten en symposia worden georganiseerd rond alles waar Europa voor staat met het accent op economische en educatieve aspecten. Eindhoven als belangrijke Brainportstad en woonplaats van veel expats is een uitgelezen plaats voor een Europe direct punt. Expats Specifiek voor expats in de Brainportregio wordt er een aanbod rondom persoonlijke ontwikkeling samengesteld. Hiervoor vinden oriënterende gesprekken plaats met onder andere Stichting Brainport en International School Eindhoven. Voor deze doelgroep worden er programma’s ontwikkeld met engels als voertaal. Alumni Doelgroep: Alumni, (internationale) kenniswerkers en Studenten HBO en WO. Voor de hoger opgeleiden wordt er een collectie standaardwerken en belangwekkende nieuwe uitgaven onderhouden. Het gaat hier om een collectie die niet voor een breed publiek is en daarom in de retailbenadering van de bibliotheek eigenlijk niet meer zou worden aangeschaft. Uitgaven die van invloed zijn op de maatschappij van nu zoals ‘Atlas in staking’ van Ayn Rand. Deze collectie wordt in de Kenniswerkplaats apart geplaatst in een setting waar mensen rustig kunnen zitten in comfortabele fauteuils. Een omgeving waar je, face tot face, in gesprek kunt komen met anderen die ook een brede belangstelling hebben. Voor deze doelgroep zal er 10 keer per jaar een bijeenkomst worden georganiseerd rond een boeiend thema, met sprekers van kwaliteit of een debat waarin een onderwerp vanuit verschillende kanten wordt belicht. Samenwerkingspartners hierin kunnen partijen zijn als de TUE (Studium Generale), het Academisch Genootschap, MENSA en TED talks. De bijeenkomsten worden gefilmd en via Streaming video online beschikbaar gesteld. Op die manier kunnen lokale bibliotheken via hun website deze content aanbieden aan hun hoogopgeleide klanten. Thema’s kunnen aansluiten bij DDW en DTW. In dat geval zal ook de digitale etalage een thema uitwerken en kunnen de opnamen ook via dat kanaal worden verspreid.


75

Thema 6: Basisfaciliteiten Basisfaciliteiten De Kenniswerkplaats is ook juist een plek voor ontmoeting, maar wel ontmoeting met een doel: samen ontwikkelen. Maar er is ook een basisgastvrijheid nodig om te kunnen ontmoeten en activiteiten te organiseren. Doelgroepen • Deelnemers aan activiteiten • Passanten • Partners Partners • Copy shop • Organisatoren conferenties en exposities • Activiteiten organiserende partners Faciliteiten Kenniswerkplaats De Kenniswerkplaats biedt de volgende faciliteiten: • Receptie • Bibliotheekcafé • Leestafel • Conferentiezaal • Vergaderzaal • Copy shop Receptie Er is een centrale receptie bij de ingang van de Kenniswerkplaats ten behoeve van alle faciliteiten en activiteiten die hier plaatsvinden. Bibliotheekcafe Er is een voorziening in cafévorm waar bezoekers kunnen plaatsnemen en elkaar ontmoeten. Het café verzorgt ook catering en voorzieningen voor de vergaderingen, conferenties en exposities. Leestafel: de huiskamer van de stad voor de nieuwsgierige mens Activiteiten over andere onderwerpen worden niet door het kenniscentrum zelf georganiseerd. De huiskamer biedt onderdak aan de activiteiten van educatie en vervult hier de rol van podium voor anderen zoals een volksuniversiteit. In de huiskamer kunnen bezoekers regelmatig genieten van literaire lezingen en literaire filmvertoningen en deelnemen aan landelijke leesbevorderende programma’s en workshops t.b.v. persoonlijke ontwikkeling. Conferentiezaal De Kenniswerkplaats beschikt over een conferentiezaal. Vergaderzaal De Kenniswerkplaats beschikt over diverse vergaderzalen inclusief media faciliteiten. Copyshop Het is de bedoeling dat er in de Kenniswerkplaats een copy shop wordt gevestigd.

76


B4: Planning en implementatie De opbouw van de Kenniswerkplaats start direct na het eventuele raadsbesluit in april 2013 en loopt door tot en met 2015. In hoofdstuk 4 van Odyssee Bibliotheek Eindhoven is een gedetailleerde planning weergegeven. Deze kan als volgt worden samengevat:

2012

2013

2014

• Normale dienstverlening

• Overhevelen leden wijkvestigingen

• Januari: Inkrimpen incourante titels

naar Centrale voor zover gewenst,

leenbibliotheek (focus op hoogcourante

aanpassingen omzetten contributies

titels)

naar automatische incasso en maandbetalingen. • Herinrichting kantoorautomatisering • Herinrichting Centrale Bieb: (juni -

• Maart: Optioneel start pilot ruilbibliotheek (2014 + 2015) • Eerste start échte nieuwe Kenniswerkplaats -activiteiten. Structureel

aug 2013) Concentratie van (vrijwel)

activiteitenbudget KWP 250.000 euro

alle boeken voor volwassenen naar 1e

(inzetbaar voor flexibel personeel,

verdieping. Verhogen courante titels (nog

aanschaf media, en cofinanciering extern

niet saneren minder courante titels).

funded projects)

Mogelijk herplaatsen bibliotheekcafé. Aanpassen vloer, kasten & signing, verlichting en diversen. • Basis voor Kenniswerkplaats inrichten : 2e verdieping komt grotendeels vrij; Herplaatsen studie-/werkplekken. Aanpassen vloer. Gebruiken voor exposities of relevante activiteiten met die beperkte additionele baten opleveren. Inrichting open workspace. • Heroriëntatie Plus/Topdiensten (provinciale taak) binnen Kenniswerkplaats-concept • Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl) • Optioneel: ontwerp Ruilbibliotheek concept

• Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl)


2015

2016

2017

• Optioneel tweede jaar pilot

• Optioneel evaluatie ruilbibliotheek en

• Evaluatie Kenniswerkplaats

Ruilbibliotheek • Vergroting activiteitenbudget Kenniswerkplaats 375.000 euro • Uitbreiding aanbod digitale content (via Bibliotheek.nl)

leenbibliotheek en besluit • Evaluatie Kenniswerkplaats • Vergroting activiteitenbudget Kenniswerkplaats 500.000 euro

77

78


Bijlage C:

Sociale Wijkbibliotheek

‘Sociale’ wijkbibliotheek Een alternatieve wijkvoorziening ingebed in bestaande voorzieningen


79

C1: Inleiding Op dit moment zijn er bibliotheekvestigingen van de Bibliotheek Eindhoven (BE) in de wijken operationeel Deze wijkvestigingen vervullen verschillende functies: 1. Uitlenen van boeken aan jeugd (distributie-functie) 2. Uitlenen van boeken aan volwassenen (distributie-functie) 3. Ontmoetings- en verblijfsplek voor wijkbewoners (sociale functie). De prioriteiten die voortvloeien uit Zonder kaft en ezelsoren, leggen geen accent op de continuering van de huidige wijkbibliotheken inclusief Berckelhof en ‘t Slot. Dit zou – zonder verdere maatregelen – betekenen dat de 2e en 3efunctie van de wijkbibliotheken, komen te verdwijnen. De bibliotheekfunctie voor de jeugd wordt immers opgevangen via de bibliotheken op Spilcentra. De gemeente heeft deze sociale functie in een separaat onderzoek in beeld gebracht en een antwoord geformuleerd op de vraag op welke manier de sociale functie in de wijken kan worden geborgd buiten het domein van de bibliotheek. Een groot deel van de wijkbewoners maakt nu reeds gebruik van de Centrale Bibliotheek omdat het titelaanbod en het serviceniveau hier aanzienlijk ruimers is dan in de huidige wijkbibliotheken. Ook als studeer- en werkplek is deze locatie beter geschikt dan de huidige wijkbibliotheken. De bibliotheek zelf heeft twee alternatieven geformuleerd die worden aangeboden als alternatief voor de distributiefunctie van de sluitende wijkbibliotheken. In de eerste plaats zal op korte termijn een thuisbezorgservice voor boeken operationeel worden in heel Eindhoven. (zie paragraaf C2) Daarnaast worden afspraken gemaakt met enkele instellingen voor ouderenzorg en woningbouwcorporaties voor de continuering van kleinschalige sociale wijkbibliotheken (zie paragraaf C3) De BE heeft daarnaast onderzocht of het mogelijk is om voor volwassenen een bibliobus te starten. Ervaringen elders met de inzet van een bibliobus voor deze doelgroep zijn echter overal negatief. De beperkte beschikbaarheid (smalle timeslots) leidt tot een zeer laag gebruik (tegen relatief hoge vaste kosten).

80


C2: Thuisbezorgservice Vanaf 1 september 2012 is een thuisbezorgservice voor boeken operationeel. Vanaf september 2012 experimenteert BE met dit model in de Achtste Barrier. Boeken kunnen via de website van de bibliotheek worden gereserveerd. De boeken worden vanuit de centrale bibliotheek thuis bezorgd. De boeken kunnen worden ingeleverd bij inleverpunten in de wijken. Het thuisbezorgen zal tussen de 2 á 3 euro per boek gaan kosten voor de klant.


81

C3: De sociale wijkbibliotheek Gezien het belang van een vloeiende afbouw van de wijkvestigingen, is de BE constructief in gesprek met wijkpartijen over de mogelijke opstart van meerdere kleinschalige sociale wijkbibliotheken. Op dit moment wordt gesproken met Vitalis, Wooninc en Domein. De samenwerking tussen BE en wijkpartners in het kader van een sociale wijkbibliotheek gaat er van uit dat de wijkbibliotheek op zeer bescheiden schaal kan worden gecontinueerd in een locatie die door een van de genoemde wijkpartners om niet beschikbaar wordt gesteld. Deze partners nemen ook de verantwoordelijkheid voor het operationeel ‘runnen’ van de sociale wijkbibliotheek met inzet van vrijwilligers. De sociale wijkbibliotheek valt inhoudelijk onder regie van de genoemde wijkpartners en zal ook bredere functies vervullen dan strikt de uitleen van boeken. De BE stelt om niet de inventaris die overblijft uit de sluitende wijkvestigingen ter beschikking (kasten, leestafel, balie, hardware, boeken). BE levert periodieke aanvulling van de boekencollectie, service en infrastructuur gedurende exploitatieperiode tot maximaal 2017. Deze kosten worden gedekt met de opbrengsten uit contributies. Er wordt geen rekening gehouden met vervangingsinvesteringen. Indien de gemeente Eindhoven kiest voor de sociale bibliotheek is er extra gemeentelijke subsidie noodzakelijk voor de professionele ondersteuning voor circa 12 uur per week (per sociale wijkbibliotheek) voor de begeleiding van vrijwilligers. In geval het gebruik van de sociale wijkbibliotheek terugloopt waardoor de contributieopbrengsten niet meer dekkend zijn voor de genoemde ondersteuningskosten kunnen de Bibliotheek en wijkpartners de sociale wijkbibliotheek omvormen van een leenconcept naar een ruil concept. Deze vorm van sociale wijkbibliotheek biedt naar ons idee een passend alternatief voor een ‘zachte landing’ van de sluitende wijkbibliotheken in de periode tot en met 2017. Indien er geen partijen zijn die willen participeren, te weinig leden of vrijwilligers zijn, er geen financiering van de professionele ondersteuning gevonden kan worden, dan is er blijkbaar in de betreffende wijk onvoldoende behoefte.

82


Odyssee BE. Innovatie- & transitieprogramma Bibliotheek Eindhoven (BE)

Recommend Documents