nr.99 Maart 2010
l_i_[
Uitgave van de Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen
Themadagen Compliance Themadagen Compliance
1
Herverzekerde pensioenfondsen
5
Thema’s DNB toezicht 2010
6
SPO - Governance opleidingen 2010
7
Rapporten Frijns en Goudswaard
8
Wetsvoorstel multi-opf in de Eerste Kamer
11
OPF Services
13
Kort Nieuws
14
Activiteitenkalender april t/m juni 2010
Op 27 januari en 2 februari 2010 vonden gezamenlijke themadagen Compliance van OPF, VB en UvB plaats. Invalshoek bij deze vierde en laatste themadag compliance was gedrag en mensen. Hierna volgt een verslag van de beide drukbezochte themadagen die zich kenmerkten door een levendige interactie tussen de deelnemers.
16
De opening Tijdens de opening benadrukten de dagvoorzitters, respectievelijk B. van Kuijck, voorzitter van Stichting Pensioenfonds Fysiotherapeuten, en P. Borgdorff, directeur Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn, dat de invalshoek ‘gedrag en mensen’ bij compliance cruciaal is. Compliance staat of valt met functionarissen die het belang onderkennen en in hun concrete gedrag handelen naar de principes die in de organisatie worden afgesproken. Tour d’horizon Paul van Leeuwen In zijn presentatie schetste Paul van Leeuwen, directeur Grafische Bedrijfsfondsen en voorzitter van de Stuurgroep Compliance de kern van compliance en hoe dat door de drie pensioenkoepels de afgelopen twee jaar benaderd en geoperationaliseerd is. Centraal bij compliance staat het naleven van relevante wet- en regelgeving en het bewustzijn van de noodzaak daarvan. Het belang van compliance is de afgelopen jaren sterk toegenomen, organisaties die compliant zijn presteren beter en door de kredietcrisis is er meer nadruk komen te liggen op realisatie van verwachtingen die door een pensioenfonds worden afgegeven.
Peter Borgdorff
Compliance heeft betrekking op de gehele organisatie en kent vier invalshoeken, te weten • structuur en governance, • monitoring en rapportage, • business en • gedrag en mensen. De eerste drie invalshoeken zijn tijdens eerdere themadagen aan de orde gekomen. Tijdens deze themadag stond de vierde (gedrag en mensen) centraal. Bij deze invalshoek gaat het om de borging van integriteit in de organisatie, in het bijzonder in het gedrag van alle functionarissen die bij het pensioenfonds zijn betrokken. Issues hierbij zijn bijvoorbeeld het tijdig herkennen van dilemma’s, het bewaken van integriteit bij ‘verbonden personen’, screening en integriteit vanuit de toezichthouder. Lees verder op pagina 02
deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan van gedachten worden gewisseld. Naast deze algemene issues zullen in een integriteitprogramma ook meer concrete aspecten met betrekking tot de implementatie binnen de organisatie moeten worden opgenomen, zoals de activiteiten, prioriteiten, budget, tijdspanne alsmede vormgeving en momenten van rapportage. De koepels hebben een voorbeelddocument ontwikkeld waarin de algemene aspecten van het integriteitprogramma zijn benoemd. Pensioenfondsen kunnen dit als leidraad hanteren, de implementatie zal meer specifiek van aard zijn en zelf moeten worden ingevuld. Bij de implementatie van integriEen goed aanknopingspunt voor teitbeleid is een aantal fases te onderscheiden. Na het formuleren integriteitbeleid kan worden van het beleid in het integriteitplan gevonden in FIRM van DNB. Men volgt een analyse van de integriteit- onderscheidt de onderwerpen issues, vervolgens de daadwerke- belangenverstrengeling, voorwelijke implementatie, rapportage en tenschap, onoorbaar handelen, benadeling van derden, fraude, tot slot de evaluatie die dan weer terrorismefinanciering en witwasaanleiding kan geven tot formulesen. Helder is dat integriteit niet ring van beleidswijzigingen. Het formuleren van integriteitbeleid is meer weg te denken is uit de business van pensioenfondsen, -uitde verantwoordelijkheid van het fondsbestuur. Dit zal zich uiteraard voerders en hieraan gelieerde of verbonden organisaties (zoals laten ondersteunen door het leveranciers). bestuursbureau en/of de uitvoerder. Voorts zal hierover met de Vervolgens kon in twee rondes door de deelnemers worden gekozen uit een vijftal workshops. Vervolgens ging Van Leeuwen in op integriteitbeleid. Het belang van integriteitbeleid voor pensioenfondsen blijkt onder andere uit de betreffende bepalingen in de PW (artikel 143), de WVB (artikel 138) en het besluit FTK. Hierin is het uitgangspunt van integriteit vastgelegd en bepaald dat elk fonds dit beleid vastlegt in een integriteitplan. In algemene zin zijn bij integriteitbeleid drie invalshoeken te onderscheiden: persoonlijk, organisatorisch en relationeel. Daarbij zijn er uiteraard raakvlakken met risicomanagement, governance en de diverse stakeholders die bij het fonds zijn betrokken.
Workshop E-learning In de workshop Compliant & Integer door E-Learning lichtten M. de Wijs (SPO) en I. Koolen (TinQwise) de mogelijkheden toe om de kennis en het bewustzijn met betrekking tot compliance en integriteit te vergroten door middel van e-learning. Dit is de verzamelnaam voor het vormgeven van leersituaties met behulp van informatie- en communicatietechnologie. E-learning met betrekking tot het onderwerp compliance wordt al toegepast bij een aantal grote ondernemingen. E-learning kent
Paul van Leeuwen
2
Opf visie nr. 99, maart 2010
voor- en nadelen. Zo is het tijd- en plaatsonafhankelijk, laagdrempelig, veilig (niemand kijkt mee) en multi-mediaal (tekst, video en audio). Nadeel kan onder andere zijn dat niet iedereen wil leren van een beeldscherm en dat er geen directe interactie is. Uit de enquête tijdens de workshop bleek dat een ruime meerderheid wel iets ziet in
Mark de Wijs
e-learning op het gebied van compliance en integriteit. Workshop Integriteitbeleid In de workshop Integriteitbeleid behandelden I. Rademakers, H. Broekhuis en S. Bezoen (allen werkzaam bij DNB) integriteitrisico’s bij pensioenfondsen. Reden voor deze workshop is dat pensioenfondsen nog steeds worstelen met het invullen van hun integriteitbeleid. DNB ziet de rol van het bestuur als beleidsmaker hierbij als essentieel en benadrukt dat integriteitbeleid wordt opgebouwd (er is altijd tijd voor verbetering van dat beleid). DNB heeft geen sjabloon voor vormgeven van het integriteit-
en worden eventuele nieuwe maatregelen genomen.
Piet van der Graaff
beleid. Elk fonds is anders, dus integriteitbeleid is maatwerk. Met deze workshop wil DNB pensioenfondsen wel op een ‘denkspoor’ zetten. Integriteitbeleid is een cyclisch proces, gericht op het (verbeteren van het) beheersen van de integriteitrisico’s. Allereerst vindt er een risicoanalyse plaats. Vervolgens worden er beheersingsmaatregelen genomen en worden die maatregelen uitgevoerd en gemonitord (bijvoorbeeld door een complianceofficer). Tenslotte leidt evaluatie van het beleid tot het eventueel bijsturen van het beleid
Ingeborg Rademakers
Door middel van een aantal casusposities besprak DNB integriteit in deze workshop diepgaander. Aan de orde kwamen het bewaren van onafhankelijkheid van het bestuur, kwaliteit (met name zorgvuldigheid) en inzichtelijkheid van het besluitvormingsproces alsmede beloningsbeleid bij uitvoerders. Voorts waren selectie en screening van tegenpartijen (belangenverstrengeling bij die partijen), betrouwbaarheid en deskundigheid van het bestuur alsmede de onafhankelijke risicobeheerfunctie (uitvoering van beleid en risicobeheer niet verenigen in een organisatie) in deze workshop onderwerp van bespreking.
Heidi Broekhuis
plaats, het pensioenfonds zal zich er dan van vergewissen dat zo’n partij een adequaat beleid voert. Workshop Dilemma’s Deze workshop, verzorgd door B. Oenema (PGGM) en P. Mullink (Syntrus/Achmea), had als onderwerp dilemma’s. De deelnemers gingen in drie groepjes zelf aan de slag met dilemma’s uit de praktijk van het besturen van een pensioenfonds. Hulpmiddelen hierbij waren een viertal handvatten, te weten • wat is het morele kernprobleem en welke belanghebbenden zijn hierbij te benoemen; • wie moet er een beslissing nemen (moet er wel een beslissing worden genomen?); • wat zijn de voor- en tegenargumenten bij de beslissing; • welke conclusie trekt u? Bij het bespreken van de dilemma’s en de plenaire nabespreking bleek al snel dat het goede antwoord niet bestaat. Belangrijker is dat vraagstukken bespreekbaar worden gemaakt in het bestuur. Dat vraagt om durf, vertrouwen in elkaar en de wil om zich kwetsbaar op te stellen. De aanwezigen kwamen tot de slotsom dat een dilemma-aanpak behulpzaam is om de juiste afwegingen in beeld te krijgen en op een gestructureerde wijze de besluitvorming te doorlopen. Over de uiteindelijke conclusies ontstond een levendige discussie die in de wandelgangen onverminderd is voortgezet.
Workshop Screening In de workshop Screening, verzorgd door P.G. van der Graaff (OPF) en J. Berends (Dutch Securities Institute) werd ingegaan op de merites van het screenen van personeel bij indiensttreding. Voor bestuursleden en functionarissen met een substantiële invloed op het beleid van het fonds geldt reeds de toetsing door DNB. Daarnaast ligt het in de rede om ook bij integriteitgevoelige functies een screening uit te voeren. Tijdens de workshop werd de werkwijze van pre-employment screening (PES) van DSI gepresenteerd. Deze screening bestaat uit elementen als het checken van relevante diploma’s, referenties en een faillissementscontrole. Tijdens de workshop bleek dat bij sommige fondsen een dergelijke screening nog in ontwikkeling is terwijl bij andere fondsen en uitvoerders juist een zwaardere screening plaatsvindt. Indien mogelijk wordt ook vaak aangesloten bij de screening die door de onderneming wordt uitgevoerd. In geval van uitbesteding vindt er bij de uitvoerder reeds een screening
Opf visie nr. 99, maart 2010
3
Jorine Berends
Workshop Veranderingsprocessen Deze workshop werd verzorgd door H. Becker (emeritus hoogleraar universiteit Utrecht), J. van Vulpen (PGGM) en L. van Rijssen (UvB). Becker formuleerde als doel van de workshop samen in hoofdlijnen een verandertraject te ontwerpen. Dit is van belang om te voorkomen dat de aanbevelingen over compliance snel vergeten worden. Bij pensioenfondsen gaat het vooral om een ‘social impact assessment’ (SIA). Deze methode kan behulpzaam zijn bij de inbedding van compliance en integriteit. Door systematisch de aspecten te bezien die bij de besluitvorming een rol spelen kan die besluitvorming zorgvuldiger tot stand komen. Dit geldt met name voor complexe vraagstukken waarbij meer dan vijf problemen/variabelen spelen en meer dan drie perioden overzien moeten worden. De SIA kan qua systeem vergeleken worden met een milieueffectrapportage. Naast een probleemanalyse (welke problemen en ‘spelers’ zijn betrokken) en systeemanalyse (in welke sociale context zit het probleem) wordt een toekomstverkenning gedaan, omgevingsscenario’s uitgevoerd en mogelijke strategieën geformuleerd (wat doe je ermee in de toekomst). Vervolgens dient er geprioriteerd te worden en een
consequentieanalyse te worden gemaakt.
boven komen. Er kan dus nog het een en ander worden verbeterd.
In de workshop keken de deelnemers aan de hand van een aantal cases in groepsverband naar de vraag of het bestuur al dan niet compliant heeft gehandeld, of het integer heeft gehandeld en welke toekomstige strategie zij voorstaan. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen de beantwoording van deze vragen richting een aanstaand bestuurslid en daarnaast richting een journalist. Eén en ander leidde bij de deelnemers tot een verscherpt zicht op de complexiteit van het thema. Er zijn verschillende invalshoeken, de beoordeling kan wijzigen in de tijd, compliant handelen hoeft niet te betekenen dat het ook integer handelen is en vice versa.
Voorts werd een aantal vragen gesteld met betrekking tot risicomanagement. Een grote meerderheid gaf aan dat compliance blijvende aandacht behoeft naast risicomanagement. Relevant is ook dat zo’n 80% vond dat een eigen risicomanagementfunctie moet zijn ingericht. Ook kwamen enkele issues met betrekking tot het rapport van de Commissie Frijns aan bod. Ruim de helft van de aanwezigen gaf aan dat besturen te weinig inzicht hebben in beleggingen die door de uitvoerder worden gedaan. Bijna de helft gaf vervolgens ook aan dat de complexiteit van de beleggingen verminderd zou moeten worden. Ook was zo’n tweederde van de aanwezigen van oordeel dat nieuwe ontwikkelingen vragen om een grotere professionaliteit van bestuurders.
Terugkoppeling, stellingen en discussie Tijdens het plenaire deel werd er kort teruggekoppeld uit de workshops. Er was sprake van een levendige discussie en een intensieve uitwisseling van ervaringen en gedachten. Centraal stond vervolgens de behandeling van een groot aantal stellingen met betrekking tot compliance en enkele gerelateerde onderwerpen. De compliancefunctie is bij het merendeel van de fondsen geïmplementeerd, de wijze waarop loopt evenwel uiteen. Ook ervaart de overgrote meerderheid geen belemmeringen om compliance als onderwerp voor bestuursvergaderingen te agenderen. De modeldocumenten en themadagen van de koepels hebben in ruim de helft van de gevallen een rol gespeeld. Opvallend is evenwel dat bijna de helft van de deelnemers (nog) geen compliancerapportage van de uitvoerder ontvangt en dat meer dan de helft van de aanwezigen aangeeft dat niet alle relevante compliance-issues naar
4
Opf visie nr. 99, maart 2010
Afronding Tijdens de afronding werd eerst kort ingegaan op de follow-up die de drie koepels gaan geven op het terrein van het beleggingsbeleid. Eind vorig jaar heeft DNB de resultaten van haar beleggingsonderzoek gepubliceerd. Daarnaast is er
Peter Mullink
het rapport van de commissie Frijns. Via het ontwikkelen van concrete handvatten zullen de drie koepels de aanbevelingen uit deze rapporten concretiseren richting de sector. Op 1 april 2010 zal er een themamiddag worden gehouden
Het is de bedoeling dat de koepels hiervoor nog een voorbeelddocument met een stappenplan ontwikkelen. Daarnaast zal het thema compliance zijn weg vinden binnen de fondsen. De koepels zullen bezien hoe leden en aangeslotenen daarbij kunnen blijven worden ondersteund.
waarin de rapporten worden gepresenteerd en wordt bezien welke lessen hieruit kunnen worden getrokken. In juni 2010 worden tijdens een tweede themadag de concrete handvatten gepresenteerd waar fondsen in de praktijk mee aan de slag kunnen, bijvoorbeeld op het terrein van risicomanagement en uitbesteding van vermogensbeheer.
De presentaties van de themadagen Compliance zijn na te lezen op en te downloaden vanaf de OPF-website onder “Evenementen, Themadagen, Themadagen compliance jan-feb”.
Met betrekking tot compliance zal met name het thema integriteit nog verder moeten worden geconcretiseerd en geïmplementeerd.
Herverzekerde pensioenfondsen Op 5 maart 2010 heeft Minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een brief gezonden aan de Tweede Kamer over herverzekerde pensioenfondsen.
Tot en met de inwerkingtreding van deze AMvB zal DNB in het toezicht op de inhoud van de AMvB anticiperen.
vorderingen dus een bevoorrechte positie geldt, net als in het geval van een vordering uit hoofde van een direct verzekerde regeling.
Toekomst herverzekerde pensioenfondsen SZW zal tijdens de periode van vrijstelling in samenwerking met de pensioen- en verzekeringssector en DNB het reeds opgestarte onderzoek naar de toekomst van deze uitvoeringsvorm voortzetten. Na de zomer van 2010 zal er besloten worden over een fundamentele en structurele oplossing. Bij wijzigingen in contracten kan rekening worden gehouden met de mogelijkheid van wijzigingen in de regelgeving.
Uitstel herstelplan De toepasselijkheid van de rangregeling laat onverlet dat door Daarnaast heeft minister Donner geantwoord op schriftelijke vragen toename van het kredietrisico veel herverzekerde pensioenfondsen van de Kamerleden Omtzigt en Blanksma-van den Heuvel (beiden worden geconfronteerd met een CDA) met betrekking tot hetzelfde dekkingstekort. In het najaar van 2009 werd in dit kader de herveronderwerp. Zowel de brief als het antwoord op de Kamervragen heb- zekerde fondsen uitstel verleend voor het indienen van een herstelben betrekking op de positie van een herverzekerd fonds bij faillis- plan tot 1 april 2010. In de brief kondigt minister Donner aan dat sement van de verzekeraar. aan de herverzekerde fondsen uitstel zal worden verleend voor het Rangregeling Aan de Europese Commissie (EC) is indienen van een herstelplan tot de vraag voorgelegd of de vorderin- en met 31 december 2010. Gedurende 2010 mogen deze fondsen gen van herverzekerde pensioenhandelen als ware er geen tekort fondsen binnen de rangregeling uit hoofde van het kredietrisico. van schuldeisers vallen bij faillisEen en ander zal in een tijdelijke sement van de verzekeraar. De EC Algemene Maatregel van Bestuur heeft deze vraag positief beant(AMvB) worden geformaliseerd. woord. Dit betekent dat voor deze
Opf visie nr. 99, maart 2010
De brief van minister Donner van 5 maart 2010 en het antwoord op de Kamervragen over herverzekerde pensioenfondsen treft u aan op de OPF-website onder ‘Actualiteiten’, publicatie 5 maart 2010.
5
