Jaargang 37 Maart 2010 Uitgave van de Moermanvereniging

2

Jaargang 37 Maart 2010 Uitgave van de Moermanvereniging

Dr. Ben Witteman: ‘Artsen denken dat voeding een ander verhaal is’ • Zestienjarige Richelle bond strijd aan tegen misbruik ‘kanker’ • In inloophuis De Zonnesteen ben je geen patiënt maar gewoon jezelf • Populaire peulvrucht soja nader onderzocht

Colladeen

®

Nieuw, 60 tabletten in blisterverpakking Anthocyanidinen is een specifieke groep uit de familie van flavonoïden en zijn geïdentificeerd als krachtige antioxidanten, die bovendien eigenschappen vertonen die zorgen voor het behoud van collageenrijke structuren in het lichaam. Collageen is de meest voorkomende proteïne in ons lichaam. Dit eiwit vormt de verbindingsvezels in de huid, ligamenten, kraakbeen, spieren en capillairen. In feite ontstaan een groot aantal alledaagse problemen vanuit verzwakt collageen. Doordat anthocyanidinen helpen het collageen op te bouwen en te onderhouden vormen zij een veilige natuurlijke benadering voor deze alledaagse problemen. Onderzoek toont namelijk aan dat te weinig anthocyanidinen in de voeding resulteert in een afname van de kwaliteit van het collageen. Het eten van voldoende fruit en groente is daarom noodzakelijk. Soms is het wenselijk om bij een tekort aan anthocyanidinen in de voeding een voedingssupplement op basis van anthocyanidinen, zoals Colladeen, als aanvulling op de voeding te gebruiken.

Colladeen Maximale Sterkte wordt door 70% van de Lamberts voorschrijvers gebruikt en is daarmee het top verkoopproduct in de UK op de markt van anthocyanidinen. Het is een van de rijkste soorten aan anthocyanidinen op de markt en bevat maar liefst 160 mg anthocyanidinen (uit extracten van Druivenpit en Blauwe Bosbes) per tablet.

Colladeen is een plantaardig preparaat met een hoge concentratie anthocyanidinen per tablet (160 mg per tablet) uit extracten van Druivenpit en Blauwe Bosbes. Colladeen, dat volgens wetenschappelijke inzichten naar de nutritionele werkzaamheid is ontwikkeld en wordt vervaardigd volgens GMP, kan gebruikt worden: n Voor de circulatie Voor het behoud van een sterke vaatwand en een goede vochtbalans.

n Voor het elastisch en soepel houden van de bloedvaten Bij ondermeer ontsierende aderen, vermoeide benen en voeten, zware benen en koude handen en voeten.

n Als ondersteuning voor het hart Colladeen bevat veel antioxidanten die zowel in water als vet oplosbaar zijn. Dit maakt het als antioxidant meer geschikt dan vitamine C of E.

n Als antioxidant Ter bescherming tegen vrije radicalen voor het behoud van gezonde cellen en weefsels en/of ter aanvulling van antioxidanten.

n Voor de huid Ter bescherming van de huid tegen veroudering en bij verlies aan vitaliteit. Het is goed voor het bindweefsel in de huid en houdt het uiterlijk fris en jeugdig.

Colladeen 60t

W 28,95

Weerbarstig

“Belangstelling voor voeding onder de maat”

Het was een gedurfde uitspraak die voorzitter Rien Meijerink van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) eind januari in dagblad Trouw deed. Hij pleitte ervoor om gezond leven te belonen. Mensen die verantwoord met hun lijf en leden omgaan, zouden wat hem betreft in aanmerking moeten komen voor een lagere zorgpremie. Langs die weg houden we de zorg op lange termijn betaalbaar. Het pleidooi is niet nieuw maar het komt nu wel van erg officiële zijde. Dat was ook te merken aan de reacties. De RVZman kreeg de volle laag. Verzekeren is gebaseerd op de gedachte dat we samen elkaars lasten dragen. Daarin past zijn verhaal niet zo goed. Verder werd de RVZ-man voorgehouden dat mensen die gezond leven, een grotere kans maken om oud te worden. Zoals we weten, zijn oude mensen heel duur in de zorg dus de winst die hij voorschotelt, is slechts bedrog. Aldus de criticasters. Het is zeker geen onzin wat zij aanvoeren. Daar staat tegenover dat het op dit moment eigenlijk niet uitmaakt hoe je leeft. Gevolg is dat mensen die bewust kiezen voor gezonde voeding en bereid zijn daar diep voor in de beurs te tasten, moeten opdraaien voor anderen die er maar een eind op los leven. Bij andere verzekeringen is het al de gewoonste zaak van de wereld dat de hoogte van de premie afhangt van de voorzieningen die de verzekerde heeft getroffen. Wie bijvoorbeeld zijn huis goed beveiligt, betaalt minder voor zijn inboedelverzekering. Dan is er toch veel voor te zeggen om het in de zorgsector op een vergelijkbare manier te regelen? Daar zit wat in, zeker als we bedenken dat een derde van alle zorgkosten wordt veroorzaakt door gedrag. Tegelijk is slecht gedrag uiterst moeilijk te meten. Zoek bijvoorbeeld maar eens uit of overgewicht het gevolg is van overconsumptie dan wel van een genetisch defect. De gedachte van de RVZ-man mag sympathiek zijn, de werkelijkheid zal erg weerbarstig blijken te zijn.

De Edese specialist Ben Witteman hielp enkele jaren geleden bij het organiseren van symposia in het land die tot doel hadden de kennis van artsen over de relatie tussen voeding en ziekte op een hoger peil te brengen. Dat leverde welgeteld vijf inschrijvingen op. Met name bij huisartsen is er op dit gebied nog een wereld te winnen.

n Voor het bewegingsapparaat Voor het behoud van gezond kraakbeen en soepele spieren, ligamenten en pezen.

“We kunnen er alleen zijn” Het zou het onderkomen van een advocaten­kantoor kunnen zijn, de statige pastorie in de binnenstand van Zwolle. In werkelijkheid herbergt het prachtige pand een inloophuis voor kankerpatiënten. Het is nog geen jaar open maar het bestaansrecht is al volop bewezen. “Wij kunnen niet genezen. We kunnen er alleen zijn. En dan blijkt dat toch heel waardevol te zijn.”

Tante Jo weet raad Als haar neef keelpijn heeft, belt hij tante Jo om te vragen of ze een goed middeltje weet. Uit de natuur uiteraard. Niet voor niets wordt ze in de familie wel eens gekscherend “dokter Vogel” genoemd.De 81-jarige Jo Huige-Kik is al heel erg lang overtuigd van de geneeskracht van kruiden en van het verband tussen voeding en kanker.

Soja niet altijd gezond Soja heeft in snel tempo de levensmiddelenmarkt veroverd. Het is niet alleen populair als vleesvervanger maar zit ook in heel veel producten verwerkt. Drs. Hans Stoop bracht de stand van het wetenschappelijk onderzoek in kaart en ontdekte dat soja niet altijd gezond is. Zijn advies: Consumeer het in kleine hoeveelheden én gefermenteerd.

Kruiden, natuurlijke heelmeesters Chemokuren laten letterlijk en figuurlijk hun sporen na. Ook op het haar, in de vorm van haaruitval of gespleten en dof haar. Gelukkig zijn er natuurlijke heelmeesters om daar iets aan te doen. Berk en brandnetel doen in dit opzicht volgens Marry Foelkel wonderen.

4

8

11

12

15

www.lambertshealthcare.nl Voor informatie:

Postbus 52, 5324 ZH Ammerzoden Tel. +31(0)88-0075700 [email protected] www.hb08.nl

Cor van Groningen eindredacteur Uitzicht

3

Dr. Ben Witteman: ‘Ze denken dat voeding een ander verhaal is’

‘Medicus moet bereid zijn nieuwe wegen in te slaan’ De kennis onder artsen over voeding neemt toe maar kan nog veel beter. Vooral bij huisartsen is er nog een wereld te winnen, zegt maag- darm- en leverspecialist dr. Ben Witteman van het Edese Valleiziekenhuis. Over te veel eten, te weinig en verkeerd. Tekst en foto’s: Jan van Klinken

A

ls Witteman niet uit zichzelf geïnteresseerd zou zijn in voeding, zorgen zijn patiënten wel dat zijn aandacht erop gericht blijft. Met name lijders aan de ziekte van Crohn zijn vaak met voeding in de weer. Ze hopen op die manier de ongemakken van hun ziekte te verlichten. Bovendien kampt menige Crohnpatiënt met ondervoeding. “Vroeger kregen kinderen met de ziekte van Crohn prednison, nu pakken we het probleem aan met sondevoeding.” Witteman steunt patiënten die met gezonde voeding aan de gang gaan daarin van harte. Hij vindt dat alles wat een patiënt zelf probeert te doen om zijn of haar ziekte draaglijker te maken, zijn medewerking verdient. “Doe wat je denkt dat goed voor je is. Het is op zich al heel belangrijk dat mensen zelf iets kunnen doen. Als patiënt moet je voor je gevoel alles uit handen geven. Emotioneel is het dan prettig dat je zelf met goede voeding iets bijdraagt aan je welbevinden. Aan de hand van wetenschappelijke onderbouwing adviseren we daarbij welke patiëntgerichte voeding de beste is.”

Samenwerking met Wageningen

Vanuit zijn visie op de rol van voeding zal hij een patiënt die het Moermandieet wil volgen, niet laten vallen. “Vaak kunnen wij de patiënt aanvullende adviezen geven vanuit de resultaten van klinisch wetenschappelijk voedingsonderzoek waardoor de zelfbehandeling met voeding en daardoor het welbevinden beter wordt,” zo voegt hij eraan toe. De naam van de Vlaardingse arts kent hij trouwens nog van heel vroeger. Zowel zijn vader als zijn broer waren duivenhouders. Zoals bekend was ook Moerman een groot duivenliefhebber. Zodoende heeft Witteman al in zijn jeugd van hem gehoord. Dat Witteman zich verdiept in de relatie tussen voeding en ziekte houdt vooral verband met de aanwezigheid van de universiteit van Wageningen in de

4

onmiddellijke omgeving van het ziekenhuis waaraan hij is verbonden. Tussen Ede en Wageningen is in de loop der jaren een hechte alliantie ontstaan. Zelf werkt Witteman in de praktijk nauw samen met prof. dr. ir. Ellen Kampman, onder de lezers van dit blad bekend vanwege haar referaat tijdens de jaar­ vergadering in 2009 van de Moermanvereniging in Baarn. Witteman: “De samenwerking met Wageningen heeft toekomst. De universiteit levert de wetenschappelijke kennis, wij tekenen voor de klinische inbreng en de patiënten. Dat gebeurt natuurlijk in andere ziekenhuizen ook zoals in Maastricht, VU en AMC, maar van de perifere ziekenhuizen zijn wij een van de weinige. Daarbij komt dat Wageningen wereldwijd bekend is. Als je in internationale academische kringen zegt dat je uit Nederland komt, vragen ze of je van Leiden bent of van Wageningen.”

Onder de maat

Ook voordat Witteman in het Vallei­ ziekenhuis werkzaam was, had hij al een meer dan gemiddelde belangstelling

voor voeding ontwikkeld. Hij studeerde in Leiden, waar hij veel zegt te hebben geleerd van diëtisten, met name Anne Wipkink. Daarna was hij werkzaam in het UMC St. Radbout in Nijmegen. “Daar was men nogal voedingminded.” Wat ook bijdroeg, was dat hij in Wageningen werd gevraagd voor de medisch ethische toetsingscommissie. Dat artsen zich verdiepen in de relatie tussen voeding en gezondheid, zou naar de mening van Witteman vanzelfsprekend moeten zijn. “In de praktijk laat de aandacht echter veel te wensen over. Met name onder huisartsen is de belangstelling onder de maat. In de opleiding was er tot voor kort nauwelijks aandacht voor.” Een werkgroepje waaraan hij deelnam, wilde enkele jaren geleden in de gesignaleerde leemte voorzien en organiseerde vijf symposia in het land. Dat leverde welgeteld vijf inschrijvingen op. “Met name onder huisartsen leeft het idee dat ze er zijn om ziekten te bestrijden en dat voeding een ander verhaal is”, heeft Witteman gemerkt. Er is naar zijn zeggen wel wat aan het

veranderen. Hij wijst op de aandacht die er tegenwoordig is voor overgewicht en dus voor overvoeding. “Iedereen is ermee bezig, zelfs in die mate dat er sprake is van wildgroei. Om dat tegen te gaan, willen we hier een regionaal project opzetten om te bezien hoe we de verschillende geledingen met elkaar kunnen laten samenwerken. Ook willen we meer eenheid in de behandeling, bijvoorbeeld aan de hand van de BMI (Body Mass Index - red.).” Het is naar zijn overtuiging van groot belang dat de aanpak van overgewicht goed wordt geregeld omdat er een direct verband is tussen overvoeding en ziekte, waaronder kanker. “Daarom zou het heel mooi zijn als we erin slagen dat goed te regelen. Dan kan dat dienen als voorbeeld voor andere regio’s. Het gaat bijvoorbeeld om samenwerking tussen internist, diëtist, huisarts, fysiotherapie, gedrag- en gezinstherapeuten, scholen, GGD en voedingsmiddelenleveranciers. Ook zorgverzekeraars zijn zeer geïnteresseerd. Dat alleen al is het bewijs dat voeding en ziekte met elkaar te maken hebben. Zorgverzekeraars zien dat mensen die overvoed zijn, minder gezond zijn en meer onkosten voor de gezondheidszorg met zich meebrengen.”

Beter uit de operatie

Waar de focus binnen het Valleiziekenhuis ook sterk op gericht is, is de zogeheten klinische voeding. Bekend is bijvoorbeeld dat patiënten bij een goede voeding beter uit de operatie komen. Onderzoek heeft dat aangetoond. Witteman: “De vraag is natuurlijk wel wat goede voeding is. Dat kan per patiënt variëren. Wij willen dat in samenwerking met Wageningen gaan onderzoeken. Je kunt je voorstellen dat iemand die chemotherapie krijgt, andere voeding nodig heeft dan iemand die bestraald wordt. Behandelen is één ding maar ondersteuning met voeding is eveneens relevant.” “Wat ook meespeelt”, zegt de arts, “is dat mensen ouder worden en nog behandelingen ondergaan waarvan je vroeger gezegd had: laten we dat maar niet meer doen. Denk aan uitgezaaide leverkanker. De resultaten zijn goed maar de ondersteuning moet nog verbeteren. De conditie van deze mensen is vaak toch minder. Het is zaak om mensen zo goed mogelijk door de behandeling te krijgen.”

Een volgende stap is een eventueel verband in kaart te brengen tussen voeding en overleving. Is de kans op recidief kanker te beïnvloeden, hoe is die kans terug te dringen en wat kan voeding daaraan bijdragen? Witteman: “Daarbij moeten we niet alleen kijken naar de voeding maar ook de algehele conditie meenemen. Dat zijn nog tamelijk onontgonnen gebieden. Op initiatief van Ellen Kampman wordt hier verder onderzoek naar gedaan.” Om op dat terrein vooruitgang te boeken, zou Witteman het sterk toejuichen dat er een leerstoel Klinische Voeding wordt ingesteld. Zelf ijvert hij daar sterk voor. “Het gaat dan om ondersteuning van patiënten. Zeg maar: preventie bij zieke mensen. Wat Ellen Kampman doet, gaat vooral over preventie bij gezonde mensen. Hoe kun je zo gezond mogelijk eten om te voorkomen dat je allerlei ziektes krijgt? Deze leerstoel gaat over klinische voeding. Bij welke voeding heeft een

Behandelen is één ding maar ondersteuning met voeding is eveneens relevant.

patiënt baat? Het zou heel belangrijk zijn als die leerstoel er komt. Er wordt veel beweerd maar er is tot nu toe weinig wetenschappelijk bewijs. Het gaat overigens niet alleen over voeding maar bijvoorbeeld ook over ondersteuning met fysiotherapie. Dat heeft net zo goed een gunstig effect op het genezingsproces en welbevinden van de patiënt.”

Commercieel verhaal

Het belang van een goede conditie illustreert hij aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk. Ede is een van de zogeheten topklinische ziekenhuizen en heeft zich binnen dat circuit gespecialiseerd in de behandeling van slokdarmkanker. “Aan die behandeling is vaak een grote operatie verbonden met wachttijden. Dat hield voorheen in dat patiënten ondervoed aan de operatie begonnen. Ze zijn al een tijd ziek en door de wachttijd wordt de ondervoeding alleen maar erger. Vroeger zei men om die reden dat je zo snel mogelijk moest opereren. Nu zeggen we: Benut die wachttijd door de ondervoeding te bestrijden en de conditie te verbeteren. Dan zal de patiënt beter uit de operatie komen. Een patiënt zei: Ik fiets graag. Nou, prima. Dat is alleen maar goed voor hem. Vijf dagen na de operatie liep hij al weer. Een operatie is een aanslag op je calorieën en eiwitten. Standaard krijgen patiënten nu sondevoeding. De volgende vraag is hoe we dat verder kunnen verbeteren.” Een interessant onderzoek dat bij het Valleiziekenhuis in de pijplijn zit, heeft betrekking op de toediening van vitamine B12 aan Crohnpatiënten. De belangstelling van Witteman werd gewekt toen hij van diverse patiënten hoorde dat ze zich er heel goed bij voelen. De vermoeidheid verdwijnt, vertelden ze hem. Hij deed een kleine test. En warempel, acht van de tien patiënten bleek zich er beter bij te voelen. Daar gaat Witteman nu op door. Als medicus moet je bereid zijn om nieuwe wegen in te slaan, wil hij maar zeggen. Net zo goed als dat hij soms oude paden moet verlaten. “Vroeger zeiden de moeders dat je drie keer op een dag melk moet drinken. Dat zal vast goed voor je zijn als je houthakker bent maar niet als je een zittend leven leidt. Het was gewoon een commercieel verhaal.”

5

OVERPEINZINGEN... Bezinning

Richelle overleed maar actie leeft voort

Zestienjarige bond met succes strijd aan tegen misbruik “kanker” “R

ichelle Laurijsen (16) is ziek. Doodziek. Ze heeft kanker. De ziekte vreet haar op. Letterlijk. Kanker verziekt haar leven. Zolang het nog duurt. Maar waar ze nog zieker van wordt: van die mensen die het woord ‘kanker’ zonder nadenken gebruiken. Kanker zus, kanker zo. Alsof dat normaal is. Hallo – not right! Kappen!”

Posters met deze tekst doken eind vorig jaar overal in ons land op. Dat was te danken aan diezelfde Richelle Laurijsen uit Harderwijk. Samen met een bekende rapper lanceerde ze in oktober de actie “Kanker verziekt je taal!!” Het initiatief werd een groot succes, in die zin dat de actie al snel landelijke bekendheid kreeg. Richelle zelf zou dat maar gedeeltelijk meemaken. Haar ziekte, botkanker, sloeg meedogenloos toe. Op 21 november vorig jaar overleed ze. Half september had ze te horen gekregen dat ze niet lang meer te leven had. De tumor in haar linkerbeen was zo agressief gebleken dat amputatie onvermijdelijk bleek. Maar ook daarna bleef de tumor actief. In de korte tijd dat ze nog te leven had,

6

wilde ze nog twee wensen realiseren: een bezoek brengen aan New York en een campagne starten tegen het misbruik van het woord kanker. Daar had ze zich altijd al aan geërgerd en dat nam alleen maar toe nadat ze de ziekte zelf had gekregen.

Nieuwsitem 2009

Ook al is Richelle overleden, de actie gaat intussen onverminderd door. Er is een website www.kankerverziektjetaal.nl waar posters besteld en gedownload kunnen worden, er is een stichting die bekendheid geeft aan de actie en er is een webshop waar T-shirts met opdruk besteld kunnen worden. De opbrengst gaat naar organisaties die zich inzetten voor jeugdige kankerpatiënten. Het laatste nieuws is dat Richelle gekozen is tot Harderwijker van het jaar 2009. Dat gebeurde begin vorige maand. Het is bij deze verkiezing gebruikelijk dat er diverse kandidaten zijn maar voor dit keer werd een uitzondering gemaakt. Richelle was de enige genomineerde. Opmerkelijk was ook dat de kijkers van het Jeugdjournaal van de NOS de actie van Richelle Laurijsen uitriepen tot het

meest aansprekende nieuwsitem van 2009. Verder verkozen de lezers van het Veluws Dagblad de actie ‘Kanker verziekt je taal’ tot belangrijkste regionale nieuws van 2009. Op de website van de krant konden lezers stemmen op het belangrijkste Veluwse nieuwsitem van 2009.

Straf

De actie lijkt al meteen vruchten af te werpen want de voetbalclub AZ heeft besloten het misbruik van het woord “kanker” niet langer door de vingers te zien. Supporters die de Ajax-voetballer De Zeeuw verwensingen met het woord kanker naar het hoofd hadden geslingerd, moeten een voorlichtingsdag over de ziekte volgen en kregen de opdracht kankerpatiënten te interviewen. De straf werd de supporters begin februari opgelegd. De Zeeuw speelde eind oktober met Ajax in Alkmaar tegen zijn voormalige club en werd bijna voortdurend uitgescholden. In de spreekkoren was duidelijk het woord kanker te horen. Voor De Zeeuw was dat extra pijnlijk, omdat zijn moeder aan de ziekte lijdt.

Filosofen blinken soms uit in het bedenken van ingewikkelde theoretische constructies, die moeilijk toepasbaar zijn op het dagelijks leven. De Romeinse keizerfilosoof Marcus Aurelius (121- 180 na Chr.) was een bijzondere uitzondering. De titel van mijn rubriek, ‘Overpeinzingen’, is geïnspireerd door zijn werk. Wat wilde Marcus zijn onderdanen vertellen? Eigenlijk niets. Hij schreef niet voor een publiek, maar hij noteerde zijn ‘overpeinzingen’ in een persoonlijk dagboek. Niet om anderen voor te schrijven hoe zij moesten leven, maar om zich te bezinnen op zijn eigen leefwijze. Hij schreef zijn overpeinzingen niet alleen op, maar hij leefde en regeerde er ook naar. Daarmee is zijn filosofie een praktische levensleer, die, wonderlijk genoeg, nog uitstekend past in onze tijd. Marcus Aurelius laat zien wat persoonlijke bezinning vermag. Nadenken is een middel om je leven op de rails te krijgen en te houden, ook – of beter, juist – onder minder gelukkige omstandigheden. Wie zich met een filosofisch/ethische blik naar binnen keert en zich het ‘hoe?’, ‘waarom?’ en ‘waartoe?’ van zijn eigen leven afvraagt, leert niet alleen zichzelf, maar ook de wereld en andere mensen beter kennen. Nu ben ik gelukkig geen keizer, maar wel filosoof, en anders dan Marcus schrijf ik wel voor een publiek. De eerste regel die ik leerde van mijn docent wetenschapsjournalistiek, is ‘weten voor wie je schrijft’. Wie is mijn publiek? Die vraag is enerzijds moeilijk te beantwoorden, omdat ik mijn lezers niet persoonlijk ken. Anderzijds toch ook gemakkelijk, omdat ik schrijf over existentiële levensvragen, waaraan niemand ontkomt deze zelf te beantwoorden. Iedereen moet zijn eigen leven vormgeven en daartoe keuzes maken. Het is natuurlijk altijd zinvol zich daarop te bezinnen, maar de levensvragen van alledag worden nog eens sterk uitvergroot als het leven tegenzit: bij ernstige ziekte, bij ouder worden, bij angst of pijn, bij het sterven van een geliefde naaste en ten slotte ook bij het onherroepelijk naderend einde van ons eigen bestaan. Ik schrijf dus in algemene zin voor iedereen, maar in het bijzonder voor leden van de Moermanvereniging. Zij zoeken misschien meer dan gemiddeld, zowel fysiek als mentaal, naar een goede,

gezonde en verantwoorde leefwijze. Ik beschouw mijzelf te behoren tot deze groep. Langs die weg kom ik toch weer uit bij Marcus Aurelius. Schrijf ik in feite ook niet voor mijzelf? Het is inmiddels meer dan vier jaar geleden dat ik startte met mijn schrijfwerk in dit blad. De eerste publicatie betrof geen column, maar een uitgebreid artikel over ‘Positief denken’. Zo uitgebreid dat het in drie afleveringen werd gepubliceerd (Uitzicht: januari, maart en april 2006), maar toch weer zo beknopt dat ieder van de vijfendertig columns die daarna verscheen, een toelichting kon zijn op dat eerste artikel. Het opschrijven van mijn overpeinzingen dwingt mij iedere keer weer tot zelfbezinning. Als ik bijvoorbeeld schrijf dat ons denken vastgepind zit op vanzelfsprekende – maar vaak versleten – vooronderstellingen, en als ik pleit voor het ‘kijken’ naar je eigen gekleurde bril, dan ga ik via zelfonderzoek als eerste door dat proces van heroverweging. Praktisch filosoferen is het regel­ matig in kaart brengen van datgene wat je leven bepaalt, teneinde te bezien of alles nog klopt met wat je wilde, hoopte of verwachtte, en met datgene wat mogelijk is, maar vooral ook of je eigen handelen voldoet aan criteria van redelijke moraliteit. De leidende gedachte in mijn columns is, dat levensgeluk niet volledig bepaald wordt door uitwendige omstandigheden, maar primair door een innerlijke houding, die in vrijheid en onder eigen verantwoordelijkheid ‘gekozen’ kan worden. Mijn column ‘Geluk als levenshouding’ kreeg veel bijval (Uitzicht: augustus 2007). Regelmatig reageren lezers ook met kritische noten. In beide gevallen stimuleert dit tot verder doordenken, tot heroverwegen of tot nader uitwerken. Ik nodig lezers daarom uit tot reageren. Dat kan het beste via mijn website www.filosofischepraktijk.eu, en wel op twee manieren: openbaar via ‘gastenboek’ en alleen voor mij zichtbaar, via ‘contact’. Op mijn website vindt u ook alle door mij geschreven teksten terug.

Rein Stoel

Reacties: [email protected] of schriftelijk via de redactie van dit blad. Informatie en contact via www.filosofischepraktijk.eu of telefonisch (026) 339 08 15.

7

Inloophuis De Zonnesteen in Zwolle

Een statige pastorie in de oude binnenstad van Zwolle. Smalle gangen, hoge plafonds en een prachtig uitzicht op een stadsparkje. Qua onderkomen zou het een

Praktische informatie

advocatenkantoor kunnen zijn, of van een makelaar.

Adres: Koestraat 4 in Zwolle, tel. 038-3376452. Website: www.zonnesteenzwolle.nl

Maar daarvoor is het interieur niet zakelijk genoeg. Warme aardekleuren, kussens, kleurige schilderijen.

Vrije inloop op maandag, woensdag en vrijdag tussen 10.00 en 16.00 uur. Inloop is gratis. Voor de activiteiten wordt een bijdrage gevraagd van ongeveer 5 euro per keer. Therapie loopt via de ziektekostenverzekering.

Hier staat duidelijk de mens centraal. Welkom in De Zonnesteen, inloophuis voor mensen die met kanker te maken hebben. Tekst: Petra Pronk Foto’s: Herman

‘Hier ben je geen patiënt, maar gewoon jezelf’ D

e gordijnen hangen nog niet en hier en daar is er een hoekje nog niet helemaal af. Maar dat zijn kleinigheden in het licht van de enorme prestatie die hier geleverd is. De Zonnesteen maakte een onwaarschijnlijk snelle start: in ongeveer een jaar van idee tot daad­ werkelijke opening. “De behoefte was groot, dus we wilden graag open”, zegt bestuurs­voorzitter Michiel Verhagen nuchter.

Behoefte aan contact

Gezeten in de warm ingerichte huis­ kamer van De Zonnesteen vertelt hij over wat er vooraf ging aan de vliegende start van het inloophuis. Het idee was afkomstig van zijn vrouw, die als eerstelijns psycholoog gespecialiseerd is in de begeleiding van oncologische patiënten. Zij merkte dat er bij die groep mensen een groeiende behoefte was aan lotgenotencontact en ontspanningsmogelijkheden, en dat ze daarvoor in het reguliere circuit eigenlijk nergens terecht konden. Zo ontstond in 2008 het idee voor een inloophuis, een plek waar lotgenoten elkaar kunnen ontmoeten. Aanvankelijk leek het erop dat het plaatselijke ziekenhuis wilde meewerken, maar die samenwerking is helaas gestrand. ”Toch besloten we door te gaan. We hadden er een jaar voor uitgetrokken om te kijken wat er nodig was, gelden te werven en ons goed voor te bereiden”, vertelt Michiel Verhagen. “We waren nog maar net bezig toen in november ineens dit prachtige pand beschikbaar kwam.

8

Een kans waar we onmogelijk nee tegen konden zeggen. Daardoor is de zaak in een stroomversnelling geraakt.” Er werd in recordtempo geld geworven en subsidie aangevraagd, maar het was niet genoeg om het hele pand te huren. Daarom werd gekozen voor een prak­ tische oplossing: het onderverhuren van een deel van het pand. Toen kon het wel. Op 1 maart 2009 kregen ze de sleutel. Vervolgens is er zes weken full time geklust en eind april ging het inloophuis open.

Hier kun je je verhaal kwijt

Inmiddels hebben zo’n twee- tot driehonderd mensen hun weg naar De Zonnesteen gevonden. “Het inloophuis voorziet in een grote behoefte”, zegt Michiel Verhagen. “Het ziekenhuis verzorgt medisch-technische zorg. Er zijn weliswaar oncologieverpleegkundigen, maar die geven vooral adviezen en zijn er niet om je verhaal bij te doen. En dat is nu juist waar mensen met kanker enorm veel behoefte aan hebben: menselijk contact – en dat vinden ze hier. Zorgen voor elkaar en met elkaar meeleven is iets wat in onze moderne maatschappij behoorlijk is weggeëbd, maar waar wel veel behoefte aan is. Dat zien we hier dagelijks. Wij kunnen niet genezen. We kunnen er alleen zijn. En dan blijkt dat toch heel waardevol te zijn. In het ziekenhuis staat de ziekte centraal en zitten mensen in de rol van patiënt. Hier kunnen ze gewoon zichzelf zijn: mens in al hun facetten en met al hun behoeften. Dat maakt

een wereld van verschil en dat is voor de meeste mensen een verademing.”

Drempel

Als het gaat om behoeften, staat het verlangen om hun verhaal kwijt te kunnen met stip op 1. Je zou dan ook verwachten dat er veel animo is voor de inloop. Maar dat valt tegen. Veruit de meeste mensen komen af op de activiteiten, zoals yoga of schilderen. Hoe komt dat? Michiel Verhagen: “Mensen hebben een enorme behoefte om hun verhaal te vertellen en ervaringen te delen onder een kop koffie. Dat is ook niet zo gek, want ze kunnen dat verhaal nergens kwijt. We horen helaas heel vaak: ‘Sinds er kanker is geconstateerd, blijven mijn vrienden weg…’ Mensen vinden het zelf moeilijk om erover te praten, maar ook de ander weet zich vaak geen houding te geven. Dat kan resulteren in eenzaamheid. Juist daarin kan het inloophuis een belangrijke functie vervullen. Maar de drempel blijkt in de praktijk toch vrij hoog om zomaar binnen te lopen. De meeste mensen vinden het makkelijker om binnen te komen via activiteiten zoals yoga of schilderen of een thema-avond. Dat is een andere ingang met hetzelfde resultaat, want na de yogales drinken mensen samen koffie, en dan komen de gesprekken vanzelf. Ook onder creatieve activiteiten raken ze met elkaar aan de praat. Dus proberen we daarop in te spelen door naast de inloop, zoveel mogelijk activiteiten aan te bieden.”

Grote trekkers

Zo is er bijvoorbeeld een koor, of kunnen mensen samen wandelen, zwemmen of bloemschikken. Ook is er een schrijfsalon waar mensen onder begeleiding aan de slag gaan met het opschrijven van hun ervaringen, gedachten en gevoelens. De grote trekkers zijn yoga en stresshantering. Kennelijk hebben mensen met kanker een grote behoefte aan manieren om hun vermoeidheid en spanning los te kunnen laten. Een voordeel van dit soort activiteiten is ook dat de deelnemers een band opbouwen, omdat ze wekelijks bij elkaar komen. Dat lotgenotencontact wordt als belangrijk en prettig ervaren. “Soms is het ook moeilijk, bijvoorbeeld als er iemand overlijdt. Dan moet je samen kijken hoe je dat opvangt, bijvoorbeeld door een plekje in te richten voor herdenking. Maar hoe lang laat je dat dan staan? Daar bestaan geen regels voor, dus moet je er met elkaar vorm aan geven. Het is echt een zoektocht en dat heeft ook iets heel moois.” De activiteiten worden begeleid door professionals en geschoolde vrijwilligers die iets hebben met de doelgroep. “Onze doelgroep vraagt specifieke deskundigheid”, aldus Verhagen. “Als je fysiotherapie aanbiedt aan mensen met kanker, kun je daar niet zomaar een ‘gewone’ fysiotherapeut op loslaten. Daarom stellen wij hoge eigen aan alle mensen die professioneel of als vrijwilliger aan De Zonnesteen verbonden zijn. Hoewel mensen hier niet benaderd worden van-

uit hun ziekte, is het natuurlijk wel belangrijk om rekening te houden met eventuele beperkingen en daar op een goede manier mee om te gaan.”

Voeding en kanker

Ook is er elke maand een thema-avond over uiteenlopende onderwerpen. Voor het komende jaar staat er onder andere een lezing op het programma van Ellen Kampman, hoogleraar voeding en kanker aan Wageningen Universiteit. Zij zal een lezing houden over de relatie tussen voeding en kanker. De vraag welke onderwerpen, cursussen en therapieën bij De Zonnesteen aan bod kunnen komen, houdt het bestuur wel bezig, zegt Verhagen. “Wat je aanbiedt, heeft direct zijn weerslag op je uitstraling, dus je moet goed nadenken over waar je voor staat. Hoe ga je bijvoorbeeld om met alternatieve therapieën? Welke therapeuten geef je de ruimte in het pand? Naar wie verwijs je door? Welke thema’s biedt je aan? Dat is best lastig. Wij kiezen vooralsnog voor een redelijk neutraal aanbod. Dat is een bewuste keuze. Het is niet aan ons om een oordeel uit te spreken over regulier of complementair. Het is wèl aan ons om mensen verder te helpen en zo goed mogelijk te informeren. Wat wel en niet bij ons past, wat wij verantwoord vinden en hoe we daar precies mee omgaan, zal in de loop de tijd wel uitkristalliseren.”

Vrijwilligers

Om het werk van De Zonnesteen moge-

lijk te maken zijn er ongeveer twintig vrijwilligers actief. Vrijwilliger zijn in een inloophuis is iets anders dan achter de bar staan bij de voetbalvereniging. Geen kwaad woord over voetbalverenigingen, maar gevraagd naar het verschil zegt Verhagen: “Ik denk dat het daar vooral draait om clubliefde en fanatisme en hier meer om betrokkenheid. Hier staat echt de mens centraal. Omgaan met zieke mensen en hun naasten vereist een specifieke deskundigheid, vandaar dat alle vrijwilligers een training hebben doorlopen. In zes ochtenden leerden ze allerlei aspecten van omgaan met mensen met kanker, van gesprekstechnieken tot kennis van groepsprocessen en van medische informatie tot omgaan met emoties – die van de ander en die van henzelf, want er kan veel op vrijwilligers afkomen. Gelukkig hebben we een hecht team waarin mensen elkaar echt tot steun zijn.” Nog niet eens een jaar open, is de blik al volop op de toekomst gericht. De komende tijd zal er veel aandacht uitgaan naar structurele fondsenwerving en pr. Beide zijn van groot belang om het inloophuis, dat voor velen zo belangrijk is in een moeilijke periode van hun leven, overeind te houden. “Het kost veel tijd en je moet ongelofelijk creatief en vasthoudend zijn om het allemaal goed op de rails te krijgen, maar we weten waar we het voor doen. Ik ben ervan overtuigd dat het gaat lukken”, aldus de voorzitter.

9

Lijf & Leden

Zaterdag 24 april in Baarn

Algemene Ledenvergadering Moermanvereniging 2010 De jaarlijkse Algemene Ledenvergadering van de Moermanvereniging wordt gehouden op zaterdag 24 april 2010 in gebouw Het Brandpunt, Oude Utrechtseweg 4A in Baarn. Dit ligt 4 minuten lopen vanaf het station. De vergadering begint om 10.00 uur, maar de zaal is al om 09.30 uur open. Tijdens de middagbijeenkomst, die om 13.30 uur begint, zal Moermanarts Roland Lugten uit Gouda spreken over het thema “Homeopathie en kanker”.

Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.

Agenda (morgengedeelte) 1. Opening. 2. Mededelingen. 3. Notulen ALV 25 april 2009.

Na afloop van de middagbijeenkomst is er gelegenheid voor onderlinge ontmoeting en gesprek.

4. Jaarverslag secretaris.

Naar goed gebruik biedt de vereniging de leden die de ver­ gadering bezoeken een lunch aan. Aanmelden voor de lunch kan tot uiterlijk 22 april bij het Centraal Bureau van de Moermanvereniging in Alphen aan den Rijn: • tel (0172) 497944 (werkdagen tussen 09.00 uur en 13.00 uur) • fax (0172) 470644 • e-mail: [email protected]

5. Jaarverslag penningmeester.

Er is om 11.15 een korte pauze. Einde ochtendbijeenkomst uiterlijk 12.25 uur. Lunch van 12.30 uur – 13.30 uur. Middagbijeenkomst van 13.30 – 15.00 uur.

9. Voorstel vaststelling contributie voor 2011.

6. Verslag Steunfonds Amnestie. 7 Rapportage financiële commissie. 8. Begroting 2010.

10. Bestuursverkiezing. 11. Presentatie uitwerking Strategisch Beleidsplan.

Routebeschrijving naar Het Brandpunt Oude Utrechtseweg 4A, Baarn Met openbaar vervoer: Station Baarn Steek Stationsplein over. Ga de Amalialaan in Na circa 250 m links ligt Het Brandpunt

12. Aktie “Leden werven leden”. 13 Vaststelling datum Algemene Ledenvergadering 2011 Voorstel: 23 april. 14. Rondvraag. 15. Sluiting.

Hulp bij vergoeding medicijnen Zijn uw medicijnen niet vergoed en bent u van mening dat dit ten onrechte is? Dan kunt u voortaan terecht bij de helpdesk van de Stichting Eerlijke Geneesmiddelen Voorziening (EGV). Patiënten en artsen kunnen er juri­ dische hulp krijgen bij problemen met de vergoeding van dure geneesmiddelen. De nieuwe helpdesk is van maandag tot en met vrijdag tussen 9.00 en 17.30 uur bereikbaar op telefoonnummer 010-480 09 42, en wordt uitgevoerd door advocatenkantoor KienLegal. U kunt ook een e-mail sturen naar de helpdesk ([email protected]).

10

De EGV heeft tevens een handboek uitgebracht waarin is aangegeven hoe patiënten in het geval ze vinden dat ze ten onrechte hun medicijnen niet vergoed krijgen, hun recht kunnen halen. De Stichting EGV is een onafhankelijke organisatie die arts en patiënt ondersteunt bij belemmeringen in het voorschrijven van geneesmiddelen, het vergoed krijgen van geneesmiddelen en bij de communicatie met de zorgverzekeraar. Om kosten te besparen krijgen zorg­ verzekeraars volgens de EGV steeds meer bevoegdheden om het geneesmiddelengebruik te beïnvloeden. De over-

heid moedigt zorgverzekeraars aan om patiënten te beperken in hun aanspraken op vergoeding van geneesmiddelen en om artsen te begrenzen in hun voorschrijfgedrag. Zo kan het voorkomen dat patiënten bepaalde duurdere geneesmiddelen in een ziekenhuis niet krijgen toegediend, omdat de zorgverzekeraar daarvoor onvoldoende financiële middelen beschikbaar stelt. De EGV ziet erop toe dat zorgverzekeraars hun bevoegdheden niet misbruiken. Daarnaast beoogt de stichting onrechtmatige inmenging in de professionele autonomie van artsen tegen te gaan. Meer informatie: www.stichtingegv.nl.

‘Ze noemen me wel gekscherend dokter Vogel’

H

oe lang ze Uitzicht al leest? De 81-jarige Jo Huige-Kik uit het Zeeuwse Zierikzee zou het niet weten maar ze denkt vanaf het prille begin. “Ik heb altijd het gevoel gehad dat het moest kloppen, het verband tussen voeding en kanker.” Ze was nog maar pas getrouwd toen ze het boek ‘Gezondheid is levensgeluk’ van doctor E. Schneider kocht. Het ging onder andere over de geneeskracht van kruiden. Later las ze ‘De kleine dokter’ van Alfred Vogel. Ze weet niet meer hoe dat op haar pad kwam, maar het sprak haar erg aan. “Daar heb ik heel wat van geleerd. Ik heb het heel wat trouwpaartjes uit de familie cadeau gedaan. Zoiets gaat dan natuurlijk de ronde doen. Als een neef van me keelpijn heeft, belt hij tante Jo om te vragen of ik een goed middeltje weet. Dokter Vogel, noemen ze me wel eens gekscherend.” Ze denkt dat ze haar inzichten in de geneeskracht van de natuur van haar moeder heeft meegekregen. Die had zo haar eigen aanpak. “Ik was kraamverzorgster en als ik dan midden in de nacht geroepen werd, zette ze eerst mijn fiets gereed en daarna klutste ze twee rauwe eieren. Dan kon ik er tegen.“

‘Wat prikt er toch?’

Ook bij de opvoeding van haar eigen kinderen stond gezondheid hoog in het vaandel. Ze kregen iedere dag urticalcin, biergisttabletten en levertraan. Door de sla deed ze brandnetels. “Ik zei dat natuurlijk niet. Op een dag zegt mijn zoon: Ma, wat prikt er toch?” Ze lacht: “Toen had ik de brandnetels zeker niet goed met warm water afgespoeld.” Volkorenbrood eet ze eigenlijk haar hele leven al. Ze weet er niet van dat er ooit wittebrood in huis is geweest. Karnemelk drinkt ze al zo ver haar herinnering gaat.

bevestigen. Ze hebben al heel wat kalkrijke eierschalen voor oma fijngestampt. Het poeder gaat in een bus om het door de vla te mengen. Ons Zeeuwen bin zunig, nietwaar? Hoewel ze iedereen zal aanraden zo gezond mogelijk te eten en te leven, wil ze graag onderstrepen “dat je er niet op mag vertrouwen”. Zo wijst ze erop dat sommige ziekten “in de familie” zitten. “Dat was bij mijn man ook zo. Hij is dertien jaar geleden overleden aan kanker. Dat zet je wel aan het denken. Ik kan het niet bewijzen, maar wat zeker niet goed voor hem is geweest, is dat hij heel veel in giftige asfaltdampen gewerkt heeft. Daar moest hij tests mee uitvoeren. In die tijd werd nergens op gelet.” Hij volgde een tijdlang het Moermandieet. “Daar had hij zeker baat bij. Maar op zeker moment wilde hij niet meer. Het was indertijd allemaal nog erg zuur. Je had toen nog niet de recepten van nu.” Naam: Jo Huige-Kik (1928) Woonplaats: Zierikzee Lid sinds: ????

“De kinderen hebben het allemaal wel op de een of andere manier overgenomen. Een van mijn dochters werkt in de thuiszorg en als ze dan ziet dat mensen van alles mankeren, kan ze niet nalaten om op het nut van vitaminegebruik te wijzen.” Wat ze zelf gebruikt? “Dat is een heel rijtje hoor”, glimlacht ze. “Vitamine C, vitamine B-complex, levertraan, een goede multi, selenium, gingko biloba om bij de les te blijven en natuurlijk kalk want dat is heel belangrijk.” Een schoondochter en haar kinderen die eventjes aanwippen, kunnen het

Weerstand

Ze mag dan 81 zijn, stilzitten is er niet bij. Samen met collega’s verzorgt ze oudere mensen die anders opgenomen moeten worden in een instelling. Ze doet het werk met veel plezier. Eerder was ze betrokken bij de trombosedienst in het regionale ziekenhuis en werkte ze parttime op de afdelingen intern en chirurgie. Daar heeft ze gemerkt hoe groot de weerstand was tegen alles wat met een natuurlijke aanpak te maken heeft. “Ik weet van een arts die zei dat Moerman een moordenaar was. In het ziekenhuis was ik eigenlijk de enige die er wel eens over begon dat ziekte een gevolg kon zijn van vitaminetekort. Als je terugkijkt, zag Moerman al vroeg wat de reguliere geneeskunde nu eindelijk ook inziet. Ik heb nooit begrepen waarom dat zo lang heeft moeten duren.”

11

Populaire peulvrucht nader onderzocht (I)

Gebruik soja met mate en bij voorkeur gefermenteerd Soja heeft in de vorige eeuw de levensmiddelenmarkt veroverd. Het is niet alleen populair als vleesvervanger maar zit ook in heel veel producten verwerkt. Toch wordt er tamelijk verdeeld Zo werkt fermentatie Fermenteren is een gistingsproces waarbij koolhydraten in producten zoals melkzuur, azijnzuur en ethyl­ alcohol worden omgezet door bacteriën die dit zonder zuurstof kunnen. De vergisting van melk tot karnemelk is een voorbeeld van fermentatie. Gefermenteerde sojaproducten zijn bijvoorbeeld miso, natto en tempeh. Van tofu en sojamelk bestaan zowel gefermenteerde als ongefermenteerde varianten.

12

over gedacht. Drs. Hans Stoop bericht in een tweedelige serie over de stand van het wetenschappelijk onderzoek. Zijn advies: Consumeer het in kleine hoeveelheden én bij voorkeur gefermenteerd. Tekst: Drs. Hans Stoop

S

oja is goed voor u. Dat wordt ons tenminste al jaren voorgehouden. Prof. dr. Frank Comhaire van de Universiteit Gent bestrijdt dat. Volgens hem leidt een hoge soja-inname bij mannen tot onvruchtbaarheid en tot een grotere kans op hartinfarcten. “Soja: goed voor de borsten, slecht voor de prostaat”, aldus Comhaire. Volgens deze deskundige zijn soja-eiwitten geïntroduceerd als een welkom alternatief voor koemelk. Maar wat de mensen naar zijn zeggen niet weten, is dat deze soja-eiwitten stoornissen veroorzaken bij de groei van kinderen. Dit kan verklaard worden uit onderzoek waaruit blijkt dat soja de schildklierwerking kan vertragen. Daarnaast bevinden zich in soja ook grote hoeveelheden isoflavonen. Deze kunnen een gunstige, maar ook een

ongunstige invloed hebben. Gunstig omdat isoflavonen krachtige antioxi­ danten zijn die onze afweer helpen stimuleren. Ze kunnen tevens de oestrogeenspiegel doen stijgen. Dit kan een positieve invloed hebben op menopausale klachten, maar tijdens de zwangerschap kan deze stijging juist een risicofactor zijn voor abnormale hersen- en geslachtsontwikkeling. Er bestaat ook een risico voor borstkanker en kanker aan de eierstokken en de mogelijkheid voor zaadbalkanker en onvruchtbaarheid bij de man. In 1996 waarschuwde een studie in het toonaangevende medisch journaal The Lancet voor babyvoeding met soja. Hoge oestrogeenwaarden werden in het bloed van baby’s aangetroffen. De gevolgen hiervan kunnen zijn dat er een vervroegde puberteit optreedt bij meisjes evenals vetzucht, borstkanker en kanker van de voortplantingsorganen. Jongens kunnen te maken krijgen met teelbalkanker, niet ingedaalde teelballen en onvruchtbaarheid. Als in het bloed van de moeder grote hoeveelheden fyto-oestrogenen voor­ komen, bestaat de mogelijkheid dat de foetus via het vruchtwater langdurig hieraan wordt blootgesteld. De fytooestrogenen aan de foetale kant dienen echter laag te zijn. Wanneer de fytooestrogenen bij de foetus zijn gekomen, blijven ze hier langer dan bij de moeder. Dit is ook de reden dat het blootstellen van de ongeboren vrucht aan fytooestrogenen nader onderzocht dient te worden. Een veelgehoorde bewering is dat soja een grote rol speelt bij de preventie van chronische ziekten, zoals prostaat- en borstkanker. Dat klopt volgens Comhaire, hoogleraar in de hormonologie, maar

gedeeltelijk. Fyto-oestrogenen, die in overvloed voorkomen in soja, zorgen bij mannen behalve voor onvruchtbaarheid ook nog eens voor verdikking van de hartslagader. Daardoor wordt de kans op een hartinfarct groter. “Als een man ouder wordt, dalen zijn mannelijke hormonen. Als hij dan ook nog eens soja eet, stijgt het percentage vrouwelijke hormonen. Hierdoor wordt het evenwicht tussen beide verstoord en dat leidt precies tot een hartinfarct,” aldus Comhaire. Voor vrouwen is het dan weer wel gezond, mits ze niet zwanger zijn: “De fyto-oestrogenen remmen de ongunstige effecten van de sterke vrouwelijke hormonen af”.

Winstgevende business

Sinds 1930 wordt soja gebruikt in ons voedsel. Het is een winstgevende business voor een beperkt aantal agrarische giganten. Tussen 1920 en 1970 verviervoudigde de productie. Bossen worden vernietigd en tot akkers omgevormd. Hierdoor komt de groene long van onze planeet in gevaar. Maar ook duizenden dieren- en plantensoorten worden op deze manier met uitsterven bedreigd. Soja is het snelst stijgende exportproduct van Brazilië. Argentinië is na de Verenigde Staten en Brazilië de grootste producent van soja. Wat deze peulvrucht zo aantrekkelijk maakt, is dat ze goedkope ingrediënten voor levensmiddelen bevat, net als maïs. Soja wordt voornamelijk geteeld voor het produceren van plantaardige olie. Deze goedkope olie wordt wereldwijd gebruikt. Het schroot dat overblijft na het persen wordt als veevoer verhandeld. Met de welvaartsstijging is de vraag naar vlees niet alleen toegenomen in de westerse landen, maar ook in India en China. Met de vraag naar vlees groeide

13

ook de vraag naar goedkoop veevoer, die nog eens extra steeg nadat het verboden werd om dierlijke producten te verwerken in veevoer. Het schroot en de olie bevatten essen­ tiële aminozuren en zijn heel proteïnerijk. Ze worden daarom gepromoot naast veevoer, als een gezond alternatief voor vlees en dierlijke oliën. Het verbouwen van soja is een heel goedkope manier om nutriëntenrijk voedsel te produceren. De teelt is weinig arbeidsintensief, dus goedkoop. Soja is zó lucratief dat het ook wel het nieuwe goud wordt genoemd. In vele bewerkte voedingsmiddelen bevindt zich soja. Zelfs mensen die soja strikt vermijden, hebben een grote kans dat ze nog steeds soja eten. Het blijkt namelijk in driekwart van het bewerkte voedsel aanwezig te zijn en bijna altijd in fastfood. Ook in vitaminesupplementen kunnen we sojaolie aantreffen. Volgens Comhaire is soja een duidelijk commerciële zet van de machtige sojaboeren. Voor de enorme overproductie van soja moet per se een markt gevonden worden. Daarom worden allerlei heilzame werkingen aan soja toegekend.

Chinese keuken

In soja bevinden zich naast de genoemde isoflavonen ook schadelijke antinutritionele stoffen. Die zitten bijvoorbeeld ook in onze groene erwt, maar in soja zijn deze stoffen wel heel erg goed vertegenwoordigd en is inactivatie (onwerkzaam maken) ervan beduidend minder goed mogelijk dan in onze erwt. Soja wordt in de Chinese keuken al zo’n drieduizend jaar gebruikt, maar wel in kleine hoeveelheden én gefermenteerd. Een kleine hoeveelheid soja kan dus best gezond zijn als het maar gefermenteerd is. Als dat laatste niet het geval is, kunnen er problemen ontstaan; vooral als er grotere hoeveelheden soja genuttigd worden. Soja is een peulvrucht die grote hoeveelheden fytinezuur bevat. Dat heeft als nadeel dat het onder andere bindt aan magnesium, zink, en ijzer zodat dit niet opgenomen kan worden. Ook remt dit zuur spijsverteringsenzymen, wat eveneens een nadeel is. Soja bevat ook enzymremmers die de vertering van de eiwitten in ons lichaam aanzienlijk bemoeilijken. Hierdoor wordt de alvleesklier, die spijsverteringsenzymen produceert, hyperactief en groter. Verhitten is onvoldoende om deze stof met name in soja, te inactiveren.

14

Sojaolie rijk aan omega-6 Sojaolie is wereldwijd de meest geconsumeerde plantaardige olie. Het is door de lage prijs een graag gebruikte grondstof voor allerlei andere producten zoals bijvoorbeeld cosmetica. Door raffinage van de olie kan lecithine, een emulgator, worden verkregen. Sojaolie zou een positieve invloed hebben op onze mentale gezondheid vanwege het aanwezige vetzuur omega-3 (zeven procent van de totale hoeveelheid vetzuren). Het is echter goed om te weten dat soja ook heel wat omega-6 bevat, waarvan we al zoveel binnen krijgen. Ruim de helft van de vetzuren in sojaolie bestaat uit het omega-6 rijke linolzuur! Vergelijk dat met lijnzaadolie dat voor meer dan vijftig procent uit α-linoleenzuur bestaat en voor ongeveer 15 procent uit linolzuur. Dat α-linoleenzuur een gunstige werking heeft op ons lichaam is voor een deel al wetenschappelijk bevestigd.

De Chinezen hebben al lang geleden ontdekt dat fermentatie fytinezuur en enzymremmers onwerkzaam maakt. Maar in het bewerkte voedsel van nu is gekozen voor het negeren van deze stap. De hedendaagse voedselindustrie gaat voor vlug en goedkoop; de meeste soja die we eten is ongefermenteerd. In de Verenigde Staten bevat één bewerkte snack ongeveer 20 gram niet-gefermenteerde soja.

Deze schadelijke antinutritionele factoren (reden waarom Moerman tegen soja was!) moeten we afwegen tegen de mogelijke gunstige effecten. Bij alle andere voedingsmiddelen doen we dat ook. Neem de rode biet bijvoorbeeld. Deze groente met zoveel nuttige stoffen, bevat ook nitraat. De mogelijke schadelijke gevolgen van het innemen van nitraat zijn simpel te voorkomen door toevoeging van vitamine C. Van diëten die vet- en cholesterolarm zijn en die 25 gram soja bevatten, wordt beweerd dat ze het risico op hart- en vaatziekten verminderen. Ook kanker, botontkalking en diabetes zouden gunstig beïnvloed kunnen worden door soja. Nieuw onderzoek zet echter vraagtekens bij de genoemde gezondheidsclaims. Er wordt zelfs gewaarschuwd dat soja, zeker als het niet gefermenteerd is, kan leiden tot het ontstaan van bepaalde kankers, verlaagde testosteronspiegels en het vroeger beginnen van de pubertijd.

Situatie in Japan

Dat in Japan ondanks de welvaart weinig borst- en prostaatkanker, hartziekten en opvliegers voorkomen, heeft ervoor gezorgd dat in de jaren 1990 interesse is ontstaan in de preventieve eigenschappen van soja op het ontstaan van chronische ziekten. De mogelijkheid dat iso­ flavonen borstkanker kunnen doen afnemen, leidde zo’n twintig jaar geleden tot de doorbraak van soja als een zogenaamd functioneel voedsel. Gedurende de laatste tien jaar zijn er echter kritische opmerkingen geplaatst. Bij hormoongevoelige borstkankers kan het sojagebruik leiden tot een extra risico bij vrouwen in de menopauze. Ook zijn er studies uitgevoerd waarbij geen duidelijk onderscheid te vinden was in het voorkomen van borstkanker tussen degenen die wel en geen soja gebruikten. De opmerking was wel dat soja al vroeg in het leven ingenomen moet worden. Anders heeft het geen effect bij gebruik op latere leeftijd. De reden hiervan komt in het tweede deel van dit artikel nog aan de orde. De gevolgen voor de man zijn ook niet eenduidig. Gevonden is dat de hoeveelheid zaadcellen afneemt wanneer soja ingenomen wordt. Als de studie kritisch wordt beschouwd, blijkt dit echter niet alleen door de soja te komen. In het volgende nummer van Uitzicht wordt het tweede deel van dit artikel gepubliceerd.

Kruiden natuurlijke heelmeesters Haar en nagels Tekst: Petra Pronk

K

anker is een enorme aanslag op het lichaam. Net als de reguliere behandeling daarvan. Chemokuren laten letterlijk en figuurlijk hun sporen na. Ook op het haar, in de vorm van haaruitval of gespleten en dof haar. Gelukkig zijn er natuurlijke heelmeesters om daar iets aan te doen. Berk en brandnetel doen in dit opzicht volgens Marry Foelkel wonderen. Haar en nagels zijn goede ’verklikkers’ als het gaat om onze gezondheid. Als we willen weten hoe we in ons vel zitten, hoeven we alleen maar te kijken naar de conditie van onze haardos of de nagels. Die spreken boekdelen. Gezond haar is glanzend. Gezonde nagels zijn enigszins roze met kleine maantjes. Een ongezonde conditie uit zich onder andere in dof haar met gespleten punten en in gespleten, geribbelde of naar beneden groeiende nagels of nagels met een witte kleur of stipjes erin. Ziet u die tekenen bij uzelf, dan is het tijd voor brandnetelthee en berkenwater.

Brandnetel

In februari steken de eerste brandnetels hun kopjes boven de grond. Dat is goed nieuws, want brandnetels zijn meesters in het herstellen van een verstoorde balans. In de natuur duiken ze overal op waar de mens voor onbalans heeft gezorgd. Ze zuiveren de grond en herstellen de mineraalhuishouding. In het lichaam vervullen ze dezelfde functie: ook daar brengen ze de zaak weer in evenwicht. Dat komt doordat ze bol staan van gezonde stoffen zoals vitamine C, chlorofyl en mineralen. De brandnetel is niet alleen een tonicum voor huid en haar, maar ook heel nuttig bij kalknagels. Een eenvoudige manier om kalknagels weg te krijgen is elke dag brandnetelthee drinken en s’ avond en ’s morgens bij het tandenpoetsen even de zieke teen in een voetenbadje dompelen, met daarin brandnetelthee en zeezout of en/of appelazijn. De werkzame stoffen blijven lang actief, zodat het badje de hele week dienst kan doen. Je kunt brandnetels uitstekend zonder handschoenen plukken, zolang je dat maar van beneden naar boven doet. Brandnetels prikken alleen wanneer ze letterlijk ‘tegen de haren in’ gestreken worden. Dan breken namelijk de haartjes waar mierenzuur inzit en dat veroorzaakt het bekende prikken. Je kunt ze ook met handschoenen aan plukken en de brandnetels vervolgens een paar uur in het water leggen, zodat de prik eraf gaat.

Brandnetels zijn heerlijk als voorjaarsgroente, gewoon door een stamppot heen. Ze kunnen zowel gekookt als rauw gegeven worden. Je kunt er ook thee van trekken. Zowel de grote als de kleine zijn bruikbaar en smakelijk.

Berk

Ook de berk, de koningin van de weilanden, doet wonderen voor haar en nagels. De berk bevat o.a. betulinezuur, dat sterke tumorremmende eigenschappen heeft en antivirale werking. De onderdelen die gebruikt worden zijn de twijgen en de bast. In maart kun je het sap van de berk aftappen. Dan profiteer je van de vele mineralen die zij in de herfst heeft opgeslagen in haar wortels en nu weer met de sapstroom naar boven getransporteerd worden. Aftappen doe je door schuin naar boven een gaatje te boren, ongeveer twee centimeter diep, en daarna hierin een aftapbuisje te plaatsen. Dat moet goed aansluiten om lekken tegen te gaan. Binnen 24 uur komt er een liter berkenwater uit (berkenbloed). Dat mag niet langer dan tien dagen, anders bloedt zij dood. Maar je kunt hetzelfde effect ook bereiken door de top van een berkentak af te snijden en er een fles aan te hangen.

Berkenwater

De berk laat zich gebruiken om thee van te trekken, maar ook als haarwater. Vanaf januari gebruiken we de verse twijgjes met knopjes en katjes al in de theepot. Voor het haarwater moet er een scheut appelazijn door. Dit is gelijk een goede conservering. Haarwater verbetert de conditie van huid en haar en werkt daardoor bijvoorbeeld goed tegen roos en andere huidproblemen.

Recepten Voetenbadje

3 liter handwarm water 1 eetlepel zeezout 3 eetlepels appelazijn

Haarwater

Thee zetten van berkenbast of twijgjes, koken in een liter water, 1/3 deel appelazijn toevoegen

15

Recepten voor 4 personen

Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

Lekker eten

Witlofsalade met fruit

Kastanjechampignonsoep

Ingrediënten: 300 gr. witlof 1 rijpe banaan 2 mandarijntjes, geschild en in gehalveerde partjes sap van een sinaasappel 1 el. fijngesneden schilletjes van de sinaasappel 1 kleine appel, in blokjes gesneden 1 el. rozijnen geweekt in het sinaasappelsap 2 el. biogarde 1 el. sesamzaadjes

Ingrediënten: 250 gr. kastanjechampignons 2 teentjes knoflook 1 dikke ui 1 tl. kerrie 25 gr. boter 20 gr. volkoren meel 1 lt. kruidenbouillon peper 4 jonge paardenbloemblaadjes 4 el. kiemen (alfalfa)

Boerenkool met wortel en gierst Ingrediënten: 1 stronk boerenkool • 1 pond winterpeen • 2 uien • 1 tl. kurkuma • mespunt zwarte peper • tl. tamari • 2 el. sesamzaad • 4 el. milde olijfolie

Gierst Ingrediënten: 200 gr. gierst • 1 bos lente-uitjes • 1 el. bouillonpoeder • (1½ el. roomboter)

met Riëtte Janssen Schorseneren

Zuurkool met wortel en seitan

Ingrediënten: 1 kg schorseneren • sap van 1 citroen • 2 dl. groentebouillon • 2 dl. melk • peper, nootmuskaat • 20 gr. roomboter

Ingrediënten: 2 winterwortels 2 uien 250 gr. zuurkool 2 cm verse gemberwortel 1 tl. kurkuma mespunt zwarte peper 2 el. tamari 250 gr. seitan citroensap 2 el. milde olijfolie

Kaassaus op basis van bechamelsaus Ingrediënten: 25 gr. boter • 25 gr. volkoren meel • 2 ½ dl melk (of kookvocht schorseneren) • 50 gr. gemalen boerenkaas of Moermankaas • mespunt tijm • nootmuskaat

Rijstebrij met rozijnen en amandel Ingrediënten: 125 gram zilvervlies rijst (2 uur weken in water) ¼ vanillestokje 1 kaneelstokje 3 kardemom zaden (gekneusd en zonder schilletje) 2 el. rozijnen 2 el. amandelen (4 uur weken in water) 1 lt. volle melk mespunt zout

Bereidingswijze boerenkool: Was de boerenkool met lauw water. Verwijder de middennerf en snijd de kool fijn. Was (en schil) de winterpeen en snijd deze stukjes. Schil de uien en snijd ze in ringen. Verwarm de olie en smoor daarin de uien met de kurkuma en peper. Voeg na 1 min. de wortel toe en roerbak deze 2 min. Voeg de fijngesneden boerenkool toe en roerbak deze kort mee. Proef en maak op smaak met tamari en peper. Strooi er de sesamzaadjes over.

Bereidingswijze: Prak de banaan fijn en meng deze met de biogarde. Schil met een dunschiller een onbespoten sinaasappel. Gebruik de helft van de schil in de salade en droog de rest. Pers de sinaasappel uit en week daarin de rozijnen. Was de witlof, verwijder alleen de onderkant en snijd deze fijn. Meng deze meteen met het banaan/biogardemengsel. Voeg de appel, mandarijnen en rozijnen met sap toe. Meng het en strooi er sesamzaadjes over.

Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moermankeuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar [email protected].

16

Bereidingswijze: Borstel de kastanjechampignons schoon en snijd ze in vieren. Pel de knoflook en ui en snijd deze klein. Smelt de boter in een soeppan en smoor de ui met knoflook met de kerrie. Voeg de kastanje­ champignons toe en smoor die 2 min. Strooi het volkoren meel erover en roer dit goed door. Voeg nu goed roerend de warme kruidenbouillon toe en laat 2 min. koken. Proef en maak op smaak met peper. Was de paardenbloemblaadjes en snijd deze fijn. Schep de soep uit in 4 kommen en doe in elke kop een el. kiemen en een beetje paardenbloemblaadjes.

Bereidingswijze gierst: Was de gierst in een zeef met kleine gaatjes. Laat deze goed uitlekken. Neem een roestvrij stalen pan met dikke bodem. Schakel de warmtebron in. Rooster de gierst in de droge pan al roerende met een houten lepel. Verwarm ½ liter water met bouillonpoeder. Voeg de bouillon toe, als de gierst heerlijk begint te geuren en nog steeds geel is. Doe de deksel meteen op de pan om spatten te vermijden. Draai de warmtebron laag. Laat de gierst met deksel in 15-20 minuten garen. Voeg indien nodig nog een beetje vocht toe. Draai daarna de warmtebron uit en laat de gierst nog nagaren zodat de korrels open springen. Was en snijd de bos lente-uitjes met worteltjes en alle mooie groene delen in dunne ringetjes en meng dit met de gierst. (Roer 1½ el. roomboter erdoor.) Verwarm 4 borden voor. Neem een bolvormig bakje, spoel dit om en vul dit met de gierst. Leg de boerenkool met wortel er naast. Serveer je hierbij de tempeh (Uitzicht-1 2010) of een saus dan hoef je geen roomboter door de gierst te roeren.

Bereidingswijze schorseneren: Borstel de schorseneren schoon met lauw water. Schil de schorseneren met een dunschiller en snijd ze in stukken van 4 cm. Leg ze in een bak water met citroensap om het bruin worden te voorkomen. Breng de bouillon met de melk aan de kook. Voeg de schorseneren toe en kook deze 15 min. beetgaar. Giet ze af en bewaar het vocht voor een sausje of soep. Roer de boter erdoor en rasp verse nootmuskaat erover en een beetje peper. Of: maak er een kaassaus bij. Zonder kaassaus heerlijk bij gebakken zalm (Uitzicht 7 2008). Bereidingswijze kaassaus: Smelt de boter in een steelpan. Voeg het volkoren meel al roerende toe. Voeg de warme melk of kookvocht goed roerend toe. Voeg de tijm en nootmuskaat toe en de gemalen kaas. Schep de schorseneren erdoor. Heerlijk bij zilvervliesrijst.

Bereidingswijze: Wortels wassen en in lucifer dunne reepjes snijden. Uien fijnhakken. Smoor de wortel en ui in de olijfolie met de kurkuma en zwarte peper. Schil de gemberwortel en rasp deze fijn of snijd deze in hele kleine blokjes, laat deze meesmoren. Snijd de seitan in kleine blokjes en voeg die toe. Snijd de zuurkool klein en schep die erdoor. Maak op smaak met de tamari en het citroensap. Laat dit 10 min. zachtjes gaarstoven. Heerlijk met zilvervliesrijst of (boekweit)pasta.

Bereidingswijze: Breng de melk aan de kook in een pan met dikke bodem, voeg het opengesneden vanillestokje, de kardemon zaadjes, kaneelstok en zout toe. Voeg de geweekte rijst toe en breng zachtjes aan de kook. Roer de rijst los van de bodem en voeg de rozijnen toe laat dit 5 min. koken. Stop dan de pan in een hooikist of onder je dekbed. Na 1 ½ uur is deze prachtig gaar zonder energieverbruik. Of kook het op zacht vuur in 1 uur gaar. Hak de geweekte amandelen grof en roer die door de rijstebrij. Haal het vanillestokje en kaneelstokje uit de brij.

Seitan wordt ook wel tarwevlees genoemd. Het heeft een vleesachtige structuur, smaakt kruidig, en is ideaal als vleesvervanger voor vegetariërs en veganisten (al is het geen bron van vitamine B12). De toevoeging van kombu zeewier aan de bouillon zorgt voor een verhoogd gehalte aan organische verbindingen en sporenelementen. Door de combinatie van seitan met tamari (sojasaus) wordt de opname van de plantaardige eiwitten in het lichaam sterk verhoogd. Het nuttig opneembare percentage eiwitten is 67%. Seitan bevat geen cholesterol, verzadigde vetzuren en purine (urinezuur) en is bovendien licht verteerbaar. Daarbij is het voedzaam, met 22% plantaardige eiwitten. Het is een energierijke vleesvervanger en snel te bereiden.

17

Nieuwe boeken

Alles over gezond eten als je zwanger bent ‘Alles over gezond eten als je zwanger bent’. Dat is de titel van een boekje, uitgegeven door het Voedingscentrum. Eigenlijk vreemd dat er een boekje uitgebracht moet worden met richtlijnen om een gezonde zwangerschap mogelijk te maken. Over zoiets gewoons als ons dagelijks eten. Jammer dat ons dagelijks voedsel niet zo gezond blijkt te zijn. En zoals ik al eerder heb gezegd, een aanstaande moeder doet alles om een zo gezond mogelijk kind ter wereld te brengen. Het is een praktisch boekje voor de aanstaande moeder dat voor een groot deel goed overeenkomt met de voedingsadviezen die onze vereniging ook uitdraagt. Het is samengesteld voor iedere vrouw die zwanger is en bevat aanbevelingen voor wat betreft het dagelijks eten. Want dat is toch immers de basis om onder andere voldoende vitaminen en mineralen binnen te krijgen. Jammer dat er maar weinig aandacht besteed wordt aan de wenselijkheid om zoveel mogelijk gezonde biologisch-dynamische producten te gebruiken. De risico’s die bestrijdingsmiddelen kunnen geven worden weggewuifd, maar toch niet zonder aandacht te schenken aan waar je op moet letten als je bestrijdingsarme producten wilt kopen. Vlees hoeft uiteraard niet, maar wel wat dierlijke producten zoals eieren en karnemelk of anders toch supplementen. Waarschuwingen ontbreken zeker niet in deze uitgave. Het is uitkijken met rauwe producten die soms besmet kunnen zijn met bacteriën die voor de ongeboren baby schadelijk kunnen zijn. Het ei is hier een uitzondering op. Wanneer een ei besmet is en rauw gegeten wordt, is het alleen erg vervelend voor de moeder maar niet voor de baby. Ook kruiden zijn niet altijd onschuldig. Het boekje bevat overigens niet alleen alles over eten als je zwanger bent, maar ook aanbevelingen om te bewegen en zo te werken aan een goede conditie en je fit te voelen. Allemaal belangrijk voor moeder en kind. Een goede bloedsomloop zorgt ervoor dat er meer goede voedingsstoffen naar de baby stromen. Let er wel op dat je niet overdrijft met het bewegen. Een apart hoofdstukje is ingeruimd over hoe je een aantal veel voorkomende klachten tijdens de zwangerschap kunt verhelpen, of in ieder geval wat kunt verminderen. De aanbevelingen die gegeven worden bij bijvoorbeeld constipatie (verstopping) zijn direct een reclame voor de fabrikanten van probiotica producten. Jammer dat biologisch-dynamische karnemelk en Biogarde niet genoemd worden; die zijn heel wat goedkoper en net zo effectief. Hans Stoop

Uitgave: Het Voedingscentrum Productnummer: 133 Prijs: € 6,95 Hardcover 50 pagina’s Te bestellen bij: http://webshop.voedingscentrum.nl/webshop/artikeldetail.aspx Telefonisch: (070) 306 88 88

18

Langer leven door gezond eten Van gezond eten val je af, maar het heeft nog veel meer voordelen dan een goed figuur. Gezond eten blijkt zelfs van levensbelang te zijn. Letterlijk. Op de lange termijn kunnen we met de juiste voeding de kans op overlijden door tal van aandoeningen fors verminderen.

W

etenschappelijk onderzoek onderstreept steeds opnieuw de positieve effecten van goede voeding op de levensduur. Onderzoekers verzamelden van 1984 tot 2002 gegevens van ruim 72.000 gezonde vrouwen zonder hartproblemen in de leeftijd tussen 33 en 50 jaar. Iedere twee tot vier jaar vulden de deelneemsters vragenlijsten in over hun voedselinname en van degenen die tijdens de onderzoeksperiode stierven, werd de oorzaak van overlijden vastgelegd. Op basis van de voedselvragenlijsten maakten de onderzoekers onderscheid tussen twee verschillende voedingspatronen. Het ene patroon bestond uit gezonde voedingsmiddelen, zoals groente, fruit, peulvruchten, volkoren producten, vis en gevogelte. Het andere patroon werd bestempeld als een ‘Westers dieet’ en bevatte meer rood en bewerkt vlees, geraffineerde granen, patat, suikerrijke producten en desserts.

Westerse keuken

In 2002 waren van het totale aantal deelneemsters 6.011 vrouwen overleden. Vrouwen die het gezonde voedings­ patroon hadden gevolgd, liepen volgens de berekeningen een 28 procent kleinere kans om aan een hartaandoening te sterven. Bovendien hadden zij een 17 procent lager

risico om te sterven aan de andere ziekten die in het onderzoek betrokken waren, zoals een beroerte, kanker en diabetes. De vrouwen die meer van de ‘Westerse keuken’ hielden, hadden een 22 procent hogere kans om te overlijden aan een hartziekte. Ook hadden zij een risicotoename van 21 procent om te sterven door de andere oorzaken.

Totaal voedingspatroon

Reden genoeg dus om af te stappen van de zakken patat en grillburgers en over te gaan op een gezond dieet. Maar let op: met enkel een extra portie fruit of een volkoren boterham kom je er niet. Het gaat niet om één voedingsstof of één dieetcomponent die mensen meer zouden moeten gaan eten, maar om het totale voedingspatroon. Daarom wordt aangeraden om een dieet op meerdere fronten gezonder te maken. Hierin slaag je door een aantal regels na te leven.

Langer leven

Eet ten eerste voldoende groente, fruit en volkoren producten die rijk zijn aan vezels. Daarnaast moet de vetconsumptie voornamelijk bestaan uit onverzadigde vetten, zoals in vis en olijfolie, en de hoeveelheid verzadigd vet, transvet en cholesterol moet binnen de perken blijven. In producten zoals frisdrank, snoep en gebak zitten weer veel suikers die bijdragen aan overgewicht en dus alleen met mate genuttigd mogen worden. Ook is het raadzaam om op te passen met het gebruik van zout, zodat een gezonde bloeddruk gehandhaafd blijft. Wie zich hier zo veel mogelijk aan probeert te houden, heeft een grotere kans meer en langer van het leven te kunnen genieten.

Evenwichtig en uitnodigend om te lezen

Uitzicht valt goed bij ‘proefabonnees’ Uitzicht is een evenwichtig blad, het nodigt uit tot lezen en de inhoud doet ertoe. Dat is kort samengevat de mening van nog al wat lezers die het blad eind vorig jaar drie keer op proef kregen.

D

e leden van onze vereniging werden vorig jaar uitgenodigd om Uitzicht driemaal achtereen aan familie, vrienden of kennissen cadeau te doen. Van dat aanbod maakten velen dankbaar gebruik. De nummers 8, 9 en 10 werden in totaal aan 239 adressen gestuurd. Om de mening van deze ‘proefabonnees’ over het blad te peilen, kregen zij na afloop van de periode een vragenlijst. In totaal ontvingen we 67 reacties, wat omgerekend een response is van bijna dertig procent. Dat is te weinig om van een representatieve steekproef te kunnen spreken, maar de uitkomst is toch veelzeggend genoeg om er melding van te maken.

Concrete adviezen

Op de stelling: ‘Natuurlijke kankerbestrijding werkt’, reageerden opvallend veel tijdelijke lezers positief. Bijna 60 procent liet weten het met die stelling eens te zijn en 30 procent ‘een beetje mee eens’. Slechts 4 procent is het ermee oneens. Acht procent weet het niet. Ook de stelling dat Uitzicht evenwichtig is, wordt door de overgrote meerderheid onderschreven. Mee eens, zegt 65 procent terwijl 26 procent het er een beetje mee eens is. Minstens zo opmerkelijk is dat niemand het ermee oneens is. In het verlengde van deze uitkomst liggen de opvattingen over de stelling: ‘Ik neem de inhoud van Uitzicht serieus.’ Daarop reageerde maar liefst 76 procent voluit positief terwijl 17 procent het er een beetje mee eens is. Mee oneens: 2 procent. Waar de redactie haar winst mee kan doen, is de mening over de stelling dat Uitzicht meer concrete adviezen zou moeten geven. Die opvatting wordt gedeeld door 24 procent terwijl 51 procent het er een beetje mee eens is. Elf procent is het ermee oneens. De lengte van de artikelen is naar wens, zo mag uit de reacties worden opgemaakt. Ruim 70 procent kan zich goed in de lengte vinden. Dat spoort met de uitkomst dat een dikke 70 procent het eens is met de stelling: ‘Uitzicht nodigt uit tot

lezen’. Nog eens 21 procent is het er een beetje mee eens en slechts 1 procent is het ermee oneens. Vrij hoog scoren de interviews. Ze spreken 66 procent van de respondenten aan en 26 procent ook wel maar in mindere mate. Nog hoger eindigt de vraag- en antwoordrubriek van de arts Bob Hornstra. Maar liefst 81 procent vindt die rubriek leerzaam. Er was niet een lezer die dat niet vond.

Cijfer

Er zaten ook nog wat tips bij voor de redactie. “Door verjonging aantrekkelijker maken”, adviseerde een ‘proeflezer’. En een ander: “Meer adviezen en artikelen over gezonde voeding.” Van een derde mag de reguliere geneeskunde wat meer aan bod komen, terwijl een volgende klaagt over de onbekendheid van veel ingrediënten bij de recepten. Verder is er de wens om meer praktische en informatieve onder­ steuning bij de uitvoering van een gezond dieet. Op het verzoek het blad een cijfer te geven op een schaal van 1 tot 10, deelt 5 procent een 6 uit, 42 procent een 7, 39 procent een 8 en 5 procent een 9. De anderen (8 procent) hebben (nog) geen keuze gemaakt. De vragenlijst werd 52 keer ingevuld door een vrouw, 10 keer door een man en in 5 gevallen is het onbekend.

19

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een

Korte berichten

persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking zijn

Vraag

altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen:

Conditie in soorten en maten

bel met Patiëntenvoorlichting 088-2424240.

Wie gezond wil blijven, moet “in conditie” blijven. Het be­ lang daarvan kan niet genoeg worden benadrukt. Maar wat is dat eigenlijk: conditie?

Antwoord

Conditie is er in soorten en maten. Een goede conditie houdt in dat al die soorten en maten enigszins ontwikkeld zijn. Een essentieel onderdeel van de conditie is het uithoudingsvermogen, dat is het vermogen om gedurende lange tijd een lichamelijke of geestelijke inspanning vol te houden. Lichamelijk uithoudingsver­ mogen hangt nauw samen met een gezond hart. De beste oefeningen om je uithoudingsvermogen te vergroten zijn die waarbij veel zuurstof wordt verbruikt. Ze moeten zo intensief zijn dat je een beetje buiten adem raakt als je flink je best doet. Goede voorbeelden zijn lopen, hardlopen, fietsen, zwemmen of aerobics. Een ander aandachtspunt is sterke spieren. Ze zorgen voor

een betere houding en kunnen blessures en ruglachten voorkomen. Oefeningen om de spieren te verstevigen zijn bijvoorbeeld gewichtheffen, opdrukken of krachttraining in het fitnesscentrum. Deze activiteiten vragen geen extra zuurstof. Maar ook activiteiten die primair het uithoudingsvermogen verbeteren, zoals zwemmen en fietsen, hebben een spierversterkend effect. Een goede conditie houdt ook in dat je je bewegingen beheerst en kunt coördineren, en dat je snel je evenwicht vindt en snel kunt reageren. Dit is een behendigheid die we in het dagelijks leven veel gebruiken. Door veel aan sport te doen kun je je behendigheid verder vergroten. Tot slot is er nog een bijzonder soort uithoudingsvermogen: dat van de spieren. Herhaalde bewegingen zoals fietsen, hardlopen, zwemmen of joggen, vergroten het vermogen van de spieren om zich langdurig in te spannen zonder oververmoeid te raken en zonder snel spierpijn te krijgen.

Therapeutische vakantieweken In 2010 organiseert stichting Les Vaux zeven therapeuti­ sche vakantieweken op het landgoed in Frankrijk en een week in Nederland. Het doel van deze weken is de deel­ nemers te helpen beter om te gaan met de kanker. Les Vaux biedt een uitgebalanceerd programma dat bestaat uit gesprekken, creatieve of kunstzinnige therapie, massage, yoga, meditatie, en aandacht­ gerichte oefeningen. Alle activiteiten worden begeleid door professionele therapeuten. In de avonden is er ruimte voor het luisteren naar muziek en het voorlezen van gedichten en verhalen. Naast dit uitgebreide programma is er voldoende tijd om te wandelen in de prachtige natuur of uit te rusten op een buitenbed in de tuin van het

20

landgoed. Ook op culinair gebied is een week in Les Vaux een bijzondere ervaring: een zeer uitgebreid ontbijt, vaak warme lunch en ’s avonds een driegangen diner. Alles is bereid met zoveel mogelijk biologische producten uit de streek en verse, onbespoten groente en fruit uit eigen tuin. Per week zijn er maximaal 8 deelnemers. Om nog beter in te kunnen spelen op specifieke problemen zijn er dit jaar twee themaweken, een week speciaal voor ouders van (jonge) kinderen en een voor jongeren (jonger dan 40 jaar). De eigen bijdrage is maximaal € 300, exclusief de reiskosten. De overige kosten worden vergoed door de ziektekostenverzekering. De weken zijn gepland in de maanden mei tot en met november dit jaar. Zie voor meer informatie www.lesvaux.nl.

21

Leugentjes om gezonder te eten

Advertenties

Je kunt mensen gezonder laten eten door ze te laten gelo­ ven dat ze als kind dol op iets waren. Als iemand gelooft dat hij vroeger gek was op asperges, gaat hij ze waar­ schijnlijk ook meer eten. Dat blijkt uit onderzoek van de universiteit van Californië. De waarheid met een korreltje zout als nieuwe gezondheidsstrategie? Tekst: Petra Pronk

I

eder mens heeft zijn eigen smaak, ook op het gebied van voeding. De een is bijvoorbeeld gek op groente, terwijl de ander bij de aanblik ervan al geen trek meer heeft. Helaas zijn er ontelbaar veel mensen die gezonde producten zoals groente niet zo zien zitten. In plaats daarvan doen zij zich meestal tegoed aan voedsel dat stukken minder gezond is. Hoe zorgen we ervoor dat deze mensen toch iets aan hun voeding verbeteren?

Goede ondersteuning

Gek op asperges

Het blad Experimental Psychology kwam onlangs met een opmerkelijke suggestie: vertel een leugentje om bestwil. Die suggestie was gebaseerd op onderzoek van de universiteit van Californië. In een experiment met 231 studenten waren de onderzoekers in staat om de helft van hen te overtuigen dat zij als kind dol waren op asperges – ondanks dat de deelnemers er eerst vrij zeker van waren dat dit niet waar was. Bovendien bleek dat deze ‘valse’ herinneringen hun mening over asperges veranderden. De overtuigde studenten zeiden dat zij asperges lekkerder vonden, er meer van wilden eten en bereid waren om er meer voor te betalen. Hoe was het de onderzoekers gelukt om de proefpersonen zo

AOV biedt ondersteuning met bijvoorbeeld Speekselklier Concentraat, voor een normale speekselproductie. Vraag uw voorschrijver naar AOV producten (ook verkrijgbaar via De Roode Roos).

ver te krijgen dat hun houding ten opzichte van bepaald voedsel veranderde? Het enige wat de deelnemers wisten, was dat zij onderdeel waren van een studie over voedsel­ voorkeuren en persoonlijkheid. Ze vulden een vragenlijst in over hun vroegere ervaringen met voedsel, onder andere met asperges. Alleen degenen die ontkenden dat zij dit lekker vonden toen ze het voor het eerst proefden, werden in het experiment betrokken. Zij kregen vervolgens te horen dat een slim computerprogramma hun ervaringen met voedsel in hun vroege kinderjaren had geanalyseerd. Aan de helft van de studenten werd de – valse – uitkomst medegedeeld dat zij vroeger gek waren op gekookte asperges. Vervolgens ondervroegen de onderzoekers hen over hun herinneringen aan dit ‘geliefde’ voedsel. Hieruit bleek dat de helft was gaan geloven dat ze asperges vroeger lekker vonden of zich dit zelfs meende te herinneren. Waar het in feite om draait, is dat we leugens gebruiken om de ander beter te maken. Gaat dit niet een stap te ver? Van een professionele therapeut mag verwacht worden dat hij de waarheid spreekt tegen zijn cliënt, ook al zou het liegen goed bedoeld zijn. Maar in bijvoorbeeld een ouder-kindrelatie zou die aanpak misschien uitkomst kunnen bieden als Jantje consequent zijn groente aan de kant schuift. Ouders zouden de voedselvoorkeuren van kinderen zo kunnen beïnvloeden dat ze minder kans hebben op overgewicht. Als we ze al in de Kerstman en de tandenfee laten geloven, kunnen we ze dan ook niet vertellen dat ze vroeger van spinazie hielden? Liever een valse herinnering dan een ongezond leven.

Postbus 1237 | 1300 BE Almere | T 070 352 00 74 - 036 546 09 20 | F 036 546 09 05 | E [email protected] | www.aov.nl Advertenties

BIO-PRODUC

T

Natuurlijk gezond met homeopathie van VSM Natuurlijk gezond De natuur is een bijna onuitputtelijke bron van vitaliteit. VSM gebruikt deze kennis al 110 jaar bij het vervaardigen van home opathische geneesmiddelen op basis van stoffen uit de natuur, zoals planten en kruiden. Hierdoor kun je op een natuurlijke manier gezond worden en blijven. De beste kwaliteit Alleen het beste is goed genoeg, als het om je gezondheid gaat. De producten van VSM voldoen aan alle strenge regels die gelden voor geneesmiddelen. Wij kweken in onze eigen tuin het overgrote deel van de plantaardige grondstoffen. Op ecologische wijze, dus zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest.

Adv VSM Uitzicht 185x130.indd 1

22

Snel en effectief Homeopathische geneesmiddelen kunnen snel werken, soms al binnen een uur. Door hun milde werking zijn ze goed te combineren met andere geneeswijzen. Kleine ongemakken kun je zelf met een homeopathisch geneesmiddel oplossen. Voor andere aandoeningen heb je een professionele behandeling nodig. Ga in dat geval naar een ervaren homeopathisch arts of therapeut.

Verkrijgbaar bij De Tuinen, Gezond & Wel, drogisterij en natuurvoedingswinkel. Voor meer informatie: www.greenmagma.nl of bel de infolijn van TS Products 0341 - 46 21 46

NIEUW!

Nu ook in handige meeneemverpakking met shaker.

Kijk voor meer informatie op www.vsm.nl.

Vraag nu een gratis stick* aan om zelf te proberen met actiecode GMU10 .

Topkwaliteit voedingssupplementen met een gezonde prijs Vitamine D-3, nu ook in druppelvorm

Green Magma bevat het extract van 100% biologisch geteelde jonge, groene gerstebladeren. Het groene gerstextract bevat alle belangrijke vitaminen, mineralen, enzymen, spoorelementen en antioxidanten zoals die ook voorkomen in verse bladgroente. Bovendien is Green Magma rijk aan chlorofyl. Er is ook een Green Magma Plus variant. Deze bevat groen gerstextract aangevuld met groente- en fruitextracten, probiotica en voedingsvezels.

NOW producten zijn o.a. verkrijgbaar via: artsen, therapeuten, apotheken en De Roode Roos

*zolang de voorraad strekt

29-04-2009 15:41:54

TSR747-ADV.GREENMAGMA.UITZICHT.indd 1

05-01-2010 Uitz_D3 11:20:30drup.indd 1

20-11-09 16:05

23

Binnenkort zullen we weten of Yakult nog mag beweren dat het yoghurtdrankje de weerstand verhoogt,

“Strijd tegen zout opvoeren”

of Unilever nog mag zeggen dat Becel pro-activ choles-

De levensmiddelenindustrie zal de strijd tegen het zout verder moeten opvoeren. Dat vinden het Voedingscentrum, de Nederlandse Hartstichting en Wageningen University. Eind dit jaar wil de industrie de hoeveelheid zout in levensmiddelen ten opzichte van 2006 met 12 procent hebben teruggebracht. Dat is volgens de organisaties nog lang niet genoeg. De gemiddelde Nederlander eet per dag 9 tot 10 gram zout, terwijl je eigenlijk niet meer dan 6 gram zou moeten eten. De organisaties roepen fabrikanten op het zoutgehalte op het etiket te zetten, zodat consumenten zien hoeveel zout er in producten zit.

terol verlaagt en of Danone nog op Activia mag zetten dat het de stoelgang zo gesmeerd laat verlopen.

EU knaagt aan ‘gezonde appel’ D

e Europese Commissie zal binnenkort een lijst moeten publiceren van toegelaten claims. Die lijst is samengesteld door EFSA (European Food Safety Authority), een soort Europese keuringsdienst van waren. De EFSA beoordeelt alle gezondheidsclaims die op dit moment in de EU in omloop zijn. Het ziet ernaar uit dat de meeste van de vierduizend claims die zijn getoetst, zullen worden afgewezen. EFSA wil een claim alleen toelaten als het beweerde gezondheidseffect onomstotelijk vast staat en klinisch is bewezen. Ook moet het effect kunnen worden toegeschreven aan een bepaald ingrediënt dat op een bepaalde manier een lichaamsfunctie actief beïnvloedt. Alle andere claims zullen in de toekomst verboden zijn.

Functional food

Aanscherping van de regels was nodig vanwege de sterke opkomst van zogeheten functional food. Levensmiddelen­ fabrikanten voegen in toenemende mate vitaminen, mineralen en andere supplementen aan hun producten toe, waarbij een gezondheidseffect wordt geclaimd. Lang niet altijd zijn die effecten volledig en wetenschappelijk bewezen of correct geformuleerd. Een van de meest populaire toevoegingen zijn antioxidanten, zoals vitamine E, bèta-caroteen en vitamine C. Ze zitten in drankjes en andere voedingsmiddelen. In de jaren tachtig werd ontdekt dat kanker, hart- en vaatziekten en diabetes mede kunnen worden veroorzaakt door vrije radicalen. Het antioxidantsysteem maakt ze onschadelijk. Het lijkt logisch dat extra antioxidanten een betere bescherming tegen deze ziekte bieden, maar onderzoeken wijzen erop dat losse antioxidanten anders werken dan wanneer ze in groente en fruit zitten. Er komt bij dat de afgelopen jaren ook een nuttige rol van vrije radicalen is ontdekt. Ze doen dienst als wapen tegen gevaarlijke bacteriën. Het volledig afbreken van vrije radicalen werkt dus mogelijk averechts.

Chronisch vermoeidheidssyndroom: toch lichamelijke oorzaak Bij patiënten met het chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS) is een XMRV-retrovirus ontdekt. Het lijkt erop dat met het XMRV-retrovirus een belangrijke ziektefactor is achterhaald, en misschien wel de oorzakelijke factor. De bevinding is eind oktober gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift Science, door Amerikaanse wetenschappers onder leiding van dr. Judy Mikovits.

Advertenties

Gezond leven Gezond blijven 10% kort i Rood ng bij de e Ro os

Een leven lang vitaal! Squalene is een bijzondere stof die zowel in het menselijk lichaam als in de natuur wordt aangemaakt. Het behoort tot een speciale groep antioxidanten, de zogenaamde isoprenoïden en wordt uit de levertraan van de diepzee dogfish verkregen. Squalene heeft het vermogen om zuurstof toe te voegen aan de menselijke cel. Hierdoor beschermt het de cellen waardoor het lichaam wordt behoed voor de ziekmakende moleculen. Issho Genki® Squalene iP6 is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver voedingssupplement dat uw lichaam weer in balans brengt.

Versnelt herstel

Al jaren is de wereld van ME/CVS wetenschappers verdeeld en kent grofweg twee kampen: psychologen en biochemici. De eerste groep zweert al jaren bij cognitieve gedragstherapie en ‘graded exercise’ (het langzaam opvoeren van activiteiten). De tweede groep beschouwt ME/CVS vooral als een lichamelijk aangestuurde aandoening waarbij het immuunsysteem jammerlijk tekortschiet. Het XMRV lijkt hiervoor minimaal een gedeeltelijke verklaring te geven.

Toename energie, vitaliteit en uithoudingsvermogen Beschermt tegen vroegtijdige veroudering van de huid

Toch meldde in januari het Nederlandse artsentijdschrift Medisch Contact op haar website nog dat het chronisch vermoeidheidssyndroom ‘niet wordt veroorzaakt door een virus’. Dit laatste bericht was gebaseerd op een zeer recente Britse studie, waarin bij patiënten met CVS geen spoor werd aangetroffen van het virus. Maar het weerwoord van Mikovits loog er niet om: ‘Je kunt niet beweren een studie te repliceren als je niet één ding doet dat wij deden in onze studie’. Volgens haar ontwierpen de Britten een experimenteel onderzoeksdesign met het doel géén XMRV te vinden in de bloedmonsters. Pikant detail was dat in de Britse publicatie de Londense psychiater Simon Wessely een van de co-auteurs was. Wessely geldt internationaal als de bekendste vertegenwoordiger van de ‘psychologische school’ en is ervan overtuigd dat ME/CVS in stand wordt gehouden door onrealistische gedachten van patiënten over lichamelijke inspanning en daaropvolgende inactiviteit.

Beschermt tijdens chemotherapie en bestraling Beschermt cellen en weefsels

Er zijn nog heel wat hindernissen te nemen voordat deze invaliderende ziekte volledig te genezen zal zijn. Wat te doen zolang nog geen effectieve geneesmiddelen zijn geregistreerd, om nog maar te zwijgen van een vaccin? Het antwoord is simpel: doorgaan op de ingeslagen weg. Ook met de huidige kennis over XMRV blijft het nuttig om met voeding en voedings­ supplementen het lichaam van mensen met ME/CVS te ondersteunen. Eén van hen is de Amerikaanse arts dr. Paul Cheney, die van mening is dat XMRV de oorzakelijke factor is bij ME/CVS. Het blijft volgens Cheney ook nu zaak de vrije radicalen in het lichaam te lijf te gaan, omdat minder vrije-radicalenschade ertoe bijdraagt dat het XMRV zich moeilijker kan hechten aan lichaamscellen en op die manier de virusreplicatie stopt. Zijn visie wordt ondersteund door de biochemicus dr. Martin Pall, van wie in 2007 het opmerkelijke boek “Explaining ‘Unexplained Illnesses’” verscheen. Volgens Pall is het cruciaal om een bepaald stofwisselingsproces (de stikstofoxide/peroxynitrietcyclus) te ‘down-reguleren’. Hiervoor zet hij middelen in als vitamine C, flavonoïden, coënzym Q10, L-Carnitine/AcetylL-carnitine, vitamine B12, foliumzuur, magnesium, omega 3-vetzuren en algensupplementen.

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: [email protected] W: www.fyto-life.nl www.isshogenki.com

De psychologische school was jarenlang de bovenliggende partij. Ook om politieke redenen hadden de gedragstherapeuten de wind mee. Het is immers het voordeligst om tegen doodzieke mensen te zeggen dat ze zich anders moeten gaan gedragen en eens van de bank moeten komen. Daar lijkt nu met de ontdekking van het XMRV-virus bij ME/CVS patiënten verandering in te komen.

De beoordeling van de claims door het EFSA heeft veel kritiek opgeroepen. Zo zou het straks ook niet meer zijn toegestaan om groente en fruit aan te prijzen vanwege hun gezonde eigenschappen. Het is namelijk niet klinisch bewezen dat het gezondheidseffect aan een specifiek ingrediënt kan worden toegeschreven. De kritiek is dat het bij voeding vaak niet zo duidelijk is dat een specifiek effect te danken is aan uitsluitend één ingrediënt. De vele ingrediënten werken vaak in synergie. Zie ook: www.ortho.nl

24

25

KRUISWOORDPUZZEL “Zelfbewuste mensen maken gezonde keuzes”. Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2009/10. Weer is er een dieetdeskundige opgestaan. Na Atkins, South Beach, Weight Watchers, Montignac en Sonja Bakker kunnen we het “Dr. Frank-dieet” aan de lijst toevoegen. Dit dieet is gebaseerd op eiwitten. Van eiwitrijke producten raak je sneller vol, aldus dr. Frank. Het Voedingscentrum beaamt dat maar plaatst ook kanttekeningen bij het dieet: Het kan helpen om over een korte tijdsperiode gewicht te verliezen maar op de lange termijn is het niet aan te raden. Je krijgt dan te weinig fruit, vezels en calcium binnen. Verder is de grote opname van onverzadigde vetten niet ongevaarlijk. Het houdt risico’s in voor hart- en vaatziekten en het kan het cholesterol verhogen. De nieren worden trouwens ook voortdurend aangesproken om ureum, een bijproduct van de afbraak van eiwitten, te verwerken en dit zou op de lange termijn een probleem kunnen vormen. Ook brengt een onderconsumptie van granen, groenten en fruit een tekort aan vitamine, antioxidanten en vezels met zich mee. Het zuur-basenevenwicht komt in het gedrang omdat vlees en vis een zeer groot zuuroverschot hebben. Dr. Moerman heeft toch niet voor niets vlees verboden? Dat was mede omdat vlees veel te lang in de darmen blijft zitten en daar dan begint te rotten. Ik houd mij toch maar aan de Moermanvoedingswijze. Ik mag alles eten als het maar van de biologische landbouw komt en niet uit de fabrieken. Ik heb het gewicht dat bij mij past en ik voel mij prima. De prijzen gaan naar de volgende winnaars: 1e prijs: mevr. Münier te Rijswijk, 2e prijs: mevr. v.d. Meijden te Maassluis 3e prijs: mevr. de Bruijne te Gouda. De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht nr. 2010/02 sluit 15 april 2010. LET OP! Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,00 op girorekening 6189 (eventueel via uw bank) t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen. Gert Tretmans. Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo tel/fax: (0546) 56 94 11.

26

1

2

3

4

5

6

7

16 20

10

11

27

22

28

39

42

51 53

54

60

75

57

58 65

70

71

72

77

81

78

82

85

83

86

87

89

Verantwoording De redactie van Uitzicht en het bestuur van de Moermanvereniging brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren. Eindredactie Cor van Groningen

64

76

80

45 49

63

69

84

44

56 62

79

38

52

55

74

37

51

68

73

32

48

61 67

15

31

43

47

50

14

25

30 36

41

46

13

24

35

40

66

23

29

34

12

18

21

33

59

9

17

19 26

8

88

Medewerkers aan dit nummer: Drs. Bob Hornstra, arts Riëtte Janssen Hans Nieuwstad Petra Pronk Dr. Gert Schuitemaker Christine Steenks Drs. Hans Stoop

90 80

80

5

33

90

80

4

31

36

71

77

41

69

56

65

80

20

11

88

71

42

15

4

2

17

28

80

86

13

33

21

47

80

80

80

84

10

5

49

80

57

61

59

69

87

80

80

80

Horizontaal: 1. veroverde en economisch geëxploiteerde landstreek 9. gebeurtenis 16. reeks 17. tamelijk 18. frites 20. roofdier 21. voor (Engels) 22. deel van de mond 24. Europeaan 26. plezier 28. douanekantoor 31. jongensnaam 33. edel 34. bolgewas 35. soms 36. overdosis 38. onderricht 39. cerium 40. oude munt 42. Nederlandse norm 43. knap 45. kledingmaat 46. beroep 48. beslag gaar en eetbaar maken 50. mestvocht 51. door elkaar 52. bepaalde tabak 53. schelpdier 56. bedekkende lat 59. in memoriam 61. venster 62. betaalplaats 64. salaris 65. getij 66. korte kous 68. zonnegod 69. naaigerei 71. boom 72. projectieplaatje 73. zuivelproduct 75. valsaard 78. zwaardwalvis 79. boom 81. Turkse titel 82. nachthemd 83. halsbont 84. jongensnaam 86. geeuwen 87. marktplaats (Ind.) 89. de gezamenlijke werk­ nemers 90. telwoord. Verticaal: 2. Irish Sociëty 3. mist 4. spelonk 5. vordering 6. persoonlijk voornaamwoord 7. gezicht 8. de naad losmaken 9. schrijfgerei 10. Amerikaans-Engels dichter, schrijver en uitgever 11. en personne 12. ondergang 13. gast 14. provincie in Zuid-Afrika 15. hetzelfde 19. specialiteit 21. frater 23. naschrift 25. af te sluiten 27. veilige haven 28. giraal betalingsverkeer 29. broodbeleg 30. vertaler 32. jongensnaam 34. vogel 37. vet 40. inhoudsmaat 41. aldaar 43. geweven katoen 44. plaats op Sumatra 46. Palestijnse bevrijdingsorganisatie 47. kever 48. rustplaats 49. visgerei 54. plaaggeest 55. taalvermogen 57. lekkernij 58. ongebonden 60. afgemat 62. gegraven water 63. sleuren 65. boom 67. mispunt 69. zelfkant 70. aanhoudende toon in een compositie 72. wending 74. jongensnaam 76. onder andere 77. voorzetsel 78. windrichting 80. voor 83. excommunicatie 84. persoonlijk voornaamwoord 85. tarif normal 87. par exemple 88. rhenium.

Als u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u aan de hand van de cijfers ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.

Fotografie Stef Breukel e.a. Redactiecommissie Drs. Simon de Graaf (FIAC) Truus Hartsink Drs. Hans Stoop Cor van Groningen Redactieadres Redactie Uitzicht Hof van Azuur 30 2614 TB Delft Advertenties Advertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36 6006 LL Weert Telefoon (0495) 53 22 20 Inschrijving Uitzicht ISSN 0169-9938 Uitzicht op internet www.moermanvereniging.nl

E-mail: [email protected] Kopij volgend nummer: Magazine 3/2010 vóór 27 maart 2010

‘Leden werven leden’ Bel voor de laatste ronde Ledenwerfactie: wie pakt de hoofdprijs? De vorige keer konden we melden dat de ledenwerfactie nog zo goed liep dat ze voorlopig zou worden voortgezet. Dat was niet tot dovemansoren gesproken. Dit keer konden 26 nieuwe leden worden geregistreerd. Een fraaie nalezing na de rijke oogst van de laatste maanden!

c o l o f o n

Oplossing

Uitzicht is het tijdschrift van de Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld.

De grote vraag is natuurlijk welke ledenwervers in de top tien gaan eindigen. Nog spannender is wie er met de hoofdprijs vandoor gaat. Het betreft een zogeheten ‘Hartverwarmend Arrangement’ van twee dagen voor twee personen in tophotel Havezathe Carpe Diem in Zeddam (zie ook: www. hotelcarpediem.nl). Het ligt werkelijk schitterend en het Moermandieet behoort er tot de mogelijkheden. Tijdens de jaarvergadering op 24 april a.s. in Baarn zal bekend gemaakt worden wie de gelukkige is. U heeft tot eind maart de tijd om anderen enthousiast te maken voor de vereniging en voor ons blad Uitzicht. Zou u begin april nog nieuwe leden aanbrengen, dan doen we daar natuurlijk niet moeilijk over maar op zeker moment zal om organisato­ rische redenen een streep getrokken moeten worden. De bel voor de laatste ronde is dus gegaan. Uiteraard blijven we doorgaan met het beschikbaar stellen van de bekende tegenprestaties voor elk nieuw lid. Ook levert elk door u geworven lid u een bonuspunt op, waarmee u spaart voor exclusieve prijzen. Voor de nieuwe leden zijn er ook welkomstgeschenken: de voordelen van het lidmaatschap (maximaal 25 % korting op voedingssupplementen via De Roode Roos, de kennismakingsbrochure, de voedingswijzer en de dvd ‘Geef ziekte geen kans’). En tien keer per jaar het informatieve verenigings­ magazine Uitzicht.

Zo kunt u nieuwe leden aanmelden: 1. Via de website: www.moermanvereniging.nl 2. Via de administratie: (0172) 49 79 44 (werkdagen van 09.00 tot 13.00 uur). 3. Via Uitzicht: Aanmeldingskaart in Uitzicht.

Vermeld altijd: a. Naam van de aanbrenger, postcode en huisnummer. b. Welk cadeau de aanbrenger graag ontvangt; cadeau 1, 2, 3. c. Naam van het nieuwe lid met alle gegevens, die nodig zijn.

27

Advertentie

De Roode Roos B.V.

Boekenlijst Postbus 16035 2500 BA DEN HAAG Telefoon 070-3010701 Fax 070-3010707

Magazijn voor orthomoleculaire voeding Deze keer een andere selectie van producten, welke door “De Roode Roos B.V.” geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime assortiment, van meer dan 3500 producten en 80 leveranciers. Bestellen bij De Roode Roos B.V. Alle producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een fotokopie maken. Onze volledige catalogus is op aanvraag verkrijgbaar. Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door TNT-Post bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer 0800-ROODEROOS (0800-7663376) gebruiken. Internetgebruikers kunnen een e-mail versturen naar [email protected] of direct bestellen via onze webwinkel op www.derooderoos.com Vanaf nu biedt De Roode Roos u de mogelijkheid uw bestellingen te betalen via doorlopende machtiging voor automatische incasso. Een machtigingskaart hiervoor kunt u opvragen via onze website: www.derooderoos.com/machtigen

Nr

Fabrikant

Normaal

Leden

B4398

Active Biodream (800 gram)

Biodream

€ 45,00

€ 36,00

A5304

Aloë Vera Sap puur (250 ml)

Aloelixir

€ 14,95

€ 11,21

S4920

Anti oxidant Formule (60 tab)

Salvé

€ 21,00

€ 15,75

M3492

Bio Bran MGN3 (50 tab)

Medpro

€ 65,00

€ 58,50

C4754

Bio Nutriënt l-Tryptofaan (60 vcaps)

CellCare

€ 21,90

€ 17,52

P5491

BioActive Q10 100 mg (30 caps)

Pharma Nord

€ 26,75

€ 20,06

P5489

BioActive Q10 50 mg (30 caps)

Pharma Nord

€ 14,95

€ 11,21

P5487

Bio-Bloeddruk (60 caps)

Pharma Nord

€ 29,95

€ 22,46

P0268

Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)

Pharma Nord

€ 46,50

€ 34,87

B0547

BioSil (30 ml)

Bio Minerals

€ 28,90

€ 21,68

V4630

Co Enzyme Q10 with MCT (60 vcaps)

Viridian

€ 35,80

€ 28,64

L3118

Colladeen (60 tab)

Lamberts

€ 28,95

€ 21,71

A4126

Coriolus Versicolor-extract 750 mg (90 caps)

AOV

€ 30,45

€ 22,84

A3128

Curcuma Longa extract 600 mg 8903 (60 caps)

AOV

€ 21,85

€ 16,39

P5861

Delima Feminin (10 ovula)

Pekana

€ 14,10

€ 10,58

N2308

DHA 250 (120 caps)

Now Foods

€ 37,50

€ 28,13

S5878

Glucosamine Summum (120 tab)

Supplemed

€ 33,95

€ 25,46

B4105

Levertraan Forte (60 Licaps)

Bonusan

€ 9,00

€ 6,75

B3273

Lignan Flax Oil Complex (473 ml)

Barlean's

€ 17,95

€ 13,46

C0586

MaxEPA (100 caps)

Cardio Vasc. Res.

€ 37,00

€ 27,75

P5964

Meridian Balance 4 Zelfvertrouwen (30 ml)

Pervital

€ 19,96

€ 16,97

A1388

MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)

Alfytal

€ 20,75

€ 18,68

V3821

Omega 3-6-9 (120 softgel)

VitaFytea

€ 26,95

€ 20,21

M3402

Optimal Prenatal DHA Formula (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 27,95

€ 20,96

P4169

Plantina Algreen (150 gram)

Plantina

€ 48,70

€ 36,53

B3654

Prostaatformule (60 tab)

Best Choice

€ 11,50

€ 8,63

Z4617

Solidago Complex Tinctuur (50 ml)

Zonnegoud

€ 9,80

€ 7,35

M4456

Spirulina (180 tab)

Marcus Rohrer

€ 13,32

€ 11,32

V4646

Super Greens Plus (220 gram)

VitaKruid

€ 52,90

€ 44,96

V5018

Vitamine K 2 (60 softgel)

Vitals

€ 18,95

€ 14,21

C4084

Women's Mood (30 caps)

Care For Women

€ 19,95

€ 14,96

Deze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, vul dan duidelijk een girokaart in met het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen! Het gironummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 508 2400 AM Alphen aan den Rijn. De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

01. 03. 04. 09. 10. 14. 15. 17. 22. 24. 28. 29. 37. 40. 41. 42. 43. 44. 45.

Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar De Moermantherapie, Jac. Landman De psychische achtergronden van kanker, Jac. Landman Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel Op weg naar herstel, Simonton Het Moermandieet, gezond en lekker, E. Wannee A solution to the Cancer Problem Variaties op de Moermankeuken, Truus Hartsink Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel De actuele voedingstabel, wat zit waar in? Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl Meer variaties op Moermanrecepten, Truus Hartsink Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen De helende factor, Bob Th. Hornstra Moermankookboek, culinair de wereld rond Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam

€ 11,30 € 4,95 € 4,95 € 6,80 € 6,80 € 25,00 € 4,95 € 7,95 € 4,95 € 7,95 € 6,90 € 20,40 € 9,50

€ 4,95 € 12,75 € 16,50 € 4,00 € 4,95 € 6,95

Advertentie

Prijswijzigingen voorbehouden

Vermeld hier uw adresgegevens: Uw naam: (Dhr/Mevr):

Lidmaatschap nr.:

Adres:

Geboortedatum:

Postcode & Woonpl.:

E-mailadres:

Telefoonnummer:

Evt. op voorschrift van: 29

Activiteitenkalender Maart 2010 – Rijssen Kookcursus Plaats: Rijssen. Data: 11 en 25 maart en 8 en 22 april Tijd: van 10.00 uur tot circa 13.30 uur Kosten: € 17,50. De les op 25 maart heeft als thema: broodbakken en broodbeleg en staat onder leiding van bakker Tharner uit Rijssen (inclusief lunch). Opgave: J. Baan, telefoon: (0548) 51 26 10.

algemene informatie De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

April – Asten (NB) Vegetarische kookcursus Onder deskundige leiding maaltijden klaarmaken die gezond en smakelijk zijn. Plaats: Asten (Noord-Brabant) Data: dinsdagen 13, 20, 27 april en 4 mei Tijd: van 10.00 tot 14.00 uur Kosten: Leden € 80,- en niet-leden € 120,Opgave: Toos Scheres tel (0475) 49 29 20 of Mien v.d. Vijf­eijken (0493) 49 58 91. Aanmelden graag voor 10 maart.

Bestuur

Administratie/ algemene informatie

Informatie lezingen en kooklessen

voor het bestuur te zenden aan:

De administratie van de vereniging

Schriftelijke vragen naar:

4341 GC Arnemuiden

Postbus 508

wordt gevoerd door de heer

Postbus 508

telefoon (0118) 60 18 68

2400 AM Alphen aan den Rijn

Wim Kuling.

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter a.i.

Administratie-adres:

Fer Kesteloo

Postbus 508

Postzegel insluiten.

Bevelander: “De reumatoloog

• Aziaat heeft meer profijt van

Secretaris

telefoon (0172) 49 79 44 (werkdagen

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-

Frits Kranenbarg

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

federatie Additieve Geneeskunde)

Brouwersveld 15

fax (0172) 47 06 44

Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

7031 DA Wehl

e-mail: [email protected]

soja dan Europeaan

ideale voedsel voor baby’s is

vroeg of ik injecties met duivenmest kreeg”

Advertentie

telefoon (070) 391 02 79 Friesland Mevr. T. Meesters

Advertenties Uitzicht

Singel 7 8771 SV Nijland

Advertentietarieven kunnen worden

telefoon (0515) 56 98 13

Rob Kappé

Schriftelijk of telefonisch bij de

aangevraagd bij:

Reijerskoop 291

administratie.

J.P.H. Geraats

Groningen/Drenthe

Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

Mevr. H. Prins

telefoon (0495) 53 22 20

Schout Poelmanweg 32

e-mail [email protected]

9617 BX Harkstede

2771 BL Boskoop

• Waarom borstvoeding hét

Gerrit van de Veenlaan 216 2552 WN Den Haag

2400 AM Alphen aan den Rijn

Penningmeester

Den Haag Mevr R Rosier

Klachten van patiënten

Aanmelding nieuwe leden

• I nterview met Joke Martens-

Mevr. K. Walhout Oranje Nassaustraat 26

Vriendelijk verzoek alle post bestemd

(0314) 68 10 25

In het volgende nummer van Uitzicht

Zeeland/West-Brabant

(0172) 21 47 67

Lidmaatschap

telefoon (050) 404 22 46

Regiocoördinator

Nieuwe leden: € 22,- per kalender­jaar

Tym Kortekaas-Zaal

(automatische incasso).

Nieuweweg 57 B

Voor Belgische leden minimaal

2685 AS Poeldijk

€ 35,50 op rekening ING bank

(0174) 24 75 27

335-0078672-51 t.n.v. Moerman­

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Groenstraat 64

vereniging. Voor de overige leden in

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

6074 EL Melick

PR

Europa € 35,50, buiten Europa € 40,-.

291, 2771BL Boskoop of via ING

telefoon (0475) 53 49 19

Margreet Heijerman-Strating

Een kleine ’overbetaling’ op de

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

Postbus 19

minimumcontributie wordt zeer op

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie

Noord-Holland Noord

7050 AA Varsseveld

prijs gesteld.

in Boskoop.

Vacature

(0315) 24 13 54

Contributie giro 42.39.229 t.n.v.

Bovenstaande rekeningnummers van

Stichting Steunfonds Amnestie

Limburg Dhr. F. Kessels

Moermanvereniging te Alphen aan

Stichting Steunfonds uitsluitend te

Overijssel

Voeding en artsencontact

den Rijn. Opzegging lidmaatschap:

gebruiken voor giften.

Dhr. G.J.W. Tretmans

Hans Stoop

vóór 1 december van het lopende

Coehoornstraat 40

jaar. Administratiekosten: € 3,50

4611 KS Bergen op Zoom

wanneer een herinnering gestuurd

(0164) 25 04 61

moet worden.

Wie het Steunfonds testamentair wil

Tuinvaas 16

Legaten

7609 ZT Almelo telefoon (0546) 56 94 11

De Moermanvereniging en de

gedenken, wordt aanbevolen gebruik

Rotterdam

Organisatie

stichting Steunfonds Amnestie zijn

te maken van de volgende formulering:

Dhr. M. Ouwehand

Jan Strating

door de Belastingdienst erkend als

‘Ik legateer aan de Stichting Steun-

Statenweg 405

Hoofdwal 61

algemeen nut beogende instelling

fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)

3039 HP Rotterdam

4207 EB Gorinchem

(ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-

de som van €……… vrij van rechten en

telefoon (010) 467 78 64

(0183) 63 26 90

king aan onze stichting is aftrekbaar

kosten’.

mobiel 06 23234874

van de inkomstenbelasting (binnen Adviseurs

de daarvoor geldende regels).

Regio-secretariaten

Drs. Bob Hornstra

Rijnmond/Westland Vacature

Cor van Groningen

Internet

Amsterdam en Wijde Omgeving Mevr. T. Visser

www.moermanvereniging.nl

Quellijnstraat 128

e-mail: [email protected]

1073 XL Amsterdam telefoon (020) 675 41 50

Patiëntenvoorlichting Gelderland Telefoon 088-2424240 (Infolijn)

Mevrouw R. van Elk

Of voor algemene informatie over de

Utrechtseweg 84

vereniging: (0172) 49 79 44

6812 AH Arnhem telefoon (026) 844 95 16

30

(Zie ook colofon pagina 27)

31

Vitaminen

Hooggedoseerd, zuiver en verantwoord...