NOORDRAND HOEKSCHE WAARD. samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard - West8

NOORDRAND HOEKSCHE WAARD

samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard - West8

INHOUDSOPGAVE Voorwoord Samenvatting en leeswijzer

3

1. Inleiding

7

2. De Noordrand in een wijdere context

15

3. Borging van de kernwaarden, het landschappelijke DNA als basis voor bescherming en ontwikkeling.

23

4. Kansen

73

2

4.1 4.2 4.3

Het Masterplan is gemaakt In opdracht van het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard Door West 8 urban design & landscape architecture BV In samenwerking met: de Gemeente Binnenmaas en de Gemeente Oud-Beijerland:

recreatie en toerisme koppeling van de wateropgave en natuurontwikkeling aan woningbouw een eigen profiel van bedrijvigheid

5. MASTERPLAN IN GROTER VERBAND EN ALS GEBIEDSKWARTIEREN

97

6. IMPLEMENTATIE en uitvoeringsstrategie

107

Masterplan noordrand hoeksche waard

samen aan de slag! Samen aan de slag! Het Masterplan voor de Noordrand Hoeksche Waard ligt voor u. Het is een inspiratiebron voor alle partijen die met ons willen werken aan dit prachtige gebied met een grote natuurlijke schoonheid. Het is daarmee ook een oproep: laten we gezamenlijk met trots deze handschoen oppakken en aan de slag gaan. Met veel partijen gezamenlijk het Masterplan ontwikkelen, heeft al veel nieuwe energie gegeven en de samenwerking tussen partijen versterkt. Het gezamenlijk bezoek aan het IBA Emscherpark heeft inspirerend en bindend gewerkt. Het blijkt mogelijk vanuit de identiteit van het gebied als kernwaarde nieuwe verhoudingen en coalities tussen betrokkenen te laten ontstaan en daaruit nieuwe verdienmogelijkheden in beeld te krijgen. Daarmee wordt de identiteit weer versterkt en vernieuwd. Wij verwachten dat we door samen te werken het Masterplan nog verder kunnen verrijken en realiseren. Daarbij staan wij open voor ideeën die overeenkomen met de kwaliteiten die het Masterplan beschrijft. Juist door goed in te spelen op wat leeft bij zowel de eigen bewoners van de Hoeksche Waard als de inwoners van de steden om ons heen zien wij grote kansen. Veel inwoners van de Hoeksche Waard en zeker in de Noordrand werken in de Rotterdamse regio en de Drechtsteden. Door de wisselwerking tussen stedelijke dynamiek en landschappelijke ondergrond is de Noordrand een bijzonder deel van de Hoeksche Waard. Met kwaliteiten die uniek zijn voor de Zuidvleugel van de Randstad en die geënt zijn op het DNA van de Stuurgroep Noordrand Hoeksche Waard van links naar rechts: Mw. drs. C. Verbaas, Mw. drs. R.W.J. Melissant-Briene MSM, Dhr. drs. H.C.J. van Etten

Hoeksche Waard. Het Masterplan beoogt een resultaat dat de traditionele tweedeling van stad en landschap overstijgt en van topkwaliteit is. Het Masterplan laat zien wat er mogelijk is wanneer we gezamenlijk investeren in de kwaliteit van onze leefomgeving. Het gaat om kleine of grote investeringen in bestaande bebouwing, recreatievoorzieningen, kreken en dijken, bedrijventerreinen en natuurgebieden. Stap voor stap wordt de identiteit versterkt en aangepast aan de eisen van een nieuwe tijd. Meer kwaliteit betekent meer oog voor wat er al is, inclusief de opgaven die voor ons liggen. Het Masterplan laat ook zien dat “de oude koers” niet altijd tot het gewenste resultaat heeft geleid. Het Masterplan heeft als doelstelling deze verrommeling krachtig tegen te gaan. Er wordt aangesloten bij de energie die er is in de Hoeksche Waard. Het Masterplan biedt heldere kaders waarop nieuwe initiatieven kunnen aansluiten, worden getoetst en de samenhang wordt gegenereerd. Het is een nieuw vertrouwen in de kracht van burgers en private partijen en het ontwikkelen van een gelijkwaardige verhouding tussen partners. Het Masterplan is geen traditionele visie en kan alleen door co-creatie en samenwerking worden gerealiseerd. Dat proces willen wij de komende jaren faciliteren. Het ultieme doel is het in de toekomst behouden en versterken van de unieke identiteit en vitaliteit van de dorpen en landschap in de Hoeksche Waard, als geheel. Een op dit gedachtengoed gebaseerde koers voor de Zuidrand van de Hoeksche Waard is hierbij een cruciale volgende stap. Door zorgvuldig met de Hoeksche Waardse identiteit om te gaan en waar nodig te versterken wordt het gebied verrijkt en willen wij de bewoners en bezoekers de kwaliteiten (en geborgenheid) geven waaraan grote behoefte bestaat. Het Masterplan zal de publieksprijs van het Innovatieprogramma Mooi Nederland van 2009 waarmaken en tot belangrijke resultaten leiden tegen 2020. Om dit te realiseren moeten we aan de slag. Doet u mee?

Stuurgroep Noordrand Hoeksche Waard

Mw. drs. R.W.J. Melissant-Briene MSM (Voorzitter), Gemeente Korendijk Dhr. drs. H.C.J. van Etten, Gemeente Binnenmaas Mw. drs. C. Verbaas, Gemeente Oud-Beijerland

3

4


Samenvatting en leeswijzer. hoofdstuk 5 gaat over het masterplan in groter verband en In hoofdstuk 1: Inleiding

In hoofdstuk 3 benoemen we de kernwaarden, het

kansen per gebiedskwartier.

In de inleiding zetten we uiteen hoe de opgave voor de

landschappelijke DNA als basis voor bescherming en

Perspectieven per deelgebied, gebiedskwartieren, worden

Noordrand Hoeksche Waard luidt, met welke doelstellingen

ontwikkeling

weergegeven waarin het landschappelijke DNA versterkt

en hoe dit past binnen het Rijksprogramma ‘Mooi Nederland’.

De borging van de kernwaarden door ze te behouden is niet

wordt. We omschrijven vier; Het Westelijk Waterfront, Het A29-

Het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard heeft West8

alleen van belang vanuit historisch besef, maar vooral ook met

kwartier, Het Blaaksedijk kwartier en het Bonaventurakwartier.

opdracht gegeven om in dit kader een Ambitiedocument en het

het vooruitzicht op de toekomstige ontwikkelingen. Het getuigd

Per deelgebied worden kansen van koppelingen tussen

voorliggende Masterplan te maken.

van goed rentmeesterschap als ontwikkelingen plaatsvinden

verschillende ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken,

Bijzonder aan de totstandkoming van het Masterplan is

in het ruimtelijk kader dat onmiskenbaar de Hoeksche Waard

recreëren en het versterken van de landschappelijke identiteit

de bottum-up werkwijze waarbij ondernemers, bewoners,

representeert. Geen museumlandschap, maar een levend

van de Noordrand weergegeven.

ambtenaren en politici participeerde in verschillende

landschap waar gewoond en gewerkt wordt. Achtereenvolgens

werkvormen zoals de zogenaamde schetsschuit.

behandelen we: Het historisch cultuurlandschap, de dijken,

hoofdstuk 6 gaat over 7 ontwikkelingssporen en hun

de 14 kreken, de dorpsgezichten, de monumenten, de

implementatie en uitvoering.

bewegingspanorama’s.

Er worden voorstellen gedaan voor branding, coalitievorming,

In hoofdstuk 2 wordt de Noordrand bezien als onderdeel

beheerstrategieën, verbindingen met de regio, aantakkingen

van de Hoeksche Waard en in het groter verband van de Zuidvleugel en de Delta.

hoofdstuk 4 handelt over ontwikkelingskansen voor

op de omliggende grote landschappelijke eenheden en een

De uniciteit van het intacte polderlandschap is extra bijzonder in

achtereenvolgens recreatie en toerisme.

bottom-up benadering.

de directe context van de dynamiek van de Rotterdamse haven

De koppeling van de wateropgave aan natuurontwikkeling

en stedelijke ontwikkeling van de Zuidvleugel incluis Dordrecht.

en woningbouw en de mogelijkheid om een eigen profiel van

De betrokkenheid van de bevolking heeft geleid tot de status

bedrijvigheid te ontwikkelen. Hierbij gaan we specifiek in op

‘Nationaal Landschap Hoeksche Waard die nu van Rijkswege

de agrarische sector, watergebonden bedrijvigheid de vrije

waarschijnlijk weer komt te vervallen: het Nationaal Landschap

tijdssector. Ook worden kansen gezien voor zorg en scholing. In

de Hoeksche Waard. Het eiland als geheel wordt als eenheid

alle perspectieven gaat het erom win-win situaties te creëren en

ervaren en het Masterplan voor de Noordrand moet worden

het landschap te versterken.

opgevat als een concretisering van de kernwaarden zoals benoemd in de Structuurvisie Hoeksche Waard.

5

oUD-bEIJERLAND

wESTMAAS mIJNSHEERENLAND

hEINENOORD

mAASDAM pUTTERSHOEK 6

‘

s-Gravendeel

< luchtfoto noordrand Hoeksche Waard

1. 1.1 Opgave en doelstelling

Van Regiopark naar Noordrand Hoeksche Waard Tijdens het project werd duidelijk dat de naam ‘Regiopark’

De beoogde doelstelling is het opstellen van een Masterplan voor de ontwikkeling van een samenhangend ‘Regiopark’ in de Noordrand van de Hoeksche Waard. Dit Regiopark moet een stevig landschappelijk raamwerk bieden voor de verschillende stedelijke ontwikkelingen die hier zijn voorzien. Ook moet het invulling geven aan de opgaven op het gebied van waterbeheer, recreatie, duurzame energie en natuur, en ervoor zorgen dat bij alle ontwikkelingen de kernkwaliteiten van de Hoeksche waard worden versterkt. Belangrijke ontwikkelingen zijn: de aanleg van een regionaal bedrijventerrein, de transformatie van het Suikerunieterrein, de uitbreidingen van OudBeijerland, Puttershoek en ‘s-Gravendeel, de plannen voor ‘

de A4-Zuid, een glasconcentratiegebied en de mogelijke plaatsing van windturbines. Op het gebied van groen en water zijn er plannen voor kreekontwikkeling, de aanleg van een ‘groene zoom’ van natuuren recreatiegebieden langs de Oude Maas, dijkversteviging en waterkwaliteitsverbetering in de Binnenbedijkte Maas. Door al deze ontwikkelingen in samenhang te bekijken en te kiezen voor een integrale gebiedsgerichte aanpak, valt een grote meerwaarde voor het landschap te bereiken. Het concept van het ‘Regiopark Noordrand’ is bedoeld om deze meerwaarde vorm te geven. Het project is een ‘icoonproject’ in de Regionale Structuurvisie, die recent door het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard is opgesteld. Ook worden met het project diverse nationale beleidsdoelstellingen uitgewerkt, namelijk voor het Nationaal Landschap (Nota Ruimte), het Snelwegpanorama A29 (Structuurvisie voor de Snelwegomgeving) en het Metropolitane Park Deltapoort (Structuurvisie Randstad 2040).

verwarring oproept. ‘Noordrand Hoeksche Waard’ bleek een


Inleiding 1.2 Bijdrage aan thema en doelstellingen van het programma Mooi Nederland

veel betere aanduiding te zijn. De Noordrand moet meer zijn dan een optelsom van afzonderlijke plannen. Het moet een

Het project werd ingediend onder het thema ‘Identiteit van

‘sterk merk’ worden met een eigen identiteit; een visitekaartje

stadsrandzones’. Ook zijn er raakvlakken met het thema

voor de Hoeksche Waard. De ontwikkeling van een innovatief

‘Identiteit van werklandschappen’. Het project is primair gericht

recreatieconcept en een actieve ‘branding’ van het gebied

op een innovatieve manier van regionale integrale visievorming.

horen daarbij. Trefwoorden zijn duurzaamheid en biodiversiteit.

Daarnaast zijn nieuwe vormen van regionale verevening en

Als referentie diende het IBA-Emscherpark; dit is een integraal

regionaal beheer aan de orde.

gebiedsconcept voor herstructurering van oude mijnen in het Ruhrgebied, waar routestructuren en bijzondere projecten

Rood versus groen

of ‘landmarks’ de dragers van zijn. In de Noordrand vormt

De Noordrand van de Hoeksche Waard heeft in meerdere

het unieke landschap de rode draad. Langs kreken en over

opzichten het karakter van een ‘stadsrandzone’. Oud-

dijken zijn aantrekkelijke recreatieve routes mogelijk waar

Beijerland, Puttershoek en ‘s-Gravendeel zijn de afgelopen

allerlei voorzieningen aan gekoppeld kunnen worden. De

decennia fors gegroeid en her en der zijn sportvelden,

open polders zijn de basis voor een sterke agrarische sector;

recreatieterreinen, bedrijventerreinen, kassen, rondwegen

een Agro Valley van nationale betekenis met de vestiging

en hoogspanningslijnen verschenen. In vergelijking met

van agro-gerelateerde bedrijvigheid. De Noordrand moet een

andere delen van de Hoeksche Waard is er meer sprake van

wervend en aansprekend concept worden. De uitgangspunten

verrommeling en zijn de kernkwaliteiten van de Hoeksche

voor dit concept worden vastgelegd in een Ambitiedocument,

Waard (polderpatroon, openheid, kreken- en dijkenpatroon)

waarvoor het Masterplan Noordrand Hoeksche Waard de

minder goed herkenbaar. De ligging ten opzichte van Rotterdam

beelden geeft. We hebben gekozen voor een interactief

en de Drechtsteden maakt bovendien dat de stedelijke druk

plantraject waarin creatieve ontwerpateliers en inspiratiesessies

extra groot is. Met alle nieuwe ontwikkelingen in de Noordrand

worden gecombineerd met de ontwikkeling van innovatieve

wordt het gevaar van verdere verrommeling alleen maar groter.

samenwerkingsvormen en financieringsconstructies. Dit is

In ieder geval zal het karakter van het landschap ingrijpend

essentieel om de traditionele belangentegenstellingen tussen

veranderen. Het simpelweg inzetten op ‘behoud van de

overheden, maatschappelijke organisaties en marktpartijen te

kernkwaliteiten’ geldt niet langer als oplossing. Tegelijkertijd zijn

overbruggen en tot serieuze integrale oplossingen te komen.

alle partijen het erover eens dat de Noordrand een integraal

Ook sociale en culturele dimensies hebben een plek gekregen

onderdeel van de Hoeksche Waard moet blijven en geen

door bewoners en beeldend kunstenaars bij het planproces te

‘tweede IJsselmonde’ mag worden.

betrekken.

7

Dat betekent dat er een robuuste groenstructuur moet

1.3 De opdracht aan West 8

komen die geënt is op de landschappelijke onderlegger en een hoogwaardig ruimtelijk raamwerk biedt voor nieuwe

De integrale benadering voor de Hoeksche Waard wordt

recreatieve en stedelijke ontwikkelingen. Een bijzondere

vormgegeven door het Samenwerkingsorgaan Hoeksche

opgave is de verbetering van de recreatieve toegankelijkheid

Waard (SOHW), het samenwerkingsverband van de gemeenten

van het agrarisch gebied en de ontwikkeling van bijzondere

Binnenmaas, Oud-Beijerland, Cromstrijen, Strijen en Korendijk.

‘recreatiedoelen’ die ook voor de omliggende regio’s betekenis

Het SOHW heeft West 8 opgedragen het Ambitiedocument en

hebben. De regio wil een groene long zijn voor de Zuidvleugel.

het Masterplan voor de Noordrand Hoeksche Waard te maken.

Een goede aansluiting op bovenregionale routestructuren en

Het tot stand brengen van het Ambitiedocument en het mede

een goede programmatische afstemming van voorzieningen

organiseren van de inspiratiebijeenkomst in het Emscherpark,

zijn daarbij voorwaarden. Hiervoor zoeken we samenwerking

met terugkoppeling via een ‘Schetsschuit’ in februari 2012,

met de omliggende regio’s. Wat het beheer van de Noordrand

was een belangrijke conditie voor participatie en draagvlak.

Hoeksche Waard betreft moeten nieuwe coalities en

Dit Masterplan heeft een strategie voor een integrale rood-

uitvoeringsvormen worden bedacht.

groene gebiedsaanpak als doel, zodat een stevig ruimtelijk raamwerk ontstaat van bestaande en geplande groenstructuren

8

‘Branding’ werklandschappen

waarbinnen diverse (stedelijke) ontwikkelingen mogelijk zijn.

Het subthema ‘Identiteit van werklandschappen’ heeft

Hiermee kan de Noordrand van deHoeksche Waard als een

voornamelijk betrekking op de ontwikkeling van het regionale

visitekaartje worden beschouwd voor het grotere Nationale

bedrijventerrein. Het bedrijventerrein is bedoeld voor

Landschap. Het beoogde Regiopark is een uitwerking van de

bedrijven die niet (meer) inpasbaar zijn op de kleinere lokale

Structuurvisie Hoeksche Waard (vastgesteld juli 2009). In 2010

bedrijventerreinen of die een (boven)regionale functie hebben.

won het voorstel voor het Masterplan voor het Regiopark “De

Voor dit bedrijventerrein, van uiteindelijk 60 ha groot, gelden

Mooi Nederland prijs”. De aard en inhoud van deze uitwerking

hoge eisen voor de inpassing en de Masterplaninrichtingz.

van het Masterplan vallen binnen de randvoorwaarden van de

De regio wil dat het een voorbeeld wordt van inpassing en

verkregen subsidie.

Bezoek Emscherpark

‘branding’ waarbij de waarden van landschap en economische ontwikkeling samengaan.

Kaft Winnaar ‘Mooi Nederland’


1.4 innovatief Proces Voor het maken van het Masterplan Noordrand Hoeksche Waard speelden participatieprocessen een grote rol. De doelstelling was enerzijds het organiseren van inbreng en collectief denkvermogen uit een zo breed mogelijke groep van belanghebbenden uit het gebied. Anderzijds ging het om het bereiken van een attitude van gemeenschappelijkheid.

Leren van IBA Emscherpark De Structuurvisie Hoeksche Waard was een belangrijk ijkpunt van gemeenschappelijk geformuleerde uitgangspunten. Nu is het moment hieraan een vervolg te geven voor een wenkend perspectief voor de Noordrand. Kunnen partijen vanuit een gezamenlijkheid de basis leggen voor een ruimtelijk kader voor de Noordrand? Zijn deze partijen partners (of stakeholders) voor de Noordrand? Er is daarom gekozen voor een proces

Ruhrgebied met Iba Emcher

met drie momenten van input, uitwisseling en reflectie, te beginnen met een ‘pressure cooker’ door middel van een excursie en een brainstormsessie in Duitsland: het IBA Bezoek informatiecentrum IBA Emcher

Emscherpark. Het IBA Emscherpark is internationaal gezien het voorbeeld van intergemeentelijke samenwerking en integratie van agenda’s van cultuur, economie en samenleven. In dit project heeft de Ruimtelijke Ordening, door het realiseren van een nieuwe regionale parkstructuur, industriële archeologie en ecologische revitalisering, het voortouw genomen. De excursie en de brainstormsessie stelden de agenda en gaven inzicht in de verschillen en overeenkomsten van de partners. De bouwstenen voor het Masterplan werden zichtbaar. Ook kwamen grote verschillen in de uitgangspunten en perceptie aan het licht. Duidelijk werd welke bruggen gebouwd moesten worden en waar compromissen en terugkoppeling noodzakelijk zouden zijn.

Toelichting project

9

10

Scenario’s t.b.v. discussie bij de IBA workshop


Deelnemer

WERKEN

WONEN

Henk van den Berg Hoeksche Waards Duurzaam

-

-

RECREATIE/ MONUMENTEN Meer cultuur mogelijkheden in de recreatie.

WATER

NATUUR

Havens bij: Oud Beijerland - Suikerunie - ’sGravendeel Verbinding Oude MaasBinnenmaas bij Suikerunie.

Bouwen met visie en boven middelmaat

Bouwen met visie en boven middelmaat.

Water van de Oude Maas + dijken beleefbaar maken.

Zuinig op vruchtbare landbouwgrond

Uitbreidingen in de Noordrand niet bij ieder dorp.

Voldoende groen-blauwe parkachtige inpassingen met ruimtelijke kunstwerken van hoog niveau.

N217 harde grens bedrijventerrein. Niet aan A29. Niet aan A4

Johan de Winter Rabobank

Opschonen: Suikerunie, PKF, HKS Heuvelman -

Binnenbedijkte Maas beschermen

-

-

Behoud streekeigen karakter en nieuwe architectonische kwaliteiten toevoegen. Openheid polderlandschap (55Polders)

Behoud en herbestemming oude boerderijen en industrieel erfgoed.

Deelnemer

WERKEN

WONEN

Bas Jan Niemansverdriet LTO-Noord

Oostrand Oud Beijerland bij rondweg als dependance Wageningen: Proeftuin voor plantveredeling.

Zuidkant Heinenoord tot A29 als stedelijke ruimte woningbouw.

Duurzaam ﬂexibele ontwikkelen Actief en dynamisch gebied met ruimte voor een diversiteit aan verantwoorde ontwikkeling.

Vervoer over water.

Willy Spaan Stichting Landelijk Erfgoed

TOEKOMST Windmolens aan Oude Maas.

Plantveredeling ten oosten van Puttershoek Regionaal Bedrijventerrein Duurzaam

Integraal gebiedsgericht niet gemeentegericht Analyse problemen en bestaande knelpunten. Inventarisatie behoeften en trends

Ebel Schepers Provincie

Cultuur en natuurwaarden, Kernkwaliteiten Dijken en Openheid -

-

Voor welk probleem is dit een oplossing. Is de oplossing duurzaam? Rekening houden met KRIMP, VERGRIJZING

Anoniem

-

-

Vervoer over water

Infrastructuur UNIEK: duurzaam bedrijventerrein: zon/wind/ koude/warmte

-

Parkmanagement icm. sociale werkplaats Puur bestemmingsverkeer

Klaas Tiggelaar bestuurlijk trekker toekomstvisie Oud Beijerland

Metro Hoeksche WaardBarendrecht-Rotterdam

Stimuleren WERKEN Werk: Vestigingssucces

WONEN

Erik Raad Marco Wijntje Johan de Geus

Aan de Oostkant van de A29 regionaal bedrijven terrein. Glas op bedrijventerrein (Noordrand open)

Ontwikkeling Waterfront Oud Beijerland + Hotel

RECREATIE/ MONUMENTEN Pretpark “SUIKERLAND” Suikerunie

Landelijk wonen rondom Binnenmaas-Kreken

Binnenmaas bereikbaar maken

Lokaal bedrijventerrein zuiden van Oud Beijerland

Wonen Zuid-West hoek ‘sGravendeel

Bungalowpark bij Binnenmaas

WATER

NATUUR

TOEKOMST

Binnenmaas opwaarderen

-

Kruising A4-A29 bedrijventerrein bovenregionaal in groene setting met shoppingmall Oud-Beijerland groeit Zuidwaarts Windmolens aan de Oude Maas Noordrand Open

Bedrijvigheid naar A29, Verrommeling onder Heinenoord herstructureren

-

-

-

Noordrand als Ecologische Hoofd Structuur

Windmolens aan de Oude Maas

Bouwen bij alle dorpen (vitaliteit)

-

-

Openheid, kreken, dijken als randvoorwaarde

-

Noordkant Mijnsheerenland tot aan Achterweg stedelijk traditionele duurzame woningbouw Puttershoek tot aan N217 traditionele duurzame woningbouw

Industrie terrein Meipolder

Groene overgangen/ doorgangen met IJsselmonde realiseren

Capaciteit N217 oostelijk van A29-beperken - Haven/Industrieterrein in noorden van Oud Beijerland (aansluiting De BosschenOude Maas) - Woon/ Werken bij de nieuwe rondweg

Noordrand als groen/ blauwe dooradering

Wonen en werken aan de oostkant van Oud Beijerland

Recreatiepark ten noorden van Heinenoord aan de Oude Maas

Appartementen aan de Oude Maas, buitendijks thv politiebureau, zandoverslag

Welnesspark ten Noorden van de Bosschen aan de Oude Maas

- Uitgaanscentrum: bioscoop, zalen, indoorrecreatie noorden van rondweg

Deelnemer

Joost Ridderhof Binnenmaas

TOEKOMST -

regionaal bedrijventerrein combineren met glastuinbouw

Minder verkeersbewegingen door logische plaatsing

consortium Stougjesdijk Oost

NATUUR -

Westelijke ontsluiting regionaal bedrijven terrein

Ontwikkeling digitalisering; invloed op inrichting kernen

Upgrade bedrijventerrein ++ Door bundelen bedrijven, combinatie met scholen

WATER -

Natte bedrijvigheid haven buitendijks Suikerunie

Gemeenschappelijke vertrekpunten

Arjan Hollema OHW afdeling Oud Beijerland

Glastuinbouw tussen bedrijventerrein en suikerunie (aardwarme, biovergisting, compostering) Glastuinbouw bij de vloeivelden, Suikerunie

RECREATIE/ MONUMENTEN -

Dun-Duur wonen aan nieuwe randweg Oud Beijerland (landgoeden) Goede entree Oud Beijerland

Agrarisch cultuurlandschap

Kreek doortrekken naar de Binnenmaas

Landschap open houden, bedrijvigheid naar A29

Geen windmolens

-

N217 als harde grens voor open en bebouwd landschap. noorden bebouwd, zuiden open)

Windmolens langs de Oude Maas

Terugbrengen historische boomgaarden/ bos

- Uitgaanscentrum: bioscoop, zalen, indoorrecreatie ten noorden van rondweg

Welnesspark ten Noorden van de Bosschen aan de Oude Maas

Deelnemer

WERKEN Deelnemer

WONEN WERKEN

Regionaal bedrijventerrein

Jo Kolf Jo KolfNieuwe dynamiek is nietNieuwe- dynamiek is niet Hoeksche Waardse alleen Hoeksche Waardse Kamer voor koophandelKamer alleen voor koophandel bedrijvigheid maar ook bedrijvigheid maar ook Rotterdamse haven Rotterdamse haven gerelateerde bedrijvigheid gerelateerde bedrijvigheid

11 RECREATIE/ WONEN MONUMENTEN Richten op Toerisme -

WATER RECREATIE/ WATERNATUUR MONUMENTEN RichtenHaven op Toerisme voor bedrijvigheid bij -voor bedrijvigheid bij Haven Suikerunie Suikerunie

TOEKOMST NATUUR -

-

Volledig glastuinbouw- Volledig glastuinbouwbedrijvigheid tussen A29bedrijvigheid tussen A29N217-Puttershoek N217-Puttershoek Haven voor bedrijvigheid bij voor bedrijvigheid bij Haven Suikerunie Suikerunie

Oevers laten (behouden) Agrarisch cultuurlandschap

Dun-Duur wonen aan noordkant Binnenmaas (landgoeden) Nina Maric gemeente Oud Beijerland

Symbiose duurzame landbouw, bedrijven, groene woonmilieus, recreatie en toerisme



Water als onderscheidend Water als verbindend


Noordrand economische sector van de Hoeksche Waard Windmolens aan de Oude Maas

Gert Jan Metselaar SOHW

-

-

-

Suikerunieterrein aan waterkant als kade/ haven vervoer produkten

N217 grens in het open landschap

-

De uiterwaarden beleefbaar maken Open groene zones als verbindingen van het open landschap met de oude Maas (agrarisch kennisinstituut met proefvelden) -Oostkant Puttershoek -Westhoek Puttershoek -N217-Buitengorzendijk (Oostkant Boonsweg)

Gevarieerde input vanuit de workshop tijdens de IBA Emscher excursie

TOEKOMST -

Intermezzo 1: Schetsschuit, Eelse Bies Ik heb gedroomd vannacht. Gedroomd van regioparken, noordranden en schetsschuiten. Schetsschuiten die sneller voeren dan trekschuiten. Ik heb gedroomd vannacht. Gedroomd van: Water-kreken-maas-haven-rivier-veer-eiland-kleidijken-bedrijvigheid-wonen-boer-natuur-nood-wind-water-reis-horizonherinnering-eendracht-vereniging-samen-vermaak-fiets-paard-kano-bootkoelte-rust...... Ik heb gedroomd vannacht.

12

Gedroomd van nog niet verwerkte kunst. Gedroomd van schilderijen, beelden van steen, verhalen in het dialect, picknickplekken, open in het landschap, in boerderijen, huiskamers, molens, tussen het riet, aan de wallenkant. Ik zag gedichten, kabbelend drijvend op het water van kreken: Tijdens de schetsschuit konden de betrokkenen hun aanbevelingen/ kritiek op de kaart plaatsen. Deze input is gebundeld en, mits mogelijk, verwerkt tot bouwstenen voor het Masterplan.

Vanuit de diepte van het water stijgt de stilte naar mijn hoofd gedachten trekken rimpels aan de oppervlakte als teken van leven op de adem van eb en vloed kwam het water eeuw na eeuw de waarden in en uit een wijds open landschap bleef achter met kreken als blauwe aders op een mensenhand een wijds open landschap dat waarde krijgt door dijken, polders en bomen die naar de hemel reiken Ik zag nog meer. Ik zag dat iedereen meeliep, want als iedereen meeloopt hebbie’n optocht. Een optocht naar het gedroomde hollandse polderlandschap de Hoeksche Waard - Nationaal Landschap.


Ambitiedocument

Nederland bevindt zich in een turbulente fase.

Het tweede moment was het formuleren van de uitgangspunten

De sector heeft sterk aan belang en invloed verloren door de

voor het Masterplan in het Ambitiedocument voor de Noordrand

jarenlange focus op procedureel-juridische kaders.

Hoeksche Waard; een als manifest samengevat boekje met

De output van deze traditie is steeds meer een modelmatige

de titel “Het ideale Ommeland; de Hoeksche Waard, het

weergave van de werkelijkheid geworden. De doelstellingen

gedroomde Hollandse polderlandschap”. Als proces heeft het

worden weergegeven in abstracte kaarten en arceringen, en

maken van het Ambitiedocument een enorme waarde gehad.

geschreven in een deerniswekkend jargon. Regie en integratie

De verschillende partners zijn erin geslaagd een werkelijk

blijken bijna onmogelijk. Marktwerking, decentralisatie en de

bezielde gemeenschappelijkheid te formuleren. Een nieuw

weerbarstigheid van de Wet op de ruimtelijke ordening maken

perspectief voor de ruimtelijk ordening van de Noordrand en,

dat de ordening van de ruimte ‘van niemand’ meer is. Voor het

breder gesteld, voor de Hoeksche Waard ontstond.

beoogde Masterplan voor de Noordrand Hoeksche Waard is

Kaft “Het ideale Ommeland”, Ambitiedocument

Discussie tijdens de schetsschuit

daarom gekozen voor een zo direct mogelijke aansluiting op Schetsschuit

aanwezige initiatieven uit het gebied. Het Nationaal Landschap

De derde stap in het innovatieproces was de ‘Schetsschuit’.

Hoeksche Waard kwam voort uit een gedrevenheid van de

Dit was een dubbeldebat met de partners en belangstellenden.

bevolking, waar enkele ‘civil leaders’ de ambities voor hebben

Tijdens deze reflectie, waarin informaliteit en inhoudelijkheid

verwoord. Deze passie heeft een nieuw denken geïnspireerd

samengingen en waarin met de dagvoorzitter en een dichter

over de geschiedenis en identiteit van de Hoeksche Waard. Dit

gezocht is naar de juiste toon, bleek wat de echte ankers voor

emancipatoire geluid was zeer bijzonder en trok op nationaal

het Masterplan zijn. Ondertussen maakten het Projectteam,

niveau de aandacht. Het is daarom van groot belang dat het

met vertegenwoordigers van de Gemeenten Binnenmaas

Masterplan, meer dan een noodzakelijke halte in een proces

en Oud- Beijerland, en de Stuurgroep vanuit het SOHW de

van integrale ruimtelijke ordening, een product is van de

noodzakelijke terugkoppelingen en syntheses In alle fases

energie en verbeelding van de mensen uit het gebied. Dit komt

van discussie was het inspirerend voorzitterschap van de

tot uiting in de poging om het ‘nota’ gehalte van het Masterplan

burgemeester van Korendijk, mevrouw Melissant, van groot

te beperken en te zoeken naar andere manieren van weergave,

belang.

tekeningen en taal.

Participatie en bottom-up methodiek De bezieling vanuit het participatieproces en de syntheses in de Stuurgroep hebben uiteindelijk een uitwerking gevonden in het Masterplan voor de Noordrand Hoeksche Waard. Dit voorliggende document viert de door zovelen beleefde kwaliteiten van het landschap van de Hoeksche Waard. Het document geeft een duidelijk beeld van een robuust ruimtelijk kader waarvoor landschap, historie, groen en blauw de basis zijn en zoemt in op de kansen voor duurzame en betekenisvolle ontwikkeling op verschillende terreinen. Belangrijk voor dit project is de innovatieve slag naar bezieling, bottom-up en samenwerking! De ruimtelijke ordening in Input tijdens de schetsschuit

13

Hoek van Holland 1.5 Betrokken partijen, partners

ROTTERDAM

Oostvoorne

Het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW), waarin

Brielle

HAVEN

de vijf gemeenten hun krachten hebben gebundeld, geeft vorm aan de integrale benadering voor de Hoeksche Waard. Voor

Rockanje

H

het Masterplan voor de Noordrand vormen de burgemeester van Korendijk en de twee wethouders uit Binnenmaas en Oud-

Hellevoetsluis

Beijerland de bestuurlijke kopgroep. Daarbij is besloten een Goedereede

HAVEN HOOG

Rhoon

SPIJKENISSE

BO URidderkerk W

BARENDRECHT ZWIJNDRECHT

Zuidland

Sliedrecht

DORDRECHT

Goudswaard

en de bevolking.

Alblasserdam

USTRIE IND

grotere groep te betrekken uit het maatschappelijk middenveld

OO

UW O GB

Werkendam

‘s Gravendeel

1.6 Ambitie en bouwstenen

Middelharnis Sommelsdijk

TIENGEMETEN

Het Masterplan voor de Noordrand beoogt het ruimtelijke kader

Strijen

Hank

van KLAASWAAL

Nieuwe Tonge

voor het noordelijk deel van de Hoeksche Waard te schetsen en

IN

daarbij in te gaan op de kansen voor ontwikkeling. De daarvoor

Klundert

daartoe bevoegde gezag werden gewogen in een proces van Dinteloord

aanscherping, updating en terugkoppeling op haalbare politieke

IE

alle bouwstenen zijn geleverd en die als zodanig door het

DU

WILLEMSTAD

gemaakte tussenstap was het Ambitiedocument waarin

R ST

14

Klaaswaal de WATERTOREN

MOERDIJK

Fijnaart

beleidsafspraken.

Schema: Vrij landelijk zicht versus zicht op verstedelijking en industrie Kijkende vanaf de watertoren van Klaaswaal een gesloten horizon naar het Noorden en een open horizon richting het Zuiden.

Lage Zwaluwe Made

2.


DE NOORDRAND IN EEN wijdere context 2.1 Tussen Zuidvleugel en Delta

Hoogbouw Carnisselande, Barendrecht

De Hoeksche Waard is een puntgaaf Nederlands

Watertorenzicht van Klaaswaal

polderlandschap, met een mozaïek van opwas- en

Hoe uitzonderlijk en bijzonder de Hoeksche Waard als

aanwaspolders dat een unieke bedijkingsgeschiedenis kent.

authentieke landschappelijke enclave in Zuid-Holland is,

Deze geschiedenis is direct afleesbaar voor iedereen die zich

wordt ook duidelijk als men de watertoren van Klaaswaal

door de Hoeksche Waard beweegt. Dijken, dorpsgezichten,

beklimt en een 360 graden overzicht heeft over het eiland.

geploegde akkers en kreken bepalen de landschappelijke

Vanaf dat punt ziet men de feitelijke horizon direct buiten de

morfologie van deze polders. In Nederland zijn vergelijkbare

Hoeksche Waard. In het noordwesten ziet men het immense

kwaliteiten van het aandijkingen-landschap zeer zeldzaam

havengebied en de industrie van Botlek, Europoort en

geworden. Zeeuws-Vlaanderen, Tholen, Zuid-Beverland,

Maasvlakte met ervoor de wolkenkrabbers van Spijkenisse.

West-Brabant en de Friese Middelzee zijn nog intact. In grote

In het noorden de hoogbouw van Barendrecht aan de Oude

delen van de Biesbosch, het eiland van Dordrecht, Schouwen-

Maas met erachter de Waalhaven en de skyline van Rotterdam.

Duiveland, Voorne-Putten, IJsselmonde, en Heerhugowaard

In noordoostelijke richting liggen de havens en industrie van

is dit zo bijzondere polderlandschap sterk in verval of geheel

Groote Lindt (aan de Oude Maas in Zwijndrecht) en Dordrecht

verdwenen.

(aan de Kil); naar het zuid-oosten ziet men de schoorstenen

Het buitendijkse gebied is al even bijzonder. Aan de noord-

van industrie- en havengebied Moerdijk. De Hoeksche Waard

en aan de zuidzijde heeft de Hoeksche Waard grienden.

wordt voor meer dan de helft van de gehele omtrek direct

Deze zeldzame natuur is ontstaan door de getijdewerking,

ingeklemd door industrie en verstedelijking. Voor de Noordrand

wilgencultuur en sedimentatie. De grienden van de Oude

is deze achtergrond zeer dichtbij. Op het maaiveld in het

Maas, de Noord en de Merwede zijn in de afgelopen 60 jaar

polderlandschap met zijn dijken en bomen is de illusie van

sterk in oppervlakte teruggedrongen door industrialisatie,

landelijkheid nog steeds dominant, maar in planologisch opzicht

bebouwing en het storten van havenspecie. De nog aanwezige

lijkt de Hoeksche Waard de volgende stap in de ontwikkeling

grienden aan de Oude Maas, de Rhoonse en Carnisesse

van de Zuidvleugel van de Randstad.

grienden en die aan de Noordrand van de Hoeksche Waard

Vanaf de watertoren is de beeldhoek noord-west-zuid totaal

zijn daarom zeer uniek en waardevol in de wereld. Voor veel

anders. Hier ziet men de Hoeksche Waard als een landelijk

mensen is het polderlandschap van de Hoeksche Waard met

eiland in de Delta. Het Hollands Diep en het Haringvliet met het

haar romantische dorpsgezichten en slikkige Deltanatuur zo

eiland Tiengemeten, het Hellegatsplein, windturbines en het

vertrouwd en gewoon, dat men vergeet hoe bijzonder het is.

pittoreske Willemstad vormen nu de horizon. Dit zuidwestelijke

Maar wanneer men een eerlijke weging zou maken van dit type

panorama bewijst dat de Hoeksche Waard een oer-Hollandse

polderlandschap en getijdennatuur in het huidige Nederland,

idylle is in een Delta met groot water, wetlands, landbouw en

dan steekt de Hoeksche Waard er met kop en schouders

dorpsilhouetten.

bovenuit.

15

2.2 Het Deltapark en de Delta- natuur Bij het maken van het Masterplan voor de Noordrand speelt

STADSREGIO ROTTERDAM

de context van het Provinciaal Landschap IJsselmonde en de Recreatiestructuur Bernisse/Voorne Putten een grote rol. In dit zeer sterk verstedelijkte deel van de Randstad worden nog aanwezige landschappelijke kwaliteiten beschermd

PROVINCIAAL LANDSCHAP IJSSELMONDE DE BERNISSE

en recreatieve netwerken tot stand gebracht. Samen met DRECHTSTEDEN DELTAPOORT

de Noordrand van de Hoeksche Waard ontstaat er een aaneensluitend groenblauwe structuur waar duurzame

DE NOORDRAND

ontwikkeling, landschap en parklandschap de zo noodzakelijke NAT. PARK BIESBOSCH

HOEKSCHE WAARD

tegenhanger voor de stad vormen. Het is erg belangrijk dat deze gebieden elkaar aanvullen als complementaire delen van een groot geheel. Ook moeten de verbindingen voor de recreatieve gebruiker over de Oude Maas, de Kil en het Spui drastisch worden verbeterd. De Bernisse, de Rhoonse grienden en de Carnisselanden, de

ZUIDWESTELIJKE DELTA

16

Zuidpolder, het oude gebied van de Devel en het Waaltje, en de Sophiapolder vormen samen met de Hoeksche Waardse oevers van de Oude Maas en de Binnenmaas een regionaal landschapspark voor komende generaties: het Deltapark. Ook voor de klimaatagenda is het Deltaparkgebied een eenheid voor noodzakelijke maatregelen ten aanzien van de buffering van zoet water en veiligheid. De Noordrand in relatie tot de Deltapoort, Stadsregio Rijnmond, Nationaal park de Biesbosch en de Zuidwestelijke Delta

De Zuidrand van de Hoeksche Waard heeft een zeer sterke verankering in de zone van grootschalige Deltanatuur langs het Haringvliet en het Hollands Diep. De zone van de monding van het Haringvliet met de voordelta van de Hinderplaat, Voornse Duin, Goeree, de slikken van het Haringvliet, Tiengemeten en uiteindelijk de Dordtse Biesbosch, zijn een wetland van wereldformaat. In zekere zin zijn de buitendijkse oevers van Spui, Oude Maas en Kil de voortzetting hiervan. De Noordrand is als zodanig ingehaakt in het grote natuurlijke systeem van de Delta; de maan beschikt over het getijde.

Nationaal park de Biesbosch

De Bernisse

Wetlands langs de Oude Maas

De Rhoonse Grienden


2.3 Mainportcorridor ZUID Voor de Nederlandse economie geldt het Rijnmondgebied als de kurk waarop de natie drijft. De directe en indirecte

ROTTERDAM

werkgelegenheid van de haven wordt geschat op 350.000 arbeidsplaatsen. De A16 en het Rijn-Schelde kanaal zijn de ruggengraat voor de zone met logistieke bedrijvigheid die zich uitstrekt tussen Rotterdam en Antwerpen. Nagenoeg elke snelwegafslag en elke haven in deze zone kent bedrijvigheid. DORDRECHT

Met de A29 en de mogelijke toekomstige doortrekking van de A4 komt de Hoeksche Waard steeds nadrukkelijker in dit krachtenveld te liggen. In het verleden werden havens en grootschalige bedrijvenparken in de Hoeksche Waard geprojecteerd. Het is daarom zaak dat in het Masterplan voor de Noordrand en later ook in een Masterplan voor de overige delen van de Hoeksche Waard een duidelijk ruimtelijk kader wordt geformuleerd voor ontwikkelingen die horen bij deze Mainportcorridor. In grote delen van het gebied zouden duidelijke restricties moeten gelden. Een locatiebeleid geformuleerd vanuit het perspectief van de gehele Hoeksche

A17 A4

Waard staat daarbij voorop. Bovendien geldt dat een groot deel van de beroepsbevolking A16

van de Hoeksche Waard werkt in het Rijnmondgebied en in de Drechtsteden. Zij profiteren van een goede verbinding en kiezen voor het dorps en landelijk wonen in de gemeenschappen van de Hoeksche Waard.

ANTWERPEN As Rotterdam - Antwerpen Waterweg Snelwegen

17

2.4 De Hoeksche Waard als de maat voor het denken over ruimtelijkE vraagstukken

18

van het Rijksbeleid aangaande ruimtelijke ordening.

schaal die zelfs bovenregionaal is. Leefbaarheids- en woonomgevingsvraagstukken vragen specifiek om een meer

Samenwerken

lokale benadering. Samenwerking, zoals in het SOHW, is de

Voor de Hoeksche Waard betekent dit veel. Allereerst is het

beste benadering voor huidige en toekomstige ruimtelijke

Voor de Hoeksche Waard geldt dat het landschap, de

nog noodzakelijker dat de Hoeksche Waard als regio de

vraagstukken in de Hoeksche Waard. De Structuurvisie was

geschiedenis en de sociale structuur sterk als eenheid

regie opeist voor de vraagstukken van ruimtelijke ordening.

de eerste belangrijke stap, het ‘Masterplan’ voor de Noordrand

worden ervaren. De Hoeksche Waard is een eiland. Mensen

Planologie wordt meer en meer een zaak van provincie en

moet daarom gezien worden als de tweede grote stap in deze

identificeren zich allereerst met hun eigen dorp. Ieder

gemeenten. Ruimtelijke ordening voor het eiland werkt niet op

benadering. De volgende stap is het maken van een Masterplan

dorp koestert zijn eigen identiteit en belang. Het kerken

de schaal van de gemeenten. Vraagstukken van woningbouw,

voor de Zuidrand.

verenigingsleven bloeit op dit niveau. Na het eigen dorp geldt

bedrijvenparken, natuur en landschapsbeheer overstijgen

de Hoeksche Waard als de eerstvolgende identiteit. Het ligt dan

de schaal van de vijf gemeenten. Samenwerking tussen de

Kostendragers

ook zeer voor de hand om de Hoeksche Waard als één geheel,

gemeenten, zoals in het SOHW, is de ideale benadering

Juist voor de Hoeksche Waard met zijn unieke polderlandschap

als maat voor het denken in de ruimtelijke ordening, te nemen.

voor kwalitatieve en duurzame ontwikkeling (vanuit de

en historische dorpsgezichten moet gaan gelden dat rode,

Gemeentegrenzen en landschapsgrenzen overlappen niet.

ruimtelijke ordening) voor de Hoeksche Waard. Provinciale

groene en blauwe ontwikkelingen altijd gekoppeld zijn. Beoogd

Gemeentegrenzen lopen dwars door polders heen. In zekere

structuurplannen en gemeentelijke bestemmingsplannen

worden integrale ontwikkelingen waarbij opgaven juist aan

zin zou slechts de context van de omgeving aanleiding kunnen

kunnen hieruit worden geëxtraheerd. Niet alleen op het niveau

elkaar zijn gerelateerd: vanuit het principe van werk-met-werk

zijn voor enig onderscheid. Het zuidelijke deel, waar de recente

van planning en regie, maar ook op het niveau van realisatie,

maken of vanwege het realiseren van gedeelde exploitaties

omvorming van Tiengemeten tot natuurmonument plaats vond

exploitatie en beheer van de landschapsontwikkeling is de

waarbij de investering voor het ene ook iets oplevert voor de

met de buitendijkse slikken en de prachtige kreken, lijkt zich

schaal van organisatie en handelen die van de Hoeksche

andere belangen.

duidelijk te typeren als het gebied waar de Hoeksche Waard bij

Waard. Samenwerking is het devies.

de Delta hoort. De Zuidrand heeft het accent van natuur. Aan de Noordrand met de skyline van de Rijnmond en de Drechtsteden

Top-down naar bottom-up

en de grotere concentratie van bebouwing (Oud-Beijerland als

Het fenomeen ‘Nationaal Landschap Hoeksche Waard’ dat

voorzieningencentrum) lijkt de invloed van de stad het accent.

door de Rijksoverheid niet langer gewaarborgd lijkt als deel

Toch is het moeilijk deze accenten precies te typeren of scherp

van haar beleid, moet nu handen en voeten krijgen binnen het

af te bakenen.

provinciaal ruimtelijk beleid. Maar het bijzondere traject van de totstandkoming van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard

Vernieuwing planning en ruimtelijke ordening

maakt duidelijk dat er veel meer is dan de ‘top down’ van

Planning en ruimtelijke ordening worden in Nederland grondig

de traditionele ruimtelijke ordening. Het landschap leeft heel

herzien. Het Ministerie van VROM is opgeheven; het Ministerie

sterk op het niveau van de bevolking en het maatschappelijk

van Infrastructuur en Milieu maakt duidelijk dat de regio

middenveld. Juist daar zou het sterker moeten worden

voortaan zelf bepaalt wat de richting en de regels zijn voor

verankerd en zijn borging vinden. Daarover meer in het volgend

ontwikkeling; “centraal wat moet, decentraal wat kan”. In plaats

hoofdstuk.

van programma’s zoals ‘Mooi Nederland’ of wetgeving over

Vooralsnog zijn de volgende conclusies relevant: voor

de ‘Buffers’ en de ‘Nationale Landschappen’, lijkt de nadruk

ruimtelijke ordening en voor landschapsontwikkeling (zowel

nu te liggen op nationale infrastructuur, nationale waterstaat,

planning, exploitatie als beheer) lijkt de schaal van denken

mainport- en brainportbeleid.

en handelen die van de Hoeksche Waard als geheel. Een

Veiligheid en vestigingsklimaat lijken de belangrijkste thema’s


2.5 nationaal landschap

2.6 Structuurvisie Hoeksche Waard

In de Nota ‘Ruimte’ heeft het Rijk een aantal gebieden

Uitgangspunten voor het Masterplan zijn enerzijds de

aangewezen als Nationaal Landschap. De Hoeksche Waard

Structuurvisie met het uitvoeringsprogramma 2010, anderzijds

is één van de gebieden binnen de provincie Zuid-Holland

het noodzakelijke draagvlak van de gemeentebesturen en

dat is aangewezen als Nationaal Landschap. Door het Rijk

gemeenteraden en van de maatschappelijke partners

is aangegeven wat de specifieke kernkwaliteiten zijn van de

De Structuurvisie Hoeksche Waard waarvan het ‘Ruimtelijk

Nationale Landschappen. De provincie is verantwoordelijk voor

Plan’ is vastgesteld door de gemeenteraden in 2009, is een

de verdere verfijning van het nationale beleid in dit gebied en

zeer belangrijk document. In woord en beeld wordt hierin

voor het opstellen en uitwerken van een uitvoeringsprogramma

een gedetailleerd overzicht gegeven van de kernkwaliteiten

ter versterking van de vastgestelde kwaliteiten van het

van het open polderlandschap en de kreken. Op basis van

gebied. Via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)

deze waarden wordt per beleidssector de dynamiek van

2007-2013 stelt het Rijk geld beschikbaar om te voorzien

het landschap benoemd. Met een plankaart wordt het beeld

in een gedeeltelijke financiering van concrete projecten.

geschetst van de Hoeksche Waard in 2030 en worden de

Om aanspraak te kunnen maken op deze middelen voor de

aanknopingspunten voor uitvoering gegeven. Het lange en

Hoeksche Waard is een uitvoeringsprogramma opgesteld

intensieve totstandkomingstraject vormde een mijlpaal voor de

conform de afspraken in de bestuursovereenkomst ILG.

intergemeentelijke samenwerking. In deze Structuurvisie zijn ook de kernwaarden voor de

Betrokkenheid van bevolking

Noordrand gegeven en wordt dit gebied aangeduid als

Bij de totstandkoming van het idee en de uiteindelijke erkenning

Regiopark Noordrand. De uitwerking Masterplan Noordrand

door de toenmalige minister van VROM zijn initiatieven

pakt hier de draad op om te komen tot een uitwerking die een

van groepen uit de bevolking van de Hoeksche Waard van

stap verder gaat dan de kernwaarden.

doorslaggevend belang geweest. De toe-eigening van het concept Nationaal Landschap en de daarop volgende lobby markeren een emancipatie periode waarvan de opbrengst steeds duidelijker wordt. Er heeft zich een sterke samenwerking Het polderlandschap kent geen grenzen

afgetekend tussen de verschillende gemeenten en de vele partners op het vlak van de ruimtelijke ordening. Daarnaast, en dat blijkt cruciaal, leeft het idee van de Hoeksche Waard als uniek polderlandschap zeer sterk onder de bevolking. Door de recente natuurontwikkeling van Tiengemeten heeft de Hoeksche Waard grote bekendheid gekregen als een plek in Nederland waar men van de natuur en het landschap kan genieten. De steeds terugkerende begrippen in de discussie over het Nationaal Landschap zijn: ‘kernkwaliteiten’ en ‘groenblauwe dragers’.

De Structuurvisie, SOHW 2009

19

20


Het Masterplan voor de Noordrand laat zich het best uitleggen aan de hand van een viertal lagen Deze zijn ieder afzonderlijk in hoofdstuk 3, 4 en hoofdstuk 5 samengevat: (de link met de relevante uitvoeringsstrategieën en coalities wordt in

. . . .

hoofdstuk 6 aan de orde gesteld)

Hoofdstuk 3

Borging van de kernwaarden,

Hoofdstuk 4.

Kansen

4.1 Kansen voor recreatie en toerisme

4.2 Kansen voor koppeling van de wateropgave aan

natuurontwikkeling en woningbouw

4.3 Kansen voor een eigen profiel van bedrijvigheid

Hoofdstuk 5

Het Masterplan, in groter verband en in

gebiedskwartieren

Hoofdstuk 6 Implementatie en uitvoeringsstrategie

21

Themakaart: Poldergeschiedenis Historisch cultuurlandschap. Afleesbaarheid van de ontstaansgeschiedenis van de diverse polders

22

Themakaart : poldergeschiedenis

Borging van de kernwaarden. Het landschappelijke DNA als

3.

basis voor bescherming en ontwikkeling

Het gevolgde proces van intensieve dialoog tot het maken


BORGING VAN DE KERNWAARDEN

van het Masterplan via participatie, Ambitiedocument en terugkoppeling heeft geleerd hoezeer de landschappelijke kwaliteit van de Hoeksche Waard leven. Bij de kernkwaliteiten

De Binnenbedijkte Maas is hiervan het enige restant. Maar

zoals die benoemd zijn in het structuurplan hebben mensen

in de ondergrond zijn sporen terug te vinden van de oude

een duidelijk beeld op het netvlies. Het viel op dat waarden

oeverwallen. Tussen deze veelal bewoonde oeverwallen

die normaal gesprokennormaliter als planologische abstracties

hebben zich veenpakketten gevormd die werden ontgonnen.

worden gebruikt, in het debat juist concrete en voorstelbare

De geschiedenis van de Middeleeuwen is een fase van

begrippen bleken. Ook werd duidelijk dat de kernkwaliteiten

overstromingen en inbraken door de rivier en de zee.

als de ankers voor het denken werden beschouwd. In de

Kleilagen werden afgezet. Het oostelijk deel van de

beoordeling van ontwikkeling kwamen deze steeds als ijkpunt

Hoeksche Waard maakte deel uit van de Groote Waard die

naar voren.

met de St. Elizabethsvloed van 1421 verloren is gegaan.

Een en ander heeft ertoe geleid te moeten concluderen dat

De Keizersdijk ten zuiden van Maasdam was de westelijke

het DNA van het landschap van de Hoeksche Waard als

grens van de Groote Waard. Vanaf dat moment heeft een

collectief ervaren waarde de pijler moet zijn voor de verdere

snelle landschapsontwikkeling plaatsgevonden. Met nieuwe

ontwikkeling van de Noordrand. De Noordrand is een levend

technieken bleek men in staat opwaspolders op het getijde te

landschap, geen museum. Het Masterplan illustreert hoe vanuit

veroveren.

rentmeesterschap, landschap en samenleving zich ontwikkelen

In de Noordrand zijn deze polders nu dominant. Het zijn grote

in onderlinge samenhang. Het landschap wordt bemind,

polders met grillige randen die als eilanden in het getijdegebied

maar het ontwikkeld zich. Ook voor komende generaties

lagen: polder Nieuw-Bonaventura, Mijnsheerenland van

heeft het een aantrekkingskracht. Aansluitend op de reeds

Moerkerken polder, Westmaas Nieuwlandsche polder,

in de Structuurvisie geformuleerde kernkwaliteiten wordt dit

Beijerlandse polder, Oud Heinenoordse polder etc. Vanaf

landschappelijke DNA voor de Noordrand worden opgesomd.

deze eilanden werden in de zeventiende eeuw en later steeds opnieuw kleinere, vaak smalle, lange aanwaspolders

3.1 Historisch Cultuurlandschap

gerealiseerd zoals de Nieuwlandsche polder, de Mijl, de

De Noordrand van de Hoeksche Waard is het product van een

Bossche polder, het Nieuwland van Goidschalkxoord. In recente

bewonings- en inpolderingsgeschiedenis die startte voor de

tijd heeft het eiland Hoeksche Waard een bandijk gekregen die

jaartelling en in de Middeleeuwen accelereerde.

in onze huidige termen als de ‘primaire waterkering’ geldt.

Deze geschiedenis die karakteristiek is voor de zeekleigebieden

Daarbuiten liggen buitendijkse landen, slikken, gorzen

van Nederland, laat zich in de Noordrand goed lezen. Al vroeg,

en grienden. De grienden waren het resultaat van

zeker vanaf 2000 voor Christus, waren de hogere oeverwallen

wilgentenencultuur voor het maken van zinkstukken.

langs de rivieren bewoond. Het rivierenpatroon was anders

Elke nieuwe polder is steeds hoger dan de vorige. De

dan nu; zeer fijn vertakt in een systeem van armen, kreken en

ontginningsgeschiedenis is omgekeerd evenredig aan de

geulen.

hoogte kaart.

23

24


Polder Nieuw-Bonaventura

Puttershoek Molen Stoomgemaal

De polder Nieuw-Bonaventura (1593), die werd ontgonnen aan het begin van de Gouden Eeuw geldt als de Beemster van de Hoeksche Waard. Deze grote polder met een bijna vierkante verkaveling is karakteristiek voor zijn tijd. Het krekenpatroon is een ‘hanenvoet’ van drie kreken die meanderen door het poldergrid en bij elkaar komen bij de Ringdijk in een magisch punt bij Puttershoek. De polder is een uitgestrekt bietenland

Maasdam

zonder beplanting langs de wegen. De polder Nieuw-

Haven

Bonaventura is de grootste van de Noordrand met prachtige

dam dorpskern ‘sGravendeel

Polder Nieuw-Bonaventura, polderwegen zonder bomen

begroeide dijken met kerken, molens en boerderijen. De internationale treinreiziger raast hier met een snelheid van 300 km per uur door de Hoeksche Waard en beziet de weidse polder vanuit een laag perspectief.

25

Strijen

Polder Nieuw-Bonaventura

26

Tekening buurtschap eind 18e eeuw

Middeleeuwse kerk in Romaanse stijl op een kleine terp


Sint Anthoniepolder Hoewel in alle polders wegenbouw, ruilverkaveling en dorpsuitleg plaatsvonden, zijn de polders nagenoeg nog intact als landschappelijk herkenbare eenheden. Zeer bijzonder is de Sint Anthoniepolder onder de Binnenmaas. Deze oudste polder (1358) met het onvoorstelbaar mooie buurtschap met Romaanse kerk (de oudste kerk van de Hoeksche Waard) is nog in oorspronkelijke staat en kent alleen in de oostelijke punt een nieuwbouwverkaveling.

27

Silhouet van het buurtschap vanaf de noordoever Binnenmaas

Silhouet Sint Anthonypolder met molen naar het Noorden toe

28

Polderkaart Oud Beijerlandse polder uit het nationaal archief


Oud-Beijerlandsche Polder Een andere zeer bijzondere polder is de polder OudBeijerland (1557). Deze noord-zuid gelegen polder heeft een echte centrale as met daaraan een orthogonale verkaveling van wegen en sloten. Aan de oostkant meandert de OudBeijerlandse kreek richting Oud-Beijerland dat in het poldergrid werd gebouwd. Het centrum werd gebouwd op de dijk en het trotse stadhuis zelfs over de kreek. Oud-Beijerland en de polder vormen een geheel. Velen hebben de monumentale waarde van deze polder herkend en pleiten voor een monumentstatus. De dreigende doorsnijding van de polder door de eventuele A4 vraagt daarom om uiterste inspanning voor landschappelijke inpassing. Het Noordrandgebied - de Hoeksche Waard in het klein- is een cultuurhistorische schatkamer voor de Nederlandsche poldergeschiedenis. De afleesbaarheid van deze geschiedenis is uniek: de vruchtbare jonge zeeklei maakte dit polderland tot een nurks akkerland waar de boer ploegt onder de lage lucht.

Oud-Beijerlandsche Polder, hoofdas

29

Themakaart: dijken “De dragers van het landschap”

30


3.2 De dijken Alle historische dijken die tezamen de poldergeschiedenis bepalen zijn nog intact. De dijken zijn het goud van de Primaire kering; onbeplant

Hoeksche Waard. Zij moeten als historische collectie worden gezien. In de Noordrand zijn de dijken de drager van het landschap, omdat de bomen en de bebouwing daarop en daaraan zijn gelegen. De Keizersdijk tussen Maasdam en Strijen, de westelijke dijk van de Groote Waard, is een cultuur

Secundaire kering, doorlopende beplanting

historisch monument dat ons vertelt over de Sint Elizabethvloed die in drie opeenvolgende stormen de Groote Waard verslond. De Blaaks dijk, de Molendijk, de Strijensedijk, de Oud Bonaventurasedijk en de Oud- Beijerlandsedijk zijn ongekend Enkelzijdige beplanting in de voet van de dijk

idyllische dijken met dubbele en meervoudige boomrijen, met majesteuze kronen en schitterende boerderijen en molens. De primaire waterkering is de zware, niet beplante dijk waarbuiten de rivier en het scheepvaartsverkeer goed zijn waar te nemen. In de Noordrand zijn de dijken zeer verschillend. Hoogte,

Dubbelzijdige beplanting in de voet van de dijk

breedte, bebouwing en beplanting maken de profielen onderscheidend. Het Masterplan maakt een precieze analyse van deze collectie en geeft aan waar maatregelen voor het versterken van de bomenstructuur het landschapsbeeld kunnen versterken. Voor het polderland van de Hoeksche Waard waar de polderwegen steeds onbeplant bleven (de boer wilde geen

Combinatie van doorlopende beplanting in de voet en op de secundaitre kering

wortelconcurrentie noch schaduw op zijn akker), moeten de dijken het landschapsbeeld dragen. Het Masterplan hanteert dit als het principe! Het dijkenerfgoed moet gekoesterd worden. Op andere plekken in het Nederlandse landschap zijn de oude dijken en slaperdijken te pas en te onpas doorsneden en afgegraven Het Hoeksche Waardse Landschap heeft

Bebouwde dijk, eenzijdige beplanting in de voet van de dijk Blaaksedijk

daartoe een beheersysteem voor de beplanting van de dijken ontwikkeld. (http://www.wshd.nl/groenbeheerhw) De dijken van de Noordrand zijn de uitvalsbasis voor het

Het voorbeeld van een secundaire kering met een

dagelijks verkeer. Men heeft een hoge uitzichtpositie over

doorlopende beplanting

het weidse polderland. Voor fietsers zijn de dijken een uniek Dubbel bebouwde dijk, geen beplanting Voorbeelden van dijkbeplanting die te vinden is in de Noordrand

routenetwerk.

31

Themakaart:

32

Herstel en beheer van de dijkbeplanting


Huidige Stougjesdijk, onbeplant Boomplantdag en versterken dijkidentiteit

33

De Stougjesdijk is onleesbaar als dijklichaam. Om de leesbaarheid van het landschap te versterken zou de Stougjesdijk weer vol in de bomen moeten staan.

Impressie bomenstructuur terugbrengen aan de Stougjesdijk Voorbeeld herstel dijkbeplanting

Huidig beeld Zinkweg, Zinkwegschendijk.

Huidig beeld Zinkweg, Zinkwegschendijk. Onbeplant, onleesbaar als dijk De Zinkweg is door de versnipperde beplanting geen heldere landschappelijke structuur zoals deze behoort te zijn. Net als bij de Stougjesdijk moet de Zinkweg, daar waar mogelijjk, doorgezet worden met beplanting.

34

Huidig beeld Zinkweg, Zinkwegschendijk. Ongedefinieerd groen langs de randen maken het dijklichaam minder leesbaar.

Populieren en essen Huidig beeld Zinkweg, Zinkwegschendijk. Op sommige plekken bestaat de dijkbeplanting uit Populieren en Essen. Deze boomsoorten doorzetten om de Zinkwegschendijk krachtiger te maken


Voorbeeld Bosschendijk, Oud Beijerlandse dijk, Goidschalxoordse dijk,

Bosschendijk, populieren Deze primaire kering behoeft geen bomen. Het versterken van het verschil tussen primaire kering en secundaire kering d.m.v. beplanting maakt het landschap meer leesbaar.

Oud-Beijerlandse dijk, esdoorn en lindes Een Schitterende dijk die richting de Greup doorgezet moet worden.

Goidschalxoordsedijk, variërende inplantingsstroken en enkele solitairen

Oud-Beijerlandse dijk, esdoorn en lindes Deze dijk moet in dezelfde lijn worden voortgezet als in Oud Beijerland

35

NOORDOEVER BINNENMAAS Noordoever Binnenbedijkte Maas. T.b.v. de beslotenheid van de Binnenmaas wordt deze zijde beplant

36

MUNNIKENDIJK Ritselaarsdijk, verspreide rijen wilgen en essen Op de plek waar de structuur verrafelt de structuur herstellen


Voorbeeld herstel dijkbeplanting in omgeving Molendijk, Simonsdijkje, Gorsdijk, Kildijk, Strijenschendijk, Schenkel

Simonsdijkje, geen beplanting Primaire keringen blijven onbeplant

Gorsdijk, geen beplanting Primaire keringen blijven onbeplant

Molendijk, populieren Schitterende dijk vol in de popullieren, op sommige plekken waar deze versnipperd de structuur herstellen

Molendijk, populieren De doorgaande structuur vasthouden en doorzetten

Boomdijk Schenketje, platanen en notenbomen. Een goed voorbeeld wat gewaarborgd moet worden

Kildijk, geen beplanting Primaire keringen blijven onbeplant

37

STRIJENSCHEDIJK

Strijenschedijk, essen Deze dijk dient het voorbeeld te volgen van het Schenkeltje, daar waar mogelijk, de beplanting voortzetten die op het Schenkeltje is ingezet.

Akkerhoornbloem

Beemdkroon

Bevertjes

Blauw walstro

Bramen

Bramen

Brunel

Akkerhoornbloem

Beemdkroon

Bevertjes

Blauw walstro

Donderkruid

Donderkruid

Echte Karwij

Echte Kruidistel

Echte Kruidistel

Eenstijige Meidoorn

Engels Raaigras

Kleefkruid

Klein Vogelpootje

Kleinbloemige Salie

Kleine Bevernel

Fijne Kervel

Fijne Ooievaarsbek

Geel Walstro

Gestreepte Klaver

Gewone Agrimonie

Gewone Agrimonie

Gewone Bermzegge

Knolsteenbreek

Knoopkruid

Knoopkruid

Knopig Doornzaad

Gewone Brunel

Gewone Veldbies

Glad Parelzaad

Glad Walstro

Glad Walstro

Goudhaver

Glanshaver

Kweek

Madeliefje

Mantelanjer

Moeslook

Grasklokje

Grasklokje

Graslathyrus

Groot Streepzaad

Grote Bevernel

Grote Centaurie

Grote Kaardenbol

Grasklokje

Grasklokje

Graslathyrus

Groot Streepzaad

Grote Leeuwenklauw

Grote Tijm

Grote Brandnetel

Hazenpootje

Hondsroos

Kruipertje

IJzerhard

Paardenbloem

Pastinaak

Prachtklokje

Rapunzelklokje

Brunel

Grote Kaardenbol

Ruige Anjer

Ruige Klaproos

Ruige Weegbree

Ruw Beemdgras

Ruw Vergeet mij niet

Ruwe Klaver

Scherpe Fijnstraal

Sikkelklaver

Muizenoor

Kluwenklokje

Ruige Anjer

Bramen

Sleedoorn

Sleedoorn

Smal Fakkelgras

Tengere Distel

Veldgerst

Veldlathyrus

Veldlathyrus

Grote Bevernel

Kruisdistel

Onderaardse Klaver

Kleine Rupsklaver

Veldsalie

Veldzuring

Wilde Magriet

Wilde Marjolein

Wilde Marjolein

Wilde Peterselie

Wildepeen

Rietzwenkgrasplant

38

Overzicht van soorten uit de voorkomende plantengemeenschappen Overblijvende Hardbloem

Grote Centaurie

Kruidbladwalstro

Wollige Distel

Zeegroene Zegge

Zeepkruid

Glad Walstro

Koebraam

Kleine Ratelaar

Bramen


Betere zoden en diversiteit aan plantengemeenschappen. intensief gebruik CULTUURGRASLAND Engels raaigras Ruw beemdgras Kruipertje Paardebloem

maaien en afvoeren

omvormings beheer

GLANSHAVERHOOILAND Glad walstro Pastinaak Moeslook Wilde peen Veldlathyrus Goudhaver

verruiging

beheer onbestendig R UIG GR AS L AND Glanshaver Rietzwenkgras Kweek

omvormingsbeheer

verschralen

extensief begrazen omvormingsbeheer

RUIGTE EN STRUWEEL Bramen Grote brandnetel Kleefkruid

hoog

KAMGRASWEIDE Kamgras Veldgerst

extensief begrazen

voeds elrijkdom

Noordrand ook heel belangrijk voor de maatschappelijke kwaliteit. De bedekking van de bodem door vegetatie zorgde voor een bescherming van de bovenlaag tegen aanslag van golven en stroming. Op open plekken spoelt de grond namelijk als eerste weg. Omdat elke plantensoort haar eigen voorkeursplek in de vegetatie heeft, is de bedekking optimaal

B L OE MR IJ K GR AS L AND

verruiging

niets doen

begrazen

Behalve bomenstructuur zijn de bermen van de dijken in de

Brunel Knoopkruid Veldzuring

bij een grote rijkdom aan soorten. Ook hiervoor geldt dat het

MARJOLEINZOOM Wilde marjolein Gewone agrimonie Donderkruid Gladparelzaad

bedekking en een verhoging van de natuurwaarde.

effect van verschraling tweeledig is; een verbetering van de

Een consequent uitgevoerde en langjarig maaibeheer waarbij de bodem wordt verschraald, levert de volgende resultaten op:

DOORNSTRUWEEL Sleedoorn Eenstijlige meidoorn Hondsroos Koebraam laag

Figuur 1. Schema ontwikkeling dijkvegetaties bij verschillende gebruiks- en beheersvormen

Grote variatie in dijkvegetatie door diversiteit in bemaaiing en begrazing.

-

Zowel de beworteling als de bedekking verbetert, wat

resulteert in een betere erosiebestendigheid. Dit

gebeurt niet alleen op de zanddijken, maar ook op de

kleidijken. -

Het graslandtype verschuift van soortenarme

hooilandweilandtypen met een lage tot matige

natuurwaarde naar soortenrijke hooilanden/weilanden

met een hoge natuurwaarde.

Hieruit blijkt dat bij het maaibeleid de ontwikkeling naar een goede erosiebestendigheid en de ontwikkeling naar een hoge natuurwaarde op de dijken hand in hand gaan.

39

Themakaart: Analyse kreken

40


3.3 De kreken De Binnenbedijkte Maas is een restant van een stromende

De Binnenmaas kampt helaas met ernstige

Dit geldt voor de kreken van Oud-Beijerland en van Heinenoord

rivier uit de prehistorie die aantoonbaar verbinding met het

waterkwaliteitsproblemen in de zomer. Het plaatselijk uitdiepen

als ook voor de samenkomst van de kreken van de polder

achterland had, in de Romeinse tijd beschreven als ‘De Maas’.

is noodzakelijk om dit tegen te gaan.

Nieuw-Bonaventura ten oosten van Puttershoek en ten zuiden

In 1270 werd de oostelijke dam met sluizen gebouwd; daar

Ook zou een uitgekiend ‘doorspoelscenario’ moeten

van ’s-Gravendeel.

ontstond het dorp Maasdam. In 1439 is de westelijke dam (de

worden bestudeerd. De kans bij uitstek is een integrale

Maasdijk) gelegd en ontstond het dorp Westmaas. Maasarm

visie op waterkwaliteit, doorspoelstrategie, en vaar- en

slibden de stroomgeulen buiten de dammen geleidelijk dicht.

schaatsverbindingen met de aanliggende grote kreken. De

De ‘Genius Locus’ (de ‘eigenheid’ van een locatie) van

Zo ontstond een nieuw binnenwater: de Binnenbedijkte Maas,

Binnenmaas zou zo moeten uitgroeien tot een magneet

het polderland en de dorpskernen ligt hierin besloten. De

kortweg de Binnenmaas. Het water ligt als een verstild Canal

voor spelevaren in het zomerseizoen. Idealiter zou men in

morfologische structuur van de kreek waarin water, molens,

Grande in het polderland.

de toekomst van Oud-Beijerland via de Binnenmaas naar

gemalen, dorpskerken en havens één geheel vormen zijn zeer

Puttershoek moeten kunnen varen. Landschapsstructuur,

belangrijk en waardevol voor de toekomst. De afleesbaarheid

De Binnenbedijkte Maas

natuuroevers, klimaatagenda, woonproducten en recreatie

van deze structuren in Oud-Beijerland en ’s-Gravendeel zijn

De Binnenmaas is bij Westmaas (in het westen) 300 meter

zouden daarvoor moeten worden gekoppeld.

in het geding. Hier wordt ook gewezen op het uitzonderlijke

breed en circa één meter diep. De bodem is zacht en

Naar het noorden toe wordt het landschapsbeeld gedomineerd

knooppunt van kreken, dijken, en buitenwater met molen, en het

modderig. Ter hoogte van Mijnsheerenland loopt de bodem af

door hoogspanningsmasten, verspreidde kassen, het verkeer

Lorregat. Juist dit zijn plekken waar de landschapsgeschiedenis

tot 18 meter diepte (zandwinningsgat). Aan de oostkant wordt

over de N217 en de bedrijfsbebouwing aan en langs de

kleur en diepte geeft aan het dagelijks bestaan. Het Masterplan

de Binnenmaas begrensd door Maasdam waar die eindigt in

Blaaksedijk. De verrommeling van het landschap is hier

heeft deze structuren geïnventariseerd en weergegeven.

een ondiepe kom met een breedte van 400 meter. Ter hoogte

een bedreiging voor de kwaliteit van de Binnenmaas. Naar

De bebouwde Boezemvliet tussen Maasdam en Putterhoek is

van de Campina (ferrolocatie volgens Waterschap Hollandse

het zuiden toe heeft men vanaf het water en de dijk van de

het enige kanaal in de Noordrand, een door de mens ‘gegraven

Delta) is de kreekbodem vervuild en is sanering in de planning.

Binnenmaas een weergaloos vergezicht over het polderland,

kreek’.

Via de Boezemvliet watert de Binnenmaas van hieruit af op de

met op de voorgrond het buurtschap van Sint Anthoniepolder. Buitendijks getijdewater

Oude Maas bij Puttershoek. Grote delen van de twee uiteinden van de Binnenmaas

Kreken

De derde waterkwaliteit is die van het buitendijkse getijde

zijn verstopt achter de bebouwing die de oevers heeft

In de Noordrand onderscheiden zich een dertiental bijzondere

water. Het voor Europa unieke brak-water-getijden landschap

geprivatiseerd. Dat is erg jammer en zeer on-Nederlands. In

kreken. Ieder op zich zijn deze kreken de fossiele weerslag

van de benedenrivieren heeft prachtige grienden, waarvan

toekomstige ontwikkeling streven we naar toegankelijkheid van

van de geulenstructuur van de oorspronkelijke slikken.

enkele langs de Noordrand. Deze grienden van de Buiten

deze oevers. De noordoever kent reeds een recreatieoord met

Ingekaderd door de gridmatige polderverkaveling contrasteren

Zomerlanden, de Gorzen, Klein Profijt, en die tussen

een restaurant, zwembad, hockeyvelden etc. Met deze oevers

ze als natuurlijke slingerende lijnen. De kreken zijn de

Puttershoek en ’s-Gravendeel sluiten aan op de grienden van

dient respectvol te worden omgegaan omdat zij door een lange

hoofdwaterstructuur waarlangs het boerenland via sloten op

de IJsselmondse zijde van de Oude Maas. De grienden en het

geschiedenis, die teruggaat tot de steentijd, archeologisch en

het gemaal is aangesloten en afwatert. Inpoldering en de

begeleidende oeverbos maken deel uit van het Natura 2000

aardkundig van grote waarde zijn. Dit recreatielandschap zou

latere ruilverkavelingsoptimalisaties hebben niet alle kreken

beschermingsregime. Ook voor klimaatredenen zou waar

na verzelfstandiging uit kunnen groeien tot een echt openbaar

goed gedaan. Het is zaak de krekenstructuur te versterken.

mogelijk gezocht moeten worden naar mogelijkheden om deze

landgoed met bomen en beslotenheid op het water. Een

Ambitieuze krekenoeverprojecten zijn in de Noordrand gestart.

buitendijkse natuur uit te breiden.

voetveer of trekpondje tussen de gerestaureerde molen aan de

De relatie tussen de meanderende kreek in de open polder

N217 en het prachtige buurtschap Sint Anthoniepolder ligt voor

en de ‘monding’ aan de dijk vormt de magische ziel van het

de hand.

landschap.

41

Oude Maas

Binnenmaas

42

Griend bij Gorzenbosch

Kreek Nieuw-Bonaventurapolder


Kreek Oud-Beijerland

Kreek Heinenoord

43

Oud-Beijerlandse Kreek zuid & noord

Kreek Nieuw-Bonaventurapolder

Themakaart: Karakteristieke oude dorpsgezichten en dijklinten

44

‘s-Gravendeel


3.4 Dorpsgezichten

en Spijkenisse? Waarom willen mensen in de Hoeksche Waard wonen? Er zou binnen de geplande locaties en de

Oud-Beijerland

De dorpsgezichten van de Noordrand zijn betoverend.

dorpskernen gezocht moeten worden naar een koppeling met

De dorpskernen hebben hun oorspronkelijke kwaliteiten

de landschappelijke structuur: wonen aan het water, landelijk

grotendeels behouden. De rijkdom aan typologieën is groot;

wonen aan een dijk, wonen/werken in een schuur etc. Naar

men onderscheidt er dijklinten en dijkdorpen,

het landschap toe moeten de dorpsuitbreidingen respectvol

voorstraatweteringdorpen, voorstraatdorpen en rivierrugdorpen.

zijn. In architectonische zin geldt voor de Hoeksche Waard

Het Masterplan beoogt de symbiose tussen de dorpskernen

een neutrale, sobere baksteenarchitectuur gekoppeld aan

en de landschapsstructuur te behouden en waar mogelijk te

beplanting. Op een aantal plaatsen zijn de dorpsranden

versterken. In ieder dorp beleef je het bijzondere DNA van

hard, schreeuwend en het tegenovergestelde van lommerrijk.

de Hoeksche Waard. Nieuwbouw, het dempen van water, de

Bebouwing van bedrijventerreinen of villa’s aan de dorpsrand

deltadijken, de verkeerscirculatie hebben niet altijd bijgedragen

ontsieren het polderlandschap en/of het dorpssilhouet. Het

tot het beleefbaar houden van het landschappelijk DNA. Het

Masterplan acht een herijking van het landschapsbeeld

Masterplan benoemt per dorpskern de waardevolle structuren,

van sommige dorpsranden noodzakelijk. Aanvullende

zodat die in toekomstige planvorming en transformaties een rol

landschappelijke beplanting is daarbij een uiterste middel.

blijven spelen als dragers van de stedenbouwkundige structuur. Het tweede belangrijke anker voor de toekomst is het dorpsbeeld vanuit het polderlandschap. Wat direct opvalt, is dat voor alle dorpen nog steeds geldt dat hun silhouet onveranderd is. De kerktorens, molens en watertoren tekenen af tegen de lucht. In het open landschap kun je dus direct het dorp herkennen. Puttershoek heeft natuurlijk de Suikerfabriek met zijn hoge bebouwing, schoorsteen en silo’s als extra beeldmerk. Het Masterplan gaat ervan uit dat in de Noordrand geen hoogbouw of andere hoogteaccenten deze dorpssilhouetten mogen aantasten. Het dorpsgezicht vanuit het landschap wordt ook sterk beïnvloedt door de nieuwbouw en de bedrijventerreinen aan de randen. Deze hebben een sterk nivellerende werking op de aanwezige identiteit. Het is een uitdaging voor de Noordrand

Silhouet Mijnsheerenland

de geplande dorpsuitleg, respectievelijk de afronding van de dorpen, meer aan te laten sluiten bij de streekeigen karakteristieken of bij de typologie van het dorp. De kansen zijn hier tweeledig. Allereerst moet er in de Hoeksche Waard een discours moeten komen over streekeigen architectuur. Juist de recente dorpsuitleg trekt het beeld van de Noordrand gelijk aan die in de rest van Nederland. Waarin onderscheiden de nieuwbouwwijkjes zich van Barendrecht, Zwijndrecht

45

HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN OUD BEIJERLAND

Historische dorpsstructuur Dijkstructuur naar het buitengebied Kreekstructuur naar het poldergebied Polderstructuur afleesbaar Hoofddijkstructuur

De Bossche dijk

Haven

Molendijk

herstel Oude Haven Oostdijk

Koninginneweg

Oud Beijerlandse Dijk

herstel Scheermansvliet Scheermansvliet

Zinkweg

Langeweg

46

Oud Beijerland met de Oude Haven intact

Voorstraat

Koninginneweg - Langeweg

Zinkweg

Haven

Kreek


HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN HEINENOORD


Herwaarderen haventje Zalmpad

De Buitendijk Sluisendijk

Monumentale boerderij van het Dorpsstraat

streekmuseum

Maatschappelijk, educatief

Hoeksche Waard campus

ontmoetingscentrum van de Hoeksche Waard rondom het Streekmuseum:

Kreek

Gecombineerde voorziening voor cultuur, landschap, historie, bewonersparticipatie, beheer, kwaliteitskamer, opstappunt,

Buitendijk

Dorpsstraat, kreek bij Heinenoord

kreek visueel onderbroken

Molenaarspad, kreek bij Heinenoord

47

HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN WESTMAAS

Historische dorpsstructuur Dijkstructuur naar het buitengebied Kreekstructuur naar het poldergebied Polderstructuur afleesbaar Polder

Westdijk

Waterknooppunt rond de bibliotheek

Zichtrelatie versterken met de Westmaas Nieuwlandschepolder

Maasdijk

Nieuwstraat

Versterken van de zichtrelaties naar de Binnenmaas Munnikdijk

48 Westmaas 1858, nationaal archief

Nieuwstraat, de relatie met het water ontbreekt links zit de Breestraat, rechts het Haagje

Nieuwstraat, Westdijk links de Koetsveldlaan, rechts de Nieuwstraat


HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN MAASDAM

Historische dorpsstructuur Dijkstructuur naar het buitengebied Kreekstructuur naar het poldergebied Polderstructuur afleesbaar Polder

Boezemvaart

Zichtrelatie versterken met de Nieuw Bonaventura

Binnenbedijkte Maas

Versterken van de zichtrelaties naar de Binnenmaas

Smidsweg Dorpsstraat

Zichtrelatie versterken met de Sint Anthoniepolder

Zichtrelatie versterken met de polder Nieuw-Bonaventura Maasdam1858, nationaal archief

Zichtrelatie versterken met de polder Oud-Bonaventura

Dorpsstraat, de relatie met het water ontbreekt

Smidsweg - Dorpsstraat

49

HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN MIJNSHEERENLAND Historische dorpsstructuur Kreekstructuur naar het poldergebied Polderstructuur afleesbaar

De Vliet

Romeinseweg

Raadhuislaan

Beschermen van de Raadhuislaan, Wilhelminalaan, Hoflaan

Mijnsheerenland van Moerkerken (kaart nationaal archief)

50

Raadhuislaan

Wilhelminalaan


HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN PUTTERSHOEK


Beschermen, instandhouden van de historische dorpsstructuur Weverseinde

Wilgenlaan

Het Lorregat Simonsdijkje

Vestigen van een recreatief knooppunt Molendijk

Maasdamsedijk

Puttershoek (kaart nationaal archief)

Monumentale primaire waterkering

Oude Veerhaven

Boezemvliet

51

52

Historisch ‘s-Gravendeel met de oude haven en de kreek intact (kaart nationaal archief)


HET BELEEFBAAR HOUDEN/ MAKEN VAN HET LANDSCHAPPELIJKE DNA IN DE DORPSKERN VAN ‘s-Gravendeel Historische dorpsstructuur Dijkstructuur naar het buitengebied Kreekstructuur naar het poldergebied Polderstructuur afleesbaar Hoofddijkstructuur

Gorsdijk

Molendijk

Het herstellen van de relatie tussen het dorpscentrum en de Kil N217

Haven

Hudige situatie: Historische kreek is verloren gegaan bij het winkelcentrum.

Kreek

53 Zichtrelatie versterken met de Nieuwe Bonaventura polder

Strijenseweg

Huidige situatie: Historische kreek is verloren gegaan bij het winkelcentrum.

Themakaart: Bestaande en toekomstige uitbreidingswijken en mogelijke locaties voor meerwaarden

54


HET GEVAAR VAN GENERIEKE STEDENBOUW, STERKE VERVLAKKING VAN DE IDENTITEIT

Generieke verkaveling Oud-Beijerland

Generieke verkaveling Puttershoek

ANKERPUNTEN VOOR STEDENBOUW, in de dorpen en bij de dorpsafrondingen, MET STREEKEIGEN IDENTITEIT DIE VOORTKOMT UIT DE GESCHIEDENIS EN HET LANDSCHAP

Wonen in het dorp

Wonen aan de dijk

Wonen aan het water

landelijk wonen

55

Bijvolume

Onderscheid in hoofd en bijvolume

Grondvorm hoofd en bijvolume is rechthoekig Schuur: heldere vorm, weinig uitbouwingen Grote deuren Dakhelling 45 graden

Het dak is bedekt met riet of grijze (gesmoorde) Hollandse dakpannen

Onderscheid in: architectonisch, materiaal, hoogte

Oudste schuren zijn gepotdekseld (zwart met witte omlijsting) of rode donkere baksteen

Dak woongedeelte evt. met wolfsdak Gevel eenvoudig + sierlijst

56

Voordeur centraal Voordeur heeft bovenlicht en is rijk gedetailleerd Gebouw gericht op de dijk/ weg

Eenvoudige heldere hoofdvorm, geen aan en uitbouwen Enkele grote openingen

De gevel is opgebouwd uit gele IJsselsteen of rode donkere baksteen Voorgevel uit rode baksteen met decoraties in gele IJsselsteen Deuren van hout en donker geverfd of zwart geteerd Vensters evt. voorzien van luiken

Streekeigen architectuur Aanknopingspunten voor specifieke, bij de Noordrand passende stedenbouw en architectuur. Typische voorbeelden van bouwstijlen gevonden in de Hoeksche Waard.


Bijvolume

Onderscheid in hoofd en bijvolume

Grondvorm hoofd en bijvolume is rechthoekig Schuur: heldere vorm, weinig uitbouwingen Grote deuren Dakhelling 45 graden

Onderscheid in: architectonisch, materiaal, hoogte

Oudste schuren zijn

Dak woongedeelte evt. met wolfsdak Gevel eenvoudig + sierlijst Voordeur centraal Voordeur heeft bovenlicht en is rijk gedetailleerd Gebouw gericht op de dijk/ weg

Naar een streekeigen architectuur gepotdekseld (zwart met

De talrijke dijkhuizen en de dorpsbebouwing (vaak uit de 19e

Binnen de

eeuw) sluiten aan bij het genoemde beeld van zelfstandig

witte omlijsting) of rode Hoeksche Waard klinkt donkere baksteen

een grote roep naar een

herdefinitie van kwaliteit van architectuur en stedenbouw. In

herkenbare panden in sobere Zuid-Hollandse stijl. De

de oude dorpstypologieën en in het landschappelijk DNA zijn

landschapswaarde van de Noordrand van de Hoeksche

de beste aanknopingspunten te vinden voor specifieke, bij de

Waard is gebaat bij het heruitvinden van deze architectonische

Noordrand passende stedenbouw. Een aanzet hiervoor wordt Eenvoudige heldere hoofdvorm, geen aan en uitbouwen Enkele grote openingen gegeven in een volgend subhoofdstuk. Voor een streekeigen

De gevel is opgebouwd uit gele IJsselsteen of rode donkere baksteen Voorgevel uit rode baksteen met decoraties in gele IJsselsteen

voorbeeld Oost Leeuwenstein

Het dak is bedekt met riet of grijze (gesmoorde) Hollandse dakpannen

Deuren van hout en donker geverfd of zwart geteerd Vensters evt. voorzien van luiken

principes voor de nieuwbouw. De volgende stap naar architectuurkwaliteit ligt in de

architectuur is het debat begonnen. Het Masterplan pleit

transformatie van de traditionele bouwaanvraag en welstand

voor het stimuleren en institutionaliseren van het debat over

naar een bouwplanbeoordeling uitgevoerd door een benoemde

architectonische kwaliteit.

kwaliteitskamer, waarvan naast experts ook bevlogen leken

De historische bebouwing van de Zuid-Hollandse eilanden is

deel uitmaken. In de Hoeksche Waard moet de discussie

zeer karakteristiek. De Vlaamse schuren zijn de bron van de

over kwaliteit en streekeigenheid vanzelfsprekend worden.

streekarchitectuur. De boerderijen met hun aangemetselde

Het rentmeesterschap vanuit bediscussieerbare of gedeelde

woonhuizen zijn groot en sober. Alleen de voorgevels tonen

waarden vormt daarbij het uitgangspunt. Overal waar dat

expressie in hun daklijsten of door middel van een enkel

gebeurt, nemen woongenot en vastgoedwaardes toe. 57

ornament in het metselwerk en bij de voordeur. De dorps- en dijkbebouwing zijn hiervan afgeleid. De bebouwing is altijd los en zelfstandig herkenbaar. In de dorpen zijn de bouwblokken Vlaamse schuur

Vlaamse schuur met zijlangsdeel

Opbouw De Vlaamsche Schuur Evolutie Vlaamse schuur met zijlangsdeel, met middenlangsdeel

Vlaamse schuur met middenlangsdeel in zijbeuk

Vlaamse schuur met middenlangsdeel

speels, steeds gemengd met schuren en multifunctioneel. De gebouwen zijn bijna zonder uitzondering gemetseld in zowel rode als gele (IJssel) baksteen, met in rood of grijs uitgevoerde pannendaken. De kozijnen zijn in hout uitgevoerd. De architectuur is duidelijk sober, met een enkele sierlijst en de voordeur (met bovenlicht) als enig ornament. Het boerderijtype wordt aangeduid als ‘de Vlaamse schuur’, waarbij het woonhuis is verbonden met de schuur die er asymmetrisch voor staat. Het woonhuis heeft altijd een symmetrische voorgevel met de deur in het midden. De schuur heeft een grijs (gesmoord) pannendak of ruitkap, de muren bestaan uit gepotdekselde en zwart geschilderde planten of rood metselwerk. De plankengevels zijn zwart geteerd.

Erfinrichting Nieuwe boerenschuur; respectvol naar het landschap door neutraalgroene kleur en erfbeplanting

KARAKTERISTIEKE DORPSE VERKAVELING VAN HET BOUWBLOK

KARAKTERISTIEKE AUTONoME DORPSBEBOUWING

BOUWBLOK

WONEN WERKEN WINKELEN PARKEREN SCHOOL

HBS-laan

58

Voorbeeld van een typisch gemengd bouwveld in Oud-Beijerland, Grote bouwvelden voor maximale flexibiliteit

locale karakteritstieke opbouw van vrijstaande panden met individuele expressie


KARAKTERISTIEKE VOORDEUREN IN DE HOEKSCHE WAARD

Materiaalgebruik & soberheid Gevelbeeld is sober en symmetrisch Rood of geel metselwerk, sierlijsten, deurornamenten

MOGELIJK PRINCIPE VOOR EEN SOBER, STREEKGEINSPIREERDE NIEUWBOUWSTIJL, METSELWERK, RABAT, ZADELDAK, SYMETRIE ETC.

59

Themakaart: Waardevolle gebouwen, bakens in het landschap

60


3.5 Monumenten Het Masterplan beoogt gebruik te maken van een kleine honderd aanwezige monumenten in de Noordrand. Hoewel Baken wilgen, Staart, Spui

Nieuwlandsche Veer, Goidschalxoord

Zicht op Maas

Zicht op Maas

Griend Zomerlanden

Agrarisch monument

Knotwilg Oude Maas

Haven Kuipersveer

Bomenrij, Polder Oud-Bonaventura

in Nederland de status van Rijksmonument en Gemeentelijk monument goed geregeld is, gaat het Masterplan uit van zijn eigen categorieën; monumenten die in het gebiedwaarde geven en die in elke streekinventarisatie terugkeren. De uitkomst Zalmvisserij

West Heinenoord

Velden boven Oud-Beijerland

Ongerepte kreek bij Heinenoord

Barendrechtse brug

Oostmolen Maasdam

Kuipersveer

Schaapskooi, Puttershoek

De Lelie

van de brede maatschappelijke focus op de kernwaarden en de kwaliteiten van de Hoeksche Waard geeft een nieuwe bottom up input. Deze nieuwe emancipatoire perceptie op het erfgoed levert nieuwe monumenten benadering op, Kreek Oud Beijerland

Monumentale boom

Molenaarspad Heinenoord

RTM station Reedijk

Oostelijk Tunnelbos

Binnenbedijkte Maas

Veerstoep, Sint Anthoniepolder

Suikerunie

Havenkanaal, het Lorregat

waarbij nieuwe betrokkenen zich willen aanhaken. Het gaat hier dus om een brede thematisering van zowel gebouwen als landschap, als natuur en waterelementen. Allereerst zijn er de dorpskernen, kerken, stadhuizen, belangrijke panden

Witte Esdoorns

Polderweg

RTM tracé

Eeuwes uitzicht

Knotwilgen Blankert

Elzensingel

Sint Anthoniepolder

Noorse woningen Osloplein

Polderwegenstructuur

en gevels, inclusief schuren en boerderijen. Daarnaast zijn er de molens, gemalen, watertorens en fabrieken. Dan de polderstructuren, monumentale dijken, natuurmonumenten, bomen, landgoederen en begraafplaatsen. Alles bij elkaar

Molen Goidschalxoord

Walnotenboomgaard

Monumentale boom

Molen de Goede Hoop

Buitengorzendijk

Leilinde, Sint Anthoniepolder

Kerk, Sint Anthoniepolder

Hammerfestplein

Polderwegenstructuur

een adembenemend erfgoed waarvoor veel animo bestaat om het te behouden en het van nieuwe betekenis te voorzien. De monumenten hoeven niet louter bevroren te worden, zij moeten nieuwe betekenissen en functies kunnen krijgen.

Kerk Greup

Molen Windlust

Griend Gorzendijk

Buitenplaats, Hof van Moerkerken

RTM Station

Boomgaard Appeltjesdijk

Molen, Sint Anthoniepolder

Havenkanaal Boezemvliet

Schaapskooi, Nieuw-Bonaventura

Een Hoeksche Waards tegeltje en een website helpt om de monumenten echt van iedereen te maken.

Verstoep in ere hersteld, aangetakt op het vaarnetwerk

Moderne technieken maken verborgen schatten zichtbaar Kasteel Weeda als voorbeeld van een verborgen schat

61

Themakaart: De panorama’s vanuit de trein en de auto

62


3.6 DE bewegingspanorama’s In de Noordrand bieden de A29 en het HSL-tracé zeer belangrijke vensters op het landschap. Er wordt zelfs gesteld dat de snelweg en het spoor in absolute zin de grootste aantallen bezoekers van het landschap kennen. De A29 die opklimt uit de Heinenoordtunnel is de toegangspoort voor velen. De automobilist reist richting het zonlicht en wordt letterlijk verpletterd door het eerste contact met het polderlandschap en de horizon. Vanuit het zuiden komend ervaart men het polderlandschap met de skyline van Rotterdam als achtergrond. Even spectaculair is de entree via het HSL-tracé. Hier ervaart de reiziger in een flits de grote leegte van de polder NieuwBonaventura. Kassen en bedrijfsbebouwing aan de Reedijk dringen zich aan de automobilist van de A29 op. Ook ten zuidoosten van ’s-Gravendeel dringen kassen zich op aan de Panorama A29 - Heinenoordtunnel

treinreiziger. Het Masterplan stelt groot belang in de positieve beleving van het open polderlandschap door de reiziger. Schermen, bebouwing, kassen en reclamemasten langs de snelweg moeten worden voorkomen. De snelweg en de spoorlijn zijn niet de achterkant maar juist de voorkant van het Noordrandlandschap.

Panorama Nieuwe Bonaventura polder, HSL

63

Themakaart: De verrommeling van het landschap door de huidige kassen

64


3.7 verrommeling Het landschap van de Noordrand kent kansen en bedreigingen.

1.De aantasting van de beleving van de leegte door vrijstaande bebouwing als kassen, bedrijfshallen en woonbebouwing. In de Noordrand staan een vijftigtal vrij in het polderland gelegen kassencomplexen. Deze zijn weliswaar kleinschalig maar hun invloed op de beleving van het landschap is groot. Op sommige plaatsen wordt de helft van de beeldhoek door kassen ingenomen. Het Masterplan gaat, in aansluiting op het regionaal project sanering verspreid glas, uit van een snelle sanering van deze locaties door het aanwijzen van één cluster bij de vloeivelden van de Suikerfabriek.

65

Kassen

Kassencomplex Maasdam

Themakaart: De verrommeling van het landschap door sterk contrasterende bebouwing in het landschap.

66


Even zorgwekkend als de vele verspreide kassen zijn een aantal bedrijfsgebouwen, hallen en schuren. Hier is niet altijd geprobeerd te werken met bescheiden kleuren, lagere bouwhoogtes of landschappelijke inpassing. Het Masterplan gaat uit van een proactieve benadering die inzet op landschappelijke inpassing, sanering, afplanten en overschilderen. ‘s-Gravendeel

Rabobank Reedijk

2. Witte Schimmel Een andere landschappelijke bedreiging is de ‘witte schimmel’. Dit zijn de trendy witte gevels van woningen en bedrijfsbebouwing aan de dorpsranden. Zonder dat men dat beoogde, zijn deze licht gekleurde gebouwen zeer in het oog springend in het open landschap. Het Masterplan gaat uit van het voorkomen van witte of zilveren bebouwing die de dorpsranden en het polderlandschap ontsieren en het Putterhoek

dorpsrand ‘s-Gravendeel

Campina zonder beplanting

landschappelijk beplanten van dit soort objecten of complexen. De huidige probleemgevallen vragen een pro-actieve benadering zoals verven in neutrale kleuren of inbedding in aantrekkelijke beplanting.

Silo’s Suikerunie Puttershoek

Zuidelijke stadsrand Oud Beijerland

Bedrijfsgebouwen ‘s-Gravendeel

Voorbeelden van verrommeling

67

Themakaart analyse: huidige verstoringen in het landschap

68


Themakaart denkoefening: Landschapsinvloed van mogelijke toekomstige turbines, geluidschermen of reclame masten, gecombineerd met de bestaande landschapsverstorende elementen.

3. Hoogbouw en hoge installaties Hetzelfde geldt voor hoogbouw en hoge installaties. De Noordrand heeft twee hoogspanningstracés, de snelweg A29 met verlichting en portaalborden en het HSL-tracé met bovenleiding en hoge hekken. In het polderlandschap zijn deze zeer dominant en als horizonvervuiling te typeren. De wolkenkrabbers van Barendrecht en Spijkenisse staan op enige afstand, maar doemen op veel plaatsen in het landschap op. De constatering van deze horizonvervuiling is zeer relevant voor besluitvorming over toekomstige windturbines en de verschijning van de A4-Zuid in de Oud-Beijerlandse polder. De denkoefening van plaatsing van grote turbines op de noordelijke waterkering langs de Oude Maas laat zien dat deze turbines het gehele landschap van de Noordrand ontsieren en de schaal van de polders zullen verkleinen. Mocht de A4 er komen; dan geldt boven alles dat er moet worden getracht hoge geluidsschermen en verlichting in de Oud-Beijerlandse polder te voorkomen door te kiezen voor een verdiepte maaiveld ligging van het wegtracé. Elke passage van bebouwing, zelfs al is het één boerderij, leidt anders op last van de Wet op de Geluidshinder tot geluidsschermen. Een afslag voor Oud-Beijerland moet zeker niet in de Oud-Beijerlandse polder, maar boven het Spui gesitueerd worden. Overal in Zuid-Holland heeft men bij afslagen hoge reclamemasten en MacDonald signs toegestaan. In het Masterplan voor het landschap van de Noordrand zijn deze niet toegestaan. Reclame-uitingen op kassen en gebouwen langs de snelwegen en de spoorlijn evenmin.

HSL

Langeweg Nieuwe Bonaventura

Langeweg Nieuwe Bonaventura

69

Themakaart: Aangegeven is de schaal van beleving van het open landschap

70


4. Fragmentatie De opgetelde landschapsaantasting wordt versterkt door de doorsnijdingen van het polderlandschap. Het hoogspanningstracé, de snelwegen en de spoorlijn hebben een effect op de beleving van de leegte en de schaal van het polderlandschap. Veel mensen benoemen de openheid als de meest belangrijke kernwaarde. Het Masterplan constateert dat verdere fragmentatie van het landschap moet worden voorkomen. Zoals blijkt uit de kaartbeelden met de analyses van verrommeling, doorsnijding en horizonelementen, is de mate van openheid van het polderlandschap in het geding. De Noordrand als visitekaartje van het Hoeksche Waardse landschap wordt hierdoor ondermijnd. Maatregelen om deze ontwikkelingen te stoppen zijn noodzakelijk en urgent.

Prachtig Polderlandschap Oost Zomerlandsche polder met coulissen bij de vloeivelden: Reeweg - Langeweg

71

Ingekaderd landschap: Lageweg

Themakaart: Een haarnetwerk van thematische fietsrondjes die het landschap, de monumenten en de dorpen met elkaar verbindt.

72


4. kansen 4.1 recreatieambitie Fietsen Geheel in lijn met de landschappelijke kwaliteit ligt er de ambitie

Slechts enkele short-cuts van de Oude Maas naar de

om een krachtige uitbouw van het recreatieve gebruik tot stand

Binnenmaas ontbreken. Aan deze rondes moet een twintigtal

te brengen. Hiervoor kiest het Masterplan primair de fiets. De

concessies worden geboden aan ondernemers: fietsverhuur,

fiets is het beste medium voor recreatieve ontwikkeling. De

terrasjes, streekproductenverkoop (landwinkels), kamperen,

Hoeksche Waard wordt het polderequivalent van de Utrechtse

huisjes aan de kreek of bij de boer, pannenkoekenboerderijen,

Heuvelrug en Drenthe. De polders met hun fijnmazige

restaurants, en kanoverhuur etc.

dijkenstructuur, hun dorpskernen, kreken en natuurattracties

Het is belangrijk op te merken dat het uitbouwen van het

kunnen vrij gemakkelijk een groot scala aan rondes en

fijnmazige fietsnetwerk met ontbrekende routes, shortcuts,

ommetjes faciliteren. Vooral de routes langs de kreken vergen

knooppunten aansluit op het R.V.V.P. Het R.V.V.P. (het

kilometers aan nieuw fietspad. Kern van de recreatieambitie

Regionaal verkeers en vervoersplan Hoeksche Waard)

is de primaire keuze voor het fietsen en voor de natuuren

onderkent dezelfde doelstellingen. Veiligheid, comfort en

landschapsbeleving. Daartoe moet geïnvesteerd worden in

verkorten van afstanden worden hierin benadrukt.

enkele ontbrekende verbindingen en in PR en informatie. De

Te ontwikkelen recreatielandgoed De Binnenmaas

pontveren over de Oude Maas vereisen een upgrading. Naast

Natuur en cultuur

de upgrade wordt het bestaande waternetwerk gekoppeld

In de Zuidvleugel is de Hoeksche Waard een interessante

aan het omliggende waternetwerk (Dordrecht - Biesbosch -

bestemming als het gaat om landschaps- en natuurbeleving

Rotterdam - Zuid-Hollandse eilanden) Ook over de Binnenmaas

met streekeigen activiteiten zoals het Puttershoekse Sprietlopen

zou een trekveer voor voetgangers en fietsers moeten worden

en de activiteiten die horen bij het verenigingsleven. Door een

gerealiseerd.

uitgekiende PR en via de website worden deze natuurattracties en activiteiten beter bekend bij een breder publiek en gaat meer bezoekers trekken. Allerlei vormen van natuur, plattelandscultuur en folklore worden steeds interessanter voor de naar educatie en authenticiteit hunkerende stedeling.

Te ontwikkelen recreatieknooppunt Noordpunt Nieuwe Bonaventurapolder

73

Logeren bij de boer

74

Weekendshelter op de kreek


Terrasjes in het weekend open in de dorpskernen

Skaten over de dijk

Fietsen langs de kreek

75

Landwinkel

Nordic Walking

Pannenkoeken

Themakaart huidige recreatieve kwaliteiten

76


Recreatieve Knooppunten In de Noordrand ontwikkelen zich elf belangrijke knooppunten. De haven van Oud-Beijerland, Natuurbezoekerscentrum Klein Profijt in Oud-Beijerland, het haventje en het Streekmuseum van Heinenoord, het opstappunt op het recreatielandgoed aan de Binnenmaas, de Binnenmaas “doorsteken”in Maasdam en Westmaas, Veerstoep Kuipersveer, het knooppunt bij de molen “Oude Lelie” in de polder Nieuw-Bonaventura bij Puttershoek en het oude haventje van Puttershoek. Voor spelevaren wordt idealiter de vaarverbinding tussen OudBeijerland en Puttershoek gerealiseerd door een hevel over het leidingentracé en een sluisje aan de Binnenmaas. Kinderen en families kunnen hun eigen ‘Kameleon vaart uit!’ realiseren op de zomerse dagen. De Binnenmaas en omgeving wordt het centrum van deze ontwikkeling met aanlegsteigers en terrasjes. Een potentieel, commercieel, recreatief of toeristisch knooppunt kan worden voorzien in Stougjesdijk-Oost. Kees Verkerk Hoeksche Waard Tour, 80 kilometer aan routes Investeren in de verbinding van watergangen voor spelevaren en schaatsen

Schaatstocht In de winter wordt, analoog aan de Molentocht in de Alblasserwaard, de Kees-Verkerk-Tour georganiseerd. Deze recreatietocht biedt voor iedereen een afstand. De routiniers kunnen 55 km tot 80 km schaatsen. Klunen, stempelen en koek en zopie in de dorpen.

Naar een recreatieve “brand” Duidelijk blijkt dat de aanwezige recreatie- en horecaondernemers grote behoefte hebben aan samenwerking, verhuur, openstellingtijden en route-informatie moeten uitgroeien tot een gezamenlijk product.

Schaatsen op de Binnenmaas

Te ontwikkelen recreatief knooppunt rondom de molen bij Puttershoek, Noordpunt Nieuwe Bonaventurapolder

Te ontwikkelen knooppunt waterstad Oude Haven, Oud-Beijerland

77

Themakaart: Natuurontwikkeling

78


het Waterschap deze niet alleen kan financieren.

Ook in het buitendijkse gebied is een win-win situatie

Het Masterplan ambieert een gestage groei van natuur-

voorstelbaar. De met havenspecie opgespoten polder

en recreatiemogelijkheden langs de kreken, uit fondsen

de Staart boven Oud-Beijerland laat een gecombineerd

die gekoppeld zijn aan de woningbouw. In zekere zin

programma toe met al een uitgelezen kans voor

geldt immers ook dat wanneer het woonproduct van de

watergebonden wonen omringd door prachtige natuur.

die aanhaakt op het verbeteren van de waterkwaliteit en op de

Noordrand duidelijk deel uitmaakt van het landschappelijk

Tegelijkertijd zou hiermee de Gorzen (ook een met

doelstellingen van de klimaatagenda. Nieuwe kansen ontstaan

DNA, watergebonden wonen voor de hand ligt. Nieuwe

havenspecie en slib van de vloeivelden opgehoogde

als woningbouw en natuurontwikkeling nadrukkelijker worden

bewoners kunnen vanuit hun huis of straat direct op

polder) uiteindelijk duurzaam kunnen worden ingericht

verbonden met de wateropgaven. Er ontstaan meerwaardes en

en langs de kreken, bij de afronding van de dorpen,

als toegankelijk natuurgebied. Voor de uitruil van de

kostendragers.

het polderlandschap in. Hun woongenot wordt sterk

gebieden de Staart en de Gorzen dient er uiteraard een

Het Masterplan voorziet duidelijke kansen voor deze

vergroot. De geplande uitbreidingen bij Oud-Beijerland

vorm van financiële verevening worden bedacht.

koppelingen:

en toekomstige afrondingen Mijnsheerenland en

4.2. kansen voor koppeling van de wateropgave AAn natuurontwikkeling en woningbouw Het Waterschap Hollandse Delta heeft een uitvoeringsagenda

Westmaas passen in deze gedachte. Voor Puttershoek -

Rond de Binnenmaas spelen het uitdiepen en saneren

geldt ook zo’n kans. Recente -en eventuele toekomstige-

van de onderwaterbodem en oeverwerken voor het

dorpsuitbreiding kunnen zich verbinden aan een

realiseren van natuurlijke waterfilters (waarin ook

nieuwe Boezemvliet. Deze westelijke begrenzing van

Staatsbosbeheer participeert) en de verbinding met de

het dorp bestaat reeds als een serie van sloten. Door

Negentienmorgen Vliet Noord en de omkering van het

deze watergangen te koppelen en te verbinden met

peil in de polder Mijnsheerenland van Moerkerken. De

de Binnenmaas wordt een nieuw perspectief geboden.

laatste projecten kunnen prima worden gecombineerd

Het stedenbouwkundige profiel van Puttershoek

met de toekomstige noordelijke dorpsrand van

transformeert in een sterke identiteit met twee parallelle

Mijnsheerenland door watergebonden woningen en

vaarten, verbonden met de Binnenmaas. De kreek

landschapsgroen te creëren: de woningbouw kan een

tussen het Kuiperveer en de Polderweg kan gaan

bijdrage leveren aan de exploitatie van deze integrale

functioneren als retentiebekken voor oppervlaktewater.

ontwikkeling.

Hiermee kan de waterafvoer op de Binnenmaas worden verminderd waardoor de waterkwaliteit daar profiteert.

-

De drie projecten van dijkverzwaring (Bossche Dijk,

Deze natuurontwikkeling/kreek levert ook een noord-zuid

Gorzendijk en Simonsdijk) staan op zich. Hooguit liggen

shortcut tussen de Oude Maas en de Binnenmaas via het

er kansen voor recreatieve ontsluiting over deze primaire

Gorzengebied en de Polderweg. Zowel in Puttershoek als

waterkeringen.

in ‘s-Gravendeel is de verbinding met het water verloren gegaan. Beide dorpen moeten zich in de toekomst

-

Het kreekoever verbeteringsprogramma dat geweldige

z richten op herverbinding. Alles moet in het werk

resultaten heeft opgeleverd, lijkt te worden afgerond.

gesteld worden om de identiteit van het dorp opnieuw te

Voor de Noordrand geldt dat verdere oeverontwikkeling

verbinden met water.

met fietspaden en natuur een enorme bijdrage kan leveren. De polders Oud-Beijerland, Westmaas Nieuwland, Oud Heinenoord, en Nieuw-Bonaventura vragen om meer van deze projecten. Het is logisch dat

79

80

Geslaagde kreeknatuur aan de Vliet in Westmaas, Nieuwlandsche polder

Geslaagde kreeknatuur polder Nieuw-Bonaventura


Unieke kans voor oever begeleidend bos Ten behoeve van de ecologische en recreatieve versterking van het griendengebied van de Noordrand langs de Oude Maas wordt de opgespoten polder, de Gorzen, ten noorden van de Zomerlandsche polder ingericht. Het gebied wordt duurzaam ingericht met toegankelijke natuur. De primaire waterkering wordt vrij gehouden. Het Masterplan wil hiermee de natuur van de Noordrand versterken en een uitruil met de Staart in Oud- Beijerland mogelijk maken. In deze buitendijkse zone kan zodoende een gemengde ontwikkeling plaatsvinden: recreatie, watersport, huidige situatie opgespoten Gorzen polder vanaf de Buitengorzendijk

griendennatuur, woningbouw en loskade.

81

Impressie: kans voor realisatie van toegankelijk natuurgebied in de polder Gorzen met de mogelijkheid tot het maken van een Griendmilieu

Themakaart: Het koppelen van verschillende ontwikkelingen op het gebied van bebouwing en landschap levert kansen voor meerwaarde op.

82


Huidige situatie Scheermansvliet Oud Beijerland

83

Impressie: toekomstige Scheermansvliet van poldersloot tot tot kreek vergroot aangetakt op de laan van Laning en het centrum met de oude haven. De nieuwe uitbreidingswijk is hierdoor aangetakt op het centrum en het buitengebied.

Geen fietsbruggen in het open polderlandschap, een fietsverbinding die tegen de kreek aanligt.

Impressie: Fietsen vanuit Oud-Beijerland langs de kreek onder de Nieuwe Randweg door richting de Binnenmaas

84


Stougjesdijk - Oost Voor Stougjesdijk-Oost bestaat een open benadering waarin de toekomstige ontwikkeling in programmatische zin niet vast ligt. De ontwikkeling van dit gebied zou zich volgens vier thema’s kunnen profileren.

-Agrarische innovatie en onderwijs -Recreatie en leisure -Landelijk wonen -Recreatie en zorg

Deze verschillende ontwikkelingsrichtingen hebben gemeen Recreatie en Zorg, HKB, Stougjesdijk

Landelijk Wonen, HKB, Stougjesdijk

dat hierin de kwaliteit van de landschappelijke kernwaarde van de kreken nadrukkelijk wordt beoogd. De kreken met breder water, interessante oevers, groenstructuren en doorgangen, zijn de beelddragers (groenblauwe kader) voor de mogelijke ontwikkelingsthema’s: landelijk wonen, recreatie gekoppeld aan zorg- of leisureindustrie, het maken van een agrocluster met bijbehorende research instellingen en additionele educatie. Door het goed benutten en versterken van de landschappelijke kwaliteiten in het gebied wordt via de ontwikkeling in Stougjesdijk-Oost een goede relatie gelegd tussen het dorp en het omliggende landschap. Ook wordt zo vormgegeven aan een nieuwe volwaardige entree van het dorp vanaf de Recreatie en Leisure, HKB, Stougjesdijk

Agrarisch ondernemen, HKB, Stougjesdijk

N217. Gezocht wordt naar een gemengde ontwikkeling die op krachtige wijze vormgeeft aan de overgang van het dorp

Scenario’s voor ontwikkeling Stougjesdijk gebied die gebruik maken van kreekstructuur voor hun identiteit

richting het landschap van de Hoeksche Waard.

85

De Staart Scenario A

Mebin locatie

Centrum aan het Spui

Oude Haven Spuipark Centrum

86 Westelijk waterfront Noordrand aan het Spui

Doortrekken van de Griend bij Klein Profijt

Scenario B Westelijk waterfront Noordrand aan het Spui


De Staart: huidige situatie

Westelijk waterfront Noordrand

Aan de noordzijde zou een (hoog over de nieuw te realiseren

De Oud-Beijerlandse oevers aan het Spui zijn het westelijke

griend getrokken) losliggende stijgerkade kunnen worden

waterfront van de Noordrand. Het Spui leent zich voor een

gerealiseerd die de bedrijven van de Bosschen de zo gewenste

park/griendenzone met kommen voor drijvend wonen. Het

vaarverbinding geeft voor aan- en afvoer met de binnenvaart.

Spuipark wordt getransformeerd tot dé plek voor actieve

Hiermee is een impuls gegeven aan het bedrijventerrein de

(water)recreatie. In een groene en blauwe setting wordt actief

Bosschen. De strategische ligging aan de drukke vaarroute van

genoten van de ligging aan het Spui. Watersporters doen deze

de Oude Maas biedt kansen om de Bosschen te positioneren

plek graag aan vanwege het nieuwe watersportcentrum. In de

aan het water. Ondernemers hebben de behoefte aan een

nieuwe haven zijn voldoende vaste ligplaatsen. Ook is een heus

laad- en loswal op deze locatie. Zij willen hun vervoer via het

vakantiepark ontstaan, waar de recreatiewoningen in het water

water laten verlopen. Vervoer over water is efficiënt, relatief

drijven. Het Spuipark is via het water verbonden met het grote

veilig, geluidsarm, betrouwbaar en goedkoop. Het haalt ook

recreatiegebied aan de zuidkant van Spijkenisse. Maar via

het vervoer van de drukke N217 af. Dit scheelt niet alleen

het water kan je ook makkelijk een rondje langs de Hoeksche

veel omrijdkilometers, maar maakt de weg ook veiliger. Een

Waard maken. Of juist de Biesbosch of Rotterdam bezoeken.

laad- en loswal voor de binnenvaart in combinatie met een

De noordpunt van dit Waterfront is de (met havenspecie)

nat bedrijventerrein is niet alleen voor huidige ondernemers

opgespoten polder de Staart. Door de ligging op het knooppunt

op de Bosschen interessant. Het trekt ook nieuwe bedrijven

van de Oude Maas en het Spui wordt het water maximaal

aan. De laad- en loswal is een voorziening waarmee de

beleefd en maximaal van geprofiteerd. De Staart wordt

Bosschen onderscheiden kunnen zijn ten opzichte van andere

het bewijs dat natuurontwikkeling gepaard kan gaan met

bedrijventerreinen in de omgeving.

duurzame initiatieven voor bedrijvigheid of woningbouw. De

Dit laatst genoemde scenario is een goed voorbeeld van de

natuurwaarden van de Staart zijn versterkt – bijvoorbeeld

voor de Noordrand beoogde koppeling van agenda’s rood-

door het unieke zoetwatergetijdengebied uit te breiden

groen-blauw.

en te verbinden met de Biesbosch. Langs de dijk zou een brede getijde geul kunnen worden getrokken als westelijke Impressie noordelijk waterfront aan het Spui, de Staart Oud-Beijerland

uitbreiding van het griendengebied van Klein Profijt. Aan de zuidzijde zou een dergelijke geul als recreatief haventje kunnen worden ingericht. De nieuw te realiseren geul vergroot de waterbufferkwantiteit van de Oude Maas, versterkt de natuurwaarde met een nieuw brakke getijdezone en geeft het resterende “eiland de Staart” een tweede (oostelijke) waterfront. De graven geul heeft opvallend een sterke zichtas op de kerktoren van Oud Beijerland. De vrijkomende delen van de Staart zouden als park of als nieuw, duurzaam en ecologisch geprofileerd woonmilieu kunnen worden ontwikkeld. Op het punt waar die watergangen (Oude Maas West en Oost en Spui) te samenkomen, ontstaat een openbare oever met een

Impressie: Kansen de Staart, Oud-Beijerland: integratie natuur, westelijke uitbreiding Klein Profijt, steigerkade voor de Bosschen, streekeigen woningbouw met dubbel waterfront

bescheiden opstappunt voor een pontveer. De recreant is de gelukkige gast.

87

Themakaart: Landbouwgerelateerde bedrijvigheid

88


4.3 kansen voor een eigen profiel van bedrijvigheid Naast het landschap is ook het werkethos deel van het DNA van de Hoeksche Waard. Op het eiland heerst de mentaliteit van werken, ploegen, voor niets gaat de zon op. Het Masterplan onderscheidt vier belangrijke profielen voor economische activiteit en werkgelegenheid in de Noordrand:

De landbouw De basis voor het landschap ligt in haar agrarisch gebruik. De Noordrand heeft een perfecte uitgangspositie voor akkerbouw. De jonge zeeklei en het excellente agrarische ondernemerschap maken dat het gebied een duurzaam agrarisch gebruik zal kennen. Het is de hoop dat er in de Noordrand een duidelijke Agro Valley met landbouw gerelateerde bedrijvigheid, research & development, innovatieve produkten en diensten gaat ontstaan. Daartoe zijn jonge zeeklei, gekamde akker

in de noordrand meerdere locaties geschikt en noodzakelijk om voldoende maat en schaal te hebben. Alle bedrijfslocaties in de Noordrand kunnen op dit thema aanhaken door te streven naar verduurzaming in de vorm van ‘keten denken’ en het gebruik van restwarmte, recycling en ketens van grondstoffen en restproducten. Door samen met initiatiefnemers in het gebied te zoeken naar kansen is een grote winst op het gebied van duurzaamheid te behalen.

89

Campina, Maasdam

90

Veredeling, agro-science

Akkerbouw in de polder Nieuw Bonaventura


open gebied Oud-Zomerlandsche Polder

91

collage: landschapscoulisse in de vorm van beplante dijk langs regionaal bedrijventerrein Oud-Zomerlandsche Polder

Themakaart: Werklandschappen, Een laad- en los kade voor de binnenvaart op de Staart t.b.v. het bedrijventerrein de Bosschen. De Haven van Puttershoek t.b.v. de “Agro Valley”en de haven van ‘s Gravendeel voor diep vaarwater tbv. de Mijlpolder De “Agro Valley” wordt ingepast dmv. landschappelijke structuren die versterken de Noordrand.

92


Watergebonden bedrijvigheid Op drie plaatsen wordt watergebonden bedrijvigheid getekend. Allereerst het noodzakelijke hergebruik van de aanwezige kades van de Suikerfabriek in Puttershoek en de aanwezige maar de extensief gebruikte haven van ’s-Gravendeel. Beide locaties lenen zich voor de binnenvaart en kleine kustvaart. Ook is er een link te maken voor overslag naar de direct aanpalende bedrijvigheid. Het bedrijventerrein de Bosschen in OudBeijerland laat zich ook verduurzamen met een steigerkade aan de Oude Maas voor transport per binnenvaart. De afzonderlijke locaties zijn veel te klein voor een succesvolle marktstrategie. Het Masterplan gaat ervan uit natte terreinen te plaatsen in het perspectief van de watergebonden bedrijvigheid in de omliggende regio’s en te onderzoeken of een positionering van de eigen terreinen een bovenregionale afstemming vraagt.

93

Drie locaties voor vaarwater gebonden bedrijvigheid

Bundeling van bestaand recreatief ondernemersschap en nieuwe recreatieve attracties.

94


Recreatieve bedrijvigheid

Zorg

Als -zoals het Masterplan beoogt- duidelijk wordt ingezet op

Centraal voor de zorg in de Hoeksche Waard is dat ouderen

de ontwikkeling van landschap, recreatie en natuur, ligt er

en mensen met een lichamelijke, verstandelijke en/of

voor de Noordrand een groei van de recreatieve sector in

psychosociale dan wel psychiatrische handicap in staat worden

het verschiet. Concessies voor recreatieve bedrijven moeten

gesteld zo lang en zo goed mogelijk zelfstandig te leven en deel

worden verleend. De verschillende recreatieondernemers en

te nemen aan het maatschappelijke leven. Kenmerkend voor

bedrijven die profiteren van bezoekers worden bijeengebracht

de zorg is de sterke nadruk op genormaliseerd en geïntegreerd

in de ondernemerskoepel van de Hoeksche Waard.

aanbod van zorg, welzijn en diensten waarbij de regie en

Er is grote behoefte om gezamenlijk op te trekken met

zeggenschap van ouderen over hun eigen leven zo veel als

complementaire diensten, afstemming van openingstijden

mogelijk intact wordt gelaten. De integratie van voorzieningen,

en sterke branding. Nieuwe coalities ontstaan. Bewoners

die gedeeld worden met de omwonenden en beschikbaar

van de Zuidvleugel zijn nog nauwelijks op de hoogte van de

zijn voor mensen met en zonder indicatie, zorgt ervoor dat de

ontspanningsmogelijkheden in de Hoeksche Waard.

zorgbehoevende deel blijft uitmaken van de samenleving.

Elf nieuwe recreatieve knooppunten met elk hun eigen

Doel: Het bevorderen, dan wel in stand houden van

thematiek zijn benoemd.

zelfstandigheid van bewoners en cliënten, in de directe omgeving, en van maatschappelijke integratie van diverse

Het economische aandeel van de vrije tijdssector groeit nog

doelgroepen. In principe zijn de voorzieningen in de kernen

steeds in Nederland. De grote investeringen gedaan voor

gesitueerd. In Oud- Beijerland zijn op dit moment vier

Tiengemeten gaan nu hun vruchten afwerpen; er komen grote

voorzieningen geconcentreerd. Een mogelijke ontwikkelrichting

groepen mensen op af. De Noordrand moet meegaan in die

voor Stougjesdijk-Oost is de combinatie van zorgen leisure. Een

ontwikkeling.

combinatie van een toeristische overnachtingsvoorziening met zorgdiensten (bijvoorbeeld revalidatie) wordt nadrukkelijk als

Educatie

mogelijkheid beoogd.

Er is gesteld dat de landbouw en de bedrijvigheid grote

.

behoefte hebben aan goed gekwalificeerd personeel. Voor Kansen voor samenwerkende recreatieve ondernemers met een gemeenschappelijke branding

het Masterplan wordt ingezet op de vestiging van middelbaar beroepsonderwijs voor landbouw en technische vakken in de Noordrand. Op dit moment is dat niet aanwezig op het eiland en gaan de studenten naar scholen in Rotterdam- Zuid en Dordrecht. Oud-Beijerland is de aangewezen locatie voor een eigen vestiging of dependance. Samenwerking met de Universiteit Wageningen moet leiden tot nieuwe proeflocaties en het aanhaken bij al bestaande proe locaties in het gebied die gewenst zijn om innovatie van de akkerbouw een impuls te geven.

95

Brielse Meer

Rhoonse Grienden

Waaltje

Bernisse

Oude Maas 96

Gorzen Spui

Binnenmaas

Devel


5. HET Masterplan IN GROTER VERBAND

EN IN GEBIEDSKWARTIEREN Deltapark Met de in het Masterplan beoogde groen-blauwe structuur voor de Noordrand van de Hoeksche Waard ontstaat er een aaneengesloten groengebied dat gaat functioneren als natuuren landschapspark voor de stedeling van de Zuidvleugel van de Randstad. Dit park dat zich opspant aan de oevers van Brielse Meer, Bernisse, Spui, Oude Maas Binnenmaas, Devel en het Waaltje is een aantrekkelijk en uitgestrekt park. Dit Deltapark is in zekere zin ingebed binnen- en aangehaakt op de Deltanatuur die zich als grootschalige wetland van de Hinderplaat via het Haringvliet en Hollands Diep tot aan de Biesbosch uitstrekt. Het Deltapark is nadrukkelijk een symbiose tussen natuur, mens en geschiedenis. De deltanatuur richt zich meer op ecologie en natuurontwikkeling. Beide zijn van zeer groot belang voor de huidige en toekomstige waterhuishouding in de westelijke Delta. Dit wenkende perspectief verenigt de uitgangspunten van Nationaal, Provinciaal en locaal beleid, en schept een keur aan ontwikkelingskansen voor deze grotere dynamische regio waar stad en Delta samenkomen.

97

98


Het Westelijk Waterfront, het Spuikwartier

van de A4 Zuid en de voorwaarden waaronder deze verbinding in de Hoeksche Waard kan worden gerealiseerd. De

-Ter hoogte van het dorpscentrum van Oud-Beijerland

beoordeling steunt vooral op een verkeerskundige benadering.

vindt een verbeterde aantakking op de dijk plaats. De

De beoordeling van de A4 Zuid in het Masterplan vindt vooral

oude buitendijkse haven wordt herschapen tot een

plaats op basis van landschappelijke overwegingen. Beide

hoogwaardig verblijfsgebied met ligplaatsen en terrasjes.

beoordelingen leiden tot een andere uitkomst: volgens het Regionaal Verkeers- en Vervoersplan zou de aansluiting juist ter hoogte van Oud-Beijerland moeten worden gerealiseerd. In

-De Staart heeft de potentie uit te groeien tot pilot project

een later stadium zal een integrale afweging plaatsvinden.

van multifunctioneel ruimtegebruik en innovatieve gebiedsontwikkeling. Het wonen en werken krijgen

In het Noordrandgebied onderscheiden zich vier kansen.

hier een geheel nieuw engagement met de natuur. Deze locatie zou een sterke complementair zijn aan

Het Westelijk Waterfront, het Spuikwartier

-Het stoomgemaal in de Nieuw- Beijerlandsche

de vele woningbouwlocaties in de Zuidvleugel van de

polder zou een concessie kunnen krijgen als

Randstad. De Staart zou een wervend karakter hebben

recreatief knooppunt aan de dijk en aan het einde

als woonlocatie omringd door de grienden natuur en zeer

van de Nieuw- Beijerlandse kreek.

dicht tegen het aantrekkelijke dorpscentrum van Oud-

De zone langs het Spui, globaal vanaf het veer Nieuw-

Beijerland.

Beijerland tot aan het klein Profijt vormt het Westelijke

-Het gebied van de Oude Tol (voormalige

Waterfront. Voor de Noordrand omvat dit gebied, dat de

suikerfabriek) met manege, BMX-baan en

verbinding legt met de Bernisse, het Haringvliet, de natuur van

brasserie “de Oude Tol” moet worden versterkt

de Beerenplaat en de Rhoonse Grienden, een zeer belangrijk

met recreatie, haven en/ of woningbouw. Mensen

onderdeel. Te lang is deze zone als achterkant gezien.

meren met hun boot in de karakteristieke haven

Het Masterplan noemt de verbindende oever van het Spui

aan of komen gemakkelijk vanuit de omliggende

nadrukkelijk als voorzijde. De samenhang van de Oostelijke

steden met de waterbus aan. Het terras aan

Spuioever moet worden versterkt en stedenbouwkundige

de kop van de haven is dé ontmoetingsplek

ontwikkelingen kunnen juist aangehaald voor het realiseren

voor Oud-Beijerlanders en allen die het dorp

van meerwaardes, integraliteit en “kostendragers”voor de

komen verkennen. Het vormt de perfect gelegen

groenblauwe structuur. In dit Westelijk Waterfront worden

uitvalsbasis. Het centrum heeft een hoogwaardige

nieuwe recreatieve attracties toegevoegd. Voorkomen

uitstraling, die recht doet aan de rijke historie. Het

moet worden dat de eventuele A4 realisatie afbreuk doet

openbaar gebied is verzorgd en nodigt uit om het

aan de eenheid van het gebied. Het Masterplan ziet bij de

centrum te voet te verkennen. Bezoekerscentrum

mogelijke A4 een grote meerwaarde in het nastreven van een

Klein Profijt, gevestigd in een pand dat vroeger

gecombineerde afslag.

dienst deed als zalmvisserij, wordt als recreatieve

Oud-Beijerland - Spijkenisse in de Wolvenpolder bij de

hotspot geholpen en ondersteund bij de verdere

Beerenplaat. Naast het Masterplan vinden er nog andere

uitbouw van activiteiten op het gebied van

uitwerkingen plaats van de Regionale Structuurvisie

informatievoorziening, educatie en recreatie.

Hoeksche Waard. Een hiervan is het Regionaal Verkeers- en Vervoersplan. Ook dit plan laat zich uit over de wenselijkheid

99

100


Het A-29 kwartier

Het A29 kwartier Het Westelijke Centrumgebied is het gebied van de

Het dorp Heinenoord bezit een uitzonderlijke kans.

Noordrand dat door de A29 wordt doorkruist. Het omvat de

Dit dijkdorp moet zoveel mogelijk naar historische beeldkwaliteit

Oud Heinenoordse polder, de polder Mijnsheerenland van

worden ontwikkeld. Het oude Havenkommetje geldt als

Moerkerken, Westmaas, Nieuwlandsche Polder en de Oud-

recreatief concessiepunt. Uitzonderlijk is de kans voor de

Beijerlandse polder. Het Masterplan voorziet in dit gebied

zuidkant van het dorp. Het gebied bij de Kreek, de kerk,

een krachtige versterking van het landschapsbeeld door de

de Dorpsstraat en de monumentale boerderij waarin het

restauratie van de dijkbeplantingen die de polderstructuur

streekmuseum is gevestigd, zou moeten uitgroeien tot een

weer leesbaar maakt en zeer aantrekkelijk voor fietsers. Het

belangrijk maatschappelijk, educatief ontmoetingscentrum van

Masterplan beoogt hiervoor tevens een pro-actieve benadering

de voor de Hoeksche Waard. Via de Tienvoet is het ideaal

van het kassenbeleid: het stoppen van nieuwe verspreide

ontsloten vanaf de N217.

kassenbouw met uitzondering van de mogelijkheden van

Westmaas wordt het belangrijke blauwe schakelpunt. De

de provinciale glas voor glasregeling en het saneren van de

ambitie van het materplan is om de indrukwekkende kreek-

vele kleine landschapsontsierende kassencomplexen. Als

oever verbinding in de Westmaas Nieuwlandse polder ten

derde punt wordt voorgesteld het beleid van krekenbehoud

westen van het dorp, een directe verbinding te geven met de

en kreekoever ontwikkeling voort te zetten. Langs de kreken

Binnenmaas. Door het graven van een tocht loodrecht over

moeten bovendien kilometers fietspad worden toegevoegd.

de Maasdijk en die te koppelen bij de bibliotheek, ontstaat

In- en aan- dorpskernen zullen de te voorziene- en nieuw

een nieuwe doorspoel mogelijkheid tussen de kreken in de

te bedenken ontwikkelingen veel nadrukkelijker aan het

westelijke polders en de Binnenmaas. Als vervolg hierop

polderlandschap en aan de kreken worden gekoppeld. In Oud-

zou er bij de bibliotheek in tweede instantie een openbaar

Beijerland kunnen vooral de ontwikkelingen van het deelgebied

waterknooppunt Westmaas gerealiseerd kunnen worden,

Stougjesdijk en die van de Hoogerwerf profiteren van de

met een klein recreatiesluisje, bruggen en terrasjes. In

versterking en romantisering van de kreken. Voor dit gebied

Mijnsheerenland met zijn prachtige dorpsstraat en twee

zijn alsnog vier thema’s voorzien: toeristisch recreatief; landelijk

landgoederen aan de Binnenmaas worden de noord-zuid

wonen; agro-business gekoppeld aan research en educatie;

kreken versterkt en twee benut voor de landschappelijke

zorg gekoppeld aan hotel.

afronding van het dorp aan de Noordzijde.

Het binnen de bebouwde kom gelegen water wordt nadrukkelijk een continuering van de landschappelijke kreekstructuur, openbare oevers, brede rietkragen, bruggen en doorvaarbare (ook voor schaatsers en fietsers) onderdoorgangen van de Oostelijke Randweg brengen de Oud-Beijerlander direct in het open landschap van de Oud-Beijerlandse polder en de polder Mijnsheerenland Westmaas als hij/zij de kreek als route neemt. Voor de polders van het A29 kwartier is het aanwezige groenblauwe raamwerk van kreken en dijken het vertrekpunt. Voor Goidschalxoord zal de oude veerstoep als knooppunt worden aangewezen voor een recreatieve concessie.

101

scenario beoogd Regionaal bedrijvenpark met oost-west kreek. en met mogelijke ontsluitingsmodel westelijke tangent

102

bestaande Bedrijventerrein Boonsweg

Coulisse landschap van bossages die het zicht op de voormalige suikerfabriek ontnemen.

Scenario Masterplan met afronding Regionaal bedrijvenpark na 20 ha.


Het Blaaksedijkse kwartier

Toeristische overstappunt Binnenmaas

Met een Trekpont naar de Sint Anthoniepolder bij de historische veerstoep

Krekenlandschap

Het Blaaksedijkse kwartier Het centrum van de Noordrand tussen Oude Maas en

Het prachtige vergezicht naar het zuiden (Klaaswaal en Strijen)

Binnenmaas en tussen de A29 en Puttershoek, kent een grote

en het Romaanse kerkje van de Sint Anthoniepolder dienen

landschapsdynamiek. In dit gebied focussen zich een aantal

zich aan. Aan de oostzijde van de Zomerlandse Polder worden

ambities die zich volgens het idioom van het Masterplan als

de slibvelden als Agro-Valley bestemd (55ha). Dit complex ligt

gekoppelde rood-groen-blauwe ontwikkeling moeten laten

reeds ingeklemd tussen de dijk en een grote grondwal. De

verwezenlijken. Het bedrijventerrein aan de Boonsweg is

hier gesitueerde glasbestemming maakt de actieve sanering

aangewezen als Regionaal bedrijvencluster, de vloeivelden bij

van vrij in het landschap liggende kassen mogelijk. Langs

de voormalige Suikerfabriek van Puttershoek zijn aangewezen

de oostgrens van de polder kan de kreek van Kuipersveer

als concentratiepunt voor glastuinbouw (Agro-Valley). Voor

zuidelijk worden doorgetrokken naar de Polderweg. Hier wordt

het regionale bedrijvenpark is een lay-out voorzien voor 60 ha

dan de beoogde waterbuffer gerealiseerd (die compenseert

uitgeefbaar terrein, waarbij tevens een grote waterberging (in

bebouwd oppervlakte) waarlangs oevernatuur en een tweede

oost-westelijke richting) in de vorm van de verlengde kreek van

recreatieve shortcut tussen Kuipersveer (Oude Maas) via de

het Kuipersveer wordt beoogd. Op dit moment wordt nagedacht

Polderweg naar de Binnenmaas. Op de buitendijkse terreinen

of het volume voldoet aan de ooit voorgestelde marktvraag.

van de voormalige suikerfabriek wordt een watergebonden

Misschien is de eerste fase van 20 ha een betere benadering

bedrijventerrein gerealiseerd met respect voor de monumentale

voor de haalbare ontwikkeling. Het Masterplan voorziet in een

oude fabrieksschoorsteen en de mechanische werkplaats.

tweetal scenario’s: scenario A met de beoogde 60 ha, scenario

Hiervoor kunnen boven regionale partners gezocht kunnen.

B dat rekent op een afronding van het terrein na 20 ha. Hiermee

Voor beide scenario’s worden passende ontsluitingsstrategieën

ontstaat een nieuw perspectief dat inzet op het behoud van het

ontwikkeld. Aan de westkant van Puttershoek is ruimte

polderlandschap van het middendeel van de Oost Zomerlandse

gereserveerd voor een bufferpark. Recente nieuwbouwlocaties

Polder. Dit perspectief laat zich als volgt schetsen: er wordt

en dorpsrand beëindigingen worden door de in het Masterplan

gewerkt naar een duidelijke groen-blauw kader met een

voorgestelde Nieuwe Boezemvliet verbonden met de

coulissedijk direct oostelijk langs het zuiden op de Blaaksedijk,

Binnenmaas, die als reeks van afzonderlijke sloten en vaarten

precies ter hoogte van de kreek die bij de gerestaureerde molen

reeds bestaat. Dit blauwe raamwerk versterkt de identiteit van

aan de Binnenmaas (langs de N217). In deze coulissedijk kan

Puttershoek. Opeenvolgende nieuwbouwwijkjes worden in de

grond worden verwerkt uit de te saneren en uit te baggeren

waterstructuur verankerd. Interessante optie is het verbinden

waterbodem van de Binnenmaas en uit de te graven kreek en

van het grote contextloze waterbekken voor het gemeentehuis

waterberging (Kuipersveer). Via deze beplante structuur die

van Binnenmaas met die Nieuwe Boezemvliet. In het grotere

het regionale bedrijvenpark aan het zicht onttrekt, ontstaat een

waterverband kan de Nieuwe Boezemvliet een rol gaan spelen

sublieme shortcut voor de recreant. Van het nieuw te realiseren

in de doorspoeling van het water van de Binnenmaas naar of

oeverbos in de opgespoten polder de Gorzen (aan de Oude

van de Oude Maas

Maas) naar de Blaaksedijk, langs de kreek naar de molen, eindigend in het recreatielandgoed‘ Binnenmaas’. Hier wordt een trekpondje geprojecteerd waarmee de recreant over de Binnenmaas kan varen om op de zuidoever te belanden. Nieuwe Boezemvliet

103

104


Het Bonaventurakwartier

Het Bonaventurakwartier In grote lijnen is de Oostelijke zone van de Noordrand het

Op het knooppunt van fietsen kanoroutes is een uitspanning

gebied van de Bonaventura polders en de eraan en eromheen

met kanoverhuur wenselijk. Langs de Oude Maas en de Kil zijn

liggende dorpen: Maasdam, Puttershoek, ‘s Gravendeel, Strijen

buitendijkse zones met getijdekreken en oevers.

en het gebied van de rivieroevers van de Oude Maas en de

De natte open weide polder boven de polder de Mijl is een

Kil. Het hart van deze zone is het weidse polderlandschap van

ideaal rust en foerageergebied voor vogels.

de Nieuwe Bonaventurapolder. Het Masterplan beoogt een

De beide Bonaventurapolders blijven in het Masterplan

versterking van de dorpsgezichten en een stedenbouwkundige

verschoond van verdere bebouwing en kassen. De dijken

afronding van de dorpsranden en de dorpscentra op een

en stadsranden naar de polders toe hebben een vriendelijke

manier die het landschappelijk DNA van die dorpen versterkt.

groene uitstraling.

Voor Maasdam betekent dat vooral het versterken van de doorzichten en relaties van het lint met de Binnenmaas en het omliggende polderlandschap. Voor Puttershoek wordt de huidige rand aan de Boezemvliet als optimaal gezien. ‘s Gravendeel heeft kansen de interne relatie van de kern met het water te versterken. De Molendijk is als landschapsstructuur even belangrijk. De kreek en de dijk versterken de identiteit van het dorp. Strijen valt buiten het Noordrand mandaat. De beide Bonaventura polders en hun dijken zijn weergaloos. De landschappelijke waarde ervan is nauwelijks te onderschatten. De Molendijk, Strijensedijk, de Maasdamseen de Keizersdijk zijn monumentale dijken, waar concessies voor landwinkels moeten worden gegeven. In de Nieuwe Bonaventura polder is een belangrijk kreekoever project verricht. Het Masterplan gaat uit van toekomstige doorzetting van deze ontwikkeling en ziet kansen voor waardevolle en zeer rustieke kilometers kreekfietspaden. Voor de recreant moet het gebied van de molen, waar de kreken bij elkaar komen, aansluiten op de primaire waterkering, als recreatief knooppunt worden aangeduid. Molen, dijk en kreken zijn beeldbepalend.

105

106


6. IMPLEMENTATIE EN

UITVOERINGSSTRATEGIE 6. Ontwikkelstrategie Noordrand Het bottom-up proces heeft het denken over de Noordrand 6.1

vleugels gegeven. In dit Masterplan is omschreven welke

Het masterplan als uitnodiging

De Noordrand de Hoeksche Waard is een plek om te wonen,

Om de haalbaarheid kracht bij te zetten wordt de

kansen al benoemd zijn in dit proces, als uitnodiging

werken, recreëren en verblijven in een unieke landschappelijke

gehele Noordrand benaderd als een samenhangende

aan geïnteresseerde en belanghebbenden partijen om

context. De nieuwe realiteit, zowel economisch als op het vlak

“gebiedsenveloppe” waarbinnen, in financiële zin, wordt

ontwikkelingen, ideeën en initiatieven toe te voegen, (nieuwe)

van ruimtelijke ordening, vraagt een passende strategie om

verevend tussen projecten en daarmee tussen de betrokken

samenwerking te initiëren en daarmee het wenkend perspectief

deze kwaliteit verder te versterken, maar biedt vooral de kans

gemeenten en partijen.

uit het Masterplan te verwezenlijken. De ontwikkelstrategie heeft de bedoeling om partijen anders naar de Noordrand van

om te laten zien dat groene, blauwe en rode ontwikkelingen De betrokken overheden zetten vanuit het

de Hoeksche Waard te laten kijken en te komen tot concrete

Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (gemeenschappelijke

afspraken voor de ontwikkeling en het beheer van het gebied.

Om als regio ruimtelijke en beleidsmatige ambities waar te

regeling) in om de randvoorwaarden voor het ontwikkelproces

Het vervolgproces voor de Noordrand van de Hoeksche Waard

kunnen maken is samenwerken en verbinden op lokaal en

te creëren en behouden. Naast het vaststellen en uitdragen van

behelst een ontwikkelstrategie bestaande uit vier sporen:

(boven)regionaal verband cruciaal. Samenwerking met publieke

het masterplan als ontwikkelraamwerk en het actief benaderen

en private partners geeft de kracht en de zichtbaarheid aan

van mogelijke samenwerkingspartners betreft dit een krachtige

1.

Maak een sterk merk van de Hoeksche Waard

het proces die het nodig heeft om op de radar te komen van

ondersteuning in het ontwikkelproces. Het is aan de hieruit

2.

Duurzame allianties als motor voor de ontwikkeling van

provincie (als door het rijk aangewezen regisseur van ruimtelijke

volgende publiek/private/particuliere allianties om per initiatief

de Noordrand

ontwikkeling) en interessante samenwerkingsverbanden. Dit

tot feitelijke ontwikkeling te komen. Op deze manier wordt

3.

Beter benutten bestaande kwaliteiten van de Noordrand

masterplan biedt samenwerkingspartners enerzijds een heldere

op basis van een heldere rolverdeling het masterplan stap

4.

Speel in op bovenregionale ambities

en gedragen ambitie en anderzijds voldoende ruimte voor

voor stap gerealiseerd. De maat en schaal van het initiatief

creativiteit en eigen initiatief.

is hierbij ondergeschikt aan de inhoudelijke doelstelling. Het

elkaar versterken.

gereedkomen van dit masterplan betekent een vliegende

Spoor 1: Maak een sterk merk van de Hoeksche Waard

Onzekerheid in het herstel van de economie en het tempo

start voor de Noordrand van de Hoeksche Waard; het ideale

De grote mate van onbekendheid met de kwaliteiten van het

hiervan vraagt om een robuuste aanpak die kan omgaan

polderlandschap.

gebied moet omgebogen worden naar een sterk merk. Voor het

met dynamiek op inhoud, tijd en geld. Het masterplan is

vermarkten van het gebied is dit essentieel. Het beste middel

daarom geen traditionele blauwdruk, maar een raamwerk voor

6.2 Ontwikkelstrategie bestaande uit 4 sporen

om het gebied te laten floreren is draagvlak te hebben onder

samenwerking. Zowel op inhoud, financiering, organisatie en

Voor het versterken van de kernwaarden van de Noordrand

de gebruikers door een duidelijke identiteit te creëren. Het

beheer. Het vormt het startpunt van een proces waar de inhoud

en het denken waarin ontwikkeling steeds vanuit het

Masterplan geeft een duidelijk beeld van het landschappelijk

verder aan kracht wint en concreter wordt, de economische

landschap wordt voorgesteld, gaat het Masterplan uit van een

DNA, nu nog de stap naar buiten.

haalbaarheid in balans wordt gebracht met de ambities en

nieuwe strategie: bottom-up. In het gebied heeft een brede

Het Masterplan gaat uit van een bundeling van de vele

nieuwe allianties tussen partijen ontstaan. De complexiteit van

beweging wortel geschoten, een keur aan initiatieven door

initiatieven en betrokkenheden in één kader. Mensen delen

de opgave vraagt om creatieve toepassing van de bestaande

bewoners, stichtingen en verenigingen die allemaal een zelfde

dezelfde passie maar weten vaak nauwelijks van elkaars

instrumenten en de ontwikkeling van nieuwe.

engagement met het landschap delen. Het civil leadership in de

bestaan.

Hoeksche Waard is indrukwekkend.

107

Enkele voorbeelden van stichtingen, verenigingen en instellingen geëngageerd met de Hoeksche Waard:

Een duurzaamheidsaward voor de ondernemer die het best de kwestie aanpakt

108 Het Cultuurhuis voor het gebundelde verenigingsleven als kleine campus bij Heinenoord

De grienden en polders als open leslokalen voor educatie

Bewonersparticipatie voor landschappelijk onderhoud, het adopteren en knotten van wilgen

Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard Vereniging Hoekschewaards Landschap Ondernemersvereniging Hoeksche Waard Groenbeheer Hoeksche Waard Landschapsbeheer Zuid-Holland Erfgoedkoepel HW / Stichting Landelijk Erfgoed Hoeksche Waard Stichting Streekmuseum Hoeksche Waard Vlietproject Deltanatuur Deltapondjes Bomenstichting Fraxinus Excelsior Mooi Hoekschewaard Oud Beijerlandse winkeliersvereniging Fotoclub Hoeksche Waard LTO Noord, afd. Hoeksche Waard Stichting Noordrand Open Stichting Molens Binnenmaas Stichting Wielerpromotie Hoeksche Waard (Strijensas) Stichting behoud Hoeksche Waard als polderlandschap H-Wodka, Stichting de Hoeksche Waard op de Kaart Stichting Gilde Hoeksche Waard, educatie Stichting Grote Omloop Hoeksche Waard, wielerronde Biwanto, Binnenmaas wandeltocht Stichting Rietgors voor Agrarisch Natuurbeheer in de Hoeksche Waard Wild beheer HW NL bond van plattelandsvrouwen, Stichting Streekmuseum Comite dorpsfeest Westmaas Stichting Molencomplex Goidschalksoort Stichting Landelijk Erfgoed Hoeksche Waard Subsidiefonds Streekcentrum De Hoeksche Waard Stichting ’t Profijt Waard Stichting Archeologie Hoeksche Waard Streekcommissie Hoeksche Waard Stichting Bodemonderzoek Hoeksche Waard Toeristische ondernemersvereniging Hoeksche Waard Verlichte Boerderijenroute Platform Hoeksche Waard Middenveld De Knotploeg


Voor de Hoeksche Waard wordt een predicaat geïntroduceerd

Spoor 2: Duurzame allianties als motor voor de ontwikkeling

dat elke groepering of initiatiefnemer, die een duidelijke relatie

van de Noordrand

aangaat met de kernwaarden van het landschap mag voeren;

- Er wordt een ondernemerskamer gestart waar het

“het Hoeksche Waardse keurmerk”. Het maakt niet uit of een

bedrijfsleven en de boeren coalities aangaan die te

initiatief zich richt op de samenleving, bedrijfsvoering, sport,

maken hebben met duurzaamheid, recycling, kwaliteit en

educatie, beheer of beleid. Steeds als het landschappelijk DNA

innovatie.

de inspiratie is, is het keurmerk van toepassing. In korte tijd sluiten velen zich aansluiten en een nieuw elan geven aan de beleving van gemeenschappelijk gedeelde waarden.

- Jaarlijks worden Awards uitgereikt aan de beste

Het masterplan gaat uit van een drietal inhoudelijke thema´s als ontwikkelkansen, zijnde •

Recreatie en toerisme;

•

Water, natuur en wonen;

•

Eigen profiel van bedrijvigheid.

initiatieven en netwerken. Deze eerdere omschrijving van deze thema’s laat zien dat

In het uitvoeringsprogramma voor de Noordrand wordt concreet ingezet op:

- Het Kompas besteedt elke week één extra pagina aan het fenomeen

landschappelijke kwaliteiten van de Hoeksche Waard hand in hand gaan met economische perspectieven. Dit is de voedingsbodem voor nieuwe en intensivering van bestaande

- Een en ander start met een website voor deze koepel.

- Bepaalde dijkprofielen, oeververbindingen, steigers,

allianties. Deze thematische focus is zuiver bedoeld om

Hier vindt men een overzicht van de kernwaarden, de

fietsvoorzieningen e.d. worden voor sponsoring door

concrete aanknopingspunten te bieden en nieuwe inhoudelijke

geschiedenis in verhalen en foto’s en het overzicht

particulieren, scholen en bedrijfsleven aangeboden.

dwarsverbanden te ontlokken.

van alle members met hun doelstellingen en bijdrages.

Maatschappelijke initiatieven voor financiering van

De Hoeksche Waard krijgt eigenaren en agenda’s.

beheer en onderhoud of voor participatie in concrete

In het uitvoeringsprogramma voor de Noordrand wordt concreet

Mensen van buitenaf vinden hier informatie en weten

landschapsbeheeractiviteiten worden gehonoreerd.

ingezet op:

waar aan te haken; ondernemers die samenwerken aan duurzaamheid, natuurvorsers die vlinders of

- Het initiatief ontwikkelt een duidelijk educatief profiel/

- Vooruitlopende aan de onder spoor 1 genoemde

paddenstoelen bestuderen, bewoners die een architect

pakket over de bijzondere geschiedenis en het

ondernemerskamer wordt als onderdeel van het proces

of aannemer zoeken, fietsers die een routekaart

landschap van de Hoeksche Waard voor educatie op de

rondom de drie thema’s een alliantiebijeenkomst

downloaden met terrasjes.

basisscholen.

georganiseerd met bestaande en nieuwe partijen. Tijdens deze alliantiebijeenkomsten wordt ingezet op het

- Er wordt een duidelijk symboolproject geselecteerd dat

identificeren en onderbrengen van een aantal kansrijke

bij de accommodatie van het Streekmuseum. Het

door het bevoegd gezag zal worden geprioriteerd en

initiatieven bij partners die door het SOHW vervolgens

Streekmuseum, het Hoeksche Waardse Landschap,

uitgevoerd. Dit kan een pontveer zijn, een cultuurhuis, of

worden gefaciliteerd bij de nadere uitwerking.

de VVV, de Kwaliteitskamer (aangesloten bij het in

de Hoeksche Waardse agenda.

- Er wordt een bundeling tot stand gebracht in en

- Identificatie van 1 of meerdere aansprekende (icoon)

oprichting zijnde kwaliteitsteam in het kader van het uitvoeringsprogramma SHW), de Ondernemerskring

- Bovenal start een coherente ‘branding’ van de Hoeksche

en het Cultuurhuis voor het verenigingsleven worden

Waard, haar kwaliteiten en producten. Deze PR komt niet

samengebracht in Heinenoord. Verenigingen en scholen

aanwaaien, maar komt tot stand door het aanbesteden

gebruiken de voorzieningen. Buitenstaanders komen hier

ervan. De Hoeksche Waard wordt een duidelijk profiel

op bezoek of gebruiken het als opstappunt.

dat werkt voor bewoners en buitenstaanders en dat jaren meegaat (vergelijk Parmaham, I love NY etc.).

projecten

109

Spoor 3: Beter benutten bestaande kwaliteiten van de Noordand Om de Noordrandambitie te verwezenlijken moeten de bestaande kwaliteiten in het gebied beter worden benut. Hierdoor worden de randvoorwaarden voor nieuwe inhoudelijke samenwerkingen (waar onder spoor 1 op wordt ingezet) zo goed mogelijk ingevuld.

Hierbij is continue aandacht voor de samenhang in functies in het gebied en betere landschappelijke inpassing cruciaal. Door bestaande initiatieven, ontwikkelingen, functies, partijen (beheerders), infrastructuur, e.d. centraal te stellen in dit spoor kan enorme synergie worden bereikt. Voor dit strategiespoor zijn vanuit het proces de volgende invalshoeken centraal gesteld:

110

1.

Samenhang in functies (en gebiedseigenheid)

2.

Fysieke verbondenheid

3.

Nadere samenwerking op beheer

Samenhang in functies (en gebiedseigenheid) De verschillende functies en kwaliteiten in de Noordrand kunnen elkaar enorm versterken. Bij nieuwe ontwikkelingen moet vanuit dit perspectief worden gehandeld (zie spoor 1). Ook bij bestaande en bekende knelpunten zal worden ingezet op verbetering, Verspreid glas en bedrijvigheid zijn hiervan voorbeelden. Net als onvoldoende inpassing van bestaande functies in het aangrenzende landschap. De kwaliteitsverbetering ontstaat o.a. door slimme functiecombinaties al dan niet gecombineerd met herstructurering en door aansluiting te zoeken bij middelen (en ingrepen) vanuit beheersmatig perspectief, Het Masterplan geeft verschillende verbetermogelijkheden in het gebied. Voor de glastuinbouw loopt al een saneringstraject. Financieringsvormen



- Clustering bedrijvigheid (nieuw en bestaand); onderzoeken mogelijkheden tot concreet afsprakenkader betreffende geografische vestiging bedrijvigheid en inpassingsvraagstuk.

- Aansluiten bij uitwerking van RVVP voor aansluiting op

- Groen blauwe diensten; de betrokken overheden

toekomstige A4 (locatie), recreatieve fietsverbindingen,

bij dit Masterplan (gemeenten en provincie) kunnen

ontsluiting regionaal bedrijventerrein, vrachtverkeer in

vergoedingen bieden aan grondeigenaren voor groen

relatie tot. recreatieve en toeristische ambities.

blauwe diensten. Dit lijkt een effectieve manier om, zonder complexe beheerorganisatie, toch de kwaliteit van

- Sanering glas: uitwerking inpassingsmogelijkheden in landschap en van hieruit aansluiting vanuit Noordrand bij

- Onderzoek mogelijkheden waterverbindingen (bestaande

het landschap structureel te verbeteren.¬

initiatieven en nieuwe)

evaluatie van bestaand saneringsbeleid;

Spoor 4: Speel in op bovenregionale ambities Nadere samenwerking bij beheer

Vanuit de programma’s voor onder meer de zuidvleugel en de

Naast de drie inhoudelijke thema’s biedt het beheer van een

metropoolregio zijn raakvlakken benoemd met de ambities voor

benaderen (ten behoeve van optimalisatie samenhang en

relatief grote landschappelijke eenheid kansen. Historisch

de Noordrand van de Hoeksche Waard.

inpassing)

gezien is de sterkste formatie te verkrijgen door eigendom,


ontwikkeling en beheer van een gebied in een hand te

ingezet op de uitwerking van:

- ‘‘Autonome’ fysieke ontwikkelingen identificeren en

Fysieke verbondenheid

leggen. Economisch niet renderende delen worden op

Goede verbindingen voor automobilist, fietser en voetganger

deze wijze gecombineerd met functies die wel opbrengsten

zijn voor de realisatie van het Noordrandperspectief cruciaal. Op termijn moet een aantal fysieke barrières geslecht worden. Op cruciale punten zal aanwezige infrastructuur (Randweg Stougjesdijk; kabel en leidingtracé; A29, e.d.) doorsneden

genereren. Een dergelijk drie-eenheid vraagt om hoge (voor)

- Kennisontwikkeling en innovatie (vanuit landbouw aansluiting zoeken bij de bestaande programma’s)

investeringen die bij een traditionele benadering niet tot stand komen. Door dezelfde ambitie op een andere wijze na te streven (door bijvoorbeeld investeringen over een langere

- Vergroten van het gebied (met de omliggende grote landschappelijke eenheden). De Noordrand Hoeksche

moeten worden met onder- en boven doorgangen. Voorstellen

periode plaats te laten vinden, de gebruiker te betrekken bij

Waard is onderdeel van de grote landschappelijke

voor aantrekkelijke passages worden ontwikkeld om betere

beheer, kostenbesparingen terug te laten vloeien, andere

eenheden die in het zuidelijke deel van de Zuidvleugel

recreatieve verbindingen te kunnen realiseren. Gezien de hoge

financieringsvormen in te zetten, etc.) kunnen kansen voor

van de Randstad aanwezig zijn. Gezamenlijke vormen ze

aanvullende kwaliteit (of behoudt van kwaliteit tegen lagere

het Deltapark. Met de omliggende regio’s en de Provincie

in vroeg stadium worden benoemd en gekoppeld aan

kosten) worden geïdentificeerd.

moeten concrete afspraken worden gemaakt.

kostendragers. Op mogelijke nieuwe infrastructurele ingrepen


wordt geanticipeerd zodat vanuit het masterplan heldere input

ingezet op:

investeringen die hiermee gemoeid zijn, moet de financiering

aan de besluitvorming wordt geleverd. Daarnaast worden, vanuit de groen/blauwe structuur de cruciale verbindingen geïdentificeerd.

groter stelsel te zijn, zijn onderlinge verbindende - Samenwerking op beheer; beheerbudgetten staan net als alle andere begrotingsposten onder druk, maar zijn een structureel onderdeel van de begrotingen van (semi)


overheden. Door op dit vlak de regionale samenwerking die is aangaan verder te verrijken met particulier en private initiatieven is mogelijk een kwaliteitsverbetering

- Onderzoek (technische) mogelijkheden doorsnijding

- Verbindingszones uitwerken. Om onderdeel van een

en efficiencyslag te bewerkstelligen. Ingezet wordt op

Randweg Stougjesdijk, K&L tracé, A29 en relatie met

een inventarisatie van aanvullende kansen bij bestaande

eventuele businesscase (kostendragers)

en nieuwe beheerpartners.

recreatief-ecologische stelsels nodig. De bereikbaarheid van het gebied vanuit de stad moet aangenaam zijn. De verbindingszones (tot diep in de stad) moeten in samenspraak met de omliggende regio’s worden vastgelegd. Binnen de Hoeksche Waard sluit dit aan bij het Regionaal Verkeers- en Vervoersplan en de uitvoering daarvan. Stad-landverbindingen hebben prioriteit in uitvoeringsprogramma van de zuidvleugel net als de invulling van de A4-corridor.

111

- Bepalen vraag van de Stad en de Mainport; om het

financieringsinstrumenten die mogelijkheden bieden in het

Inventarisatie publiek private allianties

verbond tussen stad en land sterker te maken moet

kader van de ontwikkeling van de Noordrand.

de Noordrand in de harten van de omliggende steden

Vanuit het doorlopen proces kunnen onderstaande zaken als

worden gesloten. Dit vraagt om een gebruik dat tegemoet

kansrijk worden benoemd. In het vervolgproces (op basis van

horeca; er ontstaan binnen het groen-blauwe raamwerk

komt aan de wensen en dromen van de inwoners van

het uitvoeringsprogramma) worden deze nader uitgewerkt in

van de noordrand veel kansen op dit vlak. Zeker ook als

de stad. De focus ligt op wederzijdse betekenis. Door

samenspraak met mogelijke samenwerkingspartners.

dit op de schaal van de noordrand wordt ingestoken. Op

• Uitgeven concessies op recreatief & toeristisch vlak en

afstemming van vraag en aanbod wordt het programma

die manier kunnen er rendabele businesscases ontstaan

van de Noordrand verfijnd. Tegelijk worden hiermee

en is de gewenste kwaliteitssprong mogelijk.

toekomstige kostendragers bepaald. Hierbij wordt

Inventarisatie publiek-publieke allianties

specifiek ingezet op:

• Woningbouwconcessies voor incidenteel wonen in het • Bestaande projecten en ontwikkelingen in het gebied

groen. Er is behoefte aan hoogwaardige locaties voor

•

Recreatief/toeristisch aanbod;

betrekken. Door vanuit de regio en de gemeenten deze

wonen in het groen. Dergelijke ontwikkelingen passen

•

Landbouw dicht bij de stad;

ontwikkelingen te omarmen binnen Noordrand verband,

goed in de ambities van dit Masterplan en kunnen als

•

Aanvullende/onderscheidende woonmilieus.

ze op die manier krachtiger te maken, en mogelijk een

kostendrager worden ingezet voor het verbeteren van

aanvullende investering te doen worden synergie-

de groen-blauwe (infra)structuur in de noordrand en de

effecten bereikt tegen geringe meerkosten.

openbaarheid van deze structuren voor inwoners en

6.3 Randvoorwaarden bij de ontwikkelstrategie

bezoekers. In het najaar van 2012 krijgt de verdere vormgeving en 112

• Regiofonds; onderzocht wordt of een optimalisatie van

uitvoering van het masterplan een nieuwe impuls. Bij de

het regiofonds, op basis van de groen-blauw-rode opgave

inrichting van dit proces spelen een aantal belangrijke

uit het Masterplan, mogelijk is. Doordat de fysieke

initiatieven (op vlak van wonen, recreatie, toerisme,

randvoorwaarden op het gebied van financiën, organisatie,

opgave in dit Masterplan concreet wordt gemaakt kan

e.d.) kunnen actief in Noordrand-perspectief worden

planologie en communicatie.

de meerwaarde voor andere ontwikkelingen ook beter

geplaatst. Dit is aantrekkelijk voor de initiatiefnemers

worden bepaald. De bijdrage vanuit deze meerwaarde

door het krachtige netwerk dat wordt geboden en het

Financiën

in het regiofonds dus ook. Ook kan worden onderzocht

“merk’of het kwaliteitskeurmerk dat als identiteitsdrager

De financiering van de uitvoering verdient bijzondere aandacht.

of een het gedachtegoed achter een revolverend fonds

wordt aangereikt. Uiteindelijk kan mogelijk zelfs een

Gezien de bezuinigingen en uitputting van bestaande budgetten

in Noordrandverband toegevoegde waarde kan hebben.

lidmaatschap (tegen een bijdrage) van de Noordrand

is het zaak om nieuwe financieringsbronnen aan te boren.

Door partners in de Noordrand investeringen te laten

ontstaan om de Noordrandorganisatie mede te

Uitgangspunt bij de ontwikkeling van het masterplan is om met

doen via laagrentende leningen worden initiatiefnemers

financieren.

beperkte publieke middelen zo veel mogelijk te realiseren. De

gefaciliteerd, maar kunnen de schaarse middelen voor de

dynamische uitvoeringsagenda, volgende op het Masterplan,

realisatie van meerdere doelstellingen worden ingezet.

bestaat uit een samengesteld geheel van financieringsbronnen

Rente en aflossingen vloeien immers weer terug in het

mensen initiatieven aandragen en zich verbinden aan

en initiatieven. Naast private initiatieven zijn er kansen om

geval van een dergelijk fonds.

een initiatief door middel van een bijdrage in financiële

vanuit publieke zijde samen te werken en op die manier middelen vrij te maken en/of efficiënter in te zetten. In de uitvoeringsfase van het Masterplan exploreren wij op projectniveau nader kansrijke mogelijkheden van financiering. Het zoeken naar financiële haalbaarheid gaat verder. Hieronder een niet uitputtend overzicht van

• Verevening binnen plangebied Noordrand (bijvoorbeeld woningbouwontwikkeling als kostendrager voor natuurontwikkeling).

• Private en particuliere initiatieven; bestaande en nieuwe

• Sponsoring/crowdfunding; via deze insteek kunnen

zin of anderszins (zie b.v. http://www.imakerotterdam.nl/ ).


• Openbare ruimte (rest)groen; verkopen-verhuren met

De boegbeelden dragen het gedachtegoed, ook buiten de

verplichtingen voor wat betreft onderhoud/openbaarheid

Hoeksche Waard, van het Masterplan uitn en informeren

Communicatie

om op die manier middelen te genereren en een

andere regionale bestuurders in de verschillende regionale

Na vaststelling van het Masterplan krijgt gebiedspromotie

kwaliteitsverbetering te realiseren.

portefeuillehouders overleggen over de voortgang.

en communicatie aandacht, met als doel partijen te

Organisatorischwordt het proces, volgend uit het masterplan,

enthousiasmeren en bij elkaar te brengen (zie spoor 1). Acties

vanuit de SOHW organisatie geregisseerd en gefaciliteerd.

uit de uitvoeringsagenda krijgen hierdoor een extra impuls om

functie voldoende aantrekkingskracht biedt kan

De insteek hierbij is dat de betrokken/belanghebbende

succesvol uitgevoerd te kunnen worden.

entreeheffing mogelijkheden bieden voor dekking van de

partijen de uiteindelijke realisatie van een ontwikkeling zelf ter

Benadering van partijen die ontwikkelingen uit het masterplan

instandhoudingskosten.

hand nemen. De betrokken gemeenten geven initiatieven in

ter hand kunnen nemen verdienen ook extra aandacht. Het

Noordrand verband prioriteit geven.

gaat dan om het informeren over de mogelijkheden die het

• Entreeheffing recreatieve functies; indien de recreatieve

• Tijdelijke en passende functies toestaan als onderdeel

Masterplan hen biedt.

van het ontwikkelproces en mogelijk maken tegen

Verder blijven wij ons inspannen alle reeds betrokkenen Planologie

te blijven informeren over de ontwikkelingen omtrent het

Het Masterplan Noordrand kent zijn oorsprong in de

Masterplan. Dit doen we door een goede informatievoorziening

Structuurvisie Hoeksche Waard (zie hoofdstuk 1). Hoewel het

via de internetsite van de SOHW en de in de uitvoeringsagenda

gebied genereren een waardestijging van het gebied en

Masterplan geen blauwdruk is en wil zijn voor de Noordrand

opgenomen brandingsactiviteiten.

een maatschappelijk rendement.

van de Hoeksche Waard faciliteert zij wel ontwikkelingen die

Een laatste aspect van communicatie is de betrokkenheid van

een impact op de planologie in de Hoeksche Waard kunnen

verschillende doelgroepen bij het uitvoeringsprogramma. Op

hebben.

projectniveau streven wij ernaar om steeds direct betrokkenen

betaling. • Gebiedsaandelen uitgeven; de investeringen in het

Organisatie Wij willen het Masterplan als één geheel blijven positioneren

en belanghebbenden te betrekken bij ontwikkelingen zodat

vanuit het SOHW. Zij zal de uitvoeringsagenda in samenwerking

Zo representeert het Masterplan een landschappelijk

met publieke en private partijen verder vorm gaan geven. Het

gedachtegoed dat onvermijdelijk zijn weerslag heeft op de

gaat hierbij om de uitwerking van de reeds verzamelde ideeën,

lokale structuurvisies van Oud-Beijerland en Binnenmaas, de

het genereren van nieuwe ideeën, de financieringsvraagstukken

grondgebied gemeenten van het plangebied. Doelen, acties,

concreter te krijgen en allianties te vormen. De realisatie loopt

ontwikkelingen en onderzoeksvragen uit het Masterplan

Uitvoeringsagenda

over een langere periode. Na vaststelling van het Masterplan

verdienen opname in lokale - (en zo nodig) provinciale- en

Er wordt vanuit het masterplan een uitvoeringsagenda

en de daaraan gekoppelde uitvoeringsagenda stelt het SOHW

rijksstructuurvisies. Met name levert het stevige bouwstenen

benoemd.

een regionale accountmanager aan. Deze is verantwoordelijk

voor de visievorming over de Zuidrand.

Deze uitvoeringsagenda heeft een korte en een lange

voor de uitvoering en de afstemming met omliggende

Tot slot staan er ontwikkelingen in het Masterplan beschreven

termijn perspectief. De korte termijn (t/m 2013) is vooral

projecten en ontwikkelingen die voor het Masterplan

die in strijd zijn met geldende bestemmingsplannen. Na

gericht op het verder op gang brengen van het beoogde

relevant zijn. Op termijnkrijgen ook beheerstaken (die vanuit

instemming van de raden met het Masterplan spannen de

totstandkomingproces en daarmee het verder concretiseren

noordrand ontwikkelingen ontstaan) zijn aandacht krijgen. De

grondgebied gemeenten Oud-Beijerland en Binnenmaas

van de uitvoeringsagenda op de lange termijn. Vanzelfsprekend

accountmanager initieert een driemaandelijks overleg met

zich in om de doelen van het Masterplan te verwezenlijken

zijn, gezien het proces, deze twee bijlagen een dynamisch

een drietal aan te wijzen bestuurlijke boegbeelden voor het

door medewerking te verlenen aan eventuele noodzakelijke

onderdeel van het masterplan.

Masterplan.

bestemmingsplanwijzigingen.

deze breed gedragen worden gerealiseerd.

113

114

NOORDRAND HOEKSCHE WAARD. samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard - West8

Recommend Documents