NOORDELIJKE ZWERFSTENEN VAN DE NOORD-VELUWE

BAUKE TERPSTRA Tolweg 10, 8166 GN Emst, [email protected]

NOORDELIJKE ZWERFSTENEN VAN DE NOORD-VELUWE De belangstelling voor noordelijke kristallijnen gesteenten heeft zich door de jaren heen vooral gericht op de noordelijke provincies Friesland, Groningen en Drenthe, maar ook op de kop van Overijssel en het oosten

Historie E é n van de e e r s t e n die het o n d e r w e r p

'zwerfstenen'

o n d e r de o g e n van de n a t u u r l i e f h e b b e r bracht, w a s Elie H e i m a n s , van het b e k e n d e k o p p e l H e i m a n s en Thijsse,

van deze provincie. Een ander zwaartepunt was de omgeving van

met het a l l e r a a r d i g s t e ' G e o l o g i e - b o e k j e ' , dat w e r d

Amersfoort en Hilversum. Deze streek was de woon- en werkomgeving

uitgegeven in 1913. Met de toen g e h a n t e e r d e strijdkreet

van Pieter van der Lijn tijdens zijn langdurig werkverband aan het Rijksop-

' M e n t e et m a l l e o ' (met de geest en de h a m e r ) w e r d

voedingsgesticht in Amersfoort. In de literatuur kwamen deze zwerfsteengebieden regelmatig aan de orde. Veel zwerfsteenliefhebbers hebben er hun licht over laten schijnen. Gebiedsbeschrijvingen, gesteentebeschrijvingen en andere bijdragen hebben de belangstelling voor gesteenten in het algemeen en zwerfstenen in het bijzonder populair gemaakt.

menigeen enthousiast gemaakt voor algemene geologie en g e s t e e n t e k e n n i s . Met a l s n e s t o r van de N e d e r l a n d s e petrologie P. van d e r Lijn en a n d e r e n z o a l s J . B . B e r n i n k , L . B . B o s , H . K r u l en K. van d e r Kley r a a k t e de b e l a n g s t e l l i n g v o o r z w e r f s t e n e n in deze g e b i e d e n in een s t r o o m v e r s n e l l i n g . V e e l k e n n e r s z o u d e n er nog v o l g e n . De v e r z a m e l i n g e n van deze m e n s e n of d e l e n d a a r v a n zijn o n d e r g e b r a c h t in d i v e r s e m u s e a , s t i c h t i n g e n of i n stituten w a a r ze k u n n e n w o r d e n b e k e k e n en g e k o e s t e r d of a l s referentie k u n n e n d i e n e n .

Noord-Veluwe V o n d s t e n van de N o o r d - V e l u w e zijn in de b e l a n g s t e l l i n g e c h t e r wat a c h t e r g e b l e v e n . Ook in de l i t e r a t u u r k o m t het g e b i e d niet of n a u w e l i j k s aan bod. V o o r z o v e r ik heb k u n n e n n a g a a n is e r s l e c h t s é é n a r t i k e l van P. van d e r Lijn v e r s c h e n e n en w e l in G r o n d b o o r & H a m e r uit 1951. Het heeft a l s t i t e l 'De z w e r f s t e n e n van de V e l u w e ' . Ook W. Tol (t) uit H e e r d e heeft na de T w e e d e w e r e l d o o r l o g t i e n t a l l e n j a r e n deze s t r e e k d o o r k r u i s t . Voor een a a n t a l bijzondere v o n d s t e n w e r d hij d i v e r s e m a l e n

aangehaald

in het ' K e i e n b o e k ' van P. van d e r Lijn. De v o n d s t e n van zijn vele z o e k t o c h t e n zijn o n d e r g e b r a c h t in V i l l a J a c o b a in H e e r d e . G r a a g w i l ik een poging w a g e n dit gebied nog e e n s o n d e r de a a n d a c h t b r e n g e n z o n d e r n a a r v o l l e d i g h e i d te s t r e v e n . Zelf heb ik ook vele j a r e n in deze s t r e e k g e z w o r v e n op z o e k n a a r b i j z o n d e r h e d e n . Het z o e k g e b i e d s t r e k t z i c h r u w w e g uit l a n g s en over de V e l u w e s t u w w a l

G R O N D B O O R & H A M E R NR 3/4 - 2007

(Afb. 1) t u s s e n E r m e l o in het w e s t e n en H a t t e m e r b r o e k

p r e g l a c i a a l bepaalt de k e r n van het g e b i e d . Het bestaat

in het o o s t e n , w a a r deze s t u w w a l in de r i c h t i n g van

v o o r n a m e l i j k uit de F o r m a t i e van U r k en de F o r m a t i e

Z w o l l e o n d e r j o n g e r e a f z e t t i n g e n d u i k t . De z w e r f s t e n e n

van P e i z e met relatief v e e l grove en g r i n d r i j k e z a n d e n .

w e r d e n v o o r n a m e l i j k g e z o c h t in en nabij de U l l e r b e r g

Ook de F o r m a t i e van A p p e l s c h a , met de b e k e n d e witte

bij E r m e l o , in en l a n g s het H u l s h o r s t e r z a n d (Afb. 3) ten

z a n d e n , is e r te v i n d e n .

o o s t e n van H a r d e r w i j k en in e e n v o o r m a l i g e z a n d a f g r a ving ten z u i d o o s t e n van 't H a r d e . V o o r t s ben ik op l e g a l e

Op de n o o r d w e s t f l a n k van deze s t u w w a l die ook w e l

en iets m i n d e r l e g a l e wijze bezig g e w e e s t op v e r s c h i l -

W o l d b e r g w o r d t g e n o e m d ligt een g o r d e l van s t u i f z a n d ,

l e n d e d e f e n s i e t e r r e i n e n , op de l e g e r p l a a t s bij O l d e b r o e k

die o n t s t a a n is d o o r l o k a l e v e r s t u i v i n g . O n d e r deze

en in de o m g e v i n g van W e z e p . V e r d e r ben ik actief

s t u i f z a n d g o r d e l en e l d e r s op deze s t u w w a l w o r d e n nog

g e w e e s t in het w a t e r w i n g e b i e d van Z w o l l e v l a k bij deze

r e s t e n v e r w e e r d e k e i l e e m aangetroffen w a a r i n de n o o r -

p l a a t s . De n a d r u k van d e z e z o e k t o c h t e n lag o v e r i g e n s bij

delijke z w e r f s t e n e n zijn a c h t e r g e b l e v e n . Dit m a t e r i a a l

't H a r d e . G e o l o g i e en g e o m o r f o l o g i e van het g e b i e d

op de s t u w w a l doet v e r m o e d e n dat bij latere f a s e s van i j s u i t b r e i d i n g e n e r m o g e l i j k ook ijs heeft g e l e g e n op de e e r d e r g e v o r m d e s t u w w a l l e n . Het is e c h t e r ook m o g e l i j k dat w e te m a k e n h e b b e n met k e i l e e m die a l s z i j m o r e n e zijn afgezet l a n g s het o p g e s t u w d e oude m a t e r i a a l .

Afbeelding 3. Zwerfsteen bij het Hulsthorsterzand.

In e e n v o o r m a l i g e z a n d g r o e v e van de g e m e e n t e H a t t e m en bij g r a a f w e r k z a a m h e d e n ten behoeve van de a a n l e g van de A 5 0 in het begin van de j a r e n 7 0 w a r e n p r a c h t i g e z a n d p r o f i e l e n van o p g e d u w d e z a n d s c h u b b e n te z i e n . D e z e zijn g e v o r m d o n d e r het g e w i c h t van de i j s m a s s a . Ook w a r e n met z a n d g e v u l d e f o s s i e l e v o r s t w i g g e n zichtbaar, o n t s t a a n a l s gevolg van d o o r v o r s t k r i m p onts t a n e b o d e m s c h e u r e n die vijf- of z e s h o e k i g e p o l y g o n e n m a r k e e r d e n van de t o e n m a l i g e s t r u c t u u r b o d e m s . Ook Afbeelding 1. Afbeelding 4.

Stuwwallen veluwe. Bron: Open Universiteit, Heerlen.

Ragundasferolietporfier V o o r de b e s c h r i j v i n g van dit g e b i e d g e b r u i k ik een o u d e g e o l o g i s c h e k a a r t van de Rijks G e o l o g i s c h e Dienst, s c h a a l 1 : 50.000, w a a r v o o r de g e g e v e n s t u s s e n 1923 en 1930 zijn o p g e n o m e n . Het betreft k a a r t b l a d 27 H a t t e m k w a r t b l a d 1 (Afb. 2). H o e w e l e e n a a n t a l g e g e v e n s en b e n a m i n g e n i n m i d d e l s zijn a c h t e r h a a l d , zijn de k l e u r e n en de d e t a i l s van d e z e k a a r t b u i t e n g e w o o n . G e s t u w d

k w a m e n e r w a r v e n s t r u c t u r e n t e v o o r s c h i j n . Dat zijn s e i z o e n g e b o n d e n s m e l t w a t e r a f z e t t i n g e n in s m e l t w a t e r m e r e n . D o o r de t e k t o n i e k van het o p k o m e n d e landijs w a r e n deze afzettingen e n i g s z i n s s c h e e f g e s t e l d en l a n g s b r e u k e n s o m s v e r s c h o v e n . Ten n o o r d w e s t e n van de r e e d s e e r d e r g e n o e m d e g o r d e l van s t u i f z a n d v i n d e n w e e e n brede s t r o o k f l u v i o g l a c i a l e afzettingen die v o o r het b e l a n g r i j k s t e d e e l zijn afgedekt met p o s t g l a c i ale a f z e t t i n g e n , w a a r o n d e r z e e k l e i - a f z e t t i n g e n en v e e n . E e n a n d e r b e k e n d f e n o m e e n zijn de k a m e t e r r a s s e n . Dat zijn ijscontact afzettingen die w e r d e n g e v o r m d in m e r e n Afbeelding 2. Geologische kaart Noord-Veluwe. Bron: Rijks Geologische Dienst, Haarlem.

t u s s e n de s t u w w a l l e n , het a f s m e l t e n d e landijs en de vele d o o d i j s g e b i e d e n . Het grootst b e k e n d e

kameterras

ligt t u s s e n E l s p e e t , U d d e l en G a r d e r e n . L a n g s de n o o r d w e s t e l i j k e s t u w w a l t u s s e n N u n s p e e t en H a t t e m l i g g e n

GRONDBOOR & HAMER NR 3/4 - 2007

81

Afbeelding 5.

m o o i z i e n . O v e r i g e n s zijn ze ook t e r u g te v i n d e n bij o.a.

Vuursteenberg

G o r t e l , E l s p e e t en A p e l d o o r n . V e r m e l d e n s w a a r d i g is dat

Hattem.

het z e k e r g e e n o s a r s of e s k e r s zijn z o a l s deze r u g g e n a a n v a n k e l i j k w e r d e n g e n o e m d op v e r m e l d e g e o l o g i s c h e kaart. E s k e r s zijn afzettingen van grof z a n d en v e e l g r i n d in ijstunnels w a a r v a n hier geen s p r a k e is geweest.

Noordelijke zwerfstenen Een beschrijving van de noordelijke z w e r f s t e n e n , die ik op de N o o r d - V e l u w e gevonden heb, w i l ik g r a a g geven aan de hand van de i n d e l i n g van Z a n d s t r a in 10 g r o e p e n , e n k e l e k l e i n e r e k a m e t e r r a s s e n . De V u u r s t e e n b e r g (Afb.

die de v o o r k e u r heeft boven de g e b i e d s i n d e l i n g die d o o r

5) l a n g s de A 5 0 en de W o e s t e r b e r g ten z u i d w e s t e n van

H e s e m a n n w e r d g e h a n t e e r d . De i n d e l i n g van Z a n d s t r a

Epe zijn m o o i e v o o r b e e l d e n van deze v o o r m a l i g e ter-

geeft m e e r informatie en blijkt beter in staat diverse

rasresten waarvan veel materiaal door erosie inmid-

z w e r f s t e e n g e b i e d e n in N e d e r l a n d van e l k a a r te o n d e r -

d e l s a l w e e r is v e r d w e n e n . V e e l van deze p o s t g l a c i a l e

s c h e i d e n . De v o l g e n d e tien h e r k o m s t g e b i e d e n w o r d e n

c o n t o u r e n w o r d e n e c h t e r aan het oog o n t t r o k k e n d o o r

onderscheiden:

de huidige b o s b e g r o e i i n g . A a n de oostzijde van de

1.

Oost-Balticum

s t u w w a l zijn een a a n t a l p u i n w a a i e r a f z e t t i n g e n w a a r te

2.

Oostzee ten z u i d e n van A l a n d

n e m e n . Deze p u i n w a a i e r a f z e t t i n g e n zijn a f k o m s t i g van

3.

Oostzee nabij S t o c k h o l m

s m e l t w a t e r a f z e t t i n g e n die, na d o o r een natuurlijke bar-

4.

Uppland

r i è r e te zijn g e b r o k e n , grote h o e v e e l h e d e n z a n d en g r i n d

5.

S t o c k h o l m en o m g e v i n g

6.

Dalarna

Afbeelding 6.

7.

S m a l a n d en o m g e v i n g

Uitsnede Bodem-

8.

Bohuslan, Blekinge, Schonen

kaart Veluwe.

9.

Bornholm

Bron: Stiboka,

10. O s l o g e b i e d

Wageningen. Uit het O o s t - B a l t i s c h e gebied (groep 1 en 2) zijn het v o o r a l de r a p a k i v i g e s t e e n t e n die o p v a l l e n . Deze zijn op de V e l u w e niet echt z e l d z a a m . Rode F i n s e r a p a k i v i g r a niet en een A l a n d r a p a k i v i zijn er v o o r b e e l d e n van. Van de m e e r w e s t e l i j k g e l e g e n A l a n d e i l a n d e n en o m g e ving k o m e n de a l g e m e n e rode A l a n d k w a r t s p o r f i e r en A l a n d g r a n i e t p o r f i e r . Ook een fijnkorrelige P r i c k g r a n i e t in brede m i n of m e e r v l a k k e w a a i e r s a c h t e r l i e t e n . Van

met vele biotietaggregaten w e r d e n er g e v o n d e n . Een

deze v e r s c h i j n s e l e n is a l s gevolg van b e b o u w i n g en v e e l

R a g u n d a s f e r o l i e t p o r f i e r (Afb. 4) is voor mij de v e r t e g e n -

a n d e r e m e n s e l i j k e activiteiten d a a r in het l a n d s c h a p

w o o r d i g e r van het m e e s t noordelijk g e l e g e n h e r k o m s t -

n a u w e l i j k s m e e r iets van te z i e n . S l e c h t s g e d e t a i l l e e r d e

gebied, die ik hier v o n d .

b o d e m k a a r t e n (Afb. 6) geven d a a r nog een b e e l d van. GROEP 1 Een a a n t a l van deze p u i w a a i e r a f z e t t i n g e n w e r d e n d o o r

- Rode F i n s e r a p a k i v i g r a n i e t

onze h i s t o r i s c h e v o o r g a n g e r s benut a l s l a n d b o u w g r o n d

- Alandgraniet

v a n w e g e de g u n s t i g e w a t e r h u i s h o u d i n g . Deze m i n e r a a l -

- Alandrapakivi*

a r m e z a n d e n w e r d e n h o n d e r d e n j a r e n lang b e m e s t met

- Alandkwartsporfier*

s c h a p e n m e s t uit de vele V e l u w s e p o t s t a l l e n . In b o d e m -

- Rode A l a n d g r a n i e t p o r f i e r

k u n d i g e t e r m e n staan ze nu b e k e n d a l s hoge b r u i n e

- Prickgraniet*

en z w a r t b r u i n e e n k e e r d g r o n d e n , z o a l s bijvoorbeeld de

- Ragundasferolietporfier

E m s t e r e n k en de H e e r d e r e n k . A l s laatste zijn de vele

- Ratangraniet*

d e k z a n d r u g g e n l a n g s de O o s t - V e l u w e het v e r m e l d e n

GROEP 2

w a a r d . Deze l a a t g l a c i a l e e o l i s c h e afzettingen van jong

- Rode O o s t z e e k w a r t s p o r f i e r

dekzand werden door overwegende Z W - g e o r i ë n t e e r d e w i n d e n g e v o r m d . In de luwte van de s t u w w a l k w a m e n zij tot rust in de v o r m van l a n g g e r e k t e en

aaneengesloten

p a r a b o o l v o r m a c h t i g e z a n d r u g g e n . De K a m p e r k l i p p e n bij H e e r d e en de R e n d e r k l i p p e n bij Epe (Afb. 7) laten dit

Afbeelding 7. Renderklippen Veluwe.

Afbeelding 8. Bruine Oostzeeporfier.

82

GRONDBOOR & H A M E R NR 3/4 - 2007

Uit het M i d d e n - B a l t i c u m (groepen 3 t / m 6) is v o o r a l de

niet v o o r het o p r a p e n l i g g e n . Dit blijkt v o o r a l uit vele

p r o v i n c i e D a l a r n a h o o f d l e v e r a n c i e r van een a a n t a l p o r -

g e s t e e n t e t e l l i n g e n die zijn u i t g e v o e r d . Z w e r f s t e n e n uit

f i e r e n . S a l a g r a n i e t , S t o c k h o l m g r a n i e t en G a r b e r g g r a n i e t

deze o m g e v i n g zijn in deze t e l l i n g e n altijd o n d e r v e r t e -

m e t e e n wat p o r f i e r i s c h a a n d o e n d uiterlijk zijn de e n i g e

g e n w o o r d i g d g e w e e s t of o n t b r a k e n g e h e e l . De r h o m -

g r a n i e t e n uit deze hoek van Z w e d e n . Van S t o c k h o l m is

b e n p o r f i e r e n zijn in deze de m e e s t tot de v e r b e e l d i n g

een fraaie S t o c k h o l m v l e k k e n k w a r t s i e t a f k o m s t i g .

s p r e k e n d e v o n d s t e n , een z w e r f s t e e n uit dit g e b i e d k a n

GROEP 3

de j a r e n h e e n d i v e r s e fraaie v o n d s t e n g e d a a n w a a r o n d e r

- B r u i n e O o s t z e e k w a r t s p o r f i e r * (Afb. 8)

z e l f s een a a n t a l g r o r u d i e t e n uit de o m g e v i n g van O s l o :

in é é n k l a p een hele dag goed m a k e n . Toch zijn e r d o o r

GROEP 4 - Salagraniet*

Afbeelding 10.

- Helleflint van D a n n e m o r a

Grorudiet.

GROEP 5 - Stockholmgraniet* - S t o c k h o l m v l e k k e n k w a r t s i e t (windkanter)* GROEP 6 - Rode Sarnakwartsporfier* - Hedenporfier* - Garberggraniet - R o d e e e r s t e l i n g e n r i j k e v e l d s p a a t p o r f i e r van D a l a r n a - Kallbergetporfier* - Rode Grönklittporfiriet* - R o o d b r u i n e v e l d s p a a t p o r f i e r van D a l a r n a - G r i j s r o d e v e l d s p a a t p o r f i e r van D a l a r n a - I g n i m b r i e t van D a l a r n a GROEP 10 De p r o v i n c i e S m a l a n d (groep 7), het grootste en

- R h o m b e n p o r f i e r (diverse typen)*

m e e s t z u i d o o s t e l i j k g e l e g e n d e e l van Z w e d e n , leverde

- Osloëssexiet

e v e n e e n s een a a n z i e n l i j k a a n t a l p o r f i e r e n . S l e c h t s

- G r o r u d i e t (Afb. 10)

twee typen graniet, een J u n g f r u n g r a n i e t en e e n rode

- Trachitische nefeliensyeniet

V a x j ö g r a n i e t , h e b b e n uit deze s t r e e k de N o o r d - V e l u w e

- Tönsbergiet

bereikt. Uit S c h o n e n (groep 8) k o m t een b a s a l t en uit het

Van de u i t v l o e i i n g s g e s t e e n t e n die niet a l s g i d s g e s t e e n -

P r e c a m b r i u m van het D e e n s e e i l a n d B o r n h o l m (groep 9)

ten w o r d e n a a n g e m e r k t zijn de d i a b a z e n uit d i v e r s e

is een B o r n h o l m s t r e e p g r a n i e t a f k o m s t i g .

voornamelijk Zweedse gebieden ruim vertegenwoordigd.

GROEP 7

w o r d e n a a n g e m e r k t , een z e l d z a m e 27 c m grote d i a b a a s

- Jungfrungraniet

van A l s a r p uit K a l m a r l a n d Z u i d o o s t - Z w e d e n . Deze

E é n d i a b a a s k a n e c h t e r w e l degelijk a l s g i d s g e s t e e n t e

- Rode Vaxjögraniet

d i a b a a s , h e r k e n b a a r a a n de c e n t i m e t e r g r o t e ronde v e l d -

- Emarpporfier*

s p a a t i n s l u i t s e l s o p g e n o m e n uit o m l i g g e n d g e s t e e n t e ,

- Sjögelöporfier

k o m t uit e e n s l e c h t s 5 m grote g a n g . Het g e s t e e n t e

- L ö n n e b e r g a p o r f i e r (Afb. 9)

w e r d na een l a n g e reis nabij 't H a r d e op een b r a n d g a n g

- Högsrumporfier

g e v o n d e n . A l l e g e v o n d e n d i a b a z e n op e e n rij:

- Paskallavikporfier*

- A l s a r p d i a b a a s (Afb. 11)

- Vastervikvlekkengneis

- Asbydiabaas* - Oejediabaas* - Tunadiabaas - Kinnediabaas* Afbeelding 11. Alsarpdiabaas, detail.

Afbeelding 9 Lönnebergaporfier. - Diabaasporfiriet* - Rhombenporfierdiabaas

GROEP 8 - Schonenbasalt

Ook een a a n t a l k e n m e r k e n d e a f z e t t i n g s g e s t e e n t e n

GROEP 9

Z w e d e n h e b b e n op de N o o r d - V e l u w e hun op é é n na

- Bornholmstreepgraniet*

uit

laatste rustplaats gevonden: - S c o l i t h o s z a n d s t e e n * (Afb. 12 en 13)

Z u i d - N o o r w e g e n w o r d t altijd a l s een b i j z o n d e r g e -

- D i p l o c r a t e r i o n (Afb. 14)

bied b e s c h o u w d , o m d a t de v o n d s t e n d a a r u i t m e e s t a l

- Dalazandsteen*

GRONDBOOR & HAMER NR 3/4 - 2007

83

Afbeelding 12.

het b e e l d v a n mijn e i g e n v e r z a m e l i n g o n d e r s t e u n e n . O m

Scolithoszandsteen.

dat b e e l d inzichtelijk te m a k e n heb ik de z w e r f s t e n e n die Van d e r Lijn v e r m e l d d e in zijn a r t i k e l m e t e e n * w e e r g e geven a c h t e r mijn e i g e n v o n d s t e n . Toch is e e n v e r g e l i j k i n g niet h e l e m a a l r e ë e l . Dat k o m t o m d a t , net a l s v a n a n d e r e v i n d p l a a t s e n , z w e r f s t e n e n a l e e u w e n w o r d e n g e r a a p t en g e b r u i k t v o o r de m e e s t u i t e e n l o p e n d e d o e l e i n d e n . Ook nu nog v e r d w i j n e n e r v e e l z w e r f s t e n e n t e r v e r s i e r i n g van t u i n e n e n e r v e n . T u i n c e n t r a v e r k o p e n ze g r a a g p e r k g . De o o r s p r o n k e lijke g r o o t t e v e r d e l i n g is d u s a l l a n g v e r d w e n e n . E n de

Afbeelding 13.

s p o e l i n g w o r d t nog s t e e d s dunner. De enige p l a a t s op de

Scolithoszandsteen,

V e l u w e w a a r ze tot v o o r e e n t i e n t a l j a r e n g e l e d e n nog in redelijke h o e v e e l h e d e n k o n d e n w o r d e n g e r a a p t w a r e n

detail.

de D e f e n s i e s c h i e t t e r r e i n e n v a n het A r t i l l e r i e s c h i e t k a m p t u s s e n de p l a a t s e n 't H a r d e en W e z e p . Die zijn, o m v e i l i g h e i d s r e d e n e n , d o o r e e n betere t e r r e i n a f s l u i t i n g en v e r s c h e r p t t o e z i c h t niet m e e r bereikbaar. De v e r d e l i n g van z w e r f s t e n e n is d u s t e g e n w o o r d i g m a g e r te n o e m e n e n de s t e n e n zijn, z e k e r bovenop de s t u w w a l l e n , g e m i d d e l d o o k a a n m e r k e l i j k k l e i n e r d a n v o n d s t e n uit de n o o r d e l i j k e p r o v i n c i e s van o n s l a n d . Uit de v o n d s t e n van de N o o r d - V e l u w e valt op te m a k e n : - Dat in Z w e d e n de p r o v i n c i e s D a l a r n a en S m a l a n d

Afbeelding 14.

v e r h o u d i n g s g e w i j s de m e e s t e z w e r f s t e n e n leverden,

Diplocraterion.

een b e e l d dat o o k in a n d e r e b e s c h r i j v i n g e n n a a r v o r e n komt. - Dat o n d e r deze z w e r f s t e n e n relatief v e e l porfieren voorkomen. - Dat dit m o g e l i j k is v e r o o r z a a k t d o o r e e n o n b e w u s t s e l e c t i e v e m a n i e r van z o e k e n , m a a r ook het gevolg k a n zijn v a n de s n e l l e r e v e r w e r i n g van g r a n i e t e n in en op de z u r e V e l u w s e b o d e m die m o g e l i j k heeft bijgedragen aan de s c h a a r s t e van d e t e r m i n e e r b a r e

(gids)granieten.

- Dat g r a n i e t e n o.a. d o o r deze v e r w e r i n g m o e i l i j k e r op n a a m te b r e n g e n zijn. V e e l a l z a l d a n e e n gepolijst v l a k e n / o f e e n slijpplaatje bij de d e t e r m i n a t i e nog u i t k o m s t kunnen bieden.

- Tijgerzandsteen* -

Mangsbodarnazandsteen

A l m e t a l zijn w e ook op de V e l u w e s t e e d s m e e r a a n g e w e z e n op t o e v a l l i g e v o n d s t e n en o n t g r o n d i n g e n l a n g s

- Paarse vlekkenzandsteen*

s t u w w a l l e n en in de r a n d z o n e s . Van de a l g e m e n e n o o r d e l i j k e g e s t e e n t e n die e v e n e e n s niet a l s g i d s g e s t e e n t e k u n n e n w o r d e n a a n g e m e r k t v a n w e g e h u n grote e n v e r d e e l d e v e r s p r e i d i n g s g e b i e d e n ,

LITERATUUR

m a a r die w e l op de V e l u w e zijn aangetroffen,

Maarleveld, G.C., 1950.

noemen

we nog:

Iets over de v e r s p r e i d i n g v a n n o o r d e l i j k e

- Noriet

z w e r f s t e n e n op en nabij de s t u w w a l l e n in

- Dioriet*

m i d d e n N e d e r l a n d . G r o n d b o o r & H a m e r 1950,

- Gabbro*

p. 71.

- Apliet*

Van der Lijn, P. 1951. p

- Gneis*

De z w e r f s t e n e n van de V e l u w e .

- Pegmatiet*

G r o n d b o o r & H a m e r , p. 152.

- Amfiboliet*

Van der Kley, K., 1941.

- Orthoklaasgneis

G i d s g e s t e e n t e n v a n het noordelijk d i l u v i u m .

- Helleflint*

Boom, Meppel.

- Myloniet*

Van der Lijn, P., 1973.

- Glimmerschist*

Het k e i e n b o e k (6 d r u k ) . e

Hesemann, J . , 1975.

Ten slotte...

Kristalline Geschiebe der nordischen

A l l e s o v e r z i e n d k u n n e n w e c o n c l u d e r e n dat de z w e r f -

Vereisungen. Geologisches Landesamt

s t e n e n v a n de N o o r d - V e l u w e , ook a l s w e die v e r g e l i j k e n met v o n d s t e n v a n a n d e r e v e r z a m e l a a r s , e e n breed s c a l a aan g e s t e e n t e s o o r t e n uit e e n groot d e e l van S c a n d i n a v i ë

Noordelijke kristallijne gidsgesteenten.

v e r t e g e n w o o r d i g e n . Dit laat z i c h het best v e r g e l i j k e n

Brill, Leiden.

met het a r t i k e l van P. v a n d e r Lijn uit G r o n d b o o r &

84

Nordrhein-Westfalen, Krefeld. Zandstra, J . G . , 1988.

Zandstra, J . G . , 1999.

H a m e r van 1951. In dit a r t i k e l gaf Van d e r Lijn e e n a a n t a l

Platenatlas van noordelijke kristallijne

v o n d s t e n w e e r van d i v e r s e v e r z a m e l a a r s uit die tijd die

gidsgesteenten. Backhuys, Leiden.

GRONDBOOR & HAMER NR 3/4 - 2007