wat ik niet zeggen kan en niet kan schrijven, zal ergens diep in mij toch bij mij blijven www.leeuwenborgh.nl sector
Voor meer informatie: Locatie Sittard Leyenbroekerweg 15 6132 CA Sittard Tel. 088 00 15 435
Educatie BRO027.0908
Locatie Maastricht Sibemaweg 20 6224 DC Maastricht Tel. 088 00 15 397
Nooit te laat !
Nooit te laat !
Teksten en gedichten van deelnemers aan de ‘Lees- en Schrijfcursussen’ bij Leeuwenborgh Opleidingen sector Educatie.
Aangeboden ter gelegenheid van de week van de alfabetisering van 8-13 september 2008.
2
3
Beste lezer, De inhoud van dit boekje is tot stand gekomen tijdens de taallessen. Gestimuleerd door de docenten zijn de deelnemers van de Lees- en Schrijfgroepen aan de slag gegaan. En het resultaat mag er zijn. Op treffende wijze worden gevoelens verwoord. Het is een mengeling geworden van rake, grappige en ontroerende teksten en gedichten. Ze zijn stuk voor stuk de moeite van het lezen waard.
Onderwijs Vroeger moeilijk? Nooit te laat! Een leven lang leren: Leeuwenborgh
Dit boekje laat zien dat je met weínig taal véél kunt zeggen. Lees en geniet!
Docenten Lees- en Schrijfgroepen Leeuwenborgh Opleidingen
Robert Opleidingsmanager Educatie
4
5
Hieronder het resultaat van wat een aantal deelnemers van Lees- en Schrijfgroepen bespraken met elkaar
Waar liep je tegen op in je leven omdat je problemen had met het lezen en schrijven? n
Op mijn werk moest ik constructietekeningen lezen en dat ging niet goed; gelukkig was er een collega die me daar altijd mee hielp.
Hoe is het gekomen? n
n
mee; ik ging dan naar mijn baas en die legde het dan wel uit.
Ik was een oorlogskind; de scholen waren vaker dicht en had je school dan ging vaker de sirene (luchtalarm) en dan moesten we naar de
n
Ik vergeet nooit toen ik voor mijn dochtertje een briefje voor de meester moest schrijven omdat ze ziek was geweest en zij niet naar school had
kelders schuilen. Ook ik was een oorlogskind (= Somalische vrouw van 24 jaar!); toen ik 8
kunnen komen; ik kreeg het niet op papier en mijn dochtertje snapte
jaar was brak de oorlog uit; ik niemand meer van mijn familie; allen zijn
daar helemaal niets van en was heel boos op mij; mijn man was er
omgebracht!
op dat moment niet; ik was zo ongelooflijk wanhopig; nooit zal ik dat
Ik was meisje in een groot gezin en mijn moeder was ziekelijk; ik hoefde
vergeten!
n
n
Op mijn werk moest ik werkopdrachten lezen en daar had ik veel moeite
niet naar school en moest thuis helpen het huishouden draaiend te houden; ik was een 2e moedertje; nu zit ik wel ermee dat ik toen niet
Wat verzon je voor smoes om het verborgen te houden?
naar school ging en daar heb ik nu verschrikkelijk spijt van!
n
n
n
vanaf; blijven ze toch aandringen dan krijgen ze echt oorlog met mij!
Mijn vader zei altijd: leren is voor de jongens en voor de meiden is er het huishouden; en dus was school voor mij als meisje van geen belang.
n
Ik wind er geen doekjes om; ik zeg gelijk dat ik er problemen mee heb, dan hoef ik ook niets verborgen te houden!
Ik had vanaf mijn achtste veel last van een uit de kom schietende heup; ik ging toen ziekenhuis in en uit; dus raakte ik ontzettend achterop
Ik zeg dan dat ik alles mee naar huis neem en daar wijk ik absoluut niet
n
Als ik wist dat ik op het werk de volgende dag iets doen moest op het
in school; bleef zitten en weer zitten en brakkelde zo door mijn
gebied van lezen en schrijven, dan bleef ik die dag gewoon ziek thuis
schoolcarrière heen.
of nam ik een dag verlof op.
n
Ik begon pas vanaf mijn 16e met praten; voor die tijd ging dat niet omdat er grote problemen waren met mijn kaken die niet op elkaar
Wat voel je als je moet lezen of schrijven waar vreemden bij zijn?
sloten; ik heb operatie na operatie gehad en moest daardoor veel tijd
n
Als ik weet dat er een rij achter me staat die me op de vingers kijkt
thuis revalideren; dus van naar school gaan kwam niets, en bovendien
dan krijg ik een rood hoofd, het zweet breekt me uit en ga ik echt
accepteerden andere kinderen mijn handicap niet.
hyperventileren; je gelooft niet wat dat voor stress oplevert, ik ben dan kapot als ik thuis kom; het vreet energie! n
Bij mij slaat het dan gelijk op mijn stembanden; ik begin te bibberen, te stotteren, zeg verkeerde woorden en krijg een totale black-out; ik weet dan echt niets meer.
n
Als ik weet dat ik iets ingevuld moet terugbrengen dan kan ik nachten niet slapen; ook al heb ik iemand gevraagd me te helpen, dan nog!
6
7
Vind je dat de buitenwereld genoeg rekening houdt met je problemen? n n n
Sommigen wel, anderen niet.
Er is geen begrip; en men heeft geen geduld voor je.
Ik merk dat ik erg dubbel ben; vaak hou ik gesprekken zo oppervlakkig mogelijk, dan hoef ik me niet bloot te geven en zal men ook niet achter mijn geheim komen; en eigenlijk zou ik veel liever mezelf willen zijn in die gesprekken!
n
De maatschappij hangt alles teveel op aan diploma’s; heb je geen diploma’s dan word je gelijk in het hokje gestopt van: niet intelligent;
Bauer Frans Bauer Hij gaat trouwen Mariska wordt de bruid Leuk voor hem Heel fijn Proficiat Jolanda
terwijl er zoveel meer andere en veel belangrijker zaken zijn en in die dingen doen we vaak de intelligentie nog dingen voor; en wat betreft lezen en schrijven: geef ons de kans, gegarandeerd: we maken er iets van! n
Ik ben migrant, en ik voel precies wat Nederlandse mensen voelen die problemen hebben met lezen en schrijven; ook ik schaam met ontzettend en doe nu mijn stinkende best om het te leren.
Vissen Mijn vissen Ze zijn prachtig Blub – blup – blup – blup Eén vis verdronk Da’s raar Jammer
Aldus: Suad, Petra, Paul, Soudia, Rinus en Herman. Nikki Dus . . . zo vinden ook wij: het is NOOIT TE LAAT . . . om met leren van het Lezen en Schrijven te beginnen.
Kanaries Zijn leuk Een leuke hobby Maar ook veel werk Heel veel werk Wel leuk Leuk???? Wilfried
8
9
Nico Is gek Op sterke rum Rum is heel lekker Niet voor Nico Pak koffie Beter! Nico’s groep
Het Hondje is Gek op zijn Baasje en zijn baasje Is helemaal gek Op zijn Hondje
Abdeslam
School School werk Ga naar school Om daar te werken Da’s mijn werk Heel fijn School
Jan
Jolanda
Fortuna Is Fortuna Fortuna heeft gewonnen Hoera – hoera – hoera – hoera Fortuna is blij Blij – blij Gefeliciteerd
Poezen Mijn poezen Echte leuke poezen Liggen op de bank Alweer te slapen Hele dagen Verslapen Ze!
Abdeslam
10
Wc-papier Afgelopen zondag Werd niet gespeeld Afgelast vanwege brandend wc-papier Wie heeft gewonnen? Wc papier!!! Hoera!
Jolanda
11
Winkelen Schoenen kopen Eerst goed passen En daarna rekening betalen Dan schoenen inlopen. Pijn lijden Au! Sophia & Nikki
Zoon! Mijn troon! Mijn geweldige kroon! Altijd vol goede moed! Hij geeft kracht! Dat nooit ... verwacht! Sophia
Voorlezen mooi verhaal voor kleinzoons klas De kinderen waren enthousiast Nooit gedacht Applaus!!! Sophia
12
Nooit te laat 1 Op het werk krijgen we een boekje, dat één keer per maand uitkomt. Het is een boekje om er een goed idee in te zetten. Of iets over je hobby. Of een foto van een mooi moment op het werk. Een collega van een ander bedrijf zag het een keer liggen. Toen vroeg hij aan mij: “Je weet dat ik één keer in het jaar naar Ghana ga. Zou het niet kunnen om in het boekje te vragen om kleren op te halen voor de arme kinderen in Ghana?” Ik zei: “Ik zal vragen of ze een stukje hierover in het boekje willen zetten”. Toen ik dat aan de persoon vroeg, die daar over ging, zei die: “Dat doen we niet. Het boekje is alleen voor mensen van ons bedrijf”. Ik zei: Die man werkt toch ook bij ons. Je kunt toch een stukje schrijven om te vragen of mensen kleren willen meenemen naar het werk. Ik wil ze wel ophalen op het kantoor. En ze dan bij die collega brengen”. Hij zei: “Nee.” Ik zei: “Dan zal ik het toch nog eens aan de baas vragen. Het is toch ook nog voor een goed doel.” Na een uur belde de man van het boekje mij opeens op. Hij zei: “Ik heb het voorgelegd. Het is goed maar je moet wel die kleren iedere week komen ophalen.”
13
Dat was goed nieuws. Maar ik denk dat hij het helemaal niet had voorgelegd, maar dat hij knijp had gekregen dat ik naar de baas zou toestappen. Mijn collega was hartstikke gelukkig toen ik het hem vertelde. Maar ik heb het geweten. Toch blijf ik het heel graag doen. Voor het doen van goede dingen is het nooit te laat! Hendrik
Nooit te laat 3 Het is nooit te laat om te leren. Het is nooit te laat om werk te zoeken. Het is nooit te laat om vrede in de wereld te maken. Het is nooit te laat om kinderen te krijgen. Het is nooit te laat om kinderen goed op te voeden. Het is nooit te laat om als ze je auto hebben gestolen, naar de politie te gaan. Het is nooit te laat om als je problemen hebt, met iemand te praten. Mohamed
Nooit te laat 2 Ik ben het eigenlijk zat om iedere keer allerlei rotzooi en puin op te ruimen. Daarom heb ik aan mijn baas gevraagd of ik cursus kan volgen. Om te leren met machines om te kunnen gaan. Maar de baas zegt dat ik te oud ben om te leren. Vandaag ben ik bij de bijeenkomst geweest van de vakbond FNV. Ik heb mijn probleem voorgelegd. Ze zeiden tegen mij: Voor je eigen bestwil. Het is nooit te laat om cursus te volgen. Eli
14
Nooit te laat 4 Het is nooit te laat om eens aan mijzelf te denken. Ik sta namelijk altijd voor anderen klaar. Ik weet het niet waarvoor ik denk, dat ik altijd voor iedereen daar moet zijn om te helpen. Het is mij nooit teveel om mensen te helpen of te steunen. Maar als ik hulp nodig heb dan is er niemand die ik kan vragen. Of ze zeggen dat ze geen tijd voor me hebben. Dus is het tijd om eens aan mezelf te denken. Dus om een keer nee te zeggen tegen die mensen die ook niets voor mij willen doen is het nooit te laat! Sophia
15
Nooit te laat 5 Het is nooit te laat om thuis alles eens op een rijtje te zetten. Om mijn dochter te steunen om ze op school goed te laten leren. Want het leren van haar gaat niet goed. Ze is er veel te laks mee. Maar ze komt er zelf een keer achter. Dus wil ik mijn dochter zeggen: Meid, het is nooit te laat om je best te doen met leren! Bert
Nooit te laat 6 Het is nooit te laat om overal vrede in de wereld te brengen. Als we het nieuws opzetten zien we dat er overal oorlogen zijn. Het is nooit te laat dat de mensen zich eens samen volwassen opstellen. Ook in Afghanistan. Daar zie je dat Nederlandse soldaten aan het schieten zijn. Terwijl ze er eigenlijk zijn om huizen te bouwen en steden op te zetten. Verder zie je ook veel geweld in het Midden-Oosten. En ook veel mensen die in slechte omstandigheden leven. Maar ook dichter bij huis, hier in Nederland, is er erg veel geweld. En alles om maar één ding: Als ikke het maar beter heeft dan de ander. Als de wereldleiders zich eens anders opstelden, ging het overal veel beter. Maar voordat ze dat doen, zullen ze eerst eens goed naar elkaar moeten luisteren. En rekening met elkaar moeten houden. En daarvoor is het nooit te laat. Jo
16
17
Roken Is slecht Slecht voor gezondheid De gezondheid gaat achteruit Roken is lekker Het smaakt Mij
Snelwandelen Tien kilometer Dat is ver Ben moe Kapot! Henny
Wilfried
Mijn fietstocht Fietsen is een van mijn hobby’s. Daarom heb ik mee gedaan aan de Jumbo fietsdag. Ik heb dit samen met mijn man en kennissen gedaan. Wij zijn ’s morgens rond 10 uur gestart. Voor het vertrek kregen wij een goed gevuld lunchpakket. De tocht was 50 km lang. Het weer viel iets tegen. Het was kil, de zon liet zich bijna niet zien en het waaide. Om half 4 waren we weer terug. Moe maar voldaan. Alles bij elkaar was het best een leuke dag. 18
Bertha
Bobby Mijn hond Ik loop graag Bobby niet Dikzak! Ruud
Fietsen Fijne hobby Doe ik graag Band lek Balen Sandor
19
Lassen Doe ik Is mijn werk Las veel Tig!
Het is nooit te laat om te leren computeren
Paul
want het is
Shoppen Ik wandel Door de stad Winkels kijken fijn!
een geweldig
Corrie
TV TV - kijken Nieuws reclame film Lekker rustig Ontspannend! Johan
20
communicatiemiddel
Pascal
21
Aat aal aap aat aal aap aat aan aat aal aat aap aan aat aan aap aan aal aan aat aap aan aat aal aal aat aat aat aap aan aal aal aat eer een eet een aap aan een sst een aal eet een aas aat eet aan een aal eet een aas een aas een aar aan een een aap eet een een een aap een aal aan een aas eet aat eet een aal een aap eet een aar een aal eet een aas eef eef eet eef eet een aal eet aat een aal een aal een aal aan een aas een aal aan een aas aan een eef aan aat eef aan aat aan een aap eef aan aat aan een aap aan een een aap eef aat aan aas aal aat eet aar aan eet aap aas eef eet aal eef een aar oog een oog een oog aan een een oog een oog een een oog een oog oog gr grr st sst oom oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oom aan een oog oom eet oom aat oom aat eet een aal mmm oom aat mmm eet oog aat eet oom aan eet oom aat eenoog aan een een oog aan een aas oom aan een oom aan een oog aan een aar
Reizen Reizen fijn Reizen fijn rust Reizen fijn rust plezier Terug Richard
Groen De groenvoorziening Graven in tuinen Planten in grond zetten Mooi Jack
Teun
Oranje Het voetbal Hup Holland hup Nederland wint van Italië Oranjefeest Eugène
22
23
Motor Mooi weer Veel kilometers rijden Met vrienden samen onderweg Yamaha Ton
Op mijn 49 jaar ging ik weer naar school. Maar ik vond het wel eng om weer naar school te gaan. Ik wou weer leren schrijven en lezen. Toen ik dat kon, ging de wereld open voor mij. Want ik kan een boek lezen in de zomer op het strand! Lizette
Les Wil leren Lezen en schrijven Ik wil vooruit komen Geen hulp vragen Fijn om te leren Nooit klaar Af!
Vandaag ben ik de zolder op gegaan. Op de zolder vond ik een mooie foto van mij. Ik nam die foto mee naar school. De juf vond die foto grappig. De juf vroeg hoe oud was ik op die foto. Ik was pas 14 jaar. Nu ben ik 60 jaar. En zit ik weer op school!
Carolien, Teun, Chrit, Jef
Margriet
Het is nooit te laat om te leren. Ik vind het heel fijn dat ik de Nederlandse taal mag leren omdat ik dat vroeger nooit kon doen. Ik was niet snel genoeg met lezen en schrijven. 24
Ria
25
Het is een zwoele zomeravond Waar er nog veel meer van komen Want het is zomer Maar ik vind er geen donder aan Dus zet ik maar een lekker muziekje aan Het is romantische muziek van Julio Iglesias, Spaanse muziek om bij weg te dromen Ja, het is heel ontspannend Het is de hoogste tijd om naar bed te gaan
Het is nooit te laat om te gaan leren, want na jaren onzeker te zijn voor bepaalde dingen zoals lezen en schrijven, kan ik nu zelf mijn eigen brieven invullen en mijn eigen administratie bijhouden. Daar hoef ik mijn eigen kinderen niet meer mee lastig te vallen. Corne
Het is een zwoele zomeravond We genieten lekker van de spa De spa is heel lekker en fris Maar wel heel bubbelig De tuin is heel mooi verlicht De avond is alweer voorbij Het is een zwoele zomeravond Ik zit in een stoel in de tuin Het boek dat ik zit te lezen is erg spannend Het boek is erg dik dus meer van die dagen zijn gewenst Het is een erg mooi boek De film van het boek zal zeer spannend worden Ik hoop dat hij snel gemaakt wordt Groep woensdagavond
26
Het is nooit te laat om opnieuw te beginnen. Want je bent jong en je wilt wat. Want achter de geraniums kan je nog altijd zitten. Lekker genieten van het leven, genieten van je kids, de natuur. Geniet van elke dag, voordat je het weet is het voorbij. Gusta
Het is nooit te laat om hulp te halen om te leren lezen, schrijven, rekenen of computeren. Je kunt een opleiding volgen overdag of avond. Na de zomervakantie zijn er weer plaatsen vrij of je wordt op een lijst geplaatst voor als er een plaats vrij komt. Mieke
27
Het is nooit te laat om te leren, want ik heb een bepaalde achterstand met leren, vandaar dat ik weer naar school ga om mijn leren weer op te pakken. Nou ik ben weer aan het leren en ik vind dat ik goed vooruit ga.
Italie Vakantie Sardinie Dorp is mooi Is veel te zien Boot
Ignacia Ignacia
Een groot concert van HUUB ADRiAENS. Hij trad op in Maastricht. Iedereen kwam kijken naar hem. Hij zong het mooie lied ‘tranen van geluk’. Toen hij klaar was met zijn optreden, gaf hij iedereen een handtekening. Je mocht ook met hem op de foto. Toen ging hij weer terug naar huis. Ik heb me nog nooit zo geamuseerd als met het concert van Huub Adriaens. Ik zeg nogmaals: HET IS NOOIT TE LAAT OM NAAR HET CONCERT VAN HUUB ADRIAENS TE GAAN.
Thuiszorg Deze tijd Is heel moeilijk Hulp in de huishouding Ondankbaar Mieke
Emily
Bruiloft Kost veel Papa betaalt wel Ik ben haar kwijt Dochter Corne
28
29
Rood De roos Een mooie bloem Maar niet voor lang Verwelkt
Gas Gas water Gas water buis Gas water buis klemmen Loodgietersbedrijf
Guusje
Ria
Hond Hond poes Hond poes koe Hond poes koe paard Beestenboel
Grond Grond mallen Grond mallen persen Grond mallen persen oven Tegels
Els
Pierre
Vis Vis planten grind Vis planten grind kikker Vijver
Ketting Ketting ring Ketting ring oorbel Ketting ring oorbel armband Sieraad
Miep
30
Catrien
31
Tuinbank Tuinbank tuintafel Tuinbank tuintafel tuinstoel Tuinbank tuintafel tuinstoel ligstoel Vakantiehuisje
Landen Landen Spanje Landen Spanje Frankrijk Landen Spanje Frankrijk België Touringcarchauffeur Corne
Klien
Computer Computer tafels Computer tafel stoelen Computer tafel stoelen bureau Lokaal
Boot Boot dek Boot dek stuur Boot dek stuur bolder Binnenschip Hendrik
Jes
32
Vlaai Vlaai taart Vlaai taart wafels Vlaai taart wafels koekjes Gebak
Motorrijden Toeren met de motor Geluid en vrijheid Eifel, Ardennen Luxemburg
Nick
Maurice
33
Ik hou van mijn werk Mijn baas is goed voor mij En hij heeft ook geen last van mij Ik doe mijn best Ik praat met iedereen Iedereen vindt mij leuk En hier op school zijn ook allemaal goede mensen Ze vragen: hoe is ‘t met Aicha? Ik zeg: goed En de dag is om Tot de andere dag Ik kan niet goed lezen en schrijven Nu heb ik toch wat geleerd door jullie en door mijn klasgenoten die mij steunen Aicha
Ik ben geboren als kind uit een kermisfamilie. En zo gauw ik wist wat een dubbeltje was, stond ik op de draaimolen en moest ik meehelpen. Ik had geen tijd om naar school te gaan. Er bestonden in die tijd nog geen rijdende scholen. Op een keer vond ik een Donald Duck. Plaatjes kijken; ik had het gauw uit en wilde weten wat ze vertelden. Ik was blij dat mijn moeder het me voorleesde. Bij een marktmeester (iemand die de plaatsen aanwijst op het kermisplein) ben ik een maand op vakantie geweest. Zijn vrouw was onderwijzeres en zij heeft me leren spellen. Op de kermis vroeg ik aan de kinderen voor Donald Duckjes en voor elk boekje gaf ik ze een vrijkaartje. Mijn jongere broertjes hebben het lezen op een rijdende school geleerd. Toen ik getrouwd was ging ik zelf de kermis op. Op de kermis moest ik inschrijven om daar te staan. Mijn vader schreef dan een voorbeeld dat ik over kon schrijven en hoe ik zo’n formulier moest invullen. Ik heb wat rode hoofdjes gehad, als ik moest zeggen dat ik zelf niet kon schrijven en lezen. Ik dacht dat je in een schooltje terecht kwam met allemaal kleine kinderen en dan schaam je je eigen dood. Als ik had geweten dat het zó ging, was ik er veertig jaar eerder aan begonnen. Frans
34
35
Kijk Fiets weg Hij zat nog Aan de railing vast Gauw aangifte doen Een gedoe Potverdorie
Duif Doffer duivin Vliegen samen uit Zij vliegen een uur Ze komen terug Komen in Thuis
Groep P.
C. en H.
Paard Paarden zijn Heel mooie dieren Maar een dure hobby En veel werk elke dag Grazen in de wei Ze kunnen springen Rond kijken Speels
Koffie Ja graag Nee geen suiker Eet jij ook vlaai Nee geen vlaai Wel koek Lekker M. en Fr.
T. en F.
36
37
Wij Zijn naar Berlijn geweest Met de vrouw met Het vliegtuig en Snel weer Terug
Het Paard van Louis was ziek De dierenarts heeft hem In laten slapen Heel erg Jammer
Anoniem
Theo
Ik Heb boeken Gekapt voor orgel Het speelde erg mooi Het was leuk Het was Goed Frans
Koffie Ja graag Melk en suiker? Nee zonder suiker Wat wil je er graag bij eten Nee ik wil geen eten bij koffie Wat wil je dan eigenlijk graag? Mohamed
De Duiven vliegen Samen uit het Hok. Zij gaan samen Naar binnen drinken En lekker Eten Hans
38
39
