NIEUWSBRIEF WEDERZIJDS - HERFST 2013 redactie: Ingrid Deij en Rob Emous

NIEUWSBRIEF WEDERZIJDS - HERFST 2013 redactie: Ingrid Deij en Rob Emous

De herfst is een seizoen van opgloeiende kleuren, van afsterven en vallen. Het zijn niet alleen de prachtig verkleurde bladeren die vallen, ook de vruchten en zaden vallen. Het is verbazend om te zien hoe verschillend al die zaden zijn. Uit ieder van die zaden kan weer een nieuwe plant ontstaan. Zo zien we het geheim van de natuur: ze heeft veel sterven nodig om tot nieuw leven te komen, zoals Goethe het formuleerde. Dat leidt tot de vraag: Welke zaden laten wij zelf na, als we sterven? Welk nieuw leven zal er uit voortkomen?

Van de bestuurstafel Hélène Henselmans

Regionale workshops Dit najaar organiseert het bestuur van Wederzijds regionale workshops in Drenthe (Emmen) en Brabant (Veldhoven) De workshops hebben de titel : “Verzorgen van de stervende en de gestorvene” en worden verzorgd door Rob en Ina Emous, antroposofisch verpleegkundigen. Meer informatie hierover is te vinden in deze Nieuwsbrief.

Verdiepingsdag Ten behoeve van de leden van de klankgroep en het bestuur is er een verdiepingsdag georganiseerd. Deze zal eind oktober plaatsvinden. Centraal thema van de dag is de vraag: “Als ik serieus neem dat ik sterfelijk ben, wat vraagt het leven (of de dood) dan van mij?” In de middag zullen we onze gestorvenen herdenken.

Ontwikkelingen rond het initiatief ‘Van Betekenis’ In januari verscheen op de website van Agora (www.palliatief.nl) een manifest onder de titel “Van betekenis tot het einde” Hierin wordt gepleit voor een andere kijk op de laatste levensfase, waarbij meer wordt uitgegaan van waarden als vertrouwen, betrokkenheid en wederkerigheid. Stichting Agora in Bunnik is het onafhankelijk en landelijk kenniscentrum en ondersteuningspunt voor palliatieve zorg. Als bestuur van Wederzijds hebben we onze adhesie aan dit manifest betuigd en dat resulteerde in een uitnodiging om ons als ‘stakeholder’ bij dit initiatief aan te sluiten. Zo waren twee leden van ons bestuur met de andere stakeholders op 29 augustus in Bunnik aanwezig bij de bijeenkomst, die als doel had kennis te maken met vertegenwoordigers van alle organisaties die de beweging Van Betekenis tot het einde ondersteunen, en om de mogelijkheden tot samenwerking te onderzoeken. Voorzitter van de dag was Clemence Ross, voormalig staatssecretaris van V.W.S., met o.a. de palliatieve zorg in haar portefeuille; sinds 1 oktober 2013 is zij voorzitter van Agora. Voor het initiatief Van Betekenis is gekozen voor een netwerkstructuur, waarbij de kern wordt gevormd door de initiatoren van de beweging, met daarom heen twee schillen, de stakeholders, waarvan Wederzijds er dus één is, en de steunbetuigers (belangstellenden). Tijdens deze bijeenkomst werd een filmpje vertoond om te laten zien waar Agora en de andere coalitie-partners voor staan. Dit filmpje staat inmiddels op youtube. Verderop in deze Nieuwsbrief vindt u meer hierover. Gedurende de gehele bijeenkomst werd er volop en met plezier genetwerkt en informatie uitgewisseld. Voor de bestuursleden van Wederzijds was het een waardevolle dag om te laten zien waar Wederzijds voor staat en te vernemen waar iedereen mee bezig is en waar uitwisseling kan gaan plaatsvinden.

Ontwikkelingen op de website van Wederzijds De thema’s die voor Wederzijds van belang zijn staan in een rijtje op onze website. Het is ons plan om bij deze themalijst artikelen en leestips op te nemen. Dat proces vraagt natuurlijk veel tijd en aandacht. Er is een start gemaakt met het plaatsen van een aantal artikelen in pdf, die we warm in uw belangstelling aanbevelen:

• • • • • •

Innerlijke ontwikkeling en kanker – Matthias Girke Gezichtspunten rondom thanatopraxie – Ingrid Deij Pastorale zorg voor ouderen – Bastiaan Baan Sacramenten rondom het overlijden – Arie Boogert Koeling met graszoden bij overledenen – Marijcke van Hasselt De 40-dagentijd – ritmische geheimen rond het sterven – Marijcke van Hasselt

‘Verzorgen van de stervende en de gestorvene’ Workshop in Drenthe en Noord-Brabant

Als vervolg op haar landelijke conferenties organiseert Stichting Wederzijds in Drenthe en Noord-Brabant een workshop over de verzorging van de stervende en de gestorvene. Centrale thema’s van de workshop zijn: de zorg in de laatste levensfase, het geven van de laatste zorg aan de gestorvene en het opbaren van de gestorvene. Inhoud Er zal worden ingegaan op de antroposofische uitgangspunten en therapeutische mogelijkheden. Wat kun je doen en hoe ga je te werk? Wat heeft de stervende nodig? Wat is voor de gestorvene van belang? Wat is het specifieke van de antroposofische zorg in relatie tot de reguliere zorg? Naast de theorie zal vooral de praktijk worden belicht: er zal onder meer een voetinwrijving gedemonstreerd worden; daarnaast wordt getoond hoe je een gestorvene kunt opbaren. Tijdens deze workshop willen wij ook graag ervaringen uitwisselen. Doelgroep Mantelzorgers, professionals, vrijwilligers en geïnteresseerden. Bekendheid met de antroposofie of de Christengemeenschap is niet nodig. Begeleiding Ina en Rob Emous, antroposofisch verpleegkundigen De beide workshops zijn van 14 - 17 uur, de kosten bedragen !35,00. Datum en plaats: 13 november: workshop in Emmen, Vrije School De Stroeten, Stroetweg 10, 7812 BA Emmen 20 november: workshop in Veldhoven (bij Eindhoven), Michaelkerk, Dorpsstraat 122, 5504 HL Veldhoven

Opgave: via [email protected]. Na betaling van !35,00 op giro 39.04.20.751 t.n.v. Stichting Wederzijds te Schalkwijk, o.v.v. workshop Drenthe, dan wel workshop Brabant, is uw opgave definitief. (IBAN code: NL28 TRIO 0390 4207 51 en BIC code: TRIO NL 2U). Restitutie van de kosten is niet mogelijk.

In memoriam Arie Boogert Ingrid Deij Op 4 september 2013 is Arie Boogert, geestelijke in De Christengemeenschap, overleden. Hij werd op 26 januari 1933 in Bandoeng (Java) geboren. Hij werkte als geestelijke - tot zijn emeritaat in 2004 - in Hamburg, Rotterdam, Den Haag, Zeist, Sydney, Denver en Boston. Hij schreef een reeks boeken over voor Wederzijds centrale thema’s, uitgekomen bij Uitgeverij Christofoor: 'Bij het sterven van kinderen' (1981), 'Altijd scheiding, altijd weer begroeten - over het sacrament van de stervenswijding' (1991), ‘Over het voorgeboortelijke leven’ (1987), ‘Ouderdom, een vruchtbaar perspectief’ (1990), ‘Ons Voorland, Rudolf Steiner over het leven na dit leven’ (2000),’ Onze doden’ (1992), en ‘Met de doden leven’ (2009). Bij het lezen van boeken van Arie Boogert valt steeds weer op, hoe zorgvuldig en tegelijk vrijlatend hij de geestelijke inzichten van Rudolf Steiner onder woorden brengt. Hij geeft daarmee ons als lezers de ruimte om deze inzichten te leren kennen. Vele onderwerpen, waarvoor stichting Wederzijds zich inzet, zijn juist door Arie Boogert voor het Nederlandse taalgebied ontsloten – het Duits is immers niet voor iedereen toegankelijk. Hij geeft ook aan, per thema geordend, waar in het grote oeuvre van Steiner de besproken inzichten te vinden zijn. Tegelijk plaatst hij bij deze inhouden vaak Nederlandse gedichten, om de stemming van geestelijke openheid en inlevingsvermogen in de ziel, die karakteristiek zijn voor de antroposofie, op te roepen. Nog vorig jaar heeft hij meegewerkt aan het publiceren van het artikel ‘Sacramenten rondom het overlijden’, dat sindsdien op onze website te vinden is. Hij is nu binnengegaan in de wereld van de geest, waarmee hij zich levenslang zo intens verbonden heeft. Wij zijn hem dankbaar voor zijn niet-aflatende inzet voor mensen, in dienst van De Christengemeenschap en de antroposofie.

GEDENKSTONDEN Met medewerking van de Euritmiegroep Amsterdam •

Amsterdam, 28 oktober, 20.15 – 21.30 uur (inloop v.a. 20.00 uur) Ita Wegmanhuis, Weteringschans 74 Aanwezigen kunnen een gedicht of kort verhaal inbrengen, bijdrage s.v.p. tevoren melden bij Victor van den Berg, 020-6946229

Met medewerking van de Euritmiegroep Den Haag •

Zeist, 28 oktober, 20.00 uur Zonnehuis Rafaëlzaal, Utrechtseweg 96

•

Den Haag, 1 november, 20.15 uur Academie voor Euritmie, Riouwstraat 1

•

Breda, 2 november, 19.30 uur ‘Liefdelicht – Lichtliefde’ Rudolf Steinerschool, Minckelersstraat 27

•

Rotterdam, 4 november, 20.00 uur Huize Thomas, Grieksestraat 18

Herdenkingsstonde vanuit de AViN in Zeeland en De Christengemeenschap in Zeeland •

Middelburg, 5 november, 19.45 uur Koepoortstraat 6. Bijdragen aan het programma vóór 20 oktober melden: [email protected], of [email protected]

Gedenkstonde voor alle gestorvenen in Vlaanderen •

Gent, België, 10 november, 16 uur Toneelzaal R. Steinerschool, Kasteellaan 54 Euritmie Gia van den Akker, met cellobegeleiding Bijdrage 5 euro, steunbijdrage welkom, jongeren tot 18 jaar gratis. Op verzoek kunnen de namen van de personen, die overleden zijn tussen 1 november 2012 en 31 oktober 2013, voorgedragen worden. Gelieve de namen bekend te maken per brief, aan Hélène Steyaert p/a AViB-BIB-Lousbergkaai,44--/9000 GENT.

Allerzielenviering •

Eindhoven, 2 november, 18 tot 21 uur Begraafplaats De Oude Toren, Baffinlaan, zie www.doeat.nl

Lezingen, vieringen en een workshop in gemeenten van De Christengemeenschap •

Arnhem, Brugstraat 5, 6811 MB Arnhem Zondag 27 oktober 11.20 – 12. 00 uur

Inleiding over de kinder-begrafenis door Marie-Hélène van Tol Voor overleden kinderen tot 14 jaar is in de Christengemeenschap een aparte cultische handeling. Deze is drieledig gevormd en vraagt vanuit drie geestelijke gebieden steun voor de achterblijvenden. Eveneens wordt de blik gericht op de weg die de ziel van het kind gaat. •

Alkmaar, Lukaskerk, Oude Kanaaldijk 9/11, 1825 AT Koedijk Woensdag 30 oktober, aanvang 20.00 uur

Hoe willen wij leven met gestorvenen, ook met hen die bij hun leven verbonden waren met onze gemeenschap? Kunnen wij dit überhaupt en welke betekenis zou dit kunnen hebben? Op deze avond zal Karel-Jan Tolsma een inleiding houden over de betekenis van een band met de gestorvenen. Verder zal er ruimte zijn voor gesprek en het stellen van vragen. Om 21.15 uur volgt er een cultische dagsluiting. •

Amsterdam, Andrieskerk, A.J.Ernststraat 869, 1081 HL Amsterdam Zaterdag 2 november, 16.00-17.00 uur

In samenspraak met de waakgroep heeft de jaarlijkse activiteit rondom het sterven in november dit jaar niet de vorm van een lezing, maar die van een 'viering voor de gestorvenen' met poëzie en muziek in de gemeentezaal en tot slot een dagsluiting aan het altaar. Ieder die op deze middag wil stilstaan bij geliefde of wellicht ook onbekende gestorvenen is hartelijk welkom. •

Antwerpen, Johanneshoeve, Hendrik Consciencelaan 107, 2640 Mortsel zaterdag 2 en zondagmiddag 3 november 2013

De Waakgroep en de Tuingroep van de Gemeente Antwerpen zijn bezig met het realiseren van een Gedenktuin bij de Johanneshoeve. Marc Schepens (architect), die hierbij betrokken is, zal een workshop leiden over "omstulping denken", waar het maken van een urne toe uitnodigt. Belangstellenden voor deze workshop kunnen zich aanmelden via het telefoonnr 0032 (0)3 457 75 50 (aanmelden kan tot zondag 27 oktober 2013). •

Leeuwarden, Droevendal 9, 8911 KK Leeuwarden Zaterdag 2 november, 12.00 uur

‘Omzorgen van het sterven en de gestorvenen’ Op deze zaterdag zal, na de Mensenwijdingsdienst (10.30 u), een bijeenkomst worden gehouden die geheel gewijd is aan de gebeurtenissen rond het sterven: stervensbegeleiding en het sacrament van de stervenswijding; opbaring; uitvaart; verzorgen van de verhouding tot de gestorvenen. Inhoudelijke bijdragen, gesprek, gezamenlijke lichte lunch. •

Den Haag, Thomaskerk, Groot Hertoginnelaan 2, 2517 EG Zondag 3 november, ± 11.15 uur

‘Bijna-dood-ervaringen’ door Adam Ricketts De afgelopen 20 à 30 jaar werd er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de oorzaak van bijna-doodervaringen. De uitkomst van deze onderzoeken stelt ons in staat om de traditionele wetenschappelijke overtuigingen vanuit een nieuwe benadering te bezien. Het idee dat het bewustzijn, het denken, waarnemen, voelen en willen van de mens veroorzaakt wordt door het fysiek lichaam komt in het nauw en nieuwe vragen ontstaan. Bijvoorbeeld: als het lichaam ons bewustzijn niet veroorzaakt, wat dan wel? •

Eindhoven, Michaelkerk, Dorpsstraat 122, 5504 HL Veldhoven Zondag 3 november, 11.45 uur

Gedenkochtend voor de gestorvenen. We gedenken in het bijzonder twee gemeenteleden die dit jaar zijn overleden. Louise Vettenburg zal een verhaal vertellen en het geheel wordt omlijst door muziek, een paar gedichten en een spreuk.

•

Groningen, kerkgebouw van De Christengemeenschap, Lauwersstraat 3, Groningen donderdag 7 november, 19.30 uur

Het leven kent vele overgangsmomenten, momenten van transformatie. Vanouds zijn deze momenten omzorgd door rituelen: het zijn de momenten dat we het meest gevoelig en ontvankelijk zijn. Het sterven is het laatste overgangsmoment van het aardeleven: het einde van het leven in de aardegemeenschap en het begin van het zich vinden in de geestgemeenschap. Op deze avond kijken we naar de rituelen rondom het sterven zoals we die in De Christengemeenschap ter beschikking hebben en de betekenis die ze kunnen hebben voor de stervenden/gestorvenen en de mensen om hen heen. Leeuwarden, Droevendal 9, 8911 KK Leeuwarden Zondag 10 november, 12.00 uur De gemeenschap en de gestorvenen Wanneer een mens op aarde sterft, zijn we in eerste instantie geneigd te kijken naar dat wat we verloren hebben: een ouder, partner, kind, vriend of vriendin hier op aarde. Maar we mogen ook kijken naar dat wat we geschonken krijgen: een verwant aan de andere zijde van het bestaan. Op deze middag kunnen we kijken naar hetgeen we als individu en als gemeenschap kunnen betekenen voor de gestorvenen, en wat zij kunnen betekenen voor de mensengemeenschap op aarde. •

Overige initiatieven Twee lezingen in Eindhoven, Novaliscollege, Sterrenlaan 16, van 20-22 uur •

31 oktober: HET LEVENSEINDE IN DEZE TIJD Lezing door Ton van Osch, antroposofisch arts.

•

12 november: DE DOOD ALS VRIEND? Lezing door Myriam Driesens, geestelijke in De Christengemeenschap

De bijdrage bedraagt voor de eerste lezing 5 Euro en voor de tweede 6 Euro, inclusief consumptie. Info: Henk Verboom [email protected] of 06-15054471

Der Tod und das Ich des Menschen vierde conferentie over stervenscultuur Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft 15. – 17. November, Goetheanum, Dornach, Zwitserland Uit de aankondiging: “Dit jaar willen we vanuit verschillende aspecten naar het ik van de mens kijken, in samenhang met de dood als de grootste gebeurtenis in het mensenleven. Dit thema nodigt uit om op zoek te gaan naar inzicht in de verhouding tussen het mensen-ik en het Christus-ik. In zijn boek ‘Die Weihnachtstagung als Zeitenwende’ sluit Rudolf Grosse († 1994) aan bij Rudolf Steiner’s inzicht, hoe het onsterfelijke Christus-ik gedurende drie jaar in een mensen-ik in een sterfelijk lichaam moest leven, lijden en sterven. « Als Christus-ik in het doodsproces te staan en het daardoor te doordringen met leven, zodat de dood tot het ware leven werd, dat is wat op Golgotha is gebeurd, het geheim van het nieuwe sterven, de opstanding. » Als je de opvatting deelt dat het ik in de mens onsterfelijk is, dan volgt hieruit, dat dit onsterfelijke bij de dood een opstanding voltrekt. De individualiteit, de entelechie, verdwijnt niet op het moment dat je sterft, maar hij zal in het bestaan na de dood verdere stappen zetten, onder de hoede van Christus en onder leiding van geestelijke helpers, de hiërarchieeën. Grote kunstenaars zoals o.m. Matthias Grünewald hebben dit kunnen weergeven. Er is rond deze conferentie een excursie naar zijn ‘Isenheimer Altar’ in Colmar gepland voor deelnemers aan deze conferentie. Informatie en aanmelding, zie: https://www.goetheanum.org/Tagung-zur-Sterbekultur.5157.0.html

Wat doet het doormaken van een ernstige ziekte eigenlijk met je? Ingrid Deij Als geestelijk verzorger in een hospice heb ik jarenlang van dichtbij mogen meemaken, door welke processen mensen heen kunnen gaan bij een ernstige ziekte. Elisabeth Kübler Ross (psychiater) was de eerste die haar aandacht richtte op wat stervenden meemaken. Zij ontdekte bepaalde zieleprocessen waar mensen met een ongeneeslijke ziekte doorheen gaan, die zij benoemde als de vijf stervensfasen. Aanvankelijk dringt de ziekte zich nog niet zo aan je op, je weet wel dat je ziek bent maar je kunt hem nog negeren – de fase van het ontkennen. Een tijd later kun je er niet meer omheen, dan ga je de strijd met de ziekte aan – uit woede over de ziekte. Daarna volgt de fase waarin je met de ziekte probeert te onderhandelen – ‘als ik nou stop met roken, word ik wel weer beter’. Als ook dat blijkt niet te werken, raakt men in een zware beleving van onmacht – depressie. Als je daar geleidelijk doorheen komt, kun je de ziekte en wat zij met zich meebrengt, aanvaarden – acceptatie. Deze vijf stervensfasen zijn algemeen bekend geworden, waarbij wel geconstateerd is dat deze processen ook tegelijk kunnen verlopen. Het ene proces hoeft niet afgerond te zijn voordat het volgende begint. Overigens is deze reeks processen in de ziel ook bij het verwerken van grote biografische tegenslagen te herkennen. In de praktijk van het hospice zag ik mensen soms nog verdere innerlijke stappen zetten, zonder dat ik zelf begrippen vond om ze te duiden. Daarom was ik erg blij toen me een artikel toegestuurd werd uit ‘Der Merkurstab’, een blad in Duitsland, waarin een antroposofisch oncoloog uiteenzet wat kanker innerlijk bij mensen teweeg kan brengen. De auteur, Matthias Girke, brengt deze processen op een herkenbare en inzichtelijke manier in verband met de inwijdingsweg, zoals Rudolf Steiner die heeft beschreven in ‘De weg tot inzicht in hogere werelden’ (GA 10). Hij beschrijft ook hoe deze processen vanuit de ziel genezend kunnen doorwerken tot in de levenskrachten en het fysieke lichaam. Buitengewoon interessant. Daarom heb ik het artikel voor onze website vertaald, zodat het voor meer mensen toegankelijk wordt. U vindt het artikel via de volgende link: Innerlijke ontwikkeling en kanker, Matthias Girke.pdf

ACTUEEL Coalitie Van Betekenis tot het einde ‘Praat erover!’ Veel mensen vinden het lastig om in gesprek te gaan over het levenseinde en de wensen en mogelijkheden daar omheen. Daarom heeft de coalitie ‘Van Betekenis tot het einde’ het initiatief genomen om een film te maken om zo’n gesprek op gang te kunnen brengen. De film is te vinden via: http://youtu.be/rTJcE7zlKOs. Sterven hoort, net als geboren worden, bij het leven. Het is net zo alledaags. Het overkomt ons allemaal. Laten we ons overvallen als de tijd daar is, of krijgt het onderwerp al eerder een plaats in onze gesprekken en in ons leven? Met die vragen houdt de beweging 'Van Betekenis tot het einde' zich bezig. Als mensen eerder nadenken over hoe ze willen léven tot het einde, geeft dat rust in de stervensfase. Ook hun naasten en de zorgaanbieders spreken over meer kwaliteit van leven, omdat de zorg zoveel mogelijk kan worden afgestemd op individuele wensen. Van beide kanten kan men dan veel meer van betekenis zijn voor elkaar, tot het einde toe. Dit filmpje is bedoeld om gesprekken over je eigen levenseinde op gang te brengen. Het is een initiatief van de coalitie Van Betekenis tot het einde. Deze coalitie wil een maatschappelijke beweging in gang zetten waardoor een levenseinde - zoals een ieder zich dat persoonlijk wenst - beter binnen bereik komt. Kijk ook op www.vanbetekenis.info voor meer informatie.

Donateurs gezocht Om een initiatief als Wederzijds gestalte te geven is geld nodig, warm schenkgeld, uit jaarlijkse bijdragen, donaties en andere giften. Heel belangrijk is daarbij een kring van donateurs, die het werk van Wederzijds regelmatig ondersteunen. Vanzelfsprekend is iedere bijdrage is welkom! Wilt u donateur worden, meld u dan aan bij het secretariaat via [email protected] Vermeld u daarbij uw naam, adres, postcode en woonplaats,telefoongegevens en uw mailadres. U kunt uw bijdrage storten op rekening 39.04.20.751 bij de Triodosbank t.n.v. Stichting Wederzijds te Schalkwijk (IBAN code: NL28 TRIO 0390 4207 51 en BIC code: TRIO NL 2U). Stichting Wederzijds is ingeschreven bij de K.v.K. onder nr. 30267938 en is door de belastingdienst aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling, waardoor schenkingen (in Nederland) fiscaal aftrekbaar zijn; wij informeren u daar graag over.

Broederhand Gerard Reijngoud !"#$%&'())&*++,&(-#)#&("*&-.&))#&./)0&"#&1)$),/+#$&(++,&("*&#")2+#$&0)#$)#3&--0&#")'&"#&$)&(+'&("*$),)&-24)5"#46& 7)'&5-)/$)& +/%-8& ("*& -.#")9(& 4):-,)#& (),$)#& "#&))#& -#:)0)#$&/+#$6& ;+'& /)),$)&-#%3& <-)& ))#& 2)#%3&-2& ')& 09##)#& /)5)#& =-+/%& <"*& ("/3& 5+#& +#$),)& 2)#%)#& +8<+#0)/"*0& "%6& 1+'99,/"*03& *)& >1?@A/"$2++'%B<+.3& *)& 0),03& *)& 5+0-,4+#"%+'")& 5),+#$),'& #")'6& C++,&$++,& 4++'& <)'&--0& #")'& -26&1))&<)'&4++'&-2&$)&0+..),3&$)&+9'-4+,+4)3&$)&:+00),3&$")& %.)B"+/)& 2+,0'0--.2+#3&$)& %B<-)#2+0),3&$)&'+#$+,'%&)#&$)&$-0'),3&<)'&5),',-9($)&+$,)%&(++,++#&*)&$)&B-2.9'),&5--,&="*#& DE6EEE&02&:)9,'&'-)5),',-9('3&$+'&.,)''"4)&'9"#B)#',92&2)'&$")&++,$"4)&5,-9(6&F#&4+&=-&2++,&$--,6& & G-)#& ("*& <"),& 0(+2)#& (-#)#& 5-#$)#& ("*& ))#& 0/9%%)#2+#& $")& +//)%& 0-#H& $)& :+$0+2),3&$)&0)90)#3&$)&(B&A&*)&0-#&<)'&=-&4)0&#")'&5),="##)#&-8& <"*& ("%'&),& ))#& .+%%)#$& +#'(--,$& -.6& 7"*& :)4-#& )#& :"##)#& II#& $+4& 0/"0')& <)'& '9%%)#& -#%6& 7"*&5-)/$)&8)"//--%&++#&"#& ()/0)& .-%"'")&("*&-#%& :)5-#$)#6&F#& '"*$)#%& $)& 0-88")&4+8&<"*&-#%3&+/%&("*&),&-2&5,-)4)#3&+$,)%*)%&5--,&<)'&-#$),<-9$&5+#&$)& +9'-3&))#&:)',-9(:+,)&<-5)#"),3&))#&%'90+$--,3&%B<"/$),%6&F#&$+'&#")'&+//))#H& ))#& /)00),)& J<"#))%3& ))#& .,"2+& ,)%'+9,+#'& 5/+0& -5),& $)& ;9"'%)& 4,)#%3& $)& :)%')& %/+4),& 9"'& $)& %',))06& G9%%)#& <)'& & ,).+,),)#& 5+#& $)& $+04-')#3& <)'& ++#%/9"')#& 5+#& $)& (+%2+B<"#)& )#& $,-4),& 5),=-,4$)& <"*& -#:)'++/$& -#=)& "#')4,+'")6&& 7"*& 5-#$& <)'& /)90& )#& ("*& (+,)#& ),& :/"*& 2))6& 7)),/"*03& =-K#& ()4:),)"$),& +/%& *)& ),4)#%&#")9(&0-2'&(-#)#6&L"*#& 2))$)#0)#$)&(),0%'"*/&5")/&--0&-#=)&:9,)#& -.& )#& #+& $)& 0/9%& :"*& -#%& ,)#-5)),$)& <"*& <9#& 5),-9$),$)& '-"/)'6& & ML-& 0,"*4& "0& 2"*#&0/+#')#&+/'"*$N3&=)"&<"*6& ?"*&="*#&"#2"$$)/%&'())&*++,&5),$),&)#&/)=)#&'-'&-#=)&%B<,"0&"#&$)&0,+#'&$+'&<"*&-5),/)$)#&"%6&O+#0),666&<"*&(+%&#-4&4))#& PQ&*++,6& & R+&S &"%&<"*&5),<9"%$&#++,&))#&./)0&(++,&
& #

& #

!"#$"%&'()"*"# V$+&W),<+,$'&

&&&&&&&W"*&="*'&4)/"*0&))#&0-,,)/&"#&$)&4,-#$& & & &&&&&&&)#&:)="4&-2&"#&--4%')#&-.&')&%'++#6&& &&&&&&&;)&%'"//)&')0)#)#&="*#&2"*&#")'&-#'4++#6& & & &&&&&&&1")'%&"%&-#2-4)/"*06&7+,%5),=)4)/$&%'-#$& &&&&&&&"#&J<)8,)#%&.X,+2"$)&))#&0,9"0&2)'&4,++#3& &&&&&&&)#&))#&$")&#+&2"//)##"+&<)'&5-#$& & =++"$)&),5+#6&Y'&?),$&+5-#$3&<)'&(),$&$+4& -5),&$)&1"*/%',--06&S&G-'&<"*&$)&-B<')#$&=+4& $+'&="B<&$)&0")2./+#'&9"'&$)&0-,,)/&(-#$6&

& &

&

RECENT VERSCHENEN BOEKEN Ingrid Deij

Hoe de kleine engel op aarde kwam (orig. Duits ‘Die Erdenreise des kleinen Engels’ van Hilda Herklotz´, vertaling door Els Ijsselmuiden, met nieuwe illustraties van Janneke Rosenbrand) ISBN 978-90-820376-0-9 Er was eens een kleine engel die alles wat er in de hemel is, gezien had. Daarom keek hij maar eens tussen de wolken door of er verderop misschien ook nog iets was. ‘Oh’, riep hij opeens, ‘Wat is dat daar beneden dat zo groot en donker is?’ Zo begint een van de mooiste prentenboeken die onlangs is uitgekomen. De kleine engel mag nog niet naar beneden, hij moet geduld hebben tot de aarde is ingericht. Maar dan komt de dag waar op de grote engel zegt: ‘Ja, nu mag je naar beneden toe. Maar als je op aarde wilt zijn, kun je geen engel blijven, dan moet je een mensenkind worden. Geef mij je vleugels maar, ik bewaar ze voor je tot je terugkomt.’ De dieren op aarde verwachten het grote wonder. De leeuw, de olifant, het paard, de beer, de vogels en de vissen, de kleine diertjes die op de grond kruipen, allemaal komen zij samen en eindelijk zien ze het wonder: een klein kindje ‘dat over de brug van licht was gekomen.’ Ook de mensen verwachten het kindje en geven het een naam. En het kind groeide op en ‘hield veel van de mensen en van de aarde en de dieren.’ Het boek eindigt zo: “Op een dag zal het kind zich zijn vleugels weer herinneren en weten, dat het die bij de grote engel heeft achtergelaten. Dan zal het ook weer weten, dat het eens terug zal gaan.” Voor de meeste jonge kinderen is dit een waarheid die zij ‘weten’. Geen twijfel, geen vragen, die komen pas later. Veel volwassenen zijn dit ‘weten’ kwijt. En hebben veel twijfels en veel vragen. Wat zou het fijn zijn om op momenten van groot verdriet een vonkje van dit ‘weten’ te kunnen voelen. Het boek kan besteld worden via www.uitgeverijaandetijd.nl en via de boekhandel.

Na dit leven - Eben Alexander ISBN 978 94 005019 04

Een bijzondere schikking van het lot: een neuro-wetenschapper die door een intensieve bijna-dood-ervaring heen gaat. Eben Alexander gaf al vijftien jaar les in de neurochirurgie toen hij een bijna-doodervaring kreeg na een zeldzame vorm van hersenvlies-ontsteking. Zeven dagen lang was hij hersendood, tot hij onverwacht uit zijn diepe coma ontwaakte. Wat hij zich kan herinneren uit die tijd staat voor altijd in zijn geheugen gegrift: hij is ervan overtuigd geraakt dat er leven is na de dood. De ervaring heeft hem èn zijn wereldbeeld diepgaand veranderd. Wanneer je op youtube zoekt op zijn naam, kun je filmpjes vinden met interviews – opvallend zijn de rust en de liefde die van hem uitgaan. Het voorwoord bij de Nederlandse vertaling werd geschreven door Pim van Lommel, de Nederlandse cardioloog die baanbrekend onderzoek deed naar bijna-dood-ervaringen.

Wat gebeurt er als je dood gaat? – Hans Stolp ISBN 978-90-202-0876-4

‘Als je sterft, begin je aan een nieuwe levensweg, die je zal omvormen tot een stralend lichtwezen’ – zo luidt het opschrift op de achterkant van dit boek. Hans Stolp beschrijft in opeenvolgende hoofdstukken door welke sferen en engelrijken in de geestelijke wereld we na onze dood heengaan (en later ook weer teruggaan), totdat we weer op aarde incarneren. Hij baseert zich daarbij op wat Rudolf Steiner, verspreid over vele voordrachten, hierover heeft gezegd, maar geeft dit weer in eigen bewoordingen. Daarbij legt hij ook zijn eigen accenten. Het gaat om een veelomvattende inhoud die vrij compact is weergegeven – echt een boek om steeds weer een stukje van op te nemen, tot de beelden je vertrouwd zijn geworden.