Nieuwsbrief Herfst 2014

Bomenstichting Zutphen

en omstreken

Nieuwsbrief

Herfst 2014 ✧

Beste donateurs en belangstellenden, Vanaf het vorige jaar heeft de Bomenstichting Zutphen de organisatie van Boomfeestdag van de Gemeente overgenomen en hebben we in samenwerking met de Kaardebol, een klas van de Prins Clausschool en de Groenklas van de Praktijkschool een Kersenbomenlaantje aangeplant bij de "Pluktuin". Dit jaar was het doel van de Boomfeestdag om met de zesde klas van de Vrije school "De Zwaan" en wederom de "Groenleerlingen" bomen te planten in het nieuw ontstane gedeelte van het Wijnhofpark waar de Berkel haar meer meanderende stroom heeft herkregen. Het was dan ook een vreemde gewaarwording om op de ochtend van deze belangrijke dag zo rond zevenen gebeld te worden met de mededeling dat: "alle (tot die dag vast opgekuilde) bomen zijn gestolen!", terwijl je weet dat over iets meer dan een uur een paar schoolklassen met docenten, een wethouder, een verteller van "het Bijenlint", een Buurtgemeenschap met warme chocolademelk en koffie, en nogal wat andere genodigden klaar zullen staan om op feestelijke wijze deze taak te gaan verrichten...... Uiteindelijk zijn de bomen "geruisloos" in plaats van uit de kuil vanaf de aanhangwagens in de grond gekomen dankzij een fantastische samenwerking met de gemeente, de aannemer en de inderhaast opgetrommelde boomkweker. Naast onze normale werkzaamheden als het mee-beoordelen van kapaanvragen, deden zich ook dit jaar helaas weer een aantal noodkap-situaties voor waaronder twijfel-gevallen; Jeroen Philppona schrijft over zo'n situatie waar het de Italiaanse populieren aan de Schimmelpennicklaan betreft. Momenteel denkt de Bomenstichting met de Gemeente mee over de handhaving en de aanplant van bomen en "groen" in de projecten: "Rivier in de Stad", de Mars, Helbergen, het Ecologisch Stadspark, "compensatie-bomen" van de Halvemaanstraat, deelname aan de vakgroep "Groen Erfgoed" en "de diagonaal Pelikaanstraat - Kostverlorentunnel". Het afgelopen jaar is de gemeentelijke Groenatlas vastgesteld, waarvan de consequenties nadere verfijning en verduidelijking behoeven. We hebben afscheid genomen van de welwillend, groen-positief ingestelde wethouder Hans la Rose en hopen nu op een goede samenwerking met de nieuwe wethouder mevrouw Coby Pennings; met haar heeft op 17 oktober ons eerste kennismakingsgesprek plaatsgevonden. De Boomgaard aan het Bongerdspad is op weg om de officiële "Historische Status" te verkrijgen; daar zal Alize Korf haar verhaal over vertellen in deze Nieuwsbrief. Paul Koopman, één van de initiatiefnemers bij het oprichten van de Bomenstichting Zutphen, is om persoonlijke redenen helaas uit het bestuur teruggetreden. We zijn met Paul en Trudy in september een dag op landgoed Twickel geweest, om hem hartelijk te danken voor zijn enorme betrokkenheid en geweldig waardevolle inzet. Tenslotte nodigen wij u gaarne uit voor een excursie naar Rhederoord op zondag 8 februari 2015 (zie de volgende pagina). Wij wensen u een gloedvolle Herfst en veel plezier bij het lezen van "ons" Bomen - Nieuws,

Hanna Scholte Voorzitter bestuur Bomenstichting Zutphen e.o.

1 / 16

Bomenstichting Zutphen e.o. Nieuwsbrief herfst 2014

Winterse bomenwandeling langs de Veluwezoom Bomenstichting Zutphen e.o. nodigt haar donateurs uit voo r een bijzondere bomenwandeling op zondag 8 februari 2015 a.s. We willen u kennis laten maken met de grote verscheidenheid aan bomen langs de Veluwezoom. Hier zijn monumentale exemplaren van vele boomsoorten te bewonderen. Door de gunstige ligging aan de zuidoostzijde van de Veluwe en de goede bodems bereiken bomen hier bijzondere afmetingen. We bezoeken het landgoed Rhederoord met bijzondere groepen van de enorme mammoetboom (Sequoiadendron giganteum) en nootkacipressen (Cupressus nootkatensis) maar ook prachtige eiken, (bruine) beuken, esdoorns, tamme kastanjes etc. in een fraai park in de Engelse landschapsstijl. We zullen aandacht besteden aan de herkenning van boomsoorten aan de hand van knoppen, schors en andere kenmerken. De wandeling wordt geleid door twee ervaren bomenkenners, onze bestuursleden Rob Weimer en Jeroen Philippona. Vertrek: zondag 8 februari 2015 om 12:00 uur vanaf de parkeerplaats aan de Kanonsdijk / Oude Kanonsdijk in De Hoven. Zie kaartje. Vanwege de afstand tot Rheden reizen we per auto. Om het aantal auto’s te beperken stellen we voor om te verzamelen om 11:45 uur op de parkeerplaats en zoveel mogelijk samen te rijden. Afstand tot Kasteel Rhederoord, Parkweg 19 in De Steeg 17,2 km, ± 19 minuten. Terugkeer: uiterlijk 16.00 uur. Denk aan: goede schoenen, warme kleding en enig proviand! Kosten: vrijwillige bijdrage € 2,00 per persoon ter vergoeding van de chauffeurs. Opgave per mail: gerdien14@ hetnet.nl of telefonisch (0575) 540982. Geeft u svp aan met hoeveel personen u komt en of u uw auto ter beschikking wilt stellen voor meerijden, dan wel graag wilt meerijden met anderen.

2 / 16


Paardenkastanjebloedingsziekte een sluipmoordenaar We hebben in Nederland, zoals de meeste lezers wel zullen weten, twee soorten kastanjes, de tamme kastanje en de paardenkastanje. De soorten behoren echter tot verschillende families. Voor de paardenkastanje is dat de Zeepboomfamilie (Sapindaceae) en voor de tamme kastanje de Napjesdragersfamilie (Fagaceae).

ziekte te bestrijden. Extra verraderlijk is dat bomen soms aan de buitenzijde lijken te zijn genezen, terwijl binnen in de boom nog bacteriën actief zijn.

In Nederland woekert op paardenkastanje (Aesculus) sinds 2002 een ernstige ziekte, de kastanjebloedingsziekte. De ziekte komt niet voor bij de tamme kastanje (Castanea sativa), die heeft van deze ziekte dus geen last. De kastanjebloedingsziekte is te herkennen aan roestbruine tot zwarte vlekken, bloedingen en bastscheuren. De ziekte kan de kastanje binnendringen via allerlei verwondingen en vermeerdert zich vervolgens in de bast. Dit kan leiden tot het plaatselijk afsterven van het bastweefsel op de stam, waarbij roodbruine vloeistof naar buiten lekt. De kastanjebloedingsziekte kan de sapstroom naar de wortels sterk verminderen, waardoor de kastanje kan sterven. In 2006 werd duidelijk dat de ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Pseudomonas syringae pv aesculi. Tot op heden is geen middel gevonden om de De kastanjebloedingsziekte breidt zich steeds verder uit. Bestaande aantastingen worden erger, en ook nieuw aangeplante bomen vertonen soms al vrij snel ziekteverschijnselen. Alle Aesculus-soorten blijken vatbaar te zijn voor de ziekte. Wel zijn er verschillen, bij sommige soorten zien we meer bloedingsplekken en loslatend bastweefsel, terwijl andere soorten vooral te kampen krijgen met taksterfte. Na verloop van tijd kunnen delen van de boom breukgevaarlijk worden. Soms gaat het proces heel snel, maar meestal duurt het enkele jaren voordat de boom geheel afsterft en gerooid moet worden. Geadviseerd wordt om rondom kastanjebomen geen werkzaamheden uit te voeren die verwondingen kunnen veroorzaken, zodat maaischade kan worden voorkomen. Tijdens het snoeien moet na elke boom het gereedschap ontsmet worden. Dit zorgt er voor dat de volgende gezonde boom niet met de ziekmakende bacterie besmet wordt. Aangetaste bomen kunnen het 3 / 16


beste gerooid worden, zeker als ze gevaarlijk voor de omgeving worden. De aangetaste delen van de boom moeten worden vernietigd, daarvoor is verbranding de meest effectieve methode. In Zutphen en Warnsveld hebben we helaas, net als in veel andere gemeenten, een groot aantal kastanjebomen aan de ziekte verloren. Op de Bergkampweg, Braamkamp, De Nutteler, Frederikseplein, IJsselkade, Kerkpad, Lunetteplein, Martinetsingel, Molengracht, Ooijerweg, Ramshof, Rijkenhage en verschillen andere lokaties in de hele stad zijn al veel aangetaste bomen gerooid. Op de ’s Gravenhof en de Groenmarkt zijn de bomen nog aanwezig, maar deze kastanjes worden wel steeds zieker, dus hun dagen zijn jammer genoeg ook geteld.

Volgens Jitze Kopinga, onderzoeker bij Wageningen-UR zullen er op korte termijn nog geen gezonde paardenkastanjes op de markt komen, waardoor terughoudendheid bij het aanplanten van kastanjebomen wordt aangeraden. Via selectie van bomen op de kwekerijen zal uiteindelijk een aantal varianten ontstaan die bestand zijn tegen deze ernstige aantasting. Met deze nieuwe cultivars zal in de toekomst zeker een nieuw kastanjebestand kunnen worden aangeplant.

Rob Weimer

Wortelopdruk, een door ontwerpers veroorzaakt probleem! Wortelopdruk!!! De term heeft een zeer negatieve klank, iedereen heeft namelijk wel eens een uitglijer gemaakt of op zijn minst op een erg hobbelig fietspad gefietst, waar de verharding was “opgedrukt” door de wortels van de begeleidende bomen. De uitdrukking “wortelopdruk” is dan ook bijna een beschuldiging aan het adres van de boom. Wat we echter meestal vergeten is het feit dat wij mensen en meer specifiek de stedenbouwkundig ontwerpers en planners van boombeplantingen, trottoirs en ander verhardingen de werkelijke veroorzakers zijn. Er wordt op grote schaal gezondigd tegen het principe dat bomen in volwassen staat, zeker de “grote jongens” van de zgn. eerste klasse, eiken, beuken, platanen enz., niet voldoende de ruimte krijgen en dan hebben we het over de ondergrondse ruimte. In nieuwe wegprofielen die vaak uit zwaar verdicht humusloos straatzand bestaan heeft geen boom het naar zijn of haar zin. Stedenbouwkundigen maken een “mooi plan” op de tekentafel en laten de rest over aan de arme beheerders van deze en volgende generaties. Die kunnen dan vervolgens niet anders dan de boom nog meer plagen door het snoeien van wortels of het opwerpen van barrières, die verticaal in de grond geplaatst worden, waar de wortels niet doorheen kunnen. Ook het machinaal wegfrezen van de wortels langs fietspaden wordt veel gedaan om alles maar zo netjes mogelijk te houden. De professionals weten al jaren hoe het moet en in sommige gemeenten gebeurt dat ook, maar de hoge kosten die een grote groeiplaats of plantlocatie met zich meebrengt, zijn vaak het struikelblok.

4 / 16


Een mooi voorbeeld waar het wel heel goed gedaan werd, is te zien op de Houtmarkt in Zutphen, waar drie tulpenbomen (Liriodendron tulipifera) in zeer ruime gaten zijn geplant en voorzien van goed doorwortelbare grond, maar dat kostte dan ook rond € 90.000,Er zijn natuurlijk verschillende technische oplossingen voor als het probleem er eenmaal is. Hier volgen er een paar in volgorde van duurzaamheid: •

Er kan gekozen worden voor wortelsnoei, maar meestal is dat een tijdelijke oplossing, omdat een vitale boom opnieuw op zoek zal gaan naar water en voeding en zodoende binnen enkele jaren opnieuw “aangepakt” moet worden.

•

Vergroting van de boomspiegel is, als daar ruimte voor is een mogelijkheid en dat is al beter dan wortelsnoei, maar als daarbij geen ondergrondse groeiplaatsverbeteringen worden doorgevoerd is dat ook geen lange termijn oplossing.

•

Een nog betere methode is het onder de “overlast gevende” wortels wegzuigen van de grond, waardoor de wortels kunnen zakken en na het aanvullen met speciale bomengrond die, de druk beter kan weerstaan, kan de verharding weer keurig op haar plaats worden gelegd. Kabels en leidingen worden hierbij niet beschadigd. Op deze manier wordt een nieuwe groeiplaats ingericht met veel meer doorwortelbare m2 per boom. Hierdoor hebben de bomen de komende jaren weer voldoende doorwortelbare ruimte en wordt opdruk van de verharding door wortels voorkomen.

•

De beste, maar ook meteen de duurste oplossing is het aanbrengen van een dubbel niveau met behulp van betonnen of kunststof steunen, waarbij het substraat waar de boomwortels in groeien, een paar decimeter lager ligt en de druk van de bestrating en het verkeer door de steunen wordt opgevangen.

De Gemeente Apeldoorn heeft in de binnenstad een dergelijke constructie gemaakt, waarin de inlandse eiken nu een goede groei laten zien. Gemeenten en andere bomenbezitters passen deze methode echter nog te weinig toe vanwege de hoge kosten. Op de lange termijn, als herstraten en veel ander halve maatregelen door toepassing van deze methode voorkomen kunnen worden, zou het wel eens goedkoper kunnen blijken te zijn. Ik hoop dat uit het bovenstaande duidelijk is geworden, dat de oorzaak van de wortelopdruk ligt in het niet beschikbaar zijn van voldoende m2 diep doorwortelbaar bodemprofiel.

Rob Weimer

5 / 16


Kapaanvragen, de Bomenstichting en de gemeente Zutphen De controle door de Bomenstichting van de kapaanvragen die door de gemeente Zutphen zijn ontvangen, verloopt goed. We krijgen van de gemeente meestal tijdig de juiste informatie en de lijntjes met de ambtenaren zijn vrij kort. Alle aanvragen worden beoordeeld en er wordt een advies geschreven, waarin aangegeven wordt wat ons standpunt is, of we akkoord gaan of niet en in de meeste gevallen komen in het advies de te nemen maatregelen en de eventuele herplantplicht aan de orde. Door het op 1 mei 2014 in werking treden van de nieuwe “Bomenverordening Gemeente Zutphen”, zijn er niet meer zoveel aanvragen geweest als toen de oude vergunning nog van kracht was. In de huidige verordening zijn veel bomen vrijgesteld, waardoor er voor die bomen geen aanvraag voor velling gedaan hoeft te worden. Bij vergunningen die wel aangevraagd worden, gaat het soms om grote bomen en ook regelmatig over complete boombestanden die in straten staan die gerenoveerd moeten worden. Voorbeelden daarvan zijn de herinrichting van de Lintelostraat en de Van de Capellenlaan. Als het niet anders kan gaat de Bomenstichting akkoord, maar we vragen in bijna alle gevallen om het opleggen van een juiste herplantplicht. In alle gevallen gaat er een vrijblijvend advies naar de gemeente. Doordat er een goede verstandhouding is met de voor de uitvoering van de Bomenverordening verantwoordelijke medewerkers van gemeente Zutphen, wordt de Bomenstichting regelmatig uitgenodigd voor deelneming aan een bomenschouw van bomen, in eigendom van de gemeente. Men wil dan graag, voordat er een besluit tot aanvraag van een kapvergunning genomen wordt, weten welk advies er van de Bomenstichting zal komen als de aanvraag wordt ingediend.

Gedane zaken 1. Tussen 1 januari 2013 en 30 juli 2014 heeft het bestuur van de Bomenstichting 52 adviezen voor de gemeente opgesteld; 2. Er zijn over speciale herinrichtingsplannen, waarbij bomen moesten worden verwijderd, een of meer bijeenkomsten met een werkgroep geweest, waarin de Bomenstichting haar advies mondeling kon uitbrengen en toelichten. Voorbeelden zijn de herinrichtingen van De Mars, de Van de Capellenlaan, sportterrein Helbergen, Halvemaanstraat en IJsselkade (Groenmarkt); 3. Door overleg in het veld werd in enkele gevallen voorkomen dat er een aanvraag werd ingediend en een advies moest worden geschreven. Voor de gemeente en voor de Bomenstichting is dat een makkelijke en papierarme handelwijze die mensuren bespaart. Dit is gedaan bij de Rudolf Steinerlaan, Oude Bornhof, Oranjelaan Warnsveld, Lunettestraat (jeugdgevangenis), Loöer Enkweg en De Moesmaten; 4. In sommige gevallen was het volgens de gemeente noodzakelijk een zgn. “noodkap” uit te voeren, wanneer tijdens een Visual Tree Assessment (VTA), een ernstig gebrek aan een boom werd geconstateerd en moest worden overgegaan tot onmiddellijke velling. Daarvoor bestaat een verkorte telefonische procedure met meestal ook een telefonische melding aan de Bomenstichting. De gebeurtenis wordt dan achteraf vastgelegd en gemeld. Dit gebeurde met een linde aan de Berkelkade, een kastanje bij de Hanzehof en zeer recent ook bij de Hanzehof met enkele acacia’s die in de lengte waren opgescheurd en waardoor een gevaarlijke situatie was ontstaan; 5. Verder zijn er natuurlijk gevallen van overmacht, bv. door windworp, storm- en bliksem, waarbij de boom, indien nodig door de brandweer van de weg gehaald werd, al of niet met behulp van aannemers en of de gemeentelijke buitendienst. Daarvan hoort de Bomenstichting pas achteraf.

Rob Weimer

6 / 16


Boomfeestdag Wij van het Praktijkonderwijs in Zutphen helpen al een aantal jaren bij het organiseren van boomfeestdag. Wij hebben op school zeven richtingen waaruit leerlingen kunnen kiezen. Dit zijn; bouw, magazijn-logistiek, detail, horeca, zorg, techniek en groen. Ik ben zelf praktijkdocent groen en ben van mening dat praktijk buiten school moet gebeuren en daarom is het planten van bomen bij het boomfeestdag een prachtige ervaring voor onze leerlingen. Leerlingen van onze school van de afdeling groen hebben in hun opleiding de competentie “boomplanten” zitten. Hoe mooi is het als ze dit samen met leerlingen van het basisonderwijs kunnen doen. Ook is het mooi om achteraf het groeiproces te volgen. Zo hopen wij dat er meer respect voor het groen ontstaat. Andere afdelingen van onze school werken ook veel buiten de school om zo veel mogelijk ervaringen op te doen in de praktijk. Veder hoop ik dat wij op deze wijze nog veel kunnen betekenen voor de gemeenschap in Zutphen en dat het groen zo her en der nog weelderig kan groeien en bloeien, ondanks de vele bezuinigingen in het groen.

Henri Bulten, Praktijkdocent groen www.praktijkonderwijszutphen.nl

In het bos Bosbessen blozen een welkom met verdikte stelen. Beuken wachten met hun lichtste groen. Het eikeblad gaat zo vallen, het fluistert, het ritselt onder je strompelvoet, prevelt vaarwel rond je stok. Bloed weigert vingers en voeten te voeden. matglas groeit op je ogen. Het rook hier als de wereld, nu smaakt het bitter in je oude mond. Zon rijt het bos open, licht wijst naar de grond. Daar ga je neer, en het bos staat ruisend te zwaaien daar boven. Anna Enquist

Gemeentelijk monumentaal groen in Zutphen? Een status is wording… Na het herstel van de boomgaard van Lijsen aan het Bongerdspad in 2012 (thans Stadsboomgaard Zutphen), moest nog één actie worden ondernomen, namelijk het beschermen van de 45 fruitbomen. Een kapvergunning was namelijk niet nodig als de fruitbomen in de boomgaard om een of andere reden gekapt zouden moeten worden. Een mogelijkheid tot bescherming - tegelijk het hoogst haalbare - was de boomgaard te laten aanwijzen tot 7 / 16

gemeentelijk groenmonument. Daarmee zouden niet alleen de bomen maar zou ook de cultuurhistorische waarde van het perceel behouden blijven voor de toekomst. Het college van B&W was hier direct voorstander van en tekende begin dit jaar een intentieverklaring. Directe aanwijzing tot monument was niet mogelijk, want er waren geen criteria. Wedervraag van het college was dan ook een vakgroep samen te stellen die de


benodigde criteria zodanig formuleerde dat ook ander groen erfgoed aangewezen kan worden tot gemeentelijk groenmonument. Diverse partijen werden voor dit doel bij elkaar gebracht in de Vakgroep Groen Erfgoed Zutphen: Bomenstichting Zutphen, Stichting Bescherming Stadsschoon Zutphen, Stadsboomgaard Zutphen, Stichting Waardevol Warnsveld, Stichting Warnsveldse Monumenten en de gemeente Zutphen. Het doel van de vakgroep is om aan de hand van de criteria de Stadsboomgaard en andere waardevolle groene elementen en structuren aan te wijzen als gemeentelijk monument. De criteria worden opgesteld in

8 / 16

het licht van de veranderende rol van de overheid waarbij de samenleving meer invloed op keuzes van de overheid krijgt. Voorwaarde voor de eindstatus is dat het aanwijzen van groene monumenten uitvoerbaar en controleerbaar is. De gemeente is heel blij dat de trekkers van deze groep de rol als Pilot van de Erfgoedagenda willen oppakken. Op 7 mei heeft de gemeenteraad besloten om ook de problematiek ten aan zien van de bescherming van bomen op kleine particuliere percelen in de binnenstad voor te leggen aan de werkgroep.

Alize Korf


Bomen en bijen Als wij het over bijen hebben, hebben we het niet alleen over de honingbij maar ook over de ongeveer 350 soorten wilde bijen, hommels, vlinders en andere bestuivende insecten.

Het Bijenlint in Zutphen is een burgerinitiatief dat vijf jaar geleden is ontstaan. Een aantal mensen maakten zich zorgen om de bijensterfte en zagen onder andere als oorzaken te weinig beschikbare voeding en het gebruik van neonicotinoïden. Deze wereldproblematiek is niet zomaar op te lossen, maar iedereen kan zelf wat doen, bedachten de initiatiefnemers. Iedereen kan een (klein) aandeel leveren, in de vorm van bijvriendelijke planten, bijenhotels plaatsen en bewust worden van het gif dat gebruikt wordt binnen de landen tuinbouw.

Het mag duidelijk zijn dat al deze dieren verschillende voedingsbronnen nodig hebben, van het vroege voorjaar tot het late najaar. Hierbij wordt in eerste instantie vaak gedacht aan bloemen. Bloemen zijn direct zichtbaar: op ooghoogte zien we de bijen heen en weer vliegen van bloem tot bloem en we kunnen tevreden glimlachen dat wij deze bloemen gezaaid hebben. Maar als je als stad echt wilt zorgdragen voor de bijenpopulatie, dan is het veel slimmer om aan de ‘grote gevers’ te denken: struiken en bomen. Zodra deze in bloei staan, zorgen ze ieder jaar weer voor een rijke bron aan stuifmeel en nectar. Wat te denken van de meidoorn, de sleedoorn, de paardenkastanje, allerlei soorten wilgen, de esdoorn, de eik, de linde enz. enz. Voor ik me bezighield met bijen wist ik niet dat al die bomen zo prachtig kunnen bloeien en zo gul kunnen geven. Dankzij de bestuivende dieren groeien er bessen en vruchten aan de bomen, waar vogels weer van eten. We kunnen de bijen dus echt niet missen en het is van groot belang dat een stad haar bijen koestert en er bewust plaats voor maakt. Op dit moment zijn bijen vaak beter af in de stad dan op het platteland, omdat de voeding in de stad veel gevarieerder is. Een mooie combinatie van bomen en planten zijn boomspiegels waar bijvriendelijke planten in gezet worden. Het oogt goed voor de mensen (en een hondeneigenaar zal z’n hond er niet zo snel laten poepen), de bijen hebben voeding als de boom niet meer bloeit en de boom lijdt er niet onder want die zorgt met z’n diepe wortels goed genoeg voor zichzelf. Voorbeelden hiervan zijn te vinden op: www.denederlandsebijen.nl – bouwstenen voor een bijenlint – burgerinitiatieven – boomspiegels.

Piek Stor Bijenlint Zutphen Gat Drie bosarbeiders hoog in de bomen, klimhaken, motorzagen. Je kunt niet zeggen dat het stil is in het bos, maar het is er wel eenzaam, want mijn kleinzoon en ik zijn de enigen die toekijken. Hij is zeven, ik zeventig toeval. Als de kruinen eruit gezaagd zijn, komen twee arbeiders naar beneden, een blijft achter. We zien iets wat we niet geloven: hij vliegt naar de top van een andere boom, en van daar weer naar een andere. Hij heeft grote vleugels gekregen, hij is een engel geworden. Wij rennen op de grond met hem mee, we horen het zware ruisen boven ons hoofd. Aan de rand van het bos houdt hij in, dan gaat hij recht omhoog, tot we hem niet meer zien. Ik kijk naar mijn kleinzoon, die er rustig bij staat, alsof we iets gewoons hebben gezien. Ik vraag hem wat er gebeurd is. Hij zegt: 'De man is ontsnapt, er zat daar een gat in de lucht'. Daarna lopen we rustig naar huis en praten er niet meer over. A.L. Snijders uit: "De hartslag van de aarde"

9 / 16


Tulpenbomen op de Houtmarkt Al jaren werden er discussies gevoerd: moeten er nu wel of geen bomen worden geplant op de Houtmarkt en Zaadmarkt? De gemoederen hierover liepen soms vrij hoog op. De voorstanders vonden het maar een kale boel op de Zutphense markten, zeker na de herbestrating een aantal jaren geleden. De tegenstanders stelden dat het zicht op de monumentale panden dreigde te worden verpest; bovendien hadden hier in afgelopen eeuwen nooit bomen gestaan! De marktkooplui waren tegen omdat de toegankelijkheid voor de markt en de ruimte voor hun kramen zou worden aangetast. Technische gemeenteambtenaren wezen op de vele kabels en leidingen onder de markten. Een horecaondernemer was bang voor verminderde omzet door schaduw op zijn terras, maar de gemeente heeft deze angst kunnen wegnemen. Groot voorstander was al jaren de Stadspartij. Ze kregen later versterking van D66. Met de Stadspartij in het college is uiteindelijk toch de knoop doorgehakt: besloten werd drie bomen te planten rond de fontein. Over de boomsoortkeuze is ook de Zutphense Bomenstichting geconsulteerd: wij hebben onze voorkeur uitgesproken voor de Amerikaanse tulpenboom (Liriodendron tulipifera). Deze prachtige loofboom is weliswaar niet inheems, maar kwam vóór de IJstijden ook in Europa voor. De tulpenboom moet niet worden verward met de Magnolia. Van tulpenbomen lijken zowel bladeren als bloemen op tulpen. Ze hebben een fraai gelobd blad met een ingesneden bladtop en in juni draagt hij prachtige geel tot oranje bloemen. Ze kunnen uitgroeien tot hoge bomen, 20 – 25 m is in de bebouwde omgeving heel normaal maar in parken in Nederland worden ze tot meer dan 35 m hoog, om maar niet over de tot 58 m hoge woudreuzen in de Verenigde Staten te spreken. Deze boom heeft om goed te groeien wel een goede groeiplaats nodig: hij vraagt een diepe, losse, voedzame en vochthoudende bodem, niet te kalkhoudend. Op de

10 / 16

Houtmarkt is daarom, en ook vanwege de belasting door zwaar vrachtverkeer, voor de drie bomen elk een speciale groeiplaats gemaakt door Heicom en Van de Berk – bomen, met op de ondergrond een voedzaam en draagkrachtig boomgranulaat met basalt/lava, daarover een druk verdelend en waterdoorlatend doek en brekerszand onder de bestrating. Drie al forse bomen zijn in april 2014 geplant en rond elke boom is een brede bank van natuursteen en hout gemaakt. Het resultaat mag er zijn! De bomen verlenen de plek al een heel andere sfeer dan vroeger en de locatie is inmiddels populair als zitplaats.

Jeroen Philippona


Honderd jaar oude boom op Oude Bornhof geveld Op 30 mei 2013 is een es, één van de vier grote bomen op de Oude Bornhof gekapt door hoveniersbedrijf Klooken uit Warnsveld. Al enkele jaren was het een “aandachtsboom”, doordat hij was aangetast door een zwam, die de boom uitholde.

een Aziatische linde, is uiteindelijk gekozen voor een Amerikaanse tulpenboom, een slank opgroeiende soort die minstens dezelfde afmetingen kan bereiken als de es en uitblinkt door mooi blad, fraaie tulpachtige bloemen in juni en een prachtige herfstkleur.

De zwam had een grote holte uitgevreten net boven de wortels en ook hoog in de boom zaten zwammen. De Bomenstichting heeft nog gepleit om deze beeldbepalende boom op een monumentale locatie zo lang mogelijk te handhaven, eventueel door hem te snoeien.

Jeroen Philippona

De conclusie van de gemeente was echter dat de boom een gevaar was en snoei weinig uitstel zou opleveren. Ook met de omwonenden is gesproken, hun meningen waren verdeeld, naast tegenstanders waren er ook mensen die vonden dat de kap meer licht en nieuwe aanplantmogelijkheden creëerde. De 22m hoge es was waarschijnlijk rond de 100 jaar oud, net als de drie andere bomen op de Bornhof. Een foto van rond 1906 toont een andere grote boom op de Hof, vermoedelijk een beuk. Foto’s uit de jaren twintig tonen op de plaats van de es een jonge boom. Waarschijnlijk zijn de vier bomen zo rond 1910 geplant. Ze staan alle in het landelijk Register van Monumentale Bomen van de (landelijke) Bomenstichting. De Bomenstichting heeft zich bij de kap neergelegd onder voorwaarde dat er een grote boom zou worden herplant. Hoewel de gemeente aanvankelijk dacht aan

11 / 16

November Geen spoor meer van zomer, al haast weer winter De mistbanken van de Herfst hangen laag over de grond, verschuiven traag. Het licht wordt steeds kouder en minder. En ik denk: ik ben bijna niet buiten geweest toen het gras nog hoog stond en bol van groen de bomen waren. Te veel te doen en schrijven voor brood verduistert de geest. En zelfs de kleuren van oktober, het befaamde palet, het beschilderde lover, heb ik, al spijt me dat nauwelijks, gemist. Er schijnt nu een zon als een maan door de mist, maar het vuur van de zomer is opgebrand en de bomen zwermen kaal door het land. Hans Andreus


Mogelijke kapaanvraag voor Italiaanse populieren aan de Schimmelpennincklaan Aan de Schimmelpennincklaan staan vier opvallende grote Italiaanse populieren. De bomen zijn maar liefst 32 meter hoog, zijn beeldbepalend voor de omgeving en behoren tot de oudste exemplaren van deze soort in de gemeente. Ze staan bovendien in het gemeentelijk register van bijzondere bomen. Een vijfde, veel dunner exemplaar van dezelfde soort stond in het bosje aan de zuidzijde van de straat. Deze boom is omgewaaid / afgebroken in de felle storm eind oktober 2013. Dit was reden voor bewoners van de Schimmelpennicklaan om de gemeente te vragen naar de veiligheid van de andere vier populieren. De gemeente heeft een onderzoek laten doen door boomverzorgingsbedrijf Tree-O-Logic. Dit constateerde dat de bomen onderin hol zijn en dat bij drie van de vier bomen dunne plaatsen zijn in de zogenaamde restwand rond deze holtes. Deze zijn dunner dan de norm voorschrijft en zouden hierdoor mogelijk minder stabiel kunnen zijn. Conclusie was dat de gemeente de bomen uit voorzorg beter kan kappen. De Bomenstichting, niet blij met de kap van drie belangrijke bomen, consulteerde enkele landelijke boom-experts. Deze wezen erop dat Italiaanse populieren een afwijkende stamvoet hebben met

zogenaamde plankwortels. Dit zijn in feite steunberen die de bomen extra stevigheid verlenen. De experts gaven aan dat Italiaanse populieren juist opvallend stormbestendig zijn dankzij de steunberen en hun smalle kroon, die sterk meebuigt in de wind. Meten van de restwand tussen de plankwortels zegt bovendien weinig over de stevigheid en windbestendigheid van de boom. De experts raadden aan om een second opinion te laten doen door een senior expert van een gerenommeerd bedrijf. We hebben het vermaarde bedrijf Copijn Boomspecialisten een senior expert gevraagd het onderzoek te doen. Dat is in september 2014 gebeurd. Conclusie uit dit onderzoek is dat de bomen juist dankzij de planwortelstructuur en de onderlinge aanhechting van deze plankwortels aan de stam hogerop wel ruim voldoende stevigheid bezitten. De bomen hebben nog een levensverwachting van tenminste 10 jaar. Enige kroonsnoei vermindert wel de windbelasting van de bomen. Gemeente, Bomenstichting en Copijn zullen nog in gesprek gaan over deze bomen.

Jeroen Philippona

De dikste, hoogste en oudste bomen van Europa Wie het Nederlandse bomenbestand vergelijkt met dat van omringende landen, komt er achter dat we in Nederland niet heel rijk gezegend zijn met oude, dikke of hoge bomen. Niet vreemd, Nederland is klein en een groot deel van het land is vlak, open en laag gelegen, met hoge grondwaterstanden: niet ideaal voor bomen om een hoge leeftijd te bereiken. In Nederland zijn maar enkele bomen die de 300 jaar hebben bereikt, terwijl exemplaren van 400 jaar een grote uitzondering vormen.

12 / 16

Wat betreft afmetingen van onze bomen: 4 bomen in Nederland hebben een stamomvang van ruim 8 meter en er zijn hier zo’n 200 bomen met een omvang van 6 meter of meer. Onze bomen bereiken regelmatig 30 meter hoogte, 35 tot 40 meter is in goede bomengebieden de limiet, slechts enkele soorten worden op de beste plekken iets hoger: alleen in het park van Paleis het Loo zijn Douglassparren van 45 tot 50 meter. In meerdere Europese buurlanden is dat anders. Verschillende landen pronken met bomen die meer dan 500 of zelfs 1000 jaar zouden hebben bereikt.


De dikste bomen in Europa. Hierbij reken ik alleen éénstammige bomen of de dikste stam van een meerstammige boom. Op Sicilië en in Spanje staan Ficusbomen met een omtrek van ruim 30 meter, maar dit is de gezamenlijke omtrek van tientallen stammen. Deze van oorsprong Australische bomen zijn hier slechts tot 170 jaar oud. 1. De ‘Kastanje van de Honderd Paarden’ in Sant Álfio, Sicilië, Italië. Tamme kastanje bestaand uit drie stammen met een omtrek van respectievelijk 22, 20 en 13 meter. Gezamenlijk hadden de stammen al in de 18e eeuw een omtrek van 58 meter. De leeftijd van deze legendarische boom wordt uiteenlopend geschat op 2000 tot zelfs 4000 jaar. 2. De Linde van Heede, Duitsland. Stamomvang op het smalste punt nabij de bodem: 15,27 meter. In Duitsland staan vooral veel dikke, oude eiken en linden. Veel linden staan in dorpen, bij kerken en op begraafplaatsen, bij boerderijen, gemeentehuizen, etc. Verschillende ervan worden de Tausendjärige Linde genoemd. Een beroemd exemplaar, de “Heeder Linde”, staat vlak over de grens bij Boertange. Uit een enorm dikke maar korte stam ontspruiten 8 grote stammen die een forse kroon vormen. De linde werd al beschreven in de 16e eeuw en men vermoedt dat hij meer dan 800 tot zelfs 1000 jaar bereikt. In Duitsland en Tsjechië zijn nog meerdere linden te vinden met een omtrek van 10 tot 14 meter en een geschatte leeftijd van meer dan 600 tot 1000 jaar. 3. De Kvill Eken in Rumskulla, Zweden. Omtrek op 1,30 m hoogte: 15,10 meter. De dikste eik van Europa staat in Zweden. Een enorm dikke, holle stam draagt een vrij bescheiden kroon. De laatste jaren gaat de vitaliteit van de eik achteruit. De leeftijd van deze eik wordt geschat op 900 tot 1000 jaar. In Engeland staan meerdere eiken met een omtrek van 12 tot 14 meter. Ook in Frankrijk, Duitsland, Denemarken en Spanje staat een enkele eik met een omtrek van ± 12 m. 4. Oosterse platanen in Griekenland en Turkije. In deze landen zijn meerdere zeer dikke platanen te vinden met een omtrek van 12 tot 15 meter.

13 / 16


De hoogste bomen van Europa. Hier zijn alleen met zekerheid goed gemeten exemplaren opgenomen. 1. Eucalyptus in Valle de Canas bij Coimbra, Portugal. Een exemplaar van de soort Eucalyptus diversicolor genaamd ‘Karri Knight’. Hoogte 72 meter, gemeten met laserapparaat. Dit is een exotische loofboomsoort, afkomstig uit Australië. In Spanje is een Eucalyptus globulus van 68m hoogte gemeten. Exemplaren van 4 soorten Eucalyptus hebben een hoogte van meer dan 64m bereikt in Portugal en Spanje. 2. Douglasspar ( Pseudotsuga menziesii ) in Snowdonia, Wales. Hoogte 67 meter, gemeten met laserapparaat. In Frankrijk en Schotland zijn Douglassparren gemeten van ruim 66 m. Exotische soort, afkomstig uit de westkust van de Verenigde Staten en Canada. 3. Reuzenzilverspar ( Abies grandis ) in Schotland. Hoogte 64,28 meter, gemeten door beklimmen met meetlint. Exotische soort, afkomstig uit de westkust van de Verenigde Staten en Canada. 4. Sitkaspar ( Picea sitchensis ) in Schotland. Hoogte 64 meter, gemeten met laserapparaat. Exotische soort, afkomstig uit de westkust van de Verenigde Staten en Canada. 5. Fijnspar ( Picea abies ) in Slovenië. Hoogte 62,26 meter, gemeten door beklimmen met meetlint. Dit is de hoogste goed gemeten inheemse boom in Europa. Van de inheemse Nordmanspar zijn in de Kaukasus in Rusland nabij Sotchi exemplaren gemeld van 68m tot mogelijk zelfs meer dan 80m hoog, maar deze zijn nog niet op betrouwbare wijze gemeten. De hoogste inheemse loofbomen van Europa blijven onder de 50m. Van de beuk, plataan, wintereik en es zijn exemplaren van 48m tot 49m gemeten met laserapparatuur.

De oudste bomen van Europa. Dit betreft veelal schattingen. Alleen wanneer er jaarringen zijn geteld is een leeftijdsbepaling zeker. Veel bomen worden op hogere leeftijd hol, waardoor de leeftijd niet precies is na te gaan. Historische gegevens geven een indicatie, maar zijn lang niet altijd betrouwbaar. Het volgende lijstje is dus slechts gebaseerd op schattingen, extrapolaties en ook moeilijk verifieerbare beweringen. Een betrouwbaar overzicht van leeftijden op basis van jaarringtellingen van Europese bomen heb ik nog niet gevonden. Van de Verenigde Staten is dat er wel. 1. De Taxus van Fortingall, Schotland. Deze Taxus heeft de reputatie de oudste Taxus en boom van Groot Brittannië te zijn. De schattingen lopen uiteen van 2000 tot 5000 jaar. Daarmee zou het zelfs de oudste boom van Europa kunnen zijn. In 1769 was de stamomvang 16m, daarna namen veel relikwie-jagers brokken uit de stam mee en is deze in meerdere delen uiteengevallen. Tegenwoordig wordt de boom beschermd door een speciaal gebouwde stenen muur. Veel andere Taxusbomen in Groot Brittannië wordt een leeftijd van 1500 tot 3000 jaar toegeschreven. Het schijnt dat er in een afgebroken tak van een Taxus 1500 jaarringen zijn geteld. 2. De ‘Kastanje van de Honderd Paarden’ in Sant Álfio, Sicilië, Italië. De leeftijd van deze legendarische boom wordt uiteenlopend geschat op 2000 tot zelfs 4000 jaar. 14 / 16


3. Olijfbomen in Italië en Zuid Frankrijk. In beide landen zijn enkele olijfbomen waarvan de leeftijd op 2000 tot 2500 jaar wordt geschat. 4. Zomereiken in Denemarken, Duitsland, Bulgarije en Engeland. Meerdere eiken in Europa hebben de reputatie meer dan 1000 jaar te zijn. De ‘Granit’ eik in Bulgarije wordt op 1664 jaar geschat, maar zonder overtuigend bewijs. De Kongeeken (Koningseik) in Denemarken wordt geschat op 1000 tot 1500 jaar. Het gaat hier om extrapolatie. 5. Zomer- en winterlinden in Duitsland, Tsjechië, Frankrijk en andere landen. Aan verschillende linden wordt een leeftijd van 800 – 1000 jaar geschat, aan de ‘danslinde’ van Schenklengsfeld, Duitsland, wordt zelfs een leeftijd van 1250 jaar toegeschreven. 6. Oosterse platanen in Griekenland en Turkije. Ook van meerdere platanen in Griekenland en Turkije wordt de leeftijd geschat op meer dan 1000 jaar. De melding van een leeftijd van ruim 9000 jaar voor een fijnspar in midden Zweden blijkt te zijn gebaseerd op onvoldoende bewezen aannames. Het gaat daarbij ook slechts om de wortels van het boompje, dat zelf niet veel meer dan 100 jaar oud is. Voor meer informatie over boomrecords met vele lijsten en foto’s zie de website Monumental Trees: www.monumentaltrees.com

Jeroen Philippona

Het Bomenportaal Een website voor het Landelijk Register van Monumentale Bomen De landelijke Bomenstichting heeft al vanaf 1983 een Landelijk Register van Monumentale Bomen. Hierin staan zo’n 15.000 bomen, boomgroepen en lanen van Nationaal belang. Hiervan staan er zo’n 3000 in Gelderland waarvan weer 66 in de gemeente Zutphen. Overigens zijn er van deze 66 bomen of boomgroepen 13 bomen inmiddels dood en / of geveld. De bomen in het register zijn minstens 80 jaar oud en zijn daarnaast beeldbepalend voor de omgeving of van cultuurhistorisch, ecologisch of dendrologisch belang. Ook zijn er veel herdenkingsbomen bij.

15 / 16

Om de bomen en de gegevens toegankelijk te maken voor alle Nederlanders heeft de Bomenstichting een website laten bouwen, het Bomenportaal. De bedoeling is dat iedereen de bomen, gegevens met Google maps kaarten en foto’s kan inzien en zelf ook gegevens kan toevoegen. Het Bomenportaal is nu echter nog niet openbaar. Eerst zijn meer dan 100 boominspecteurs op pad om de bomen te controleren: staan ze er nog, wat is hun conditie en staan ze goed op de kaart? Na deze controle gaat de website online en kan iedereen zien waar de bomen staan. Nieuwe bomen kunt u dan zelf aanmelden.


Twee van onze bestuursleden, Jeroen Philippona en Rob Weimer, zijn inspecteur. Samen hebben ze sinds begin dit jaar al meer dan 800 bomen gecontroleerd, vooral in Gelderland. Een hele klus maar erg leuk werk. Elke boom heeft een eigen pagina op de website, waar basisgegevens zijn te zien en per controle een waarnemingsformulier kan worden ingevuld met gegevens over de conditie en omstandigheden,

stamomtrek en hoogte en waarop actuele foto’s kunnen worden geplaatst. We kunnen ook nieuwe bomen aanmelden maar de prioriteit ligt bij het controleren van de al eerder geregistreerde bomen. Het Bomenportaal zal rond Pasen 2015 online gaan. We zullen u op de hoogte houden.

Jeroen Philippona

Bomenstichting Zutphen en omstreken Gironummer: 9313440 Secretariaat Berkelsingel 70 7201 BM Zutphen Tel: 0575-540982 Website: www.bomenstichtingzutphen.nl

U kunt ons ook nog steunen als u uitnodigingen en andere post digitaal kunt en wilt ontvangen. Mailt u ons dan ([email protected]) alstublieft het e-mailadres waarop u onze digitale post wenst te ontvangen. Deze nieuwsbrief blijft altijd op papier verzonden worden.

16 / 16

Nieuwsbrief Herfst 2014

Recommend Documents