Nieuwsbrief van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica. Nummer 6 - december 2002

KvAG

Nieuws

Nieuwsbrief van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Nummer 6 - december 2002

Inhoud Van de voorzitter…

1

Envisat: de eerste beelden zijn beschikbaar

3

Het bestuur van de KvAG wenst u allen prettig feestdagen! Tot ziens in 2003!

Uit het archief van de ‘Vereeniging voor 4 Fotogrammetrie’ – 3 ICES-KIS: Ruimte voor Geo-informatie

5

Agenda

6

Colofon

6

Van de voorzitter…..

Wetenschappers met zakelijk instinct gezocht Ik zit in de trein en tracht wat werk te doen. In de tweede klasse zijn het de pubers met mobieltjes die SMS’sen met vriendjes, in de eerste klasse zijn het de zakenmensen die bellen met opdrachtgevers en medewerkers en me zodoende van mijn werk houden. Ik vang wat flarden op: "onder het moeizame publieke circuit van de huidige tijd is er vraag naar wetenschappers met zakelijk instinct", aldus de beller. De "vermarketing van de wetenschap" daar gaat het om volgens zijn collega. Het blijken hoogleraren van de Utwente te zijn. Collega's, dus. Behoor ik ook tot die groep van wetenschappers, vraag ik me verschrikt af. Ik weet niet goed of ik het erg moeten vinden als ik er bij hoor, of dat het erg is om er niet bij te horen. In mijn gedachten loop ik mijn werkweek eens na, misschien dat dat wat helderheid kan verschaffen. Afgelopen maandag, de hele dag gewerkt aan het strategisch- en formatieplan voor de afdeling. Het zal wel nooit een stuk worden dat tot de wetenschappelijke verbeelding zal spreken, maar het zal wel bijdragen aan ons wetenschappelijk handelen en als zodanig een leidraad vormen voor de toekomst. Althans, dat hou ik mezelf voor. Dinsdag bespreken we met het MT mijn eerste aanzet tot een strategisch plan.Veel goedkeurende woorden en waardering. Mijn collega weten-

schappers zijn schijnbaar blij en opgelucht dat ik mijn kostbare vrije tijd heb gestoken in dit beleidsstuk zodat zij zich kunnen richten op onze core business. Daarna een bijeenkomst met de staf. Ik mag proberen uit te leggen wat wij met de directie hebben besproken tijdens een groots opgezette brainstormsessie over organisatie en verantwoordelijkheden binnen ons instituut. Het blijft lastig, al die abstracte materie. Daarna nog even overleggen met een van mijn aio’s en dan zit de dag er al op. Woensdag weer MT, ditmaal over lopende zaken en investeringen. Gelukkig mag ik die dag lesgeven en is er overleg met twee studenten om mijn onderwijsinspanning te completeren. Donderdag lijkt een leuke dag te worden. De intreerede van collega Steven de Jong staat op het programma en ik heb de eer om bij hem aan te mogen

schuiven aan de dinertafel. Het verhaal gaat als een denderende trein over je heen, een typisch "steven-verhaal" doorspekt met anekdotes en een goede wetenschappelijke onderbouwing. Hij heeft er duidelijk zin in. Op de receptie, de bekende netwerk taferelen. Lekker eten en een leuk feest, kortom een geslaagde dag echter wetenschappelijk non-productief. Vrijdag heb ik een bezinningsdag in een mooi hotel in Latrop met de collega hoogleraren van de faculteit in Delft. Met zijn alle de cultuur van de club in kaart brengen en succesfactoren bepalen. "Mensen op de werkvloer moeten ondernemers zijn" en "je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden", zijn veelgehoorde oneliners. "Als je met jezelf bezig bent kun je niet goed leidinggeven" aldus onze dagleider Anton Busselman. Gelukkig komen we ook

KvAG Nieuws nog toe aan praktische zaken rondom de organisatie.Wat is de conclusie van dit betoog: een week is voorbij zonder tastbare wetenschappelijke output. De verzakelijking van de wetenschap is een schijnbaar onomkeerbaar proces. Ik ben er zelf onderdeel van geworden. Maar er is nog wel een weg terug naar de wetenschapper pursang

van vroeger, want het zit in mijn genen. Maar ach, dan moet ik altijd weer denken aan wat Gre Dingelam in onder professoren tegen haar man Roef zei toen deze het bericht kreeg dat hij de Nobelprijs had gewonnen en een geldbedrag zou krijgen. ‘Maar man! Tweehonderdtachtigduizend gulden, dat is nog geen vier keer je jaar-

salaris. Daar ben je zo doorheen!’ ‘Ga je nu scheren, dan zet ik meteen thee.’ Weer met twee bene op de grond en nu eerst ontbijt maken op deze regenachtige zaterdag! Freek van der Meer [email protected]

Envisat: de eerste beelden zijn beschikbaar Na de spectaculaire lancering van Envisat begin dit jaar is het lange tijd relatief stil geweest op de Envisat website (http://envisat.esa.int). Zo nu en dan werd er beelden van Envisat getoond, zoals de ASAR opname van het afkalven van de Antarctische ijskap, een MERIS opname van de kust van West-Afrika en recentelijk de uitbarsting van de Etna, maar deze waren alleen beschikbaar als quicklooks en de onderliggende ruwe data werd nog niet beschikbaar gemaakt. Tijdens de Envisat validatie workshop die medio september is gehouden zijn door ESA de eerste beelden van alle Envisat sensoren verstrekt. Deze beelden kunnen nu van de Envisat internetsite worden gedownload. Ondergetekende heeft een aantal van deze beelden ingelezen om ze eens visueel te kunnen bekijken. Daarbij kan ook worden geconstateerd of de Envisat gegevens gemakkelijk zijn in te lezen met de bestaande beeldverwerkingsoftware. De eerste vraag die opkomt bij het downloaden van de Envisat beelden is "welk bestandsformaat is dit nu weer?". Het blijkt dat ESA voor het leveren van de Envisat beelden overgestapt is op een nieuw bestandsformaat dat op dit moment nog niet ondersteund wordt door de gangbare beeldverwerkingsoftware. Nu is het mogelijk om te proberen de "magic numbers" uit te rekenen die verband houden met file en line header bytes, maar ESA heeft een gemakkelijker oplossing bedacht: EnviView. Dit software pakketje is speciaal ontwikkeld om Envisat beelden in te lezen, te bekijken en te exporteren. Na het invullen van je naam en emailadres kan EnviView worden gedownload. Voor het ontwikkelen van EnviView heeft ESA gebruik gemaakt van de platform onafhankelijke taal Java en het is mij inderdaad gelukt om EnviView zowel op mijn PC onder Windows 2000 als op mijn Silicon Graphics werkstation aan de praat te krijgen met exact dezelfde functionaliteit. ESA heeft zijn

huiswerk in dit opzicht dus goed gedaan.

DS_NAME="01580_01640_NM_NADIR_TOA_MDS" DS_TYPE=M FILENAME="

De functionaliteit van EnviView beperkt zich tot het inlezen en bekijken van Envisat data en wat eenvoudige manipulaties. Daarmee beperkt EnviView zich niet tot alleen de beelden, maar ook aanvullende gegevens die met de Envisat data worden meegeleverd (zoals ground control points) kunnen worden bekeken met EnviView.Voor het maken van een mooie colour composite is echter nodig om de Envisat data in een echt beeldverwerkingpakket in te lezen. Op dat moment loop je tegen een duidelijke beperking aan want EnviView ondersteunt op dit moment slechts één export formaat: HDF. Hoewel HDF in theorie een prachtig bestandsformaat is, is de praktijk dat ook HDF niet wordt ondersteund door de meeste beeldverwerkingsoftware. Het is mij gelukt om de HDF-bestanden uit EnviView in te lezen met behulp van IDLENVI, maar het is voor mij onbegrijpelijk dat EnviView niet de mogelijkheid biedt om de data als een generiek binair bestand op te slaan. Na wat speurwerk blijkt het overigens wel mogelijk om een generiek binair bestand te maken uit het Envisat bestandsformaat.Volg daarvoor de volgende procedure: Open de Envisat data in een tekst editor en scroll een paar 100 regels door naar het deel waar de locatie en grootte van de data wordt gedefinieerd. Voor de AATSR beelden ziet dit er zo uit:

DS_OFFSET=+00000000000013407447 DS_SIZE=+00000000000004209408 NUM_DSR=+0000004032 DSR_SIZE=+0000001044

Hier wordt de plaats in de file gedefinieerd waar het 1580-1640 nanometer kanaal van AATSR is opgeslagen. De data van dit AATSR kanaal start na het byte number wat wordt gedefinieerd door "DS_OFFSET" en heeft een totale grootte zoals gedefinieerd door "DS_SIZE". Met die gegevens in de hand is het mogelijk om de data van dit kanaal met een UNIX tool als "dd" naar een apart bestand te kopiëren. Het aantal lijnen in het beeld wordt gedefinieerd door "NUM_DSR" en het aantal bytes per lijn door "DSR_SIZE". De AATSR beelden worden geleverd in een 16-bit unsigned integer, waardoor het aantal kolommen kan worden bepaald door het getal onder "DSR_SIZE" door twee te delen. Dit laatste klopt echter niet helemaal want uit de documentatie die bij het AATSR beeld is geleverd blijkt dat het AATSR beeld slechts 512 kolommen heeft en er dus 20 bytes per lijn overblijven (1044-2*512), dit zijn de zog. "line header bytes". Bij het importeren van het bestand met het AATSR kanaal kunnen sommige softwarepakketten rekening houden met de line header bytes, andere pakketten lezen deze tijdens het importeren gewoon

3 DECEMBER 2002

KvAG Nieuws mee. In het laatste geval is het dan noodzakelijk om 522 kolommen op te geven in de importmodule. Bij het importeren van MERIS data steekt hier nog één adder onder het gras: ESA heeft er voor gekozen om bij deze data een oneven aantal line header bytes te gebruiken. Als de software geen rekening kan houden met deze line header bytes dan is het dus helaas onmogelijk om de data te importeren omdat een oneven aantal bytes nooit als 16-bit integer (2 bytes) kan worden ingelezen.

der op het scherm. Ook voor ASAR heeft dus ESA gekozen om gebruik te maken van hét klassieke radar testgebied. Omdat het ASAR beeld slechts één kanaal heeft is het beeld verder niet spectaculair. Echt interessant wordt het pas wanneer gebruik kan worden gemaakt van de dual-polarisation mode die ASAR biedt en daar heb ik mij nog niet aan gewaagd. Het laatste beeld dat ik heb ingelezen is afkomstig van de AATSR sensor en is wat mij betreft een mooi voorbeeld van de gegevens die Envisat gaat leveren. Het beeld betreft een opname van 500 km breed en 4000 km lang, in het zuiden begrensd door de Saoedische woestijn en de Perzische Golf, naar het noorden via Irak, Iran en de Kaspische zee, tot in Kazakstan en Rusland waar de grote stuwmeren in de Wolga goed zichtbaar zijn. Met behulp van de zeven AATSR kanalen kan de klimatologische verschillen over dit gebied fraai worden gevisualiseerd waarbij gradiënt in landbedekking en temperatuur duidelijk naar voren komt. Op dit moment heb ik alleen nog maar de nadir-looking kanalen ingelezen, maar wetenschappelijk wordt het interessant om ook de forward-looking kanalen te gebruiken bij het schatten van fractie vegetatiebedekking en het scheiden van bodem– en vegetatietemperatuur.

Wat betreft het inlezen van de Envisat beelden heb ik me beperkt tot de beelden van MERIS, ASAR en AATSR. De beelden van MERIS worden aangeboden in twee typen: een beeld met een gereduceerde resolutie dat is opgenomen op 2 augustus 2002 en een gesimuleerd beeld op volledige resolutie. Dit vind ik enigszins teleurstellend aangezien ik had verwacht dat er inmiddels voldoende MERIS beelden beschikbaar zouden zijn om als sample product op de volledige resolutie te kunnen verspreiden. Het nu beschikbaar gestelde gesimuleerde beeld is weinig interessant en lijkt meer op het testbeeld van een televisie dan een opname van de aarde. De beelden met een reduceerde resolutie betreffen een opname boven de oceaan en deze zijn in eerste instantie nogal vaag omdat de verschillende kanalen van MERIS zo sterk gecorreleerd zijn dat er weinig in te zien is.Alleen nadat de gegevens met een principal component analyse zijn bewerkt, zijn de subtiele patronen van (waarschijnlijk) zwevend stof en chlorofyl op het oceaanoppervlak zichtbaar. De gegevens van de ASAR sensor worden ook aangeboden in veel verschillende typen gegevens. Om een 'gewoon' radarbeeld te kunnen bekijken is het noodzakelijk om het bestand te downloaden dat begint met de letters "asa_img". Als we dit bestand decomprimeren en met EnviView bekijken dan komt opeens de Flevopol-

Al met al kan worden gesteld dat de beelden van Envisat er veelbelovend uit zien maar dat ESA ten aanzien van EnviView nog wel wat huiswerk moet doen om dit hulpmiddel goed aan te laten sluiten op de bestaande beeldverwerkingpakketten. Anderzijds is het bestandsformaat wat ESA hanteert redelijk eenvoudig van opzet en zullen veel softwareproducenten hier waarschijnlijk snel importmodules voor kunnen schrijven. AATSR opname van 29 juli 2002 (bron: ESA)

Allard de Wit – Alterra

Uit het archief van de "Vereeniging voor Fotogrammetrie" - deel 3 Met zo'n goed bestuur behoeft het geen verwondering te wekken dat de vereniging vlot van start ging. Regelmatig werden er lezingen met

bezoeken aan interessante objecten georganiseerd. Het ledental steeg snel en bedroeg in 1935 reeds 170. Het was een zeer laagdrempelige

vereniging was: academici zowel als tekenaars waren welkom en de contributie was laag. Naar aanleiding van vragen uit de

4 DECEMBER 2002

KvAG Nieuws oprichtingsvergadering beloofden Schermerhorn en Tienstra een schriftelijke cursus samen te stellen die in afleveringen aan de leden gestuurd werd. Die cursus, voor zover die ooit voltooid is, is bewaard gebleven en ligt nu tussen mij en mijn toetsenbord. Het is een violet gehectografeerd document van 240 bladzijden, nog goed leesbaar. Ik ben van 1951-1986 betrokken geweest bij, of gaf zelf onderwijs in de fotogrammetrie. Toch kijk ik met vreemde ogen naar deze cursus. Het is zo'n andere wereld. De cursus begint met een historische inleiding, waarschijnlijk van Schermerhorn. Hoofdstuk I heeft als titel: Mathematische grondslagen der fotogrammetrie, van Tienstra. 42 blz. Grondig en correct. Maar je jaagt er wel bijna iedere geïnteresseerde mee de woestijn in. Uiterst weinig ervan heb ik ooit gedoceerd. Deels is dat het gevolg van het feit dat er in 1951 al uitontwikkelde "analoge computers", oftewel uitwerkingsinstrumenten waren. Die waren er echter, zij het primitief, al in 1932. In de jaren dat ik student was werd veel van dit hoofdstuk ingevuld door het college projectieve meetkunde dat door een wiskundige (op Jaffa) gegeven werd. Later vond ik daar echter weinig in dat ik aan mijn studenten wilde doorgeven. Hoofdstuk III: De fotografische opname, duidelijk van Schermerhorn.

Begint met veel optica, aan de 3e orde aberraties werd heel veel aandacht geschonken. Dat werd later voor de geodesiestudenten door professor Van Heel gegeven. Ook op de problemen van de fotografische emulsie werd uitvoerig ingegaan. Verbazend veel theorie die alleen zaken bestrijkt die de lensontwerpers en chemici toen aan het oplossen waren. Al die problemen werden opgelost, uiteraard niet door fotogrammeters en zeker niet door landmeters voor wie de cursus bestemd was. Ik zou er een landmeter nooit mee lastigvallen. Weinig

gaven Tienstra en Schermerhorn voordrachten over de hoofdstukken II en III. Degenen die deze hoofdstukken bestudeerd hadden konden vragen stellen. Ik zou graag weten of daar druk gebruik van gemaakt is. Op de ledenvergadering van 15 april 1937 stelde de heer Hartman de vraag of de cursus nog voltooid zou worden. Prof. Schermerhorn antwoordde dat hij daar weinig tijd voor had, maar dat het nog erger was dat de cursus inmiddels volkomen verouderd was. Een inhoudsopgave heb ik niet gevonden, als reconstructie maakte ik:

H. I Inleiding II Mathematische grondslagen der fotogrammetrie III De fotografische opname IV Praktische gebruiksmogelijkheden van de optische afbeelding V Opname apparaten, navigatie-instrumenten VI Middelen en methoden ter bepaling v. d. oriëntering van stralenkegels VII Puntsgewijze reconstructie van het voorwerp VIII Toepassing der stereoscopie IX Constructiebeginselen der automatische kaarteringsapparaten X Onthoekingstoestellen XI Automatische karteringsapparaten met dubbelbeeld projectie XII Gebruik van de in Hoofdstukken X en XI beschreven apparaten

p. 5 49 74 86 100 132 138 156 184 198 229

ervan heb ik ooit aan ITC studenten gedoceerd en dan alleen nog voor de cursus luchtfotografie. De overige hoofdstukken kwamen heel wat dichter bij wat in mijn jaren onder fotogrammetrie verstaan werd.

In 1937 trad Tienstra af als secretaris, hij werd opgevolgd door T.D. Kiers, landmeter van het Kadaster te Utrecht. Schermerhorn bleef tot zijn benoeming tot Minister-president in 1946 voorzitter.

Op de ledenvergadering van 1933

Henk Zorn

ICES-KIS: Ruimte voor Geo-informatie In de afgelopen 2 maanden zijn er door tientallen consortia voorstellen gedaan en projectplannen gemaakt in het kader van Ruimte voor Geo Informatie. Er zijn vijftig uitgewerkte projectvoorstellen tijdig ingediend. Naar verwachting zal dit aantal nog toenemen tot ongeveer zestig voorstellen. Er is voor totaal 93 miljoen euro aan voorstellen ingediend. De voorstellen zijn inmiddels ingedeeld in de deelprogramma’s van Ruimte voor Geo-informatie en zullen in samenhang in een Doel Inspanningen Netwerk worden opgenomen. Hiermee kan in het programmaplan zichtbaar worden gemaakt hoe de verschillende projecten bijdragen aan de doelen van het programma.

Volgens de voorzitter van de stuurgroep (professor Arnold Bregt,Wageningen-UR) zijn er nog een aantal "witte vlekken" in het programma waarvoor nog weinig of geen goede voorstellen zijn ingediend: - Ten aanzien van deelinfrastructuren: de sectoren water (blauw) en landelijk gebied (groen) zijn sterk vertegenwoordigd. Het stedelijk gebied

-

-

(rood) heeft minder aandacht. Ten aanzien van deelnemende partijen: universiteiten en kennisinstituten doen sterk mee, medeoverheden (gemeenten, provincies en waterschappen) en nutsbedrijven veel minder. Ten aanzien van deelprogramma’s: er zijn weinig voorstellen gedaan op het terrein van het deelpro-

5 DECEMBER 2002

KvAG Nieuws gramma productinnovaties. Ten aanzien van de wetenschap disciplines: de bètadiciplines zijn goed vertegenwoordigd, de alpha- en gammadisciplines (sociale en gedragswetenschappen). De stuurgroep zal nog voorstellen doen om deze witte vlekken in het programmaplan te ondervangen. -

Volgens Bas Kok (Ravi / TU Delft) is er ook vanuit het buitenland veel interesse voor "Ruimte voor Geo-informatie".Tijdens een recente studiereis naar Verenigde Staten is er volgens de heer Kok met interesse naar het Ruimte voor Geo-informatie initiatief gekeken. Dit blijkt uit belangstelling van de Federal Geographic Datacommittee (FGDC), het OpenGis Consortium (OGC) en de directies Strategische Informatie en Emergency Management van de stad New York. Bij de evaluatie van de afwikkeling van 11 september is geconstateerd dat er geen samenhangend stelsel van data aanwezig was om snel in te kunnen grijpen. De Stad New York wil daarom samenwerken met Ruimte voor Geo-informatie omdat er in Nederland via de Nationale Informatie Infrastructuur wordt gedacht en gewerkt. De signalen uit de Verenigde Staten, maar ook uit Duitsland bevestigen ons in de waarde van de huidige aanpak. In de komende maanden zal door de stuurgroep worden gewerkt aan het schrijven van het programmaplan "Ruimte voor Geo-informatie". Hierbij zal o.a. invulling worden gegeven aan zaken als de wetenschappelijke fundering van het plan, het uitwerken van maatschappelijke vraagstukken en een analyse van de hiaten en overlap in het programma. De verwachting is dat het uiteindelijke kabinetsbesluit over de ICES-KIS initatieven in juni 2003 zal vallen. Zie voor meer informatie de ICES-KIS nieuwsbrieven op http://www.ravi.nl (onder ‘projecten’). bron: Nieuwsbrief Ruimte voor Geo-informatie november 2002

Agenda 2002 DECEMBER 2e GML-dag Topographische Dienst, Emmen, 13 december 2002.

2003 MAART Laseraltimetrie Sectie fotogrammetrie (plaats nog onbekend).

Colofon KvAG KvAG Nieuws wordt verzorgd vanuit het bestuur van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica. Het verschijnt zes maal per jaar. Het bestuur van de KvAG bestaat uit de volgende personen: F. van der Meer (voorzitter) M.G.Vosselman (vice voorzitter/ sectie Fotogrammetrie) F.J.M. van der Wel (secretaris) H.Thiadens (penningmeester) A.J.W. de Wit (sectie Remote Sensing) P.J.M. van Oosterom (sectie GIS) B.J.M. Jansen (programma coördinator/PR) Het lidmaatschap van de Kring bedraagt € 16,- voor particulieren en € 68,- voor bedrijven per kalenderjaar. Leden van de Kring ontvangen zes maal per jaar KvAG Nieuws en kunnen kosteloos deelnemen aan de thema(mid)dagen. Voor opgave van het lidmaatschap van de KvAG of opzegging van een lidmaatschap dan wel opgave van een (adres)wijziging wordt verwezen naar het mutatieformulier achterin dit blad of naar de website van de Kring: www.kvag.nl. Het postadres voor adreswijzigingen is: KvAG T.a.v. Ir. H.Thiadens Gammelkestraat 2 7572 AV Oldenzaal E-mail: [email protected] Het adres van de voorzitter is: ITC Prof. Dr. F. van der Meer Postbus 6 7500 AA Enschede E-mail: [email protected] Of: [email protected] Het adres voor overige Kring-zaken: KNMI T.a.v. Secretaris KvAG Dr. F.J.M. van der Wel Postbus 201 3730 AE De Bilt E-mail: [email protected] Redactie KvAG Nieuws Dienst Landelijk Gebied - Utrecht t.a.v. redactie KvAG Nieuws B.J.M. Jansen Postbus 20030 3502 LA Utrecht Tel: 030-234 4044 E-mail: [email protected] Advertenties Voor informatie aangaande tarieven voor het plaatsen van advertenties kunt u contact opnemen met Johannes van der Schaar van GITC bv, tel.: 0514-561854, e-mail: [email protected]

APRIL Radar Sectie RS (plaats nog onbekend).

Bijdragen kunnen uitsluitend (in digitale vorm) worden toegezonden aan de redactie. Kopij is voorzien van naam, adres en telefoonnummer van de auteur(s).

JUNI Europese GEO-projecten Sectie GIS i.s.m. NCG, subcomm. GIM,TNO-NITG, 12 juni 2003.

Lay-out en drukwerk GITC bv Postbus 112 8530 AC Lemmer

Datum aanleveren kopij: 20 januari 2003

ISSN-nummer: 1570-5323

6 DECEMBER 2002