KvAG
Nieuws
Nieuwsbrief van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Nummer 3 - juni 2002
Van een afstand bekeken...
Inhoud Van een afstand bekeken...
1
Van licht en zeden
1
. . ., cinq, quatre, trois, deux, un, top!
3
Symposia van de ISPRS
5
Agenda
6
Colofon
6
Amper gewend aan ons nieuwe medium –voor u ligt alweer het derde nummer- vraagt het Kringbestuur de leden op 12 juni een uitspraak te doen over de naderende fusie met onze collega-verenigingen tot ‘GIN: Geo-Informatie Nederland’ per 1 januari 2003. Diezelfde ‘stemdag’ in Wageningen biedt het programma van de themamiddag ‘Remote Sensing & Beleid’ ruim de gelegenheid om met elkaar van gedachten te wisse-
len over hoe we verder moeten, kunnen en zullen gaan. U bent van harte welkom! In dit nummer staat het vermakelijke ooggetuigenverslag van Frank Grooters bij de lancering van ENVISAT centraal.Voor de liefhebbers: begin september organiseert de Kring de themamiddag ‘Klimaat en Remote Sensing’ waar deze satelliet zeker weer aan bod zal komen….. Dian Jansen
Van de voorzitter: Van licht en zeden Ik ben tegen zinloos geweld. Natuurlijk. Maar is er dan ook zinvol geweld? Ik ben ook tegen zinloos licht, maar is er dan ook zinvol licht? Natuurlijk. Onze ogen maken er gebruik van, wij 'remote sensen' dat en wij leven ervan en erdoor.
Waar ik me aan stoor is de beperkende werking van de zon. Er zitten fantastische absorptiebanden in het gebied tussen 2500 en 3500 nanometer.Vooral veel zogenaamde 'fundamentals' van olie en andere organische substanties. Maar omdat de zon meer weg heeft van een nachtkaarsje dan van een vuurtoren in dit golflengte gebied, moeten wij het doen met 'overtone' absorptiebanden in de SWIR voor het bestuderen van olie vanuit de ruimte. Tweederangs absorptiebanden dus. Pim zou daar wel raad mee hebben geweten. Alle grenzen dicht voor tweederangs absorptiebanden. Nou heb ik wel een technologische oplossing in de vorm van de ENVISAT: the Enhanced Visualised Super Array-based Tuned Satellite. Helaas bestaat dit acroniem al, dus noem ik haar maar ENVIZAT. Het werkingsprincipe is simpel en ver-
gelijkbaar met dat van de radar. In plaats van gebruik te maken van zonlicht, heeft ENVIZAT een sterke lichtbron waarmee we straling in het 25003500 nm bereik uitzenden en de terugkaatsing ervan meten met een tweede satelliet in een zogenaamde Lambertiaanse opstelling. Het probleem is de financiering. Door 8 jaar paars heeft het poldermodel ook zijn weerslag gehad op de financiering van onderzoek. Een groot aantal projecten dingen naar de beperkte middelen. De kaasschaafmethode moet daarbij oplossing brengen. Iedereen blij, niemand tevreden. Het moet anders. Schaalvergroting, megaprojecten, conglomeraten.‘Networks of excellence’ is de nieuwe kreet binnen het EU zesde kader programma. Daar waar bedrijven zoeken naar ‘small is beautiful’ oplossingen, zoekt de EU het in groot-gro-
ter-grootst. ‘The world is not enough’ en dit na de introductie van de prijsopdrijvende EURO. Maar ja, eerlijk is eerlijk, tijdens het vijfdekader programma liepen alle wetenschappers te klagen over de papierberg en de bureaucratie van Brussel, hetgeen men management van projecten wil noemen. De EU slaat hard terug en lijkt te zeggen: als jullie het zo goed weten, dan managen jullie je projecten maar mooi zelf! NeO’s: de wetenschappelijke BV’s van Europa. Voor ENVIZAT keer ik weer terug op eigen bodem. Met Pim in het zadel zou alles straks anders zijn geweest. Pim is een collega hoogleraar en professoren zijn slimme mensen. Pim heeft academische roots, dus hij zou ons wetenschappers hebben begrepen. De ‘puinhopen’ erop na lezende krijg ik hoop. De problemen worden mooi in kaart gebracht. Is er dan toch toekomst voor
KvAG Nieuws mijn project? Helaas, Pim wil alles budget neutraal realiseren. De kruideniersmentaliteit van 'geen cent te veel hoor'. Nee, onder Pim zou ENVIZAT
er ook niet gekomen zijn, dus stem ik toch maar niet op de LPF. Ik wens de familie en vrienden van Pim Fortuyn veel sterkte met het dragen van het
verlies. Hoe ik ook denk over zijn politiek, ik zal Pim missen. Freek van der Meer
[email protected]
. . ., cinq, quatre, trois, deux, un, top! Kourou, Frans Guyana, donderdagavond 28 februari. Ruim honderd personen (allen een kaartje met ‘VIP’ aan een touwtje om de hals) staan al meer dan 20 minuten naar een helverlichte raket te staren. Het is een ARIANE 5 met een wel heel kostbare lading in de neus: de ENVISAT. De ENVISAT is groot, zwaar en heeft de 14 financierende landen veel geld gekost. Met een vertraging van ruim 18 maanden is het dan bijna zover. Het is zeven over tien in de avond. De 145ste lancering van een Europese draagraket sinds 1981 (en de 11de in de ARIANE 5-serie) zal over 60 seconden na 14 jaar ontwikkeling en bouw eindelijk de meest geavanceerde satelliet ooit in Europa gebouwd in een zonsynchrone baan op een hoogte van 800 km. moeten brengen. Nog 60 seconden. Ruim 5 uur geleden zijn de brandstoftanks van de hoofdmotor van de raket gevuld met vloeibare zuurstof en vloeibare waterstof. Zes en een halve minuut geleden is het sein ‘all systems go’ gegeven en 20 seconden geleden hebben de computers in de raket het commando overgenomen. De enige handbediening die nu nog mogelijk is, is een druk op de knop wanneer er iets mis zal gaan.Verrekijkers en telelenzen worden gericht op het verlichte platform. ´Dix secondes´ klink het uit de luidsprekers die het geluid weergeven van de tv-verslaggeving die door ESA verzorgd wordt. Het aftellen wordt ademloos gevolgd. ‘Top’ is kennelijk het magische woord want even later worden grote wolken onder de raket waargenomen die in de duisternis zwart lijken, maar in werkelijkheid witte waterdamp is. De hoofdmotor is gestart en bouwt energie op, genoeg om de ruim 750 ton zware last op te tillen. Seconden later starten de twee stuwraketten, aan de zijkanten van de raket. De avond wordt nu oranje gekleurd, verblindend hel. Langzaam verheft de raket zich. Ineens komt het geluid, gebulder.Toch overheerst het effect van het verblindende oranje licht uit de stuwraketten. De luidsprekers roepen, dat alles
goed gaat. De vlam verdwijnt nu snel omhoog en het lijkt alsof de raket onze kant op komt in plaats van in de verte te verdwijnen. Dan buigt de vuurstraal af. Gelukkig! Een waarschuwing uit de luidsprekers doet iedereen met meer moeite naar boven kijken. Vlucht 145 is tot een zeer heldere ster verworden, die plotseling twee kameraadjes krijgt. De stuwraketten worden afgeworpen en branden nog een tijd na. Na zo’n 9
minuten is het licht uit en moeten we het verloop op het tv-scherm volgen. We zien een voortbewegend blokje geprojecteerd op de simulatie van de ideale vlucht. De plaats van het blokje daarin wordt berekend uit de telemetriegegevens die in het vluchtleidingscentrum uit de raket worden opgevangen. De hoofdmotor wordt afgestoten nadat intussen de bescherming rond de ENVISAT is verwijderd. De satelliet vliegt nu onbeschermd in de ruimte en wordt voortbewogen door een kleine raketmotor. Het ontvangststation Wallops (Virginia, VS) meldt contact te hebben met de ENVISAT. Later wordt het volgen overgenomen door een station op Spitsbergen. Na bijna 27 minuten geeft het scherm aan, dat de ENVISAT ont-
koppeld is van de raketmotor en in zijn baan geplaatst is. De luidspreker bevestigt dit en een applaus weerklinkt. Op 796 km hoogte is ENVISAT met een snelheid van meer dan 7 km/sec losgelaten en door Arianespace (de leverancier van de raket) overhandigd aan ESA. De lancering is geslaagd. Zelfs zo goed, dat de operationele levensduur van de ENVISAT met een jaar is verlengd omdat er nauwelijks brandstof nodig is om de ideale baan te bereiken. Nu begint de volgende spannende periode: het tot leven wekken van de 10 instrumenten die de ENVISAT tot een unieke satelliet moeten maken. Het zal 6 tot 9 maanden in beslag nemen voordat alle instrumenten aangezet, getest en operationeel verklaard zijn. Maar voordat ESOC, het operationele centrum van ESA in Darmstadt, dit karwei in samenwerking met de leveranciers van de instrumenten en de wetenschappelijke gemeenschap geklaard heeft, moet nog een volgend huzarenstukje geklaard worden. Het ontvouwen van de zonnepanelen is essentieel omdat anders, door de uitputting van de accu’s, er toch nog een ramp zou ontstaan. Binnen twee uur na de lancering komt het verlossende woord. ESOC meldt dat de zonnepanelen, geleverd door Fokker Space, zijn ontvouwen en dat de 63 m2 zonnepanelen meer dan voldoende (8 kW) aan energie leveren voor de 10 instrumenten. Bravo Fokker! Nu zullen de instrumenten één voor één volgen. Eerst de antenne voor de radar. En als allerlaatste het Nederlands/ Duits/Belgische instrument SCIAMACHY. De wetenschappelijke wereld wacht met ongeduld om met de ENVISAT-gegevens aan het werk te gaan. De komende decennia zullen daarmee bestaande theorieën getoetst en nieuwe theorieën getest worden. De ENVIronmental SATellite zal ongetwijfeld het aanzien van Europa waar het gaat om klimaat- en milieumonitoring vanuit de ruimte en de toepassingen daarvan doen toenemen. De ERS-satellieten en de METEOSAT’s hebben daar een belangrijke aanzet toe gegeven.
3 JUNI 2002
KvAG Nieuws
V.l.n.r. de auteur Frank Grooters, Nico Bunnik (NIVR) en Rob van Konijnenburg (NIVR) De dagen voorafgaande aan de lancering van ENVISAT Op 5 februari rolt een fax binnen. ‘De Directeur-Generaal van ESA nodigt u uit voor het bijwonen van de lancering van ENVISAT. Gelieve uw antwoord hierop vóór 4 februari terug te sturen.’ Van het begin af ben ik bij ENVISAT betrokken geweest. Het begon met POEM-1(in de veronderstelling dat er ook een POEM-2 zou komen) maar deze Polar Orbiting Environmental Mission werd vanwege de kosten al gauw opgesplitst in twee systemen: ENVISAT en de meteorologische satelliet METOP, waarvan er zelfs drie zullen worden gelanceerd. ENVISAT bestond eerst uit alleen de instrumenten, de lancering en het grondsegment. De ‘doos’ waarin de instrumenten worden geplaatst, het Polar Platform (PPF), werd onder een ander programma gerealiseerd. Later zijn ENVISAT en PPF in één programma samengevoegd en is dat programma voor het gemak ENVISAT genoemd. De uitnodiging wordt dankbaar aanvaard en op 21 februari komt het bericht dat de reis definitief doorgaat. Via Parijs naar Cayenne, Frans Guyana op 27 februari. Woensdag 27 februari 06:00 uur de trein naar Utrecht vanuit Driebergen/Zeist. De treintaxi is op tijd, de trein niet. Met een vertraging van 10 minuten wordt de aansluiting naar Duivendrecht gemist. Half uur wachten, kan nog net om het vliegtuig van 8:05 u naar Parijs te halen. Als echter de volgende trein wegens mechanisch malheur blijft staan wordt vertwijfeld een taxi aangehouden. Met flinke snelheid naar Schiphol, gelukkig is het nog vroeg (hoewel…) en zijn de files nog niet lang. Kwart voor acht inchecken, waarbij mij verzekerd wordt dat mijn koffer nog meekomt. De andere Nederlandse genodigden (Marlouke Durville van EZ, en Nico Bunnik van NIVR) zitten al ongerust in het vliegtuig.
In Parijs geen koffer. Komt met de volgende vlucht uit Amsterdam. Maar dan ben ik al op weg naar Guyana. Dan wordt de koffer nagestuurd. Ook naar Cayenne? ‘Oui Monsieur, demain. Merci beaucoup.’ Onderweg deelt Air France tasjes uit met toileten andere spulletjes. Er zit ook een scheermes in. Komt goed uit! Na aankomst in Cayenne (bewolkt en het heeft geregend) wordt met enig politioneel machtsvertoon een kleine demonstratie voor onafhankelijkheid omzeild. Men dacht kennelijk dat er Franse ministers meegekomen waren. Slechts twee Belgische ministers bevonden zich onder het gezelschap. ’s Avonds niet te laat naar bed. Morgen wacht een lange dag in Nederlandse winterkleding bij 30 graden en 80% vochtigheid. 28 februari Vroeg op, het is tenslotte 4 uur vroeger in Cayenne. Buiten is het zeer zwaar- bewolkt en het stortregent tropisch. Ziet er niet best uit voor vanavond. Dan op weg naar het 60 km noordelijker gelegen Kourou, de lanceerplaats. Daar wacht een intensief programma van presentaties (informatie over het centrum, de ARIANE-5 raket, de ENVISAT, etc.). Bij de statusrapportage over de ENVISAT wordt gemeld dat er gisteren een fout in een connector aan een kabel tussen de raket en de lanceertoren is ontdekt en dat het geheel (raket en lanceerplatform) naar de integratiehal is teruggereden voor reparatie. Hoezo spannend? Deze ochtend wordt het geheel, na een onverwacht lange reparatietijd, teruggereden. Reparatie geslaagd. Na de lunch eerst een excursie over het lanceerterrein met bezoeken aan controlecentra, integratiehallen en de brandstofopslag (vloeibare zuurstof, waterstof en hydrazine). In de integratiehal voor de ARIANE 4 raket staan we op 40 m afstand van de kandidaat voor de volgende lancering, eind maart. Dan op weg naar de lanceerplaats van de intussen weer gearriveerde ENVISAT. Op 800 m. afstand
(dichter mag niet om veiligheidsredenen) is de ARIANE 5 indrukwekkend. Zo ziet 2,3 miljoen euro er uit. Alles lijkt gereed voor een succes. Terug naar het controlecentrum van de ARIANE 5 voor een viertal wetenschappelijke presentaties over het belang van ENVISAT. De regen is gestopt. Francesco Rocca, Hartmut Grassl, Chris Rapley en Gérard Mégie hebben elk hun argumenten om het belang van de ENVISAT missie te onderbouwen. De klok in het controlecentrum telt af: nog 7 uren en 9 minuten tot de lancering. Terug naar het hotel. Geen koffer en die zal ook niet meer komen. Is onvindbaar op Charles de Gaulle. De aanschaf van luchtiger kledij en toiletspullen wordt nu een prioriteitszaak. ’s Avonds weer terug naar Kourou. De verdeling van de gasten over de twee plaatsen vanwaar de lancering kan worden bekeken leert mij dat ik in Toucan ben ingedeeld. Dat is een open plaats met een vrij blikveld tot de raket. De afstand is ongeveer 5 km. De andere plaats is het controlecentrum (Jupiter) waar je tot het laatste ogenblik binnen zit. De lancering is dan te bekijken vanaf het dak. Er is veel pers in Toucan, ook een (Deense) tv-ploeg. Naarmate het ogenblik van de lancering nadert, wordt het stiller en stiller. Zelfs de natuur houdt de adem in. Het is intussen helder geworden. De maan doet haar best om de ENVISAT extra te verlichten. De lancering is een fantastisch schouwspel. Naarmate de tijd vordert zie je veel mensen ontspannen. Alles ziet er goed uit. De spanning verdwijnt helemaal wanneer een uur later de ‘launch party’ begint. Arianespace heeft het goed gedaan, de verbeteringen aan de ARIANE 5 zijn geslaagd te noemen. Fokker Space heeft het goed gedaan, het zonnepaneel is uitgeklapt. De Europese ruimtevaartindustrie is ‘back in business’ en de Europese aardobservatie mag een goede tijd tegemoet zien. Om 3 uur plaatselijke tijd rol ik in bed. Gelukkig hebben van onze gastheren enkele T-shirts gekregen.
Uit de folder Safety Rules voor het Centre Spaciale Guyanais: ‘After the take off and depending on the weather coditions, there is probability of slightly unpleasant acid rain. So you may be asked to leave the site to guarantee your comfort.Without hastiness, get back to your bus’ De gasten in Jupiter werden reeds luttele minuten na de lancering gedwongen in de bussen te stappen omdat er zich vanwege de ongunstige wind chloordampen in de richting van Jupiter verplaatsten.
4 JUNI 2002
KvAG Nieuws De dag na de lancering van ENVISAT Uitslapen, daarna ‘site seeing’ in Cayenne. Caribische beelden, Europese prijzen. Na een Creools afscheid van de bouwer van de satelliet (ASTRIUM) wordt aan de terugreis naar Parijs begonnen. Dit keer geen demonstratie. Op Charles de Gaulle word ik herenigd met mijn koffer. Virtueel, want de koffer is intussen opgespoord en gaat misschien nog met de vlucht naar Amsterdam mee. Ander met de volgende vlucht. Gelukkig zit het nu mee en sluit ik de koffer op Schiphol in mijn armen. Een fascinerende belevenis zit er op. Een lancering is nog steeds geen rou-
tine, hoewel de ARIANE 4 toch een zeer goede reputatie heeft. In dit geval was het extra spannend. Een draagraket die na een aanpassing voor het eerst gelanceerd wordt met de grootste en duurste Europese satelliet ooit. Maar ook omdat in de satelliet een stukje Neerlands trots
opgeborgen zit. SCIAMACHY, het resultaat van samenwerking tussen de overheid, de wetenschappers (ook bij het KNMI) en de industrie.Als één van de tien instrumenten hopen we allemaal dat SCIAMACHY, in samenhang met die andere instrumenten, een belangrijke bijdrage zal leveren aan het opsporen van de oorzaken achter de mondiale klimaat- en milieuproblematiek. Binnenkort weten we meer. (Het verloop van de zgn. Commissioning Phase van ENVISAT is te volgen via www.esa.int/Envisat) Frank Grooters KNMI
Symposia van de International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS) De KvAG vertegenwoordigt Nederland in de ISPRS. U zult bij het lezen van de letters ‘ISPRS’ ongetwijfeld terugdenken aan het succesvolle ISPRS-congres dat in 2000 in Amsterdam gehouden is. Ons erelid prof. Klaas Jan Beek heeft als congresdirecteur met steun van het ITC en vele KvAG-leden hiermee een grote bijdrage geleverd aan de activiteiten van de ISPRS. Zo'n ISPRS congres wordt slechts één keer in de vier jaar georganiseerd. Het volgende congres is dus in 2004, dit maal in Istanbul. De congressen bestrijken het gehele brede gebied van de ISPRS: van closerange fotogrammetrie tot remote sensing en van camera hardware tot GIS-databasestructuren. Om het geheel overzichtelijk te houden heeft de ISPRS een zevental commissies die ieder voor een deelgebied verantwoordelijk zijn. De presidenten van deze zgn. technische commissies organiseren twee jaar na een congres een symposium op hun deelgebied. Deze zeven symposia vinden dus dit jaar plaats. Naar aanleiding daarvan vindt u in deze bijdrage een overzicht van de werkvelden en symposia van de ISPRS commissies. Commissie I: Sensors, Platforms and Imagery De opname van beeldmateriaal staat centraal in commissie I. Belangrijke ontwikkelingen op dit gebied zijn de hoge resolutie satellieten en de digi-
tale luchtcamera's. Zo werd op 18 oktober vorig jaar de Quickbird gelanceerd, waarmee opnamen met een pixelgrootte van 60 cm gemaakt kunnen worden. De nieuwste digitale camera's van Z/I Imaging en LH Systems zijn op het congres in Amsterdam geïntroduceerd als prototype. Over de lancering van de ENVISAT satelliet vindt u elders in deze nieuwsbrief een verslag. De president van deze commissie is Stanley Morain (USA), die van 10-15 november het commissie I symposium in Denver, Colorado organiseert. Commissie II: Systems for Data Processing, Analysis and Representation Systemen voor de verwerking van de beelden en andere sensor data staan centraal in commissie II. Dit betreft real-time mapping (gebruikmakend van GPS en INS), fotogrammetrische workstations, decision support systems en de bijbehorende methoden. President Jun Chen (China), symposium: 20-23 augustus in Xian. Commissie III:Theory and Algorithms Deze commissie richt zich op de ontwikkeling van algoritmen voor de automatisering van fotogrammetrische metingen. Semi-automatische kartering, DHM-productie uit laseraltimetrie en InSAR-opnamen, extractie van wegen en 3D gebouwmodel-
len uit luchtfoto's en puntenwolken, data fusie en beeldreeksanalyse zijn thema's die hierbij de revue passeren. President: Franz Leberl (Oostenrijk), symposium: 9-13 september, Graz. Commissie IV: Spatial Information Systems and Digital Mapping Commissie IV heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld tot de GIScommissie van de ISPRS met aandacht voor data modellering, geodatabases, visualisatie, maar ook voor digitale kartering. President: Costas Armenakis (Canada), symposium: 8-12 juli, Ottawa. Dit symposium wordt gecombineerd gehouden met Spatial Data Handling 2002. Commissie V: Close-Range Techniques and Machine Vision Alles wat met close-range fotogrammetrie te maken heeft is ondergebracht in commissie V. Toepassingen worden onderzocht in de industrie, de medische wereld en de architectuur. Hierbij wordt gebruik gemaakt van virtual reality technieken en animaties. President: Petros Patias (Griekenland), symposium: 2-6 september, Corfu. Commissie VI: Education and Communication Commissie VI richt zich op het onderwijs. In bijzondere belangstelling staan computerondersteund onderwijs, distance learning (via het
5 JUNI 2002
KvAG Nieuws internet), en internationale kennisoverdracht. President: Tania Maria Sausen (Brazilië), symposium: 1618 september, São José dos Campos. Commissie VII: Resource and Environmental Monitoring Monitoring van regionale en global processen met remote sensing technieken is het hoofdthema van commissie VII. Remote sensing wordt bestudeerd in de context van duurzame landbouw, stedelijke ontwikkeling, grondstoffeninwinning, natuurrampen en klimaat. President: Rangnath Navalgund (India), symposium: 3-6 december, Hyderabad. 2002 is voor de ISPRS het jaar van de commissies en haar symposia. Volgend jaar staan die activiteiten van de 47 werkgroepen van deze commissies centraal. Zij organiseren o.a. de meer specialistische workshops van de ISPRS. Wilt u meer weten over de activiteiten van de ISPRS, dan kunt u op http://www.isprs.org/calendar. html een uitgebreid overzicht vinden. George Vosselman TU-Delft / KvAG
Colofon KvAG KvAG Nieuws wordt verzorgd vanuit het bestuur van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica. Het verschijnt zes maal per jaar. Het bestuur van de KvAG bestaat uit de volgende personen: F. van der Meer (voorzitter) M.G.Vosselman (vice voorzitter/ sectie Fotogrammetrie) F.J.M. van der Wel (secretaris) H.Thiadens (penningmeester) A.J.W. de Wit (sectie Remote Sensing) P.J.M. van Oosterom (sectie GIS) B.J.M. Jansen (programma coördinator/PR) Het lidmaatschap van de Kring bedraagt € 16,- voor particulieren en € 68,- voor bedrijven per kalenderjaar. Leden van de Kring ontvangen zes maal per jaar KvAG Nieuws en kunnen kosteloos deelnemen aan de thema(mid)dagen. Voor opgave van het lidmaatschap van de KvAG of opzegging van een lidmaatschap dan wel opgave van een (adres)wijziging wordt verwezen naar het mutatieformulier achterin dit blad of naar de website van de Kring: www.kvag.nl. Het postadres voor adreswijzigingen is: KvAG T.a.v. Ir. H.Thiadens Gammelkestraat 2 7572 AV Oldenzaal E-mail:
[email protected]
Agenda 2002 JUNI
Het adres van de voorzitter is: ITC Prof. Dr. F. van der Meer Postbus 6 7500 AA Enschede E-mail:
[email protected] Of:
[email protected]
Remote Sensing en Beleid Alterra,Wageningen, 12 juni 2002 Tevens een ingelast ALV in het kader van de fusieontwikkelingen.
SEPTEMBER Klimaat en Remote Sensing KNMI, de Bilt, 10 september 2002.
OKTOBER Lustrum KvAG Terugblik, Heden en Toekomt t.a.v. het KvAG-interessegebied. Orpheus, Apeldoorn, 20 november 2002 (gehele dag).
NOVEMBER Automatisering in de luchtfotogrammetrie 3 oktober 2002 (Delft).
DECEMBER 2e GML-dag Plaats en exacte datum nog onbekend.
Deadline toezending kopij voor KvAG Nieuws nummer 4: 8 juli 2002.
Het adres voor overige Kring-zaken: KNMI T.a.v. Secretaris KvAG Dr. F.J.M. van der Wel Postbus 201 3730 AE De Bilt E-mail:
[email protected] Redactie KvAG Nieuws RWS-Meetkundige Dienst t.a.v. Redactie KvAG Nieuws B.J.M. Jansen Postbus 5023 2600 GA Delft Tel: 015-2691466 E-mail:
[email protected] Advertenties Voor informatie aangaande tarieven voor het plaatsen van advertenties kunt u contact opnemen met Johannes van der Schaar van GITC bv, tel.: 0514-561854, e-mail:
[email protected] Bijdragen kunnen uitsluitend (in digitale vorm) worden toegezonden aan de redactie. Kopij is voorzien van naam, adres en telefoonnummer van de auteur(s). Lay-out en drukwerk GITC bv Postbus 112 8530 AC Lemmer
6 JUNI 2002
