KvAG
Nieuws
Nieuwsbrief van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Nummer 12 - december 2003
Inhoud • Van de voorzitter
1
• MSG-dag 17 november 2003
3
• Tijdelijke subsidieregeling Nationaal Programma GO van start! • Overzicht KvAG Activiteiten 1996-2003
• Fotogrammetrie voor documentatie en visualisatie van architectuur
9
• Activiteiten GIN-aardobservatie 2004
10
6
• M. Schaepman
10
7
• Colofon
10
Van de voorzitter
Zeven vette jaren Zeven jaar KvAG bestuur; een periode loopt ten einde. Zeven vette jaren, magere jaren hebben we niet gehad. Ik begon in ‘de Kring’ als sectievoorzitter remote sensing op het moment dat de Kring voor Remote Sensing en de Vereniging voor Fotogrammetrie samengingen. Een fusie op de achterkant van een bierviltje, zo omschreef Henk Thiadens de oprichting van de KvAG.
De Reehorst in Ede was de plaats van handeling.Toenmalig rector van het ITC Klaas-Jan Beek had mij naar voren geschoven, zoals dat in jargon heet, om ‘namens het ITC’ in het bestuur te komen (ook al heeft een bestuursfunctie geen koppeling met een bedrijf). Om eens kennis te maken met een aantal toekomstige collegae ben ik dat jaar voor het eerst naar de ALV geweest. In Wageningen was dat, ik kan het me nog goed herinneren, met name omdat ik het enige aanwezige lid was. Conform de statuten werd de ALV gehouden met ruim zes bestuurders achter de tafel en een lid in de zaal. In de rondvraag vroeg men of ik nog wat wilde vragen. Ik kon op dat moment niets bedenken. In de Reehorst was de sfeer heel anders. Je proefde wel iets van cultuurverschillen tussen de statige ‘fotogrammeters’, de heren meestal in het pak gestoken, en de wat frivolere ‘remote sensers’ die er wat losjes bijliepen. Echter in de loop der jaren is de samenwerking uiterst gemakkelijk geweest. Met de KvAG hebben we veel hoogte-
punten meegemaakt. Absolute topper was het ISPRS congres van 2000. Toch ook wat dieptepuntjes. Persoonlijk vond ik het ophouden van de BCRS en het afbouwen van het NRSP en de daarop volgende periode van verdeel-en-heers politiek tussen partijen die belang hadden bij aardobservatie in Nederland een dieptepuntje. Temeer omdat ons tijdschrift toen van ruim 60 naar minder
dan 10 bladzijden per keer ging. Aan de andere kant moesten we toen op eigen benen gaan staan met de nieuwsbrief en dat geeft weer een hele andere kijk op het verenigingsleven. Het meeliften met de BCRS Nieuwsbrief die op uitstekende wijze door Cees Jongepier vormgegeven werd was ten einde. In de loop der jaren dienden zich ook veranderingen aan in ons werkveld. GIS
Het allereerste bestuur van de KvAG.Van links naar rechts: Robert Kroon, Sandra Frainkin, Freek van der Meer, Henk Thiadens, Gerard Nieuwenhuis, Hans Roozekrans, Martien Molenaar en Cees Jongepier
KvAG Nieuws
en remote sensing is nu geoinformatica en aardobservatie. Waren dit ooit twee vrijwel op zich staande vakgebieden, nu zien we deze steeds verder samensmelten tot een data inwin en een informatieverwerking discipline. Goed voorbeeld is het GMES; het paradepaardje van ESA en EU inzake Global Monitoring of the Environment en Security: aardobservatie meets politiek en bestuur. Logisch dus om dat ook tot uitdrukking te bren-
gen in de structuur van de nationale geoinformatie verenigingen. Blij doch verrast was ik door het telefoontje van Menno Jan Kraak: of wij, de KvAG, misschien iets zagen in samenwerking in een nieuwe vereniging voor het hele werkveld van de ruimtelijke informatieverwerking. Dat zagen wij wel en zo werden we deel van GIN; een krachtige organisatie, 3500 leden, aanzien richting beleid en toch voldoende ruimte voor kennisoverdracht middels gezellige themadagen. Ik denk dat het ons is gelukt twee interessante secties (GEoICT and Aardobservatie) neer te zetten die ons KvAG werkveld prima afdekken. Helaas kon ik de geboorte van GIN niet meemaken, omdat ik bij de geboorte van mijn
dochter moest zijn. Hopelijk kunt u me dat vergeven. Ik draag GIN een warm hart toe en zal me er voor blijven inzetten, want zonder liefdewerkoud papier zal er niets gebeuren. Dank aan de voorzitters onder wie ik mocht dienen en van ik wie ik veel heb mogen leren: Gerard Nieuwenhuis en Martien Molenaar. Dank aan u, de leden, voor uw steun aan onze vereniging. Zet de lijn door richting GIN. Dank aan mijn collega bestuursleden voor hun inzet en voor de lol die we samen gehad hebben. We waren een hecht collectief, ik zal het missen. In het bijzonder wil ik Henk, de financiële rots in de branding, bedanken voor zijn jarenlange inzet niet alleen in de KvAG maar ook in de jaren daarvoor in de vereniging voor fotogrammetrie. Ik ben trots dat ik kan zeggen dat ik de laatste voorzitter van ‘de Kring’ ben geweest. Dat zal altijd de boeken in gaan.Tot ziens, waarschijnlijk bij een GIN bijeenkomst. Freek van der Meer, ex-Voorzitter KvAG (
[email protected])
Verslag themadag "Meteosat Second Generation (MSG)" 17 november 2003 Het KNMI organiseerde in samenwerking met de KvAG/GIN op maandag 17 november jl. een voorlichtingsdag over de nieuwe generatie weersatellieten. De eerste Meteosat Second Generation (MSG) satelliet is op 28 augustus 2002 gelanceerd en zal naar verwachting rond de jaarwisseling voor het eerst operationeel te gebruiken zijn voor meteorologen, klimaatonderzoekers en ook onderzoekers van land- en zeetoepassingen. De verwachtingen over deze nieuwe generatie satellieten zijn hoog gespannen. Het doel van deze voorlichtingsdag was om de Nederlandse gebruikers een breed inzicht te geven in allerlei aspecten m.b.t. MSG (techniek, datatoegankelijkheid, toepassingen, etc.). Deze themadag is vooral ook tot stand gekomen op initiatief van EUMETSAT met als doel om MSG te promoten onder een brede groep potentiële gebruikers. EUMETSAT, gevestigd in Darmstadt in Duitsland, is de eigenaar en exploitant van de Meteosat satellieten. EUMETSAT is een Europese organisatie die gefinancierd wordt door 17 lidstaten waaronder Nederland. EUMETSAT verwacht dat MSG een revolutie voor de meteorologie teweeg zal brengen. Niet alleen de kwantiteit aan data t.o.v. de huidige eerste generatie Meteosat zal aan-
zienlijk toenemen (met een factor 20!), ook de kwaliteit van de informatie neemt aanzienlijk toe. De meteoroloog krijgt veel meer inzicht in de toestand van wolken en de ontwikkelingen in de tijd. Op deze voorlichtingsdag werd wel duidelijk dat het nog wel heel veel tijd en inspanning zal vergen alvorens de meteorologen dit inzicht paraat hebben. Interpretatie van MSG beelden en producten zal nog een lang ontwikkel en opleidingstraject vergen. De eigenschappen van de nieuwe Meteosat maken deze satelliet ook veel meer geschikt voor tal van land- en
zeetoepassingen. De ruimtelijke resolutie is nog steeds tamelijk grof maar daar staat tegenover dat de zeer hoge temporele en vooral ook de spectrale resolutie de satelliet toch interessant maken voor tal van aardobservatietoepassingen. Daarnaast is de toegang tot real-time MSG data een stuk vergroot. Dit komt doordat EUMETSAT de MSG beelddata noodgedwongen via een commerciële TV satelliet verspreidt. Een ieder met een TV schotel en wat specifieke low-budget hardware en software kan de digitale MSG beelden uit de lucht plukken en voor zijn toepassing gebruiken.
3 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws
Een RGB composiet van 3 MSG/SEVIRI kanalen waarin wolkeneigenschappen en typen voor de meteoroloog duidelijk zichtbaar gemaakt worden De themadag werd goed bezocht. Alle 80 stoelen waren bezet. Er stonden maar liefst 11 presentaties op het programma die een breed scala aan onderwerpen bestreken (dataontvangst en –verwerking, datapolitiek, toepassingen). Ook waren er twee demo’s. Één van een low-budget MSG ontvangststation waarmee ter plekke MSG beelden uit de lucht werden geplukt. De ander betrof een demo van een commercieel softwarepakket CineSat van de Oostenrijkse firma Gepard. CineSat is speciaal ontwikkeld om MSG beelden te analyseren en ook om hogere orde satellietproducten mee te genereren t.b.v. gebruik door de operationele meteorologen. Binnenkort zullen de presentaties op de KNMI Web site gezet worden (www.knmi.nl). Arthur De Smet (EUMETSAT) opende de dag met een overzicht van het MSG-programma en gaf ook alvast wat informatie over het Metop programma van EUMETSAT (Metop is een polaire satelliet die in 2005 gelanceerd gaat worden). MSG is een geostationaire satelliet, die op 36.000 km boven een vast punt op de aarde op staat (thans op 10 graden West en de evenaar; in januari wordt de satelliet verplaatst naar 3.3 graden West). Het geobserveerde gebied is voor iedere opname identiek, nl. een schijf van de aarde die Europa, Afrika en een groot gedeelte van de Atlantische oceaan omvat. De MSG is niet alleen veel groter en zwaarder dan de huidige Meteosat (factor 3). Ook de prestaties zijn indrukwekkend beter. De imager aan boord van MSG, de SEVIRI, neemt iedere 15 minuten de beelden op (de huidige Meteosat iedere 30 minuten). De MSG/SEVIRI neemt beelden op in 11 golflengte banden: 3 in het zichtba-
op de EUMETSAT Web site (www. eumetsat.de). Jan Bijma (KNMI) gaf een presentatie over hoe het KNMI als professionele gebruiker haar infrastructuur al in een vroeg stadium heeft voorbereid op MSG. Voor directe ontvangst van de MSG beelden heeft het KNMI al vóór de lancering van de satelliet een dure grote 3.7 M schotelantenne aangeschaft en op het KNMI dak laten plaatsen. Helaas bleek al snel dat dit vergeefse moeite (en geld!) is geweest (zie presentatie de Smet). Het KNMI maakt nu sinds maart 2003 gebruik van de EUMETCAST service waarvoor een schoteltje van slechts 90 cm nodig is. Het KNMI heeft veel aandacht besteed aan de redundantie van haar MSG infrastructuur. De hele keten van ontvangst tot aan distributie naar de gebruiker (meteorologen en onderzoekers) is dubbel uitgevoerd omdat 100% beschikbaarheid van de beelden bij het KNMI vereist is. De Duitse firma VCS heeft het MSG ontvangst en verwerkingssysteem geleverd. Ook is een beeldendatabase in de infrastructuur opgenomen waarin de MSG beelden in het HDF5 formaat worden opgeslagen. Dit systeem is geleverd door de Noorse firma Kongsberg/Spacetec. De weeramateur Ferdinand Valk liet in zijn presentatie zien hoe laagdrempelig de toegang tot MSG data met de introductie van EUMETCAST geworden is. Met een investering van zo’n 500 Euro kan een ieder zonder een uitgesproken techneut te zijn een eigen MSG ontvangststation opzetten. Alle benodigde hardware is in de winkel verkrijgbaar en software is via het Web hetzij gratis hetzij voor een gering bedrag te downloaden.
re/nabij infrarode spectrum en 8 in het infrarode spectrum (waarvan 2 in het waterdamp absorptie spectrum; één in het CO2 absorptie spectrum; één in het ozon absorptie spectrum; de rest in het thermische deel). De ruimtelijke resolutie van deze banden is 3 km (was 5 km). Er is één (brede) band in het zichtbaar licht met een resolutie van 1 km. Ook de radiometrische resolutie is sterk verbeterd, n.l. 10 bits (= 1024 grijstonen; was 256 grijstonen), waardoor de "meet" nauwkeurigheid aanzienlijk verbeterd is. Dit alles maakt de MSG/SEVIRI tot een soort NOAA/ AVHRR in een geostationaire baan (met zelfs meer kanalen) met alle toepassingen van de NOAA satellieten binnen handbereik (NDVI’s, SST’s, etc.). Kort na de lancering van MSG in augustus 2002 bleek dat één van de transponders aan boord van de satelliet het begeven had. Deze transponder zorgt voor de verzending van bij EUMESAT bewerkte beelden via MSG weer naar de gebruikers. EUMETSAT heeft al snel een alternatief gevonden om via de commerciële Hotbird (een Eutelsat) satelliet de beelden naar de gebruikers te verzenden. Dit systeem wordt EUMETCAST genoemd en maakt gebruik van DVB techniek (digital video broadcasting). Voor de gebruikers heeft dit het voordeel dat met veel goedkopere hardware de beelden te ontvangen zijn (zie presentaties van Bijma en Valk). Heel veel informatie Weeramateur Ferdinand Valk laat zien hoe de orkaan over MSG is te vinden Isabel met MSG te volgen was
4 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws
Op de site van Ferdinand staat het een en ander uitvoerig beschreven (www. fvalk.com). Ton Donker (KNMI) lichte toe hoe de datapolitiek van EUMETSAT in elkaar zit. Net als de Meteosat beelden worden ook de MSG beelden versleuteld met als doel om ze niet voor iedereen vrij toegankelijk te maken. Een gebruiker heeft een sleutel verstrekt door EUMETSAT nodig om de beelden te decoderen. De ene gebruiker krijgt deze sleutel gratis, de ander moet hiervoor betalen. Hiertoe heeft EUMETSAT een datapolitiek opgesteld en de uitvoering daarvan per land uitbesteedt aan de nationale weerinstituten. Het KNMI in de persoon van Ton Donker doet dit dus voor de Nederlandse gebruikers. De regels staan beschreven op de KNMI Web site (www.knmi.nl/ product/catalogus/eumetsat_overzicht. html). Het komt er kort gezegd op neer dat zolang er geen commerciële activiteiten met de MSG beelden uitgevoerd worden men recht heeft op een gratis sleutel. Dus goed nieuws voor amateurs en universiteiten. Jürgen Scheiber van de Oostenrijkse firma Gepard gaf een presentatie van het CineSat softwarepakket. Hij liet zien hoe de lawine aan informatie die de MSG over de meteoroloog en onderzoeker heen stort met CineSat enigszins behapbaar gemaakt
ste functie van CineSat voor operationeel gebruik in de weerkamer is de extractie van "nowcasting" producten uit de MSG beelddata. Voorbeelden zijn: het bepalen van winden uit de verplaatsing van wolken en luchtmassa’s, de detectie en ontwikkeling van onweerswolken, de voorspelling van bewolking (tot 3 uur vooruit). Het KNMI is voornemens CineSat aan te schaffen t.b.v. gebruik in de weerkamer maar ook voor R&D van MSG gebruik. Henk Verschuur (EUMETSAT) liet in zijn presentatie zien welke gigantische hoeveelheid informatie er in de MSG/SEVIRI beelden ligt opgeslagen. Met name de spectrale informatie is voor meteorologische begrippen ongekend. Henk liet zien hoe m.b.v. RGB kleuren composieten informatie zichtbaar gemaakt kan worden voor de meteoroloog. B.v. de combinatie 1.6 µm kanaal in rood, 0.8 µm kanaal in groen en 0.6 µm kanaal in blauw levert een beeld op waarin ijs- en waterwolken goed van elkaar zijn te onderscheiden en hetzelfde geldt voor mist boven sneeuw (zie plaatje). De 11 beschikbare kanalen leveren een veelvoud aan mogelijke RGB combinaties, waarvan nog een aantal voorbeelden getoond werden. Het zal nog heel veel tijd en energie kosten alvorens alle mogelijkheden onderzocht zijn en vooral vertaald zijn naar het weer in de praktijk. Henk liet ook een aantal niet-meteorologische toepassingen van MSG zien: detectie van bosbranden in Portugal afgelopen zomer, de monitoring van vegetatieontwikkeling, detectie van scheepspluimen op de oceaan, etc. Arthur de Smet (EUMETSAT) nam daarna het stokje van Henk Verschuur over om toe te lichten welke MSG producten EUMETSAT centraal en decentraal produceert De demo van het CineSat softwarepakket trekt t.b.v. de gebruiker. Het gaat veel belangstelling daarbij om hogere orde afgeleide producten. Bij EUMETkan worden. Snelheid van weergave SAT in Darmstadt worden real-time van beelden op het beeldscherm is zgn. MPEF (= Meteorological Product daarbij een sleutelfunctie. Hieraan is Extraction Facility) producten gegein CineSat heel veel aandacht besteed nereerd, die met de originele MSG en dit is heel goed gelukt. Pennen, beelden mee verstuurd worden (via zoomen, togglen tussen beelden, het EUMETCAST) naar de gebruiker. Er gaat allemaal razend snel. Daarnaast wordt een 6-tal producten gemaakt is het pakket goed in het RGB comt.b.v. de operationele meteorologie posieten van kanaalbeelden en heeft (winden, wolkenclassificatie, wolkenhet een uitgebreide projectiebibliotophoogte, atmosferische instabiliteit theek (>60 projecties). De belangrijkindex, potentiële neerslag index, tro-
posferisch vochtigheid) en een 4-tal t.b.v. gebruik in klimaat onderzoek/ monitoring (clear sky radiances, klimaat dataset, ISCCP dataset, ozon kolom). Naast de MPEF lijn heeft EUMETSAT in een vroeg stadium onderkend dat er veel R&D nodig is om MSG en Metop (een polaire satelliet die in 2005 gelanceerd wordt) in de toekomst optimaal te gaan gebruiken en dat voorkomen dient te worden om op veel plaatsen tegelijk het wiel opnieuw uit te vinden. EUMETSAT heeft hiertoe het SAF (= Satellite Application Facility) concept in het leven geroepen. Een SAF is een netwerk van Europese expert instituten (veelal de nationale meteorologische instituten, zoals het KNMI) dat hetzij operationeel producten gaat produceren en distribueren, hetzij softwarepakketten ontwikkelt die door de gebruikers lokaal gebruikt worden om producten te maken op basis van MSG/SEVIRI data. De SAF’s worden door EUMETSAT financieel gesteund (50%). Er zijn 7 SAF’s geïnitieerd door EUMETSAT met ieder een specifiek aandachtsgebied: Nowcasting SAF, Ocean and Sea Ice SAF, Land Surface SAF, Climate Monitoring SAF, Ozone SAF, NWP (weermodel) SAF, GRAS Meteorology SAF. Een lange lijst aan producten zal door de SAF’s geproduceerd gaan worden en voor de gebruikers beschikbaar komen. Veel voorbeeld plaatjes werden door Arthur vertoond. Veel informatie over de SAF’s en de producten is te vinden op de EUMETSAT Web page (www.eumetsat.de/en/area4/ saf/internet/index. html). Een operationeel meteoroloog van het KNMI, Frans Debie gaf zijn visie op wat de meteoroloog kan met MSG en vooral ook op welke problemen het gebruik van MSG in de weerkamer met zich mee gaat brengen. Één van de problemen die met MSG om de hoek komt zetten is de onvermijdelijke introductie van kleuren in de presentatie van beelden en producten. Kleurenblindheid is een veel voorkomend verschijnsel bij (veelal mannelijke) meteorologen! De boodschap van Frans was dat MSG heel veel bruikbare informatie voor de meteoroloog gaat opleveren. Hij liet dit ook zien met een aantal aansprekende cases. Echter het zal nog heel veel tijd vergen alvorens de gemiddelde meteoroloog voldoende grip op de MSG informatie heeft om het in z’n dagelijkse werk doelmatig te kunnen gebruiken. Onderzoe-
5 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws kers/ontwikkelaars zullen hem/haar daarbij moeten helpen (aanleveren van tools en documentatie). Ook in de opleidingssfeer zal het een en ander moeten gebeuren. Het laatste blok presentaties van de dag was gericht op het gebruik van MSG in het klimaatonderzoek. Arnout Feijt (KNMI) leidde dit blok in met een presentatie over waarom
deze rol van wolken beter in beeld te krijgen is veel informatie over de fysica (en ook chemie) van wolken nodig. Met name het stralingsgedrag van wolken is een belangrijk aspect. MSG met zijn 11 spectrale kanalen zal hier een belangrijk steentje aan kunnen gaan bijdragen. Het KNMI heeft al veel voorwerk op basis van NOAA/AVHRR data (met vergelijkbare kanalen) verricht om de MSG/ SEVIRI beelden te vertalen naar de juiste wolkeninformatie. De kracht van MSG zal zijn dat deze wolkeninformatie met een frequentie van 15 minuten (→ bestudering van dagelijkse gang) en over een heel groot gebied (alle klimaatzones) beschikbaar Operationeel KNMI meteoroloog Frans Debie ligt een case komt. toe waarin MSG hele bruikbare informatie geeft Naast de SEVIRI is er aan boord van wolkeninformatie zo hoogst noodzaMSG nog een radiometer geplaatst kelijk is voor het doen van klimaatmet een duidelijk klimaat missie. Steonderzoek en welke bijdrage MSG ven Dewitte (van het Belgische hierin kan/zal hebben. De onzekerKMI) gaf een presentatie over dit heidsmarges in de voorspelling van GERB instrument waar hij vanaf het de wereldtemperatuur voor de kobegin als wetenschapper nauw bij bemende 100 jaar worden voor het trokken is geweest. De breedbandige grootste deel bepaald door de nog stralingsmeter GERB (= Geostatioonduidelijke rol van wolken in de nary Earth Radiation Budget) meet mondiale klimaatverandering. Om zeer nauwkeurig warmtestraling en
weerkaatst zonlicht aan de top van de atmosfeer. Zodoende wordt er informatie verkregen over variaties in de stralingscomponenten per locatie gedurende de dag en over de seizoenen. Deze informatie over de stralingsbalans aan de top van de atmosfeer is van groot belang voor het klimaatonderzoek. Veel informatie over GERB is te vinden op het volgende Web adres: www.ssd.rl.ac. uk/gerb. Rob Roebeling (KNMI) had de ondankbare taak om de dag te besluiten met een presentatie over de Climate Monitoring SAF producten waar het KNMI deels verantwoordelijk voor is. Wolkenproducten gaan door de SAF geproduceerd worden op basis van MSG/SEVIRI en NOAA/AVHRR. Het KNMI heeft daarbij de wetenschappelijke verantwoordelijkheid (ontwikkelen, up-to-date houden en valideren van retrieval algoritmes). Er wordt gewerkt aan viertal producten: thermodynamische fase, optische dikte, vloeibaar water pad en effectieve druppeltjesgrootte van wolken. Voor de validatie van de producten worden meetgegevens vanaf de grond (wolkenradars/lidars in Cabauw) en vanuit vliegtuigen (speciale meetcampagnes). Het verkrijgen van meetgegevens van andere klimaatstreken (tropen, arctische gebieden) vormt een groot probleem. Hans Roozekrans, KNMI
Tijdelijke subsidieregeling Nationaal Programma GO van start! Na de laatste publicatie van de Remote Sensing Nieuwsbrief eind 2001 door het voormalige Programmabureau BCRS is het schijnbaar lange tijd stil geweest rondom de doorstart van het Programma Gebruikersondersteuning (GO). In dit bericht wil ik de Nederlandse remote sensing gemeenschap op de hoogte brengen van de gebeurtenissen rondom het GO programma sedert de opheffing van de BCRS eind 2001. In de Staatscourant van 11 november 2003 is de Tijdelijke subsidieregeling Nationaal Programma Gebruikersondersteuning (GO) gepubliceerd. Daarmee is het programma volgens de vereiste juridische basis van start gegaan. De subsidieregeling is ook te vinden op de website: www.overheid.nl Het GO programmadocument, eind-
versie gedateerd 14 december 2001, is begin 2002 door het Programmabureau Extern Onderzoek van SRON breed in Nederland verspreid. Gelijktijdig met het afsluiten van de uitvoering van het Nationaal Remote Sensing Programma, periode 19962005, is een nieuwe episode aangebroken voor de wijze waarop de overheid
de ontwikkeling van nieuwe toepassingen van remote sensing wil financieren. De belangrijke stap is daarvoor gezet met het positieve besluit door de Ministerraad over de herziene Nota over het Nederlandse Aardobservatiebeleid van Nederland voor de jaren 20022010 en het voorstel voor het Programma Gebruikersondersteuning
6 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws 2001-2005 in december 2001. Voor het GO programma werd door de ministeries van VenW, OCenW, VROM, LNV en EZ voor de jaren 2002 t/m 2005 een budget van 12,48 M€ beschikbaar gesteld. Voor die periode is door NWO gebied Aard- en Levenswetenschappen (ALW) een budget van 0,91 M€ aan de GO middelen toegevoegd. Gedurende deze periode van 4 jaar is aldus ca. 3,35 M€ per jaar beschikbaar.Verder werd besloten dat het beheer van het GO programma door het penvoerend ministerie van VenW zou worden opgedragen aan het NIVR en aan NWO-ALW. Voor NWO-ALW wordt het dagelijks beheer worden uitgevoerd door het Programmabureau Extern Onderzoek van de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON). In het belang van de continuïteit van het GO programma vanaf 2000 werd al in 2000 door de ministeries van VenW, OCenW en EZ besloten om voor het jaar 2001 een budget van 3 Mfl vrij te maken. Door NWO-ALW is voor dat jaar een bedrag van 1 Mfl toegevoegd. Deze GO overbruggingsfase is in 2001 beheerd door de BCRS en SRON. De nieuwe taakstelling voor het NIVR en de daarbij behorende wijziging van de Statuten voorziet in de voortzetting van de taken van de BCRS op het gebied van aardobservatie en remote sensing door het NIVR in samenwerking met SRON na de opheffing van de BCRS. Vanaf 2002 is het penvoerderschap voor het GO programma door OCenW overgenomen door VenW. Hieraan lag ten grondslag dat de uitvoering van het Aardobservatiebeleid wordt gecoördineerd door VenW. De uitvoering van het GO programma is onderdeel van het Aardobservatiebeleid dat op zijn beurt onderdeel is van het ruimtevaartbeleid.Voor de uitvoering van het GO programma door het NIVR en SRON is VenW daarmee de opdrachtgever.
Nadat het NIVR en SRON vanaf begin 2002 voor de uitvoering van het vervolg van het GO programma waren aangewezen werd direct duidelijk dat ten behoeve van de formalisering hiervan door VenW nog moest worden voorzien in de daarvoor vereiste juridische grondslag. In februari 2002 werden in samenwerking met VenW daarvoor de noodzakelijke eerste stappen gezet. Aangezien GO een subsidieprogramma is moest allereerst door VenW goedkeuring van de Europese Commissie worden verkregen voor de uitvoering van een daartoe op te stellen ministeriële regeling. Teneinde de kansen op goedkeuring zo groot mogelijk te maken is de inhoud van deze regeling afgestemd op de bestaande Communautaire Kaderregeling voor Onderzoek en Ontwikkeling. Deze Kaderregeling biedt de randvoorwaarden waaronder EU lidstaten rechtmatig subsidies mogen verstrekken die niet strijdig zijn met de Europese regelgeving op het gebied van staatssteun. In samenwerking met de Hoofddirectie Juridische Zaken van VenW is in de afgelopen periode de subsidieregeling voor het GO programma opgesteld. Nadat in mei jl. bekend werd dat de EC met inhoud van de subsidieregeling had ingestemd is darna de inhoud nog aangevuld met de speciale voorwaarden van de ministeries van EZ en VROM. Aangezien overheidsinstellingen volgens de Algemene wet bestuursrecht niet in aanmerking komen voor het aanvragen van subsidies is in de uitvoeringsovereenkomsten tussen VenW en het NIVR en respectievelijk NWO-ALW een deel van het GO budget opgenomen voor het verlenen van financiële bijdragen voor overheidsprojecten.Voor de aanvragen van overheidsinstellingen zijn dezelfde regels als opgenomen in de subsidieregeling van toepassing. De middelen voor de uitvoeringskosten van het NIVR en van SRON, inclusief de
middelen voor informatievoorziening en PR, zijn separaat in de uitvoeringsovereenkomsten opgenomen. De subsidieregeling biedt de mogelijkheid om de voorstellen die uiterlijk op 1 oktober 2002 bij het NIVR zijn ingediend te laten gelden als aanvragen voor subsidie vanaf de dag van de inwerkingtreding van de subsidieregeling.Voor de oproep 2003 die op 1 oktober jl. is gepubliceerd geldt voor de indiening van de projectvoorstellen de einddatum van 15 januari 2004, uiterste tijd: 17.00 uur. Op 21 oktober jl. is door het NIVR en SRON in Delft een voorlichtingsbijeenkomst gehouden waar het GO programma, de subsidieregeling en de oproep 2003 zijn toegelicht. Bij deze gelegenheid is kort ingegaan op de uitvoering van het GO programmaonderdeel Infrastructuur dat geen onderdeel is van de subsidieregeling. Naar verwachting zal de uitvoering in de vorm van privaatrechtelijke overeenkomsten begin 2004 van start zal gaan, zodra hiervoor door VenW opdracht zal worden verleend. Er bestond na de presentaties ruimschoots gelegenheid voor het beantwoorden van vragen. De hoge opkomst en de vele vragen bevestigen de brede interesse bij de gebruikers voor het GO programma. Gedurende de nog resterende looptijd van het programma zullen nog twee oproepen worden gepubliceerd: op 1 mei 2004 en op 1 mei 2005. Op de GO websites van het NIVR en van SRON zullen de overzichten worden gepubliceerd van de gehonoreerde projectvoorstellen die in 2002 zijn ingediend. Als onderdeel van de informatievoorziening zal in 2004 het eerste GO symposium gehouden worden. Datum en plaats zullen begin 2004 bekend worden gemaakt. Nico Bunnik, Programmamanager GO NIVR
Overzicht KvAG activiteiten 1996-2003 Ter afsluiting van het tijdperk KvAG hieronder een allerlaatst overzicht van alle themadagen die door de kring de afgelopen jaren (mede) georganiseerd zijn. 1996 10 mei 1996 Oprichting KvAG. Ontstaan uit fusie Nederlandse Vereniging voor Fotogrammetrie (opge-
richt in 1932) en de Kring voor Remote Sensing (opgericht in 1978). 10 mei 1996 "DTM-bepaling met remote sensing technieken"
16 oktober 1996 "Het gebruik van ruimtelijke statistieken binnen remote sensing" 24 oktober 1996 Het Staringsympo-
7 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws
sium "Toepassingen van remote sensing in de geologie" 1997 11 maart 1997 "DBMS voor Geo-informatie" i.s.m. Geo-Informatie Modellen (GIM) van de Nederlandse Commissie voor Geodesie 24 april 1997 "Digitale fotogrammetrie voor stedelijke toepassingen" 12 juni 1997 "Toepassing video als Remote Sensing techniek"+ ALV 29 sept. 1997 "Visualisatie van Geo-informatie uit DBMS" i.s.m. SIG-GIS 22 oktober 1997 "Hoge resolutie satellieten" 1998 5 februari 1998 "Remote Sensing for tropical forest resources and sustainable land use management" i.s.m. TELSAT (tijdens tweedaags symposium bij afsluiting Belgisch Remote Sensing-programma,) 5 februari 1998 "Het presenteren van GIS-databases op Internet" i.s.m. SIG-GIS ((Special Interest Group Geographical Information Systems)) 11-14 mei 1998 EARSeL-symposium "Operational remote sensing for sustainable development", i.s.m. EARSeL en ITC. 10 oktober 1998 "SAR Interferometrie" 26 november 1998 "3D geo-informatie inwinnen en toepassen" 1999 28 januari 1999 "Imaging Spectrometry"
19 april 1999 "OpenGIS Meeting in NL" samen met OpenGIS Constorium (OGC) en GIPSIE 27 en 28 april 1999 Universiteit Halle-Wittenberg 3e Duits-Neder-
landse Symposium "Environmental Monitoring" i.s.m. de Duitse zusterorganisatie ‘Deutsche Gesellschaft für Photogrammetrie und Fernerkundung (DGPF)’
De Nederlandse Vereniging voor Fotogrammetrie NVF heeft met de fusiebesprekingen nog een belangrijke activiteit in gang gezet. De extra financiële middelen die zijn inbrengt worden beschikbaar gesteld voor de organisatie van een workshop of symposium. Daarbij is het ambitieuze plan ontstaan om ons kandidaat te stellen voor de organisatie van het ISPRS-congres in 2000.Voor zover bekend zijn verder China en Canada kandidaat. Een commissie bestaande uit de heren K.J. Beek, M. Molenaar en G. Nieuwenhuis onderzoeken momenteel de haalbaarheid."(uit: Remote Sensing Nieuwsbrief, 1996. De foto is gemaakt tijdens ISPRS 1996 in Wenen na bekendmaking dat ISPRS 2000 in Amsterdam zal plaatsvinden: tijd om te proosten!
Het ISPRS organisatieteam
8 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws 16 juni 1999 ALV en "METEOSAT Second Generation (MSG)" 10 september 1999 "Land-WaterAtmosphere For All" (meeting ISPRS council) 29 oktober 1999 "PHARUS olympiade, en hoe nu verder" 2000 18 februari 2000 "Geo-Informatiedag Nederland (GIN) 2000" ism NVK, VGVI, NVG en NexpRI 15 maart 2000 "Atmosfeer –waardevol signaal of hinderlijke storing?" en ALV 11 mei 2000 "Laseraltimetrie in Nederland – Verder kijken dan het AHN" 16 tot 23 juli 2000 "19e ISPRS congres RAI Amsterdam" 20 juli 2000 "Geo-informatie in de netwerk maatschappij" 11 oktober 2000 "Statistical sensing of the environment" i.s.m. LASSA (Landelijke studiegroep voor Sta-
tistiek in de Aardwetenschappen) 15 november 2000 "Java GIS" 7 december 2000 "Data fusie" 2001 25 januari 2001 "GPS-INS" 5 april 2001 "Zeer hoge resolutie satellieten in de praktijk" 12 juni 2001 "XML-GML estafette" 11 oktober 2001 "Digitale luchtcamera’s" 14 november 2001 "Geo-DBMS" i.s.m. De ArcGIS gebruikersgroep 12 december 2001 "Global models and databases" 2002 15 februari 2002 "Geo-Informatiedag Nederland (GIN) 2002" i.s.m. VGVI, NVK, NexpRI en NVG 21 februari 2002 "Hyperspectral Remote Sensing & Advances in Image Processing" 6 maart 2002 "Mobiel GIS"en ALV (i.s.m. DOSIG (Dutch Oracle Spa-
tial Interest Group)) 12 juni 2002 "Remote Sensing & Beleid" en extra ALV 10 september 2002 "Klimaat & RS" 3 oktober 2002 "Automatisering in de digitale fotogrammetrie" 20 november 2002 Lustrum KvAG in Orpheus, Apeldoorn 13 december 2002 "2e GML-dag" 2003 25 maart 2003 "Laseraltimetrie" 23 april 2003 "Radar" 12 juni 2003 "Europese Geoinformatieprojecten met o.a. INSPIRE" i.s.m. NCG en Ravi 11 september 2003 "Ondergrondse Geo-info" en ALV 17 november 2003 "Meteosat Second Generation voorlichtingsdag" 11 december 2003 "MODIS Workshop" 17 december 2003 "3D Geo-informatie modellen"
Aankondiging GIN themamiddag
Fotogrammetrie voor de documentatie en visualisatie van architectuur (8 januari 2004, TU-Delft) De fotogrammetrie kent een grote variatie aan toepassingsmogelijkheden. Deze themamiddag concentreert zich op close-range fotogrammetrische technieken voor het documenteren van architectuur en het visualiseren van onze bebouwde omgeving. In Nederland wordt fotogrammetrie voor het documenteren van historische gebouwen, of meer in het algemeen, het documenteren van ons cultureel erfgoed, niet veel toegepast. Dat dit in het buitenland vaak anders is laat Cliff Ogleby (Melbourne University, Australië) zien. Hij is vice-president van CIPA, een internationale samenwerking tussen de ISPRS en ICOMOS gericht op de documentatie van wereld erfgoed. Op deze middag zullen twee bijzondere in Nederland ontwikkelde fotogrammetrische technieken gepresenteerd worden – Cyclomedia en Toposcopie – die vooral de visualisatie van de bestaande en toekomstige omgeving tot doel hebben. Naast bestaande fotogrammetrische technieken komen de huidige en toekomstige mogelijkheden voor automatisering
van de architectuurfotogrammetrie aan bod. Automatisering is van groot belang om de kosten van verwerking te drukken en daarmee de fotogrammetrie tot een aantrekkelijke techniek voor modellering te maken. De laatste presentatie illustreert de vraag naar modellen van onze omgeving voor computersimulaties; als je in een Formule-1 simulator plaats neemt, wil je ook op bijvoorbeeld Zandvoort kunnen racen. Natuurlijk is een themamiddag niet compleet zonder afsluitende borrel. De middag wordt georganiseerd bij de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek van de TU-Delft (Kluyverweg 1). Programma: 13:30 OPENING door de voorzitter George Vosselman, Technische Universiteit Delft 13:40 ‘Advances in the Photogrammetric Documentation and Three Dimensional Visualisation of Cultural Heritage’ Cliff Ogleby, Department of Geomatics, The University of Melbourne, Australia 14:20 ‘Meten en projecteren met
14:50 15:20
15:50
16:20
16:50
cyclorama’s’ Bart Beers, Cyclomedia,Waardenburg PAUZE ‘Automatisering in de architectuurfotogrammetrie’ Frank van den Heuvel, Technische Universiteit Delft ‘Toposcopie, een combinatie van modellering en fotogrammetrie’ Annet Groneman, Bureau Toposcopie, Doorwerth ‘3D reconstructie van circuits voor een race-simulator’ Robert Hoevers, Racing Interaction, Amsterdam & Daniël te Winkel, Technische Universiteit Delft BORREL
9 DECEMBER 2003
KvAG Nieuws
Activiteiten van de GIN-sectie Aardobservatie in 2004 De sectieraad van de sectie Aardobservatie bestaat momenteel uit Freek van der Meer,Allard de Wit, Frans van der Wel en George Vosselman. De sectieraad stelt zich tot doel elk jaar 5 à 6 themamiddagen of themadagen te organiseren met thema’s op het gebied van de remote sensing, fotogrammetrie en laseraltimetrie. Voor 2004 staan de volgende activiteiten gepland: 8 januari 2004 Close-range fotogrammetrie voor architectuur en archeologie Zie aankondiging elders in deze KvAG Nieuws.
Verderop in 2004 worden themamiddagen gepland over Terrestrische laserscanning. Terrestrische laserscanners zijn de laatste jaren op de markt gekomen en worden door verschillende bureaus gebruikt om objecten als gebouwen, viaducten, bruggen, en industriële installaties gedetailleerd in kaart te brengen. De themamiddag zal een overzicht geven over de verschillende toepassingen en over de verwerking van de terrestrisch opgenomen puntwolken. Zwaartekrachtmissies. Satellietmissies voor het nauwkeurig in kaart brengen van het zwaartekrachtsveld
Per 1 oktober is Michael E. Schaepman begonnen als hoogleraar Geo-informatiekunde met speciale aandacht voor Remote Sensing bij het Centrum Geo-informatie. Michael Schaepman behaalde in 1993 zijn MSc-diploma in de geografie en in 1998 zijn PhD in de remote sensing gericht op spectroscopie aan de Universiteit van Zurich, Zwitserland. Na zijn promotie werkte hij o.a. als Postdoc samen met Prof. Descour en Prof. Dereniak op het Optical Science Center van de University of Arizona (Tucson, AZ, USA). In 1999 werd hij hoofd van het Spectroscopy Lab bij het Remote Sensing Laboratorium van de universiteit van Zurich. In 1998 was hij mede-initiatiefnemer voor de opzet van een airborne imaging spectrometer genaamd APEX (www.apex-esa.org). Dit instrument wordt nu gebouwd door een internationaal consortium van vijf bedrijven en drie onderzoeksinstituten. Michael is als wetenschapper bij APEX betrokken. Daarnaast is hij ook één van de oprichters en Vice President van de raad van toezicht van Netcetera AG (Zurich, Zwitzerland, www.netceteragroup. ch), een bedrijf voor software ontwikkeling. Zijn huidige onderzoeksgebieden zijn: Spectrodirectional imaging, Large data volume processing, and Application development for emerging remote sensing methodologies". Michael is lid van de ESA's Core Explorer Mission Advisory Groups (SPECTRA) en van SPIE en OSA. Daarnaast is hij intensief betrokken bij de EARSeL "special interest group on imaging spectroscopy". Arnold Bregt
staan momenteel volop in de belangstelling. Na de succesvolle lanceringen van CHAMP (juli 2000) en GRACE (maart 2002) wordt uitgekeken naar de lancering van GOCE in 2006. Deze themamiddag geeft een overzicht over deze satellietmissies en de toepassingen. ENVISAT. Al langer op de planning staat een themamiddag over de ENVISAT satelliet. De beschikbaarheid van de data laat echter nog even op zich wachten. Zodra eerste resultaten bekend zijn, wordt hierover een themamiddag georganiseerd. George Vosselman
KvAG KvAG Nieuws werd verzorgd vanuit het bestuur van de Kring voor Aardobservatie en Geo-Informatica. Per 23 oktober 2003 is de KvAG onderdeel geworden van de vereniging Geo-Informatie Nederland (GIN). Leden van de Kring zijn op dat moment automatisch lid van GIN geworden.Alle activiteiten die vanuit de Kring werden georganiseerd (themadagen, tijdschrift, website) worden vanuit GIN voortgezet.
Kijk voor meer informatie op de website: www.geo-info.nl. Of mail naar
[email protected]. Lay-out en drukwerk GITC bv Postbus 112 8530 AC Lemmer
ISSN-nummer: 1570-5323
10 DECEMBER 2003
