nieuwsbrief
het lustrumcongres
4 oktober 2008
de mens als
‘aangekleed genoom’
aanleg of omgeving:
‘nature’ of ‘nurture’?
ma at schappij ter be vordering van de or thomolecul aire genee skunde
pufa’s hebben epigenetische effecten
fytotherapie binnen de psycho -neuro -immunologie
juni
2008
lustrumcongres
V.l.n.r. De eetzaal, de congreazaal, de zijkant van Hotel Theater Figi waar het congres en het feest zullen plaatsvinden. Onder: de voorkant en de trapopgang van Hotel Theater Figi.
Op de website staat nu de uitgebreide informatie over het lustrumcongres ‘Eten voor genen’. De PR machine is op gang gekomen. Er zijn heel veel persberichten de wereld in gegaan. We sturen infopakketjes naar andere verenigingen en naar de opleidingen. Studenten mogen met kortingsbon meedoen. De zaal is voor 500 mensen! Vertel het dus ook aan uw collega’s! Hoe meer je er mee bezig bent hoe leuker het wordt en hoe meer we verzinnen om u een inhoudelijk goede en feestelijk aangeklede dag te bezorgen.
4 oktober 2008
In Figi is hotelaccommodatie voor overnachting en op zondagochtend gaan we na een heerlijk ontbijt een rondleiding doen op slot Zeist, met daarna een afsluitende uitgebreide koffie. Reserveer vast dat weekend in uw agenda, als actief lid van de 20 jarig MBOG mag u dit jaar niet missen! Het is een mijlpaal die we met elkaar als ‘orthomoleculairen’ bereikt hebben en voor de toekomst verder uit willen dragen. Namens bestuur en Lustrumcommissie Rita Eissens
Geef u op tijd op, via het aanmeldingsformulier op de website is dat voor ons het gemakkelijkste. Geef s.v.p. ook dieetwensen daar aan. Aanmelding aan de zaal is dit jaar niet mogelijk, organisatorisch en financieel is dat niet haalbaar.
Na het congres is er een feestelijk borrel in Slot Zeist, daar is 20 jaar geleden de MBOG ook opgericht. Vandaar de keuze voor deze locatie. Marijke ter Vaarwerk speelt en zingt voor u daar.
Marijke ter Vaarwerk zingt Ierse ballades en Nederlandstalige liedjes van Herman van Veen, mooie luisterliedjes. Ze begeleidt zichzelf op gitaar. Marijke speelt en zingt al vanaf haar 18e met veel plezier. Bij een expositie, nu 6 jaar geleden, is ze begonnen met optreden. Naast deze muziek, zingt en speelt Marijke in de Artishock Swing Band. Het is een muzikaal uitstapje naar de jaren ‘30 tot ‘60, een zoektocht naar Loesje, het meisje van de drummer van de band. Het is theater en zang.
lustrumcongres
Op deze pagina foto’s van Slot Zeist en haar prachtige interieur Het avondprogramma in Hotel Figi krijgt een redelijk besloten karakter, het is met name voor U als leden met uw partner, genodigden, sponsors en studenten. Semmy Prinsen en zijn band gaan de (dans)muziek verzorgen. Er zijn gelukkig bedrijven die ons sponsoren, want alles wat je verzint is schrikbarend duur! Extra feestelijk wordt het als u in avondkleding komt! Het partnerprogramma voor overdag krijgt een leuke invulling, dus breng uw partner mee!
De foto’s zijn door Hotel Theater Figi ter beschikking gesteld.
Semmy Prinsen, tenorsaxofonist is pas onderscheiden met de Amer Award 2008, een speciaal vervaardigd werk van de bekende kunstenaar Ben Joosten. Dit voor al zijn inzet als organisator en programmeur van jazzconcerten. De drijvende kracht achter jazz in Soest. Semmy heeft gestudeerd aan de kunstacademie van Arnhem en het conservatorium in Den Haag. Tijdens de feestavond op 4 oktober speelt hij met combo en zangeres de sterren van de hemel voor u.
Marijke ter Vaarwerk
Semmy Prinsen
Het feest wordt gesponsord door:
Vraagtekens bij het Bloedgroependieet Naar aanleiding van de erg bevlogen lezing van Rob van Buren (1-3-2008, MBOG & Nutramin) over het bloedgroependieet, waarin hij beweert dat dit de oplossing voor bijna alle problemen is, heb ik toch een paar kritische kanttekeningen. Na de publicate van het boek van d’Adamo (Eat Right 4 your Type) in 1996 leek het bloedgroependieet een hype te gaan worden, maar al heel gauw verdween het naar de achtergrond. Resultaten bleken duidelijk te gering. Er zijn ook geen wetenschappelijke bewijzen te vinden dat een bepaald voedingspatroon aan een bloedgroep gerelateerd zou zijn. Door Jetty van der Graaf Laboratorium assistent (immuunhematologie) bij Sanquin, afdeling Bloedgroepen Reagentia, Orthomoleculair voedingsdeskundige.
De eerste bloedgroepen zijn pas rond 1900 ontdekt door Karl Landsteiner. Deze werden A, B en 0 (nul) genoemd. De bloedgroep wordt genoemd naar de antigenen op de rode bloedcellen. In het serum komen natuurlijke antistoffen voor tegen de andere bloedgroep(en). De bloedgroepen A en B ontstaan doordat bepaalde suikerstructuren aan de grondsubstantie H worden gekoppeld. Bloedgroepen Antigenen op de cel Antistoffen in plasma
JUNI 2008
A
B
anti-A
anti-B
o
-
-
X
X
A
X
-
-
X
B
-
X
X
-
AB
X
X
-
-
Naast deze 4 hoofdbloedgroepen zijn er nu nog zo’n 300 bloedgroepen bekend. Het evolutieverhaal van de bloedgroepen zoals verteld door d’Adamo is verzonnen. Bloedgroepen zijn genetisch bepaald en ongeveer gelijktijdig ontwikkeld. Door de frequentie en het voorkomen van de bloedgroepen is de evolutionaire migratie van de mensen vastgesteld. Het is vrijwel zeker dat verschillende bloedgroepen ontstaan zijn als aanpassing aan omgevingsfactoren. Ook heeft een selectie in bloedgroepen plaatsgevonden door ziekteverwekkers. AB0-bloedgroepen zijn niet af hankelijk van voeding en er is geen relatie met het immuunsysteem en het ontstaan van voedingsgerelateerde ziekten. De mens is van oorsprong een alleseter, hoofdzakelijk bessen en vlees. Dat sommige mensen bepaalde voedingsmiddelen slechter verdragen heeft andere oorzaken. Rob zegt dat mensen met bloedgroep A een verzwakt immuunsysteem hebben en dat deze bij mensen met bloedgroep 0 overactief is. Over deze relatie is geen wetenschappelijk bewijs te vinden. Ook heb ik er tijdens mijn immunologie opleiding nooit iets over gehoord. Hij beweert dat 80% van alle kanker patiënten bloedgroep
A hebben, dit zijn foutief geïntepreteerde onderzoeksresultaten. Er zijn een aantal statistieken bekend over gevallen van kanker en de bloedgroepen van patiënten, de kleine verschillen die hieruit naar voren kwamen waren niet significant. Een relatie mag derhalve niet geconcludeerd worden. Mensen met bloedgroep A zouden géén zuivel kunnen verdragen omdat koeien bloedgroep B hebben, de melk zou dan de antistoffen hebben die hun bloed zou doen klonteren. (in melk zijn géén antistoffen tegen humane bloedcellen aantoonbaar) Dat koeien bloedgroep B zouden hebben lijkt vooral op een verzinsel van iemand omdat het in het straatje van deze dieetvoorschriften past. Ik heb er geen enkel wetenschappelijk bewijs voor kunnen vinden. Wel heb ik deze fabel enige jaren geleden ook geloofd; in het laboratorium waar ik werk had ik voor een bepaald bloedgroepreagens B erytrocyten nodig waarvan een ander bloedgroepsysteem ontbreekt. Met deze “wetenschap” in mijn achterhoofd heb ik koeienbloed aangevraagd. Bij controle bleken de koeien bloedgroep 0 te hebben met antistoffen tegen alle humane bloedgroepen A, B en H. Ook geiten en schapen hebben dezelfde bloedgroep 0. Voor mij dus onbruikbaar, en de verzinner hiervan is behoorlijk door de mand gevallen. Melk bevat IgA, waarschijnlijk (door d’Adamo) geïnterpreteerd als anti-A, wat bij een bloedgroep B hoort, en daarom geconcludeerd dat koeien bloedgroep B zouden hebben. Verder zou het hele bloedgroepenverhaal en de daarmee samenhangende voedingsvoorschiften gebaseerd zijn op lectinen, “eiwitten die overal inzitten en je bloed doen klonteren, en je daarom moet mijden in de voeding”. Lectinen zijn koolhydraatbindende eiwitten uit planten en bacteriën. Ze spelen ook een rol in het complementsysteem. Het oeroude dodelijke pijlgif ricine is ook een lectine. In vitro worden ook lectinen gebruikt vanwege hun agglutinerende eigenschappen om bepaalde bloedgroepen te herkennen. Anderen zijn mitogeen. Maar zelden kunnen lectinen in-tact de bloedbaan bereiken, de gevolgen zouden desastreus zijn, de meeste eiwitten worden in het maag-darmkanaal afgebroken. Verder worden lectinen na 15 minuten koken onschadelijk gemaakt. Er zijn veel mensen die geen zuivel kunnen verdragen, maar dit is niet af hankelijk van de bloedgroep. Veel mensen zijn lactose-intolerant doordat ze een enzym missen en het veelvuldig voorkomen van allergieën wordt ook wel in verband gebracht met te overmatig toedienen. De mens is het enigste zoogdier dat na de zoogtijd verder gaat met de melk van een ander zoogdier. Dat veel mensen problemen hebben met tarwe, zou ook in de evolutie pas veel later zijn ontstaan. Immers de oermens bakte geen brood.
PUFA’s hebben epigenetische effecten, ook in het zenuwstelsel verschillen door PUFA suppletie niet duidelijk worden. Binnenkort zullen er gegevens vrijkomen uit een onderzoek naar verschillen op de schoolleeftijd, waar complexe neuronale functies beter getest kunnen worden. Hierdoor zullen eventuele subtiele effecten beter zichtbaar worden. Men verwacht dat dit onderzoek uitsluitsel gaat geven of PUFA’s een permanent effect hebben op de ontwikkeling van het brein. Er zijn andere aanwijzingen dat dit mogelijk wel het geval is. Onderzoekers hebben bijvoorbeeld gevonden dat kinderen die geboren werden uit vrouwen die al meerdere kinderen hebben gebaard minder DHA in de fosfolipiden van de navelstreng hadden dan eerstgeborenen. Het is nog niet bekend of dit functionele consedoor Dr. Fokje Russchen, arts quenties heeft, maar het is verleidelijk te hypothetiseren dat de observatie dat eerst geborenen het vaker beter doen Al lang wordt gedacht dat de aanwezigheid van de omega 3 & 6 lange keten meervoudig onverzadigde vetzuren (PU- in meerdere ontwikkeling-, gedrag- en intelligentietests, FA’s) in borstvoeding verantwoordelijk is voor het gunstige hiermee verband houdt. effect op de ontwikkeling van het kind, in vergelijking met PUFA’s en epigenetica die van kinderen die standaard flesvoeding zonder deze De vetten die in het vroege bestaan binnen komen bepalen vetzuren kregen. de lipoproteine lipase activiteit en gen expressie die in het Dr. Bouwstra van het instituut voor ontwikkelingsneurolatere leven blijft bestaan. (uit: Review; Polyunsaturated logie van het Universitair Medisch Centrum Groningen Fatty Acids: Biochemical, Nutritional and Epigenetic Proonderzocht, met steun van Numico, de prenatale en postperties; Paola Benatti, MC et al ; Journal of the American natale invloeden van deze PUFA’s op de neurologische College of Nutrition, Vol. 23, No. 4, 281–302 (2004)) ontwikkeling. Naast de welbekende invloed van de eicosanoiden producDe hoeveelheid PUFA’s in de wanden van navelstrengten uit PUFA’s op het metabolisme, is een van de meest bloedvaten wordt verondersteld een maat te zijn voor de interessante aspecten van de PUFA biologie gerelateerd lange termijn aanvoer van PUFA’s naar de foetus geduaan hun interactie met kern receptor proteïnes. Deze kern rende de prenatale periode. In Groningen vond men dat receptor proteïnes binden aan bepaalde gebieden op het de PUFA status in de navelstreng gerelateerd was aan de neuromotorische conditie van het kind tot 18 maanden. De DNA en kunnen zo de transcriptie van regulerende genen moduleren. spontane bewegingen van de baby’s waren minder mooi Meervoudig onverzadigde vetzuren (PUFA’s) zijn belangrijke structurele elementen van celmembranen en dus essentieel voor de vorming van nieuwe weefsels, zoals dat plaats vindt tijdens de zwangerschap en de foetale ontwikkeling. Het zenuwstelsel is bijzonder rijk aan arachidonzuur (AA) en docosahexaeenzuur (DHA). De hersenen groeien het sterkst in het derde trimester van de zwangerschap en in de vroege jeugd. Daarom wordt verondersteld dat een voldoende preen postnatale voorziening van PUFA’s van groot belang is voor de normale groei, neurologische ontwikkeling en functie, leren en gedrag.
wanneer zij minder arachidonzuur en essentiële vetzuren in de afvoerende navelstrengvaten hadden. De kwaliteit van deze bewegingen in deze periode is een goede maat voor de conditie van de hersenen. Kinderen die bij de geboorte weinig DHA in deze vaten hadden, bewogen op de leeftijd van 18 maanden gemiddeld iets minder soepel en struikelden vaker over hun speelgoed. Transvetzuren bleken daarentegen een negatieve invloed op de neurologische conditie te hebben. Anderen vonden geen gunstig effect van PUFA’s op de visuele ontwikkeling, terwijl een studie een positief effect van visolie suppletie op de intelligentie meldt. In het Groningse onderzoek werd ook een positief effect gevonden van toevoeging van AA en DHA aan flesvoeding op de neuromotorische conditie op de leeftijd van 3 maanden. Het type flesvoeding had, in dit onderzoek, geen invloed meer op de neurologische conditie op de leeftijd van 18 maanden. Dit zou veroorzaakt kunnen zijn door het feit dat er een grote variatie is in motoriek en gedrag op de leeftijd tussen 12 en 24 maanden, waardoor
Peroxisome proliferator-activated receptor (PPAR) was de eerste transcriptie factor die geïdentificeerd werd als een mogelijke vetzuur receptor. PPAR speelt een rol in de regulatie van een uitgebreid netwerk van genen die betrokken zijn in het glucose- en vet metabolisme. PUFA’s blijken krachtige PPAR activators te zijn. Zo bevatten delen van genen die coderen voor de enzymen carnitine palmitoyltransferase, acyl-CoA oxidase, mitochondrieel hydroxymethylglutaryl-CoA synthase, fatty acyl-CoA synthetase en mitochondriële ontkoppelings proteïnes, allen herkenningsketens voor PPAR. Men heeft gevonden dat de expressie van deze genen bij dieren die een voeding rijk aan PUFA’s kregen, toenam en dat dit samenging met een hogere vetoxidatie, een verminderde vetafzetting en een toename van de insuline gevoeligheid. Zo zijn er nog meer transcriptie factoren, waaronder NFkB, die door vetzuren gereguleerd kunnen worden. Met
JUNI 2008
De mens als ‘aangekleed genoom’
PUFA’s hebben epigenetische effecten, ook in het zenuwstelsel Vervolg van pagina 7
de NF-kB transcriptie factor kan bijvoorbeeld de COX-2 enzym expressie beïnvloed worden. Dit enzym speelt een rol in de ontstekingsprocessen mediërende eicosanoiden productie. Ook in het zenuwstelsel hebben PUFA’s modulerende effecten op de gen expressie. Een voorbeeld hiervan is dat perinatale deprivatie van linoleenzuur, de precursor van DHA, bij ratten veranderingen in een aantal gen markers veroorzaakte, waaronder een overexpressie van de D1 en D2 dopamine receptor genen. Voorwaar een interessante observatie!
inhoudsopgave Lustrumcongres 4 oktober 2008
Door de eeuwen heen werd steeds een ander deel van het lichaam als opwindend ervaren, nadat het lichaam lange tijd bedekt is geweest met (lagen) kleding waarmee door de cultuur en opvattingen over mode het ‘verhulde’ werd onthuld. We moeten het allemaal doen met het lichaam waar we mee geboren zijn. Het is een gegeven…..maar…. óók al eeuwen lang doen mannen en vrouwen pogingen om een schoonheidsideaal te evenaren naar de standaarden van eigentijdse cultuur. Dit schoonheidsideaal, ontstaan in de Griekse Klassieke Oudheid deed kunstenaars streven naar een ultieme perfecte, natuurgetrouwe weergave van het ‘naakt’. Een soort Pi-factor, geëtst in ons onbewuste om anatomische proporties, juiste verhoudingen en afmetingen, symmetrie en harmonie te verwezenlijken of om dit kunstmatig nog mooier te maken. De universele vraag werpt zich op: ‘Moet ik iets aan mijn lichaam veranderen, of negeer ik de aanpassing aan de heersende opvatting over het uiterlijke ideaalbeeld?
3/4/5 door Lineke Reerink, fysiotherapeut/orthomoleculair therapeut-PNI
Vraagtekens bij het Bloedgroependieet Pufa’s hebben epigenetische effecten De mens als ‘aangekleed genoom’
7/8 8/9
Fytotherapie binnen de psycho-neuro-immunologie
10/11
Boekentip
12/13
Exit vanadium!
14/15
Visitatie
15
Reactie op onrust Codex Alimentaris Korte berichten
16/17
Aanleg of omgeving: ‘nature’ of ‘nurture’?
18/19
ADH’s Het Congres Fusion Symposium patiënt en milieu Agenda Persbericht JUNI 2008
6
Mededelingen
21 22/23 27 27/28
Cosmetische correcties staan al van oudsher ter discussie. Het ‘tinten’ van de huid, verven van het haar, het insnoeren in een korset, ooglidcorrectie, peeling, liposculptuur, lip- en rimpelopvulling, implantaten, borstvergroting etc., het aanbod is groot. Door de technologische ontwikkeling is er veel mogelijk om het fenotype, de verschijningsvorm van de mens voortgekomen uit samenwerking van erfelijke informatie en het milieu, te beïnvloeden. Het ontcijferen van de genetische code staat op naam van Watson en Crick, beiden kregen de Nobelprijs toegekend in 1962. Craig Venter, de geestelijke vader van het ESTconcept (Expression-Tagged Sites) en de wetenschapper die het menselijk genoom (gen + chromosoom, of het geheel van alle genen van een individu, die gezamenlijk alle erfelijke informatie bevatten) wist te ontcijferen, heeft als eerste zijn eigen genoom gepubliceerd op het internet. (zie Nieuwsbrief oktober 2007) Biologie, anatomie en neurofysiologie staan centraal in de klinische genetica met een ethische en psychologische grondslag als het gaat om zelf beschikking en waar het recht van autonomie gewaarborgd dient te blijven. Nu kennis en inzicht van biologische, natuurkundige, chemische processen hand in hand gaan met technische en technologische mogelijkheden wordt het meest intieme van de mens blootgelegd door de ontdekking van chromosomen, genen en DNA. Deze vondsten geven inzicht in het genetisch materiaal, ons genotype, erfelijke aanleg van mens, dier of plant en psychologisch het geheel van psychische aanleg van de mens. Ongekende mogelijkheden dienen zich aan om actief in te grijpen in levende organismen, uitspraken te doen over kans
op ziekte in de toekomst en maakt het zelfs mogelijk om bepaalde aandoeningen in de cellen van weefsels en organen zelf te behandelen of preventief in te grijpen voordat ziektes zich manifesteren. Voorkomen is beter dan genezen Een principe dat in de orthomoleculaire geneeskunde ook z’n weerklank vindt. In historisch perspectief was iedereen gelijk als het om ziekte en dood ging. Tegenwoordig kunnen door kennis en inzicht nuances worden aangebracht nu duidelijk is geworden in welke mate de kans om een bepaalde aandoening te krijgen hoger is dan gemiddeld mag worden verwacht. Hierbij gaat het niet om zekerheid maar om verhoogd risico. Dit alles brengt ethische consequenties met zich mee omdat deze keuze ernstige gevolgen kan hebben voor het psychische en sociale functioneren van individuen en voor de wijze waarop de maatschappij en gezondheidszorg met ziekte omgaat en hoe zieken kunnen worden gestigmatiseerd. Er is ook bezorgdheid over de ontwikkelingen in de biotechnologie. De normen en waarden worden voortdurend aangepast vooral als het in-vitrofertilisatie en genetische modificaties betreft en/of toevoegingen van genetisch gemodificeerde producten aan voedingsmiddelen. Maar…….de wetenschappelijke ontdekkingen in de moleculaire celbiologie en genetica zijn belangwekkend.
De gentechnologie is ook voor de orthomoleculaire geneeskunde een gebied om in mee te bewegen. In de jaren zestig, het begin van het ‘genoomtijdperk’ hebben wetenschappers uit vele landen zich verenigd. Inmiddels uitgegroeid tot een internationale organisatie: Human Genome Organisation of ook wel HUGO, in 1990 operationeel geworden. Momenteel heeft HUGO meer dan 1200 leden uit ongeveer 50 landen en stelt zich tot taak door internationale afstemming een grotere efficiëntie te bereiken, onderlinge samenwerking en technologische uitwisseling te stimuleren, te assisteren in het ontwikkelen van vrij toegankelijke informatie en onderzoeksmaterialen, onderzoeksgebieden te definiëren die speciale aandacht nodig hebben. Dit geldt niet alleen voor wetenschappelijke research, maar ook voor verstrekkende maatschappelijke aspecten, zoals intellectueel eigendom en octrooirechten. Psychologische, sociale en ethische aspecten van het genoomonderzoek en de daaruit voortkomende mogelijkheden en risico’s zijn tegelijkertijd belangrijke aandachtspunten binnen het ‘genoomproject’. Aanvankelijk lag de nadruk op de kartering van het genoom, in een later stadium de sequentiebepaling van het hele genoom, dat te vergelijken is met het periodiek systeem van de elementen. Echter, de krachtigst beschikbare computer zit ‘tussen de oren’: onze hersenen die wij dienen te gebruiken om het gevaar het hoofd te bieden dat de technologie een doel op zich wordt. Binnen deze paradox vigeert het functionele genoomonderzoek, want de genen zijn er met een functie en leveren in de evolutie per definitie een bijdrage aan de overleving van het individu en zijn of haar ‘erfopvolgers’. Om deze functie te kunnen begrijpen is het van belang de driedimensionale structuur van de eiwitten die door de genen gecodeerd worden te reconstrueren. De kennis van de samenhang van deze activiteit in de cel, de samenwerking van alle cellen in het weefsel, in een geheel organisme en van de interactie van dat organisme met de omgeving, het humane- en het ecosysteem ligt opgesloten in de biologie. Het is ‘big science’ waarin genetica en epigenetica (good genes gone bad) elkaar vinden. De mens als ‘aangekleed genoom’ wordt gedicteerd door biologie, anatomie en neurofysiologie binnen een krachtenveld van ‘nature en nurture’. Een discussie binnen de orthomoleculaire geneeskunde over deze ontwikkelingen is een inspirerende opdracht. Het thema voor het congres in oktober: ‘Eten voor genen’ is daartoe een uitnodigende aanzet.
Bron: Expo ‘Fashion DNA’ 2006 A’dam Genen in kaart; uitgave KNAW
JUNI 2008
Fytotherapie binnen de Psycho- Neuro-Immunologie PNI is de wetenschap die primair de relatie onderzoekt tussen de psyche, het zenuwstelsel en het immuunsysteem; in het bijzonder het evenwicht dat daar binnen bestaat in relatie tot belastende factoren zoals omgevingsinvloeden, de mate van individuele (psychosomatische stress)belastbaarheid, maar ook de invloed van milieufactoren, voeding en de mate van beweging. In de oudheid werden lichaam en ziel reeds als een eenheid gezien, hetgeen betekent dat lichamelijke klachten werden gezien als een uiting van de geestelijke toestand én andersom. Pas in de 17e eeuw kwam er een striktere scheiding tussen lichaam en geest. De geest werd het thema van de kerken en de filosofen, het lichaam werd het thema van de (natuur) wetenschappers.
JUNI 2008 10
door de NVF gedefinieerd als de professionele toepassing van plantaardige geneesmiddelen (fytotherapeutica) met als doel de gezondheid te behouden of te bevorderen. De NVF onderschrijft de definitie voor fytotherapeutica als volgt: Fytotherapeutica zijn geneesmiddelen die als actieve ingrediënten uitsluitend planten, delen van planten of plantenmaterialen of combinaties daarvan bevatten, in ruwe of bewerkte staat.
De toepassing van fytotherapie en fytotherapeutica past zeer goed binnen het PNI-model door de wederzijdse holistische visie op de processen van instandhouding van gezondheid en de natuurlijke genezingsfysiologie en -biochemie van ziekte. Dit synergisme zien we bijvoorbeeld terug door toepassing van niet-geïsoleerde plantenstoffen (het totum) welke het door Fred Blaauw therapeutische effect niet alleen versterken maar ook een mogelijk toxisch effect van de gebruikte planten(delen) verminderen. In de PNI gaat men ook uit van de eenheid van de mens. Gestandaardiseerde en geconcentreerde fytotherapeutiVerschillende biomedische wetenschappelijke richtingen sche extracten en/of orthomoleculaire suppletie sturen worden met elkaar verbonden om van daaruit meer inniet alleen metabole processen aan maar leveren daar veelzicht te krijgen in het functioneren van het menselijk lial ook de benodigde essentiële nutriënten voor. De brede chaam en het ontstaan van ziekten. Een voorbeeld hiervan werking door de veelheid van (aangetoonde) werkzame is het ontwikkelen van inzicht in de wisselwerking tussen stoffen in geneeskrachtige planten blijken op meerdere organen en orgaansystemen d.w.z. een verstoring in een transportsystemen en reguleringsprocessen tegelijk in te bepaald orgaan kan vervolgens problemen geven in een werken. De farmacologische en fysiologische activiteit van ander orgaan of in een heel orgaansysteem. planten is wereldwijd klinisch aangetoond en veelal onderZo hebben bijvoorbeeld stress, onvolwaardige voeding, bouwd door de Kommission E; de ontwikkelingen staan (een tekort aan) beweging een directe invloed op het func- niet stil en de wetenschap ontdekt steeds meer raakvlaktioneren van het lichaam; men heeft bijvoorbeeld aangeken met de celfysiologie, de endocrinologie, de neurofysitoond dat overmatige stress een negatieve invloed heeft op ologie, de moleculairbiologische inzichten in de transportons immuunsysteem en kan een niet goed functionerende en regelsystemen enzovoort. darm gewrichtsklachten geven, een allergische reactie of In de praktijk zien we dus een veelheid van werkingsmedepressieve gevoelens veroorzaken. chanismen (vaak ook bij de toepassing van één enkele plant) bijvoorbeeld bij de behandeling van hoge bloeddruk, Ziekte heeft volgens deze visie altijd een of meer basale het verlagen van cholesterol, het versterken van de afweer, oorzaken: het verhogen van energie, het vertragen van verouderings• een biologische oorzaak (erfelijkheidsfactoren, virussen processen, het verkleinen van het risico op kanker en en bacteriën) andere degeneratieve ziekten, het verlagen van ziektever• een psychologische factor (stress of problemen met de zuim en zelfs een afname van de incidentie van aangeboeigen persoonlijkheid- of karakterstructuur) ren ziekten en vroegtijdige bevallingen. • een sociale factor (gezinsproblemen of de werksituatie) • lifestylefactoren (verkeerde keuze van voeding, te weiBinnen de PNI speelt de toepassing van fytotherapie nig of te intensief bewegen) dus een belangrijke rol en kunnen we bijvoorbeeld de Essentieel is het om inzicht te krijgen in het ontstaansme- spierkracht, het uithoudingsvermogen, de enzymatische chanisme van een ziekte om van daaruit, volgens wetensystemen, de hersenfuncties en het hormonale evenwicht schappelijke onderbouwde inzichten, tot een oplossing te langdurig op een zeer hoog peil houden met behulp van komen. kwalitatief hoogwaardige fytotherapeutische extracten (en voedingssupplementen). Denk maar eens aan het explosieve gebruik van zgn. ‘Life Extension’-preparaten. Preventie Fytotherapie staat daarbij natuurlijk steeds hoog in het vaandel. Om nog even in de herhaling te gaan: Fytotherapie wordt
Als voorbeeld beschrijf ik hier kort de werking van bitterstof houdende fytotherapeutica als Gentiana lutea en Artemisia absinthium, een eerste keus carminativae; deze zijn een goed voorbeeld van een grote groep planten die een integraal en breed werkingsbereik hebben. Ze bezitten een prachtige synergie aan eigenschappen. De bitterstoffen werken niet alleen op alle organen van het spijsverteringskanaal maar bijvoorbeeld ook via de darm op de nervus
vagus, en hebben daarmee o.a. invloed op de productie van psychoactieve hormonale stoffen zoals serotonine, dopamine, opiaten enz. in de darm (95% serotonine in de darm, 5% in de hersenen). Bitterstofplanten zijn, af hankelijk van bijvoorbeeld het gehalte etherische olie, slijmstoffen en/of scherpe, aromatische stoffen onderverdeeld in 1 • amara tonica, 2 • amara aromatica, 3 • amara acria, 4 • amara mucilaginosa. De werking van alle bitterstoffen zijn altijd algemeen toniserend. De invloed van bitterstoffen, direct op de spijsvertering, spreidt zich uit van spasmolytisch, doorbloedingverbe-
tering van de slijmvliezen, verbetering van de darmmotiliteit/-peristaltiek, een verhoging van de aanmaak en uitscheiding van alle spijsverteringssappen, een verlaging van de pH-waarde in de maag, ontstekingsremmend, als cholagogum en cholereticum, en geven een antimycotische en antibacteriële activiteit. Als we breder gaan kijken naar de andere synergistische activiteiten die bitterstoffen ingang zetten dan constateren we door de verhoogde secretie van de maagsappen ook een verhoogde uitscheiding van de gastrine intrinsic factor waardoor de absorptie van vit. B12 en daarmee de rijping van erytrocyten wordt versterkt (anemie). Ook het zuur-basen evenwicht in het lichaam wordt door bitterstoffen verbeterd, hetgeen talrijke stofwisselingsziekten zoals jicht, reuma ten goede komt. Bitterstoftherapie ondersteunt ook de behandeling van Candida, waarbij een darmsanering een must is. De doorbloedingsverbetering van de hele spijsverteringtractus doet alle verteringsslijmvliezen zwellen omdat deze zich eveneens vullen met lymfevocht. Een en ander heeft een verbeterde resorptie tot gevolg van essentiële voedingsstoffen, in het bijzonder van de vetoplosbare vitaminen, driewaardig ijzer en aminozuren. Bitterstoffen werken, zoals eerder vermeld immuunstimulerend; de zweetklieren worden gestimuleerd waardoor koortswarmte gemakkelijker wordt afgeleid. De aspecifieke afweer van het lichaam wordt door bitterstoffen geactiveerd (de leukocyten) door de verhoogde aanmaak van secretorisch immunoglobuline-A (Peyerse Plaques) en daarmee zijn bitterstoffen ‘directe transmitters in het immuunsysteem’. Naast de parasympathicus wordt ook de sympathicus gestimuleerd in harmoniserende zin. Parasympathicotone mensen ondervinden meer vitaliteit terwijl sympathicotone mensen zich beter kunnen ontspannen. Vervolgens zien we een toniserende invloed op de totale stofwisseling en specifiek op het hart. Bitterstoffen werken positief inotroop en verhogen daarmee de contractie-kracht van het hart, de coronaire capillairen dilateren en de vaattonus wordt verhoogd terwijl de slagfrequentie van het hart afneemt. In de volksmond weet men al lang dat “bitter goed voor het hart is”.
Tenslotte vermeld ik als milde en hoogst incidenteel voorkomende ongewenste bijwerkingen en contra-indicaties bij een hogere dosis bitterstoffen: tijdelijke misselijkheid, braken en hoofdpijn. Als contra-indicatie geldt hyperaciditeit van de maag, ulcus ventriculi en ulcus duodeni ( bij bitterwaarden vanaf 10.000) en een enkele keer bij toepassing van cholagoge en choleretische bitterstoffen: galstenen.
JUNI 2008 11
boekentip Het doveman’s oren dieet Maarten ’t Hart ISBN 978 90 295 65813 2007 € 16,95
JUNI 2008 12
Of er nog wel behoefte bestaat aan het zoveelste dieetboek? Wel als de onzin van diëten nog eens aan een grondig onderzoek wordt onderworpen. Met dit boek wil Maarten ’t Hart ook een duit in het zakje doen van alle dieetboeken die momenteel verschijnen. Dit is niet zo zeer een dieetboek om mee af te vallen als wel een bijzonder aardig geschreven autobiografisch verhaal over het leven in de jaren ’50 – ’60. en…… gezien het huidige overgewichtsprobleem een lofzang op het thema “vroeger was alles beter”. Vroeger bestond er ook al overgewicht en besefte men toen ook al dat overvloedige consumptie van koolhydraten hiervoor verantwoordelijk was. Hij gaat diëten vergelijken en ziet dat ze allemaal werken met lijstjes wat je niet of wel mag eten.. Dan hebben ze GI in het leven geroepen en komen er nog veel meer lijstjes om het nog ingewikkelder te maken. Je moet producten met een hoge GI mijden. Alle gezonde en natuurlijke producten, ook met een hogere GI zijn beter dan alle bewerkte en verpakte producten met een lage GI. Maarten pleit ervoor om het eenvoudig te houden, liefst “slecht smakend” en ”er niet uitziend” voedsel, dan eet je vanzelf minder. Verder mag je alles eten wat goed laxeert. Hij zegt dat geen enkel dieet rekening houdt met de afvoer van overtollige en teveel binnengekregen stoffen. Er lijkt een taboe te rusten op de stoelgang. Hij vindt de huidige maatschappij een getallenterreur. Voor het gewicht hebben ze een BMI bedacht. Overal zijn normaalwaarden voor, die steeds naar beneden bijgesteld worden, we moeten voldoen aan allerlei maatstaven, als we hier niet naar leven, worden we door deze getallen ziek verklaard. We kunnen veel beter kijken naar algemene gezondheid en fitheid.. Verder geeft hij nog een aantal adviezen over leefstijl, winkelen en bewegen, vooral niet sporten. Het boek eindigt met een aantal veel besproken stellingen: “Overal mag ik in bijten, mits ik daarvan flink ga schijten”. “Niet ontberen, maar laxeren”. “Eet met mate koolhydraten”. “Niets pleit tegen veel bewegen”. “Mijd suiker en zoetjes, laat staan alle toetjes”. En de laatste waarschuwing tot slot: “alcohol rijmt op bol”. Ik heb echt smakelijk zitten lachen bij het lezen van dit boek.
Het Lichaam is Perfect Annemarie Postma ISBN 978-90-225-4756-4 2007 € 18,95 Dit boek gaat voornamelijk over natuurvoeding, maar sluit naadloos aan bij de orthomoleculaire geneeskunde. Het beschrijft zeven pricipes voor een gezond en slank lichaam, en bevat een zeven weken eetplan. Dit boek gaat eigenlijk niet over afvallen maar over gezond en fit worden. Je moet niet het gevoel hebben op dieet te zijn, maar lekker en gezond eten is goed voor je lijf en vooral preventief voor allerlei klachten. Annemarie gelooft in de wijsheid van het lichaam, het heeft een groot zelfherstellend vermogen en beheerst de kunst balans terug te vinden als deze is verstoord. Het lichaam is perfect; hoe dik, dun of onvolmaakt jij je lichaam zelf ook vindt; het is precies zoals het moet zijn. Acceptatie en eigenliefde zijn belangrijke lessen. Overgewicht is voor veel mensen een gebrek aan eigenwaarde en liefde voor zichzelf. De beste manier om op je natuurlijk gewicht te komen is dus respect en liefde voor jezelf en je lichaam. In dit aspect zijn alle diëten dus maar tijdelijke symptoombestrijding; en geven meer schuldgevoelens omdat je het niet kunt volhouden. Diëten hebben dus geen zin als je de psychische blokkades niet opheft, je moet je lichaam met respect behandelen, onvoorwaardelijk accepteren en gezond voeden. De zeven pricipes waar Annemarie in haar boek vanuit gaat: 1 Discipline is vrijheid 2 Verandering is leuk 3 Gezond eten en afvallen: het kan ook simpel 4 Mijn lichaam is perfect 5 Ik luister naar mijn lichaam 6 Ik eet alleen wat mij krachtig maakt 7 Ik ben het waard gezond en slank te zijn Alleen zelfkennis en het vergroten van je gevoel van eigenwaarde zorgt uiteindelijk voor echte en blijvende veranderingen. Dit boek beschrijft op een hele prettige manier de meest voorkomende gezondheidsaspecten, orthomoleculaire voeding en de noodzakelijke supplementen. Bevat veel tips en heerlijke recepten in het zeven weken eetplan. Er zit veel variatie in gezonde lunches en avondmaaltijden. Het ontbijt is altijd een fruit-smoothie.
Het no diet dieet
Prof.dr. Ben Fletcher Dr. Danny Penman Dr. Karen Pine ISBN 90 215 8414 X 2006 € 15,00
Dit boek heeft geen directe relatie met de orthomoleculaire geneeskunde, maar bekijkt een heel andere invalshoek. Voor de complementaire geneeskunde toch ook leuk om erbij te betrekken. In tegenstelling tot alle andere dieetboeken gaat dit boek niet over eten, voedingswaarden en caloriën, maar over psychologie. De psychologen die dit boek geschreven hebben kwamen tot de conclusie dat overgewicht samengaat met ingesleten gewoonten die mensen dik houden. Zou je deze gewoonten doorbreken en de eigenschappen van slanke mensen aannemen dan zul je automatisch afvallen. Als je dit “dieet” volgt krijg je adviezen om vooral flexibel te zijn, van je vaste gewoonten afwijken, niet op dieet te gaan en toch af te vallen. De mensen achter dit boek hebben jarenlang wetenschappelijk onderzoek op dit gebied gedaan en een programma in 5 fasen ontwikkeld waarin je geleerd wordt om je vaste gewoonten te doorbreken, jezelf te verbeteren en gelukkiger, flexibeler, assertiever etc. te worden. En misschien ook slanker. Dit is een aardige eye-opener om de sleur uit je leven te halen en je te realiseren waar je staat, anders omgaan met jezelf en je leven. De essentie blijft toch minder eten en meer bewegen. Met dit programma ben je zo druk bezig met veranderingen etc dat je inderdaad weinig tijd meer hebt om met eten bezig te zijn.
Boekentips: Jetty van der Graaf
Het Heden Ik kookboek Volledig herziene uitgave Anne Marie Reuzenaar Paperback, 128 pagina’s ISBN 978 90 215 2301 9 Kosmos Uitgevers, Prijs: € 13,95 Smakelijke recepten voor mensen met candida, me, hypoglykemie en voedselallergieën. “Naar schatting een half miljoen Nederlanders kampt met klachten waarvoor de artsen geen oorzaak kunnen aanwijzen”, schreven de kranten in januari. Komende zomer opent het VU Medisch Centrum zelfs een aparte polikliniek om deze grote groep patiënten van dienst te zijn. Voor mensen die geplaagd worden door onbegrepen klachten en daarvoor een oplossing zoeken, gaf Kosmos Uitgevers in 1994 Het Heden Ik kookboek uit. Naast schrijfster en ex-MEpatiënte Renate Dorrestein hebben sindsdien meer dan 25.000 mensen met Het Heden Ik kookboek in de keuken gestaan om zo hun gezondheid te verbeteren. En met succes! Gezien de noodzaak om een dergelijke polikliniek te openen, is Het Heden Ik kookboek veertien jaar na het verschijnen van de eerste versie nog minstens even actueel. Er is nu een volledig herziene versie verschenen met alle up-to-date informatie, een candida-checklist, nieuwe weekmenu’s en zelfs een feestmenu. Ook de vormgeving is aantrekkelijk vernieuwd. Met dit kookboek laat Anne Marie Reuzenaar zien dat een streng dieet volstrekt geen vreugdeloze aangelegenheid hoeft te zijn. Het boek bevat een voorwoord van Renate Dorrestein, weekmenu`s, handige tips, veel informatie en meer dan 200 heerlijke recepten. Dus….voor iedereen die lekker wil eten ondanks candida, ME, hypoglykemie en voedselallergieën is Het Heden Ik kookboek onmisbaar. De auteur Anne Marie Reuzenaar is orthomoleculair voedingsdeskundige en zelf ex-candidapatiënt. Ze heeft vier kookboeken op haar naam staan, waaronder Eet je fit en Smikkelen & smullen, een kookboek voor kinderen met een voedselallergie. Voor informatie en recensie-exemplaren kunt u contact opnemen met: Kosmos Uitgevers, Promotie & publiciteit, tel.: 030-234 93 11, e-mail:
[email protected]
JUNI 2008 13
Exit vanadium! Zoals u zeer waarschijnlijk weet is er op het vlak van voeding en voedingssupplementen de laatste jaren veel in beweging. Dit komt met name door regelgeving vanuit Brussel (Europese Unie) die de laatste jaren het licht heeft gezien. Met name van belang voor u als orthomoleculair arts en therapeut is de Richtlijn 2002/46/ EG van het Europees Parlement en de Raad van 10 juni 2002, betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten inzake voedingssupplementen. Deze richtlijn heeft betrekking op vitaminen en mineralen die in voedingssupplementen mogen worden gebruikt (Bijlage I van de richtlijn) en verbindingen van deze vitaminen en mineralen die bij de vervaardiging van voedingssupplementen mogen worden gebruikt (Bijlage II van de richtlijn). Vooral het lijstje toegestane mineralen is beperkt en bevat bijvoorbeeld niet de veel in voedingssupplementen toegepaste mineralen vanadium en borium.
door Dr. ir. Stoffer Loman
Om toch goedkeuring voor de toepassing van vitaminen en mineralen in voedingssupplementen te krijgen voor verbindingen die niet voorkomen op de lijst is een procedure opgesteld die producenten van voedingssupplementen in staat stelde een wetenschappelijk dossier voor de betreffende verbinding ter goedkeuring in te dienen. Dit kon tot uiterlijk 12 juli 2005. De handel in voedingssupplementen die verbindingen bevatten die niet op die lijst staan en waar ook geen dossier voor is ingediend werd per 1 augustus 2005 verboden. Van deze regeling is veel gebruikt gemaakt en er zijn ongeveer 500 dossiers ingediend. Deze dossiers worden beoordeeld door de Europese waakhond voor Voedselveiligheid, de EFSA (European Food Safety Authority). Tot een beoordeling heeft plaats gevonden worden de verbindingen die niet op de lijst staan maar waarvoor wel een dossier is ingediend gedoogd (is er derogatie verleend) tot uiterlijk 31 december 2009. Dan moet ook de beoordeling van de ingediende dossiers door de EFSA zijn afgerond en een definitieve lijst zijn gepubliceerd van de uiteindelijk toegestane vitaminen en mineralen en hun verbindingen in voedingssupplementen.
JUNI 2008 14
Vanadium Onlangs is de EFSA gekomen met een wetenschappelijke beoordeling van de dossiers van zes vanadiumverbindingen. Dit betrof de verbindingen: • vanadiumcitraat • bismaltolato oxo vanadium • bisglycinato oxo vanadium
Visitatie • vanadylsulfaat • vanadiumpentoxide • ammonium monovanadaat De conclusie van de EFSA luidt de veiligheid van het gebruik van deze vormen van vanadium, wanneer toegevoegd aan voedingsmiddelen bestemd voor consumptie door de algehele bevolking (inclusief voedingssupplementen) en in voedingen voor specifieke toepassingen niet kan worden gegarandeerd. Deze conclusie kwam tot stand op basis van een aantal argumenten: 1. De biologische beschikbaarheid van de betreffende vanadiumverbindingen is hoger dan de geschatte beschikbaarheid van vanadium in de voeding 2. In een eerdere door EFSA uitgevoerde analyse van de maximale veilige dosering van vanadium, kwam zij tot de conclusie dat op basis van de beschikbare wetenschappelijke gegevens de vaststelling van een dergelijke dosering niet mogelijk is. Wel blijkt dat vanadium (uit voedingssupplementen) in doseringen die slechts enkele malen de geschatte inname met de voeding (10-20 mcg/dag) overtreffen reeds aanleiding geven tot bijwerkingen in het maagdarmkanaal van mensen. De conclusies van deze in 2004 uitgevoerde analyse worden ook relevant geacht voor de vanadiumverbindingen in het onlangs verschenen rapport.
waarschijnlijk te maken met een risico-analyse van op gist gebaseerde verbindingen. Maar aangezien de biologische beschikbaarheid van op gist gebaseerde mineraalverbindingen doorgaans hoger is dan andere organische- en anorganische verbindingen van het mineraal, lijkt het mij zeer aannemelijk dat op basis van hierboven genoemde argumenten de EFSA zal concluderen dat ook deze verbinding niet veilig kan worden toegepast.
Aangezien de Europese Commissie met een aan nagenoeg 100% grenzende waarschijnlijkheid de adviezen en conclusies van de EFSA integraal zal overnemen, is het te verwachten dat met ingang van 1 januari 2010 het toevoegen van vanadium aan voedingsmiddelen en de toepassing van vanadium in voedingssupplementen verboden zal worden. door Tineke van der Meij Exit vanadium, dus! Het is maar dat u het weet. Ook is het belangrijk om je als visiteur goed voor te bereiden. Hier heb ik twee jaar geleden een training voor gevolgd. In die training leerde ik open vragen te stellen. Op deze manier ontvang je de meeste informatie van de ander. Bronnen: Je mag ook kritisch zijn, zolang je de ander in zijn/haar Scientific opinion of the panel on food additives, flavourings, proceswaarde laat. sing aids and materials in contact with food on a request from the De voorbereiding bestaat uit het doornemen van de vraCommission on vanadium compounds as source for vanadium. The genlijst die de gevisiteerde heeft ingevuld. Deze gegevens EFSA Journal 2008;634:1-15. helpen om alvast een globaal beeld te vormen van degene die je gaat bezoeken. Opinion of the Scientific Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies on a request from the Commission related to the Tolerable Upper Intake Level of Vanadium. The EFSA Journal 2004;33:1-22.
Mede door het ontbreken van gegevens over de verwachte inname van deze vanadiumverbindingen verwerkt in voedingsmiddelen of via supplementen, en dus de gegevens over de hoog ingeschatte biologische beschikbaarheid van vanadium uit die verbindingen, komt de EFSA tot de conclusie dat een veilige toepassing van deze vanadiumverbindingen niet kan worden gegarandeerd. In de haast om de reeds genoemde deadline van 1 augustus 2005 te halen voor het indienen van een dossier voor een verbinding die niet op de lijst in de bijlagen van Richtlijn 2002/46/EG voorkwam, zijn van veel verbindingen zgn. 1-pagina-dossiers ingediend, met summiere informatie over de betreffende verbinding. In een onlangs verschenen verklaring van de EFSA worden deze dossiers, ondanks herhaalde oproepen tot nadere aanvulling en completering, naar de prullenbak verwezen. Tot deze 1-pagina-dossiers behoorden ondermeer dossiers voor natrium metavanadaat en vanadium aminozuurchelaat.
Het doel van een visitatie is om kennis met elkaar te maken en de werkwijze van collega therapeuten uit te wisselen in de uitoefening van hun praktijk. Je kijkt als het ware bij elkaar in de keuken. Een visitatie kan erg leerzaam zijn, elke therapeut heeft zijn/haar eigen invalshoek en zijn/haar eigen specialiteiten. Bij een beroepsorganisatie als de MBOG zijn veel therapeuten aangesloten met een diversiteit aan behandelmogelijkheden. Het is belangrijk om van elkaar te weten op welke manier er gewerkt wordt. Soms gebeurt het dat je als visiteur een tip hebt voor de therapeut waar je op bezoek bent. Dan geef je deze informatie door als aanbeveling.
Statement of the panel on food additives, flavourigs, processing aids
Mijn persoonlijke ervaring: Afgelopen jaar heb ik een visitatiebezoek gebracht aan twee therapeuten met verschillende vaardigheden.
and materials in contact with food (AFC) on a request from the European Commission related to the possibility to assess the safety of nutrient sources added for nutritional purposes in food supplements and the bioavailability of the nutrients from these sources based on
Deze bezoeken heb ik samen gedaan met collega Hennie Lanting. Hiervan heb ik zowel van haar als van de therapeuten veel geleerd.
the supporting dossiers (Adopted on 1 April 2008). Dossiers submitted to the European Commission under art. 4(6) of Directive 2002/46/EC on food supplements (Last updated 25/03/2008).
Bij de beide therapeuten waren we welkom. Aan de hand van de vragenlijst, hebben wij het gesprek gevoerd. Tijdens het bezoek, dat ongeveer drie uur duurde, is de praktijk besproken en is er interessante informatie uitgewisseld.
Noot: Het ROW-DGL is het overleg waarin het Ministerie van VWS het maatschappelijk veld consulteert over nationale en Europese wetgeving betreffende gezondheidsbevorderende levensmiddelen. Naast de Richtlijn Voedingssupplementen is onder meer de per 1 juli 2007 in werking getreden richtlijn voor het gebruik van voedings- en gezondheidsclaims onderwerp van consultatie geweest. Momenteel is
Komend jaar hoop ik samen met Elly Poll één of meer bezoeken te brengen aan collega’s. Therapeuten die belangstelling hebben om gevisiteerd te worden, nodigen wij graag uit om zich op te geven bij het secretariaat van de MBOG.
de aandacht vooral gericht op de aankomende richtlijn over de maximale doseringen van vitaminen en mineralen in verrijkte voeding en
Dit betekent dat er van alle vanadiumverbindingen waarvoor een dossier is ingediend (een aantal daarvan zijn ook al weer teruggetrokken) alleen nog een analyse van vanadium verrijkt gist op zich laat wachten. Dit heeft
voedingssupplementen. In het overleg hebben naast de overheid zeer veel verschillende vertegenwoordigende organisaties zitting, waaronder dus de MBOG, met ondergetekende als afgevaardigde.
JUNI 2008 15
Korte berichten Bron: www.nu.nl
JUNI 2008 16
mische behandeling beter kunnen worden’, aldus één van de onderzoekers. De wetenschappers bekeken 47 eerder Osteoporose gehouden tests met de medicijnen opnieuw. Volgens één Mensen die het erfelijke gen LRP5 meekrijgen, hebben van de wetenschappers heeft de farmaceutische industrie een verhoogd risico op botontkalking en botbreuken. In daarvan alleen onderzoeken naar buiten gebracht die hun een Europees- en Amerikaans onderzoek onder 38.000 product in een goed daglicht stellen. De onderzoekers wismensen blijkt dit het geval te zijn, concludeert prof. Anten ook de hand te leggen op niet gepubliceerde onderzoedré Uitterlinden van het Rotterdams Erasmus Medisch ken dankzij de wet die voorziet in vrijheid op informatie. Centrum. Het onderzoek Genomos was er op gericht geDe makers van Seroxat en Prozac hebben de nieuwste netische oorzaken van botontkalking te ontrafelen. Deze bevindingen weersproken. Een woordvoerder van Seroxat ontkalking leidt tot botbreuken die, bijna in de helft van de maker GlaxoSmithKline zei dat de wetenschappers slechts gevallen, binnen één jaar de dood tot gevolg hebben. Het een fractie van de totale gegevens hebben bekeken. Prozac gaat dan vooral om heupfracturen. De onderzoekers hopen producent Eli Lilly zei dat ‘uitgebreide wetenschappelijke dat via onderzoek de aandoening eerder bij patiënten kan en medische ervaringen hebben laten zien dat het een worden ontdekt, zodat bijtijds passende maatregelen kun- effectief antidepressivum is’. De onderzoekers kregen nen worden genomen. de testresultaten van alle klinische onderzoeken die in Amerika zijn gebruikt om een verkooplicentie voor de meInternationale genenbank dicijnen te krijgen. De wetenschappers willen dat farmaDe grootste zadenbank ter wereld is geopend op het Noor- ceuten gedwongen worden om àl hun informatie bekend se eiland Spitsbergen. De internationale genenbank geldt te maken. als een soort Ark van Noach waarmee wetenschappers de gewassen van de wereld willen gaan redden. Het is de beBeroertes voorkomen doeling in een diepvrieskluis met ruimte voor miljoenen Slechts de helft van alle beroertes kan in theorie worden monsters uiteindelijk de zaden van alle belangrijke gewas- voor komen door aanpak van bekende oorzaken. Als hysen te bewaren. Na catastrofes of andere problemen kan de pertensie, roken, diabetes en hartritme stoornissen volmensheid dan teruggrijpen op de zadenbank. Zelfs als de ledig zouden worden uitgeschakeld dan zou dat 54% van stroom uitvalt komt de opslag niet in gevaar, aangezien de de beroertes schelen. Dat heeft Michiel Bos, wetenschappermafrost ervoor zorgt dat de zaden behouden blijven. pelijk onderzoeker van het Erasmus medisch centrum van Noorwegen, Finland, Denemarken en IJsland werken bij Rotterdam becijferd. Bos stelt op grond van dit onderzoek het project samen met een internationale stichting die waarop hij promoveerde dat er dus meer samenhangende zich inzet voor de soortenrijkdom van gewassen, de Global factoren moeten zijn die een rol spelen bij het ontstaan Crop Diversity Trust. De zadenbank op duizend kilomevan beroertes. Bos stelde in zijn onderzoek vast dat bij ters van de Noordpool maakt deel uit van een wereldwijde een slechte nierfunctie het risico op een hersenbloeding strategie om de voedselvoorziening veilig te stellen, van de toeneemt. Vooral bij mensen met een normale tensie is tropen tot de hoogste regionen. Volgens de Trust vormen de kans op een beroerte hoger naarmate de urinezuurconniet alleen nucleaire rampen of natuurcatastrofes een centratie in het bloed hoger is. Verder hebben mensen die bedreiging voor de soortenrijkdom. Ook plantenziektes, al eens een TIA (transient ischemic attack) hebben gehad, klimaatveranderingen, en mismanagement kunnen leieen grote kans op een beroerte dan mensen die daarden tot het verdwijnen van gewassen. Uit Nederland zijn voor niet zijn getroffen. De onderzoeker schrijft in zijn inmiddels 18.000 monsters van onder meer prei, ui, sla, proefschrift ook de relatie tussen beroerte, depressie en spinazie, tomaat, komkommer, haver, en bonen ingedementie. Mannen met depressieve symptomen hebben bracht. Door de zaden voor lange tijd op te slaan, kan de meer kans om een beroerte te krijgen dan mannen zonder verscheidenheid aan landbouwgewassen behouden blijven depressieve symptomen. Mannen die daadwerkelijk deals basis van landbouw en voedselvoorziening, aldus het pressief zijn, hebben geen verhoogd risico op een beroerte Nederlandse ministerie van Landbouw. ten opzichte van mannen die alleen de symptomen vertonen. Bij vrouwen is geen relatie gevonden tussen depresAntidepressiva sieve symptomen en beroerte. Van slechts een klein deel Seroxat en Prozac helpen alleen zéér depressieve mensen, van de beroertes is bekend hoe ze zijn ontstaan. Jaarlijks maar voor de meeste patiënten hebben ze geen nut meldde worden 41.000 Nederlanders getroffen door een beroerte. de BBC op 26 februari 2008. Dat is de uitkomst van een Beroertes zijn de belangrijkste oorzaak van invaliditeit en recent onderzoek.’Alhoewel patiënten beter worden als ze vormen de derde doodsoorzaak. Bos maakte gebruik van antidepressiva nemen, worden ze óók beter als ze een pla- gegevens van ERGO, het grootschalige en langlopende cebo slikken. Dit betekent dat mensen zonder chebevolkingsonderzoek in Rotterdam, waarbij sinds 1990
afspraken. De Codex Alimentarius Commissie werd in 1962 opgericht door de VN als een intergouvernementele organisatie die zowel onder de verantwoordelijkheid van de FAO als de WHO valt. De hoofddoelen van de Codex Alimentarius zijn: · het beschermen van de gezondheid van consumenten · het verzekeren van eerlijke handelspraktijken in de voedselhandel · het bevorderen van harmonisering van alle voedselstandaarden die opgesteld worden door internationale organisaties De Codex Alimentarius stelt standaarden en richtlijnen op voor alle vormen van voeding, voor zaken als voedseletikettering, voedselhygiëne, additieven voor levensmiddelen, grenswaarden voor pesticiden, en procedures om de veiligheid van voedselverwerking te beoordelen. Ananas comosus
gezondheidskenmerken worden gemeten van 15.000 45plussers.
Allergische reacties op uitheems voedsel Exotische vruchten, noten en groenten zorgen steeds vaker voor heftige allergische reacties. Bestaande allergietesten kunnen deze allergieën niet vaststellen. Mensen die door uitheemse producten een allergische reactie krijgen, zullen snel denken dat zij een algemene pinda- of koemelkallergie hebben. De kans is echter groot dat zij alleen voor het specifiek, buitenlands product allergisch zijn. Allergieën voor bijvoorbeeld cactusvijgen of jackfruits zijn in Nederland nog niet zo bekend. Er zijn nog geen standaardtests voor deze types overgevoeligheid. De Wageningse Universiteit is bezig hiervoor een nieuwe methode te ontwikkelen. verzameld door Lineke Reerink, Cie PR
Rumoer rond de Codex Alimentarius Er gaan e-mails en handtekeningacties rond waarin gesteld wordt dat door de Codex voedingssupplementen vanaf 31 december 2009 verboden zullen worden. Radar heeft er zelfs een programma onderdeel aan gewijd. Dit gebeurde naar aanleiding van de publicatie van Guidlines for vitamin and mineral food supplements die opgesteld zijn tijdens de 28e bijeenkomst van de Codex commissie in 2005. Door dr. Fokje Russchen
Wat is deze Codex en waar staat hij voor? De Codex Alimentarius (“voedselboek”) is een verzameling standaarden en richtlijnen met betrekking tot voedsel, productie van levensmiddelen en voedselveiligheid. Na de tweede wereldoorlog ontstond, naast de nationale en regionale regelgeving, behoefte aan internationale
Codex normen zijn geen wetten. Deze normen zijn han- Foto: Antonie van den Bos voor Aycronto.com delsnormen waar internationale consensus over bestaat en die door de WHO zijn erkend. Codex normen worden soms overgenomen door landen wanneer nationale wetgeving met betrekking tot voedselveiligheid ontbreekt of wanneer landen zelf geen mogelijkheden hebben een eigen beleid te ontwikkelen. Een wettelijke status volgt pas indien landen de Codex normen in hun eigen wetgeving opnemen. De Codex Alimentarius is dus geen hogere autoriteit die haar normen zonder inspraak oplegt. In Europa zijn de Europese richtlijnen en verordeningen (en de implementatie daarvan door de lidstaten in nationale wetgeving) bepalend voor wat er wel en niet mag op het gebied van voedsel en voedselveiligheid. Vaak, maar niet altijd, komen deze richtlijnen overeen met de Codexnormen. In de Europese Unie zijn voedingssupplementen die vitaminen en mineralen bevatten al sinds 2002 onderworpen aan een Europese Richtlijn. In tegenstelling tot de Codex Alimentarius betreft dit wel wetgeving die nageleefd moet worden. De Richtlijn omvat onder meer een positieve lijst van vitaminen- en mineraalverbindingen die in voedingssupplementen gebruikt mogen worden omdat de veiligheid ervan ondubbelzinnig is vastgesteld. Het ligt in de bedoeling de richtlijn uit te breiden met andere nutriënten die in voedingssupplementen voorkomen. Ook worden er binnenkort maximale doseringen vastgesteld voor vitaminen en mineralen in voedingssupplementen. De MBOG is van mening dat de Codex geen bedreiging is voor een vrije keuze van gezondheidszorg. Eraan werken deze te waarborgen en te vergroten zal op andere terreinen moeten plaatsvinden. Wij roepen iedereen die zich door dit onderwerp geraakt voelt op om in een werkgroep beleid rond het thema vrije keuze van gezondheidszorg te komen helpen ontwikkelen.
JUNI 2008 17
Aanleg of omgeving: ‘nature’ of ‘nurture’? Erfelijke aanleg, omgeving en ervaring dragen gezamenlijk bij aan de verschillen tussen mensen in sociaal gedrag, levensstijl en ziekterisico. Er blijkt een wisselwerking te zijn tussen nature en nurture, die prenataal begint. Ook daarna blijven genetische aanleg en ervaring de verschillen tussen mensen beïnvloeden. Het gaat dus niet om nature of nurture, maar om nature en nurture. Er zijn maar weinig aspecten van gedrag en gezondheid waarbij genetische aanleg geen enkele rol speelt. Hoe belangrijk die genetische effecten zijn, verschilt van persoon tot persoon en is ondermeer afhankelijk van leeftijd, geslacht, omgeving en familieomstandigheden. Omgekeerd is het zo dat als we willen vaststellen welke omgevingsfactoren van belang zijn voor gedrag en gezondheid, hoe groot hun invloed is en hoe deze invloed verloopt, het beeld altijd wordt vertroebeld door de genetische verschillen tussen personen. Deze vertroebeling kan worden vermeden in onderzoek bij tweelingen.
JUNI 2008 18
de mishandeling, genetisch bepaald is. Het bleek, niet onverwacht, dat mishandeling van een kind het risico op gedragsstoornissen vergroot, maar dat niet alle mishandelde kinderen gedragsproblemen ontwikkelen. Kinderen met een bepaalde genetische aanleg blijken gevoeliger voor ongelukkige omstandigheden, terwijl kinderen met een andere genetische aanleg beter bestand zijn tegen trauma’s zoals mishandeling. Ook bleek uit een ander onderzoek dat het gedrag van ouders maar een kleine directe invloed heeft op het gedrag van de kinderen. Maar de opvoeding en de omgeving kunnen wel indirect een grote invloed uitoefenen op de ontwikkeling van kinderen door verschillende predisposities te matigen of juist te versterken.
Gen-omgevingscorrelatie Genen kunnen een direct effect hebben op de omgeving en dus, indirect, via de veranderde omgeving het gedrag of de gezondheid beïnvloeden. Dit effect van genen op de door Dr. Fokje Russchen, arts omgeving kan op verschillende manieren optreden. Door de manier waarop anderen reageren op een persoon met Tweelingonderzoek is dus van groot belang om de effecten een specifieke genetische aanleg of doordat een persoon van genetische aanleg en omgeving te kunnen bestuderen. bepaalde omgevingen zelf uitkiest. Hoe kunnen we nu nagaan of verschillen in erfelijke aanleg bijdragen tot een Wij erven niet een bepaalde uitkomst, maar slechts een verschillende levensloop? Ook hier kan tweelingonderzoek aanleg of predispositie, die van invloed kan zijn op onze uitkomst bieden. Zo heeft men bij volwassen tweelingevoeligheid voor bepaalde risicofactoren en die bovendien gen gekeken naar de oorzaken van het meemaken van de keuze voor bepaalde omgevingen kan sturen. Die prestressvolle levensgebeurtenissen. Hieruit bleek dat het disposities kunnen verschillende vormen aannemen. Het meemaken van stressvolle gebeurtenissen als ziekte of een eerste principe is de wisselwerking tussen onze unieke ge- echtscheiding niet allen te maken heeft met de omgeving netische aanleg en onze individuele omgevingservaringen van het individu, maar ook met de genetische aanleg. Er is (gen-omgevingsinteractie). Het tweede principe betreft de geen echtscheidingsgen, maar het risico op echtscheiding manier waarop onze genetische aanleg persoonlijke ervalijkt wel verhoogd bij bepaalde persoonlijkheidskenmerringen kan sturen (gen-omgevingscorrelatie). ken die deels genetisch bepaald zijn. Zo bleek dat jongemannen die in hun jeugd mishandeld waren een grotere kans hadden om asociaal gedrag te ontwikkelen als zij een Gen-omgevingsinteractie bepaalde vorm van het monoamineoxidase (MAO) gen Een voorbeeld: men heeft bij tweelingkinderen gekeken hadden. Jongeren die een traumatische gebeurtenis hadnaar hun huidgevoeligheid voor verschillende antigenen. den meegemaakt bleken een grotere kans te hebben een De huidreactie was bij eeneiige (genetisch identieke) depressie te ontwikkelen wanneer zij de SS-vorm van het tweelingen veel meer hetzelfde dan bij twee-eiige tweeserotonine-transportergen (SERT) droegen. lingparen (genetisch voor de helft gelijk). Hieruit kon men berekenen dat 70-80% van de individuele verschillen in Uit tweelingonderzoek is dus gebleken dat genen, via huidgevoeligheid is terug te voeren op genetische aanleg. allerlei complexe mechanismen waarbij ook omgevingsEr blijkt dus een prikkel uit de omgeving nodig te zijn invloeden betrokken zijn, het gedrag beïnvloeden. Maar voor het uitlokken van een allergische reactie, maar de tweelingonderzoek laat ook zien dat de invloed van genen grootte van de reactie is vooral erfelijk bepaald. In een an- niet alle verschillen tussen mensen kan verklaren. Telkens der onderzoek kregen tweelingbroers 1000 kcal per dag te blijken twee soorten omgevingsfactoren een rol te spelen: veel te eten. De gewichtstoename, in de vorm van visceraal factoren die uniek zijn voor de persoon en factoren die vet, bleek bijna identiek bij mannen die genetisch identiek gedeeld worden door bijvoorbeeld een tweelingpaar of een waren. In een derde tweelingonderzoek bekeek men de gezin. relatie tussen mishandeling en gedragsstoornissen. De vraag was of het optreden van gedragsproblemen, gegeven Persoonlijk omgevingsinvloeden kunnen bijvoorbeeld
Uit: Syllabus Embryologie Drs. G. Devriendt
onderzocht worden bij tweelingparen waarbij elk een deel van hun leven in een andere omgeving doorbracht. Zo kon het bekende verschil in risico op hart- en vaatziekten tussen Zweedse en Finse mannen bevestigd worden bij Finse tweelingen waarvan de helft een deel van hun leven in Zweden doorbracht. De invloed van gedeelde omgevingsinvloeden blijkt uit de bevinding dat tweelingen die langer bij elkaar hebben gewoond, en die frequenter contact hebben, meer op elkaar lijken. Het tweede deel van het boek behandelt de genetische en omgevingsfactoren die een rol spelen bij verschillende aandoeningen ADHD en aandachtsproblemen, angst en depressie, leefgewoonten (roken, drinken en overgewicht), hart- en vaatziekten, migraine maar ook, intelligentie, geluk en welbevinden. Het laatste hoofdstuk gaat in op de toekomstmogelijkheden die tweelingonderzoek biedt. De auteur noemt recent tweelingonderzoek naar de genetische invloed op stemgedrag, het vermogen om inkomen te genereren, de bereidheid om economische risico’s te nemen, en zelfs de keuze om in de stad of op het platteland te wonen. Dit alles is gebaseerd op het besef dat de mens een biologisch organisme is dat zich heeft ontwikkeld om een omgeving te creëren en zich daaraan aan te passen. De meest directe uitkomst van de werking van de genen is de transcriptie van het DNA naar de boodschapper-RNA, de genexpressie. Deze boodschappers worden vervolgens vertaald in eiwitten. Men is begonnen de expressie van het DNA en RNA te meten bij eeneiig en twee-eiige tweelingen. Er blijkt een grote variatie te bestaan in de mate van expressie van de ruim 20 000 onderzochte genen. De expressie van sommige genen blijkt volledig samen te hangen met de genetische verschillen, terwijl de expressie van
andere genen volledig wordt bepaald door omgevingsfactoren. In de meeste gevallen ligt de uitkomst hier tussen in. De expressie van sommige genen wordt volledig bepaald door varianten in de sequentie van het gen zelf, de cis-effecten. De expressie van een groter aantal genen wordt echter beïnvloed door varianten in een heel ander deel van het genoom, de trans-effecten. De expressie van veel genen wordt bepaald door beide. De trans-effecten zouden daarbij de hoofdschakelaars zijn die een symfonie van genexpressie orkestreren. Dit zouden stukjes RNA zijn die in de DNA strengen tussen de functionele genen liggen. Dit hoofdstuk gaat ook in op de epigenetica. Methylering van cytosine basen in een gen zorgt er voor dat de expressie van dat gen afneemt. Dit is een normaal proces omdat niet alle genen in alle weefsels functioneren. Als dat wel zo zou zijn, dan zouden alle weefsels er hetzelfde uitzien en hetzelfde functioneren. Ontwikkeling en veroudering zijn het gevolg van de differentiële expressie van de genen in verschillende weefsels door het leven heen. Sommige genen worden ingeschakeld, en andere juist uitgeschakeld. Dergelijke mechanismen kunnen verklaren waarom eeneiige tweelingen soms verschillen in aanleg voor complexe aandoeningen die toch in hoge mate erfelijk bepaald zijn, zoals schizofrenie, astma, autisme of diabetes. Onderzoek van tweelingen in dergelijke situaties kan helpen de genetische oorzaak van deze aandoeningen te ontdekken. Ook in de farmacogenetica kan tweelingonderzoek een belangrijke bijdrage leveren. In deze wetenschap onderzoekt men of bepaalde geneesmiddelen alleen werken bij mensen met bepaalde genotypen. Dit biedt mogelijkheden voor ontwikkelingen op het terrein van de persoonsgebonden geneeskunde. Referentie: Tweelingonderzoek wat meerlingen vertellen over de mens redactie: Dorret Boomsma
JUNI 2008 19
ADH’s EU gaat ADH’s binnenkort wijzigen en wordt mogelijk ook anders genoemd. door Jan Blaauw
Het hing al lang in de lucht, maar het gaat nu toch gebeuren: de ADH’s worden aangepast en moeten worden gecorrigeerd op alle producten die voedingswaarde(n) inhouden. Hiertoe zal de Europese Commissie een voorstel doen. In dit voorstel zal naar alle waarschijnlijkheid de ADH van vitamine C verhoogd worden van 60 naar 80 mg en zullen de ADH’s voor biotine en zink verlaagd gaan worden. Wanneer dit definitief z’n beslag krijgt is nog onduidelijk, want eerst zal het voorstel in de commissie de toets der kritiek moeten doorstaan.
Het Congres Fusion
Het Congres Fusion op 14 april met het thema: ‘Variatie in mensen, diversiteit in zorg’ werd bezocht door bestuurslid Lineke Reerink. Tijdens dit Congres werd tot uitdrukking gebracht dat de huidige gezondheidzorg voor een grote uitdaging staat. Wij worden nadrukkelijk geplaatst voor keuzes is de boodschap van dit congres door de vergrijzing, nieuwe ontwikkelingen en inzichten, nieuwe therapieën en zorgvormen. Dit vraagt om integrale gezondheidszorg. De verschillende sprekers gingen hierop in: Zoals de vraag welke factoren spelen een rol bij de keuze tot het gebruik van medicatie op basis van de kennis, verwachtingen en levensvisie, waar in gezamenlijke bespreking tussen arts en cliënt de informatie wordt gewogen. Daarnaast is de rol van de overheid en farmaceutische industrie van invloed op de attitude van ziekte en geneesmiddelen. Complementaire behandelwijzen dragen bij aan een dialoog om nieuwe ontwikkelingen in brede zin te stimuleren. Zo blijkt uit gerandomiseerde acupunctuuronderzoeken dat deze behandelvorm meetbaar effect heeft en de invloed van acupunctuurbehandeling zich uitstrekt van ‘Gen tot Psyche’. In dit verband werd door één van de sprekers de integratie van Evidence Based Medicine (EBM) besproken waar het gaat om: • het best beschikbare bewijs op basis van goed uitgevoerd klinisch onderzoek; • klinische expertise van de behandelaar • de normen en waarden van de individuele patiënt • de omstandigheden waarin de patiënt verkeert. Ook de Mind-Body interventies winnen steeds meer terrein binnen de complementaire geneeskunde als het gaat om stressonderzoek waarin steeds duidelijker wordt dat emotionele en mentale processen van invloed zijn op de
gezondheid. Door steeds meer studies wordt bekend dat o.a. meditaties, ontspanning- en visualisatieoefeningen gunstige fysiologische effecten hebben op de hersensystemen. Een huivering ging door de zaal toen het onderwerp: ‘Wanneer obesitas je leven is……’ de alarmerend toegenomen prevalentie in de VS in beeld werd gebracht. Duidelijk is geworden dat ook in Nederland obesitas één van de grootste gezondheidsproblemen van de nabije toekomst is en het epidemische voorkomen bij kinderen zal een enorm beslag leggen op de beschikbare mensen en middelen in de gezondheidszorg. Obesitas, hoewel geen ziekte van een orgaan is, zal op termijn wel tot verscheidene orgaanziektes leiden. In het Kinderobesitascentrum van behandelcentrum Heideheuvel worden sinds 1995 kinderen met morbide obesitas behandeld, terwijl in 2004 gestart is met het Obesitas Behandelexperiment (Obelix-onderzoek) om te onderzoeken welk behandelprogramma het meest effectief is voor kinderen met morbide obesitas. Ook de orthomoleculaire behandelmethode werd toegelicht hoe bij hartfalen de juiste formule in kan worden gezet om de omgeving en cellen van optimale concentraties van stoffen te voorzien, maar ook welke bijwerkingen statines hebben die zo blijkt uit onderzoek omkeerbaar zijn met co-enzym Q10. Het was een interessant congres, goed verzorgd, waar de ontwikkelingen in de wetenschap en de daardoor ontstane nieuwe inzichten een nieuwe basis vormen om integrale gezondheidszorg een stimulans te geven.
Symposium patiënt en milieu
In april bezocht bestuurslid Jean Ludwig dit Symposium. Alarmerende invloeden van omgeving en milieu geven een beeld van ‘Our Stolen Future’ zoals Pete Meyers in zijn boek weergeeft. Veel stoffen, met name fijnstof en nanomateriaal in het milieu geven aanleiding tot het ontstaan van kanker, waarbij in de VS de neurologische types zijn gestegen met 35%, verzwakking van het immuunsysteem, aantasting van de slijmvliezen etc. Chronische blootstelling aan schadelijke stoffen kan een groter effect hebben dan één acute confrontatie omdat het DNA in het laatste geval zich weer kan herstellen. In een studie is gebleken dat door de lagere diversiteit van korstmos er meer longkanker voorkomt. Omdat de situatie ernstig is, registreert het ‘Meldpunt Gezondheid en Milieu’ en ‘Platform Gezondheid en Milieu’ gezondheidsklachten die met het milieu in verband kunnen worden gebracht.
JUNI 2008 21
Agenda bedrijven en instituten Datum
Locatie
mei 24 Utrecht 24 Den Haag 27 Dordrecht 28 Akersloot 27 Urmond 29 Breukelen 29 Vught Juni 5 Doorn 5 Breukelen 6 Breukelen 7 Breukelen 7 ? 10 Haarlem 12 Doorn 13 Harderwijk 14 Eindhoven 17 Breda 19 Eindhoven 20 Stein 25 Brugge 27 Breukelen September 18 Amersfoort 18 Doorn 20 Breukelen 22 Doorn 27 ? Oktober 4 Zeist
Toegekende accreditatiepunten kunt u ook vinden bij de agenda op de website.
JUNI 2008 22
8 Doorn 11 Dordrecht 13 Kasterlee 19 Akersloot 26 Meppel 28 Doorn 30 Doorn November 1 Amsterdam 1 Soestduinen 8 Breukelen 8&9 Apeldoorn December 3 Brugge 11 Eindhoven 12 Stein
voor bij- en nascholing
Onderwerp............................................................ Bedrijven/instituten............................ Punten
Ontsteking en auto-immuunpathologieën . ......................................13............................ 2.5 o FytOrtho kruiden workshop.............................................................28............................ 3 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4............................ 2.5 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4............................ 2.5 o Ontgifting.......................................................................................13............................ 2.5 o FytOrtho kruiden workshop.............................................................28............................ 3 o Stress en burn-out...........................................................................14............................ 2.5 o De klinische toepassing van vitamine D............................................ 4............................ 3 o Colloïd mineralen clinics..................................................................27............................ 2.5 o Colloïd mineralen clinics..................................................................27............................ 2.5 o Energalijn........................................................................................29 Congres “Nature by the Sea”...........................................................14 Ontgifting.......................................................................................13 De klinische toepassing van vitamine D............................................ 4............................ 3 o Zuur-Base evenwicht (practicum)..................................................... 5............................ 2.5 o enzymen en hun functie in opbouw en afbraak.................................15............................ 2.5 o Ontgifting.......................................................................................13............................ 2.5 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4............................ 2.5 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4............................ 2.5 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4............................ 2.5 o voorlichtingsdag over Salvestrolen voor professionele voorschrijvers 27 Vrouw-zijn in diagnose en therapie..................................................16............................ 5 o Seminar; onderwerp volgt................................................................ 4 Multiplant protocollen 1..................................................................29 Seminar; onderwerp volgt................................................................ 4 Zeeuws Congres..............................................................................14 Lustrumcongres “ Eten voor Genen”................................................ 1............................ 5.5 o regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 Seminar; onderwerp volgt................................................................ 4 Seminar; onderwerp volgt................................................................ 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
MBOG, www.mbog.nl AOV / SOE, www.soe.nl, tel. 070 3549958 Bio Vitaal, www.biovitaal.nl, tel. 0317 319084 Bonusan, www.bonusan.nl, tel. 0186 651022. www.vannature.nl, tel. 0186 577177 Cell Care Healthgroup Practica, www.cellcaresupplements.com tel. 0341 414324 Coherence in Health, www.coherenceinhealth.nl /
[email protected] ELN, www.healthdiagnostics.nl, tel. 030 2871492 Energetica Natura,
[email protected], tel. 0114 321461 Heel, www.heelbv.nl Holisan, www.holisan.nl, tel. 0320 251313 Holland Pharma, www.hollandpharma.nl ISOM www.isom.eu Metagenics (Biodynamics), www.metagenics.eu,
[email protected] Nutramin, www.nutramin.nl /
[email protected], tel. 033 4220044 Nutriphyt, www.electrum.nl, fax. 084 7119159 Orthica,
[email protected], tel. 036 5460911 Ortho www.ortho.nl, www.voedingengedrag.nl Ortholon, www.ortholon.com , tel. 040 2811551 SanoPharm, www.sanopharm.com, tel 0342 420714 SGFB , www.congresfusion.nl . tel. 035 656 0392 Solgar, www.solgar.nl Soy & Health, www.prosoy.org Springfield,
[email protected], tel. 0186 626173 Timm Health Care www.timmhealthcare.nl, tel. 030 2814472 TS products, www.tsproducts.nl, tel. 0341 427626 Vitakruid, www.vitakruid.nl, tel. 0252 534883 Vitals,
[email protected], tel. 075 6476051, www.orthokennis.nl VitOrtho, www.vitortho.nl tel. 070 3010703 DNH research, www.dnhresearch.com, tel. 0348-475211
advertentie
advertentie
6de Congres voor Nutri & Fytotherapie ....................www.nutrifyto.nl EU Congres Diagnostics...................................................................14 Multiplant protocollen 2..................................................................29 Internationaal Therapeut 2008 Erkende opleidingen
regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4 regionale praktijkbijeenkomst.......................................................... 4
Aanvullingen kunt u op de website www.mbog.nl onder agenda vinden.
SOE, www.soe.nl, 070-3549958 Van Nature, www.vannature.nl, 0186-577 177 Ortho Linea, www.ortholinea.nl, 079-3290115 Verzameld door Jetty van der Graaf
JUNI 2008 23
,AMBERTS§
Vandaag weten we meer over hun voeding dan gisteren.
LEADING THE WAY IN RESPONSIBLE NUTRITION
#OLLADEEN§ $UBBELE 3TERKTE 'OED VOOR (UID EN "LOEDVATEN
%EN KRACHTIGE /0# MG PER TABLET 'UNSTIGE PRIJS PER GRAM ANTHOCYANIDINEN
!NTHOCYANIDINEN PLANTENFLAVONOÆDEN WORDEN AL EEUWENLANG TOEGEPAST OM HUN STERKE ANTIOXIDATIEVE EIGENSCHAPPEN EN OOK VOOR HUN BELANGRIJKE ROL IN HET BEHOUD VAN GEZONDE BLOEDVATEN IN ONS LICHAAM #OLLADEEN® BEVAT EEN HOGE CONCENTRATIE VAN DEZE ANTHOCYANIDINEN AFKOMSTIG UIT BLAUWE BOSBES EN DRUIVENPIT EXTRACT !NTHOCYANIDINEN ZORGEN VOOR EEN GROOT AANTAL POSITIEVE EFFECTEN WAARDOOR #OLLADEEN® EEN WAARDEVOL SUPPLEMENT IS VOOR DIVERSE TOEPASSINGEN
4OEPASSINGSGEBIEDEN ZIJN s 6ERZORGENDE INVLOED OP DE BLOEDVATEN EN VOOR HET BEHOUD VAN EEN STERKE VAATWAND "IJ ONTSIERENDE ADEREN s "EVORDERT DE DOORBLOEDING "IJ KOUDE HANDEN EN VOETEN s "IJ ZWARE EN VERMOEIDE BENEN EN VOETEN s /NDERSTEUNT HET IMMUUNSYSTEEM s 6OOR HET BEHOUD VAN SOEPELE SPIEREN EN GEWRICHTEN s 4ER VERZORGING VAN DE OGEN EN BIJ VERMOEIDE OGEN COMPUTER s "ESCHERMT TEGEN OUDERDOMSVERSCHIJNSELEN OA HUID "IJ VERLIES AAN VITALITEIT s 6OOR EEN GOEDE VOCHTHUISHOUDING
0RESENTATIE TABLETTEN
'EBRUIK Í TABLETTEN PER DAG
> En die nieuwe kennis delen we graag met u. Want bij Orthica vinden we het vergaren en verspreiden van kennis over de rol van voedingssupplementen in de voeding net zo belangrijk als het produceren van de supplementen zelf. Daarom organiseren we seminars en workshops over actuele thema's, maken we allerlei informatieve publicaties en is er een acht man sterke buiten-
WWWTIMMHEALTHCARENL
dienst. Met uw vragen kunt u ook altijd terecht bij onze informatielijn: 036 - 546 09 09. En natuurlijk leren we ook graag van u.
ER IS NOG ZOVEEL MOGELIJK
'OED VOOR HUID EN BLOEDVATEN
GOED A: B
E IO-FLORA XL EN DE ANDER
PRO
BI
OTOCA-PRODUCTEN VAN N
UTR
IN. DE PROBIOTOCA-LIJ N AM
V AN
NU
TRAMIN: GOED VOOR HET
BAC
RIEEL MILIEU IN DE DAR M TE
E N. G
O ED VOOR DARMFLORA: BIO
-FLO
-PRODUCTEN VAN NUTRAMIN. DE PROBIOTOCA A C
R DARMFLOR
BACTERIEEL MILIEU IN DE DARMEN. GOED VOOR DARM
VOO
IJN VAN NUTRAMIN: GOED VOOR HET -L
Lidmaatschap 2008
Persbericht
Licentie – lid Contributie € 400,- Kandidaat lid € 115,( max. 3 jaar) Voor beide éénmalig entree geld € 75,Student lid € 50,-( max. 2 jaar) Donateur/Abonnement nieuwsbrief € 30,Licenties worden verstrekt voor 3 jaar. Criteria hiervoor zijn opgesteld door de Onderwijscommissie.
Start basisopleiding ‘Orthomoleculaire Geneeskunde’ in september in Nederland en België!
Vindt u het ook belangrijk dat de orthomoleculaire geneeskunde en de MBOG zich verder kunnen ontwikkelen? Word donateur! Voor minimaal € 30,- per jaar ontvangt u 4 nieuwsbrieven en steunt u ons werk! Meer is welkom! Beëindiging lidmaatschap uitsluitend schriftelijk voor 1 december. Oneigenlijk gebruik van lidmaatschap: Het komt voor dat het secretariaat gebeld wordt voor informatie over een lid. Prima natuurlijk, maar we horen dan dat b.v. mensen die donateur, student of kandidaat lid zijn zich uitgeven als erkend lid van de MBOG. Dat kan niet. Daarmee zet u cliënten op een dwaalspoor en maakt u 'misbruik' van de goede naam van de MBOG. Collectieve WA en Rechtsbijstand verzekeringen 2008 Deze verzekeringen zitten niet bij de contributie in. Adv_8603_A5_7:Adv_8603_A5.qxd
13-5-2008
16:27
Stichting Van Nature start in september wederom met de basisopleiding ‘Orthomoleculaire Geneeskunde’ in zowel Nederland als België. Tijdens deze achttiendaagse opleiding (HBO-niveau) leert u over de filosofie en toepassing van orthomoleculaire geneeskunde en fytotherapie. Tevens wordt u opgeleid in zaken als diagnostiek, anamnese en het maken van een therapieplan. Diverse docenten geven vanuit hun eigen specialisme invulling aan het toepassen van orthomoleculaire geneeskunde in de praktijk. Het volgen van deze basisopleiding is tevens een goede basis om deel te kunnen nemen aan de opleiding ‘Orthomoleculaire therapeut volgens klinische Psycho-NeuroImmunologie’. Onze opleidingen worden door diverse beroepsverenigingen, waaronder de MBOG, geaccrediteerd. Stichting Van Nature, Postbus 7279 3280 AB Numansdorp e-mail:
[email protected] website: www.vannature.nl
Pagina 1
advertentie
RA XL E N DE ANDERE PROBIOTO
R FLOR A : BIO-F L O
A
XL
Onderzoek bewijst werkzaamheid
Met Bio-Flora XL en Pro-Flora Balance is de N u t r a m i n - p ro b i o t i c a l i j n o p v o l l e s t e r k t e . B i o - F l o r a X L b e v a t n a a s t 2 0 m i l j a rd b a c t e r i ë n v a n v e r s c h i l l e n d e s t a m m e n o o k p re b i o t i c a d i e d e werkzaamheid ondersteunen. Pro-Flora Balanc e i s e e n s y n b i o t i c u m d a t n a a s t e e n p ro p r i ë t a i r mengsel van verschillende probiotica ook glutam i n e e n s i l i c i u m b e v a t . S a m e n m e t B i o - A c i d o p h i l u s
aov
Fos en Lactozym e b i e d t N u t r a m i n d a a r m e e e e n b re d e r a n g e v a n Een onderzoek door het medisch laboratorium LCPL bewijst de gunstige invloed van Lacto-intiem ® op de vaginale flora en weerstand. Lacto-intiem ® is een uniek preparaat met actieve lactobacillen en knoflookextract.
kwalitatief hoogs t a a n d e p ro d u c t e n , a l l e m a a l g e p ro d u c e e rd v o l g e n s dezelfde farmac e u t i s c h e k w a l i t e i t s n o r m e n . N u t r a m i n b v, H o g e w e g 2 2 8 a , 3 8 1 5 L Z
Adv Darmflora.indd 1
N AT U U R L I J K
A m e r s f o o r t , T. 0 3 3 - 4 2 2 0 0 4 4 , F. 0 3 3 - 4 2 2 0 0 4 0 , E . i n f o @ n u t r a m i n . n l , w w w . n u t r a m i n . n l
13-01-2008 13:04:41
Koperslager 17
2631 RK Nootdorp
T 070 352 00 74
®
natuurlijk gezond F 070 350 68 57
E
[email protected]
www.aov.nl
JUNI 2008 27
Welkom
Licentie lid Mw. B. van Dijk Mw. S. Molendijk Logo voor de Licentieleden Logo 'erkend door MBOG’.
Kandidaat lid Mw. W. van der Linden
Colofon
Nieuwsbrief MBOG
Rhenen Waalwijk
juni 2008 jaargang 11, nummer 2 Uitgave van de Maatschappij
Oostkapelle
ter Bevordering van de Orthomoleculaire Geneeskunde
Muurschildje Muurschildje voor de Licentieleden Afmetingen: 200 x 300 mm. Kostprijs € 50,-, borg € 114,-, verzendkosten. U tekent voor de condities, bij beëindiging lidmaatschap krijgt u de borg retour. Verkrijgbaar via het secretariaat.
Bestuur Mw. A.L. Jans, arts voorzitter, CAM overleg Mw. Dr. F.T. Russchen, arts vice-voorzitter, congres, wetenschap Mw. F.J.A. Eissens- van Goor secretaris, secretariaat, financiën, congres, leden, nieuwsbrief, website, visitatie, KAB Mw. H. Lanting- Nieuwenweg 2e secretaris, algemeen ondersteunend, visitatie verzekeringen, Lustrum congres Dhr. N. Doorn penningmeester Dhr. A.W.C. Schreuder KAB Mw. J.C. Ludwig algemeen lid, wetenschap Mw. E. Reerink - de Noord PR, nieuwsbrief coördinator werkgroepen Vacature: MOA
Telefonische bereikbaarheid secretariaat Op maandag, tot een uur of 4, is het secretariaat in principe rechtstreeks bereikbaar. Verder staat er een antwoordapparaat aan. Boodschappen kunt u doorgeven. Bij vragen proberen we om binnen 2 werkdagen terug te bellen.
Met de beide nieuwe licentieleden hebben we de eerste toelatingsgesprekken gevoerd volgens de op de LV aangenomen nieuwe procedure. Dat is van beide kanten als zeer plezierig en nuttig ervaren.
Bijscholen via internet Algemeen Medisch bijscholen via het Internet. Via www.accredidact.nl modules voor huisarts of fysiotherapeut.
Secretariaat/Redactieadres Zuiderstraat 4 9479 PP Noordlaren telefoon 050 409 27 17 fax 050 409 27 38 e.mail:
[email protected]
nieuwsbrief
Logo
http:// www.mbog.nl Bijdragen van: Fred Blaauw Jetty van der Graaf Stoffer Loman
Website Wilt u wijzigingen of aanvullingen op de website van uw gegevens? Reacties graag per e.mail. Eigen controle van uw gegevens is noodzakelijk, foutjes zijn zo gemaakt! Voor het afgesloten ledengedeelte kunnen de licentie, kandidaat, senior en student leden een persoonlijk wachtwoord krijgen door het sturen van een e.mail met eigen adres naar:
[email protected] We gaan het ledengedeelte meer gebruiken, ook voor tussentijdse mededelingen. Dus kijkt u regelmatig . Ook is het mogelijkheid om binnen de artsen en therapeutenlijsten meerdere (praktijk)adressen aan te geven.
Zomersluiting secretariaat Van woensdag 9 juli tm vrijdag 8 augustus is het secretariaat gesloten Voor dringende zaken staat er een telefoonnummer in melding op antwoordapparaat en e.mail. Mutaties voor de website worden in die tijd niet doorgevoerd.
Tineke van der Meij Fokje Russchen Eindredactie: Jan Blaauw Rita Eissens Lineke Reerink Vormgeving Ryan Horstman
Schrijf, mail of
[email protected]
bel het secreta-
Oplage 450
MBOG als u
Advertentietarieven op aanvraag.
wilt reageren
Niets in deze uitgave mag worden
wilt melden.
riaat van de
of zelf iets gepubliceerd zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aan deze publicaties kunnen geen rechten worden ontleend. Deze Nieuwsbrief is een uitgave van de Maatschappij ter Bevordering van Orthomoleculaire Geneeskunde (MBOG). Hoewel deze Nieuwsbrief met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, is het niet uitgesloten dat de geboden informatie, door welke oorzaak dan ook, niet geheel juist is. Noch de MBOG, noch de auteurs, noch de medewerkers aan deze Nieuwsbrief aanvaarden enige aansprakelijkheid, uit welke hoofde dan ook voor enig gevolg rechtstreeks of indirect voortvloeiend uit het gebruik ervan.
JUNI 2008 28
