NIEUWSBRIEF FLORONDISTRICT NOORD-BRABANT MARKIEZAAT

NIEUWSBRIEF FLORONDISTRICT NOORD-BRABANT MARKIEZAAT coördinator Petra van der Wiel Lupineberg 48 4708 LV ROOSENDAAL (0165) 533059 E-mail: [email protected]

contactpersoon natuurgebieden Kees van Oers E-mail: [email protected]

Validatoren NDFF voor FLORON en telmee.nl Fiona Franken Petra van der Wiel District 18

nieuwsbrief nummer 14

augustus 2011

Deze nieuwsbrief staat ook op de website van FLORON: http://www.floron.nl Nieuwsbrieven van andere districten zijn hier ook te vinden.

1 2 3 4 5 6

Resultaten 2010................................................................................................................................ 2 Selectiehokken ................................................................................................................................. 3 Verspreidingsonderzoek ................................................................................................................... 3 Bijzondere soorten in 2010 ............................................................................................................... 5 Stand van zaken in district 18......................................................................................................... 12 Veldnotities ..................................................................................................................................... 12 6.1 Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom 2010 door Marike de Haan..................................... 12 6.2 Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal 2010 door Kees van Oers .......................................... 14 6.3 FLORON-excursie Bergen op Zoom door Petra van der Wiel ................................................ 16 7 Invullen van lijsten en formulieren .................................................................................................. 18 8 Deelnemers in 2010 ....................................................................................................................... 19 9 Plannen voor 2011 ......................................................................................................................... 19 10 Agenda 2011 ............................................................................................................................... 20 11 Vooraankondiging kamp 2012 .................................................................................................... 21

Beste floristen, Veel later als gebruikelijk komt deze nieuwsbrief. Ondertussen zijn we al ver gevorderd in het veldseizoen 2011 en zijn er al veel excursies geweest en mooie soorten gezien. Tot eind oktober zullen veel vrijwilligers nog het veld ingaan en we wensen jullie leuke inventarisaties toe voor de rest van het seizoen. Bij het maken van een nieuwsbrief is het altijd een verrassing wat er aan bijzondere soorten is gevonden in het voorbije jaar. Zo ook in 2010 waarbij van diverse soorten eerste meldingen binnen zijn gekomen: Springzaadveldkers, Boszegge, Bosereprijs, Pijpbloem en Rivierfonteinkruid. Verder zijn van diverse zeldzame soorten nieuwe vindplaatsen ontdekt: Grote keverorchis, Rond wintergroen, Echt bitterkruid, Graslathyrus, Addertong en Geelhartje. Afgelopen jaar zijn diverse vrijwilligers voor het eerst meegegaan om de plantenrijkdom in dit district te leren kennen. Erg fijn dat de groep zich uitbreidt en zovelen met de diverse plantenwerkgroepen mee op pad gaan. Zelfs stromende regen wordt daarbij niet geschuwd. In deze nieuwsbrief kunnen jullie de resultaten en bijzondere vondsten van 2010 vinden en de plannen, die al deels zijn uitgevoerd, voor het veldseizoen in 2011 en de aankondiging voor een inventarisatieweek in 2012. Wij wensen jullie veel leesplezier. Kees van Oers en Petra van der Wiel FLORON-district 18 Noord-Brabant Markiezaat

1

Nieuwsbrief nummer 14

augustus 2011

1 Resultaten 2010 Veel vrijwilligers inventariseren in ons district. Enkelen gaan alleen op pad maar de meeste zijn aangesloten bij Plantenwerkgroepen in Bergen op Zoom, Breda, Hoeksche Waard, Tholen of Roosendaal, die wekelijks inventarisatie-excursies organiseren. Er is in 2010 een hele stapel formulieren ingeleverd. Tijdens bezoeken aan volledige km-hokken zijn streeplijsten gebruikt waarbij ook waarnemingen op detailformulieren voor Rode-Lijstsoorten en meldingskaartjes zijn genoteerd. Alles bij elkaar goed voor bijna 22.000 waarnemingen in 2010. Het grootste deel is verwerkt in Plantago, diverse detailformulieren zijn via Telmee.nl doorgegeven en ook op waarneming.nl zijn waarnemingen gemeld. Een aantal formulieren zijn via district 16 Zuid-Holland Zuid ingeleverd en niet in onderstaande tabel meegenomen. Wij bedanken alle vrijwilligers voor de tijd die zij hebben gestoken in het inventariseren en het uitwerken van de formulieren.

Overzicht

2010

2009

2008

2007

2006

2005

Streeplijsten Detailformulieren Meldingskaartjes BSP-formulieren (Bedreigde Soorten Project) Overige formulieren

114 224 2 4 3

86 58 10 102 -

68 61 5 -

90 74 20 1 2

80 77 6 50 15

81 58 7 10 2

Gemiddeld aantal soorten per km-hok Minder dan 100 soorten per km-hok Tussen 101 - 150 soorten per km-hok Tussen 151 - 200 soorten per km-hok Tussen 201 - 250 soorten per km-hok Meer dan 250 soorten per km-hok Hoogste aantal soorten op streeplijst Laagste aantal soorten op streeplijst

177 7 28 48 20 11 363 69

178 4 25 27 17 13 321 11

207 6 12 16 13 21 319 56

190 4 13 40 22 11 348 41

185 4 12 36 22 6 337 58

180 5 12 41 19 4 277 82

De FLORON-excursie naar de rand van Bergen op Zoom (km-hok 80-391 met De Zoom, Zanderije, spoorlijn en snelweg, De Heide en stukje van Industrieterrein Lage Meren) heeft in 2010 het hoogste aantal op de streeplijst met 363 soorten, een record aantal soorten gestreept in district 18. Andere km-hokken waar veel soorten gezien zijn: 79-387 Augustapolder, Bergen op Zoom 81-383 Hoogerheide 79-391 Meilust, Bergen op Zoom 78-387 Augustapolder, Bergen op Zoom 79-390 Kern Bergen op Zoom 90-395 Industrieterrein Borchwerf, Roosendaal 80-384 Hoogerheide 101-409 Industrieterrein Moerdijk 82-383 Hoogerheide 91-396 Industrieterrein Borchwerf, Roosendaal

315 soorten 306 soorten 305 soorten 298 soorten 298 soorten 288 soorten 274 soorten 270 soorten 268 soorten 260 soorten

Het km-hok 92-411 met een klein stukje van de Buitengorzen bij de Tonnekreek is met 69 soorten het laagste aantal gevonden soorten in 2010. Het gemiddeld aantal soorten is in 2010 ongeveer gelijk aan in 2009. Van de bezochte km-hokken zijn er verschillende die liggen in schrale zandgebieden of in de kleipolders, zonder een randje van bebouwing. Hier zijn minder soorten te vinden dan in stedelijk gebied of op industrieterrein.

2

FLORON-district 18 Noord-Brabant Markiezaat


augustus 2011

In 2010 zijn bijna 900 verschillende taxa gestreept. Dit is inclusief verwilderde soorten en soorten die ingezaaid of als tuinafval weggegooid zijn (code 8 en 9). Van diverse planten is het lastig om te determineren tot de juiste soort en de combinatiesoorten zitten ook in dit totaal verwerkt, bijv. Callitriche s.l. (Sterrenkroos s.l.), Blackstonia perfoliata s.l. (Bitterling s.l.), Galeopsis bifida en G. tetrahit (Gespleten en Gewone hennepnetel), Utricularia australis en U. vulgaris (Loos en Groot blaasjeskruid) en Carex oederi s.l. (Geelgroene zegge en Dwergzegge). In 2010 zijn niet alleen de Rode-Lijstsoorten op het Detailformulier vermeld; in diverse Natura 2000gebieden is gezocht naar typische soorten en die zijn ook opgeschreven, alleen al in de Dintelse Gorzen van Natuurmonumenten iets meer dan 1.600 waarnemingen van Rode-Lijstsoorten. Totaal aantal waarnemingen van Rode-Lijstsoorten in 2010 die op de 224 detailformulieren genoteerd zijn: ruim 2.200, dit is inclusief de hiervoor genoemde in de Dintelse Gorzen. Met zo'n uitgebreide zoektocht in de Dintelse Gorzen en andere Natura 2000-gebieden ligt het aantal veel hoger dan voorgaande jaren aan Rode Lijstwaarnemingen: in 2009 (231), 2008 (207), 2007 (288), 2006 (491) en 2005 (281). Natuurlijk zijn de meeste Rode-Lijstsoorten gevonden in één van de km-hokken op de Dintelse Gorzen: 17 in km-hok 76-405. Diverse natuurinstanties en terreineigenaren hebben vergunning verleend om in hun gebieden te inventariseren in 2010, waarvoor we heel dankbaar zijn: - Voor Natuurmonumenten bezochten we de Slikken van de Heen-Oost, Dintelse Gorzen en Oude Buisse Heide. - Staatsbosbeheer heeft vele terreinen in ons district waar we geweest zijn: Buitengorzen tussen Willemstad en Noordschans, Appelzak en Kortenhoeff. - Het Brabants Landschap gaf toestemming om in de Pannenhoef te inventariseren. - Voor het Ministerie van Defensie zijn vier km-hokken geïnventariseerd. - Het particuliere Landgoed De Moeren is bezocht in drie km-hokken. - In Zeeland gaf het Zeeuws Landschap een vergunning om twee km-hokken te bezoeken op de Slikken van de Heen-West. De natuurinstanties en terreineigenaren zullen overzichten ontvangen van wat er gevonden is.

2 Selectiehokken Het Landelijk Bureau van FLORON had ongeveer 100 km-hokken geselecteerd in district 18 om te bezoeken in 2006 t/m 2010. Bijna alle km-hokken uit het selectieprogramma zijn bezocht. De laatste in 2010 op Landgoed De Moeren (99-388). Slechts twee km-hokken konden niet bezocht worden omdat ze liggen achter hekwerk op het Industrieterrein van Moerdijk (98-411 en 100-412).

3 Verspreidingsonderzoek In de landelijke Nieuwsbrieven van FLORON van april 2010 en april 2011 is al het één en ander uitgelegd over een wijziging in het soortenbestand voor het Verspreidingsonderzoek en dat er veel meer gezocht gaat worden in Natura 2000-gebieden. Dit zijn in West-Brabant de volgende gebieden: Brabantse Wal, Markiezaat, Zoommeer, Krammer-Volkerak, Hollandsch Diep en Biesbosch. Voor 2010 is het maar ten dele gelukt om de aandacht te verschuiven en in de gevraagde gebieden te gaan zoeken. Toch zijn er uit 39 km-hokken gegevens van typische soorten gekomen die in de genoemde Natura 2000-gebieden liggen. In 2011 gaan we verder met deze soortenlijst in Natura 2000-gebieden. De streeplijst is aangepast zodat gelijk te zien is van welke soorten waarnemingen met de GPS ingemeten moeten worden; dit zijn de soorten met een 't' voor de naam. De GPS-coördinaten kunnen op een Detailformulier ingevuld worden. Ook via de websites van telmee.nl of waarneming.nl kunnen waarnemingen ingevoerd worden. Detailformulieren kunnen bij Petra van der Wiel opgevraagd worden. Aan het einde van een veldseizoen ontvangen we graag alle ingevulde formulieren terug.


3


augustus 2011

Eventueel voorzien van 'ingevoerd op de website van telmee.nl of waarneming.nl'. We zorgen dan dat de niet ingevoerde formulieren verwerkt worden in de computer. Twee FLORON-excursies zijn in 2011 naar Natura 2000-gebieden gegaan om naar de soorten uit het Verspreidingsonderzoek te kijken, de Kortenhoeff van Staatsbosbeheer op de Brabantse Wal en de Prinsesseplaat van Staatsbosbeheer aan de noordkant van het Zoommeer. Verder zullen de Plantenwerkgroepen van Bergen op Zoom en Roosendaal nog een aantal excursies houden in Natura 2000-gebieden. Gedurende de zomer van 2011 is er gestart met een proefproject in heidegebieden om te onderzoeken of door een statische berekening de aanwezigheid of afwezigheid van typische soorten uit het Verspreidingsonderzoek valt te voorspellen. Deelname kan tot eind september 2011. De uitgekozen km-hokken in district 18 zijn al bezocht maar er zijn nog km-hokken te doen in andere delen van het land. Op de website van FLORON is meer informatie te vinden en kunnen vrijwilligers km-hokken reserveren. De pagina op de website van FLORON is te vinden onder (Voor FLORON de hei op - Het nieuwe strepen): http://www.floron.nl/Tellen/Hetnieuwestrepen/tabid/164/Default.aspx Het afgelopen jaar hebben we ook naar de lijst van soorten uit 2009 gekeken. Onderstaand een overzicht wat er uit deze lijst is weggewerkt. Alleen van Caltha palustris subsp. araneosa (Spindotterbloem), Luronium natans (Drijvende waterweegbree), Myrica gale (Wilde gagel) en Origanum vulgare (Wilde marjolein) zijn naar verhouding veel populaties niet nagelopen. De soorten gemerkt met een * berusten deels op natuurlijke populaties maar ook op verwildering of inzaai. num Wetenschappelijke naam

Nederlandse naam

34 51 111 934 113 1460

Daslook * Hondskruid Zwartsteel Tongvaren Steenbreekvaren Spindotterbloem

191 194 196 199 276 290 332 884 1616 883 885 1637 886 890 404 417 418 461 486 538 568 578 590 591

4

Allium ursinum * Anacamptis pyramidalis Asplenium adiantum-nigrum Asplenium scolopendrium Asplenium trichomanes Caltha palustris subsp. araneosa Campanula glomerata Campanula persicifolia * Campanula rapunculus * Campanula trachelium * Catapodium rigidum Cephalanthera longifolia Cirsium dissectum Dactylorhiza incarnata Dactylorhiza maculata s.l. Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii Dactylorhiza maculata subsp. maculata Dactylorhiza majalis s.l. Dactylorhiza majalis subsp. majalis Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa Dianthus deltoides * Drosera intermedia Drosera rotundifolia Epipactis palustris Eryngium maritimum Galanthus nivalis * Gentiana pneumonanthe Geum rivale * Goodyera repens Gratiola officinalis

totaal hokken hokken hokken bezocht nieuw bekend aanwezig 10 8 4 3 3 2 1 30 26 6 4 31 19 4 1 17 8 2 1

hokken bezocht afwezig 1 1

hokken hokken niet foutief in bezocht NDFF 1

3 1 8

Kluwenklokje Prachtklokje * Rapunzelklokje * Ruig klokje * Stijf hardgras Wit bosvogeltje Spaanse ruiter Vleeskleurige orchis Gevlekte orchis en Bosorchis Bosorchis

3 20 9 3 1 3 12 13 19 2

3 11 15 2

Gevlekte orchis

11

8

3

Brede orchis en Rietorchis Brede orchis

16 10

12 5

1

2 2

2 2

Rietorchis

44

38

2

1

3

Steenanjer * Kleine zonnedauw Ronde zonnedauw Moeraswespenorchis Blauwe zeedistel Gewoon sneeuwklokje * Klokjesgentiaan Knikkend nagelkruid * Dennenorchis Genadekruid

10 70 39 27 1 8 33 2 1 1

7 57 22 23

2 6 11 4 1

1 6 6

5 11 1

1 1

2 3 1 1

1

1 9 1

2

4

1

17 1 1

3 5

1



augustus 2011

num Wetenschappelijke naam

Nederlandse naam

668 677 691 765 777 817 821 849 858 750 880 894 919 921 966 1015 1016 364 1126 1353 1398

Kleine biesvaren Koprus Jeneverbes Drijvende waterweegbree Moeraswolfsklauw Polei * Waterdrieblad * Wilde gagel Beenbreek Grote keverorchis Bijenorchis Wilde marjolein * Klein glaskruid Parnassia Kranssalomonszegel Gulden sleutelbloem * Stengelloze sleutelbloem Gele helmbloem * Veldsalie * Lange ereprijs * Groot zeegras

Isoetes echinospora Juncus capitatus Juniperus communis Luronium natans Lycopodiella inundata Mentha pulegium * Menyanthes trifoliata * Myrica gale Narthecium ossifragum Neottia ovata Ophrys apifera Origanum vulgare * Parietaria judaica Parnassia palustris Polygonatum verticillatum Primula veris* Primula vulgaris Pseudofumaria lutea * Salvia pratensis * Veronica longifolia * Zostera marina

totaal hokken hokken hokken bezocht nieuw bekend aanwezig 2 3 1 8 2 1 55 13 1 41 33 1 2 2 27 13 52 38 16 9 18 8 2 30 23 2 70 52 2 11 9 18 14 1 1 1 2 1 1 18 10 1 3 2 1 9 5 7

hokken bezocht afwezig 2

hokken hokken niet foutief in bezocht NDFF 2

5 21 4 10 6 7 7 3 5 2 2

20 3 4 8 1 2 11 1 1

1 2 2 7

5 2

4 Bijzondere soorten in 2010 Veel bijzondere en zeldzame soorten zijn er in 2010 gezien in district 18 Noord-Brabant Markiezaat. Een greep uit de lijst van nieuwe soorten, nieuwe vindplaatsen en teruggevonden zeldzaamheden (van zeer zeldzame soorten worden de km-hokken niet genoemd): Alchemilla glabra (Kale vrouwenmantel RL kwetsbaar): Waarschijnlijk is van Kale vrouwenmantel in de buurt van Roosendaal nog slechts één groeiplaats over. Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Anisantha tectorum (Zwenkdravik): Tamelijk zeldzame soort in district 18. Nieuwe vondst vlakbij e Schor van Ossendrecht in het Nederlandse deel van het km-hok (13 km-hok 78-376, R. de Zwart). Aristolochia clematitis (Pijpbloem abundantiesoort): Buitengorzen Staatsbosbeheer bij Willemstad, e op stenen oeverbeschoeiing (1 km-hok 89-412, P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Armeria maritima (Engels gras RL kwetsbaar): In afgeplagd gedeelte Halsters Laag Staatsbosbeheer e 8 km-hok (W. Lammers). e Artemisia verlotiorum (Herfstalsem): Langs parkeerplaats bij Station Lage Zwaluwe (1 km-hok 104413 via waarneming.nl, E. Slootweg). Asplenium adiantum-nigrum (Zwartsteel abundantie- en beschermde soort): Muurtje vakantiepark e bij Hoeven (3 km-hok tijdens mossenonderzoek van KNNV Breda, Roosendaal en Tilburg). Astragalus glycyphyllos (Wilde hokjespeul): Bufferzone tussen Noordschans en Industrieterrein e Moerdijk (1 km-hok 96-411, J. Sluis tijdens excursie Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Berteroa incana (Grijskruid): Op talud van HSL-spoorlijn bij brug Moerdijk (6 km-hok 104-413, P. van der Wiel). Cakile maritima (Zeeraket): Op strandje langs griend als buffer tussen Noordschans en e Industrieterrein Moerdijk (7 km-hok 96-411, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). In de overige kmhokken is de soort inmiddels verdwenen. Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Caltha palustris subsp. araneosa (Spindotterbloem RL kwetsbaar en beschermde soort): Gevonden in diverse km-hokken in grienden langs het Hollandsch Diep en de Amer, nieuw in km-hokken 90-412, 101-412, 102-413 en 103-413 (P. van der Wiel).


5


augustus 2011

Cardamine amara (Bittere veldkers abundantiesoort): Gevonden in diverse km-hokken in grienden langs het Hollandsch Diep en de Amer, nieuw in km-hok 95-410, Buitengorzen Staatsbosbeheer (P. van der Wiel) e e Cardamine impatiens (Springzaadveldkers): Bossen bij Putte (1 t/m 3 km-hok 83-376, 84-375 en 84-376, R. de Zwart). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Carex sylvatica (Boszegge abundantiesoort): Bossen bij Putte (1 km-hok 84-376, R. de Zwart). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Circaea lutetiana (Groot heksenkruid abundantiesoort): Bossen bij Putte (84-376, R. de Zwart). e e Cuscuta campestris (Veldwarkruid): Industrieterrein Borchwerf-Zuid, Roosendaal (1 en 2 km-hok 90-395 en 90-396, P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland).

Veldwarkruid, P. van der Wiel e

Cruciata laevipes (Kruisbladwalstro RL kwetsbaar): Zandrichel in griend bij Moerdijk (1 km-hok, P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Dactylorhiza incarnata (Vleeskleurige orchis RL kwetsbaar en beschermde soort): Markiezaat e Brabants Landschap (13 km-hok, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom). Datura stramonium (Doornappel abundantiesoort): In 2010 is het aantal km-hokken bijna verdubbeld van 19 naar 36. Waar de soort gevonden is gaat het vooral om akkers in de kleipolders. e Descurainia sophia (Sofiekruid): Augustapolder, Bergen op Zoom (6 km-hok 78-387, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom). Dianthus armeria (Ruige anjer RL bedreigd): In 2 km-hokken in Oudenbosch, J. Stoop. e Equisetum hyemale (Schaafstro): Polder bij Steenbergen (5 km-hok 78-398, R. de Zwart).

Kleine wolfsmelk, P. van der Wiel

6



augustus 2011

Euphorbia exigua (Kleine wolfsmelk RL bedreigd): In uienakker Nassaupolder bij Zevenbergen (103410, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Geranium rotundifolium (Ronde ooievaarsbek abundantiesoort): Berm op Industrieterrein langs e Haven Zevenbergen (5 km-hok 100-406, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Hypericum x desetangsii (Frans hertshooi): De kruising tussen St-Janskruid en Kantig hertshooi komt waarschijnlijk veel vaker voor dan nu bekend is. In 2010 is de soort gevonden in: 83-386, 84396, 95-391 en 104-386. Impatiens noli-tangere (Groot springzaad abundantiesoort): In grienden tussen Willemstad en Lage Zwaluwe is gezocht in 11 km-hokken naar deze soort. In twee km-hokken is de soort nog teruggevonden, waaronder nieuw in 92-411 (Buitengorzen van Staatsbosbeheer). De soort wordt weggedrongen door Impatiens glandulifera (Reuzenbalsemien) en gaat daardoor hard achteruit in dit deel van Nederland. Juncus maritimus (Zeerus): Zeerus is recent bekend uit 7 km-hokken, waaronder een km-hok bezocht in 2010 in het Markiezaat van Brabants Landschap (78-387, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom). Juniperus communis (Jeneverbes RL gevoelig en beschermde soort): Een onverwachte vondst op de Stoppelbergen door de Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom, dat maakt het aantal inheemse struiken in West-Brabant: 2 oude exemplaren in 2 verschillende km-hokken, ongeveer 20 km van elkaar vandaan. Knautia arvensis (Beemdkroon RL gevoelig): Industrieterrein Moerdijk (101-409, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Inheems is de soort alleen maar rond Bergen op Zoom en op Industrieterrein Moerdijk. Op overige plaatsen zoals in de Gemeente Roosendaal en Rucphen is zij verwilderd na inzaai. Lathyrus aphaca (Naakte lathyrus RL ernstig bedreigd): In 2 km-hokken in Oudenbosch, J. Stoop. Littorella uniflora (Oeverkruid RL bedreigd): Afgeplagd gedeelte Akkerenven, Kortenhoeff Staatsbosbeheer (83-382, T. Bakker en P. van der Wiel). Luronium natans (Drijvende waterweegbree RL kwetsbaar en EU-Habitatrichtlijn-soort): Een opgedroogd ven vol met bloeiende exemplaren, nieuw km-hok op de Pannenhoef van Brabants Landschap (Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Luzula sylvatica (Grote veldbies doelsoort): Bos bij Groote Meer, waarschijnlijk aanplant of tuinafval e (1 km-hok vervaagde waarneming via waarneming.nl, B. Hendrikx). Lycopodiella inundata (Moeraswolfsklauw RL kwetsbaar): Recreatieterrein de Heide Bergen op Zoom (80-391 FLORON-excursie). Mentha longifolia (Hertsmunt abundantiesoort): 4 Nieuwe km-hokken in grienden tussen Willemstad en Lage Zwaluwe (90-412, 96-411 en 109-414, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal en 106-414, P. van der Wiel). e Mentha x verticillata (Kransmunt): Sloot bij Vliegveld Seppe, Bosschenhoofd (7 km-hok 96-396, e J. Vermunt tijdens excursie Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Grienden bij Moerdijkbrug (8 en e 9 km-hok, 105-414 en 106-414, P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Milium effusum (Bosgierstgras): Bos bij Putte (2 km-hok 84-376, R. de Zwart). Liesbos e Staatsbosbeheer (3 km-hok 107-399, F. Franken). Misopates orontium (Akkerleeuwenbek RL kwetsbaar): Omgewoelde berm na aanleg van lichtmasten, Hoeven (98-399, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Grote populatie goederenspoorlijn Industrieterrein Borchwerf, Roosendaal (90-395, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal, zie stukje op Natuurbericht http://www.natuurbericht.nl/?id=3650&cat=planten). Meilust, Bergen op Zoom (79-390, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom).


7


augustus 2011

Akkerleeuwenbek goederenspoor Industrieterrein Borchwerf, Roosendaal. P. van der Wiel e

Ophioglossum vulgatum (Addertong abundantiesoort): Dintelse Gorzen Natuurmonumenten (3 kmhok, W. Lammers). e Oxalis acetosella (Witte klaverzuring abundantiesoort): Bos bij Putte (13 km-hok 84-376, R. de Zwart). Poa palustris (Moerasbeemdgras): Griend bij Moerdijkbrug (106-414, P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Deze soort wordt over het hoofd gezien. e e Potamogeton nodosus (Rivierfonteinkruid abundantiesoort): In Amer bij Moerdijkbrug (1 en 2 kmhok 104-414 en 106-414 B. Weel en P. van der Wiel). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Een artikel is verschenen in het landelijke FLORON-nieuws van december 2010 op blz. 11: http://www.floron.nl/Portals/0/downloads/FLORONnieuws13.pdf e e Pyrola rotundifolia (Rond wintergroen RL kwetsbaar): Dintelse Gorzen Natuurmonumenten (3 en 4 km-hok, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Ranunculus hederaceus (Klimopwaterranonkel RL kwetsbaar): Op de grens van zand naar klei komen we Klimopwaterranonkel niet zo vaak tegen. Sloten langs Grote Spellestraat, Kruisland (85396, P. van der Wiel). Steenbergen (82-399, R. de Zwart). Rhynchospora alba (Witte snavelbies RL gevoelig): Wouwsche Plantage (83-386, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom). Rumex sanguineus (Bloedzuring abundantiesoort): In grienden tussen Moerdijkbrug en Lage Zwaluwe (105-414 en 106-414, P. van der Wiel en 108-414 en 109-414 Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Salsola tragus (Zacht loogkruid): Op strandje in bufferzone tussen Noordschans en Industrieterrein e Moerdijk (5 km-hok 96-411, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). e Saxifraga tridactylites (Kandelaartje): Industrieterrein Moerdijk (8 km-hok 101-409, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). e Sedum sexangulare (Zacht vetkruid doelsoort): Dijk langs Amer bij Lage Zwaluwe (4 km-hok 108414, J. Vermunt tijdens excursie Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Setaria verticillata (Kransnaaldaar): In plantsoen Stampersgat (10 km-hok 89-403, J. Elst, A. Gladdines en P. van der Wiel). Spergularia salina (Zilte schijnspurrie): Vooral bekend van de voormalige zoutgebieden als Dintelse Gorzen (Natuurmonumenten) en Markiezaat (Brabants Landschap). Als pekeladventief langs wegen opduikend verder landinwaarts. Kruisland, langs provinciale weg (87-396 en 87-397, P. van der Wiel). Etten-Leur op rotonde (104-396, FLORON-excursie). Stachys arvensis (Akkerandoorn RL kwetsbaar): Vier nieuwe km-hokken van deze meestal maar tijdelijk aanwezige zeldzame soort. Putte (84-375, R. de Zwart). Nieuw-Vossemeer (76-397, R. de Zwart). Plantsoen langs fietstalud over snelweg in Etten-Leur (103-396, FLORON-excursie). In berm langs oprit Rijsbergen (107-392, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Stratiotes aloides (Krabbenscheer RL gevoelig): Waterpartij op Industrieterrein Moerdijk (101-409, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal).

8



augustus 2011

Krabbenscheer op Industrieterrein Moerdijk, samen met Kikkerbeet, P. van der Wiel Selaginella kraussiana: Een lid uit de Wolfsklauwfamilie oorspronkelijk van Canarische eilanden, e Azoren en delen van Afrika, bij het klooster in Hoeven op beschutte plaats (1 km-hok 99-399, tijdens mossenonderzoek van KNNV Breda, Roosendaal en Tilburg). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Typha laxmannii Een kleine lisdoddesoort oorspronkelijk uit Zuid-Oost Europa en Azië, in e Augustapolder (Bergen op Zoom) waarschijnlijk verwilderd uit vijverafval (1 km-hok 78-387, Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom, foto zie op blz. 13). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Ulex europaeus (Gaspeldoorn RL kwetsbaar): In berm Rijsbergen (17 km-hok 107-392, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). e Utricularia minor (Klein blaasjeskruid RL kwetsbaar): Gooren en Krochten Staatsbosbeheer (14 kmhok 104-383, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Verbena officinalis (IJzerhard abundantiesoort): Rommelhoekje bij bedrijf in Bosschenhoofd (96-396, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). e Veronica montana (Bosereprijs doelsoort): Bossen bij Putte (1 km-hok 84-376, R. de Zwart). Materiaal is gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). e Veronica peregrina (Vreemde ereprijs): Bergen op Zoom (14 km-hok 79-390, Plantenwerkgroep IVN e Bergen op Zoom). Fijnaart (15 km-hok 96-408, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). e Veronica polita (Gladde ereprijs): Drievriendendijk bij Dintelse Gorzen (16 km-hok 80-405, E. Weeda e en P. van der Wiel). Langs uienakker Nassaupolder bij Zevenbergen (17 km-hok 102-410, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). Van beide groeiplaatsen is materiaal gecontroleerd door NCB/Naturalis (Nationaal Herbarium Nederland). Vulpia bromoides (Eekhoorngras abundantiesoort): Bergen op Zoom (80-391, FLORON-excursie). Braakliggend terrein bij bedrijf in Bosschenhoofd (96-396, Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal). In bovenvermeld overzicht staan soorten van de Rode Lijst uit 2000 (Gorteria 26-4, juni 2000. Bedreigde en kwetsbare vaatplanten in Nederland. Basisrapport met voorstel voor de Rode Lijst). In totaal zijn er 88 verschillende Rode-Lijstsoorten genoteerd in 2010. Rode Lijst categorie ernstig bedreigde RL soorten bedreigde RL soorten kwetsbare RL soorten gevoelige RL soorten

2010 4 9 42 33

Van de gevonden Rode-Lijstsoorten bij de categorie ernstig bedreigd zijn Agrostemma githago (Bolderik) en Veronica prostrata (Liggende ereprijs) ingezaaid. Anthemis cotula (Stinkende kamille) en Lathyrus aphaca (Naakte lathyrus) betreffen wel natuurlijke groeiplaatsen. Van de bedreigde Ranunculus ololeucos (Witte waterranonkel) zijn in 2010 twee populaties teruggevonden; deze soort is nu recent bekend in 17 km-hokken. Andere bedreigde soorten die gezien zijn in 2010: in 2 km-hokken Dianthus armeria (Ruige anjer), in 2 km-hokken Euphorbia exigua FLORON-district 18 Noord-Brabant Markiezaat

9


augustus 2011

(Kleine wolfsmelk), in 4 km-hokken Littorella uniflora (Oeverkruid), in 3 km-hokken Narthecium ossifragum (Beenbreek beschermde soort), in 2 km-hokken (ingezaaid) in Etten-Leur Scabiosa columbaria (Duifkruid), in 2 km-hokken Scutellaria minor (Klein glidkruid), in 3 km-hokken (verwilderd uit tuinafval) Sedum rupestre (Tripmadam) en in 1 km-hok Saxifraga granulata (Knolsteenbreek). Andere Rode-Lijstsoorten waar nieuwe vindplaatsen van zijn gezien: 7 keer nieuw km-hok Agrimonia eupatoria (Gewone agrimonie RL gevoelig) 3 keer nieuw km-hok Althaea officinalis (Echte heemst RL kwetsbaar) 2 keer nieuw km-hok Apium graveolens (Selderij RL kwetsbaar) 2 keer nieuw km-hok Blechnum spicant Dubbelloof (RL gevoelig) 5 keer nieuw km-hok Cynosurus cristatus (Kamgras RL gevoelig) 2 keer nieuw km-hok Filago minima (Dwergviltkruid RL gevoelig)

3 keer nieuw km-hok Genista anglica (Stekelbrem RL gevoelig) 2 keer nieuw km-hok Hordeum secalinum (Veldgerst RL gevoelig) 3 keer nieuw km-hok Linum catharticum (Geelhartje RL kwetsbaar) 1 keer nieuw km-hok Menyanthes trifoliata (Waterdrieblad RL gevoelig beschermde soort) 2 keer nieuw km-hok Odontites vernus subsp. serotinus (Rode ogentroost RL gevoelig) 3 keer nieuw km-hok Sherardia arvensis (Blauw walstro RL kwetsbaar)

Geelhartje, P. van der Wiel Niet alleen van de Rode-Lijstsoorten zijn de aantallen geteld maar ook van de abundantie- en doelsoorten. In onderstaande tabel de abundantie- en doelsoorten die het meest gezien zijn: Abundantie- en doelsoorten Lysimachia vulgaris (Grote wederik) Lythrum salicaria (Grote kattenstaart) Ilex aquifolium (Hulst) Pulicaria dysenterica (Heelblaadjes) Epipactis helleborine subsp. helleborine (Brede wespenorchis) Gnaphalium luteo-album (Bleekgele droogbloem) Calluna vulgaris (Struikhei)

2010 66 keer 62 keer 59 keer

Rode- Lijstsoorten Lysimachia vulgaris (Grote wederik) Lythrum salicaria (Grote kattenstaart) Epipactis helleborine subsp. helleborine (Brede wespenorchis) 54 keer Ilex aquifolium (Hulst) 42 keer Trifolium arvense (Hazenpootje)

2009 49 keer 43 keer 41 keer

36 keer Juncus acutiflorus (Veldrus)

32 keer

35 keer Anagallis arvensis subsp. arvensis (Rood guichelheil)

32 keer

37 keer 34 keer

Abundantie- en doelsoorten komen in veel km-hokken voor, echter er zijn soorten die maar één keer genoteerd zijn:

10



Allium schoenoprasum (Bieslook) Anemone ranunculoides (Gele anemoon) Atriplex littoralis (Strandmelde) Carex flacca (Zeegroene zegge) Carduus nutans (Knikkende distel) Eleocharis acicularis (Naaldwaterbies)

augustus 2011

Maianthemum bifolium (Dalkruid) Parapholis strigosa (Dunstaart) Potamogeton alpinus (Rossig fonteinkruid) Ranunculus peltatus (Grote waterranonkel) Securigera varia (Bont kroonkruid) Silene conica (Kegelsilene)

Verder zijn de volgende voor West-Brabant minder algemene soorten aangestreept en nieuw voor het bezochte km-hok: 1 keer Apera spica-venti (Grote windhalm) 2 keer Avena fatua (Oot) 3 keer Azolla filiculoides (Grote kroosvaren) 1 keer Carex echinata (Sterzegge) 1 keer Carex elongata (Elzenzegge) 3 keer Chaerophyllum temulum (Dolle kervel) 2 keer Crepis biennis (Groot streepzaad) 1 keer Corispermum intermedium (Smal vlieszaad) 1 keer Diplotaxis muralis (Kleine zandkool) 1 keer Eleocharis uniglumis (Slanke waterbies) 3 keer Eragrostis minor (Klein liefdegras)

2 keer Jacobaea aquatica (Waterkruiskruid) 1 keer Phleum arenarium (Zanddoddegras) 2 keer Picris hieracioides (Echt bitterkruid) 1 keer Pilularia globulifera (Pilvaren) 1 keer Reseda lutea (Wilde reseda) 2 keer Reseda luteola (Wouw) 2 keer Rhamnus cathartica (Wegedoorn) 2 keer Samolus valerandi (Waterpunge) 2 keer Solanum triflorum (Driebloemige nachtschade) 1 keer Solanum physalifolium (Glansbesnachtschade) 1 keer Vicia lathyroides (Lathyruswikke)

Grote kroosvaren, P. van der Wiel Veel vrijwilligers noteren de ingezaaide en de uit vijvers en tuinen weggegooide soorten, meestal met code 9 (aanplant of inzaai) of code 8 (verwilderd) voor de gevonden soort. Diverse tuinsoorten worden steeds vaker gevonden; meestal in het urbane gebied maar ook op dijken en langs wegen in het buitengebied en zelfs in natuurgebieden. Het gaat om soorten als: Ajuga reptans (Kruipend zenegroen) Allium carinatum (Berglook) Aquilegia vulgaris (Wilde akelei) Campanula persicifolia (Prachtklokje beschermde soort) Fagopyrum esculentum (Boekweit) Galanthus nivalis (Gewoon sneeuwklokje) Geranium pratense (Beemdooievaarsbek) Hyacinthoides x massartiana (Wilde x Spaanse hyacint


Leonurus cardiaca (Hartgespan) Malva alcea (Vijfdelig kaasjeskruid) Ornithogalum nutans (Knikkende vogelmelk) Pulmonaria officinalis (Gevlekt longkruid) Scabiosa columbaria (Duifkruid RL bedreigd) Silene armeria (Pekbloem) Tanacetum parthenium (Moederkruid) Veronica longifolia (Lange ereprijs beschermde soort)

11


augustus 2011

Op diverse plaatsen zaaien gemeenten hun bermen in met zaadmengsels. Hierin zitten vaak zeldzame, beschermde en/of Rode-Lijstsoorten. Bekend is dat het soms niet om inheems Nederlands zaaigoed gaat. Inmiddels zijn er ingezaaide bermen en plantsoenen te vinden in Bergen op Zoom, Roosendaal, Rucphen en Etten-Leur. Te billijken valt het dat ingezaaide beschermde soorten mogelijk geen wettelijke bescherming behoeven. Het gevaar bestaat echter dat er verwisselingen optreden, waardoor inheemse populaties zonder meer vernietigd kunnen worden.

5 Stand van zaken in district 18

6 Veldnotities 6.1 Plantenwerkgroep IVN Bergen op Zoom 2010 door Marike de Haan De plantenwerkgroep bestond in 2010 uit vier personen Jeanne Vos, Rinus de Zwart, Roly de Groot en Marike de Haan, die in principe iedere woensdag op pad zijn geweest. De groep heeft dit jaar 9 kilometerhokken onderzocht en daarnaast heeft Rinus de Zwart nog eens 15 km-hokken (!) doorkruist. Hierbij zaten een drietal hokken die tegen de Belgische grens aan liggen en waarvan het te onderzoeken Nederlandse deel relatief klein was. Dat laatste neemt niet weg dat er enorme hoeveelheid veldwerk is verricht. Ook dit jaar kwamen we weer bijzondere en zeldzame soorten tegen, waarvan een overzicht wordt gegeven. 12



augustus 2011

In de Augustapolder en een klein gedeelte van het Markiezaatsgebied deden we twee km-hokken en dat waren twee soortenrijke hokken met 315 en 298 plantensoorten. In de Augustapolder vonden we Beemdkroon (een rode lijstsoort, RL), Kamgras (RL), Blauw walstro (RL), en ook nog Grasklokje (wettelijk beschermde soort, WB) en Goudknopje. Ook vonden we een lisdoddesoort die voor ons onbekend is. Deze is naar het Nationaal Herbarium Nederland opgestuurd en we zijn benieuwd wat hier uitkomt (het blijkt om Typha laxmannii te gaan aanvulling Petra van der Wiel). In het Markiezaatsgebied vonden we naast Rietorchis en Moeraswespenorchis (RL) voor het eerst de Vleeskleurige orchis(RL). Verder vonden we hier Veldgerst, Rode ogentroost, Kattendoorn (allen RL) en in een gedeelte tussen de Bergse Plaat en de Augustapolder groeide een verdwaalde plant Selderij (eveneens RL).

Typha laxmannii, R. de Zwart In de bebouwde kom van Bergen op Zoom liepen we in twee km-hokken bij de Lage Meren en in Meilust. In het eerst genoemde hok vonden we Tongvaren (WB), Steenbreekvaren (WB), Goudknopje, Akkerleeuwenbek (RL), Grijskruid, Klein liefdegras en Vreemde ereprijs. Meilust leverde veel soorten op, maar liefst 305, met als bijzondere soorten Kogelduizendknoop en Klein liefdegras. In de Wouwse Plantage en omgeving bezochten we twee km-hokken en hier vonden we Dubbelloof en Witte snavelbies (beide RL). Een km-hok met een deel van het Pottersbos erin leverde 199 soorten op, waaronder Dubbelloof, Koningsvaren (WB) en Bosaardbei (RL). In het gebied Stoppelbergen werden drie km-hokken bezocht. In alle drie de hokken werd Springzaadveldkers gevonden, een soort die voornamelijk langs de grote rivieren in Nederland voorkomt. In het gebied Stoppelbergen werden de RL-soorten Dubbelloof en Jeneverbes gevonden. Van de Jeneverbes is niet duidelijk of deze ooit is aangeplant of dat dit de laatst overgebleven struik is van een wilde populatie. In één van de drie hokken vond Rinus Bosereprijs (doelsoort), Witte klaverzuring, Groot heksenkruid en Boszegge (alle drie aandachtssoorten). Het is de vraag of dit spontane vestigingen betreft of dat hier een particulier aan het aanplanten of uitzaaien is geweest. Een km-hok met een deel van het Moretusbos leverde Dubbelloof, Stekelbrem en Akkerandoorn (alle RL) op.


13


augustus 2011

Groot heksenkruid, R. de Zwart. Bij Welberg onderzocht Rinus twee km-hokken en hier werd Klimopwaterranonkel en Kattendoorn (beide RL) gevonden. Van de drie grenshokken leverde alleen het westelijk hok, waar een deel van het Schor van Ossendrecht in ligt, een rode lijstsoort op, namelijk Blauw walstro. In de Rubeerpolder heeft Rinus een km-hok onderzocht en daar konden Rode ogentroost (RL) en Akkerandoorn worden genoteerd. Twee km-hokken tussen Welberg en Kruisland leverden de vrij zeldzame Kleine egelskop en het Glanzig fonteinkruid op. In een km-hok in de Vijdtpolder vond Rinus Gewone agrimonie en Kattendoorn (beide RL) en ook het niet algemene Grijskruid. In een km-hok bij Steenbergen waarin onder meer de Zoekweg en de Zonnekreekweg liggen, waren groeiplaatsen van de Gewone agrimonie, Rode ogentroost (beide RL) en het vrij zeldzame Schaafstro. In de overige drie onderzochte km-hokken werden geen bijzondere soorten gevonden. Alle gegevens gaan naar het landelijk bestand van FLORON en voor zover van toepassing naar de beheerder (bijvoorbeeld Brabants Landschap) van de gebieden die we hebben bezocht. Marike de Haan 6.2 Plantenwerkgroep KNNV Roosendaal 2010 door Kees van Oers Met de PWG hebben 26 leden meegedaan en er waren 2 groepen. Eén groep deed inventarisaties in de Dintelse Gorzen op vrijdag. De andere groep ging met Petra op dinsdagavond, vrijdagmiddag of zaterdag op pad om km-hokken voor FLORON en langs waterlopen van de Ecologische Verbindingszones (EVZ) in Roosendaal en het Rozenven te inventariseren. Op dinsdag kwamen veel leden en konden we de groep in tweeën splitsen, die ieder een km-hok deden. Voor FLORON zijn we in 52 km-hokken op pad geweest. Het aantal soorten in een km-hok is meestal tussen de 145 en 243. Eén km-hok op het Industrieterrein Moerdijk had met 270 soorten het hoogste aantal en een km-hok in de Kriekelareduinen was het laagst met 83 soorten. Enkele bijzondere soorten die we vonden zijn Muurvaren, Spindotterbloem, Grote keverorchis, Kikkerbeet,

14



augustus 2011

Akkerandoorn, Akkerleeuwenbek, Groot warkruid, Snoekkruid, Rivierkruiskruid, Hartgespan en Wegdistel. Voor de EVZ is het Rozenven, langs de Engebeek, de Rissebeek en het noordelijke deel van de Watermolenbeek geïnventariseerd. Langs de beken vonden we Pluimzegge, Hangende zegge, Gele plomp en Borstelbies. Van de invasieve soorten stonden er: Reuzenberenklauw, Grote waternavel, Waterteunisbloem en Ongelijkbladig vederkruid. De beschermde Tongvaren groeide in een kolk en Steenbreekvaren op een brug. In de stromende regen werd 2 keer (beide keren 15 mm!) de EVZ langs de Rissebeek in Weihoek bekeken.

Steenbreekvaren brug over Molenbeek, P. van der Wiel Bij het Rozenven noteerde we op de lijst: Moeraswolfsklauw, Klokjesgentiaan, Klein glidkruid, Vlottende bies, Waterdrieblad, Beenbreek, Dwerg- en Geelgroene zegge. Bij de Rissebeek in Weihoek vonden we 208 soorten en bij het Rozenven 174 soorten. In totaal vonden we in alle EVZ's die in 2010 onderzocht werden 403 soorten. Eenmaal zijn 3 km-hokken in het particuliere natuurterrein de Moeren bezocht. Eén km-hok met 50 soorten, met alleen een heideveld als natuurgebied. Een km-hok met 112 soorten en een km-hok met 96 soorten met bos, heide en paden. Rode-Lijstsoorten waren: Moeraswolfsklauw, Dubbelloof, Kleine en Ronde zonnedauw, Witte en Bruine snavelbies en Veenbies. In de Dintelse Gorzen zijn we 8 keer geweest om de referentievakken voor het begrazingsonderzoek te inventariseren. Hierbij werden alle soorten genoteerd en geteld. Voor het ha-onderzoek zijn we 22 keer in het gebied geweest. Hierbij werd in iedere ha de Rode-Lijstsoorten en de doelsoorten geteld en genoteerd. Totaal zijn tijdens het ha-onderzoek 3.418 waarnemingen gedaan waarbij veel typische soorten uit het FLORON Verspreidingsonderzoek zijn genoteerd. Ook hebben we een totaal soortenlijst ingevuld voor het natuurgebied. Dit jaar vonden we 289 soorten in de Dintelse Gorzen. In de 18 jaar dat we daar inventariseren hebben we in totaal 449 soorten gevonden. Op 4 juni 2010 heeft Eddy Weeda met Petra en enkele andere mensen (van de Plantensociologische Kring Nederland) met ons de Dintelse Gorzen bezocht. Eddy maakte voor Alterra opnamen van verschillende planten. We vonden toen op 2 plekken Addertong, eentje door Wijnand Lammers. Door Eddy is er een opname van gemaakt. De pinksterbloemen breiden uit en komen in de hele Dintelse Gorzen voor op de natte plekken. De Dotterbloem is in de Gorzen nieuw, net als de Grote keverorchis die we op enkele plaatsen vonden. Rond wintergroen groeit op vele plaatsen. Orchideeën staan er nog veel, de Moeraswespenorchis staat zeer veel op de lagere vochtige platen samen met Parnassia en Geelhartje. De Brede wespenorchis groeit op de hogere schorren onder de bomen. Op 28 augustus 2010 komen Bart van Tooren en Menno van Zuien van Natuurmonumenten naar de Dintelse Gorzen. Menno gaat met 4 mensen op de platen opnamen maken van PQ`s. Bart en FLORON-district 18 Noord-Brabant Markiezaat

15


augustus 2011

5 mensen gaan met ons mee naar de Snoekenpaaiplaats voor het ha-onderzoek. Bart en 2 dames gaan met Wim en Kees mee naar de westkant tussen de bomen en de anderen gaan met Joke mee naar de oostkant om ha. te inventariseren. We vinden hier Moerasandijvie, Rechte rus en Galigaan en veel doelsoorten. Om 16.00 uur zijn we klaar en het ha-onderzoek is afgewerkt en zijn 450 ha op geïnventariseerd. Jan, Wim en Kees hebben 2 keer de Saspolder geïnventariseerd. In juni was het goed begaanbaar. De vegetatie was nog niet hoog en er lagen paadjes van de 2 koeien. De tweede keer was de vegetatie hoog en geen paadjes meer, want de 2 koeien van Lia waren weg. Het is dicht gegroeid met Riet, Zeegroene rus, Duinriet en wilgen. Grote delen waren nu niet begaanbaar. We vonden er 157 soorten. Op de slikken staat veel Slijkgroen en hier en daar Goudknopje. In het water groeit niets; de waterplanten zijn door de ganzen opgegeten. Op 15 en 17 juni 2010 hebben we meegedaan aan het diversiteitsonderzoek op Tiengemeten. Dit gebied is nog in ontwikkeling. Natuurmonumenten heeft nu een nul opname voor vergelijkingsmateriaal bij volgende inventarisaties.

Midzomeravond excursie Dintelse Gorzen, P. van der Wiel Het afgelopen jaar is er veel geïnventariseerd en hard gewerkt, daarom willen wij alle deelnemers bedanken voor hun medewerking. Het is echt ontspannend om een morgen, middag of avond in de natuur te lopen. We hopen dat we het komende jaar weer op jullie hulp mogen rekenen. Dank aan: Adje, Joke, beide Wimmen, beide Jeannes, Bernadet, beide Jannen, Rina, Harrie, Colinda, Sarah, Adrie, Jeanette, Leo, Marike, Rinus, Johan, Fiona, Ed, Liza, Jetske, Jac, Linda en Petra. Kees van Oers 6.3 FLORON-excursie Bergen op Zoom door Petra van der Wiel Het km-hok (80-391) wat is uitgezocht om een excursie te houden ligt aan de rand van Bergen op Zoom. Aan de hand van de kaart lijkt het een interessant hok met heel veel biotopen. De snelweg richting Zeeland en Rotterdam loopt erdoor net als de spoorlijn richting Roosendaal. Verder randje van industrieterrein, bossen, camping(s), een zandwinplas, waterloop De Zoom en een deel van het recreatiegebied De Heide. Leuk op de kaart wil niet altijd zeggen, leuk in het veld. Maar deze keer klopt het helemaal. Het eerste bezoek staat in de agenda voor 29 mei 2010. We beginnen vanaf een parkeerplaats op het Industrieterrein Lage Meeren aan de noordkant van de spoorlijn. Hier en daar in de voegen staan de rozetten van Bleekgele droogbloem. Van het industrieterrein gaat het in de richting van de snelweg met een wateropvangbekken waar diverse waterplanten groeien. Aan de rand een braakliggend terrein met Heelblaadjes en een flinke plek met Stinkende ballote; in West-Brabant komt deze soort vrijwel alleen rond Bergen op Zoom voor. Voor niet Bergenaren altijd leuk om te zien.

16



augustus 2011

Onder het viaduct door naar bossen en camping lopen we in de berm met Zandblauwtje, Pilzegge en Buntgras. Een bijna niet gebruikt bospad brengt ons langs een groep Koningsvarens. Andere bosplanten als Robertskruid, Gewone salomonszegel en Eikvaren staan tot op de camping. Campingpad en bospad lopen gewoon in elkaar over waarna het recreatiegebied De Heide wordt bekeken. Langs het water Snavelzegge en Borstelbies. Terug op de camping, of dit dezelfde is als eerder is niet duidelijk, vinden we voor één van de semipermanente huisjes een grasveld vol met Muizenoor. Onder hetzelfde snelwegviaduct lopen we via de spoorwegovergang naar de zuidelijke helft van het km-hok. Bij de sigarettenfabrikant vinden we, helaas, het Stijf vergeet-mij-nietje niet meer terug. Jammer, het was de enige groeiplaats in dit district. Even verder stroomt De Zoom onder snelweg door, een rijtje Wijfjesvarens hangt over de oeverbeschoeiing. Op het talud van de snelweg een strook met Amsinckia en een pol van Gewone agrimonie. Aan de andere kant van het viaduct een heel schraal stuk met Vroege en Zilverhaver, Rode schijnspurrie, Kleine leeuwenklauw en Struikhei. Even verder ligt de Zanderije. De bomen groeien er tot op de oever; er blijft maar weinig ruimte over voor Gewone waternavel. Langs de Zoom gaat het terug naar de parkeerplaats. We zetten bijna 200 soorten op de lijst. De tweede keer is op 18 september 2010. Net als de eerste keer is het zonnig. Deze keer beginnen we aan de zuidkant van de spoorlijn. Een zandpad loopt naar de spoorlijn toe, een schraal stuk brengt Beemdkroon en Dwergviltkruid. In Bergen op Zoom komen van Beemdkroon nog enkele natuurlijke populaties voor. Hoeft er eens geen 8 van verwildering voor de naam. De droge periode zorgt ervoor dat we nu beter kunnen kijken op de oevers van de Zanderij; Gewone waternavel staat er meer als we de eerste keer genoteerd hebben en ook enkele jonge planten van Koningsvaren. Over de stuw in De Zoom vinden een we een smal pad naar het veldje van de hondenclub. In de berm een paar onverwachte soorten: Heggendoornzaad en Watermuur. Alle twee niet erg algemeen. Terug over de stuw en onder het snelwegviaduct gaan we naar de noordkant van de spoorlijn.

Bij de stuw, P. van der Wiel De camping op met verwilderende tuinsoorten (Zilverschildzaad en Rotsooievaarsbek) en in het bos na de camping een grote groep Tweekleuring springzaad. We maken een slinger door het bos langs Valse salie en Brede stekelvaren en steken over naar De Heide. Op de drooggevallen oever op drie plekken Moeraswolfsklauw. Via de (andere) camping terug naar de snelweg over een veld vol met Zomerfijnstraal en in de sloot langs de snelweg Mattenbies. Aan de andere kant van de sloot is het helemaal oranje met een veld


17


augustus 2011

vol Afrikaantjes (geen soort om te noteren maar wel heel vrolijk). Onder het viaduct door langs de nu bloeiende Heelblaadjes en Echt duizendguldenkruid komen we terug bij de auto. Na twee bezoeken staan er 363 soorten op de lijst; zoveel zijn er nooit eerder genoteerd. Tijdens beide bezoeken zijn 7 deelnemers aanwezig. Petra van der Wiel

7 Invullen van lijsten en formulieren Op de website van Telmee.nl kun je gegevens invoeren van planten en andere soortgroepen. Voorlopig is het alleen mogelijk om losse waarnemingen in te voeren, maar de mogelijkheden worden verder uitgebreid zodat ook streeplijsten en overige formulieren verwerkt kunnen worden. Hopelijk gaat dit snel gaat lukken. Na registratie van de waarnemer kunnen de waarnemingen worden ingevoerd door een punt, lijn of oppervlakte aan te klikken op een kaart of satellietfoto. Ook exacte coördinaten die met een GPS zijn opgenomen kunnen worden ingevoerd net als soorten op km-hok niveau. Bij Telmee.nl zijn je waarnemingen alleen door je zelf in te kijken. Je kunt je mappen delen met gasten die je inkijkrechten kunt geven. Waarnemingen die via Telmee.nl zijn ingevoerd komen gelijk bij FLORON en in de NDFF (Nationale Databank Flora en Fauna) terecht. De meeste soorten worden automatisch gevalideerd, de minder algemene, zeldzame en soorten buiten het oorspronkelijke verspreidingsgebied komen in de handmatige validatie terecht. Deze soorten worden door Fiona Franken of Petra van der Wiel op juistheid gecontroleerd en daarna gevalideerd of als er meer informatie nodig is wordt er navraag gedaan bij de waarnemer. Op de kaartjes bij soortinformatie bij Telmee.nl kun je zien hoe van soorten het verspreidingsbeeld is in Nederland op uurhok-niveau. Door het beginjaartal te veranderen kun je van meerdere jaren de verspreiding zien. Inmiddels hebben al diverse waarnemers en Plantenwerkgroepen een registratie bij telmee.nl en voeren daar hun waarnemingen in zodat Fiona en Petra gelijk onverwachte en zeldzame soorten kunnen nakijken en valideren. Ook is het mogelijk om plantenwaarnemingen via waarneming.nl in te voeren. Hierbij zijn je waarnemingen voor iedereen in te zien behalve als je de soort vervaagd. Ook de waarnemingen uit waarneming.nl komen in de NDFF terecht. Alleen de validatie duurt voorlopig nog langer omdat Fiona en Petra deze waarnemingen niet kunnen valideren; deze validatie loopt via het team van waarneming.nl. Aan het einde van het veldseizoen 2011 ontvangen wij graag alle ingevulde formulieren terug. Geef duidelijk aan wat al ingevoerd is via telmee.nl of waarneming.nl en wat niet. Zij die de waarnemingen niet willen invoeren kunnen ze aan het einde van het seizoen ook bij Petra afgeven die dan voor de computerverwerking zal zorgen. Het blijft belangrijk dat alle formulieren volledig ingevuld worden. Vooral het invullen van de binnenkant van de streeplijst is van belang. Als de formulieren bij de coördinator komen (al of niet via de computer ingevoerd) dan blijven we beschikken over een papieren archief waardoor vragen achteraf makkelijker te controleren zijn, denk bijvoorbeeld aan een verstreping, verkeerde coördinaten, half uitgegumde streepjes, extra commentaar en vraagtekens op formulieren. Hoe je ook je gegevens wil aanleveren alle gegevens komen na digitalisatie en validatie in de Nationale Databank voor Flora en Fauna terecht. Tal van Rode-Lijstsoorten worden op het Detailformulier genoteerd. Vul voor elke populatie binnen het km-hok een coördinaat in met daarbij de abundantie en voor typische soorten uit het Verspreidingsonderzoek zoveel mogelijk populaties. Terreineigenaren en beheerders willen meestal

18



augustus 2011

meer GPS-coördinaten hebben van de bijzondere soorten in hun terreinen. Die kunnen de vrijwilligers natuurlijk gewoon in hun verslag aan de vergunningverlenende eigenaar of beheerder geven. Bij aangeplante bomen, struiken en ingezaaide soorten en weggegooid tuinafval verzoeken wij om voor de soort op de streeplijst code 9 te zetten. Het gebruik van code 8 gaat om soorten die verwilderd zijn; hierbij valt bijv. te denken aan Narcis, Langbladige druifhyacint, Sneeuwklokje, Tuinjudaspenning, Kleine maagdenpalm en Schijnaardbei die soms in grote groepen al jaren langs dorpen stadranden en langs de snelweg voorkomen. Vrijwilligers die waarnemingen via waarneming.nl invoeren kunnen bij het invoeren aangeven of het om aanplant (inzaai of tuinafval) of om verwildering gaat. Binnen telmee.nl is die mogelijkheid er nog niet, maar in het commentaarscherm kun je een opmerking erbij zetten. Een aantal soorten zijn vrij zeldzaam in ons district maar worden toch geregeld op de lijst gezet. Als districtscoördinator valt vaak niet te achterhalen of de soort juist genoteerd is. Het gaat bijvoorbeeld om Muursla, Smal tandzaad, Middelste duivenkervel, Straatwolfsmelk, Kleine wolfsmelk, Lathyruswikke en zo zijn er nog veel meer soorten die vrij zeldzaam zijn in district 18 (zie ook het overzicht 'Bijzondere soorten 2010'). Mochten deze soorten gevonden worden dan is het erg belangrijk - als de populatie dat toelaat - om herbariummateriaal te verzamelen dat dan bij het Nationaal Herbarium Nederland gecontroleerd wordt, of een foto te maken.

8 Deelnemers in 2010 Nummer

Naam

Nummer

Naam

2690

Adriaenssens, B.

3649

Akkermans, K.

4207

Metzlar, J.

3661

Baal van, S.

5015

Michels, E.

6372

Bakker, T.

4027

Mooy de, J.

3317

Bureau Vogelwacht

1256

Oers van, K.

3740

Dirven, A.

4208

Osterhout van, C.

4209

Elst, J.

1303

Rovers, J.A.

3041

Franken, F.

2720

Samuels, J.

2108

Gladdines, A.

3084

Sluis, J.

1116

Goorden, A.

2902

Stoop-Kalis, J.

3708

Graaumans, R.

6312

Haan de, M.

4176

Tiberius, J.

Hooijdonk van, Le.

5192

Vermunt, J.

Hooijdonk van, Li.

5193

Vliet van, W.

Houte, J.

2682

Vermaas, L.

4004

Meer van, L.

Stoop, W.

2312

Kalmthout van, G.

1391

Vos-Leenaerts, J.

3743

Konings, G.

1402

Weeda, E.

3718

Lauwen, J.

Weel, B.

Lammers, W.

2442

Wiel van der, P.

4210

Manniën, H.

3707

Zitteren van, L.

4211

Manniën, R.

3122

Zwart de, R.

9 Plannen voor 2011 Op onderstaand kaartje kunnen jullie zien welke km-hokken er voor de komende jaren herbezocht kunnen gaan worden. In de meeste gevallen gaat het om hokken waarvan het laatste bezoek ligt voor 2002. Een groot aantal van deze km-hokken zijn al vastgelegd door waarnemers en plantenwerkgroepen voor de komend(e) veldseizoen(en).


19


augustus 2011

De afgelopen jaren hebben we al veel km-hokken bezocht waar voor het laatst gegevens bekend waren van voor 2000. Op de kaart is goed te zien dat van de meeste km-hokken zeer recente waarnemingen bekend zijn. Hoe donkerder de kleur hoe recenter de waarnemingen zijn. Blanco vakjes zijn km-hokken waar weinig of geen gegevens van bekend zijn. Wie een km-hok uit wil kiezen, laat het even weten. Het zou zonde zijn als hokken dubbel bezocht worden, terwijl er nog voldoende andere overblijven waar helemaal niets van bekend is.

10 Agenda 2011 Datum vrijdag 2 t/m zondag 4 september 2011 Extra excursie zondag 11 september 2011, 10.00 uur ter plekke Vergeet je niet aan te melden bij Petra van 20

Beschrijving FLORON-kamp op Terschelling. Mogelijkheden om eerder mee te doen vanaf maandag 29 augustus 2011. Zie website van FLORON voor verdere informatie. Extra excursie naar de Prinsesseplaat. Aanmelden verplicht. Tijdstip ter plekke 10.00 uur. In samenwerking met Staatsbosbeheer naar de Prinsesseplaat zuidwestelijk van Halsteren. Normaal ontoegankelijk gebied met op de slikken zoutminnende soorten als Zeekraal, Zilte schijnspurrie, Engels slijkgras, Schorrenkruid, Schorrenzoutgras. Zoetere schorren met Moeraswespenorchis, Geelhartje, Kamgras, Rietorchis en Rode ogentroost. Van zoveel mogelijk populaties van deze zeldzame soorten maken we GPS-opnamen. Wie een GPS bezit graag meenemen, incl. reservebatterijen. Neem ook laarzen mee want het FLORON-district 18 Noord-Brabant Markiezaat


Datum der Wiel.

augustus 2011

Beschrijving kan er erg nat zijn. Samenkomst aan het einde van de Zuiderkreekweg, tegen de dijk aan, ten zuidwesten van Halsteren. In Bergen op Zoom via Rondweg West richting Halsteren aanhouden (richting Intratuin). In Halsteren op de eerste rotonde linksaf (Tholenseweg), bij tweede rotonde rechtdoor. Op gevaarlijke T-splitsing rechtdoor (dus niet de weg richting Tholen vervolgen). Na 250 meter eerste weg links Zuiderkreekweg, helemaal uitrijden tot einde weg bij de dijk. Over de dijk klimmen we naar het gebied toe.

11 Vooraankondiging kamp 2012 Titel Datum Begintijd Eindtijd Locatie Beschrijving

Organisatie Info

Districtoverschrijdend FLORON kamp D 18 en D 23: kampeerweek vrijdag 8 juni 2012 t/m vrijdag 15 juni 2012 13.00 uur op vrijdag 8 juni 2012 15.00 uur op vrijdag 15 juni 2012 Groene Camping in de Polder, Groenendijk 35, Lage Zwaluwe, coördinaten 107,5-412,2, http://www.groenecampingindepolder.nl/index.html Een hele week naar planten kijken op de grens van twee districten (NoordBrabant Markiezaat, D 18 en Noord-Brabant Baronie, D 23). Ons verblijfadres is ten noorden van Breda in Lage Zwaluwe. Van hieruit zijn tal van interessante gebieden te bezoeken: op de grens van zand naar klei De Berk en Het Strijpen, de Binnenpolder van Terheijden, beide van Staatsbosbeheer. Andere natuurgebieden van Staatsbosbeheer: De Worp bij Drimmelen en Vrije Kavelen bij Lage Zwaluwe. De stadsflora in Breda mogen we zeker niet overslaan. Hier gaan we hulp bieden aan het in kaart brengen van de flora voor een publicatie die de KNNV Breda samen met IVN Mark & Donge met ondersteuning van de gemeente Breda gaat uitbrengen. Ook Industrieterrein Moerdijk ligt vlakbij waar al heel vaak nieuwe soorten opgedoken zijn. Diverse dorpen kunnen ook leuke soorten opleveren: Prinsenbeek, Made, Terheijden, Lage en Hooge Zwaluwe. De snelweg en spoorlijn van Breda naar Zuid-Holland is dichtbij; hier zijn enige jaren geleden bij de aanleg van het HSL-tracé grote grondwerkzaamheden geweest. Van de kleipolders zijn allerlei leuke akkeronkruiden bekend met hier en daar schrale dijken. Grienden langs de Amer en het Hollandsch Diep geven weer heel andere soorten. Al met al kan er iedere dag een ander biotoop bezocht worden. Er is voor kampeerders gereserveerd. Deelnemers die willen logeren in één van de andere mogelijkheden die de camping biedt dienen dat zelf te regelen (B&B, kampeerwagen, huisje). Tijdens het kamp zorgt ieder voor zijn/haar natje en een droogje; er is een kookruimte waar kampeerders ook terecht kunnen. Aanmelden voor 1 mei 2012. Iedere velddag stellen de deelnemers zelf hun groep samen (4-5 personen) en kiezen uit de gebieden die voor die dag op het programma staan. Iedereen die wil deelnemen kan dat doen voor de hele week, een gedeelte daarvan of zelfs voor een dag voor diegene die in de buurt wonen. Een dag iets anders doen kan ook: Breda en Dordrecht zijn oude steden en de Biesbosch is niet ver weg. Zwemmen kan in een plas bij Vrije Kavelen aan de Lange Reeweg. De eerste excursie begint op vrijdagmiddag om 13.00 uur en op de overige dagen vertrekken we om 9.00 uur. Mogelijkheden voor inkopen tijdens het kamp zijn er in Lage Zwaluwe. Voor wie met de trein wil komen, het station Lage Zwaluwe ligt 3 km verderop, hier kunnen we deelnemers ophalen. Kaartmateriaal tijdens het kamp: Kaartbladen 1 : 25.000 44 A Dordrecht, 44 B Biesbosch, 44 C Zevenbergen, 44 D Oosterhout. Ben Delbaere, Jacques Rovers, Peter van Ruth, Petra van der Wiel Petra van der Wiel, e-mailadres [email protected]


21

Afzender: FLORON district 18 Noord-Brabant Markiezaat Districtscoördinator: Petra van der Wiel Lupineberg 48 4708 LV ROOSENDAAL

NIEUWSBRIEF FLORONDISTRICT NOORD-BRABANT MARKIEZAAT

Recommend Documents