Nieuwe Economische Agenda Zuidvleugel Appendices. Den Haag, 14 september, 2010

Nieuwe Economische Agenda Zuidvleugel 2010-2020 Appendices

Den Haag, 14 september, 2010

DRAFT

Appendices bij het onderzoek naar de nieuwe economische agenda Zuidvleugel 2010-2020 ONDERDEEL

PG.

I

Sector selectie voor economische agenda

3

II

Sector analyses

18

III

Onderbouwing van Hindernissen

119

IV

Kansen en strategie op trends

141

V

Sector verbindende projecten

158

VI

Valorisatie initiatieven

168

VII

Bronnen

175

20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

2

I.

SECTOR SELECTIE VOOR ECONOMISCHE AGENDA


3

I

DRAFT

INLEIDING

Op basis van een quickscan analyse van het economisch potentieel zijn de ZV sectoren voor nadere analyse geselecteerd Selectie clusters voor nadere analyse

Bestaande speerpunten • Zuidvleugel • Grootste gemeenten

Bron: beleidsnota's

1) Quickscan criteria op hoofdlijnen

Topdown analyse • Zuid-Holland • Brede sectoren

Bronnen: CBS, Eurostat, LISA, Reach, …

Quickscan1) • Marktomvang • Markgroei • Marktaandeel • Organisatievermogen • Cluster voordelen • Structurele sterktes • Economische potentie

CONCURRENTIE POSITIE

AANPAK QUICKSCAN

EXTRA POTENTIELE BIJDRAGE BRP 2020


4

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

Door de Zuidvleugel gedefinieerde speerpunten vormen de eerste input voor in de quickscan te analyseren sectoren Speerpunten Zuidvleugel

1

Greenports

2

Life en Health Sciences

3

Internationaal Recht, Vrede en Veiligheid

4

Water en Delta technologie

5

Transport en Logistiek

6

Chemie

ZUIDVLEUGEL

Bron: Economische agenda's


5

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

De door gemeenten gedefinieerde speerpunten zijn aan de long-list sectoren voor de quickscan toegevoegd Speerpunten grootste gemeenten in Zuidvleugel SPEERPUNTEN GEMEENTEN LIFE SCIENCES & HEALTH

WATER & DELTA

RECHT, VREDE & VEILIGHEID

ZAKELIJKE DIENSTEN

ICT & TELECOM

TOERISME

• Haven industrieel complex

ROTTERDAM • Gezondheids zorg

CREATIEVE INDUSTRIE • Creatieve sector

• Internationaal recht, vrede en veiligheid

DEN HAAG

LEIDEN

TRANSPORT & LOGISTIEK

• Telecom & media

• Congressen • Toerisme

• Life sciences & health

DELFT • Witte biotech

• Water en delta

GOUDA • Zorg en

• Kantoorhoudende diensten

welzijn

DRECHTSTEDEN

Bron: Economische agenda's

• ICT & Telecom

• Water en delta

• Vrije tijdsbesteding • Toerisme

• Creatieve industrie


6

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

Op basis van het macro-economisch perspectief van de regio zijn nog drie stuwende sectoren aan de quickscan long-list toegevoegd Toegevoegde waarde per sector in Zuid-Holland

STUWEND

VERZORGEND

Toegevoegde waarde per sector [% totaal, 2008] Overheid (incl onderwijs) Groothandel Gezondsheidszorg Onroerend goed Bouw Consumentendiensten Totaal verzorgend Transport (Petro-) Chemie Post en telecom Landbouw Financiele diensten Voedingsindustrie Utilities Overige dienstverlening Overige industrie Totaal stuwend TOTAAL

Bron: CBS, Roland Berger

13% 8% 8% 8% 6% 6% 49% 6% 5% 4% 3% 6% 2% 2%

Deze sectoren staan niet onder druk van (inter-)nationale concurrentie en volgen doorgaans de regionale bevolkingsomvang en bedrijvigheid – geen kandidaten voor de Agenda Deze sectoren zijn reeds opgenomen op basis van de lijst met speerpunten Deze sectoren worden nog toegevoegd aan de long-list met te scannen sectoren 18% 6%

51% 100%

Deze sectoren zijn te versnipperd om op te focussen (geldt ook voor "zakelijke diensten")


7

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

De sterkte van de Zuidvleugel ligt echter niet in de bancaire en utility sectoren – voeding en verzekeringen zijn juist relatief sterk

> NL gemiddelde

160

Vervoer over water en door lucht

SELECTIE SECTOREN

Omzet 2006

Landbouw

140

Petrochemie

Chemie Post en telecom

Grond-, wateren wegenbouw Voedingsindustrie Vervoer over land Zakelijke Dienstverlening dienstverlening t.b.v. vervoer Metaal Verzekeringen en pensioenen Machine Utilities Banken

120

100 < NL gemiddelde

Toegevoegde waarde per werknemer

Toegevoegde waarde en arbeidsvolume Zuid-Holland 2006 [100 = NL gemiddelde]

80

+ Voedingsindustrie en + Verzekeringen pensioenen -

Utilities Banken

0 0

60

80

100

120

< NL gemiddelde

140

160320

340

> NL gemiddelde

Arbeidsvolume 1) Verzorgende sectoren als detailhandel en horeca en sectoren van beperkte omvang zoals textielindustrie zijn buiten beschouwing gelaten Bron: CBS, Roland Berger


8

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

De utilitysector is de afgelopen jaren bovendien sterk gekrompen, in vergelijking tot verzekeringen & pensioenen en voeding Toegevoegde waarde per arbeidsjaar sectoren Zuid-Holland in vergelijking met Nederland Sectoren

Verandering t.o.v. van Nederlands gemiddelde [2001-2006, %punt}

Vervoer: water en lucht Chemische industrie Petrochemie Grond-, wateren wegenbouw Transportmiddelenindustrie Post en telecommunicatie Landbouw Metaalproductenindustrie Voedingsindustrie Onroerend goed Burgerlijke- en utiliteitsbouw Banken Overige industrie Overige dienstverlening Vervoer over land Verzekeringen en pensioenen Dienstverlening t.b.v. vervoer Overheid -12 Machine-industrie -17 Utilities

Bron: CBS, Roland Berger

26 13 11 10 9 8 7 3 3 2 1 0 0 0

SELECTIE SECTOREN

+ Voedingsindustrie en ~ Verzekeringen pensioenen -

Utilities

0 -1 -2 -2


9

I

DRAFT

LONG-LIST SECTOREN

Op basis van de regionaal gedefinieerde clusters en de macroanalyse is een longlist van twaalf te scannen sectoren opgesteld Geselecteerde sectoren SPEERPUNTEN ZUIDVLEUGEL

SPEERPUNTEN REGIO EN NATIONAAL

1

Greenports

7

ICT & Telecom

2

Life Sciences & Health

8

Toerisme

3

Vrede, Recht & Veiligheid

9

Creatieve industrie

4

Maritiem

10

Cleantech1)

5

Transport & Logistiek

11

Financiële dienstverlening: Pensioenen & Verzekeringen

6

Chemie & Energie

12

Voedingsmiddelenindustrie

ECONOMISCHE SPEERPUNTEN


10

I

DRAFT

QUICKSCAN

Door elke sector op de long list op enkele criteria te beoordelen ontstaat een short list van kansrijke sectoren voor verdere analyse Selectieproces

Sterk

CONCURRENTIEPOSITIE • Economische sterkte –Marktaandeel –Kennispositie & clusterwerking –Organisatievermogen • Structurele sterkte

Redelijk

Cleantech Greenports ICT en Telecom Vrede, Recht & Veiligheid Voedingsmiddelenindustrie Transport & Logistiek Chemie & Energie Life Sciences & Health Toerisme Creatieve industrie Maritiem Financiële dienstverlening: Pensioenen & Verzekeringen

Short list

Beperkt

• • • • • • • • • • • •

Selectiecriteria


Long list

MARKTAANTREKKELIJKHEID • • • •

Toegevoegde waarde Werkgelegenheid Marktgroei Economisch potentieel

<1

1-3

>3

GROEI VAN POTENTIËLE BIJDRAGE BRP 2020 [mld EUR]


11

I

DRAFT

QUICKSCAN

Uit de concurrentiepositie analyse van de Zuidvleugel sectoren komen vooral de eerder gekozen "speerpunten" naar voren

gemiddeld

• Cleantech (BBE) • Maritiem • Chemie&Energie • Greenports • Transport & logistiek • Voeding • ICT & Telecom • Toerisme • Financiële • Creatieve industrie dienstverlening:

Pensioen & Verzekeringen

• Vrede, Recht & veiligheid • Life Sciences & Health

gemiddeld

STRUCTURELE Beneden STERKTE Boven

Concurrentiepositie – Economische en structurele sterktes

GREENPORTS: • Zeer sterke internationale sector • Sterke clusterwerking vanuit kennis en aansluiting met logistieke sterktes RECHT, VREDE EN VEILIGHEID: • Groot "marktaandeel" binnen regio LIFE & HEALTH SCIENCES: • Uitstekende clusterwerking vanuit kennispositie en samenwerking binnen PPS'en CLEANTECH (BBE) • Zeer groot potentieel voor clusterwerking in Biobased Economy

Beneden gemiddeld Bron: RB analyse

WATER EN DELTA, TRANSPORT EN LOGISTIEK EN CHEMIE: • Zeer sterke clusterwerking tussen bestaande bedrijven en sectoren • Gunstige ligging aan zee voor doorvoer naar EU achterland

ECONOMISCHE STERKTES

Boven gemiddeld 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

12

I

DRAFT

QUICKSCAN

Markten met een hoge toegevoegde waarde en een groot aandeel in de werkgelegenheid zijn aantrekkelijk in regionaal perspectief

Toegevoegde waarde per werknemer1) [EUR '000]

Markt aantrekkelijkheid – Werkgelegenheid en toegevoegde waarde 120 BRP 2008

Chemie & Energie

100

Pensioenen & verzekeringen Vrede, Recht & Veiligheid

80

ICT en Telecom 60 Cleantech

Transport & logistiek


40

Maritiem

Voeding

Creatieve industrie Toerisme

20 Greenport 0 0

1

2

3

4

Aandeel werkgelegenheid Zuidvleugel [%] 1) EU gemiddeld, gecorrigeerd voor kapitaalintensiteit Bron: CBS, LISA, Eurostat, RB analyse


13

I

DRAFT

QUICKSCAN

Marktaantrekkelijkheid wordt bepaald door de bijdrage aan de regionale economie en de groei van de sectoren tussen nu en 2020 Markt aantrekkelijkheid – Bruto regionaal product en groei 10

Marktgroei [CAGR 2010--2020]

HOOG BRP 2020

8

Life Sciences Cleantech & Health

6

Pensioenen & Verzekeringen

Maritiem Creatieve industrie

4

2


Chemie & Energie

Toerisme ICT & Telecom Voeding Greenports

Transport & Logistiek REDELIJK

BEPERKT 0 0

2.000

4.000

6.000

8.000

Bruto Regionaal Product 2008 [EUR mln] Bron: Desk research, RB analyse


14

I

DRAFT

QUICKSCAN

Uitgaande van "best in class" benchmarks is bij maximale ambitie de extra economische bijdrage aan Zuidvleugel geschat op ~24 mld EUR Eerste inschatting potentieel economische bijdrage in 2020 [EUR mld] ECONOMISCHE BIJDRAGE 2008

ECONOMISCHE BIJDRAGE 2020 CAGR 3,5%

CAGR 5,3%

115 52 43

87

8

15 28

Huidig Zuidvleugel BRP Bron: RB analyse

Long-list sectoren BRP

Markt Gelijk groei marktaandeel 2010-2020 BRP

Extra ambitie groei

Potentiële extra bijdrage van speerpunten bij maximale ambitie ingeschat op ~ 24 mld EUR in 2020

Potentieel Zuidvleugel BRP


15

I

DRAFT

QUICKSCAN

Met een gering aantal sectoren kan sterk worden bijgedragen aan het versterken van de economische agenda van de Zuidvleugel Eerste inschatting extra BRP potentieel per sector in 2020 [EUR mld] 25 Best practice

20

Business as usual

15

10

5

0 Chemie & Transport Maritiem Cleantech Fin. ICT & Voedings- Green- Toerisme Creatieve Life Vrede, Totaal Energie & diensten Telecom middelen- ports industrie Sciences Recht & logistiek industrie & Health Veiligheid Bron: RB analyse


16

I

DRAFT

QUICKSCAN

Naast de reeds door Zuidvleugel benoemde speerpunten lijkt tevens Cleantech een goede aanvulling voor de economische agenda RB selectie aantrekkelijkste sectoren incl. maximale ambitie bijdrage [EUR mld]

Sterk

• Life Sciences & Health • Recht, Vrede en Veiligheid

• Greenports • Maritiem • Cleantech

• Transport &

0

4

8

12


Logistiek • Chemie & Energie

• ICT en Telecom

Redelijk Beperkt


Economische bijdrage [EUR mld]

Chemie & Energie Pens. & verz.

• Pensioenen & Verzekeringen

• Creatieve industrie

• Toerisme • Voeding

Maritiem ICT & Telecom Greenports

<1 1-3 >3 EXTRA POTENTIËLE BIJDRAGE BRP 2020 [EUR mld]

Cleantech Recht, Vrede & Veiligheid Life Sciences & Health

Bron: RB analyse

∑ EUR 21 mld + BRP 2020 bij extra ambitie + BRP 2020 bij gelijk aandeel BRP 2008


17

II.

SECTOR ANALYSES


18

II

INLEIDING

DRAFT

Voor elk van de sectoren is een overzicht van de markt samengesteld

Beknopt overzicht traditionele sectoren SECTOR

PAGINA

INHOUD

Maritiem

20


32

Chemie & Energie

44

Greenports

54


67

Cleantech

79

ICT & Telecom

92


100

Pensioenen & verzekeringen

110

> Verwachting ontwikkeling relevante Markt tot 2020 > Overzicht belangrijkste Trends in marktontwikkeling > Inschatting Zuidvleugel Concurrentiepositie en belangrijkste concurrenten > Inschatting Ambitieniveaus voor economische ontwikkeling > Overzicht belangrijkste hindernissen in economische ontwikkeling


19

II

DRAFT

MARITIEM - MARKT

De wereldmarkt voor de Maritieme sector groeit de komende jaren met naar verwachting gemiddeld 6% per jaar Ontwikkeling wereldmarkt Maritiem 2008-2020 [EUR mld] WERELDMARKT OMZET

TOELICHTING Baggeren +6%

568 16

> Wereldmarkt groeit harder dan globale GDP door toenemende handel, bevolkingsgroei in kustgebieden en grotere impact klimaat op kustbescherming

125

Scheepsbouw 289 10 78

426

34

Baggeren Scheepsbouw Offshore

> Scheepsbouw groeit na een dip tot 2013 (post crisis herstel) harder dan GDP door disproportionele toename international handel

4

5

> Offshore industrie groeit harder dan GDP door verschuiving olie en gas winning naar (dieper) offshore, subsalt en arctische gebieden

200

85 2000

2008

Offshore

2020

Bron; IADC, Douglas Westwood, investor reports, Roland Berger analyse


20

II

DRAFT

MARITIEM - MARKT

De wereldmarkt voor baggeren wordt vooral gedreven door een aantal grote projecten in de open markt Wereld bagger omzet per regio [EUR mld]

Midden Oosten

3,085

Europa

1,810

China

1,595 905

Azie Afrika

700

India

645

Noord Amerika

575

Latijns Amerika

550

Australie

Grote projecten > > > > >

The World 2de Maasvlakte Jurong & Tuas land Palm islands Nigeria delta

Open markten

360 Gesloten markt

Open markt


21

II

DRAFT

MARITIEM - MARKT

De meeste schepen worden gebouwd in het Verre Oosten Nederland is een belangrijke speler in Europa

Wereldmarkt scheepsbouw 2007 [EUR] Overig Azie

China

17%

32% Zuid Korea

4%

Europa 2% Rest van de wereld 23%

Europese markt scheepsbouw 2007 [EUR] Polen Bulgarije Denemarken Litouwen Kroatie Duitsland 4% Frankrijk 28% 7% 4% Finland 7% 3% 11% 15% Italie

Bulk./prod./chem.schepen

75

22%

Japan

Noorwegen

Opgeleverde schepen in Nederland 2007

21%

Containerschepen

26

Baggermaterieel

76

Overige niet lading schepen

202

Passagierschepen

25

Vracht en tankschepen

108

Bedrijfsvaartuigen

48

Jachtbouw Marine

26 3

Nederland 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

22

II

DRAFT

MARITIEM - MARKT

In de Zuidvleugel bevindt de maritieme sector zich vooral in Rotterdam, de Drechtsteden en Den Haag Werkgelegenheid in de Maritieme sector in de Zuidvleugel

Holland Rijnland

Den Haag

Haaglanden overig

Midden Holland

Delft Oost- en Westland Rotterdam

Overig Rijnmond Drechtsteden

Ondergemiddeld

Bron: Lisa, Roland Berger

Gemiddeld

Bovengemiddeld


23

II

MARITIEM - MARKT

DRAFT

In de maritieme sector zijn per deelsegment verschillende samenwerkingsverbanden op landelijk niveau actief Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren Promoten en versterken van de Nederlandse Maritiem Cluster onder andere door het Maritiem Innovatie Forum waarin innovatie en kennisuitwisseling centraal staat Publiek-private netwerkorganisatie die optreedt als onafhankelijk coördinatieen informatiepunt voor de Nederlandse watersector Nieuw opgericht onderzoeks- en innovatiecentrum op gebied van voor watermanagement en cleantech Samenwerkingsverband gericht op het ontwikkelen en verspreiden van kennis voor de grond-, wegen waterbouwsector

Bron: websites organisaties, SenterNovem

Publiek-privaat onderzoeksinstituut gericht op duurzaamheid in de waterbouwsector waar universiteiten en grote spelers uit Zuid-Vleugel in samenwerken

Innovatieprogramma gericht op technologische verbetering van systemen die gebruikt worden bij operationele hoogwaterbescherming; oa. Fugro, Royal Haskoning en TNO

Versterken van samenwerking tussen verschillende partijen die betrokken zijn bij waterhuishouding en ruimtelijke ordening


24

II

DRAFT

MARITIEM - MARKT

Vergeleken met andere concurrerende regio's beschikt de Zuidvleugel over een sterke concurrentiepositie Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

•+ Ligging aan zee en goede havens •+ Stabiele thuismarkt met delta, havens en kustverdediging

•+ Zeer sterke positie in water en delta technologie •+ Nabijheid van scheepsbouwers en baggeraars en offshore industrie •- Slechte toegang tot bepaalde markten als China, VS (m.n. bagger)

STERK •+ Sterk informeel organisatie vermogen •+ Veel nieuwe cluster organisaties gericht op innovatie en nieuwe toepassingen

•+ Goede kennis positie met TUD, Marin en Deltares

ORGANISATIE VERMOGEN

KENNIS POSITIE

Bron: Roland Berger


25

II

DRAFT

MARITIEM - CONCURRENTIEPOSITIE

Door de specifieke niche in baggeren kent de Maritieme sector in de Zuidvleugel een relatief hoge productiviteit Concurrentiepositie Zuidvleugel in Maritiem [2008] ZUIDVLEUGEL: + Goede positie in niche posities als baggeren en baggerscheepsbouw met veel kennis - Tekort aan goed opgeleid personeel

PRODUCTIVITEIT

Hoger

• Zuidvleugel

NOORD DUITSLAND: + Sterke focus op marine equipment - Hoge arbeidskosten in segmenten met wereldwijde concurrentie

• Singapore • Noord Duitsland

SINGAPORE + Sterke inzet op R&D en innovatie - Relatief lage operationele efficiëntie en tekort aan goed opgeleid personeel

Lager

• Zuid Korea

Kleiner Bron: Interviews, Desk research, RB analyse

OMVANG

ZUID KOREA + Goedkope productie factoren in grondstoffen (staal en arbeid) - Beperkte toegang tot hoogwaardige en niche type afzetmarkten

Groter 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

26

MARITIEM - TRENDS

II

DRAFT

Bevolkingsgroei, klimaatontwikkelingen en uitputting fossiele reserves bieden de Maritieme sector uitstekende perspectieven Impact beoordeling trends op de Maritieme sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

ontwikkelingen

UITPUTTING FOSSIELE RESERVES Olie- en gaswinning verschuift van onshore naar offshore en daarbinnen naar moeilijk winbare plaatsen, zoals Arctische, diepzee en subsalt (Brazilië)

• Uitputting fossiele reserves

KLIMAATONTWIKKELINGEN Bescherm- en herstelwerkzaamheden voor zeespiegelstijging en toenemende stormen

Middel

• Bevolkingsgroei • Globalisatie en handel

GLOBALISATIE EN HANDEL Toenemende handel vergroot de vraag naar haveninfrastructuur (baggeren) en schepen

Beperkt

BELANG

Hoog

• Klimaat

TOELICHTING

BEVOLKINGSGROEI Toenemende bevolkingsdruk in kustgebieden vereist landwinning en -bescherming > 10 jaar

< 10 jaar

Nu

TERMIJN Bron: Interviews, Desk research, RB analyse


27

II

DRAFT

MARITIEM - AMBITIES

Uitgaande van "best in class" benchmarks is bij maximale ambitie de extra economische bijdrage aan Zuidvleugel geschat op 2,5 mld EUR Inschatting potentieel BRP bijdrage aan Zuidvleugel in 2020 [EUR mld]

CAGR 6 %

CAGR 8 % 4,2 3,4

0,7

Gelijk marktaandeel BRP

Extra ambitie groei

1,8 1,7

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse

Marktgroei 2008-2020

Potentiële extra bijdrage van Maritiem bij maximale ambitie ingeschat op ~ 2,5 mld EUR in 2020

Sector potentieel Zuidvleugel BRP


28

II

DRAFT

MARITIEM - AMBITIES

Betere samenwerking met kennisinstellingen en stimulering van een internationaal level playing field versterkt de Maritieme sector Strategie ontwikkelingen Maritieme sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Verbeter samenwerking tussen Maritieme sector en kennisinstelling als TU Delft om innovatie te vergroten, m.n. op deep sea oil & gas recovery en HSE (veiligheid)

Productiviteit

1

1,7 mld EUR in 2008

3

2

4,2 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Vervul rol als breekijzer voor het creëren van een internationaal level playing field (bijv. baggeractiviteiten in de VS) en zet in op internationale promotie van maritieme sector 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Versterk de competenties en positionering op de off shore wind installatie markt Initieer de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen op het ontwerp en bouw van duurzame schepen en jachten

Volume 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

29

II

DRAFT

MARITIEM - AMBITIES

Door steeds dieper te boren is meer kennis vereist in de offshore olie en gas industrie Toename deep off-shore olie en gas winning Offshore oliebronnen naar diepte 6500

5000

37%

> 1000 m

59%

500 - 1000 m

21% 14%

1700 15%

65%

85% 5% Installed base 1999

Bron: Statoil, Oil online,

Installed base 2009

Technologie uitdagingen > Verlagen van kosten > Verhogen van productie ratio's (enhanced oil recovery) > Werken onder hoge atmosferische druk > Aanleggen infrastructuur > Sub salt imaging > Viscositeit van olie

< 500 m

Toekomstige geidentificeerde projecten 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

30

MARITIEM - KNELPUNTEN

II

DRAFT

Alhoewel de Maritieme sector wereldwijd toonaangevend is, is vooral het aantrekken van gekwalificeerd personeel een belangrijk probleem Beoordeling knelpunten Maritieme sector BEOORDELING KNELPUNTEN

Hoog

TOELICHTING

Tekort aan personeel

SAMENWERKING KENNIS Voor innovatie vind nog te weinig samenwerking plaats tussen kennisinstellingen en scheepsbouwbedrijven en waterbouw

Belang

Geringe samenwerking op kennisgebied Cluster positionering

Financiering Laag > 10 jaar

<10 jaar

TEKORT AAN PERSONEEL Vergrijzing vergroot de tekorten aan goed opgeleid personeel

acuut

CLUSTER POSITIONERING Het Nederlandse maritieme cluster is niet zichtbaar als een samenhangend geheel van bedrijfs- en kennisactiviteiten FINANCIERING Financiering van projecten is lastig te verkrijgen, ook omdat NL overheid te veel eisen op MVO gebied stelt voor exportkredieten etc.

Urgentie Bron: Interviews, Workshops, Desk research, RB analyse


31

II

DRAFT

TRANSPORT & LOGISTIEK - MARKT

De markt voor Transport & Logistiek groeit tussen 2013 en 2020 met naar verwachting ~4 % per jaar Ontwikkeling wereldmarkt 2008-2020 [mld EUR] Wereldmarkt

Toelichting

4,0%

5.136

1,8% 3.895

Containers > Sterk gegroeid afgelopen jaren door hoge mate van containerisering en globalisering (groei wereldhandel) > Sterke groei zet zich door vanwege de verdere groei van de industriële productie in Azië. Groei van containerisering zal logischerwijs wat afvlakken Natte bulk > Zal groeien door stijgende energiebehoefte > Mogelijk nieuwe groeimarkt kan biofuels zijn

3.566

Droge bulk > Zal licht groeien door stijgende energiebehoefte > Mogelijk nieuwe groeimarkt kunnen grondstoffen voor biofuels zijn (als raffinagecapaciteit wordt opgebouwd)

2008 Bron: Datamonitor, EIU

2013

2020

RoRo en overig stukgoed > Zal relatief stabiel blijven omdat groei relatief laag is terwijl containerisering (weliswaar minder snel) zal doorgaan 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

32

II

DRAFT


De Rotterdamse haven is de grootste haven op de relevante markt – de crisis heeft de grootste impact op de positie van Hamburg Marktaandeel en capaciteit havens in Hamburg – Le Havre range Hamburg Marktaandeel in totale goederoverslag [%] ∑ 2009: 988,3 M ton ∑ 2008:1127,5 M ton Marktaandeel in containers [%]

Rotterdam

Bremen

Antwerpen

Le Havre

39,3 38,2 37,3 39,2 10,4 13,0 12,5 11,2 2000 2005 2008 2009 25,8 24,3 21,2 20,8

∑ 2009: 33,7 M TEU

15,9 16,5 16,8 16,0

5,5

5,6

6,6

8,2

6,4

2000 2005 2008 2009

2000 2005 2008 2009 2 31,4 29,6 26,9 28,9

13,8 11,9 13,8 13,6

2000 2005 2008 2009

7,7

7,1

7,5

2000 2005 2008 2009

20,4 20,7 21,6 21,7

7,3

6,6

6,2

6,6

∑ 2008: 40,1 M TEU 2000 2005 2008 2009

2000 2005 2008 2009

2000 2005 2008 2009 19,5

19,0 Ontwikkeling capaciteit containeroverslag2 [M TEU]

9,2

2008

6,0 2015

2000 2005 2008 2009

2008

9,0

2000 2005 2008 2009

18,3 14,0

12,5

2,6 2015

2008

2015

2008

2015

2008

4,9 2015

1) Rotterdam heeft een sterke positie weten te behouden omdat veel rederijen in de crisis Rotterdam hebben ontzien bij het schrappen van transportlijnen in 2008 en 2009. Dit is mede te danken aan het feit dat de grootste schepen het langst in de vaart worden gehouden en Rotterdam vanwege de ligging hier de sterkste positie heeft 2) gebaseerd op capaciteit van 'pure' containerterminals Bron: Havenbedrijf Rotterdam, NEA, ABN AMRO, CPB


33

II

DRAFT


De Rotterdamse haven en de achterland verbindingen zijn cruciaal voor de concurrentiepositie en groei van alle deelmarkten Belang Rotterdamse haven in logistieke ketens Modal split containers [%, Nederland 2007] Weg

59

Binnenvaart Spoor

Rotterdamse haven > Knooppunt in internationale goederenstromen: > Belangrijk voor marktvolume logistieke sector > Schakel tussen verschillende modaliteiten > Concurreert in Hamburg – Le Havre range > Achterlandverbindingen steeds belangrijker voor concurrentiepositie

30 11

Achterlandverbindingen Distributiecentra en VAL/VAS > Belangrijke markt voor > Nederland heeft zeer sterke positie transport sector is vervoer op gebied van Europese Distributie van haven naar achterland Centra: 50% van alle Aziatische en > Havens in HLH range Amerikaanse EDC's in EU concurreren feitelijk obv > Combinatie van Rotterdamse achterlandverbindingen om haven en achterland verbindingen markten in Europa cruciaal voor groei in Value added > Nederland/Zuidvleugel services en Logistics en kent goede achterlandketenregie verbindingen oa door ligging aan Rijn


34

II

DRAFT


In de Zuidvleugel bevindt de logistiek zich vooral in de regio's Rotterdam en Overig Rijnmond Werkgelegenheid in de scheepvaart, transport en logistiek in Zuidvleugel

Holland Rijnland Haaglanden overig Den Haag Midden Holland



Ondergemiddeld Bron: Lisa, Roland Berger

Gemiddeld

Bovengemiddeld


35

II


DRAFT

De logistieke sector in de Zuidvleugel is goed georganiseerd zowel op landelijk als regionaal niveau Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren

Landelijke organisatie voor transport en logistiekbedrijven gericht op belangenbehartiging, kennisuitwisseling en andere vormen van ondersteuning

Landelijke organisatie voor verladers en ontvangers (klanten transport en logistiek) gericht op belangenbehartiging, kennisuitwisseling en andere vormen van ondersteuning.

Bron: websites organisaties

Samenwerkingsverband en belangen-behartiging van logistieke en industriële bedrijven in de Rotterdamse haven

Samenwerkingsverband van het regionale bedrijfsleven (haven en industrie), de regionale onderwijsinstellingen, lokale overheden

Samenwerking tussen bedrijfsleven (oa haven en logistieke sector), overheden en kennisinstellingen om de Rotterdamse economie duurzamer te maken en te versterken


36

II

DRAFT



ECONOMISCHE POSITIE

•+ Goede connectie met achterland via trein, spoor en wegen •- Congestie van wegen vormt een

•+ Groot aandeel in Europa •+ Belangrijkste haven in Europa •+ Uitgebreide logistieke keten en hubs (bijv. Venlo) op routes naar belangrijke markten in Europa

beperking •+ Centrale ligging in Europa en aan zee •+ Aantrekkelijk vestigingsplaats voor buitenlandse partijen als Gateway to Europe

STERK

•+ Logistieke kennis aan EUR, TUD

•+ Goede samenwerkingsverbanden •- Beperkte gezamenlijke initiatieven gericht op innovatie door kleine bedrijven

ORGANISATIE VERMOGEN Bron: Roland Berger

KENNIS POSITIE 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

37

II

TRANSPORT & LOGISTIEK - CONCURRENTIEPOSITIE

DRAFT

De omvang van de sector in de Zuidvleugel is groter dan van concurrenten – Antwerpen kent wel een hogere productiviteit Concurrentiepositie Zuidvleugel in Transport & Logistiek [2008] ZUIDVLEUGEL: + Gunstige ligging voor grote schepen en doorvoer naar EU achterland + Rotterdam is grootste haven van Europa - Verder weg van groeimarkten in Oost-Europa - Bereikbaarheid onder druk

PRODUCTIVITEIT

Hoger

• Antwerpen

• Bremen

• Hamburg

• Zuidvleugel

HAMBURG: + Gunstige ligging ten opzichte van groeimarkten - Fysieke locatie: landinwaarts, getijden en diepgang - Te grote afhankelijkheid van containermarkt

Lager

ANTWERPEN: + Hogere productiviteit door gunstige 'vervoersmix' - Fysieke locatie: landinwaarts en getijden - Bereikbaarheid onder druk - Te afhankelijk van enkele reders (mn. MSC)

Kleiner

OMVANG

Bron: havenbedrijven, Eurostat, POM Antwerpen

Groter

BREMEN: + Gunstige ligging ten opzichte van groeimarkten in Oost-Europa - Relatief kleine omvang transport en logistiek sector 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

38

TRANSPORT & LOGISTIEK - TRENDS

II

DRAFT

Toenemende globalisering en vraag naar flexibilisering, duurzaamheid en veiligheid zijn bepalend voor Transport & Logistiek Impact beoordeling trends op de Transport & Logistieke sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

flexibilisering

GLOBALISERING Handel en transport neemt toe met de groei van de wereldeconomie doordat productie verhuist naar Azië

• Automatisering

TOENEMENDE VRAAG FLEXIBILISERING Just in time productieprocessen en wisselende productielocaties vergen een meer flexibele logistiek

• Globalisering

duurzaamheid

• Vraag naar

Middel

BELANG

Hoog

• Vraag naar

TOELICHTING

TOENEMENDE VRAAG DUURZAAMHEID Stijgende brandstofprijzen leidt tot meer nadruk op energie efficiëntie en inzet van hernieuwbare bronnen AUTOMATISERING Toenemende automatisering leidt tot geavanceerde opslag en betere afstemming van vervoersstromen

Beperkt

• Vraag naar veiligheid

> 10 jaar

< 10 jaar TERMIJN

Bron: Interviews, Desk research, RB analyse

Nu

TOENEMENDE VRAAG VEILIGHEID Zorgen omtrent veiligheid tijdens en na transport leidt tot extra onderscheidende qualifiers en expertise


39

II

DRAFT

TRANSPORT & LOGISTIEK - AMBITIES

Uitgaande van "best in class" benchmarks is bij maximale ambitie de extra economische bijdrage aan Zuidvleugel geschat op EUR 3,8 mld Inschatting potentieel BRP bijdrage aan Zuidvleugel in 2020 [EUR mld]

CAGR 3 %

CAGR 4 % 10,2 9,2

1,0


Extra ambitie groei

2,8 6,4

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse


Potentiële extra bijdrage van Transport & Logistiek bij maximale ambitie ingeschat op ~ 3,8 mld EUR in 2020



40

II

DRAFT


De Transport & Logistiek sector moet vooral inzetten op verhogen van toegevoegde waarde en faciliteren van bestaande volumes Strategie ontwikkelingen Transport & Logistiek sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op ketenregie en Value Added Services en Logistics door onder meer aan te sluiten bij topinstituut logistiek in Breda en de banden met TU Delft en Erasmus te versterken

Productiviteit

1

6,4 mld EUR in 2008

3

10,2 mld EUR in 2020

Versterk samenwerking en organisatievermogen in de sector om een betere utilisatie van capaciteit en hogere productiviteit te realiseren 2 VERGROOT VOLUME Stimuleer samenwerking tussen regionale havens - in het bijzonder tussen Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen ter versterking van de Europese concurrentiepositie

2

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op aantrekken van Europese hoofdkantoren om zowel hoogwaardige arbeid te ontwikkelen als meer volumes aan te trekken c.q. te borgen


41

II

DRAFT


Rotterdam kent binnen Europa een achterstand ten op zichte van Hamburg en Londen op het gebied van maritieme ketenregie Positie Rotterdam op gebied van ketenregie Containeroverslag [M Teu, 2008] 28

Grote havens met zwakke ketenregiepositie

26

Grote havens met sterke ketenregiepositie

Shanghai

Singapore

24

Hong Kong

22

Rotterdam Qingdao

10

4 2

Hamburg

Tianjin

8 6

Antwerpen Tokyo/Yokohama

Kuala Lumur/Port Klang Kleine New York/ New Jersey havens met Bangkok/Laem Chabang zwakke Genua ketenregiepositie Kleine havens met sterke Londen/Felixstowe Seoul ketenregiepositie

0 0

60

65

70

75

80

85

90

95

TOELICHTING > Rotterdam kent een duidelijk slechtere positie op het gebied van (maritieme) ketenregie dan Hamburg en Londen > Maritieme ketenregie betreft de organisatie en inrichting van supply chain waarbij zeevaart de belangrijk(st)e schakel is > Rederijen en container terminal bedrijven zijn hierbij het belangrijkst omdat deze bepalen hoe de wereldwijde logistieke stromen gaan lopen

> De locatie van de hoofd- en regionale kantoren van deze bedrijven geeft daarom een goed beeld van de positie van verschillende havens op het gebied van (maritieme) ketenregie 100 105 110 115 120 125

Score - maritieme ketenregie1 1) Score gebaseerd op onderzoek van de Universiteit Antwerpen naar locaties van hoofd- en bijkantoren van de 35 grootste rederijen en containerterminals. Bron: Universiteit Antwerpen – Verwetsel en Sel, havenbedrijf Rotterdam


42

TRANSPORT & LOGISTIEK - KNELPUNTEN

II

DRAFT

Voor Transport & Logistiek zijn bereikbaarheid, de lage toegevoegde waarde activiteiten en het gebrek aan hoofdkantoren knelpunten Beoordeling knelpunten Transport & Logistiek sector BEOORDELING KNELPUNTEN

Hoog

Lage toegevoegde waarde Arbeidsmarkt tekort

Belang

TOELICHTING

Bereikbaarheid

Ruimtegebrek

LAGE TOEGEVOEGDE WAARDE Hogere toegevoegde waarde activiteiten vinden plaats buiten de Zuidvleugel ARBEIDSMARKT TEKORT Door vergrijzing en gepercipieerd lage aantrekkelijkheid van sector dreigt tekort aan lager, middelbaar en hoger opgeleid personeel BEREIKBAARHEID De capaciteit van land inwaarts transport is beperkt en personeel kan niet op werkplek komen

Hoofdkantoren

RUIMTEGEBREK Beperkte mogelijkheden om grote distributiecentra op te zetten

Laag > 10 jaar

<10 jaar


Acuut

GEBREK AAN HOOFDKANTOREN In de regio zijn geen/weinig hoofdkantoren, waardoor minder activiteiten met een hogere toegevoegde waarde worden opgezet 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

43

II

DRAFT

CHEMIE & ENERGIE - MARKT

De wereldmarkt voor Chemie & Energie groeit de komende jaren met gemiddeld 4,3% per jaar Ontwikkeling wereldmarkt 2008-2020 Chemie & Energie [EUR mld] Wereldmarkt – omvang en jaarlijkse groei

4.012 4,3% 2.968 2.424

1.361

938

727 2.651 1.697

2008

2.030

2013 Speciaalen fijnchemie

Bron: DB, Datamonitor, JPMorgan

2020 Basis chemie

Toelichting BASISCHEMIE > De ontwikkeling van de markt voor basischemie is sterk verbonden aan de ontwikkeling van het GDP omdat chemische producten vaak input vormt voor andere sectoren > De sterkste vraag- en productiegroei zal daarom net als de afgelopen jaren plaatsvinden in Azië > Productiegroei in Midden-Oosten door feedstock voordelen FIJN- EN SPECIAALCHEMIE > Groeit sneller dan basischemie – wel grote verschillen in groeiverwachtingen tussen segmenten > In Europa en Noord-Amerika belangrijkste groeisegmenten > Ontwikkeling nieuwe producten die niet-chemische producten vervangen (bv groei van plastics automotive) of aan nieuwe eisen van afnemers voldoen (duurzaam, energie-efficieny etc.) 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

44

II

DRAFT


De chemische industrie is sterk geconcentreerd in de regio Rotterdam Werkgelegenheid in de chemie in Zuidvleugel

Holland Rijnland

Den Haag

Haaglanden overig Midden Holland



Ondergemiddeld Bron: Lisa, Roland Berger

Gemiddeld

Bovengemiddeld


45

II

DRAFT


Het (petro-) chemische complex in de regio Rotterdam kent een sterke clusterwerking door de grote onderlinge verwevenheid Uitwisseling producten in (petro-)chemisch complex – niet uitputtend

Feedstock

Aardolie

Aardgas Aardgas

Bulk intermediaire producten

Raffinage en kraken

Basis chemicaliën

Nafta

Olefins

Ethyleen-oxide

Poly-ethylene

Aromaten

Propyleen-oxide

PET

EthyleenDichloride

PVC

Ethaan, propaan, butanen

Zout

Chloor

Plastics

Onderlinge verwevenheid verhoogt productiviteit en operationele efficiëntie -productie en transactiekosten worden lager door gezamenlijke infrastructuur en co-siting mogelijkheden -specialisatie mogelijk door groot aanbod uitbestedingsopties -vergelijkbaar met (petro-)chemische complexen in Ludwigshafen en Antwerpen Bron: Havenbedrijf Rotterdam, Deutsche Bank, Roland Berger


46

II


DRAFT

De chemische industrie in de Zuidvleugel participeert in landelijke sectorverbanden en regionale havennetwerken Samenwerkingen en netwerken chemische industrie in de Zuidvleugel Nationale sectorverbanden

Samenwerking tussen belangrijkste chemische bedrijven en kennis-instellingen met tweeledig om sector sterk te laten groeien en te verduurzamen Nationaal onderzoeksinstituut waar bedrijfsleven en kennisinstellingen participeren

Nationale branche vereniging

Onderzoeksprogramma naar bio-fuels en bio-plastics


Regionale haven- en industrienetwerken

Samenwerkingsverband en belangenbehartiging van logistieke en industriële bedrijven in de Rotterdamse haven

Samenwerking tussen bedrijfsleven, overheden en kenninstellingen om de Rotterdamse economie duurzamer te maken en te versterken

Samenwerkingsverband tussen bedrijven, kennisinstituten en overheden op het gebied van onderzoek en innovatie naar clean energy en watermanagement


47

II

DRAFT


Vergeleken met andere concurrerende regio's beschikt de Zuidvleugel over een sterke concurrentiepositie in chemie Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

+• Rotterdamse haven garandeert groot

• Sterke complexvorming: synergie en +

+•

•

+

operationele integratie tussen bedrijven in verschillende fases van de waardeketen • Aanwezigheid wereldwijde spelers in + olie en raffinage •- Focus op petro- en basischemie

aanbod feedstock Uitgebreid netwerk van pijpleidingen en energietoevoer Directe toegang tot West-Europese achterland via landen waterwegen

STERK +• De chemiesector is landelijk sterk

georganiseerd +• De chemie in de Zuidvleugel participeert in de belangrijkste regionale haven-industriele netwerken


+ • Aanwezigheid grote kennisinstellingen + •

• +

als Universiteit Leiden, TU en TNO Goede toegang tot andere kennisinstellingen in Nederland Sterke uitgangspositie voor toekomstige ontwikkelingen op gebied van bio-based chemie


48

II

CHEMIE & ENERGIE - CONCURRENTIEPOSITIE

DRAFT

Zuidvleugel Chemie & Energie behoort qua omvang tot de grootste clusters in de wereld – de productiviteit kan worden verbeterd Concurrentiepositie Zuidvleugel in Chemie & Energie [2008]

PRODUCTIVITEIT

Hoger

• Antwerpen

• Hamburg

• Singapore • Zuidvleugel

ANTWERPEN: + Grootste (petro-)chemische cluster van Europa + Naast basischemie ook sterk ontwikkeld in fijn- en speciaalchemie met een hogere toegevoegde waarde - Relatief oudere installaties ZUIDVLEUGEL + Na Antwerpen grootste (petro-)chemische cluster van Europa + Sterke mate van clusterwerking waardoor productiviteit verbeterd - Sterke focus op raffinage en basischemie waar toegevoegde waarde relatief laag is - Relatief oudere installaties en infrastructuur

Lager

HAMBURG + Mix van basischemie en fijn en speciaalchemie - Klein waardoor clustervoordelen minder groot zijn

Kleiner Bron: DB, Eurostat, SEDB, EPCA, Pervin&Gertz

OMVANG

Groter

SINGAPORE (voorbeeld cluster) + Locatie in belangrijkste groeiregio + Top 10 petrochemische clusters ter wereld + Relatief nieuwe installaties en faciliteiten - Relatief weinig fijn- en speciaalchemie (wel speerpunt komende jaren) 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

49

CHEMIE & ENERGIE - TRENDS

II

DRAFT

In de Chemie en Energie sector zal vooral de omslag naar een duurzame biobased grondslag grote kansen voor de regio betekenen Impact beoordeling trends op de Chemie & Energie sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

• Chemische overcapaciteit

Middel

CHEMISCHE OVERCAPACITEIT In Middenoosten en Azië zijn grote basischemie complexen opgericht terwijl vraag beperkt toeneemt TRANSITIE NAAR BIOBASED ECONOMY Verandering van fossiele feedstock naar biomassa creëert nieuwe productieprocessen en producten

• Stijgende energieprijzen

STIJGENDE ENERGIEPRIJZEN Stijgende energieprijzen vergroot de behoefte aan meer efficiënte processen • Toenemende concurrentie

Beperkt

BELANG

Hoog

• Biobased economy

TOELICHTING

> 10 jaar

< 10 jaar


• Consolidatieslag

Nu

TOENEMENDE CONCURRENTIE Overcapaciteit en grote kostenverschillen levert een toenemende concurrentie op CONSOLIDATIESLAG Industrie kent sterke consolidatie om schaalvoordelen in specifieke subsegmenten te verkrijgen


50

II

DRAFT

CHEMIE & ENERGIE - AMBITIES


CAGR 4 %

CAGR 5 % 10,8 8,8

2,0


Extra ambitie groei

3,5 5,3

Sector BRP in 2008


Potentiële extra bijdrage Chemie & Energie bij maximale ambitie ingeschat op ~ 5,5 mld EUR in 2020


1) Merk op dat de raffinage hierbij buiten beschouwing is gelaten omdat verwachting is dat deze in NW Europa niet of nauwelijks wordt uitgebreid, verschillende analisten gaan er zelfs vanuit dat er capaciteit zal worden gesloten op de middellange termijn Bron: RB analyse


51

II

CHEMIE & ENERGIE - AMBITIES

DRAFT

Door in te zetten op proces efficiëntie en de transitie naar biobased feedstock kan zowel volume als de productiviteit worden vergroot Strategie ontwikkelingen Chemie & Energie sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

5,3 mld EUR in 2008

3

2


Toelichting hefbomen 1

VERGROOT PRODUCTIVITEIT Vergroot clustereffecten in de chemiesector door meer in te zetten op procesintensificatie, co-siting en warmte cascadering

2

VERGROOT VOLUME Vergroot bestaande volumes door (duurzame) bedrijven aan te trekken die productiecapaciteit in de regio vergroten

3

VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Stimuleer upgrading van verouderde (gedeelde) proces infrastructuur om de mogelijkheden voor ontwikkeling van hogere waarde chemie activiteiten te faciliteren Stimuleer ontwikkeling biobased chemie om in te spelen op duurzame transitie en om op termijn de toegevoegde waarde van de chemische sector te kunnen verhogen (vernieuw bestaande industrie en ontwikkel nieuwe)


52

II

CHEMIE & ENERGIE - KNELPUNTEN

DRAFT

In Chemie & Energie zijn vooral de arbeidsmarkt en het gebrek aan toegevoegde waarde activiteiten knelpunten Beoordeling knelpunten Chemie & Energie sector BEOORDELING KNELPUNTEN

TOELICHTING

Hoog Lage toegevoegde waarde activiteiten

Belang

Beperkte R&D activiteiten Arbeidsmarkt Verouderde infrastructuur Lauwe relatie met overheid Laag > 10 jaar

<10 jaar


Slechte bereikbaarheid Acuut

LAGE TOEGEVOEGDE WAARDE ACTIVITEITEN In R'dam zit met name basischemie met minder toegevoegde waarde dan andere chemie clusters BEPERKTE R&D ACTIVITEITEN Bedrijven richten zich beperkt op R&D in de regio TEKORT OP ARBEIDSMARKT Gebrek aan personeel door vergrijzing en gepercipieerde onaantrekkelijk industrie VEROUDERDE INFRASTRUCTUUR Huidige verouderde infrastructuur vermindert de aantrekkelijkheid van vestiging van fijnchemie LAUWE RELATIE MET OVERHEID Overheid en sector trekken niet gezamenlijk op bij formuleren van een visie BEREIKBAARHEID Door slechte bereikbaarheid is de sector minder aantrekkelijk voor werknemers 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

53

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

De markt voor groente en fruit neemt met 2 % per jaar toe, sierteelt groeit met 4 % harder door toenemende welvaart Ontwikkeling omzet wereldmarkt tuinbouw 2008-2020 [EUR mld] Wereldmarkt

Toelichting

2,1% 2,0%

Sierteelt

400 19

598 44

468 31

554

Groente&Fruit

381

2000

437

2008

SIERTEELT (BLOEMEN, PLANTEN & BOLLEN) > Sierteelt is een luxeproduct is daarom sterk afhankelijk van welvaartgroei > De groei bedraagt wereldwijd 4% per jaar na de tijdelijke recessie GROENTE EN FRUIT > Groei is in overeenstemming met bevolkingsgroei > Consumptie van groente per persoon neemt alleen in Afrika toe > De groei bedraagt 2 % per jaar in overeenstemming met groei tussen 2000 en 2008

2020

Bron: FAOSTAT., US Bureau for Economical Analysis, Roland Berger


54

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

De Zuidvleugel heeft zowel in Nederland als wereldwijd een hoog marktaandeel in de tuinbouw Wereldwijd marktaandeel tuinbouw [%USD]

100 Overig wereld Ecuador Kenya Colombia

100

5,860 Overig in NL

27

11

1,563

duin en bollenstreek

5

5

NL areaal in gebruik per greenport [ha]

4,148

52

2,753 10

Bloemen

Bron: USDA, Productschap Tuinbouw

3,705 894

90

westland-oostland Nederland

149

Groenten

58 Glastuinbouw

Bloembollen


55

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

In de Zuidvleugel bevindt de agrarische sector zich in het Oost- en Westland en Holland Rijnland Werkgelegenheid in Greenports in Zuidvleugel

Holland Rijnland

Haaglanden Den Haag overig Midden Holland


Overig Rijnmond

Lokale tuinders

Drechtsteden

Ondergemiddeld


Gemiddeld

Bovengemiddeld


56

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

Het tuinbouw cluster in de Zuidvleugel heeft een cluster functie voor de wereld Clusterwerking Leidende kennisinstellingen

NIET UITPUTTEND Clusterwerking in landbouw Hubfunctie voor wereld • Op Nederlandse veilingen worden bloemen geveild uit de hele wereld

Bedrijvigheid in regio • Toeleveranciers aan kassen, zoals Priva, Polow en TTA Eurotron • Goede financieringsconstructies van gespecialiseerde spelers, zoals Rabobank, maar ook ABN AMRO

Toeleveranciers • Complex industrieel eco-systeem met kassenbouwers, installaties, IT en financiers in landbouwgebieden Gerichte kennisontwikkeling • Gerichte kennisontwikkeling voor kassen middels SenterNovem programma's, en brancheorganisatie

• Goede markttoegang met logistieke ketens en veilingen

Bron: Roland Berger


57

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

De Greenports sector is zowel nationaal, regionaal als per deelsector sterk georganiseerd Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren

Overkoepelende Greenports organisatie

Verenging van groothandelaren in bloemkwekerij producten Belangenbehartiging voor alle glastuinbouwers

Vereniging handelaren in verse groente en fruit


Toeleveranciers in glastuinbouw

Coöperaties van kwekers voor gezamenlijke verkoop en marketing

Bedrijvenpark gericht op bedrijven die zich richt op aantrekken en samenwerking tussen bedrijven die kennis ontwikkelingen op gebied van glastuinbouw


58

II

GREENPORTS - MARKT

DRAFT

Vergeleken met andere concurrerende regio's beschikt de Zuidvleugel over een sterke concurrentiepositie in greenports Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

•+ Uitgebreide infrastructuur voor logistiek en veiling van producten •+ Uitgebreide energie infrastructuur voor kassen (gas en elektriciteitsnetwerken, facilitatie WKK) •+ Zandgronden geschikt voor bloembollen

•+ Dominant marktaandeel wereldwijd in export groenten •+ Werelddominantie in bloemen en bloembollen •+ Wereldwijde clusterrol van Nederlandse tuinbouw sector

STERK •+ Goed georganiseerde keten •+ Sterke samenwerkingsverbanden

•+ Nederland is de wereldleider in agro kennis •+ WUR heeft vestigingen in Zuidvleugel


KENNIS POSITIE

Bron: Roland Berger


59

GREENPORTS - MARKT

II

DRAFT

Concurrenten zijn versnipperd over deelsegmenten en vooralsnog niet vergelijkbaar met Zuidvleugel Greenports

Nederland Wereldmonopolist bollenteelt. Dominant in sierteelt. Leidend in export groente Europa

Duitsland Hofimporteur vanNL. Productie minder, maar ten koste van NL. Veel subsidie voor duurzame kassen.

Spanje

Japan Sierteelt voor eigen gebruik

Felle concurrent groenteteelt qua grootte en afzetgebied

China Hofleverancier Japan ten koste van NL. Ambitie: grootste worden in sierteelt

USA Grootste producent sierbloemen/planten. Productie voor eigen gebruik. Krimpend door export.

Colombia Hofleverancier bloemen en planten USA

Kenia Bloemen grootste exportproduct. Veel Nederlandse telers


60

GREENPORTS - CONCURRENTIEPOSITIE

II

DRAFT

De Greenports vormen de meest competitieve regio in de wereld als gevolg van ongeëvenaarde clusterwerking

Boven gemiddeld

Concurrentiepositie Zuidvleugel in Tuinbouw [2008]

PRODUCTIVITEIT

• Zuidvleugel

• Spanje • USA

ZUIDVLEUGEL: + Perfecte voorbeeld clusterwerking + Zeer innovatief en high-tech - Afnemende bereikbaarheid - Ruimtegebrek binnen centrum cluster USA: + Goedkope grond en eigen afzetmarkt - Niet concurrerend buiten eigen land door transport kosten SPANJE + Aantrekkelijke productielocatie groente - Beperkte kennis en innovatie KENIA + Goedkope arbeidskrachten en grond + Nederlandse expertise - Hogere transportkosten

Beneden gemiddeld

• Kenia

Beneden gemiddeld Bron: Interviews, Desk research, RB analyse

OMVANG


61

GREENPORTS - TRENDS

II

DRAFT

De Greenports zijn goed gepositioneerd om in te spelen op de toenemende vraag naar duurzame en gezonde kwaliteitsproducten Impact beoordeling trends op de Greenport sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

TOELICHTING

Hoog

• Toenemende energieprijzen • Technologische

Middel

• Waterschaarste

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING Inzet op betere productietechnieken, veredeling en biotechnologie vergroot de productie per hectare tegen lagere kosten

• Grotere vraag naar duurzame kwaliteitsproducten

VRAAG NAAR DUURZAME KWALITEITSPRODUCTEN Consumenten(organisaties) eisen meer duurzaam geteelde producten en kopen meer (lifestyle)producten die bijdragen aan gezondheid

Beperkt

BELANG

ontwikkeling

TOENEMENDE ENERGIEPRIJZEN Stijgende energieprijzen vermindert concurrentievermogen tov. warmere landen dichtbij onze afzetmarkten – transportkosten benadelen gebieden op grotere afstand

> 10 jaar

< 10 jaar


Nu

WATERSCHAARSTE Watertekorten vereist een verplaatsing en professionalisering van tuinbouw wereldwijd


62

II

GREENPORTS - AMBITIES

DRAFT

De Greenports groeien bijna zo hard als de wereldmarkt, alhoewel benchmark regio's een iets hogere groei weten te behalen Inschatting potentieel BRP bijdrage aan Zuidvleugel in 2020 [EUR mld]

CAGR 2 %

CAGR 4 % 3,6

2,4

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse

Potentiële extra bijdrage van Greenports bij maximale ambitie ingeschat op ~ 1,2 mld EUR in 2020

3,1

0,5


Extra ambitie groei

0,7




63

II

GREENPORTS - AMBITIES

DRAFT

De Greenports moeten naast inzetten op productiviteitsverhoging en behoud van kritische massa meer richten op de handelsactiviteiten Strategie ontwikkelingen Greenports sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

3,6 mld EUR in 2020

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op producten procesinnovatie door sterkere automatisering, cleantech en inzet van onder meer automatisering biotech met als doel verhoging van de productiviteit en kwaliteit van producten Zet in op coproductie en alternatieve applicatie van rest- en bijproducten als groenafval en restwarmte 2 VERGROOT VOLUME Faciliteer uitbreiding van Greenports naar satellietregio's door in te zetten op goede verbindingen en zet in op behoud van een minimaal areaal voor clusterwerking

2

Volume

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op het op grote schaal aantrekken van fysieke en virtuele handelstromen door betere ICT systemen en koppeling met mainports Zet in op export van kennis in de glastuinbouw in (toenemende) saline (zilte tuinbouw) en aride gebieden 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

64

GREENPORTS - KNELPUNTEN

II

DRAFT

Voor Greenports zijn bereikbaarheid, areaal beperkingen, organisatievermogen en kosten van arbeid en verduurzaming belangrijke issues Beoordeling knelpunten Greenport sector BEOORDELING KNELPUNTEN

Hoog

TOELICHTING

Bereikbaarheid Hoge lonen

Verduurzaming

Belang

Areaal beperkingen Arbeidsmarkt Versnipperd organisatie vermogen

Laag >10 jaar

<10 jaar


Acuut

BEREIKBAARHEID De slechte bereikbaarheid belemmert handelsfunctie en opzetten en aansluiten van satellietvestigingen VERDUURZAMING De sector moet de energiekosten verlagen om concurrerend te blijven HOGE LONEN De sector moet in toenemende mate automatiseren en innoveren om kostencompetitief te blijven (ivm lonen) AREAAL BEPERKINGEN Provincie biedt beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor kassenteelt ARBEIDSTEKORT Beperkte animo van laag en hoog opgeleid personeel voor werken in de tuinbouwsector VERSNIPPERD ORGANISATIEVERMOGEN Door grote hoeveelheid kleine spelers zijn gezamenlijke innovaties moeilijk te organiseren 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

65

II

GREENPORTS - TRENDS

DRAFT

Door ruimtegebrek in de Zuidvleugel verplaatst de groei van de Greenports zich naar de satellietgebieden Ontwikkeling Glastuinbouw areaal volgens uitvoeringsafspraken overheid [ha] • Groei Zuid-Holland stagneert • Ontwikkeling rest van NL in volle gang

Ontwikkeling areaal Bollenteelt [ha] • Uitbereiding binnen Zuidvleugel ligt bijna volledig stil

10.031

21.461

21.297 20.111

Zuidvleugel

20.111

8.527

Rest van NL

5.852 5.243 4.598

4.148

4.428

4.518

2.924

2002

2007

2011*

2020*

2002

3.544

2007

3.564

2011*

3.564

2020*

*Groei areaal op grond van bestuurlijke uitvoeringsafspraken Source: verleden: Land- en Tuinbouwcijfers 2009, toekomst: Greenport(s) Nederland - Bestuurlijke Uitvoeringsafspraken 2007 - 2011 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

66

II

DRAFT

LIFE SCIENCES & HEALTH - MARKT

Life sciences en Health heeft betrekking op de 'rode' Life Sciences die impact heeft op de Health sector Definitie en impact life-sciences Life Sciences Definitie OECD • The branch of science and technology concerned with studying living organisms and their use in developing techniques and processes (biotechnology) for (new) products or production processes Bepalen omvang en impact life-sciences is lastig • Emerging sector zonder duidelijke definitie en niet als zodanig uit standaard statistieken te halen • Een belangrijk deel van de groei en ontwikkeling vindt plaats vanuit bestaande sectoren zonder duidelijke afbakening • De grenzen tussen verschillende onderdelen van life sciences vervagen – technologien en 'building blocks' kunnen vaak in verschillende toepassingen worden gebruikt

Sectoren waar Life-Sciences impact heeft

Voedselindustrie

Health

EUR 50 mrd

EUR 60 mrd

Groene Biotechnologie

Rode Biotechnologie

Life Sciences Sciences Life

Groene Biotechnologie

EUR 10 mrd Landbouw

Witte Biotechnologie

EUR 50 mrd Chemie1

1) Zonder petrochemie Bron: OECD; VNCI; CBS; EIM


67

II

DRAFT


Er zijn twee deelgebieden te onderscheiden binnen het deel van de Health waar Life Sciences een belangrijke rol (gaan) spelen Beschrijving en totale omvang deelgebieden Life Sciences en Health DRUGS

MEDICAL TECHNOLOGY: DIAGNOSIS EN DEVICES

Omschrijving Drugs Drugs betreft de ontwikkeling en productie van medicijnen en vaccins die ziektes voorkomen, verhelpen of verminderen

Omschrijving Diagnosis Diagnosis betreft de ontwikkeling en productie van middelen die ziektebeelden detecteren en waarmee behandelmethodes worden geselecteerd

Omvang (inschatting EZ)1 • Omzet: EUR 12 Miljard • FTE: 37.000 • Bedrijven: 430

Omvang (inschatting EZ)1 • Omzet: EUR 0,96 Miljard • FTE: 5.600 • Bedrijven: 115

Omschrijving Devices Devices betreffen producten voor medische ingrepen, voor de toediening van medicijnen en voor herstel of vervanging van organen of weefsels (o.a. tissue engineering)

Omvang (inschatting EZ)1 • Omzet: EUR 2,7 Miljard • FTE: 12.000 • Bedrijven: 390

1) Innovation Intelligence: Life Sciences & Health, Senternovem/Minsterie van Economische Zaken Bron: Senternovem, expert interviews, Ti-Pharma, BMM, CTMM


68

II

DRAFT


De wereldmarkt voor life sciences groeit met 7,9% per jaar tot meer dan USD 220 mrd in 2020 Ontwikkeling wereldmarkt 2010-2020 life sciences [USD MLD] Wereldmarkt – omvang en jaarlijkse groei

183

6,1% 121 90

2008

2013

Bron: Datamonitor, EIU, LSH Nederland

2020

Toelichting Life Sciences – drugs en medical technology > Sterke groei door innovatie die additionele voordelen brengen: – therapieën voor ziektes die nu nog niet te genezen zijn – 'personalized' geneesmiddelen en apparatuur – steeds meer focus op diagnose in vroeg stadium > Groei wordt verder versterkt door veranderende R&D modellen in farmaceutische en medische technologie industrie: – bestaande 'big pharma' R&D model waar hele pipeline in house is, is snel aan het veranderen – toenemende focus van bedrijven op core competencies binnen een stap in de pipeline (R&D, clinical testing etc) – hierdoor sterke groei van samenwerking en trend naar open innovatie netwerken waardoor groeipotentieel voor dedicated life-sciences toeneemt


69

II

DRAFT


De Life Sciences en Health is sterk geconcentreerd in Holland Rijnland en in mindere mate ook in Rotterdam en Delft Werkgelegenheid in Life Sciences en Health Zuidvleugel

Holland Rijnland

Haaglanden overig Den Haag Midden Holland

Delft

A

Oost- en Westland Rotterdam


Ondergemiddeld


Gemiddeld

Bovengemiddeld


70

II


DRAFT

Er zijn een groot aantal regionale, nationale en internationale verbindingen en netwerken op het gebied van Life Sciences en Health Overzicht samenwerkingsverbanden life sciences en health Regionale netwerken

Nationale netwerken

Internationale netwerken • Wetenschappelijke onderzoeksnetwerken van kennsinstelling en bedrijven1 • Netwerken van grote bedrijven en multinationals • Netwerken binnen internationale bedrijven

1) Zie PBL/RPB rapport 'Towards a European Research Area' voor een analyse van de ruimtelijke structuur van deze netwerken in Europa Bron: Roland Berger


71

II

DRAFT



ECONOMISCHE POSITIE

+ • Goed ontwikkelende

•+ Aanwezigheid verschillende 'leading' biotech firms als Crucell, Galapagos en Pharming

ondersteunende chemie en voedingsindustrie

•+ Zuidvleugel kent hoogste marktaandeel in Nederland

•- Afwezigheid grote farmaceutische industrie + • Groot aantal regionale en

nationale netwerken en samenwerkingsverbanden -• Risico op versnippering door

gebrek aan centrale organisatie voor Nederland ORGANISATIE VERMOGEN Bron: Roland Berger

STERK

•+ Aanwezigheid grote kennisinstellingen als Universiteit Leiden, Erasmus, TU Delft en TNO •+ Goede toegang tot andere kennisinstellingen in Nederland KENNIS POSITIE 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

72

II

LIFE SCIENCES & HEALTH - CONCURRENTIEPOSITIE

DRAFT

De Zuidvleugel is op het gebied van Life Sciences relatief klein ten op zichte van haar internationale peers Concurrentiepositie Zuidvleugel in life sciences [2008]

PRODUCTIVITEIT

Hoger

•Medicon Valley

•München •Singapore

Lager

•Zuidvleugel

Kleiner Bron: OECD, Bio-M, Vinnova, SEDR

OMVANG

Groter

MEDICON VALLEY + Een van de grootste clusters in Europa + Aanwezigheid van de gehele keten (incl. R&D van grote farmaceutische bedrijven) + Sterke positionering SINGAPORE + Locatie in belangrijkste groeiregio + Sterk gegroeid door FDI door hoge aantrekkingskracht + Grote investeringen in publiek onderzoek - Erg gedreven door overheid en subsidie – weinig endogene groei ZUIDVLEUGEL + Sterke kennisbasis + Sterke bottom-up groei - Internationaal gezien relatief klein - Afwezigheid grote farmaceutische industrie - Nederland heeft onduidelijk imago door veelvoud aan regionale acquisitie en branding initiatieven MÜNCHEN + Sterke kennisbasis + Aanwezigheid grote medical tech bedrijven - Geen focusgebied van internationale bedrijven


73

II

LIFE SCIENCES & HEALTH - CONCURRENTIEPOSITIE

DRAFT

Door Nederland als één Europese topregio te profileren wordt versnippering voorkomen en ontstaat één krachtig cluster Positie Nederlandse regio's in Europa Top 35 regio's in Europa: # LSH patenten [20022006]

De drie Randstedelijke provincies behoren gezamenlijk tot één van de topregio's in de Europa – individueel tot de subtop en middenmoot

Randstad

ZuidHolland

Utrecht NoordHolland

Bron: EPO, Eurostat, NGI, Ti-Pharma

Samenwerking om Nederland internationaal te profileren Versnippering in positionering dreigt > Nederland kent verschillende regionale life sciences clusters > Al deze regio's profileren zich internationaal op individueel niveau met als een doel een cluster op Europees of wereldniveau te worden Samenwerking tussen regio's is noodzakelijk > Op een internationaal schaal zijn de Nederlandse regio's echter te klein om te kunnen concurrenten met bijvoorbeeld Øresund of de Bay Area, > Gezamenlijk behoren de Nederlandse regio's wel tot de life sciences clusters van wereldniveau De Zuidvleugel kan hierbij het voortouw nemen > Profileer Nederland als één Life Sciences Cluster met verschillende lokale hotspots met een eigen specialisatie > De Zuidvleugel is als belangrijkste life sciences regio van Nederland bij uitstek geschikt om hierbij het voortouw te nemen 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

74

II

LIFE SCIENCES & HEALTH - TRENDS

DRAFT

De LSH sector speelt in op welvaartsgroei en vergrijzing door inzet van geavanceerde technieken op het gebied van biotechnologie Impact beoordeling trends op de Life Sciences & Health sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

VERGRIJZING Meer eisen aan gezondheid en lifestyle door een toenemende groep ouderen vergroot de vraag naar LSH producten

• Welvaartsgroei • Technologische ontwikkeling

Middel

• Globalisering

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING Steeds betere en snellere ontwikkelingsprocessen vergroten de mogelijkheden van biotechnologie R&D WELVAARTSGROEI Meer medicijnen worden ontwikkeld specifiek voor een doelgroep en veel groei in Aziatische markt

Beperkt

BELANG

Hoog

• Vergrijzing

TOELICHTING

GLOBALISERING Grote pharma bedrijven doen R&D wereldwijd en spelen in op regionale ontwikkelingen > 10 jaar

< 10 jaar


Nu


75

II

DRAFT

LIFE SCIENCES & HEALTH - AMBITIES

De LSH sector in de Zuivleugel groeit relatief hard door zijn jonge maturiteit – ambitie is om eigen groeitempo vast te houden Inschatting potentieel BRP bijdrage aan Zuidvleugel in 2020 [EUR mld]

CAGR 6 %

CAGR 8 % 0,8 0,6

0,2

0,3 0,3

Sector BRP in 2008



Extra ambitie groei

Potentiële extra bijdrage van Greenports bij maximale ambitie ingeschat op ~ 0,5 mld EUR in 2020



76

II

DRAFT

LIFE SCIENCES & HEALTH - AMBITIES

Door Nederland internationaal te promoten als thuishaven voor open innovatie netwerken kan LSH worden gestimuleerd Strategie ontwikkelingen Life sciences & Health sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Stimuleer ondernemerschap vanuit kennisinstellingen als Universiteit Leiden, Erasmus en TU Delft

Productiviteit

1

0,3 mld EUR in 2008

3

0,8 mld EUR in 2020

Zet in op innovatie en incubatie door PPS constructies met buitenlandse farmapartijen, universiteiten en life science bedrijven te versterken 2 VERGROOT VOLUME Vergroot zichtbaarheid en aantrekkingskracht voor internationale vestiging door promotie op landelijke ipv regionale schaal te organiseren en regionale specialisatie te stimuleren

2

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Promoot NL als ideale vestigingslocatie voor open innovatie R&D bedrijven


77

II

LIFE SCIENCES & HEALTH - KNELPUNTEN

DRAFT

Voor LSH zijn bereikbaarheid, versnipperde profilering en toetswetgeving belangrijke issues Beoordeling knelpunten LSH sector BEOORDELING KNELPUNTEN

Hoog

TOELICHTING

Versnipperde profilering Toetswetgeving

Belang

Kennistransfer Geen NL pharma Weinig laboranten

Bereikbaarheid

Laag >10 jaar

<10 jaar

Acuut

VERSNIPPERDE PROFILERING Cluster profilering op regio schaal leidt tot een versnipperd internationaal beeld/imago TOETSWETGEVING Dubbel toetsen vertraagt onderzoek (cruciaal) SLECHTE KENNISOVERDRACHT Kennis van universiteiten komt moeilijk terecht in het bedrijfsleven – Leiden doet het relatief beter dan andere steden in NL GEEN NL PHARMA INDUSTRIE Door ontbreken van een NL pharma industrie mist drugs deel sector natuurlijk ondersteuning BEREIKBAARHEID Slechte bereikbaarheid van de regio vermindert de aantrekkelijk van de vestigingsplaats WEINIG LABORANTEN Instroom laboranten neemt af – kwaliteit is wel goed



78

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

De wereldmarkt voor cleantech kan worden onderverdeeld in 6 segmenten en bedroeg in 2007 in totaal 1,400 mld EUR Verdeling over marktsegmenten & globale marktvolume voor cleantech, 2007 ENERGIE EFFICIËNTIE

DUURZAAM WATER MANAGEMENT

DUURZAME MOBILITEIT

540

360

200

ELEKTRICITEITS OPWEKKING

MATERIALEN EFFICIËNTIE

150

100

GLOBALE MARKTVOLUME 2007 [EUR mld]

AFVAL MANAGEMENT EN RECYCLING

35

Electr. industry

2,400

Automotive

2,000

Cleantech

1,400

Engineering

1,350

Pharmacie

Bron: Greentech 2.0

520


79

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

De wereldmarkt voor Zuidvleugel relevante cleantech sectoren groeit de komende jaren met gemiddeld 7 % per jaar Ontwikkeling wereldmarkt 2007-2020 [mld EUR] WERELDMARKT

TOELICHTING

1.756 +7% 35%

876 Energie opwekking

732 21%

23%

74%

71%

5%

6%

7%

2007

2010

2020

Energie efficientie Biobrandstoffen en bioplastics

Bron: Greentech 2.0, Roland Berger analyse

58%

ENERGIE OPWEKKING Sterke groei in duurzame energie opwekking door targets in EU en vergelijkbare doelen wereldwijd – focus op wind energie, biomassa en hydro ENERGIE EFFICIËNTIE Meest kosteneffectieve manier om CO2 te verminderen en hogere kapitaalsintensiteit leidt tot hogere groei dan GDP BIOBRANDSTOFFEN Sterke groei door bijmeng verplichtingen in EU, afhankelijk van succes van e-mobility en olieprijs en succesvolle inzet in vrachtwagens, schepen en vliegtuigen


80

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

Cleantech in de Zuidvleugel is met name sterk geconcentreerd in de regio Rotterdam, Drechtsteden en Delft Aantal cleantech bedrijven in Zuidvleugel

Holland Rijnland

Haaglanden Den Haag overig Midden Holland

Delft Greenport regio Rotterdam

Stadsregio Rotterdam Drechtsteden

Ondergemiddeld

Bron: Roland Berger CET database

Gemiddeld

Bovengemiddeld


81

II

BACKUP CLEANTECH - MARKT

DRAFT

Nationale en internationale partijen investeren in biobrandstofinstallaties in de regio Rotterdam Geplande capaciteit biobrandstofinstallaties in regio Rotterdam, 2011 [# m ton per jaar]

Bron: Milieudefensie, Roland Berger

250 kton biodiesel uit eetbare oliën, start in 2009



110 kton bioethanol graan/ aardappelen, start in 2010


450 kton bioethanol graan/ aardappelen, start in 2009


600 kton ETBE (ethyl tertbutyl ether), start in 2008


82

II

CLEANTECH - MARKT

DRAFT

Door de combinatie van kennis en bedrijvigheid in de regio is in de cleantech sector sprake van significante clusterwerking Clusterwerking Leidende kennisinstellingen

NIET UITPUTTEND Clusterwerking in cleantech Biomassa • R'dam haven, DSM, (petro)chemie bedrijven, Argos Oil, Abengoa, TU Delft en UL/ scheikunde

Bedrijvigheid in regio • Geavanceerde chemie sector met sterke specialisatie • Sterk ontwikkelde offshore olie en gas industrie • Grote warmtevraag in tuinbouw gebieden (westland, oostland, bollenstreek)

Bron: Roland Berger

Offshore wind • TU Delft, offshore industrie, Van Oord, Mammoet, IHC Merwede, R'dam haven, Deltares, Flow consortium Heating ventilation and air conditioning • Priva, Techneco, Itho, Forteck, TU Delft Aardwarmte project Proces intensificatie • DuPont, Lyondell, Exxon, Eastman, DSM, Shell, TU Delft en TNO 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

83

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

Gezien de uiteenlopende netwerken en samenwerkingsorganisatie is tevens sprake van een hoog organisatievermogen in cleantech Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren

Bioport

Bron: Roland Berger


84

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

Nederland heeft een sterke fundamentele kennispositie in cleantech gerelateerde kennisdomeinen

Publicatie productiviteit

Citatie impact score van Nederlandse universiteiten 2003-2006

Genormaliseerde citaite impact score (2003 – 2006)

1.5 Canada Denemarken Zwitserland

1.4

Fysica en materiaalkunde Chemie en chemische technologie

US

1.3

Elektrotechniek

Belgie Nederland Zweden VK Finland Noorwegen Duitsland Ierland Oostenrijk Australie Frankrijk

1.2 1.1 1.0

Japan Zuid Korea

0.8 0

1

2

3

# publicaties (2006) per EUR 1 m uitgegeven (2004)

1.53 1.41

Werktuigbouwkunde

Gemiddelde

0.9

1.66

1.34

Milieuwetenschappen

1.28

Instrumenten en instrumentarium

1.26

Landbouw- en voedingswetenschappen

1.24

Biologische wetenschappen

1.21

Algemene en productietechnologie

1.20

4 Wereldwijd gemiddelde 1.0

1) RUG 0,45, UU 1.21 and TUD 1.02 Bron:

NOWT


85

II

DRAFT

CLEANTECH - MARKT

De Zuidvleugel beschikt over een sterke concurrentiepositie in selectieve cleantech deelmarkten, in het bijzonder voor Biobased Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

•+ Goed en compleet uitgeruste haven •+ Directe toegang tot West-Europese achterland middels rivieren, wegen en spoorlijnen •+ Sterk ontwikkeld en vervlochten chemie cluster •- Ontbreken van machinebouw industrie zoals Duitsland

•+ Zuidvleugel gebaseerde bedrijven hebben groot aandeel in de offshore wind installatie markt •+ In HVAC zijn nationaal sterke posities in niche markten gebouwd •- Opbouw van grote biobrandstof capaciteit in vergelijking met andere EU landen, maar loopt vooralsnog achter

•- Versnipperd organisatie vermogen van sector •- Jonge clusterorganisaties in opstart fase zonder slagkracht •- Achterblijvende promotie en incentives door overheid


STERK

•+ Leidende positie in biobased chemie onderzoek met DSM, Shell en Unilever •+ TU Delft heeft een leidende positie

in kennisontwikkeling op gebied van wind en biomassa + • Goede toegang tot kennisinstellingen in Nederland, zoals ECN en WUR


86

CLEANTECH - CONCURRENTIEPOSITIE

II

DRAFT

In vergelijking tot concurrerende regio's zou Zuidvleugel zich internationaal moeten gaan meten met Denemarken Concurrentiepositie Zuidvleugel in Cleantech [2008]

PRODUCTIVITEIT

Hoger

• Denemarken

• Zuidvleugel

• Finland

• Sachsen-Anhalt

ZUIDVLEUGEL: + Sterk concurrentiepotentieel door haven en chemie sector + Goede kennisbasis - Industrie nog zeer klein en in eerste fase van opbouw (oa. biodiesel) SACHSEN-ANHALT + Sterke focus op grootschalige productie van zonnecellen en biobrandstof - R&D vind nog vaak in West-Duitsland plaats – R&D centra worden nu opgericht

Lager

DENEMARKEN + Sterke inzet op R&D, benutten clusterwerking en visie en leiderschap - Thuismarkt verzadigd

Kleiner Bron: Roland Berger analyse

OMVANG

Groter

FINLAND + Sterke ondersteuning vanuit ondersteunende bosbouw en papier sectoren voor biobrandstoffen - Beperkte fundamentele kennis van bioproces engineering


87

CLEANTECH - TRENDS

II

DRAFT

De CET sector speelt in op duurzaamheid, maar ook op grondstoffen schaarste en nieuwe technologische ontwikkelingen Impact beoordeling trends op de Cleantech sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

schaarste

• Technologische

• Duurzaamheid

ontwikkeling

DUURZAAMHEID Reductie van CO2 emissies en andere schadelijke emissies vereist een omschakeling van bestaande productieprocessen en introductie van nieuwe producten GRONDSTOFFEN SCHAARSTE Fossiele brandstoffen en andere grondstoffen dienen efficiënter benut te worden of vervangen door alternatieven

Middel

BELANG

Hoog

• Grondstoffen-

TOELICHTING

TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING Snelle ontwikkeling van biotechnologie en halfgeleiders leidt tot een uitbreiding van productmogelijkheden en snel stijgende leer curves

Beperkt

• Welvaart

> 10 jaar

< 10 jaar


Nu

WELVAART Door toenemende welvaart hecht de bevolking meer waarde aan duurzaamheid


88

II

DRAFT

CLEANTECH - AMBITIES


CAGR 7 %

CAGR 18 % 3,0

2,1

0,9 0,4

0,5

Sector BRP in 2008


Bron: RB analyse


Extra ambitie groei

Potentiële extra bijdrage van Cleantech bij maximale ambitie ingeschat op ~ 2,6 mld EUR in 2020



89

II

CLEANTECH - TRENDS

DRAFT

De cleantech sector is een startende industrie waarvoor start-up faciliteiten, constant beleid en eerste marktvraag voorop staan Strategie ontwikkelingen Cleantech sector Strategisch economische hefbomen


Productiviteit

1

0,4 mld EUR in 2008

3

2

Volume

3,0 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Zet in op een betrouwbaar duurzaamheidsbeleid met constante en stabiele regels en prikkels Vergroot de rol van de overheid als launching customer om eerste volumes te creëren 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op versterking van het organisatievermogen van de sector door bijv. de rol van het DCD te versterken Zet in op de ontwikkeling van bioraffinage als sleutelonderdeel van de Biobased Economy Zet in op productontwikkeling in samenwerking met andere sectoren bij voorkeur actief in de regio Zet in op ontwikkeling van pilots en commerciële demonstraties om ketenontwikkeling te kickstarten 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

90

CLEANTECH - KNELPUNTEN

II

DRAFT

Voor CET zijn overbrugging van de innovation gap, inconsistent overheidsbeleid en het gebrekkige organisatievermogen knelpunten Beoordeling knelpunten Cleantech sector BEOORDELING KNELPUNTEN

Hoog

TOELICHTING

Financiering innovation gap Inconsistent overheidsbeleid

Belang

Versnippering organisatie

Kennisoverdracht Infrastructuur

Bereikbaarheid Laag >10 jaar

<10 jaar


Acuut

FINANCIERING INNOVATION GAP Innovation gap door moeizame financiering en ontwikkeling van demo en pilot plants INCONSISTENT OVERHEIDSBELEID Vele veranderingen in overheidsbeleid (subsidies, eisen) belemmert groei van de sector VERSNIPPERING ORGANISATIE Door versnippering in clusterorganisatie profileert en organiseert sector zich slechter SLECHTE KENNISOVERDRACHT Kennis van universiteiten komt te beperkt terecht in het bedrijfsleven voor valorisatie INFRASTRUCTUUR Goede en dedicated infrastructuur voor biobased economy is nodig om groei te versnellen BEREIKBAARHEID Samenwerking verloopt moeizaam door slechte bereikbaarheid


91

II

DRAFT

ICT & TELECOM - MARKT

De wereldmarkt voor ICT en Telecom groeit met 4,4% per jaar – de markt voor software en services groeit het hardst Ontwikkeling wereldmarkt 2010-2020 ICT & Telecom WERELDMARKT – OMVANG EN GROEI

3.676 4,4% 938

2.715 2.195

722 1.372

599 911 681

915

1.081

1.366

2008

2013

2020

ICT -hardware

Software + servics

Bron: Datamonitor, EIU, LSH Nederland

TOELICHTING ICT - HARDWARE > Groei vooral gerelateerd aan GDP waardoor sterkste groei in Azië/BRIC landen zal plaatsvinden ICT – SOFTWARE EN SERVICES > Hoogste groeiverwachting > In Europa en Noord-Amerika de enige groeimarkt: – Potentiële voordelen zijn in veel sectoren (zoals transport en logistiek) nog lang niet benut – ICT behoefte zal groeien door nieuwe trends (bv. ontwikkeling van smart grids door duurzaamheidstrend) ICT – TELECOM > Groei in Azië/BRIC door toename GDP groei > Groei in Europa en Noord-Amerika vooral door groei van data en services per klant

Telecom


92

II

DRAFT


ICT en Telecom is vooral geconcentreerd in de stad Den Haag, overige Haaglanden en Rotterdam Werkgelegenheid in de ICT en Telecom in Zuidvleugel




Ondergemiddeld


Gemiddeld

Bovengemiddeld


93

II

DRAFT


De Zuidvleugel kent een redelijke concurrentiepositie op het gebied van ICT en Telecom Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

• Nederland kent internationaal gezien + een goed ontwikkeld breedband netwerk

•+ Aanwezigheid hoofdkantoren telecommunicatie • Aanwezigheid grote software bedrijven + als Exact en Progress

+• Internationaal internet knooppunt

•- Sterkste concentratie software is in Noord-Holland en Utrecht

+• Ondersteunende industrie voor content

REDELIJK +• ICT en Telecomsector is nationaal redelijk sterk georganiseerd binnen ICT regie


•- Nauwelijks een hardware industrie + • Aanwezigheid opleidingsinstituten met verschillende ICT-gerelateerde opleidingen en onderzoekscentra zoals TU Delft, TNO en Haagsche Hogeschool


94

II

DRAFT

ICT & TELECOM - CONCURRENTIEPOSITIE

De Zuidvleugel is op het gebied van ICT en Telecom relatief klein ten opzichte van de peers Concurrentiepositie Zuidvleugel in ICT & Telecom [2008]

PRODUCTIVITEIT

Hoger

• Helsinki • Tokyo

• Silicon Valley

TOKYO + Een van de grootste clusters in Azie en zeer innovatief + Aanwezigheid van de gehele keten (hardware, software en Telecom) - Kennis wordt niet voldoende internationaal benut HELSINKI + Sterke ondersteuning vanuit overheid - Perifere ligging tov. afzetmarkten (dienstensectoren) wereldwijd

• Zuidvleugel

Lager

SILICON VALLEY + Goede clusterwerking met hardware software + Hoge innovatie en goede ondersteuning universiteiten - Personeeltekorten leiden tot hoge kosten

Kleiner Bron: OECD, Bio-M, Vinnova, SEDR

OMVANG

Groter

ZUIDVLEUGEL + Dichtbijheid bij specifieke klant + Nationaal verzorgend in Telecom - Beperkte innovatiekracht in ICT - Relatief lage toegevoegde waarde 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

95

ICT & TELECOM – TRENDS

II

DRAFT

De ICT en Telecom sector speelt in op globalisering, opkomst tertiaire sector en technologische ontwikkeling Impact beoordeling trends op de ICT & Telecom sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

• Globalisatie • Technologische ontwikkeling

• Offshoring

Middel

• Commoditisation

GLOBALISERING Toenemende vraag naar wereldwijde communicatie en integratie van processen en systemen TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING Technologische ontwikkelingen (o.a. Mobile, Broadband, RFID, Augmented Reality, Location aware services, cloud computing, etc.) vergroten de toepassingsmogelijkheden van ICT in vrijwel alle sectoren, waaronder ook logistiek, pharma, duurzame energie, …) WELVAARTSGROEI Wereldwijde welvaartsgroei leidt tot meer communicatie COMMODITISATION Telecom en delen van ICT producten worden steeds meer commodities met lage marges (bijv. VOIP,)

Beperkt

BELANG

Hoog

• Welvaartsgroei

TOELICHTING

> 10 jaar

< 10 jaar


Nu

OFFSHORING Ontwikkeling van systemen en dienstverlening worden naar het verre oosten verplaatst, veelal vanuit kosten oogpunt


96

II

DRAFT

ICT & TELECOM - AMBITIE


CAGR 4 %

CAGR 5 % 4,0

3,9

0,2


Extra ambitie groei

1,5 2,4

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse


Potentiële extra bijdrage van ICT en Telecom bij maximale ambitie ingeschat op ~ 1,7 mld EUR in 2020



97

II

DRAFT

ICT & TELECOM - AMBITIE

De ICT sector kan vooral inspelen op de opgaven van productiviteits verhoging in de andere Zuidvleugel sectoren Strategie ontwikkelingen ICT & Telecom sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT -

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

4,0 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op productontwikkeling in samenwerking met andere sectoren bij voorkeur actief in de regio door actief "makelen en schakelen"

2


98

ICT & TELECOM - KNELPUNTEN

II

DRAFT

De knelpunten voor ICT en Telecom bestaan uit het leefklimaat en arbeidsmarkt Beoordeling knelpunten ICT & Telecom sector BEOORDELING KNELPUNTEN

TOELICHTING

Hoog Leefklimaat

KENNISOVERDRACHT Samenwerking met universiteiten loopt moeizaam door lange tijdsduur van project opstarten

Belang

Arbeidsmarkt Kennisoverdracht

ARBEIDSMARKT Tekorten op de arbeidsmarkt belemmeren groei van sector

Bereikbaarheid

BEREIKBAARHEID Lange reistijden belemmeren één-op-één klantcontact en beperken aantrekkingskracht op potentiële werknemers

Laag >10 jaar

LEEFKLIMAAT In de regio is het lastig om personeel aan te trekken door te dure/kleine huizen

<10 jaar

Acuut



99

II

DRAFT

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - MARKT

De "markt" voor vrede, internationaal recht en veiligheid groeit de komende jaren met ongeveer 3,4% per jaar Ontwikkeling wereldmarkt 2008-2020 [FTE '000] WERELDMARKT

TOELICHTING

3,4%

3,4%

189

127

97

2000

2008

De groei is gebaseerd op historische groei. De groei bestaat uit twee delen. > Groei van bestaande organisaties – deze groei is geleidelijk > Opzetten van nieuwe organisaties met nieuwe taken op internationaal gebied – deze groei vindt schoksgewijs plaats

2020

Source: CAGR 2008-2013 op baisis van Datamonitor 2009. aanname: voortzetting van CAGR tot '20 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

100

II

DRAFT


In de Zuidvleugel bevindt de internationale vrede, veiligheid en recht sector vrijwel uitsluitend in Den Haag Werkgelegenheid in internationaal recht, vrede en veiligheid in Zuidvleugel




Ondergemiddeld


Gemiddeld

Bovengemiddeld


101

II

DRAFT


Europese instellingen leveren vooralsnog de hoogste bijdrage aan het BRP in de sector IRVV Economische bijdrage sector IRVV FTE in 20081)

BRP bijdrage in 2008 [EUR m] 1,300

2,600

6,300

200

10,400

Bedrijven, platforms en kennisinstellingen VN/intergouvernementeel

Europees

NGO’s Vrede, recht en veiligheid

130

200

560

20

910

1) gebaseerd op inschatting BRP en gemiddelde bijdrage aan BRP per werknemer 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

102

II


DRAFT

In de internationale vrede, veiligheid en recht sector heeft de overheid een aantal samenwerkingsverbanden gevormd Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren

• Consortium van academische instellingen op het gebied van internationaal recht en ontwikkeling

Institute for global justice

Bron: Roland Berger

• In het Institute for Global Justice werken internationale, prominente kennisinstituten samen op het gebied van academisch onderzoek, consultancy, beleidsadvisering, trainingen, opleidingen, seminars, symposia en internationale congressen


103

II

DRAFT



ECONOMISCHE POSITIE

•+ Track record van democratie en internationaal recht •+ Meer dan 100 internationale organisaties •- Minder aantrekkelijk leefklimaat dan in concurrerende steden als Geneve, Wenen, New York

•+ Cluster functie voor de wereld op het gebied van internationaal recht •+ Hoge toegevoegde waarde •+ Dominante positie in Nederland •- Gemiddelde positie tov andere "international cities"

STERK •+ Samenwerkingsverbanden tussen internationale organisaties zijn in ontwikkeling •+ Sterke ondersteuning vanuit gemeentelijke en nationale overheid +• Overkoepelend Institute for Global Justice

+ • Specifieke kennisopbouw in Leiden


KENNIS POSITIE

Bron: Roland Berger

en Den Haag op gebied van internationaal recht


104

II

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - CONCURRENTIE

DRAFT

In vergelijking tot concurrerende regio's kan Zuidvleugel zich aan Wenen meten – Geneve en Brussel zijn een stuk groter

• Zuidvleugel • Wenen

• Geneve

• Brussel

ZUIDVLEUGEL + Specifieke niche in internationaal recht aantrekkelijk voor vestiging nieuwe organisaties - Minder aantrekkelijk leefklimaat BRUSSEL + Omvang van bestaande EU infrastructuur voor vliegwiel effect - Beperkte acceptatie van expat community door de Brusselaars

PRODUCTIVITEIT

Boven gemiddeld

Concurrentiepositie Zuidvleugel voor Vrede, Recht & Veiligheid [2008]

Beneden gemiddeld

GENEVE + Goed woon en leefklimaat + Internationaal imago + MBA opleiding voor IGO WENEN + Goed leefklimaat

Beneden gemiddeld

OMVANG


105

II

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - TRENDS

DRAFT

De sector vrede, recht en veiligheid sluit nauw aan op juridische aspecten van globalisering en ICT Impact beoordeling trends op de Vrede, Recht & Veiligheid sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

TOELICHTING

• Veiligheid

• Technologische

• Globalisering

Middel

ontwikkeling

GLOBALISERING Meer afstemming tussen landen noodzakelijk door toenemen handel, grensoverschrijdende thema's (klimaat), conflictresolutie en financiële integratie VEILIGHEID Dreiging van terrorisme en door niet-staten geïnitieerd geweld neemt toe TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING Belang van intellectueel eigendom neemt wereldwijd toe

Beperkt

BELANG

Hoog

• ICT

> 10 jaar

< 10 jaar


Nu

ICT Ontwikkelingen in ICT vergroten de mogelijkheden om de veiligheid te waarborgen (scanners, data analyses, etc.) maar creëert ook rechtsvraagstukken op bijv. privacy gebied


106

II

DRAFT

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - AMBITIES


CAGR 4 %

CAGR 4 % 1,5

1,5

0,0

0,6 0,9

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse



Extra ambitie groei




107

II

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - AMBITIES

DRAFT

Door in te spelen op de opkomst van nieuwe internationale juridische vraagstukken kan de VRV sector worden gestimuleerd Strategie ontwikkelingen Vrede, Recht & Veiligheid sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

3

1,5 mld EUR in 2020

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op clustering van de veiligheidsector door ICT en biomedische applicaties op het gebied van veiligheid in geselecteerde sectoren te stimuleren Vergroot de samenwerking tussen kennisinstellingen en juridische instellingen voor kennisopbouw en diffusie 2 VERGROOT VOLUME Initieer oprichting van internationale organisaties op het gebied van IP recht, en internationale klimaatproblematiek vraagstukken

0,9 mld EUR in 2008

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT 2


108

VREDE, RECHT & VEILIGHEID - KNELPUNTEN

II

DRAFT

Huisvesting en het leefklimaat belemmeren de groei van het vrede internationaal recht en veiligheid cluster Beoordeling knelpunten Vrede, Recht & Veiligheid sector BEOORDELING KNELPUNTEN

TOELICHTING LEEFKLIMAAT Het leefklimaat in de regio is beperkt aantrekkelijk voor expats

Hoog Leefklimaat Huisvesting

Belang

Launching customer

HUISVESTING Beperkte beschikbaarheid van (tijdelijke) huisvesting voor groepen met verschillend budget (zowel studenten als high wealth)

Imago

Laag >10 jaar

<10 jaar

IMAGO Het imago van internationale stad van vrede wordt lokaal, nationaal en internationaal beperkt uitgedragen

Acuut

LAUNCHING CUSTOMER ROL De rol van de nat. overheid als launching customer neemt af en regionale overheden nemen deze niet over



109

II

DRAFT

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – MARKT

De wereldmarkt voor Pensioenen en Verzekeringen groeit de komende jaren met ongeveer 3,3% per jaar Ontwikkeling wereldmarkt Pensioenen & Verzekeringen 2008-2020 [mld EUR] Wereldmarkt

Toelichting

3,3%

4.227

0,5% 2.760

2.868

2.711

1.657

Pensioenen & Levensverzekeringen

1.759

Overige Verzekeringen

1.001

1.211

2000

2008

Source: CAGR 2008-2013 op baisis van Datamonitor 2009.

1.516

PENSIOENEN EN LEVENSVERZEKERINGEN Groei zal snel oppakken na financiële crisis. Vooral in Azië wordt stevige groei verwacht. De CAGR wereldmarkt tussen 2008 en 2020 wordt geschat op ongeveer 4,2%. OVERIGE VERZEKERINGEN Groei gebaseerd op de groei uit het verleden (bij stabiele dollar) en basis drivers als huizenprijzen, GDP groei en inflatieverwachtingen. De CAGR hiervan wordt voor 2008-2020 geschat op 1,9%.

2020


110

II


DRAFT

In de Zuidvleugel bevindt de financiële dienstverlening zich vooral in de regio's Rotterdam en Den Haag Werkgelegenheid in de verzekeringen in Zuidvleugel

Holland Rijnland

Den Haag

Haaglanden overig Midden Holland



Ondergemiddeld


Gemiddeld

Bovengemiddeld


111

II


DRAFT

Op het gebied van verzekeringen en pensioenen zijn er een beperkt aantal landelijke samenwerkingsverbanden Leidende samenwerkingsverbanden waarin Zuidvleugel spelers participeren

Wetenschappelijk onderzoeksinstituut op gebied van pensioenen – samenwerking met en co-financiering door grote pensioenenfondsen, beleggers en verzekeraards

PPS tussen de sector, overheid en toezichthouders met als belangrijkste doel de ontwikkeling van een sterke financiële sector. Vier speerpunten waaronder pensioenen



112

II


DRAFT

De Zuidvleugel beschikt over een redelijke concurrentiepositie in financiële dienstverlening: pensioenen en verzekeringen Stuwers van concurrentiepositie STRUCTURELE KENMERKEN

ECONOMISCHE POSITIE

•+ Fiscaal aantrekkelijke vestigingsmarkt door verdragen en kwaliteit belastingdienst •+ Sterk pensioensysteem in vergelijking met andere landen •- Beperkte ondersteuning vanuit asset managers zoals Luxemburg, London, Zwitserland

•+ Vestigingplaats van wereldwijd vooraanstaande verzekeraars als AEGON en ING •+ Sterke thuismarkt positie •- Beperkt internationale aantrekkingskracht op personeel •- Geen clustering van gerelateerde activiteiten zoals in Zuidas

•- Geen organisaties specifiek gericht op de Zuidvleugel


REDELIJK

•+ Kennis van verzekeringen en asset management op Erasmus Universiteit •+ Toegang tot kennis van andere Nederlandse economie faculteiten


113

II

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – CONCURRENTIE

DRAFT

In vergelijking tot concurrerende regio's kan Zuidvleugel zich lokaal aan Amsterdam meten - Londen en München zijn een stuk groter

Boven gemiddeld

Concurrentiepositie Zuidvleugel voor Pensioenen & Verzekeringen [2008]

PRODUCTIVITEIT

• Munchen • Londen

ZUIDVLEUGEL + Sterke internationale spelers + Hoge dichtheid goede universiteiten in regio - Beperkte benutting imago MUNCHEN + Omvangrijke thuismarkt + Hoge score internationaal vestigingsklimaat + Hoofdkantoren Allianz en Munich Re

• Amsterdam • Zuidvleugel

LUXEMBURG + Aantrekkelijk belastingklimaat + Clustering: 1 verzekeraar op elke 5000 inwoners

Beneden gemiddeld

LONDEN + Financieel topcluster van Europa + Topuniversiteiten - Verharding van lokale wetgeving

Beneden gemiddeld

OMVANG

Boven gemiddeld

AMSTERDAM + Financieel cluster van Nederland + Internationale uitstraling en imago + Hoge dichtheid goede universiteiten in regio - Klein t.o.v. internationale concurrentie


114

II

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – TRENDS

DRAFT

Strenger toezicht, welvaartsgroei en vergrijzing zullen de pensioenen en verzekeringen sectorontwikkelingen sterk beïnvloeden Impact beoordeling trends op de Pensioenen & Verzekeringen sector BEOORDELING IMPACT TRENDS

• Welvaartsgroei

• Individualisering

• Consolidatie

• Toezicht

Middel Beperkt

BELANG

Hoog

• Vergrijzing

TOELICHTING

> 10 jaar

< 10 jaar


Nu

TOEZICHT Eisen aan instellingen neemt toe door recente incidenten (Basel II & III, nationale overheden, EU) WELVAARTSGROEI Vraag naar pensioenen en verzekeringen groeit disproportioneel door wereldwijde welvaartsgroei VERGRIJZING Door vergrijzing neemt risicoprofiel toe door grotere afhankelijkheid van assets ipv. premies CONSOLIDATIE Grote schaalvoordelen bij gezamenlijke uitvoering administratie en asset management leiden tot consolidatie en uitbesteding taken INDIVIDUALISERING Verschuiving van afnemers van pensioen producten van collectief naar individu leidt tot nieuwe producten en risico karakteristieken


115

II

DRAFT

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – AMBITIES


CAGR 4 %

CAGR 4 % 4,5 4,0

0,5


Extra ambitie groei

1,6 2,4

Sector BRP in 2008

Bron: RB analyse





116

II

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – AMBITIES

DRAFT

In Pensioenen & Verzekeringen is het vooral zaak de huidige massa te behouden door onder meer verbetering van het vestigingsklimaat Strategie ontwikkelingen Pensioenen & Verzekeringen sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op betere kennisdiffusie en –absorptie van financiële kennis aanwezig op de Erasmus universiteit

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

4,5 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Zet in op verbetering van het vestigingsklimaat voor bedrijven in de zakelijke dienstverlening Zet in op het behoud van sterke marktpartijen in de Zuidvleugel om kritieke clustermassa te behouden 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Onderzoek kansen voor het exporteren van specifieke kennis op gebied van private pensioenstelsels

2

Sluit aan bij Holland Financial center en Netspar om betere en afgestemde promotie en kennisuitwisseling te realiseren


117

II

PENSIOENEN & VERZEKERINGEN – KNELPUNTEN

DRAFT

Fiscale regelgeving en regelgeving op het gebied van toezicht belemmeren de ontwikkeling van de sector Beoordeling knelpunten pensioen en verzekeringen sector BEOORDELING KNELPUNTEN

TOELICHTING

Hoog Regelgeving

Belang

Fiscale regelgeving

Leefklimaat Bereikbaarheid

Laag <10 jaar

FISCALE REGELGEVING Door fiscale regelgeving relatief minder aantrekkelijk vestigingsklimaat voor asset managers IMAGO Zuidvleugel imago geeft beperkte aantrekkingskracht voor vestiging bedrijven en werknemers

Imago

>10 jaar

REGELGEVING Toenemende en wijzigende regelgeving op het gebied van toezicht belemmert het sector concurrentievermogen

Acuut

LEEFKLIMAAT De sector concurreert op wereldwijde arbeidsmarkt met aantrekkelijker gebieden als London, Amsterdam, Zurich, Parijs en New York BEREIKBAARHEID Lastige bereikbaarheid vermindert aantrekkelijkheid vestigingsklimaat



118

III.

ONDERBOUWING VAN HINDERNISSEN


119

HINDERNISSEN

III

DRAFT

De feitelijke hindernissen lijken vrij goed overeen te komen met de gepercipieerde hindernissen Prioritering opgaven in de basiseconomie

Hoog

Beleid en regels Bereikbaarheid

Aansluiting opleidingen

Publieke betrokkenheid Regionale Samenwerking

Toegang tot innovatiepotentieel Profilering en imago Ruimtelijke ordening

Kwaliteit van de leefomgeving Weinig hoger opgeleiden

Beperkt

GEPERCIPIEERD ISSUE

BEOORDELING NOODZAAK MAATREGELEN

Beperkt

Hoog

VERKLARING MISMATCHES OVERPERCEPTIE > Strategische noodzaak en positieve effecten van beleid en regels en bereikbaarheid zijn vaak onderschat, zodat met name de belemmerende werking benadrukt wordt ONDERPERCEPTIE > Tekort aan hoger opgeleiden en kwaliteit van leefomgeving levert geen direct probleem in de bedrijfsvoering > Versterking van Zuidvleugel profiel levert wel voor de sector en economie als geheel een positieve economische bijdrage maar niet direct voor individuele bedrijven

FEITELIJK ISSUE 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

120

III

HINDERNISSEN – AANSLUITING OPLEIDINGEN

DRAFT

De arbeidskrapte in Zuid Holland is hoger dan het NL gemiddelde maar nog niet zo hoog als in Utrecht en Noord Holland Arbeidsmarkt Werkloosheid [% beroepsbevolking] 7

7

6 5 4

Nederland

6

Noord Holland Zuid Holland

5

Utrecht

4

3

Noord-Holland (Prv) Zuid-Holland (Prv) Nederland

2

1

Bron::

Utrecht (Prv)

3

2

0 2005

Open vacatures [% beroepsbevolking]

1 2006

CBS Statline

2007

2008

2009

0 2000

2002

2004

2006

2008


121


III

DRAFT

Ondanks de relatief hoge werkloosheid onder laagopgeleiden staan veel vacatures in die opleidingscategorie open

Werkloosheid per opleidingniveau ['000] Vacatures per opleidingsniveau ['000] laag

midden

hoog

Utrecht

29%

29%

41%

Noord-Holland

33%

Zuid-Holland

42%

Nederland

38%

40%

38%

40%

PO VO lagere trap VO hogere trap HO 1e trap HO 2e/3e trap

27%

17

5% 13%

45

5% 19%

CBS Statline

35%

39%

32%

8% 25

6% 44

20% 65

5%

22%

41%

25%

7% 54

23% 297

5%

21%

41%

27%

5% 230

100% Bron::

39%

100% 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

122

III


DRAFT

Op de arbeidsmarkt zijn kraptes in tuinbouw, waterbouw en technische beroepen groter in de Zuidvleugel dan in NL Krapte op de arbeidsmarkt februari 2009 Beroep

Krapteindicator

0

1

2

Aantal vactures

3 86 91 121 144 54 102 151

middelbare docenten transportvakken middelbare (technisch-) agrarische beroepen middelbare wegen waterbouwkundige beroepen middelbare technisch-, wiskundig- commerciële, admin. beroepen middelbare algemene transportberoepen middelbare economisch-adminstratieve transportberoepen lagere wegen waterbouwkundige beroepen middelbare werktuigbouwkundige beroepen ed middelbare metaalkundige beroepen middelbare bedrijfskundige beroepen lagere elektrotechnische beroepen middelbare elektrotechnische beroepen (excl automatisering ed) lagere technische beroepen neg lagere niet-specialistische beroepen middelbare bouwkundige beroepen Nederland Bron::

UWV werkbedrijf

345 212 154 57 175 48 10 326 Zuidvleugel

RijnGouwe

Haaglanden

Rijnmond


123

III


DRAFT

De schooluitval in Nederland is gemiddeld, maar voor MBO scholen in de Zuidvleugel hoger dan in de rest van het land Schooluitval Schooluitval alle typen in EU '08 [%] Polen Tsjechie Luxemburg Oostenrijk Zwitserland Finland Denemarken Zweden Nederland Belgie Duitsland Ierland Frankrijk EU-27 VK Italie

Schooluitval MBO in Nederland '08/'09 [%]

5 5

Eindhoven eo

8

8 9 9

Landelijk 10 11 11 11 11 11 11 12 14 16 19

8

Dordrecht eo

10

Gouda eo

10

Utrecht

10

Haaglanden

11

Amsterdam

11

Rijnmond

11


124

III


DRAFT

De beroepsbegeleidende leerweg zorgt voor een betere aansluiting tussen opleiding en arbeidsmarkt Verschillen tussen Beroepsopleidende en Beroepsbegeleidende leerweg Werkloosheid 2008 [%]

Schoolverlater vindt aansluiting voldoende of goed [%] 16

MBO 1 1

6

79 8

MBO 2 1

9

75

8

82 5

MBO 3 1

10

78

9

86 3

MBO 4

83

Bruto uurloon [EUR]

1

Beroepsopleidende leerweg (alleen school)

12

76

10

80

13

Beroepsbegeleidende leerweg (werken en leren) 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

125

III

HINDERNISSEN – BEREIKBAARHEID

DRAFT

Het wegennet in de Randstad is in vergelijking met 'concurrerende' regio's relatief druk gebruikt

Voertuigverliesuren per kilometer 2009

Aantal voertuigen per km snelweg

Randstad

Vlaamse Ruit

North West England

Rhein-Ruhr

Bron:

17,400

16,300

13,700

12,500

KIM Mobiliteitsbalans 2008, Ministerie van Verkeer en Waterstaat


126

HINDERNISSEN – IMAGO

III

DRAFT

Vooral de Nederlandse chemische sector kampt met een sterk imagoprobleem vergeleken met andere sectoren Imago onderzoek chemie Imago van industrieën in NL in 2008

Imago van de chemische industrie in EU 2006 Meer positief Neutral Meer negatief

Aantal mensen meer positief dan negatief [%] Voeding

60

Spanje

59

Belgie

56

56

Elektriciteit

39

Automobiel

29

Farmacie

14 -17

Bron:

100

3

38 43

1

100 100

52

EU

49

6

45

100

UK

47

11

42

100

Polen

50

3

9

43

39

47 57

0

100

100 100

-21

Frankrijk Chemie

33

Italie

Nederland Nuclear

7

64

Telecom

Olie

Duitsland

-22

CEFIC, VNCI

Zweden

32 24

2 4

66 72

100 100


127

III

HINDERNISSEN – IMAGO

DRAFT

Ook het publieke imago van logistiek en de greenports sluit niet aan op de realiteit in de sector Verschil in huidig imago en realiteit

GREENPORTS

LOGISTIEK

HUIDIG IMAGO

REALITEIT

• Oorzaak van files en onveiligheid op de weg

• Belangrijk deel in de economie en welzijn

• Lange werktijden

• Hoogwaardige dienstverlening

• Lage verdiensten

• Hoogwaardige en innovatieve sector

• In logistiek moet je slim organiseren

• Zwaar sjouwwerk

• Zwaar werk

• Hoogtechnologische sector

• Slechte arbeidsomstandigheden

• Schoon

• Lange werktijden

• Innovatief

• Sterk ruimtebepalend

• Milieuvriendelijk

Bron: TLN, EVO, Productschap Tuinbouw, Commissie Van Laarhoven, krantenartikelen

• Ruimtelijk goed ingepast industrie


128

III

HINDERNISSEN – BELEID EN REGELS

DRAFT

Nederlands scoort internationaal gezien redelijk op weten regelgeving – de bouwprocedures vormen het grootste verbeterpunt Positie Nederland ten op zichte van 27 OECD1 landen op wet- regelgevinggebied [2010] Positie NL Internationale handel

Toelichting 27

6

Faillisementsregelingen

9

27

Eigendomsregistratie

10

27

Belastingoverdracht

10

27

Kredietverstrekking

27

17

Opstarten bedrijf

18

27

Arbeidsmarkt

19

27

Contract naleving

19

27

Investeerders bescherming Bouwprocedures

27

21 26

27

• De IMD brengt elk jaar met de Wereldbank het rapport Ease of Doing Business uit • Hierin worden landen met elkaar vergeleken op o.a. de weten regelgeving voor bedrijven • Een hoge ranking op een indicator geeft aan dat de weten regelgeving op dat gebied op een efficiënte wijze is ingericht en bedrijven zo min mogelijk belemmert • Door Nederland te vergelijken met andere OECD landen wordt een reële inschatting worden gemaakt van de regeldruk in Nederland

1) Exclusief Polen, Mexico, Turkije en Chili vanwege gebrek aan data Bron: IMD, Wereldbank


129

III

HINDERNISSEN – SAMENWERKING

DRAFT

Hoewel de samenwerking in de sectoren van de Zuidvleugel voldoende is, is er nog potentieel voor verbetering (1/2) Kwaliteit samenwerking van sectoren

Greenports

Chemie

• • •

Voldoende samenwerking tussen telers Samenwerking tussen telers en WUR Beperkte samenwerking in triple helix tussen toeleveranciers en afnemers, universiteiten en overheden

•

Beperkte geïnstitutionaliseerde samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen Beperkte samenwerking tussen chemiebedrijven en lokale overheden

•

•

Maritiem

•

•

Logistiek en Transport Bron: Roland Berger analyse

•

Beperkte geïnstitutionaliseerde samenwerking in de offshore olie en gas industrie Matig tot voldoende samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven in natte waterbouw Opstartende samenwerkingsprogramma's tussen bedrijven en kennisinstellingen Vooralsnog beperkte samenwerking tussen bedrijven en in bedrijfsprocessen 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

130

III

HINDERNISSEN – SAMENWERKING

DRAFT

Hoewel de samenwerking in de sectoren van de Zuidvleugel voldoende is, is er nog potentieel voor verbetering (2/2) Kwaliteit samenwerking van sectoren •

LSH

•

Cleantech

Voldoende samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen door veel initiatieven Beperkte samenhang in samenwerking door verscheidenheid aan regionale initiatieven

• •

Versnippering in organisatie van CET bedrijven Beperkte aanwezigheid van bedrijven in organisatieverbanden

•

Beperkte organisatiegraad van ICT en Telecom bedrijven

• •

IGJ in oprichting Samenwerking tussen kennisinstellingen tussen kennispartners, deelname juridische instellingen neemt toe

•

Beperkte samenwerking tussen banken en verzekeraars in de sector Opstartende samenwerking in triple helix gericht op banken

ICT en telecom Internationale recht, vrede en veiligheid Verzekeringen en pensioenen Bron: Roland Berger analyse

Institute for global justice

•


131

III

HINDERNISSEN – INNOVATIEPOTENTIEEL

DRAFT

Dankzij de hoge onderzoeksproductiviteit en kwaliteit van onderzoek kent Nederland een groot innovatiepotentieel Positie Nederland op gebied van publieke R&D Publieke R&D uitgaven [% BBP, 2008] FIN ZWE DNK CAN AUS KOR NOO DUI OOS FRA JPN ZWI NLD VS VK BEL IER CHI

0,94 0,94 0,88 0,82 0,80 0,78 0,77 0,77 0,75 0,74 0,70 0,69 0,68 0,64 0,61 0,56 0,44 0,41

Bron: NOWT, Eurostat

Productiviteit [publicaties per EUR M, 2008] BEL IER KOR VK DNK NLD ZWE AUS FIN OOS NOO CAN CHI FRA DUI VS JPN

8,3 8,2 7,5 7,5 7,3 7,0 6,5 6,4 5,9 5,4 5,3 5,2 4,5 4,5 4,4 4,1 2,8

Output [aandeel in totale publicaties, 2008] VS CHI VK DUI JPN FRA CAN AUS KOR NLD ZWI ZWE BEL OOS DNK FIN NOO IER

Kwaliteit [genormeerde citatie impact]

33,0 ZWI 10,7 DNK 9,1 VS 8,4 NLD 7,6 BEL 6,2 VK 5,1 IER 3,6 ZWE 3,4 CAN 2,8 NOO FIN 2,0 OOS 1,8 1,6 DUI AUS 1,1 FRA 1,0 0,9 JPN 0,8 KOR 0,6 CHI

1,46 1,35 1,34 1,33 1,27 1,26 1,25 1,24 1,23 1,22 1,19 1,18 1,17 1,13 1,10 0,86 0,86 0,79


132

III

HINDERNISSEN – INNOVATIEPOTENTIEEL

DRAFT

De valorisatie van innovatiepotentieel kan beter – vooral het MKB maakt beperkt gebruik van kennisinstellingen Percentage innoverende bedrijven dat met kennisinstellingen samenwerkt [%, 2006] Samenwerking per grootteklasse1 in Nederland [%]

Vergelijking met Europese landen [%]

Finland

36%

Oostenrijk

16%

Zweden

16%

Belgie

11%

Noorwegen

11%

Denemarken

50-249 medewerkers

16%

10%

Engeland

9%

Portugal

8%

Spanje

8%

14%

Nederland

Ierland

10 - 49 medewerkers

>250 medewerkers

34%

7% 5%

1) Hierbij zijn gegevens alleen beschikbaar voor deze internationaal gedefinieerde grootteklassen Bron: Eurostat, CIS


133

III

HINDERNISSEN – ZUIDVLEUGEL PROFIEL

DRAFT

Steden en sectoren in de Zuidvleugel hebben vaak een eigen imago – vergeleken met andere regio's is er geen eenduidige positionering Positionering en imago Nederlandse regio's Zuidvleugel – diversiteit aan sterktes

International City of Peace and Justice

Nederland: regio's met duidelijke positionering

Eén dominante stad in de regio met sterk imago

Keuze voor focus

Duidelijke economische specialisatie

• De verschillende sectoren zijn sterk aan bepaalde steden verbonden en hebben een eigen profiel en uitstraling (zowel steden als sectoren) • Dit maakt dat er weinig aanknopingspunten zijn voor gezamenlijke (internationale) positionering • Op dit onderdeel wordt dan ook weinig samengewerkt (zoals blijkt uit bestaan van Rotterdam Investment Agency naast West-Holland Investment Agency) Bron: Brainport, Amsterdam in Business, Energy Valley

• Amsterdam heeft internationaal verreweg het beste imago van Nederland – kleinere steden in de regio als Amstelveen, Almere en Haarlemmermeer sluiten zich daarom bij profilering bij Amsterdam aan • Brabant en Limburg: door economische specialisatie van high-tech duidelijke profilering als Brainport mogelijk • Noord-Nederland: door duidelijke keuze voor focus sterke positionering als Energy Valley mogelijk 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

134

III

HINDERNISSEN – LAGE OPLEIDINGEN

DRAFT

In de Zuidvleugel wonen relatief veel mensen met een lage opleiding ten opzichte van de rest van Nederland Opleidingsniveau bevolking Opleidingsniveau per regio

Opleidingsniveau per regio

Stadsregio Rotterdam

44%

35%

21% 100%

Drechtsteden

43%

34%

23% 100%

Oost- Westland

41%

32%

27% 100%

Haaglanden

41%

29%

30% 100%

Delft Midden Holland

40%

Holland Rijnland

39%

28%

33%

Rotterdam Den Haag

36% 35%

37% 33%

27% 100% 32% 100%

Nederland

32%

41%

27% 100%

40%

25% 32%

35%

100%

28% 100% 100%

Amsterdam

23%

32%

45%

100%

Utrecht

26%

29%

46%

100%

Laag Midden Bron: CBS Statline

Hoog

Aandeel hoogopgeleiden < 27,5 % Aandeel hoogopgeleiden 27,5 – 32,5 % Aandeel hoog opgeleiden > 32,5 % 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

135

III

HINDERNISSEN – LAGE OPLEIDINGEN

DRAFT

Het aandeel laagopgeleiden in de Zuidvleugel is met 5.8 procentpunt in 8 jaar relatief snel afgenomen Opleidingsniveau bevolking Opleidingsniveau per regio 2008

Wijziging in opleidingsniveau 2000 – 2008 [%]

Antwerpen

37%

38%

25%

100%

Zuid-Holland

36%

38%

26%

100%

Parijs

36%

33%

31%

100%

Keulen

27%

52%

21% 100%

Hamburg

25%

54%

21% 100%

Kopenhagen

25%

Stockholm

18%

39% 47%

36%

100%

35%

100%

4.9% 5.7%

-10.6%

6.2%

-0.4%

-5.8%

4.1% -4.6% -2.6% -1.2%

-5.0%

0.5% 2.2% 0.3% 0.5% 0.7%

1.2% 3.8%

hoog midden laag

Bron: Eurostat


136

III

HINDERNISSEN – LEEFKLIMAAT

DRAFT

In de Zuidvleugel zijn 20 tot 35 jarigen oververtegenwoordigd in vergelijking met Nederland Bevolkingsopbouw Nederland en Zuidvleugel Zuidvleugel 0.1% 0.4% 1.1% 2.1% 2.9% 3.6% 4.3% 5.7% 6.8% 6.9% 7.6% 8.0% 7.9% 6.5% 6.0% 5.9% 6.1% 6.0% 6.1% 5.9%

Bron: CBS Statline, Roland Berger analyse

95 jaar of ouder 90 tot 95 jaar 85 tot 90 jaar 80 tot 85 jaar 75 tot 80 jaar 70 tot 75 jaar 65 tot 70 jaar 60 tot 65 jaar 55 tot 60 jaar 50 tot 55 jaar 45 tot 50 jaar 40 tot 45 jaar 35 tot 40 jaar 30 tot 35 jaar 25 tot 30 jaar 20 tot 25 jaar 15 tot 20 jaar 10 tot 15 jaar 5 tot 10 jaar Jonger dan 5 jaar

0.1% 0.5% 1.2% 2.2% 2.9% 3.4% 4.1% 5.3% 6.5% 6.7% 7.4% 7.9% 8.0% 7.0% 6.8% 6.4% 6.1% 5.9% 5.9% 5.9%

OVERVERTEGENWOORDIGD

ONDERVERTEGENWOORDIGD

Nederland


137

III


DRAFT

Jongeren zijn vooral oververtegenwoordigd in de grote steden, Den Haag, Delft en Rotterdam Bevolkingsopbouw naar leeftijd en regio Opbouw leeftijd van de bevolking

Leeftijdscategorieën per regio

Delft

20% 10% 17%

28%

11% 13% 100

Rotterdam

23%

8% 16%

28%

11% 15% 100

Den Haag

23%

7% 16%

30%

11% 13% 100

11% 5%

32%

12% 13% 100

Greenport

28%

Rijnland

25%

7% 13%

31%

12% 13% 100

Midden

26%

6%

12%

30%

12% 14% 100

Drechtsteden

25%

5%

12%

30%

12% 15% 100

Rijnmond

24%

12% 5%

Haaglanden

21% 4%11%

31% 29%

13% 15% 100 14%

20%

-20 20-25 25-35 35-55 55-65 65+

100

Oververtegenwoordiging kinderen (-20) Oververtegenwoordiging jongeren (20-35) Oververtegenwoordiging ouderen (35 +) Oververtegenwoordiging ouderen (55+)

Bron: CBS Statline


138

III


DRAFT

In vergelijking met topregio's heeft de Zuidvleugel echter relatief weinig mensen in de leeftijdscategorie 25 - 35 jarigen Bevolkingsopbouw Zuidvleugel ten opzicht van andere regio's ONDERVERTEGENWOORDIGING

Antwerpen

Keulen

OVERVERTEGENWOORDIGING

Hamburg

Kopenhagen Amsterdam

Parijs

90+ 85-90 80-85 75-80 70-75 65-70 60-65 55-60 50-55 45-50 40-45 35-40 30-35 25-30 20-25 15-20 10-15 5-10 -5 Oververtegenwoordiging Zuidvleugel Bron: Eurostat

Ondervertegenwoordiging Zuidvleugel 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

139

III


DRAFT

Het leefklimaat van de Randstad kan op een aantal punten verbeterd worden Leefklimaat • Slechte bereikbaarheid en eenzijdigheid van natuur en recreatie mogelijkheden • Geen internationale toplocaties • Geen gemengde woon werk locaties op topniveau • Relatief goed voorzieningenniveau , maar beperkt complementair • Weinig toplocaties voor wonen • Relatief hoge agglomeratienadelen, zoals emissies, geluidshinder, ruimtelijke kwaliteit, ruimtedruk en criminaliteit

Bron:

TNO


140

IV.

KANSEN EN STRATEGIE OP TRENDS


141

IV

INSPELEN OP TRENDS

DRAFT

Het potentieel van de sectoren in de Zuidvleugel kan verder worden ontwikkeld door goed in te spelen op vier "megatrends" Overzicht belangrijkste trends voor sectoren in de Zuidvleugel

MENS EN MAATSCHAPPIJ

MARKT EN ECONOMIE

Welvaartsgroei en toenemende urbanisatie in kust regio's. Vraag naar duurzame kwaliteitsproducten en medicijnen. Toenemende internationale afstemming en conflicten

Door globalisering meer concurrentie en industriële overcapaciteit en vraag naar keten flexibiliteit. Door toenemende vraag uitputting hulpbronnen en stijgende energieprijzen

MILIEU EN KLIMAAT

TECHNOLOGIE EN INNOVATIE

De toenemende milieuproblematiek leidt tot een sterkere vraag naar duurzame productie. Klimaatverandering vergt maatregelen om veiligheid leefomgeving te garanderen

Sterke technologieontwikkeling en innovatie op het gebied van Automatisering, telecom, duurzame technologie en biotechnologie. Kennis sourcing in toenemende mate globaal 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

142

IV

INSPELEN OP TRENDS

DRAFT

Ieder van de vier megatrends biedt kansen voor de geselecteerde sectoren – strategisch inspelen op deze ontwikkelingen is cruciaal Strategische impact trends voor sectoren in de Zuidvleugel STRATEGISCHE KANS

MARKT EN ECONOMIE

MILIEU EN KLIMAAT

MENS EN MAATSCHAPPIJ

TECHNOLOGIE EN INNOVATIE

✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

✓ ✓

Speel in op de ontwikkelende marktvraag door de logistieke keten te flexibiliseren en meer in te zetten op toegevoegde waarde activiteiten

✓

Zet in op de toenemende vraag naar maritieme competenties en versterk de cleantech sector met nadruk op bioraffinage voor een duurzame transitie van de petrochemische sector

✓ ✓ ✓ ✓ ✓

✓

Zet in op het ontwikkelen van producten voor een langer en gezonder leven en fungeer als spilpunt in internationale afstemmingsprocessen Zet meer in op technologie en innovatie zodat de eigen economie productiever wordt terwijl tegelijkertijd de kansen voor exportgroei van kennis en producten in veel sectoren worden vergroot


143

IV

TRENDS - MARKT EN ECONOMIE

DRAFT

Speel in op marktontwikkelingen door de logistieke keten te flexibiliseren en meer in te zetten op toegevoegde waarde activiteiten Impact van markt en economie trends op Zuidvleugel kansen Trends en ontwikkelingen > Door globalisering verschuift een groot deel van de basis- en afgeleide industrie naar o.a. Azië. > Dit resulteert in industriële overcapaciteit (o.a. Chemie) en meer concurrentie en consolidatie in deze bedrijfstakken voor lagere kosten en meer service > Concurrentie vindt in toenemende mate plaats tussen ketens, waardoor de vraag naar keten flexibiliteit bij logistieke partijen sterk toeneemt. > Door de toenemende globale vraag naar grondstoffen en de uitputting van natuurlijke bronnen, stijgen de commodity prijzen > De energie-voorziening is in toenemende mate afhankelijk van een klein aantal landen. > De vraag naar alternatieve energiebronnen stijgt en de vraag naar biomassa als feedstock voor de chemische industrie zal toenemen Bron: CPB, PBL, World Economic Forum, Worldbank, UN, RB

Strategische kansen per sector Transport & Logistiek: Ontwikkel logistieke keten: 'logistieke service', 'tracking & tracing' transparantie en ketenintegratie en -regie Greenports: Zet in op facilitatie van zowel fysieke als virtuele handelsstromen en stuur aan op sterkere integratie met logistic mainport Chemie & Energie : Zet in op hoogwaardiger activiteiten door vroegtijdig in te zetten op parallelle ontwikkeling van bioraffinage voor zowel chemie als energie toepassingen in een transitie naar een biobased economy Maritiem: Zet in op de offshore competenties ten behoeve van veilig deep sea oil & gas recovery en ontwikkeling van havens ICT en Telecom: Kansen voor automatisering door ontbundeling van (logistieke) ketens en druk op kosten en kwaliteit


144

IV

TRENDS - MILIEU EN KLIMAAT

DRAFT

Zet in op de toenemende vraag naar maritieme competenties en versterk de cleantech sector met nadruk op bioraffinage Impact van milieu en klimaat trends op Zuidvleugel kansen Trends en ontwikkelingen > Door toenemende zorgen omtrent broeikasproblematiek is de vraag naar duurzame energieproductie sterk toegenomen voor zowel elektriciteits- en warmteproductie als mobiliteitstoepassingen. > De toenemende inzet van biomassa als chemische feedstock maakt onderdeel uit van verduurzaming van de industrie, toenemende marktvraag en stijgende prijzen van fossiele feedstock > Klimaatverandering (o.a. woestijnvorming, toename extreem weer, etc.) veelal gecombineerd met toenemende bevolking in kustregio's vergt (maritieme) maatregelen om de veiligheid van de leefomgeving te garanderen

Strategische kansen per sector Chemie en energie: Zet in op procesintensificatie en innovatie en transitie van de petrochemische sector naar een duurzame industrie gebaseerd op biomassa Greenports: Zet in op de export van hoogwaardige glastuinbouw diensten en producten voor verzilte en droge gebieden Cleantech: Stimuleer de ontwikkeling van de cleantech sector, met speciale nadruk op bioraffinage en evt. offshore wind Maritiem: Zet in op offshore competenties voor de ontwikkeling van grootschalige offshore windparken en beveiliging van kust- en delta gebieden (bijv. dijken, waterkeringen, landaanwinning, etc.) Vrede, Recht & Veiligheid: Zet in op rol van de regio (m.n. Den Haag) op gebied van internationale juridische milieuvraagstukken

Bron: CPB, PBL, World Economic Forum, Worldbank, UN, RB


145

IV

TRENDS – MENS EN MAATSCHAPPIJ

DRAFT

Zet in op het ontwikkelen van producten voor langer, gezonder en beter leven en fungeer als spilpunt voor internationale afstemming Impact van mens en maatschappij trends op Zuidvleugel kansen Trends en ontwikkelingen > De wereldwijde bevolking vergrijst, terwijl de omvang en algehele welvaart sterk toeneemt > Daardoor neemt de vraag naar (duurzame) kwaliteitsproducten sterk toe, vooral in de basisbehoeften (o.a. voedsel en medicijnen) > Toenemende welvaart gaat gepaard met sterke urbanisatie in de economisch aantrekkelijker kustregio's en delta's. > De kwetsbaarheid van deze regio's vergen significante maatregelen om de veiligheid te kunnen garanderen > Door de combinatie van globalisering en ongelijke inkomensverdeling is sprake van toenemende behoefte aan internationale coördinatie en afstemming en beheersing van conflicten

Bron: CPB, PBL, World Economic Forum, Worldbank, UN, RB

Strategische kansen per sector Life Sciences & Health: Zet in op de ontwikkeling van drugs op gebied van 'healthy ageing' Greenports: Zet in op ontwikkeling van exporteerbare tuinbouw technologie en ontwikkel kwalitatief hoogwaardiger producten Vrede, Recht & Veiligheid: Versterk de rol van de regio (m.n. Den Haag) als 'internationaal zenuwcentrum' Maritiem: Zet in op landwinning en kust versterkende competenties Pensioenen & Verzekeringen: Zet in op export van expertise in private pensioensystemen


146

IV

TRENDS - TECHNOLOGIE EN INNOVATIE

DRAFT

Vergroot de productiviteit door meer in te zetten op technologie en innovatie en vergroot daarmee de exportkansen van Zuidvleugel Impact van Technologie en Innovatie trends op Zuidvleugel kansen Trends en ontwikkelingen > Technologische ontwikkeling op het gebied van automatisering creëert mogelijkheden voor vergroten productiviteit > Sterke ontwikkeling van telecom in combinatie met ICT maakt het mogelijk gedistribueerde activiteiten in netwerken effectief te coördineren, > Innovatie in duurzame technologie maakt betaalbare en duurzame 'cradle-to-cradle' producten mogelijk > Snellere en goedkopere ontwikkeling van biotechnologische oplossingen door computers en geautomatiseerde synthese systemen. > Kennis sourcing vindt in toenemende mate globaal plaats, buiten de corporate omgeving in open innovation modellen Bron: CPB, PBL, World Economic Forum, Worldbank, UN, RB

Strategische kansen per sector ICT & Telecom: Innovatie katalysator/enabler voor andere sectoren in de Zuidvleugel Cleantech: Duurzaamheids katalysator voor andere sectoren en sterke groeisector met goede 'kennisfit' voor Zuidvleugel Life Sciences & Health: Ontwikkeling van personalised drugs en/of drugs voor 'rare diseases' in open innovation ontwikkelmodel Chemie & Energie: Inzet van cleantech en biotech in kader van ontwikkeling bioraffinage Greenports: Inzet van ICT, cleantech en biotech om meer, beter en goedkoper te produceren Vrede, Recht & Veiligheid: ICT & Telecom en biotech innovatie voor veiligheidsystemen en coördinerende rol op gebied van internationaal intellectueel eigendom Transport & Logistiek : Inzet van ICT en Telecom voor flexibilisering logistieke keten 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

147

IV

TRENDS – MARITIEM

DRAFT

Betere samenwerking met kennisinstellingen en stimulering van een internationaal level playing field versterkt de maritieme sector Strategie ontwikkelingen Maritieme sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Verbeter samenwerking tussen Maritieme sector en kennisinstelling als TU Delft om innovatie te vergroten, m.n. op deep sea oil & gas recovery en HSE (veiligheid)

Productiviteit

1

1,7 mld EUR in 2008

3

2

4,2 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Vervul rol als breekijzer voor het creëren van een internationaal level playing field (bijv. baggeractiviteiten in de VS) en zet in op internationale promotie van maritieme sector 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Versterk de competenties en positionering op de off shore wind installatie markt Initieer de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen op het ontwerp en bouw van duurzame schepen en jachten


148

IV

TRENDS – TRANSPORT & LOGISTIEK

DRAFT

De Transport & Logistiek sector moet vooral inzetten op verhogen van toegevoegde waarde en faciliteren van bestaande volumes Strategie ontwikkelingen Transport & Logistiek sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op ketenregie en Value Added Services en Logistics door onder meer aan te sluiten bij topinstituut logistiek in Breda en de banden met TU Delft en Erasmus te versterken

Productiviteit

1

6,4 mld EUR in 2008

3


Versterk samenwerking en organisatievermogen in de sector om een betere utilisatie van capaciteit en hogere productiviteit te realiseren 2 VERGROOT VOLUME Stimuleer samenwerking tussen regionale havens - in het bijzonder tussen Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen ter versterking van de Europese concurrentiepositie

2

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op aantrekken van Europese hoofdkantoren om zowel hoogwaardige arbeid te ontwikkelen als meer volumes aan te trekken c.q. te borgen


149

IV

TRENDS – CHEMIE & ENERGIE

DRAFT

Door in te zetten op proces efficiëntie en de transitie naar biobased kan zowel volume als de productiviteit worden vergroot Strategie ontwikkelingen Chemie & Energie sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

5,3 mld EUR in 2008

3

2


Toelichting hefbomen 1

VERGROOT PRODUCTIVITEIT Vergroot clustereffecten in de chemiesector door meer in te zetten op procesintensificatie, co-siting en warmte cascadering

2

VERGROOT VOLUME Vergroot bestaande volumes door (duurzame) bedrijven aan te trekken die productiecapaciteit in de regio vergroten

3

VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Stimuleer upgrading van verouderde (gedeelde) proces infrastructuur om de mogelijkheden voor ontwikkeling van hogere waarde chemie activiteiten te faciliteren Stimuleer ontwikkeling biobased chemie om in te spelen op duurzame transitie en om op termijn de toegevoegde waarde van de chemische sector te kunnen verhogen (vernieuw bestaande industrie en ontwikkel nieuwe)


150

IV

TRENDS – GREENPORTS

DRAFT

De Greenports moeten naast inzetten op productiviteitsverhoging en behoud van kritische massa meer richten op de handelsactiviteiten Strategie ontwikkelingen Greenports sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

3,6 mld EUR in 2020

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op producten procesinnovatie door sterkere automatisering, cleantech en inzet van onder meer automatisering biotech met als doel verhoging van de productiviteit en kwaliteit van producten Zet in op coproductie en alternatieve applicatie van rest- en bijproducten als groenafval en restwarmte 2 VERGROOT VOLUME Faciliteer uitbreiding van Greenports naar satellietregio's door in te zetten op goede verbindingen en zet in op behoud van een minimaal areaal voor clusterwerking

2

Volume

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op het op grote schaal aantrekken van fysieke en virtuele handelstromen door betere ICT systemen en koppeling met mainports Zet in op export van kennis in de glastuinbouw in (toenemende) saline (zilte tuinbouw) en aride gebieden 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

151

IV

TRENDS – PENSIOENEN & VERZEKERINGEN

DRAFT

In Pensioenen & Verzekeringen is het vooral zaak de huidige massa te behouden door onder meer verbetering van het vestigingsklimaat Strategie ontwikkelingen Pensioenen & Verzekeringen sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op betere kennisdiffusie en –absorptie van financiële kennis aanwezig op de Erasmus universiteit

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

4,5 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Zet in op verbetering van het vestigingsklimaat voor bedrijven in de zakelijke dienstverlening Zet in op het behoud van sterke marktpartijen in de Zuidvleugel om kritieke clustermassa te behouden 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Onderzoek kansen voor het exporteren van specifieke kennis op gebied van private pensioenstelsels

2

Sluit aan bij Holland Financial center en Netspar om betere en afgestemde promotie en kennisuitwisseling te realiseren


152

IV

TRENDS – CLEANTECH

DRAFT

De cleantech sector is een startende industrie waarvoor start-up faciliteiten, constant beleid en eerste marktvraag voorop staan Strategie ontwikkelingen Cleantech sector Strategisch economische hefbomen


Productiviteit

1

0,4 mld EUR in 2008

3

2

Volume

3,0 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME Zet in op een betrouwbaar duurzaamheidsbeleid met constante en stabiele regels en prikkels Vergroot de rol van de overheid als launching customer om eerste volumes te creëren 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op versterking van het organisatievermogen van de sector door bijv. de rol van het DCD te versterken Zet in op de ontwikkeling van bioraffinage als sleutelonderdeel van de Biobased Economy Zet in op productontwikkeling in samenwerking met andere sectoren bij voorkeur actief in de regio Zet in op ontwikkeling van pilots en commerciële demonstraties om ketenontwikkeling te kickstarten 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

153

IV

TRENDS – ICT & TELECOM

DRAFT

De ICT sector kan vooral inspelen op de opgaven van productiviteits verhoging in de andere Zuidvleugel sectoren Strategie ontwikkelingen ICT & Telecom sector Strategisch economische hefbomen

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT -

Productiviteit

1

2,4 mld EUR in 2008

3

4,0 mld EUR in 2020

2 VERGROOT VOLUME 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Zet in op productontwikkeling in samenwerking met andere sectoren bij voorkeur actief in de regio door actief "makelen en schakelen"

2


154

IV

TRENDS – VREDE, RECHT & VEILIGHEID

DRAFT

Door in te spelen op de opkomst van nieuwe internationale juridische vraagstukken kan de VRV sector worden gestimuleerd Strategie ontwikkelingen Vrede, Recht & Veiligheid sector Strategisch economische hefbomen

Productiviteit

1

3

1,5 mld EUR in 2020

Toelichting hefbomen 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Zet in op clustering van de veiligheidsector door ICT en biomedische applicaties op het gebied van veiligheid in geselecteerde sectoren te stimuleren Vergroot de samenwerking tussen kennisinstellingen en juridische instellingen voor kennisopbouw en diffusie 2 VERGROOT VOLUME Initieer oprichting van internationale organisaties op het gebied van IP recht, en internationale klimaatproblematiek vraagstukken

0,9 mld EUR in 2008

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT 2


155

IV

TRENDS – LIFE SCIENCES & HEALTH

DRAFT

Door Nederland internationaal te promoten als thuishaven voor open innovatie netwerken kan LSH worden gestimuleerd Strategie ontwikkelingen Life sciences & Health sector Strategisch economische hefbomen


Productiviteit

1

0,3 mld EUR in 2008

3

0,8 mld EUR in 2020

Zet in op innovatie en incubatie door PPS constructies met buitenlandse farmapartijen, universiteiten en life science bedrijven te versterken 2 VERGROOT VOLUME Vergroot zichtbaarheid en aantrekkingskracht voor internationale vestiging door promotie op landelijke ipv regionale schaal te organiseren en regionale specialisatie te stimuleren

2

3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Promoot NL als ideale vestigingslocatie voor open innovatie R&D bedrijven


156

IV

INSPELEN OP TRENDS

DRAFT

In traditionele sectoren moet vooral worden ingezet op vergroting van productiviteit; in nieuwe sectoren is juist meer volume nodig Strategische hoofdontwikkelingen Zwaartepunt economische hefbomen

Productiviteit

1

3

2



Toelichting 1 VERGROOT PRODUCTIVITEIT Greenports en Transport en Logistiek lopen tegen grenzen van groei aan. Door te innoveren ontstaat meer capaciteit en hogere kwaliteitsdiensten tegen lagere kosten 2 VERGROOT VOLUME Voor Cleantech, Life sciences & Health en Veiligheid is vooral meer volume nodig voor kritische massa. Pensioenen en verzekeringen en Vrede en Recht kunnen bestaande competenties beter benutten bij grotere schaal 3 VERGROOT VOLUME EN PRODUCTIVITEIT Sterke groeikansen voor Chemie en Energie bij omschakeling naar Biobased Economy, anders lockin in huidige infra. ICT en Telecom en Maritiem


157

V.

SECTOR VERBINDENDE PROJECTEN


158

V

KRUISPUNTEN

DRAFT

In de Zuidvleugel zijn de afgelopen jaren al verschillende projecten gestart op de kruispunten van traditionele en vernieuwende sectoren Voorbeelden van projecten op kruispunten van traditionele en vernieuwende sectoren 1

Industriële Biotechnologie Campus (incl. BPF): op het kruispunt tussen chemie, lifesciences en cleantech

5

Greenports Campus: op het kruispunt tussen greenports, cleantech, ICT en life sciences

2

Automatische Scanstraat: op het kruispunt tussen transport en logistiek, ICT en veiligheid

6

OCAP: op het kruispunt tussen greenports, chemie en cleantech

3

De Stoompijp: op het kruispunt tussen chemie en cleantech

7

Project Support: kruising tussen transport en logistiek en ICT

4

Plant One: op het kruispunt tussen chemie en cleantech

8

Drijvende Stad Stadshavens: kruising tussen maritiem/water en cleantech


159

V

BIOTECH CAMPUS

DRAFT

De komst van de Bioproces Pilot Facility op de Industriële Biotech Campus stimuleert de biobased chemie in de Zuidvleugel Beschrijving industriële biotech campus Industriële Biotech Campus

Bioprocess Pilot Facility

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de herontwikkeling van de DSM terreinen in Delft tot een industriële biotechnologie campus • Op deze campus vestigen zich naast DSM, kennisintensieve bedrijven die nauw samenwerken met kennisinstellingen als de TU Delft • De komst van de door bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid gefinancierde Bioprocess Pilot Facility (BPF) is hiervoor een grote impuls • De BPF is een proeffaciliteit voor de fase tussen laboratoriumschaal en industriële schaal DEELNEMERS Bedrijfsleven • DSM • Be-Basic (bedrijfsleven)

Kenninstellingen Overheid • TU Delft • Gemeente Delft • Be-Basic Rotterdam en (kennisDen Haag instellingen) • Provincie ZuidHolland • Ministerie EZ


160

V

AUTOMATISCHE SCANSTRAAT

DRAFT

De automatische 'scanstraat' verhoogt de afhandelingssnelheid en veiligheidsniveau van de douanehandelingen bij container transport Beschrijving automatische scanstraat Automatische scanstraat

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de verdere ontwikkeling en inzet van volautomatische scanstraten • In scanstraten worden containers tijdens het transport automatisch gescand met verschillende apparatuur • De veiligheid wordt verhoogd omdat alle containers worden gecontroleerd en niet alleen een steekproef • Het levert aanzienlijke kostenbesparingen op omdat de snelheid van douanecontroles wordt verhoogd • Hiermee wordt de basis gelegd voor Safe Secure Trade Lanes tussen bijvoorbeeld Rotterdam en China DEELNEMERS Bedrijfsleven • Rotterdamse haven • Logistieke sector • IT bedrijven

Kenninstellingen Overheid • • Douanediensten


161

V

STOOMPIJP

DRAFT

Met de 'Stoompijp' maken bedrijven gebruik van elkaars restwarmte wat voordelen biedt op het gebied van duurzaamheid en economie Beschrijving project 'de Stoompijp' De Stoompijp

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de ontwikkeling en aanleg van een pijpleidingensysteem waarmee op 'slimme' wijze bedrijven van elkaars restwarmte gebruik kunnen maken • Hiermee wordt de CO2 uitstoot vermindert en de energiekosten van bedrijven lager • Tegelijkertijd leidt dit project tot nieuwe kennis over de ontwikkeling van 'slimme energienetwerken' • Het project is in 2009 gestart en de 'Stoompijp' moet in 2011 operationeel zijn DEELNEMERS Bedrijfsleven • Havenbedrijf • Visser & Smit Hanab • Industrie in Botlek • Deltalinqs

Kenninstellingen Overheid • • Stedin • Rotterdam Climate Initiatieve


162

V

PLANT ONE

DRAFT

Plant One is een testfaciliteit om het gat tussen laboratorium en fullscale productie voor duurzame innovaties binnen procestechnologie Beschrijving Plant One Plant One

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de ontwikkeling van een faciliteit voor het testen en opschalen van duurzame procestechnologie • Het risico van investeringen voor bedrijven in innovatie wordt verlaagd en de time-to-market van innovaties wordt hiermee bekort • Hiermee wordt de concurrentiekracht en toegevoegde waarde en tegelijkertijd de duurzaamheid van de procesindustrie in de regio verhoogd • In 2009 is begonnen met de ontwikkeling van Plant One en eind 2010 wordt de ingebruikname verwacht DEELNEMERS Bedrijfsleven • Havenbedrijf • Deltalinqs • Carbon Stars

Kenninstellingen Overheid • TNO • Pr. Zuid Holland • Gemeente Rotterdam • RCI1 • Ministerie EZ

1) Rotterdam Climate Initiative 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

163

V

GREENPORT CAMPUS

DRAFT

De Greenport Campus verhoogt de innovatiekracht door kennisuitwisseling en aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt te verbeteren Beschrijving Greenport Campus Greenport Campus

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: innovatiekracht en toegevoegde waarde van tuinbouwsector verhogen door kennis en bedrijfsleven te verbinden • De Greenport Campus stimuleert product, proces en keteninnovatie kennis op oa. gebied van ICT en cleantech van kennisinstellingen te verbinden met vragen en ideeën van bedrijven • De ontwikkeling en inrichting van vakopleidingen die aansluiten bij de behoeften van de sector vormt hier een integraal onderdeel van DEELNEMERS Bedrijfsleven • Flora Holland • Demokwekerij Metazet • Tuinbouwbedrijven en toeleveranciers

Kenninstellingen • TNO • TU Delft • WUR • Haagse Hogeschool • Inholland

Overheid • Pr. Zuid-Holland • Kennisalliantie • Ministerie EZ • Gemeenten Delft, Westland


164

V

OCAP

DRAFT

OCAP is een innovatieve toepassing van cleantech op het gebied van CCS waar zowel de Greenports als de Chemie van profiteert Beschrijving OCAP OCAP

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de CO2 die vrijkomt in de chemie in Rotterdam via pijpleidingen te laten gebruiken door de tuinbouw • Bij de productie van waterstof door Shell in de Botlek komt CO2 vrij die normaal gesproken in de atmosfeer terecht komt • Tuinders in het Westland hebben CO2 nodig waarvoor nu veel aardgas wordt gebruikt • Het OCAP project verbindt beiden door investeringen in een pijpleiding en distributienetwerk waar nu al meer dan 500 tuinders zijn aangesloten DEELNEMERS Bedrijfsleven • VolkersWessels • Linde Gas • Shell • Syens Energy • Tuinders

Kenninstellingen Overheid • • Rotterdam Climate Initiative


165

V

SUPPORT

DRAFT

Het SUPPORT project ontwikkelt ICT innovaties waarmee storingen in transportnetwerken makkelijker worden opgevangen Beschrijving SUPPORT SUPPORT

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de ontwikkeling van een ICT systeem waarmee onverwachte verstoringen in transportnetwerken sneller kunnen worden opgelost • Het gebruik van zogenaamde 'multi-agent' software systemen vergemakkelijkt de afstemmingen tussen de verschillende partijen in een transportnetwerk in het geval storingen • Hiermee worden de kosten van deze storingen voor transportbedrijven sterk verlaagd en de druk op infrastructuur geminimaliseerd DEELNEMERS Bedrijfsleven • Almende • APM • De Rijke • Deal Services • Hebra • Peeman

Kenninstellingen Overheid • TU Delft • Provincie Zuid• Centrum voor Holland Wiskunde & • Ministerie EZ Informatica


166

V

DRIJVENDE STAD

DRAFT

Het drijvend paviljoen binnen de Drijvende Stad in Stadhavens vormt een icoonproject voor zowel de cleantech als de maritieme sector Beschrijving Drijvende Stad Drijvende Stad

DOEL EN BESCHRIJVING • Doel: de bouw van drijvende stadswijken in de Stadshavens in Rotterdam waarbij de nieuwste technieken en materialen op gebied van duurzaam bouwen worden toegepast • Het Drijvend Paviljoen is afgerond en geldt als icoonproject voor de lange termijn plannen • De ontwikkeling van de drijvende stad vormt een experiment waarbij kennis wordt opgedaan die het bedrijfsleven verder kan exploiteren DEELNEMERS Bedrijfsleven • Dura Vermeer • Deltasync Flexbase • Public Domain • Verschillende toeleveranciers

Kenninstellingen Overheid • TU Delft • Gemeente Rotterdam • Rotterdam Climate Initiative


167

VI.

VALORISATIE INITIATIEVEN


168

VI

VALORISATIE

DRAFT

Veel valorisatie initiatieven zijn niet structureel of aan persoonlijk initiatief gebonden – structurele innovatie vergt structurele prikkels Overzicht valorisatie prikkels 1

• Professoren die academische drive en ondernemingszin combineren zijn doorgaans zeldzaam, maar kunnen een sterke impuls bieden aan innovatie en valorisatie op een specifiek vakgebied • Voorbeelden: Luuk van der Wielen – BPF; Willem de Vos – Micro-dish • Externe prikkels gericht op het aantrekkelijker maken van valorisatie activiteiten voor academici • Bijv. valorisatieprogramma EZ en technopartner • Most entrepreneurial scientist award Nederland en Delft 3

2

Persoonlijk

Extern

Motivatie bron

Institutioneel

• Om valorisatie een steviger impuls te geven zijn in Nederland meerdere PPS´en opgezet, waaronder bijv. topinstituten als TI pharma, BMM, TTIW, etc. • In deze instituties wordt meer structuur gegeven aan de functie van valorisatie op specifieke kennisterreinen • Interne prikkels in de beloningstructuur van academici zijn nog veelal afwezig waardoor bestaand potentieel onaangetapt blijft • Aanbeveling voor valorisatieprofessoren biedt daarmee invulling aan advies van Innovatie platform in Innovatie-agenda 4

Intern

FOCUS AANBEVELING


169

VI

DRAFT

VALORISATIE - PERSOONLIJK

Professoren die academische drive en ondernemingszin combineren bieden een sterke impuls aan innovatie en valorisatie Voorbeelden valorisatieprofessoren 'avant la lettre' PROFESSOR/LECTOR

KENNISINSTELLING

VALORISATIEROL

Luuk van der Wielen

• • • •

Motor van B-Basic programma voor bio-based economy Initiator met DSM voor Bio-based Process Facility Principle Scientist Biotechnology Shell Eén van de voortrekkers voor bio-based chemie in NL

Clemens van Blitterswijk

• Oprichter van vier biomedische bedrijven waaronder Isotis • Directeur MIRA: wetenschappelijk, toegepast en klinisch onderzoek en innovatie in samenwerking met ziekenhuizen, bedrijfsleven en overheden

Jan Rotmans

• Oprichter en directeur DRIFT1 instituut: onderzoek en praktijkexperimenten verduurzaming economie • Mede oprichter URGENDA en KSI-netwerk waar verschillende duurzaamheidsprojecten worden uitgevoerd

Willem de Vos

• Gekozen tot 'Most Entrepreunerial Scientist' in 2010 • Mede-oprichter van succesvol Micro-dish en andere bedrijven • Meer dan 25 succesvolle patentaanvragen • Extern wetenschappelijk adviseur DSM

1) Dutch Research Institute for Transitions Bron: Desk research


170

VI

DRAFT

VALORISATIE - INSTITUTIONEEL

Om valorisatie een steviger impuls te geven zijn in Nederland verscheidene PPS´en en valorisatiecentra succesvol opgezet Ervaring met valorisatie 'instituten' in Nederland PPS en topinstituten Valorisatie van onderzoek naar polymeren – partners in binnen- en buitenland

Landelijk LSH innovatieprogramma waaronder drie PPS onderzoeksverbanden vallen: TI-Pharma, CTMM en BMM

Topinstituut voor PPS voor onderzoek op gebied van voedsel en voeding

Technocampussen

Technology Transfer Office's

Eén van de weinige 'dedicated' technoparken in Nederland – in 2009 tot beste business park van NL uitgeroepen en in top 5 van Europese science-parks

INNOVATION LAB

VALORISATION CENTRE DELFT Campus opgebouwd rond Open Innovatiemodel met belangrijke rol voor Philips Campus in ontwikkeling rondom waar start-ups, incubator en grote bedrijven samenwerken met Universiteit Twente

UTRECHT HOLDINGS

LURIS


171

VI

DRAFT

VALORISATIE - INSTITUTIONEEL

PPP's kunnen belangen en doelen van kennisinstellingen en industrie oplijnen en daarmee de "innovation-gap" overbruggen Innovatie infrastructuur Market Pull

I.

Vol gecommitteerde industrie vormt kern in governance en (visionair) leiderschap

II.

Schaduw programma's en investeringen om industrie absorptie te borgen

I. Private investeringen

INDUSTRIE

III. Sector HR / Talent programma om 'vectors' voor kennisoverdracht aan te trekken

II.

IV. Flexibel programmering waarin kruisbestuiving en risico's worden gestimuleerd

III. PPS ACADEMIA

V.

V. Standaard IP regels (KI's en PPP) om discussies en vertraging te voorkomen

IV.

VI. Steun academische verantwoordelijkheid om erosie van wetenschappelijke basis te voorkomen

VI. VII. Fundamenteel onderzoek

Translationeel onderzoek

Bron: Roland Berger, Partners in de Polder

Valorisatie

Tijd

VII. Integraal gestroomlijnd proces, sturend op output en voortgang, niet inhoud 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

172

3

DRAFT

VALORISATIE - EXTERN

De afgelopen jaren zijn diverse 'externe' initiatieven ontplooid om de prestaties van Nederland op valorisatievlak te verbeteren Overzicht 'externe' initiatieven (niet limitatief) Innovatie Awards

Stimuleringsprogramma's Intermediars

Incubators

NGI Innovation Award Innovation Grants

Most Entrepreneurial Scientist of the Netherlands Award

Bron: Desk research


173

VI

VALORISATIE - INTERN

DRAFT

Het structurele gebrek aan 'interne' prikkels in de academische beloningstructuur resulteert in een drempel voor valorisatie Toelichting 'interne' valorisatieprikkels

• Bij promotie en aanstellingen aan universiteiten word met name gekeken naar het onderzoek track record van de persoon • Onderzoekers die excelleren in wetenschappelijke publicaties worden beloond met meer onderzoekstijd ten koste van onderwijs • Inspanningen voor valorisatie gaan ten koste van onderzoekstijd – hiermee is een negatieve incentive voor valorisatie gecreëerd • Bovendien moeten financiële voordelen van valorisatie activiteiten grotendeels worden afgestaan aan de vakgroep, faculteit en universiteit • De overheid geeft universiteiten in hun financiering geen of onvoldoende prikkels om valorisatie activiteiten uit te voeren

Bron: Desk research


174

VII.

BRONNEN


175

VI

DRAFT

BRONNEN

De volgende rapporten en andere schriftelijke bronnen zijn gebruikt in het kader van het onderzoek ONDERZOEKSINSTELLINGEN

DATABASES EN MONITORS

MARKTONDERZOEKEN

VISIES EN AGENDA´S

• • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • •

CPB PBL World Economic Forum OECD Ecorys Ministerie van VROM ( SEO Erasmus Universiteit Roterdam TNO (Creatieve industrie, ) Innovatieplatform Nijenrode Universiteit World Bank United Nations NEA/EIM Panteia Ministerie van Verkeer en Waterstaat National Intelligence Council SenterNovem Hogeschool Arnhem Nijmegen Universiteit van Antwerpen Ministerie van EZ EUBIO USDA VNO NCW …

• • • •

• • • • • • • •

CBS Eurostat COMEXT Prognos LISA OECD Ecomomist Intelligence Unit European Cluster Observatory European Innovation Scoreboard BvDEP / Reach / Amadeus Landbouw Economisch Instituut Regiegroep Chemie Brancheverenigingen (NVCI, Maritiem Nederland, CEFIC, Productschap Tuinbouw, EVO, TLN, EFPIA, EPCA, FNLI, EUdA) COLO European Information Technology Overview EVCA Swiss Re DNB VDMA Statistik Schweiz …

• • • • •

Deutsche bank Jpmorgan Datamonitor Frost&sullivan Jefferies Rabobank Douglas westwood Buck consultants international Bureau louter Decisio Stec groep Kpmg Ernst & young Port of rotterdam Senternovem The technology strategy board Hamburgisches weltwirtschafts institut Investor presentations (dsm, boskalis, hhi, philips, maersk, db schenker, id gerlig, bourbon, ..) Technopolis Abn amro Pinsent masons …

• • • • •

Provincie Zuid Holland Zuidvleugel Rotterdam Den Haag Metropoolregio Holland Rijnland Gouda Delft Drechtsteden Westland Leiden Internationale visies (Singapore, Hamburg, Schleswig Holstein, Zurich, Vlaanderen, Bayern,…) Commissie van Laarhoven Greenports Innovatieplatform Commissie Elverding …


176

VI

DRAFT

BRONNEN

De volgende personen zijn geïnterviewd in het kader van dit onderzoek BEDRIJVEN EN REPR. ORGANISATIES

OVERHEID EN KENNISINSTELLINGEN

Hans Schikan Rob Bagchus Colja Laane Timo Huges Nico van Ruiten Nel van Dijk Koffeman Peter de Lange Kees d'Huy Marcel Wubbolts Jan van de Tempel Bart van Wanroij Rienk Wiersma Ad Scheepbouwer Emmy van Halder Ewald Breunesse Leon Lampers Paul Goovaerts Cees Jan Asselbergs

Asje van Dijk Henk Kool Gert Slager Henri Lenferink Bas Verkerk Jeannette Baljeu Henk Ovink Hans Beekman Jacques van der Tak Doekle Terpstra Paul van der Heijden Dirk Jan van den Berg Anja van Gorsel Rene Bergkamp Ted Young Jasper Bloem Jan Rotmans

Prosensa ECT NGI Flora Holland LTO Noord Glaskracht VNO-NCW West Havenbedrijf Rotterdam TNO Defensie DSM Ampelmann EPONA software Biopetrol KPN PSIC Shell Micro-chemie VOPAK Deltalinqs1)

1) Gesprek gepland eind september 2010

Provincie Zuid Holland Gemeente Den Haag Gemeente Dordrecht Gemeente Leiden Gemeente Delft Gemeente Rotterdam Ministerie VROM Stadshavens Gemeente Westland HBO Raad Universiteit Leiden TU Delft Albeda College Ministerie EZ Medical Delta Metropoolregio R'dam Den Haag Drift


177

VI

DRAFT

BRONNEN

De volgende personen hebben deelgenomen aan één van de workshops die in kader van het onderzoek zijn gehouden (1/2) DEELNEMERS Kees Bootsman Frits Blessing Bas Janssen Saskia Vogelaar Arjan van Daal Jaap de Jong Joop Buunk Ron Brans Tamar Leene Hans Stapper Jacco van der Tak Huub Kleinrouweler Ton Rijerkerk Puck van Leeuwen Jan Roelf Sikkens Marco de Lange Beatriz Cueva José van Lemmen Annejuul Baas Roel Lincklaen Arriëns Rami Alsouqi Dhr H. Maters Bert van der Lugt Adriaan Smits

DEELNEMERS Kamer van Koophandel Hogeschool Rotterdam Deltalinqs Kamer van Koophandel Gemeente Den Haag Bureau Drechtsteden Provincie Zuid Holland Provincie Zuid Holland Provincie Zuid Holland Regio Holland Rijnland Havenbedrijf Rotterdam KMR Kamer van Koophandel Werkgevers Midden Holland Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Rotterdam Provincie Zuid Holland Regio Holland Rijnland Provincie Zuid Holland Accompli Afbouw bv Avag Plantenkwekerij Van der Lugt Thales Nederland

Jacqueline Ton Rob Posthumus Roel Kamerling Maarten van der Plas Gabrielle Muris Bert de Jonge Klaske Sinnema Laura van Klink Jaap Jelle Feenstra Jules Sanders Frans de Lorme Guus van Steenbergen Arjan Lindhout Peter van der Valk Jan Uit den Boogaard Henk Venema Marjolein van Griethuysen Wiltfried Idema Wilbert Hoondert José Heskes Bart Nijhof Adri van Bommel Laura Vis Gabrielle van Zoeren

Leiden University Medical Center Erasmus MC Medical Delta Gemeente Leiden Gemeente Rotterdam Provincie Zuid Holland RPA Rijngouwe Metaalvak Nieuwkoop Havenbedrijf Rotterdam LTO Noord Holland Rijnland Provincie Zuid Holland Provincie Zuid Holland Stadsregio Rotterdam Gemeente Rijnland Biopartner Leiden Erasmus Universiteit Universiteit Leiden Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Rotterdam Provincie Zuid Holland Provincie Zuid Holland Gemeente Rotterdam


178

VI

DRAFT

BRONNEN

De volgende personen hebben deelgenomen aan één van de workshops die in kader van het onderzoek zijn gehouden (2/2) DEELNEMERS Marcel van der Klauw Alice Standhart Jacques van Gaal Said Bouddouft Herman Wensveen Gert Slager Edith Jacobs Eva Jonker Marc de Bruijne Damien van der Bijl Maria Croonen Maaike van der Werf Ronald Vuyk Jaap de Jong Ronald Stokkel Aldo Dorsman Gerko Slotman Coen Zoon Erik de Vries Bernard Piet Martin Bloem Henk de Bruijn Paul Poppink Aad van den Berg Dhr C. Groen

DEELNEMERS Gemeente Den Haag RPA Rijn-Gouwe ROC Leiden FNV Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Rotterdam Ministerie van EZ Provincie Zuid Holland Kennisalliantie RPA Haaglanden Gemeente Leiden Gemeente Delft Bureau Drechtsteden Gemeente Leiden Gemeente Rotterdam Ministerie van EZ Provincie Zuid Holland Greenport Logistics Flora Holland Scheepsbouw Nederland Havenbedrijf Rotterdam Transport en Logistiek NL Improvement Centre Ministerie van EZ

Nico van Buren Henny van Egmond Annemiek Verkamman Marjon Molenkamp Ronald de Groot George Brouwer Michiel du Chatinier Sander van Ipenburg Hans Spijker Ron van de Haterd Klaas Tigelaar Simon Haafs Imanda Wapenaar Hans Hellendoorn Theo Strijers Niels Kastelein Roel Meeuwesse Arend de Jong Herman Frankus Eelco van Asperen Karina Czapiewska Maarten van Wulfften Palthe Dhr Van Hooydonk Jakko Vooijs

Kennisalliantie Jong ondernemen Zuid Holland Life Sciences & Health Hogeschool Rotterdam Gemeente Delft Gemeente Rotterdam Holland Rijnland Hoogheemraadschap Delfland Provincie Zuid Holland WGR RPA WFIA TU Delft Gemeente Den Haag Gemeente Rotterdam Ministerie van EZ Provincie Zuid Holland VOA Erasmus Universiteit Deltasync Siemens One MN Services Fresq


179

VI

BRONNEN

DRAFT

De volgende personen hebben zitting gehad in de begeleidende Expert Committee Overzicht leden Expert Committee Economische Agenda Zuidvleugel 2010-2020 • Jan Franssen – Provincie Zuid Holland • Asje van Dijk – Provincie Zuid Holland • Hans Vervat – Gemeente Rotterdam • Jeannette Baljeu – Gemeente Rotterdam • Henk Kool – Gemeente Den Haag • Hans Smits – Havenbedrijf Rotterdam • Véronique Timmerhuis – Sociaal Economische Raad • Marjan Minnesma – Urgenda • Rein Willems – Eerste Kamer der Staten Generaal • Wim Hafkamp – NICIS institute 20100909_Zuidvleugel_economische_agenda_appendices.pptx

180

Nieuwe Economische Agenda Zuidvleugel Appendices. Den Haag, 14 september, 2010

Recommend Documents