Nieuw ZMC: eerste LEAN ziekenhuis in Nederland GEZONDHEIDSZORG. De ruggengraat van het Erasmus MC. 0 2 gebouw: flexibiliteit in technologie

2

14|

FMT gezondheidszorg: Vakblad over huisvesting en technologie in de gezondheidszorg

GEZONDHEIDSZORG

De ruggengraat van het Erasmus MC

Nieuw ZMC: eerste LEAN ziekenhuis in Nederland 0|2 gebouw: flexibiliteit in technologie

Kant-en-klaar... operatiekamercomplex. Uitbreiding van de activiteiten, veranderende wetgeving en nieuwe technologieën stellen voortdurend nieuwe eisen aan operatiekamercomplexen. Interflow en Cyclusbouw bieden

samen een kant-en-klaar, modulair concept voor OK-complexen. Een hoogwaardig concept dat voldoet aan alle eisen van nu, maar door het modulaire karakter ook is voorbereid op toekomstige ontwikkelingen. Eenvoudig aanpasbaar en verplaatsbaar en daardoor blijvend passend in tijden van groei en krimp. Het concept wordt grotendeels opgebouwd uit geprefabriceerde modulaire bouwdelen. Dit industriële bouwproces bespaart u niet alleen tijd en geld door de hoge reactie- en realisatiesnelheid, maar garandeert ook een minimale overlast op de bouwlocatie. Hoogwaardig, kant-en-klaar, snel en écht toekomstbestendig.

www.interflow.nl www.cyclusbouw.nl

V O O R W O O R D

I N H O U D

Eén zin Als up-to-date lezer en gefocust (zo heet dat tegenwoordig) op moderne media, weet u dat FMT Gezondheidszorg de laatste jaren behoorlijk actief is online. En dan hebben we het niet alleen over de website, maar ook over allerlei sociale media. Het meest recente sociale medium waarop onze redactie zich nu richt is Pinterest. Ik wilde het echter niet hebben over onze activiteiten, maar wel over de tweet van René Tabak die ik onlangs las op het aloude, vertrouwde Twitter: “Een dagje zorg: Els Borst overleden, Jansen Steur 3 jaar cel, Antonius zkh beboet en de jeugd gzz naar de knoppen.” Dat je in één zin zoveel kunt zeggen. Enkele dagen later bleek dat deze zin nog dramatischer had moeten zijn, toen duidelijk werd dat voormalig minister van Volksgezondheid Els Borst naar alle waarschijnlijkheid door een misdrijf is overleden. Over de andere aspecten in die ene tweet wil ik het hier niet hebben

14

Nieuwe passage Erasmus MC. Foto: EGM Architecten.

I N

D E Z E

U I T G A V E

Huisvesting: Zaans Medisch Centrum, het eerste LEAN ontworpen ziekenhuis in Nederland

4

Huisvesting: Nieuw ZMC wil ziekenhuis met de meeste omzet per vierkante meter worden

Wel wil ik stil staan bij het overlijden van Els Borst en haar betekenis voor de gezondheidszorg. Vanuit haar overtuiging heeft ze wetgeving mogelijk gemaakt die door velen werden aangemerkt als vooruitstrevend en humaan. Bij de vele overdenkingen hoorden we ook meningen van politieke tegenstanders die met haar wetgeving op het gebied van abortus en onderzoeken van embryo’s helemaal niet gelukkig waren. Vrijwel iedereen was het er wel over eens dat Els Borst een vakvrouw was en een integer persoon. De dood van Els Borst door een misdrijf is een wreed einde aan haar leven. Ik hoop dat dit oude vertrouwde drukwerk door de actualiteit wordt achterhaald. Dat u, op het moment dat u dit leest, alweer beter bent geïnformeerd en dat het toch een ongeval was waar mevrouw Borst aan is overleden.

7

Huisvesting: ABC Nova: onafhankelijk objectief

4

huisvestingsadvies geven bij diverse contractverhoudingen 10 Huisvesting: De ruggengraat van het Erasmus MC

14

Huisvesting: O|2 gebouw is staaltje van flexibiliteit in technologie

18

Huisvesting: Labgebouw O|2: over alles is nagedacht

20

Laboratoriuminrichting: De laboratoriuminrichting voor het nieuwe labgebouw O|2 van de VU

22

Bouw: Faillissement van aannemer is strop voor opdrachtgever! Hoe risico’s te beperken?

24

Veiligheid: De operatiekamer-cockpit: alle factoren rondom patiëntveiligheid in één systeem

18

27

ICT: Zorg & ICT 2014: ‘State of the art’ in domotica en zelfmanagement

28

Nieuwbouw OK: Interflow en Cyclusbouw realiseren een toekomstbestendig operatiekamercomplex

30

Modulair bouwen: Bussman bouwt modulair voor Isala

33

Logistiek: Intelligente logistiek van Swisslog

36

Kort Nieuws 38 Robotica: Moeizame opmars robotica

Cor van Litsenburg, Uitgever FMT Gezondheidszorg.

40

Medische technologie: Kwaliteit scopen prima maar reinigen en desinfecteren nog steeds discussiepunt

42

Bedrijvenindex 45

42

Agenda 50 Advertentie-index 50 VTDV TD

FMT gezondheidszorg

3

H U I S V E S T I N G

Nieuwbouw Zaans Medisch het eerste LEAN ontworpen Onlangs is de start van de nieuwbouw gevierd en de eerste paal geslagen voor de bouw van de parkeergarage van het Zaans Medisch Centrum in Zaandam. Op de locatie van het huidige ziekenhuis wordt respectievelijk een parkeergarage, ziekenhuis en zorgboulevard gerealiseerd. Hannelore Schouten, manager Innovatie en Kwaliteit, vertelt over de invloed van de LEAN en hoe dit werd geïntegreerd in de nieuwbouwplannen die al in ontwikkeling waren. In Nederland is het Zaans Medisch Centrum een voorloper met de ontwikkeling van een ziekenhuis op basis van het zogenoemde Lean Build Hospital Design.

4

FMT Gezondheidszorg

Centrum n ziekenhuis in Nederland

I

Door: Cor van Litsenburg

n de jaren ’90 van de vorige eeuw bleek uit onderzoek dat het Japanse Toyota auto’s bouwde met de helft minder mensen, de helft minder voorraad, de helft minder ruimte en de helft minder fouten dan Amerikaanse fabrikanten. De kwaliteit van Toyota was beter en dat tegen lagere kosten. Geïnspireerd door het succes met deze LEAN-methode hebben sinds die tijd veel andere sectoren LEAN geadopteerd. Dat geldt ook voor de zorg. De belangstelling voor LEAN neemt nog altijd toe. Regelmatig worden er informatiebijeenkomsten over de managementfilosofie georganiseerd en er bestaat een actief netwerk ‘LEAN in de zorg’.

Foto: Vooraanzicht nieuwbouw Zaans Medisch Centrum Foto:w Bam/De Beeldredaktie

In 2012 realiseerde bestuur en management van het Zaans Medisch Centrum dat gelijktijdig twee

belangrijke ontwikkelingen voor het ziekenhuis gaande waren die niet altijd met elkaar in overeenstemming waren. Enerzijds ging dat over de implementatie van LEAN en anderzijds betrof dit de realisering van de nieuwbouw. Op dat moment was het Programma van Eisen al gereed. Niettemin werd toch besloten de bouwplannen over een andere boeg te gooien door LEAN en de nieuwbouw te integreren. Een beslissing waar Hannelore Schouten als manager van de afdeling Innovatie en Kwaliteit en verantwoordelijk voor implementatie van het Lean-programma, uitermate blij mee is. Bijbel

In datzelfde jaar gingen een aantal stakeholders van het lean programma binnen het Zaans MeFMT Gezondheidszorg

5

H U I S V E S T I N G Zorgvast. Kritisch werd stilgestaan bij het feit dat deze architect niet eerder een ziekenhuis had ontworpen. De bouwalliantie stapte over die drempel en, zoals Hannelore Schouten stelt, de samenwerking verloopt prima. “Door in de nieuwbouw LEAN toe te passen is het ontwerpproces gekanteld’, stelt ze. “In de zorg lossen we van oudsher procesmatige problemen vaak snel en ad hoc op. Daarentegen zullen we als het op diagnostiek aan komt altijd naar grondoorzaken zoeken. In de LEAN-filosofie zoek je bij procesmatige problemen ook altijd naar de grondoorzaak. Dit zien we terug in het ontwerp van ons nieuwe gebouw.” Vijf waardestromen

Hannelore Schouten in de mock up. (Foto: Lach eens…Fotografie). disch Centrum op studiereis naar de VS waar we o.a. het Michigan University Hospital bezochten; een ziekenhuis met een lange ervaring op het gebied van LEAN. “We hebben daar veel geleerd en we hebben er ook gezien hoe het niet moet. Tijdens de gesprekken in Michigan kwam het boek ‘Lean led Hospital Design’ ter sprake. Ik kan niet anders zeggen dat deze uitgave inmiddels tot een soort bijbel is geworden voor ons. ‘ Op de website van het Netwerk ‘LEAN in de zorg’ valt te lezen dat de betekenis van LEAN begint bij de reflectie van wat de zorgvraag is. Wat vindt een patiënt belangrijk als het gaat om zijn zorgvraag? In hoeverre lukt het een zorginstelling die waarde te realiseren? Daarvoor is het noodzakelijk naar het totale zorgproces te kijken. Welke handelingen voegen waarde toe? Welke handelingen doen dat niet? LEAN biedt methodes en principes om niet-waarde toevoegende handelingen te reduceren. Hierdoor gaan kosten omlaag en komen middelen vrij voor het daadwerkelijke zorgproces. Voornoemde zien we terug in het ontwerp van het nieuwe Zaans Medisch Centrum. Bij de ontwikkeling van het nieuwe ziekenhuis vormden de zorgprocessen het uitgangspunt. Bij de keuze van de architect speelde nadrukkelijk mee dat deze de LEAN-filosofie moest omarmen. Mecanoo architecten sloot met hun presentatie naadloos aan op de visie van het Zaans Medisch Centrum en hun bouwalliantiepartner Vitaal 6

FMT Gezondheidszorg

“Bij het ontwerp zijn we uitgegaan van vijf waardestromen die we in ons zorgproces onderscheiden. Deze zijn: acute zorg, kliniek, polikliniek, diagnostiek en planbare zorg. Elke waardestroom heeft zijn eigen prioriteiten. Voor acute zorg is snelheid van handelen belangrijk. Deze afdeling is dan ook zo gesitueerd dat de zorgzwaarte snel kan worden opgeschaald. Hij is gesitueerd bij de spoedlift in een directe verticale verbinding met de OK’s. Dat geldt ook voor de verloskamers. Een polikliniek vereist heel andere waarden. Daar moeten mensen wel eens wachten en is de beleving van de omgeving belangrijker dan op een afdeling waar snelheid een eerste vereiste is. In het nieuwe ziekenhuis proberen we de processen zo te organiseren dat we zoveel mogelijk waarde voor de patiënten kunnen toevoegen en dat processen zo efficiënt mogelijk verlopen. In elke waardestroom staat de patiënt en zijn eventuele begeleider centraal. Iedere waardestroom biedt toegevoegde waarde in termen van kwaliteit afgezet tegen de kosten.” Mock up

Om te ervaren of hetgeen wat op papier was ontworpen in de praktijk ook naar verwachting functioneert is recent een unieke mock up gerealiseerd. Met behulp van karton werden in de VOfase de ruimten van 15 afdelingen die over veel technologie beschikken en die met ingewikkelde logistieke processen te maken hebben, nagebouwd. Te denken valt aan de SEH, OK, dialyse en beeldvormende technieken. In deze mock ups werden de waardestromen getest, hetgeen situaties opleverde die in het ontwerpproces anders waren ingeschat. Zo bleek de doorgang van een deur van de SEH wel voldoende ruimte te bieden voor een bed, maar toch aan de krappe kant om snel te kunnen werken. Bepaalde locaties wer-

den als te druk, te onrustig ervaren. Hannelore Schouten: “In deze testsituatie werd duidelijk dat er locaties zijn die om specifieke voorzieningen of aanpassingen vragen. In het ontwerp streven we naar zoveel mogelijk standaardisatie, maar soms moeten we dat streven, vanwege de specifieke eigenschappen, loslaten. De ervaring met de mock up is zeer positief. Met de mock up ontstond een ruimtelijke ervaring die voor veel mensen erg verduidelijkend was. Als zorgverleners zijn we nu eenmaal niet deskundig in het interpreteren van ontwerptekeningen.” Geen monument

Ik ben er van overtuigd dat door LEAN het nieuwe ziekenhuis anders, meer mensgerichter wordt. Het is nu nog prematuur om aan te geven waarin wij ons onderscheiden. In elk geval kan ik wel stellen dat we geen monument bouwen, het is een flexibel gebouw dat aanpasbaar is aan nieuwe situaties en waarin we met minder meters meer kunnen doen. Het is zeker niet zo dat straks een patiënt zal opmerken van ‘Joh wat is het hier LEAN’ Ik denk dat wij door het LEAN-ontwerpen nog veiligere en betere zorg kunnen leveren in een voor de patiënten, bezoekers en medewerkers prettige omgeving. De eerlijkheid gebied te zeggen dat LEAN ook wel eens pijn doet. Standaardisering maakt dat sommige zaken niet realiseerbaar zijn. “ In oktober 2013 verzorgde Lean-autoriteit Joan Wellman op uitnodiging van het Zaans Medisch Centrum en Vitaal ZorgVast in Zaandam een 2-daagse workshop over LEAN Build Hospital Design in Zaandam. Wellman is een van de eerste LEAN healthcare consultants in de wereld. Ze heeft onder andere Seattle Children’s Hospital (werkt al meer dan 15 jaar volgens de lean filosofie) als klant. Wellman gaf te kennen dat de bouwalliantie van het Zaans Medisch Centrum in haar visie een prachtig project realiseert. n

H U I S V E S T I N G

Nieuw ZMC wil ziekenhuis met de meeste omzet per vierkante meter worden In 2009 ging het Zaans Medisch Centrum (ZMC) op zoek naar een partner voor de ontwikkeling, realisatie en het onderhoud van de nieuwbouw. De visie van het ziekenhuis is dat het allianties vormt met anderen, waardoor de kwaliteit van dienstverlening in de regio gewaarborgd blijft tegen een aanvaardbare kosten. De externe partners staan garant voor een overeengekomen kwaliteitsniveau tegen vaste kosten op de lange termijn. Met Siemens is een meerjarencontract gesloten voor de medische techniek. Vitaal ZorgVast werd als ontwikkelpartner gecontracteerd. Het ambitieniveau voor de nieuwbouw is helder: geen state of the art, maar wel de beste in zijn soort. Een gesprek met Jitske de Haan (Vitaal ZorgVast), projectmanager Nieuwbouw Zaans Medisch Centrum.

V

erantwoordelijk voor de ontwikkeling en realisatie en 25 jaar beheer en onderhoud van de nieuwbouw is de Alliantie die wordt gevormd door het ZMC en Vitaal ZorgVast, een dochteronderneming van BAM Utiliteitsbouw. Voor zowel de realisatie van het 40.000 m2 tellende nieuwe ziekenhuis als voor jaarlijkse kosten voor het beheer, onderhoud, schoonmaak en energie, heeft de alliantie prijsplafond-afspraken gemaakt. Er zijn prestaties afgesproken met het ZMC die het plafondbedrag niet mogen overschrijden. Jitske de Haan: “Als partner in de alliantie dragen wij gezamenlijk met het ZMC het risico voor de nieuwbouw. Daarnaast garanderen we voor 25 jaar dat beheer en onderhoud binnen het overeengekomen budget blijft. In combinatie met het meerjarig contract dat het ziekenhuis met Achmea heeft, werd het met deze overeenkomst voor het ziekenhuis mogelijk de financiering te

Door: Cor van Litsenburg

regelen. Zowel de inkomsten en de kosten werden inzichtelijk voor de hypotheekverstrekkers Rabobank en BNG Bank.” Voor de nieuwbouw is een integrale business case opgesteld, dat door partijen gezamenlijk is gemaakt en dat gedetailleerd inzoomt op productie- en omzetverwachtingen, het omzetpercentage dat gereserveerd moet worden voor de huisvesting, bouwbudget voor het nieuwe ziekenhuis, hypotheek etc. Bij alle aspecten is kritisch stil gestaan. Wat wil het ziekenhuis en sluit dat ook aan op wat daadwerkelijk nodig is? Het uitgangspunt is dat het ZMC als regionaal ziekenhuis geen state of the art hoeft te zijn, maar wel the best of breed of wel: de beste in zijn soort.” Lean Led Hospital Design

Jitske de Haan vertelt over de introductie van het ‘Lean led hospital design’ (lees hierover elders in deze FMT). “Dat heeft ertoe geleid dat we op een

“Mijn oprechte doelstelling is dat hier een heel mooi, perfect functionerend ziekenhuis wordt gebouwd binnen het beschikbare budget.” andere wijze naar de invulling van plattegronden en functionaliteiten zijn gaan kijken. Vanuit LEAN probeer je zoveel mogelijk waarde toe te voegen en verspilling uit te sluiten. Dat geeft een andere visie en invulling van een ontwerp.” Bij het opstellen van het Programma van Eisen (PVE) hebben we van zo’n 25 functionele eenheden geanalyseerd wat de wensen zijn. Voor de invulling van het gebruikersoverleg in de fases FMT Gezondheidszorg

7

H U I S V E S T I N G stimuleert als men weet dat een nieuwe manier van werken binnenkort ondersteunt gaat worden door het gebouw.” Partnership

Voor Vitaal ZorgVast is het ZMC het vierde ziekenhuis waarbij het betrokken is. Bij het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam ging het om de ontwikkeling van de zorgboulevard. Bij de bouw van het Maasziekenhuis in Boxmeer was Vitaal ZorgVast betrokken vanaf de fase van het Voorontwerp.

van het Structuurontwerp (SO) en Voorontwerp (VO) zijn we uitgegaan van zogenoemde waardestromen (lees hier elders over in deze FMT). Alle afdelingen die een rol spelen in een waardestroom, zijn door middel van waardestroomconferenties gezamenlijk bij het ontwerp betrokken. In de fase van het Defintief Ontwerp (DO) stellen we kaderdocumenten op waarbij alle relevante disciplines betrokken worden. Op deze manier wordt het mogelijk om vanuit verschillende invalshoeken de eisen te beoordelen die aan een ruimte worden gesteld. Verschillende invalshoeken kunnen tegengestelde belangen en wensen opleveren. Bijvoorbeeld: een gang die over een antislip vloer beschikt en op dat punt veilig kan zijn, is nog niet altijd optimaal schoon te houden. Goede verlichting aan het plafond is niet altijd de juiste verlichting voor een patiënt in bed om een healing environment te ervaren. Natuurlijk is er veel bekend over materialen, inrichtingseisen en optimalisering daarvan en hoeft het wiel niet telkens opnieuw te worden uitgevonden. Maar een standaard ziekenhuis bestaat niet. Bij elk nieuwbouwproject zoek je naar de optimalisering voor dat betreffende ziekenhuis en die specifieke situatie, daardoor zal het ene gebouw zich altijd blijven onderscheiden van het andere. Standaardisering

De nieuwbouwkosten voor het ZMC bedragen circa 120 miljoen euro. De jaarlijkse onder8

FMT Gezondheidszorg

houdskosten kennen een plafond van 6 miljoen. Jitske de Haan: ‘Bij de ontwikkeling van nieuwbouw wordt uiteraard veel gewicht gegeven aan de initiële kosten. De beheer- en onderhoudskosten op de lange termijn zijn echter minstens even belangrijk. Vitaal ZorgVast streeft naar een optimalisatie van de ontwikkeling op de Life Cycle Costs (LCC). Gedurende iedere fase van het ontwerp wordt getoetst of het plan nog past binnen de gestelde budgettaire kaders, zowel vanuit het oogpunt van de initiële investering als vanuit de jaarlijkse kosten voor beheer, onderhoud, schoonmaak en energie. We streven ernaar dat het nieuwe ZMC het ziekenhuis wordt met de meeste omzet per vierkante meter. Nog niet zo lang geleden werden ziekenhuizen vooral ontwikkeld rekening houdend met de uitbreidingsmogelijkheden. Dat is bij deze nieuwbouw volledig anders. Vanuit de LEAN filosofie is kritisch gekeken naar wat je nodig hebt om een meerwaarde voor de patiënten te realiseren en welke niet noodzakelijke zaken geschrapt kunnen worden. We hebben geprobeerd een zo klein en doelmatig mogelijk ziekenhuis te bouwen. Door standaardisering van ruimtes zijn functies redelijk eenvoudig uitwisselbaar. Binnen bepaalde marges zijn daarom voldoende mogelijkheden gecreëerd voor groei of krimp. Mooi is te ervaren dat de nieuwbouw op positieve wijze bijdraagt aan het invoeren van het LEAN denken in het ziekenhuis. We merken dat medewerkers door de nieuwbouw de urgentie voelen om te participeren in het LEAN proces. Het

Critici willen nogal eens benadrukken dat de rol van Vitaal ZorgVast gericht is op het afsluiten van een contract voor het moederbedrijf BAM Utiliteitsbouw. “Natuurlijk willen wij graag zaken doen”, beaamt Jitske de Haan. Als projectontwikkelaar zit Vitaal ZorgVast immers voor eigen risico in het project. Maar om een relatie op te bouwen die het mogelijk maakt dat je 25 jaar in goede samenwerking het beheer en onderhoud uitvoert, is het vanzelfsprekend dat je elkaars belangen als partner respecteert. Uiteraard krijg ik ook wel eens kritische opmerkingen te horen van buitenstaanders over hoe je een realistische prijs krijgt als je maar met één partij aan tafel zit. Er vindt dan ook per fase een toetsing plaats op marktconformiteit. We laten alle prijsafspraken door een onafhankelijke derde partij valideren. Dat is een vast onderdeel van onze aanpak. Mijn oprechte doelstelling is dat hier een heel mooi, perfect functionerend ziekenhuis wordt gebouwd binnen het beschikbare budget.” n

pieterse terwel grevink opent Healthcare Lab Amersfoort In het kader van ons 15-jarig bestaan als toonaangevend huisvestingsadviesbureau in de cure bieden wij een startend adviesbureau in de gezondheidszorg de mogelijkheid zich kosteloos* in ons Healthcare Lab te vestigen. Wij bieden jullie een inspirerende omgeving op steenworp afstand van station Amersfoort met enthousiaste adviseurs en gaan ervan uit dat onze gezamenlijke huisvesting tot nieuwe inzichten en ontdekkingen leidt voor ons beiden. Zijn jullie dat beginnende adviesbureau in de gezondheidszorg dat met kop en schouders boven de rest uitstijgt op het gebied van organisatie, huisvesting, ICT of een andere zorg gerelateerde specialiteit, meld je dan nu aan via [email protected] en laat ons weten waarom jullie kans maken op dit prachtige aanbod. * er worden geen huurkosten in rekening gebracht, alleen servicekosten worden verrekend.

www.ptg-advies.nl

BU

MAN

www.bussman.nl

Specialist in flexibele huisvesting voor de gezondheidszorg adv FMT Gezondheidszorg.indd 1

FMT Gezondheidszorg 9 03-01-14 12:47

H U I S V E S T I N G

ABC Nova: onafhankelijk objectief huisvestingsadvies geven bij diverse contractverhoudingen

Management-adviesorganisatie ABC Nova is op diverse fronten betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwbouw van het Zaans Medisch Centrum (ZMC). Zo is ABC Nova één van de partijen die het Programma van Eisen heeft opgesteld, daarnaast heeft het bedrijf de outsourcing van de parkeerexploitatie voor zijn rekening genomen en tenslotte adviseert het zorgorganisatie Evean bij het Programma van Eisen voor de ontwikkeling van het zorghotel, onderdeel van de Zorgboulevard. Een gesprek met Erik Groen, managing partner, en Eric Königs, projectmanager, over de rol van deze adviseur in de ontwikkeling van het ZMC en andere zorgprojecten. Door: Cor van Litsenburg

10

FMT Gezondheidszorg

I

n 2013 zijn ABC Management Groep en Smitshoek Melles gefuseerd en ontstond de nieuwe organisatie ABC Nova; een bedrijf met zo’n 50 adviseurs en met meer dan 65 jaar ervaring in diverse sectoren zoals overheid, welzijn, onderwijs en de zorgsector. ABC Nova, met vestigingen in Amsterdam, Nieuwegein en Assen, beschouwt de

zorgsector als een interessante groeimarkt en wil zijn activiteiten in dit segment de komende periode uitbreiden. Als een belangrijk kenmerk van ABC Nova noemt Erik Groen de onafhankelijke positie. “Wij zijn geen extra schakel in de keten van contractvorming. Wij hebben ook geen contracten met andere partijen, die bij een project

reeds over een kaderdocument waarin de visie helder was vastgesteld. Echter was er nog wel behoefte aan uitwerking op functionele, ruimtelijke, installatietechnische en bouwkundige eisen. Het bouwkundige deel heeft ABC Nova voor haar rekening genomen. Bij dit Programma van Eisen, waar sprake is van een geïntegreerd contract (DBFMO), worden eisen geformuleerd op basis van Key Performance Indicatoren (KPI’s). Parkeergarage

Eric Königs: “Als adviseur is het uiteraard ons doel de belangen van het ZMC zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Omdat als bouwlocatie gekozen werd voor de huidige parkeerterreinen, werd de realisering en exploitatie van een nieuwe parkeergarage een belangrijk onderdeel. Er zou namelijk pas gebouwd kunnen worden op de parkeerterreinen zodra een nieuwe parkeergarage met voldoende capaciteit beschikbaar is. Omdat het ziekenhuis zich wil richten op haar core business, stond van meet af aan vast dat het parkeren diende te worden geoutsourced. Er is door ABC Nova een uitvraag gedaan in de markt voor bouwers en exploitanten. Op basis van een erfpachtconstructie van 30/50 jaar is een contract aangegaan met een consortium voor de realisering en exploitatie van de parkeergarage. Het gebouw wordt gerealiseerd door BAM Utiliteitsbouw, de exploitatie komt in handen Parking Protection, een bekende partij in de zorgsector. De derde partij in het consortium is de financierende partij Holland Immo Groep. In zo’n proces is het voor de opdrachtgever belangrijk dat wij bijvoorbeeld biedingen controleren. Zijn de aangeleverde documenten compleet, kloppen ze ten opzichte van de uitvraag? Niets is zo vervelend als dat er nog van alles om de hoek komt kijken waarmee geen rekening is gehouden.” Ontzorgen

waarvoor we worden ingehuurd, zijn betrokken. Ons doel is onze opdrachtgevers objectieve informatie te verstrekken. Wij analyseren en geven vervolgens onze bevindingen weer. Op het moment dat een proces gaande is, zoals nu bijvoorbeeld het geval is met de outsourcing van de parkeergarage van het ZMC, kan onze rol grotendeels

gespeeld zijn. Mocht er iets gebeuren wat vragen oproept of waarvoor onze ondersteuning nodig is, trekt het ZMC aan de bel en vliegen wij in. “ Op het moment dat ABC Nova ingehuurd werd om het Programma van Eisen voor het ziekenhuis mede vorm te geven, beschikte het ZMC

Het klinkt als een cliché , maar een van de belangrijke doelstellingen van ABC Nova is de opdrachtgever te ontzorgen. “Als een opdrachtgever dat wenst kunnen wij in het gehele proces een rol spelen. Vanaf de initiatie tot aan het moment dat een gebouw in gebruik is. Uiteraard komt het in de praktijk voor dat er voor een tussenvorm wordt gekozen waarbij we een onderdeel van het traject voor onze rekening nemen. Dikwijls toetsen we ook sec de bouwkwaliteit. Dat is belangrijk voor de opdrachtgever, maar ook voor de bouwende partijen. Als uit een toetsingsacceptatie blijkt dat de kwaliteit in orde is, dan heeft dat voor hen ook toegevoegde waarde. Zo’n toetFMT Gezondheidszorg

11

H U I S V E S T I N G sing hebben we bijvoorbeeld verricht tijdens de realisatie van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort”, aldus Erik Groen. Voor het zorghotel dat Evean in de zorgboulevard gaat realiseren, zijn door de zorgorganisatie de kaders van de verwachtingen aangegeven. Eric Königs vertelt dat bij het opstellen van het Programma van Eisen op ruimteniveau is vastgesteld wat het verwachtingspatroon met betrekking tot de kwaliteit is. Zowel op het gebied van installaties, maar ook wat betreft de onderliggende relaties. “Het Programma van Eisen is een document dat gedurende het proces uiteraard steeds wordt aangescherpt. Het is ook een document waarop je kunt terugvallen. Een rol die we in het proces spelen is alle partijen aan hun verplichtingen te houden. Ik zeg wel eens: ‘Vreemde ogen dwingen’. Ik bedoel daarmee dat een externe partij vaak beter in staat is iedereen aan zijn verplichtingen te houden. Dat geldt ook voor de verplichtingen die vanuit de organisatie van de opdrachtgever moeten worden nagekomen.” Succesvol

Het is al vaker gesteld: goed opdrachtgeverschap bepaalt mede in belangrijke mate of een bouwproject succesvol wordt afgerond. ABC Nova beaamt dit. “In de zorgsector zien we grote verschillen in de aanwezigheid van expertise. Dat ligt ook voor de hand. Een groot ziekenhuis dat regelmatig bouwt, heeft op dat vlak natuurlijk meer expertise in huis dan een kleinere organisatie voor ouderenzorg die slechts sporadisch nieuwbouw realiseert. Voor goed opdrachtgeverschap is het niet noodzakelijk dat de eigen organisatie over veel deskundigheid beschikt, maar weet wat de beperkingen zijn. Het belangrijkste is dat duidelijk wordt omschreven wat de verwachtingen zijn. Als dat niet helder is, wordt het proces heel moeilijk. Uiteraard spelen wij desgewenst graag een rol in het helder krijgen van deze verwachtingen. Goed opdrachtgeverschap is ook dat een opdrachtgever zijn eigen beperkingen kent en daarvoor externe deskundigheid inhuurt. In zo’n situatie hebben wij een coachende rol. Wij sturen en u beslist. Het maakt niet uit of het om een groot of klein bouwproject gaat. Bij elke huisvesting komen ongeacht de omvang dezelfde vragen. En elke opdrachtgever wil dat zijn bouwproject een succes wordt.”

n 12

FMT Gezondheidszorg

Enkele projecten ABC Nova in het Zorgsegment

Zaans Medisch Centrum, Zaandam Bij de ontwikkeling van de nieuwbouw van het Zaans Medisch Centrum hoort ook een zorgboulevard voor maatschappelijke – zorggerelateerde voorzieningen, retail, een zorghotel en supermarkt. In het project zijn parkeervoorzieningen opgenomen voor het ziekenhuis en voor de zorgboulevard. Onder andere ten behoeve van de contractvorming heeft ABC Nova het ZMC geadviseerd

en ondersteund bij het opstellen van het Programma van Eisen voor het ziekenhuis. ABC heeft in samenwerking met een installatietechnisch adviseur en een organisatie adviseur een samengesteld PvE opgesteld dat als bijlage is toegepast bij het DBFMO-contract. ABC Nova heeft daarin het bouwtechnische deel van dit PvE verzorgd. Voor het Zorghotel is het gehele technische, functionele en ruimtelijke PvE opgesteld. Voor de realisering van de parkeergarage voor het ziekenhuis heeft ABC Nova de uitvraag en de aanbesteding van deze parkeeraanbieder verzorgd en heeft het geadviseerd in het opstellen van contracten. De Schans, Emmen Voor Zorggroep Tangenborgh heeft ABC Nova een bidbook opgesteld waarin marktpartijen de mogelijkheid werd geboden een aanbieding te doen voor de vernieuwbouw van 154 aanleunwoningen bij het zorgcomplex De Schans te Emmen. Samen met De Schans heeft ABC Nova het selectieproces gedaan. ABC Nova is tijdens de ontwerp- en bestekfase bij het project betrokken gebleven voor de toetsing van de belangen van Tangenborgh en de naleving van de voorwaarden. Belangrijke voorwaarde in dit proces was dat het zorgcomplex moest blijven functioneren tijdens het proces. AriensZorgpalet, Glanerbrug Voor AriensZorgpalet heeft ABC Nova het volledige projectmanagement vanaf initiatief (schrijven van PvE) tot en met oplevering begeleid voor de verbouwing van het Dr Ariënshuis (locatie Glanerbrug). De locatie had voorheen alleen verzorgingshuisplaatsen in een verouderde huisvesting. In de nieuwe situatie zijn 64 verpleeghuisplaatsen (32 PG bestemd voor bewoners en 32 somatiek) en 71 verzorgingshuisplaatsen gerealiseerd. Van de 71 verzorgingshuisplaatsen zijn er 20 met de indicatie visueel gehandicapt, deze plaatsen worden ingevuld door Bartimeus. Het ontwerp gaat uit van een duurzaam en energiearm concept.

Het Roessingh, Enschede Het omvangrijke Centrum voor revalidatie Het Roessingh is door renovatie en nieuwbouw veranderd in een modern complex dat voldoet aan de huidige eisen en wensen. ABC Nova heeft afgelopen 10 jaar het volledige projectmanagement begeleid. De werkzaamheden betreffen de renovatie van het gehele revalidatiecentrum alsmede de op het terrein aanwezige kinder- en pijnkliniek. Het

geheel is in een viertal fasen opgedeeld. Het revalidatiecentrum is gedurende de renovatie continu in bedrijf gebleven, waardoor tussen de fase-overgangen telkens interimvoorzieningen zijn getroffen. Het complex heeft zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde een geheel nieuwe uitstraling gekregen. Deze nieuwe uitstraling begint direct bij de verplaatste hoofdentree gekoppeld aan een herontwikkeld buitengebied. St. Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam ABC Nova speelde tijdens de verbouwing van de afdeling psychiatrie een ondersteunende rol. Wensen van gebruikers waren niet verwerkt in de bouwdocumenten, waardoor tijdens het proces regelmatig wijzigingen moesten worden doorgevoerd. Deze afstemming heeft ABC Nova verzorgd. Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden ABC Nova adviseerde de Raad van Bestuur en voerde de directie en toezicht ten behoeve van de realisering van het onderzoek- en onderwijsgebouw van het LUMC. Activiteiten: ABC Nova heeft met name in de advisering het initiatief genomen en de begeleiding verzorgd om te komen tot een nieuwe visie op onderzoek, onderwijs en huisvesting en heeft daar vervolgens inhoud aan gegeven. Dit bestond uit het opstellen van het Programma van Eisen, leidinggeven aan de projectorganisatie, houden van toezicht, inrichting proefdierencentrum en inrichting museum en collegezaal. Resultaat is een flexibel gebouw voor research en onderwijs waarmee een IFD-prijs is gewonnen.

FMT Gezondheidszorg

13

H U I S V E S T I N G

Nieuwe Passage Erasmus MC verbindt meer dan alleen gebouwen

De ruggengraat van het Erasmus MC De ruggengraat van het nieuwe Erasmus MC is deels geopend. De nieuwe passage vormt het verbindende atrium tussen het Erasmus MC, het Sophia Kinderziekenhuis en het bestaande faculteitsgebouw. Tijdens een wandeling door dit 5.600 m2 ruime deel van de Passage en het Plein, bekijken architecten Bas Molenaar en Willemineke Hammer van EGM architecten, projectsecretaris Liesbeth van Heel van het Erasmus MC en landschapsarchitect Cor Geluk van Juurlink [+] Geluk hoe de ontwerpen van de tekentafel in de praktijk uitpakken.

D

e nieuwe Passage en het Plein van het Erasmus MC zijn nog maar net officieel geopend, of de eerste mensen zitten al op de houten bankjes en stoelen tussen het groen. Ouders van kinderen die in het Sophia Kinderziekenhuis liggen, komen er op adem. Studenten kijken nog even hun boeken in voor ze de collegebanken weer opzoeken en medewerkers van het Erasmus MC halen hun boterhammen uit de trommel en gaan aan de lange tafel in het midden van de Passage lunchen.

De bedrijvigheid van het met glas overdekte atrium die de Wytemaweg met het Museumpark verbindt, toont exact wat EGM architecten bij het ontwerp van dit overgangsgebied voor ogen had: een verbindend element tussen de verschillende disciplines van het omvangrijke nieuwe medisch centrum, de bestaande faculteitsgebouwen en het Sophia Kinderziekenhuis. “Mensen hebben altijd gelijk”, zegt Bas Molenaar, terwijl hij de activiteiten in de Passage vanaf de

door: KatjA Meertens Afbeeldingen: EGM architecten / Erasmus MC

bovenhangende loopbrug goedkeurend gadeslaat. “Je kunt als architect wel iets bedenken en het duizend keer uitleggen, maar uiteindelijk gaan mensen er gewoon zitten.” Tussen het groen

Nu zitten de medewerkers nog met hun thuis gesmeerde boterhammen aan de lange houten tafel, binnenkort kunnen ze koffie en een broodje halen bij het restaurant dat over een paar maanden op de hoek van de Passage en het Plein wordt geopend. Ook komen er winkels en een kleine supermarkt. De lange tafel in het groen is een idee van landschapsarchitect Juurlink [+] Geluk, verantwoordelijk voor het ontwerp van de landschappelijke omgeving in en rond het ziekenhuis. Liesbeth van Heel, sinds 1999 projectsecretaris nieuwbouw van het Erasmus MC, kan zich de scepsis over de tafel nog herinneren. “Ik denk dat het in 2004 was dat een collega van Cor Geluk tijdens een presentatie over de kwaliteit van het gebouw vertelde over zo’n tafel als vergaderplek voor medewerkers, of waar je als patiënt met je familie kan zitten om een verjaardag te vieren. Hij had persoonlijk meegemaakt dat daar in het ziekenhuis geen goede ruimte voor was, terwijl die behoefte er wel was. Veel toehoorders zeiden toen: ‘Wat een raar idee.’ Maar nu is het wachten op de eerste medewerkers die hier willen vergaderen, even weg van de afdeling. Beschut en veilig tussen het groen, maar toch in een open ruimte.” De beplanting in de Passage is de eerste van de vele groenstroken die in de diverse atria van het ziekenhuis zullen verrijzen. Even verderop, vlak voor de glazen wand die de parkeergarage van de ruime entree scheidt, zie je de aanleg van een Overzichtsplattegrond van het deel van de Passage dat op 7 januari 2014 in gebruik is genomen.

14

FMT Gezondheidszorg

FMT Gezondheidszorg

15

H U I S V E S T I N G metershoge bamboestrook. “Groen zie je ook terug in de grijsgroene terrazzotegels die naar buiten worden doorgetrokken”, zegt Cor Geluk. “Hierdoor loopt de openbare ruimte van het ziekenhuis naadloos over naar de stad. Dat sluit beter aan op hoe de gezondheidszorg in deze tijd in de samenleving is ingebed. Het ziekenhuis is een onderdeel van de stad. Ik ben benieuwd hoe het straks wordt gebruikt. Het is belangrijk dat medewerkers, patiënten en familie vanuit het ziekenhuis naar buiten lopen, maar andersom kan ook: dat je vanuit het groen in de stad naar het groen in het ziekenhuis wandelt en hier een kopje koffie komt drinken.” Nu is de Wytemaweg, de toegangsweg naar de nieuwe hoofdentree, een saaie betonnen weg die meer bij de stad dan bij het ziekenhuis hoort. In het ontwerp van Juurlink [+] Geluk wordt het groen van de atria doorgetrokken naar de Wytemaweg, die daardoor verandert in een aangename laan met zitjes. “Als je de binnen- en bui-

tenruimte met elkaar vermengt, voorkom je dat mensen het ziekenhuis als een bolwerk zien”, zegt Geluk. “Het ziekenhuis moet laagdrempelig worden. Vanuit de positie van de stad hoort het ziekenhuis er gewoon bij.” Straatnamen en herkenningspunten

Nieuw zijn ook de immens grote letters boven de diverse ingangen van het ziekenhuis die uitkomen op de Passage en het Plein. Ze geven de straatnaam aan waaraan ze grenzen, een onderdeel van het bewegwijzeringsplan van het ziekenhuis. De verschillende gebouwen van het Erasmus MC hebben een gebouwcode zoals Na, Nb en Nc. Straks helpen straatnamen in het publieksgebied om de zelforiëntatie van patiënten en bezoekers te bevorderen en stress te verminderen. Het past in het streven van het Erasmus MC naar een healing environment, waar patiënten gemakkelijk hun weg kunnen vinden zonder zich overgeleverd te voe-

Lange houten tafel voor bezoekers of als vergaderplek.

len aan een wirwar van ondoorzichtige gangen. Inmiddels is de Passage vanuit de nieuwe parkeergarage onder het Museumpark te bereiken en grenst de bestaande parkeergarage van het ziekenhuis met een glazen wand direct aan de hoofdingang. “Dat vind ik zo geweldig”, zegt Bas Molenaar wijzend naar de auto’s. “We hebben hier het groot-

Personeel van het Erasmus MC en studenten van de universiteit maken dankbaar gebruik van de zitjes tussen het groen. 16

FMT Gezondheidszorg

ste drive-in ziekenhuis van Nederland. Je stapt je auto uit en staat meteen midden in het ziekenhuis. Je weet meteen waar je naar toe moet.” Toen Molenaar in 1999 de opdracht van het Erasmus MC kreeg, was zijn ideaal een ziekenhuis te ontwerpen waar patiënten zelfs zonder bordjes hun weg kunnen vinden. “Dat is niet haalbaar, maar je kunt het wel zo makkelijk mogelijk maken door gebouwen hun eigen adres te geven en herkenningspunten te creëren”, zegt Molenaar. “Het Sophia heeft een andere inrichting en voelt anders dan het medisch centrum voor volwassenen, zoals in de stad een laan anders aanvoelt dan een plein.” “We denken ook aan een app voor binnen”, zegt architect Willemineke Hammer. “Een soort TomTom die tevens het afsprakenbriefje vervangt. Die technieken kunnen in 2017 best ontwikkeld zijn.” SEH eerder klaar

Hammer ziet dat wat in 1999 op papier is bedacht, vijf­tien jaar later daadwerkelijk wérkt. “Zo’n gezamenlijke voor­tuin slecht muren en creëert een collectief ”, zegt Hammer. Dat de 20 meter brede en 300 meter lange overdekte corridor een band schept, blijkt wel uit het feit dat de kinderafdelingen van het Sophia nu gemakkelijker samenwerken met de volwassen afdelingen van het Erasmus MC. De samenwerking leidde tot de wens de opening van de nieuwe SpoedEisende Hulp (SEH) te vervroegen. De nieuwe SEH heeft één voordeur voor zowel kinderen als volwassenen en komt recht naast de entree van het ziekenhuis te liggen, tussen het Erasmus MC en het Sophia Kinderziekenhuis in. “Dat is heel handig”, zegt Molenaar. “Mensen komen om 3 uur ’s nachts in paniek naar het ziekenhuis, parkeren bij de hoofdentree en denken: ‘Waar is de eerste hulp eigenlijk?’ Nou, die zit dus vlak naast de ingang.” “Het casco staat er al”, zegt Van Heel. “We hebben de aannemer gevraagd of het sneller kan worden ingericht en afgebouwd. Dat kon. Het is de bedoeling dat de SEH op 2 oktober 2014 in gebruik wordt genomen. Er heerst nu al een geweldige hectiek. Het is een spannende tijd.” n Eerste deel in gebruik In 2013 is het eerste deel van de nieuwbouw in gebruik genomen. In deze nieuwe gebouwdelen zijn de staffuncties, de apotheek, de laboratoria en de Centrale Sterilisatie Afdeling gehuisvest. Ook is de eerste polikliniek van de afdelingen fysiotherapie en Revalidatiegeneeskunde Rijndam naar de nieuwbouw verhuisd.

Veel ruimte voor diverse ontmoetingen.

(Boven) Passage tussen parkeergarage en nieuwbouw. (Onder) Ingang Wytemaweg. FMT Gezondheidszorg

17

H U I S V E S T I N G

O|2 gebouw is staaltje van flexibiliteit in technologie O|2 maakt deel uit van de vernieuwde campus van VU en VUmc op de Amsterdamse Zuidas. Het is het eerste academische gebouw in Nederland dat op onderzoeksthema wordt gebouwd. In het gebouw gaan vanaf 2015 zo’n 750 onderzoekers van VU, VUmc en de Universiteit van Amsterdam (UvA) samenwerken aan belangrijke maatschappelijke vraagstukken binnen het domein Human Health & Life Sciences. Het gebouw, dat komt tussen de poli van het ziekenhuis en het gebouw van ACTA, is niet alleen architectonisch bijzonder. Vanuit het oogpunt van techniek is het een duurzaam en toekomstbestendig gebouw. Erik Schipper van J.P. van Eesteren legt uit waarom.

I

n nauwe afstemming met de opdrachtgever is gekozen voor een geïntegreerde planning. Tussen het accepteren van de opdracht en de start van de bouwwerkzaamheden lag slechts drie maanden. Dit komt doordat het gebouw wordt opgetrokken bovenop de al bestaande parkeergarage. Er was dus geen tijd meer gemoeid met het leggen van een fundering. ‘En drie maanden alleen al is kort tijd om alle materialen te bestellen en geleverd te krijgen’, zegt Erik Schipper van de bouwcombinatie. ‘Bovendien had de opdrachtgever al wel heel nauwkeurig het bestek omschreven, maar moesten wij als uitvoerders nog wel de werktekeningen maken voor de installatietechniek, de bouwtechniek en de constructie. Best bijzonder, leveranciers en onderaannemers contracteren, werktekeningen maken en materialen – onder andere prefab beton en de staalconstructie – produceren in slechts drie maanden.’ Ook de bouwtijd is met twee jaar tamelijk krap. ‘Zeker als je bedenkt dat volgens het bestek na veertien maanden de eerste verdieping volledig gereed moest zijn’, zegt Schipper. ‘Dit was nodig om Wesemann, dat de laboratoria gaat bouwen, 18

FMT Gezondheidszorg

dan al op die verdieping het meubilair met de daarbij horende installaties moest kunnen aanbrengen. Maar we zitten nog steeds volledig op schema. Het feit dat wij als één partij integraal optrekken – Van Eesteren voor de bouw, Wolter & Dros voor de werktuigbouwkunde en Croon

Door: Frank van Wijck

voor de elektrotechnische installaties – is hierin van doorslaggevend belang. De kosten voor de totstandkoming van dit gebouw zitten bijna voor de helft in de techniek. Als je daarin efficiënt wilt werken, moet je denken in termen van projectbelangen en voorkomen dat partijen ieder op basis van hun eigen agenda aan het werk gaan. Dit project is daarom bij uitstek geschikt om integraal uit te voeren.’ Toekomstbestendig

Het labgebouw O|2 is in technisch opzicht nogal bijzonder. Niet alleen omdat er zoveel hoogwaardige laboratoriumtechnologie in wordt ondergebracht – wat op zich al de nodige technische eisen aan een gebouw stelt – maar de opdrachtgevers hadden ook nog een eis: Als de onderzoeksdoelstellingen in de loop der jaren veranderen, moeten de laboratoriumfaciliteiten probleemloos aan die veranderende eisen kunnen worden aangepast. Schipper: ‘Dit vraagt om een gebouw waarin ook tijdens de gebruiksfase nog heel flexibel zaken Het atrium in aanbouw.

dracht naar de kolommen die in de bouw van die parkeergarage zijn toegepast.’ Op de bovenste verdiepingen van het gebouw is er een donutvormig gat, wat ervoor zorgt dat het daglicht tot aan de begane grond in het gebouw kan komen. Hiervoor is de zesde verdieping voorzien van een glasatriumdak. Tussen de vijfde en tiende verdieping bevindt zich een open deel in het gebouw. ‘Dit betekent dat we onder de tiende verdieping een hangende werkvloer moesten creëren’, vertelt Schipper. ‘Hiervoor hebben we gebruik gemaakt van hangstaven die door de tiende verdieping heen lopen en waaraan de werkvloer, bestaand uit steigermateriaal, is bevestigd. Op deze manier konden we tegelijkertijd werkzaamheden verrichten, zowel direct onder de tiende verdieping als op de vijfde.’ Acht weken

kunnen worden aangepast. Daarom is gekozen voor een stramien van 3,60 meter, waarop ook de installatie is aangepast. Het is dus altijd mogelijk nog te “schuiven” als de situatie daarom vraagt. De casco-installatie is bijvoorbeeld – per stramien van 3.60 meter – zo ingericht dat de ventilatie in elk laboratorium op elke verdieping op te schalen is naar het twintigvoudige, als de laboratoriuminrichting – denk ook aan zuur- en LAFkasten – daarom vraagt. Dit maakt de plaatsing en inrichting van laboratoria optimaal flexibel.’ Ook zijn alle verdiepingen met betrekking tot de elektrotechnische installatie voorzien van railkokers. Hierdoor kan de gebruiker flexibeler appa-

raten in de laboratoria aansluiten zonder dat de casco-installatie moet worden aangepast. Bijzondere bouwelementen

Een bijzonder bouwstaaltje was de plaatsing van de Mikadokolommen die het gebouw zijn bijzondere aanzien geven. Schipper: ‘Die kolommen staan schuin en dit betekent dat we deze kolommen niet zomaar konden plaatsen. Voor het aanbrengen hiervan hebben we een stappenplan opgezet. Het is een behoorlijke puzzel geweest om te zorgen dat er elke keer aan het einde van de dag een stabiele constructie stond. We hebben ze stuk voor stuk met een torenkraan en een driehonderd tons mobiele kraan aangebracht. De ene dag stond zo’n kolom om 15.00 uur op zijn plaats en was de constructie stabiel, de andere dag waren we tot ’s avonds laat bezig.’

De geplande oplevering van het pand is eind februari 2015. Het gebouw is dan feitelijk al acht weken klaar, maar die acht weken hebben de bouwers toch nog nodig. Schipper legt uit waarom: ‘We testen dan alle onderdelen van het totale gebouw. Uiteraard zijn tijdens de bouw al diverse testen uitgevoerd, maar als het hele gebouw met alle installaties gereed is, willen we ook nog testen of alles in onderlinge samenhang volledig werkt zoals bedoeld is zodat het project gebruikklaar kan worden opgeleverd. Op basis van onze ervaring die we bij andere projecten hebben opgedaan, hebben we hiervoor een protocol ontwikkeld en weten we dat dit acht weken vergt.’ n

Voor de gevel is gebruikgemaakt van Click-Brick bakstenen, die droog, dus zonder specie, worden gestapeld. In Nederland is dit voor een gebouw van deze hoogte, zestig meter, nog niet eerder gedaan. Op de eerste, vijfde en tiende verdieping is gebruik gemaakt van bollenplaatvloeren. Schipper: ‘Dit heeft te maken met gewichtsbesparing. Het gebouw moet immers bovenop de al bestaande parkeergarage worden gebouwd. Daarom is direct boven de parkeergarage ook gebruik gemaakt van V-kolommen, voor belastingsoverMikadokolommen. FMT Gezondheidszorg

19

H U I S V E S T I N G

Labgebouw O|2: over alles is nagedacht In het labgebouw O|2 is niets aan het toeval overgelaten. Duurzaamheid, flexibiliteit, ontmoeting: over alles is nagedacht en alle elementen in en aan het gebouw zijn zo opgezet en ingericht dat ze dit alles optimaal faciliteren. Ook na de ingebruikname blijft de flexibiliteit in de toepassing van het gebouw de norm.

B

ovenop de bestaande parkeergarage wordt een laboratoriumgebouw neergezet waarin in 2015 fundamenteel en toegepast onderzoek zal plaatsvinden. ‘Die samenvoeging van al dit onderzoek in één gebouw, maakt het veel eenvoudiger voor onderzoekers om bij elkaar binnen te lopen en informatie te delen’, zegt bouwdirecteur John van Houten. ‘Vakoverstijgende ontmoeting is in de opzet van het gebouw dan ook een kernbegrip. Het gebouw zal geen vaste werkplekken kennen, maar in ruil daarvoor wordt er alles aan gedaan om ontmoeting te faciliteren. Ook de onderwijsfaciliteiten die in het gebouw worden ondergebracht – grotendeels op de begane grond – zullen door de toepassing van veel glas een heel flexibel karakter krijgen.

Efficiencyverbetering

Behalve dat het gebouw ontmoeting tussen wetenschappers moet faciliteren, was er ook een efficiencyreden om het te bouwen. Nu staan op diverse locaties in de stad laboratoria van de deelnemende partijen en samenvoeging daarvan op één locatie is veel efficiënter. ‘Sommige van die gebouwen zijn verouderd en aanpassing ervan zou veel geld vergen’, vertelt Van Houten. ‘Bovendien werken die locaties deels met oudere en energieverslindende apparatuur. Samenvoeging levert een aanzienlijke ruimtereductie op en is een logisch moment om te investeren in nieuwe en energiezuinige apparatuur. We hebben dus een zorgvuldige demarcatielijst opgesteld: oudere ap20

FMT Gezondheidszorg

paratuur wordt direct vervangen door state-ofthe-art nieuwe. De zuurkasten bijvoorbeeld zijn allemaal nieuw, en beschikken over automatische raambediening en faciliteiten voor energiebesparing.’ Standaardisatie

Standaardisatie staat in het nieuwe gebouw hoog in het vaandel. ‘Het wordt een gebouw met een uitgebreid centraal voorzieningenniveau’, legt Van Houten uit. ‘De kelder, de nu al bestaande parkeergarage dus, wordt tevens de ruimte waarin centrale technische voorzieningen worden on-

Door: F. van Wijck

dergebracht en waarin ook alle min-80 vriezers komen te staan. Het MLIII-lab krijgt een hotelfunctie: wetenschappers die hierin willen werken, kunnen er ruimte in boeken. Die hotelfunctie wordt centraal beheerd, zodat het lab altijd optimaal benut wordt. De centralisatiegedachte wordt ook doorgevoerd voor de spoelkeukens, de klimaatkamers en de apparaatkamers.’ De standaardisatie is ook terug te vinden in de vaste stramienmaten die in het gebouw worden toegepast. Voor alle labs wordt een stramienmaat van 3.60 meter gehanteerd, zodat daar binnen alle

Krachtenbundeling De bouw van O|2, het nieuwe labgebouw van de VU, is volop in gang. O|2 maakt deel uit van de vernieuwde campus van VU en VUmc op de Amsterdamse Zuidas. Het O|2 gebouw maakt vakgebiedoverstijgende wetenschappelijke ontmoeting mogelijk. In 2016 zullen hier de VU, de UvA en het VUmc hun krachten bundelen in onderzoek naar belangrijke maatschappelijke vraagstukken binnen het domein van Human Health & Life Science. .De indeling op onderzoeksthema in plaats van op discipline, is uniek in Nederland., Ook de samenwerking tussen de verschillende universiteiten is bijzonder. In O|2 zal toegepast bètamedisch onderzoek gedaan worden dat zowel maatschappelijk relevant is als interessant voor het bedrijfsleven. In het samenbrengen van onderzoekers van verschillende disciplines en verschillende onderzoeksinstellingen zit de sleutel tot het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken. Die samenwerking maakt ook dat het gebouw heel flexibel en duurzaam moet zijn om verandering in gebruikte kunnen accommoderen. Samenwerking is er ook in ontwerp en bouw: Het bouw wordt gerealiseerd samen met partners, ontwerpers en bouwers. Het O|2 gebouw is ontworpen door EGM Architecten en wordt in opdracht van de VU gerealiseerd door bouwcombinatie J.P. van Eesteren,Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek v.o.f. Parallel aan de afbouw worden de laboratoria ingericht door Wesemann.

goede banen te kunnen leiden. Wat luchtbeheersing betreft, hebben we het gebouw maximaal uitgelegd. Alle kanalen zijn op maximale grootte gemaakt, om ruimte te bieden aan toekomstige toepassingen binnen de laboratoria. Alleen op de vierde verdieping is hiervoor nu al geen ruimte meer. Daarin komen 87 zuurkasten te staan en daarmee is die verdieping echt vol. Op de andere verdiepingen is die ruimte er nog wel.’ De flexibiliteit die het gebouw kenmerkt, is zelfs al in het bestek voorzien. ‘Dit bestek is heel nauwgezet uitgewerkt’, vertelt Van Houten. ‘We hebben bewust gebruikgemaakt van verstekstaten, omdat we zo lang mogelijk flexibel wilden blijven in hoe de indeling per verdieping er uiteindelijk uit komt te zien. Daarom hebben we de werktekeningen ook door de aannemer laten maken in plaats van door de architect. De aannemer komt niet met een behoefteschets voor de dertiende verdieping als hij nog met de begane grond bezig is.’

Doorkijkje in het atrium.

vormen kunnen worden gemaakt zonder iets te hoeven wegbreken of vervangen. De eilandtafels worden in deze ruimte asymmetrisch geplaatst, zodat ze niet in de weg staan als een nieuwe wand moet worden gezet. De drukschotten boven de systeemplafonds – voor brand- en geluidswering – vormen geen hinderpaal voor het plaatsen van nieuwe muren. En delen van het labmeubilair zijn wegneembaar, als de plaatsing van apparatuur daarom vraagt. ‘We kunnen dus overal nieuwe ruimten creëren als daarnaar vraag ontstaat’, zegt Van Houten. Inrichting van een laboratorium.

Alles ter discussie

Duurzaamheid

Waarom is die flexibiliteit zo belangrijk? ‘Om in te spelen op toekomstige wetenschappelijke ontwikkelingen, is alle mogelijke nadruk gelegd op flexibiliteit in het bouwen. ‘We hebben ook de fysiek maximale grenzen opgezocht voor ventilatie en elektriciteit’, vertelt Van Houten. ‘Voor de elektriciteitsvoorziening zijn alle verdiepingen van het pand voorzien van rails. Een stekker erin en klaar. Er is een draadloos netwerk, en daarnaast voorzien we ook in een geavanceerd netwerk met structurele bekabeling, om alle datastromen in

Naast flexibiliteit speelt ook duurzaamheid een rol in de bouw van het O|2 gebouw. Voor de gevel is gebruikgemaakt van klikbrick stenen, zodat geen cement nodig is. Deze stenen zijn volledig herbruikbaar. De parkeergarage staat bouwkundig los van het O|2-gebouw. In theorie kan dit gebouw dus weer worden afgebroken of vervangen zonder dat dit invloed op de parkeergarage heeft. De verlichting in het pand is daglichtafhankelijk. Voor de koeling van de apparatuur wordt gebruikgemaakt van water uit de nabijgelegen Nieuwe Meer. De overige energie komt van de eigen energiecentrale waarover de VU beschikt. Bovenop het gebouw komt een groen sedumdak. Dit heeft een hoge isolerende werking en houdt bovendien vocht vast, wat opwarmt en daarmee invloed heeft op de waterretentie. En zo heeft alles in en aan het gebouw dus een goed doordachte functie. Behalve de mikadokolommen die het gebouw zijn bijzondere aanzien geven. Die zijn gewoon mooi.

n FMT Gezondheidszorg

21

L A B O R A T O R I U M I N R I C H T I N G

De laboratoriuminrichting voor het nieuwe labgebouw O|2 van de VU Voor de inrichting van het nieuwe labgebouw O|2 zocht de Vrije Universiteit van Amsterdam naar een toekomstbestendige oplossing. Het moest mogelijk zijn de laboratoriuminrichting in de toekomst eenvoudig aan veranderde functies aan te passen. Tevens de vraag, om de ruimtelijke indeling, zodanig te ontwerpen dat dit als een “hotelfunctie” kan fungeren.

B

ij de start van het project in september 2013 heeft dr. heinekamp Benelux uit Eindhoven in nauwe samenwerking met de Facilitaire Campus Organisatie (FCO) van de VU een concept uitgewerkt. Dit werd een indelingsconcept met een generiek karakter, dat geschikt is voor de meest uiteenlopende laboratorium functies. Na inventarisatie en vaststelling van het ambitieniveau werd er gezamenlijk een concept vastgelegd. Dit enerzijds afgestemd op de gebruikersbehoefte (maatwerk) terwijl tegelijkertijd aan een hoge mate van standaardisatie voldaan moest worden. Uiteindelijk zijn 9 typologieën van ruimten ontwikkeld, zoals synthese-, celkweek- en apparatenruimten. Dit betekende een scheiding van laboratorium- en ondersteunende (service) activiteiten. Door de keuze van deze technologieën impliceerde dit een andere werkmethodiek voor de gebruikers door processen anders in te richten. Voorbeelden hiervan zijn; centrale opslag van materialen en vriezers, koude- en klimaatkamers,

spoelkeukens, scheiding van apparatuur van laboratoria naar een service-zone. Voor het labmeubilair werd een modulaire opbouw gekozen die past bij de infrastructuur van het gebouw. Daarbij werd rekening gehouden met de inpassing van diverse bijzondere laboratoria als ML-III en RA-C en met de afstemming op de bouwkundige aspecten. Ook het facilitair management zoals beheer, onderhoud en logistiek kreeg ruime aandacht. Met de nieuwe indeling als basis, worden nieuwe werkprocessen en onderlinge synergie voor de gebruikers mogelijk. De slimme combinatie van ruimte typologieën, een efficiënte stramienmaat, modulaire opbouw en nieuwe werkprocessen maakten de gewenste “hotelfunctie” van het labgebouw mogelijk. De functies van de afzonderlijke ruimtes kunnen op termijn eenvoudig worden aangepast aan nieuwe eisen. In de toekomst kunnen daardoor diverse groepen gebruikers worden gehuisvest zonder in-

Door: Frans Godthelp

grijpende maatregelen door te voeren. Tijdens het proces werd gebruik gemaakt van een door dr. heinekamp ontwikkelde database met gegevens over een zeer grote diversiteit aan laboratorium-equipment en alle daarbij horende ruimtelijke specificaties. Dit leidde tot meer efficiency tijdens het ontwerp- en bouwproces, een hogere kwaliteit van het laboratorium en een betere functionaliteit voor gebruikers. De Nederlandse vestiging van dr. heinekamp heeft met dit project het begrip “Fachplaner” in de Benelux op de kaart gezet. De “Fachplaner” is de specialist voor inrichting en planning van omgevingen, die bijzonder hoge eisen stellen aan gebruik, techniek, inrichting en regelgeving. Bij dr. Heinekamp werken specialisten voor alle fases van een project; van projectplanning, ontwerp, advies en tekenwerk tot en met bestek schrijven, aanbestedings-, bouw- en budgetbegeleiding. De laboratoria in het O|2 lab van de VU zijn daar een voorbeeld van. Het full-service bureau werkt tijdens het ontwerp, de realisatie en de nazorg van een project als “vertaler” van de behoeften van de laboratoriumgebruikers naar de eisen voor de architect en installateur. “Wat we eigenlijk willen is dat projecten van binnenuit ontwikkeld worden. Dus dat het gebouw vanuit de lab-functionaliteit ontwikkeld wordt en niet andersom. Helaas gebeurt dat nog te vaak niet en is omdenken belangrijk” aldus Frans Godthelp van dr. heinekamp Benelux. Voor het O|2-lab van de VU zijn met de werkwijze van het adviesbureau optimale resultaten tijdens het ontwerp van het project geboekt, dit kon alleen maar doordat de opdrachtgever (FCO) dit optimaal faciliteerde qua coördinatie en aansturing met name richting de gebruikers en bouwpartners.

22

FMT Gezondheidszorg

TRANSpONET TUbEUNLOAdER HAAL HET BESTE UIT UW BUISPOST EN VErWErK TOT WEL 7.200 BLOEDMONSTErS PEr

Video

HEALTHCARE SOLUTIONS

TUbE UNLOAdER Optimaliseer werkprocessen in uw lab rondom de preanalyse fase van het bloedonderzoek. De geautomatiseerde opening, ontlading, sluiting en retourzending van buispost patronen, zorgt voor een twee keer snellere lading van uw analysestraat. Tube Unloader is de ontbrekende schakel in een volledig geautomatiseerd lab proces. Maximaliseer uw buispost Verhoging labproductie Efficiency verhogend Tracking & tracing van monsters Kwaliteitsbehoud bloedwaarden

www.swisslog.com

Het oproepsysteem met spraakfunctie passend bij het schakelaarprogramma Gira Oproepsysteem 834 Plus Het Gira Oproepsysteem 834 Plus is een oproepsysteem voor hulpoproepen in ziekenhuizen, verzorgingshuizen, wooncomplexen en artsenpraktijken. Er kunnen noodoproepen mee worden gedaan en gesprekken mee worden gevoerd in overtuigende hoge spraakkwaliteit – dankzij digitale echo-onderdrukking ook in sanitaire ruimten. Het systeem voldoet aan de eisen van DIN VDE 0834 en is geïntegreerd in de Gira schakelaarprogramma's. Door middel van een nieuw ontwikkeld plug&play-installatieconcept kan het gemakkelijk worden geïnstalleerd. Meer informatie onder www.gira.nl/oproepsysteem834-plus Afb. v.l.n.r.: tweevoudige combinatie spraakmodule Plus/oproep- en uitschakelknop met externe aansluiting Plus, patiëntenhandapparaat met spraakfunctie, dienstruimteterminal artsoproep en aanwezigheid 2 met spraakmodule Plus, kamersignaallamp, tweevoudige combinatie drukvlakschakelaar/wandcontactdoos met randaarde, schakelaarprogramma Gira E2, zuiver wit glanzend

202594_Anz_RS834Plus_E2_Rw_197x125_NL.indd 1

18.03.13 13:55 FMT Gezondheidszorg

23

B O U W

Faillissement van aannemer is strop voor opdrachtgever!

Hoe risico’s te beperken? Sinds 2008 is er sprake van een wereldwijde economische crisis. De gevolgen van deze crisis zijn voor de Nederlandse bouwsector goed merkbaar. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) becijferde voor de bouwsector voor 2012 een productiedaling van 8 procent.

D

aarmee is de bouwsector een van de zwaarst getroffen bedrijfstakken in Nederland. Als gevolg van de crisis en de teruglopende productie staan bedrijven in de bouwsector onder druk. Het aantal faillissementen in de bouwsector was in 2013 ruim twee keer zo hoog dan voor de crisis. Welke risico’s brengt dit met zich mee voor de opdrachtgever en hoe kan hiermee worden omgegaan? Faillissement, een praktijkvoorbeeld

De kans dat een opdrachtgever wordt geconfronteerd met een faillissement is de afgelopen jaren groter geworden. Voor opdrachtgevers is de continuïteit van het bouwproces van groot belang. Stagnatie van het bouwproces resulteert in veel gevallen immers in extra kosten en vertraging die beiden aanzienlijke gevolgen kunnen hebben. Om de continuïteit van het bouwproces te waar-

borgen, is het belangrijk dat de betrokken partijen financieel gezond zijn. Voor een van onze opdrachtgevers hebben wij het projectmanagement verzorgd voor de nieuwbouw van de zorghuisvesting. Het ontwerp voor de nieuwbouw werd in bouwteamverband uitgewerkt tot bestekken en bestektekeningen. Naast de opdrachtgever, architect en installatietechnisch adviseur maakten een bouwkundig hoofdaannemer en een installatietechnisch hoofdaannemer deel uit van het bouwteam. Na de aanbesteding werd opdracht voor de uitvoering verstrekt aan beide aannemers. De gecontracteerde bouwkundige hoofdaannemer verstrekte vervolgens het gehele bouwkundige werk aan een VOF. Deze VOF bestond uit de bouwkundige hoofdaannemer en een tweede bouwkundige aannemer. Contractuele relaties met alle bouwkundige onderaannemers en leveranciers werden door de VOF aan-

Door: ing. F. Jans (partner) en ir. P. Schrama (adviseur), pieterse terwel grevink, Amersfoort

gegaan. Het doel van deze VOF was het spreiden van risico’s en het krijgen van zekerheid over de beschikbare capaciteit voor het project. Een jaar na de start van de bouw werd duidelijk dat de gecontracteerde bouwkundig hoofdaannemer in financieel zwaar weer terecht was gekomen. Binnen enkele dagen volgde surseance van betaling, gevolgd door de uitspraak van het faillissement. Met nog vijf maanden bouwtijd te gaan, dreigde de bouw abrupt stil komen te staan. Conform de UAV (artikel 46) heeft de curator in geval van faillissement een termijn van 8 dagen om aan te geven of de betreffende partij de bouw al dan niet zal voortzetten. Tot die tijd kan het werk stil komen te liggen, waarmee de continuïteit van de bouw in gevaar komt. Een stagnatie in de uitvoering heeft veelal direct gevolgen voor de planning, de oplevering en de daaraan gerelateerde werkzaamheden van de opdrachtgever voor de inhuizing en verhuizing. Tevens wordt de opdrachtgever kwetsbaar door aansprakelijkheidsstelling en claims vanuit de andere nevenaannemers. Het belang om op korte termijn de continuïteit van de uitvoering te waarborgen is daarmee groot. Stagnatie door faillissement voorkomen

In samenwerking met een juridisch adviseur zijn opdrachtgever en adviseurs begonnen met de inventarisatie van de situatie. De betaling van 24

FMT Gezondheidszorg

openstaande vorderingen van de gefailleerde aannemer werd stopgezet. Overname van de aannemingsovereenkomst door de tweede aannemer binnen de VOF werd al snel als mogelijke optie gezien, waarna verkennende gesprekken zijn gestart om over diverse onderwerpen een akkoord te bereiken. Van belang is om een akkoord te bereiken over de stand van het werk. Dit bepaald immers hoeveel de nieuwe aannemer in rekening kan brengen. Daarnaast moeten afspraken worden gemaakt over de planning, waarbij het belang van de opdrachtgever is dat de oorspronkelijke opleverdatum gehandhaafd blijft. Een ander onderwerp van gesprek is de overname van de garantie voor het door de oorspronkelijke aannemer voltooide werk. Tevens dient overeenstemming te worden bereikt over de door de aannemer te leveren garantiestelling.

De nieuwe SPEED bedrijfsafwasautomaten

Na 15 dagen een nieuwe hoofdaannemer!

Met de beoogde nieuwe aannemer zijn eerst werkafspraken gemaakt, op basis waarvan de bouw kon worden voortgezet in de periode tussen faillissement en ondertekening van de nieuwe uitvoeringsovereenkomst. Vervolgens werd overeenstemming bereikt tussen opdrachtgever en de nieuwe aannemer over de condities waaronder het werk kon worden overgedragen. Hoewel de curator, in afwijking van de op het bestek van toepassing verklaarde UAV, aanvankelijk een beroep deed op een besluitvormingstermijn van 6 weken, kon uiteindelijk toch binnen 8 dagen overeenstemming worden bereikt tussen de opdrachtgever, de nieuwe aannemer en de curator. De weg leek daarmee vrij voor overname van het werk. De bank van de gefailleerde aannemer deed echter nog een beroep op het verpandingsadv. 9 x 12,8 cm:advertentie 9 x 12,8 cm

12-01-2009

11:22

Medisch elektrische scheiding met gezond verstand

Alleen bij Miele

Compacte energiezuinige trafo(verdelers) voor medisch elektrische scheiding in geclassificeerde ruimten volgens NEN1010-7/A3 en netwerkisolatoren voor scheiding van data-installaties volgens IEC60601-1

Informatie: [email protected]

Bedrijfsafwasautomaten met verswatersysteem! • Kortste programmaduur 5 minuten • beladingsniveau‘s • Geschikt voor twee korven 500 x 500 mm • Uitstekend hygiënische reinigingsresultaat Info: (0347) 37 88 84 www.miele-professional.nl www.mijnvaatwasserkiezen.nl

FMT Gezondheidszorg

25

B O U W verplichting jegens de fiscus heeft voldaan. Een dergelijke verklaring geeft weliswaar inzicht in de nakoming van fiscale verplichtingen; het zegt maar in beperkte mate iets over de het nakomen van verplichtingen jegens bijvoorbeeld leveranciers.

recht van de openstaande vorderingen, waardoor de openstaande vorderingen alsnog op de opdrachtgever konden worden verhaald. Omdat in het bestek een verpandingsverbod van toepassing was verklaard kon geen gebruik worden gemaakt van het verpandingsrecht. Totaal 15 dagen na het ontstaan van de situatie werd overeenstemming bereikt en werd een voortzettingsovereenkomst getekend door de opdrachtgever en de nieuwe bouwkundig hoofdaannemer. De overname van de aannemingsovereenkomst was daarmee een feit. Verlaging faillissementsrisico: contracteren van combinaties

Het voorgaande praktijkvoorbeeld geeft een beeld van de onderwerpen waar een opdrachtgever mee wordt geconfronteerd in geval van een faillerende aannemer. Door het werk op te dragen aan combinaties van meerdere (grotere) uitvoerende partijen kan het faillissementsrisico worden beperkt. Hierbij kan bijvoorbeeld gekozen worden om alle uitvoerende partijen samen te voegen in een VOF waarbij elke partij hoofdelijk aansprakelijk is voor de voortgang van het totale werk. Bij een eventueel faillissement van één van de uitvoerende partijen dient het werk te worden gecontinueerd door de andere partijen.

26

contractverplichtingen. Gezien de afhankelijkheid tussen concern en contractpartij biedt deze garantie minder zekerheid dan de bankgarantie. Een derde type garantie is de afbouwgarantie, waarbij een borgsteller garant staat voor het afbouwen van het werk. Een afbouwgarantie biedt in die zin geen financiële zekerheidstelling. Voor het hervatten van het werk is de opdrachtgever afhankelijk van het vinden van een overnamepartij door de borgsteller, waardoor er minder zekerheid is over de voortgang van het werk. De afbouwgarantie biedt daarom minder dekking voor het risico op vertraging en eventuele aansprakelijkheidsstelling en claims vanuit nevenaannemers. Een andere vorm van garantiestelling is het toepassen van een achtergestelde betaling aan de contractpartij. Nadeel van een achtergestelde betaling is dat er druk wordt gezet op de liquiditeit van de aannemer en daardoor de draagkracht van de aannemer verkleint. Een beperking van alle typen garanties blijft dat deze middelen pas toepasbaar zijn nadat problemen zijn ontstaan. Daarbij bieden de garanties met name financiële zekerheid danwel zekerheid tot nakoming van verplichtingen en is er geen absolute zekerheid voor een tijdige realisatie van het bouwwerk.

Garantiestellingen, voorafgaand aan

Financiële rapportages tijdens de

de uitvoering

uitvoering

Om zekerheid voor de opdrachtgever te creëren dient voorafgaand aan de ondertekening van een aannemingsovereenkomst een garantstelling te worden gevraagd. Het toepassen van een bankgarantie is daarvoor een gebruikelijke methode. Deze garantie biedt de meeste zekerheid, omdat de zekerheid bij een bankinstelling is ondergebracht en direct opeisbaar is. Ook zal de bank voorafgaand aan verstrekking van de bankgarantie nagaan of de contractpartij nog voldoende draagkracht heeft bij het aangaan van de verplichting. Een ander type garantie is de concerngarantie, waarbij het concern waartoe de contractpartij behoort zich garant stelt voor de nakoming van

Aanvullend op een garantiestelling kunnen tijdens de uitvoering maatregelen worden toegepast die het faillissementsrisico helpen in te schatten. Een veel toegepaste methode is de bij de inschrijving verplichte controle van de jaarrekening inclusief accountantsverklaring, zodat bij aanvang van het project inzicht wordt verkregen over de financiële situatie van de contractpartij. Een dergelijke verklaring kan vervolgens ook periodiek worden verlangd zodat het inzicht gedurende de uitvoering wordt geactualiseerd. Een ander middel is de verklaring betalingsgedrag nakoming fiscale verplichtingen van de fiscus, waarmee wordt verklaard dat de contractpartij aan zijn betalings-

FMT Gezondheidszorg

Een andere mogelijkheid voor periodieke controle is de analyse van kredietrapportages waarmee de financiële situatie van contractpartijen ook tijdens het proces kan worden gecontroleerd. Voor zowel jaarrekeningen, verklaringen als kredietrapportages geldt dat de informatie in meer of mindere mate gedateerd is, waardoor maar beperkt inzicht wordt verkregen in de huidige situatie. Daarbij moet worden opgemerkt dat de sturingsmogelijkheden aan de hand van de verkregen inzichten beperkt zijn. Waakzaamheid blijft van belang

Indien een faillissement zich voordoet is snel en adequaat handelen van groot belang. Op die manier werd in het praktijkvoorbeeld op korte termijn overname bewerkstelligd zonder extra bouwkosten en binnen de afgesproken planning. De opdrachtgever staan in het algemeen veel maatregelen ter beschikking om het faillissementsrisico en de daarmee gemoeide gevolgen te inventariseren en te beperken. Het beperken van het aantal contractpartijen en het opdragen van het werk aan een combinatie van uitvoerende partijen (bijvoorbeeld een VOF) lijkt in combinatie met een bankgarantie de meeste zekerheid te bieden, zowel in financiële zin alsook vanuit het oogpunt van planning. Hoewel diverse instanties aangeven dat er verbetering van de Nederlandse economie zichtbaar is, wordt herstel van de bouwsector pas verwacht in 2015. De komende jaren blijft het daarom zeker van belang een goede inventarisatie van de risico’s uit te voeren en adequate maatregelen te treffen. n

V E I L I G H E I D

Toename van de patiëntveiligheid door sturing van gedrag en proces

De operatiekamer-cockpit: alle factoren rondom patiëntveiligheid in één systeem Het beeld dat patiëntveiligheid op de OK niet alleen maar afhankelijk is van de juiste installatietechniek, wordt inmiddels breed gedragen door ziekenhuizen, zorgverleners, IGZ en de verschillende accrediterende instituten. Human factors zoals gedrag en proces blijken een veel grotere invloed te hebben op de patiëntveiligheid dan voorheen werd aangenomen.

T

och waren er op de operatiekamer nog geen specifieke systemen die gericht zijn op het beter managen van deze human factors. Zodoende hebben vijf ziekenhuizen (VUmc, Gelre Ziekenhuis Apeldoorn, Zaans Medisch Centrum, Antonius Ziekenhuis Sneek en het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Woerden), in samenwerking met het innovatieve bedrijf NewCompliance, de zogeheten operatiekamer-cockpit ontwikkeld. De OK-Cockpit is een flexibel web-based softwareplatform waarbij alle factoren rondom patiëntveiligheid worden samen gebracht in één systeem. Deze informatie wordt vervolgens teruggekoppeld naar één of meerdere dashboards, die zichtbaar zijn in en vóór de OK, op de gang als overzichtsbord, of op een willekeurig werkstation. De opzet en parameters binnen de cockpit worden volledig aangepast aan de wensen van het ziekenhuis.

De betreffende informatie haalt het systeem uit verschillende bronsystemen, zoals het ZIS van Chipsoft, Epic en iSoft, het PDMS van Chipsoft en Metavision, Gebouwbeheersystemen van Johnson Controls, Honeywell en Siemens en de automatische schuifdeuren van Metaflex. Het kan de informatie ook weer terugsturen naar deze systemen. Zo wordt in het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis het aantal deurbewegingen en de bijbehorende norm van een ingreep teruggestuurd naar Chipsoft en worden in Sneek de patiëntendeuren automatisch vergrendeld bij het starten van een ingreep in Chipsoft. De OK-Cockpit bestaat uit verschillende elementen: - meerdere flexibele dashboards (veelal in de OK, vóór de OK en op de gang als overzichtsbord); - een ‘rapportcijfer patiëntveiligheid’, dat tijdens en direct na de operatie inzichtelijk is, waardoor het OK-team zich direct bewust is van (een deel van) de geleverde kwaliteit. De opbouw van dit rapportcijfer wordt door de klant bepaald.; - een web-based analysetool, voor managementinformatie en (externe) rapportages - bronkoppelingen met ZIS, PDMS, GBS, draadloze deurtellers (NewCompliance), schuifdeursystemen (Metaflex), onderhoudsoftware, OK tableaus (Bender).

door: newcompliance b.v.

De OK-Cockpit is inmiddels opgeleverd in vijf ziekenhuizen in Nederland, en zal binnenkort ook worden opgeleverd in zes andere ziekenhuizen. In de vijf ziekenhuizen die reeds werken met de cockpit is een structurele proces- en gedragsoptimalisatie ingezet. Het resultaat is een significante toename in patiëntveiligheid met als gevolg een enorme reductie van kosten en vermijdbare schade bij de patiënt.  Ook geïnteresseerd in een op maat gemaakte OKCockpit voor uw ziekenhuis? Neem contact op met NewCompliance, via [email protected] of 079-737 0000 . NewCompliance B.V. Cobaltstraat 26 2718 RM Zoetermeer 079-737 0000 [email protected]

n FMT Gezondheidszorg

27

I C T

Zorg & ICT 2014

‘State of the art’ in domotica en zelfmanagement Door: de redactie

Met alle huidige ontwikkelingen binnen de zorg, is innovatieve ICT essentiëler dan ooit. Niet alleen wanneer het gaat om efficiëntieverhoging, maar ook bij het omvormen van zorgprocessen. Op de vakbeurs Zorg & ICT, van 25 tot en met 27 maart in de Jaarbeurs in Utrecht, staan deze innovaties centraal.

E

r zijn grote verschuivingen gaande binnen de zorg. Door de vergrijzing stijgen de zorgkosten. Bovendien wordt een aanzienlijk tekort aan personeel voorspeld. Daarnaast is het type zorg dat de moderne cliënt vraagt aan verandering onderhevig. Domotica en zelfmanagement spelen daarbij een sleutelrol.

ontwikkelingen op het gebied van domotica en behandelt de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) innovaties op het gebied van zelfmanagement. Ook onderwerpen als het EPD/ECD, eHealth en gaming in de zorg wordt uitgebreid aandacht komen uitgebreid aan bod.” Baas over je leefomgeving

“De cliënt van nu wil zo veel mogelijk de regie zelf in handen houden”, zegt Audrey Wilschut, marktmanager Zorg & ICT bij VNU Exhibitions. “Dankzij ICT-oplossingen zijn mensen langer zelfstandig, of dat nu thuis is of in een zorginstelling.” Op de vakbeurs wordt uitgebreid aandacht besteed aan deze oplossingen. “Nieuw dit jaar is de Zorg Academie, waar bezoekers dagelijks kunnen deelnemen aan congressen over actuele thema’s. Zo gaat Smart Homes in op de laatste

Tijdens de Zorg Academie vraagt Smart Homes aandacht voor de kansen van domotica. Waarnemingen in de markt worden gelinkt aan state-of-the-art ontwikkelingen zoals robotica. “Alles is al bedacht”, zegt Corien van Berlo, directeur van Smart Homes. “We moeten het nu maar eens gaan gebruiken.” Langer thuis blijven wonen was een wens, maar wordt een noodzaak. Toch benadrukt Van Berlo dat domotica niet alleen een ouderdomskwestie is. “Iedereen kan in een situatie belanden waar zorg nodig is. Onze gezondheid hebben we niet altijd onder controle. En die controle, daar gaat het over. Hoe blijf jij de baas over je eigen leefomgeving, ook als je niet je bed uitkomt?” Domotica maakt hulp van derden deels overbodig. “De cliënt krijgt de regie over zijn of haar eigen leven en dat versterkt de eigenwaarde.” Bij het faciliteren van domotica bij mensen thuis ziet Van Berlo een grote rol weggelegd voor zorginstellingen. Dit vereist volgens haar wel een inventarisatie van de organisatie zelf. “Het is geen kwestie van domotica ‘doen’. Het gaat erom een kwaliteitsslag te maken met de hele organisatie.” Zorgverleners hoeven in ieder geval niet te vrezen voor hun werkplek. “Mensen blijven keihard nodig. Het is zaak een balans te vinden tussen menselijke zorg en ontzorging met technologie.” Digitaal inzage in medische gegevens

Diezelfde balans is ook van belang bij een andere trend: zelfmanagement. Een noodzakelijke trend, volgens Jacqueline 28

FMT Gezondheidszorg

Baardman, Assistent Director bij de NPCF. “Patiënten willen niet meer voor elk wissewasje naar de huisarts, maar ook digitaal zaken kunnen regelen”, zegt Baardman. “Op dat vlak blijft de zorg ernstig achter.” Dat komt volgens haar omdat het gaat om een cultuurverandering. “Innoveren vereist een andere bedrijfsvoering. Processen veranderen in de zorg is buitengewoon moeilijk, maar noodzakelijk.” Op Zorg & ICT 2014 vraagt de NPCF aandacht voor het persoonlijk gezondheidsdossier. Drijvende kracht achter de ontwikkelingen is de patiënt. Uit recent onderzoek blijkt dat 70% van de patiënten inzage wil in zijn of haar medische gegevens. Volgens Baardman is het niet de vraag óf het persoonlijk gezondheidsdossier er gaat komen, maar wanneer. “Geen betere plek dan Zorg & ICT om alle schakels bijeen te zoeken en draagvlak te creëren om deze ontwikkeling te versnellen.”

De nieuwe HYGIENE bedrijfsafwasautomaten

Zorg & ICT 2014

De vakbeurs richt zich op ICT-toepassingen en -diensten in de zorgsector. Op de beurs zijn noviteiten en innovaties op het gebied van advies, detachering,

beveiliging, hardware, infrastructuur, webdiensten, opleiding en training, zorg specifieke software, generieke software, outsourcing, telecommunicatie en domotica te vinden. Enkele onderwerpen die deze editie uitgebreid aan bod komen zijn: e-health, domotica, health-apps, gaming in de zorg, EPD/ECD en big data. Met onder meer een speciaal inhoudelijk programma voor Young Professionals, een Zorgacademie, Opleidingenplein, e-Health Start-up Plein en e-Health Casestudy Theater. Het inhoudelijk programma wordt mede vormgegeven door Artsennet, de Nederlandse Vereniging voor e-Health (NVEH), Nictiz, de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), Vilans, Stichting Digitalezorg.nl, Games for Health, de Vereniging van zorgaanbieders voor zorgcommunicatie (vZVZ) en Stichting Smart Homes. Openingstijden Dinsdag 25 en woensdag 26 maart van 10:00 tot 17:00 uur en donderdag 27 maart van 10:00 tot 16:00 uur. Meer informatie is te vinden via www.zorg-en-ict.nl

Alleen bij Miele

Bedrijfsafwasautomaten met verswatersysteem! • Kortste programmaduur 5 minuten • 85°C naspoeltemperatuur • Programma's voor thermische desinfectie • Efficiënte reiniging op twee beladingsniveau's • Geschikt voor twee korven 500 x 500 mm • Beste hygiënische reinigingsresultaat Info: (0347) 37 88 84 www.miele-professional.nl www.mijnvaatwasserkiezen.nl

FMT Gezondheidszorg

29

N I E U W B O U W

O K

Medisch Centrum Alkmaar rondt 1e fase van de OK-bouwplannen af

Interflow en Cyclusbouw realiseren een toekomstbestendig operatiekamercomplex Op 30 december jl. vond de eerste operatie plaats in de nieuwe operatiekamers van Medisch Centrum Alkmaar (MCA). In recordtijd is door Interflow en Cyclusbouw een compleet nieuw OK-complex gerealiseerd, bestaande uit vier operatiekamers en nevenruimten. Het toegepaste modulaire bouwconcept biedt kwaliteit in combinatie met flexibiliteit en minimale bouwoverlast binnen een korte bouwtijd. ‘Samenwerking’ is ook bij dit project het sleutelwoord.

Bouwen met een visie

Onder het motto ‘MCA bouwt met een visie’ bouwt MCA aan de toekomst van de zorg voor de inwoners van de regio Noord-Holland Noord. Gezien de leeftijd van de reeds bestaande klinische operatiekamers bleek het noodzakelijk om vier extra operatiekamers te realiseren en de be-

staande zes operatiekamers te renoveren. Met oog op zijn nieuwbouwplannen in Heerhugowaard, wilde het ziekenhuis alleen investeren in een OKcomplex dat verplaatsbaar is en hergebruikt kan worden. Nu de nieuwe operatiekamers in gebruik zijn genomen is de eerste fase van de bouw afgerond. Hierna start de renovatie van zes van de huidige operatiekamers. Hoofdaannemer

Bij aanbesteding van de bouwopdracht kwam al gauw hoofdaannemer Interflow in beeld. Interflow is onderdeel van BAM Techniek bv. Met ruim veertig jaar ervaring in bouw en onderhoud van schone productieomgevingen in de breedste zin van het woord is Interflow expert in alles wat te maken heeft met schone lucht. Door die jarenlange ervaring liggen kennis en kunde op een hoog niveau. Interflow koos voor de realisatie van het OK-complex voor samenwerking met Cyclusbouw. Cyclusbouw is met een unieke bouwmethodiek hét toekomstbestendige alternatief voor moderne vastgoedontwikkeling. Deze samenwerking kreeg gestalte in het hele traject, vanaf planontwikkeling tot en met de afbouw op locatie. Afstemming van processen

Door in een vroeg stadium van het OK-ontwik30

FMT Gezondheidszorg

door: interflow en cyclusbouw

keltraject bij MCA de belangrijkste processen op elkaar af te stemmen was er ruimte voor innovatieve ideeën met betrekking tot het optimale gebruik van het OK-complex. Er werden in dit traject drie onderdelen onderkend waarvoor verschillende partijen met expertise en ervaring nodig waren: Werkproces MCA en haar logistieke processen vormde het belangrijkste aspect in relatie tot de realisatie. Aspecten als kwaliteit, gebruikerstevredenheid, gedrag en bezetting waren aan het begin van het ontwikkeltraject de uitgangspunten voor het ontwerp. OK-realisatie De realisatie van het OK-ontwerp vergt kennis en ervaring van life cycle management om in de realisatie en beheersfase de life cycle kosten te beheersen. Inrichting & apparatuur Voor het beste integrale resultaat was een goede coördinatie van alle betrokken partijen in het ontwerp- en uitvoeringsproces van essentieel belang.

Efficiëntie/Organisatie Het OK-complex is gerealiseerd vanuit de ‘lean’ gedachte. Tevens voldoet het complex aan de huidige WIP-richtlijnen en heeft in de verre toekomst toegevoegde waarde: de gebouwinstallaties zijn onderhoudsarm uitgevoerd, de som van de exploitatiekosten zijn over de levensduur van de gebouw-en installatie onderdelen zo laag mogelijk. Duurzaamheid/Flexibiliteit De modulaire bouwmethode van Cyclusbouw is geselecteerd om aan de eis van verplaatsbaarheid en hergebruik te voldoen. Voor het inbouwpakket lag het Flex OK concept van Interflow ten grondslag omdat dit voorziet in herbruikbaarheid en uitbreiding of wijziging van OK-faciliteiten. Hiermee zijn zowel het gebouw als de technische installaties exact op elkaar afgestemd. ‘Het ontwerp en de inrichting van de operatiekamers zijn gebaseerd op een andere werkwijze. We gaan hier werken zoals we dat straks ook in het nieuwe ziekenhuis in Heerhugowaard gaan doen’, zegt Stefano Arlotti, manager zorg. ‘Deze werkwijze is met name gebaseerd op de logistiek van patiënten en benodigde materialen.’ Belangrijke opgaven

Naast het afstemmen van de processen is een belangrijke opgave bij de ontwikkeling van het OK-complex bij MCA: de bouw van een statische omgeving die faciliterend is aan een dynamisch werkproces in een veranderde wereld. Om hier grip op te krijgen werd er binnen MCA in-

gezoomd op technologie, efficiëntie/organisatie, duurzaamheid/flexibiliteit en beleving. Technologie De uitgangspunten voor de technische installaties waren doelmatigheid, autonomie en efficiëntie. De OK’s zijn als verplaatsbare units gerealiseerd. De omvang van de installaties en de complexiteit van het ontwerp zijn zo beperkt mogelijk gehouden. Storing, onderhoud en vervanging aan en van gebouw gebonden installaties hebben weinig effect op de bedrijfsvoering. Er is gekozen voor zo veel mogelijk standaard oplossingen.

Beleving Beleving van patiënt en eindgebruiker vormt een belangrijk onderdeel van dit project. Het montagetraject vond plaats met zo min mogelijk overlast voor de patiënten in het ziekenhuis. Om de werkomgeving voor medewerkers zo prettig mogelijk te maken is er gekozen voor daglichttoetreding in de OK’s. Uitvoering

Medio mei werd opdracht verleend, medio december was het complex al gebruiksklaar. Samen met MCA, Interflow en Cyclusbouw is het voorlopig ontwerp verder uitgewerkt. Belangrijk was de inzet van BIM, waar alle partijen groot voorstander van zijn. BIM is een digitaal driedimensionaal gebouwmodel, waarin alle gegevens ten behoeve van het ontwerp-, bouw- en beheerproces zijn geïntegreerd. Het komt de kwaliteit van zowel het proces, als het eindresultaat ten goede. In de tussentijd werd op de bouwlocatie te Alkmaar, door BAM Utiliteitsbouw, gestart met het storten van de betonnen fundering waarop een stalen constructie werd geplaatst. Op locatie bij Cyclusbouw in Oirschot werd na afronding van het BIM-ontwerp gestart met de inrichting. Het project omvat vier identieke blokken, één per OK. Eerst zijn de bouwdelen voor de techniek gerealiseerd die de bovenste laag van het gebouw vormen. Daarna volgden de onderliggende bouwdelen voor het OK-gedeelte. De luchtbehandelingsunits inclusief bijbehorende installatiecomponenten voor aan- en afvoer van lucht zijn voorgemonteerd en de wanden voorzien van een combinatie van hoogwaardige high FMT Gezondheidszorg

31

N I E U W B O U W

O K

en waar een prettige werkomgeving is gecreëerd. Alle inspanningen van specialisten, medewerkers en de aannemer hebben ervoor gezorgd dat we tot dit eindresultaat zijn gekomen. Dat we zelfs eerder kunnen starten met opereren dan verwacht, bewijst maar dat we goed met elkaar hebben samengewerkt.’, besluit projectmanager Alkmaarderhout, Bert Beijersbergen. n pressure laminate afwerking en safeboardplaten met een kern van bariet. Die kern houdt de straling van röntgenapparatuur tegen. Eenmaal gereed was het transport van de bouwdelen een volgende uitdaging. Deze zijn met pontons over water vervoerd vanuit Oirschot naar Alkmaar. De laatste kilometers werden per dieplader afgelegd. Een 400-tons kraan plaatste alle bouwdelen in één weekend op de stalen constructie, aansluitend op het bestaande OK-gedeelte op de tweede verdieping. Een bijzondere operatie die nauw luisterde, alles moest precies passen. Vrijdagmiddag stond er alleen een stalen constructie, maandagochtend een compleet nieuw OK-complex. Vervolgens werd gestart met de afbouw, waar na

32

FMT Gezondheidszorg

tien weken al de oplevering plaatsvond. Met de modulaire nieuwbouw van een operatiekamercomplex voor MCA hebben Interflow en Cyclusbouw laten zien waar zij gezamenlijk toe in staat zijn. Gezien de grote belangstelling van de zorgsector lijkt het een kwestie van tijd voordat dit concept opnieuw wordt toegepast. Samenwerking

Het OK-complex is opgebouwd in slechts 31 weken tijd. Begin oktober kwam het gebouw, dat uit prefab-onderdelen bestaat, nog naar Alkmaar. Nu, zo’n 10 weken later, is de eerste operatie uitgevoerd. ‘Fantastisch dat het in zo’n korte tijd een gebouw is geworden dat licht en ruim is opgezet

Facts De opgedragen werkzaamheden bestonden uit het ontwerpen, leveren, monteren, bedrijfsgereed opleveren en validatie van het operatiekamercomplex: - 640 m² OK-gebied (4 x OK, 4 x opdekruimte plus schone en vuile gang) - 275 m² technische ruimte - 1.618 m² HPL-wandafwerking - 25.000 kg Safeboard (stralingsafscherming in OK’s) - 4 stuks OK-plenum 2T en 4 stuks opdekplenum - 11 luchtbehandelingskasten - Compleet medische gassennetwerk, persluchtinstallatie, zuurstof, vacuüm, etc. volgens NEN EN ISO 7396-1 - Complete IQ/OQ incl. validatie - Totale medische inrichting - 25 bouwdelen - Het totale project heeft 31 weken in beslag genomen; 20,5 week opbouw in de fabriek, 3 dagen plaatsen van het complex en 10 weken afbouw. - Het complex is op een staalconstructie met betonnen fundering geplaatst zodat de te realiseren operatiekamers aansluiten op de tweede verdieping van het bestaande ziekenhuis.

M O D U L A I R

B O U W E N

Bussman bouwt modulair voor Isala Begin februari is Bussman van start gegaan met de bouw van het nieuwe Isala Behandelcentrum op de plek waar voorheen het oude Sophia ziekenhuis stond. Bijzonder: het gebouw bestaat uit 228 modulaire units. De units zijn gebouwd volgens het Bussman-concept, maar met hier en daar ‘op maat’ verzoeken van Isala.

H

et ontwerp sluit aan bij de bijzondere bouwstijl van het nieuwe ziekenhuis. In oktober 2014 wordt het Behandelcentrum in gebruik genomen. In het nieuwe Behandelcentrum wordt gehuisvest: de polikliniek Plastische chirurgie, zes operatiekamers en een afdeling Dagverpleging/Short stay met zestig bedden. Vanaf november 2014 vinden hier de planbare, nietspoedeisende ingrepen en kortdurende opnames van maximaal drie nachten plaats. Patiënten kunnen er straks terecht bijvoorbeeld voor het knippen van amandelen, een hand- of schouderoperatie en cosmetische operaties, zoals borstvergrotingen en liposuctie.

Modulaire bouw

Bijzonder aan deze bouw is dat het gehele complex modulair is opgebouwd. Het modulaire concept is afkomstig van Bussman en is reeds twee maal eerder in de praktijk gerealiseerd. Speciaal voor deze opdracht huurt Bussman in Zwolle een productiehal om de modulaire units te bouwen. Voor Bussman een spannende klus. Het bedrijf bouwde eerder modulaire OK’s (onder andere in Geldrop, dit modulaire OK-complex staat inmiddels in Roosendaal), maar nooit eerder voor permanente behuizing. “Het ziekenhuis gaat ervan

uit dat het complex minimaal 15 tot 20 jaar kan blijven staan. Maar als Isala bijvoorbeeld over tien jaar een OK wil inwisselen voor een vernieuwde versie, dan is dat vrij eenvoudig te realiseren zonder dat het hele OK-complex moet worden stilgelegd. Het is één van de voordelen van de modulaire bouw”, vertelt Dick Blommendaal, verkoop manager bij Bussman. Samen met projectdirecteur Jan Dirk de Rijke verzorgt hij deze ochtend een rondleiding voor een aantal Isala-medewerkers “Een ander voordeel is dat de voorproductie in de fabriek de overlast op de bouwplaats voor patiënten, bezoekers en medewerkers beperkt. Maar meer nog dat de hele productie onder schone controleerbare omstandigheden plaatsvindt, hetgeen de kwaliteit ten goede komt.

Door: Gerrit Tenkink

Spanningsveld

Bijna zeven jaar geleden startte Bussman met modulaire bouw in de zorg met het ontwikkelen van een dialysecentrum. Inmiddels heeft het bedrijf de expertise voor het bouwen van gevalideerde OK’s in de hoogste classificatie. ‘Een sprong in het diepe’ noemt De Rijke de bouw van die eerste OK. “Uiteraard voldoen we aan alle eisen die gesteld worden aan een OK. Onze twee eerder gerealiseerde OK-complexen zijn bedoeld voor tijdelijk gebruik (maximaal 5 jaar, red.) en zijn ons eigendom. Wij verhuren ze aan ziekenhuizen die bijvoorbeeld hun eigen OK-afdeling renoveren. Voordeel voor ons is dat we ons eigen concept kunnen aanhouden. Belangrijk daarbij is dat wij zelf alle de technologische keuzes maken. Een voorbeeld daarvan is dat we graag met

‘Artist impressions’ van het nieuwe Behandelcentrum geven een indruk hoe het centrum er straks uitziet. Het betreft in totaal 4.400 vierkante meter, waarvan 3.500 meter begane grond. Het Behandelcentrum is het grijze gebouw midden onder op de impressie van het bovenaanzicht. FMT Gezondheidszorg

33

In de productiehal aan de Voltastraat in Zwolle bouwt Bussman de units stuk voor stuk op, waarna ze gereed worden gemaakt voor vervoer. zo min mogelijk bekabeling willen werken en daarom veel draadloos doen. Nu het hier permanente bouw betreft en Isala eigenaar van het complex wordt, is sprake van veel meer afstemming met het ziekenhuis. We bouwen nog steeds volgens het Bussman-concept, maar daarin worden nu ook specifieke wensen van Isala meegenomen. Dat betekent dat er een gezond soort spanningsveld is. Maar met goede afspraken en intensief

overleg zijn we er tot tevredenheid van beide partijen uitgekomen.” Een voorbeeld van zo’n specifieke wens van het ziekenhuis was de plaatsing van een sluis op alle OK’s. Een andere aanpassing was de besturing van de diverse systemen. Bussman maakt voor haar mobiele OK’s gebruik van draadloze communicatie van dataverkeer. ”Het ziekenhuis wilde echter bedrading, en daar zijn we in meegegaan.

We hebben alle modules ‘Plug-and-play’ gemaakt op bouwkundig, elektro- en luchttechnisch, medische gassen en ICT-gebied. Ze zijn dus vrij eenvoudig aan elkaar te koppelen”, vertelt Blommendaal. ‘Oh-shit’-doorvoeren

Eén van de onderdelen van het Bussman-concept is de standaardisatie van elektra. In alle wanden is het mogelijk om om de zestig centimeter een stopcontact of datapunt aan te leggen. De leidingen en bedrading zijn vooraf aangebracht. Op het moment dat daar behoefte aan is kan de installateur een uitsparing in de muur maken en de leidingen tevoorschijn halen, een minimale ingreep dus. De Rijke laat tijdens de rondleiding een mooi voorbeeld van de standaardisatie zien aan de hand van de, zoals hij het noemt ‘Oh-shitdoorvoer’. In de hoek van elke unit zit standaard een doorvoer. Moet er op een later moment een kabel worden gelegd naar een ander unit (dan kan ook een boven- of onderliggende zijn), dan De gevels van het Behandelcentrum worden op locatie afgewerkt in de stijl van het nieuwe Isala.

34

FMT Gezondheidszorg

Maandag 3 februari 2014 werd een start gemaakt met het plaatsen van de eerste van 148 units. hoeft er niet in de betonvloeren te worden gehakt, maar kan dat via de vooraf aangebrachte uitsparing. Wederom dus een minimale ingreep. Bussman verlegt focus Bussman is specialist in de modulaire unitbouw. Tien jaar geleden werd 98 procent van de units nog verhuurd, maar tegenwoordig legt het bedrijf zich steeds meer toe op hoogwaardige bouw en worden de units vaker gebruikt voor permanent gebruik. “De naam Bussman Verhuur dekt de lading niet meer”, zegt projectdirecteur Jan Dirk de Rijke. “Daar komt bij dat we ons nog meer gaan specialiseren in de gezondheidssector. Omdat daar onze kansen liggen. Tien jaar geleden waren we één van de eerste bedrijven die zich specialiseerden in de toepassing van unitbouw in de zorg. Nu zijn er meer spelers op de markt. Echter in de realisatie van complexe modulaire gebouwen voor de zorg zijn wij de grootste en de eerste in Nederland. We kunnen dus ook zeggen dat we de meeste expertise hebben in de zorg. Die voorsprong willen we graag optimaal benutten, vandaar dat we de komende jaren de focus nog meer gaan verleggen richting zorg.”

Voor wat betreft de inrichting levert Bussman de OK’s turnkey op. “Dat gaat dat tot en met de vaste onderdelen. Op de OK’s hebben we het dan over bijvoorbeeld pendels en de tv-schermen. Bouwproces

Begin februari zijn eerst de 148 modules van het OK-blok één voor één op een dieplader naar de Isala-bouwplaats vervoerd. Daar schakelde Bussman ze weer aan elkaar en werd het geheel winden waterdicht gemaakt. Momenteel bouwen de installateurs de rest van de techniek in, waarna Bussman de OK’s gaat testen en valideren. Intussen wordt verder gegaan met de productie van het polikliniek-blok, dat uit 80 modules bestaat. Dit wordt in april neergezet. Het geheel wordt half augustus opgeleverd. In oktober verhuizen de afdelingen naar het Behandelcentrum en wordt het in gebruik genomen. Dit is het eerste van vier artikelen, waarin FMT Gezondheidszorg de bouw van het Behandelcentrum tot en met de eerste maanden na de ingebruikname volgt. n

Routing De modulaire units hebben een standaardafmeting van 3 meter breed en maximaal 7,2 meter lang. De hoogte is echter voor Isala aangepast tot maximaal 4 meter. Die hoogte van vier meter was een van de redenen dat Bussman er voor koos om in Zwolle een productiehal te huren. Omdat een unit van vier meter op een dieplader niet onder alle viaducten door kan. Het lassen van de kooi gebeurt in Tsjechië. Vervolgens gaat het kale frame naar een bedrijf in Raalte, waar speciaal verdicht gewapend beton voor de vloeren wordt gegoten. De kooien, met betonnen vloer worden in Zwolle ‘op hoogte’ gelast. Dan volgt de assemblage. Iedere module is uniek en heeft zijn eigen nummer. De geïsoleerde wanden, voorzien van uitsparingen voor deuren en ramen, worden in de assemblagehal in Zwolle in de unit geplaatst, evenals alle leidingen voor gassen, elektra, data en ventilatie. Op locatie is het een kwestie van ‘plug-and-play’, waarna Bussman de buitengevels en daken wind- en waterdicht maakt. Vervolgens worden de gevels (baksteen, red cedar of staal) opgebouwd. Op dit moment realiseert Bussman een productie van vijf units per dag.

FMT Gezondheidszorg

35

L O G I S T I E K

Intelligente logistiek van Swisslog

Verbeteren van veiligheid en efficiency Door: Cor van Litsenburg

Recent grootschalig dossieronderzoek van het NIVEL en EMGO+/VUmc toont aan dat Nederlandse ziekenhuizen de laatste jaren veiliger zijn geworden. Potentieel vermijdbare schade en sterfte is flink verminderd. In de visie van Swisslog kan door intelligente toepassingen in de logistiek de veiligheid nog sterk worden verbeterd. inister Schippers gaf eind 2013 aan blij te zijn met de verbeterde veiligheid in de zorg. Ze gaf echter meteen te kennen dat nog zeker niet het moment is aangebroken om achterover te leunen. Er kan nog veel worden verbeterd. Deze visie sluit aan op de ambities die Swisslog als aanbieder van logistieke oplossingen voor de zorgsector heeft. In een tijdsgewricht waarin ziekenhuizen voor uitdagingen staan om kostenreducties te realiseren terwijl de kwaliteit en veiligheid moeten worden verbeterd, kan deze beursgenoteerde onderneming volgens eigen zeggen interessante, organisatiespecifieke oplossingen bieden.

M

niet op de hoogte van de innovaties die buispostsystemen kenmerken. Buispostsystemen zijn hoogwaardige transportsystemen die gebruikmaken van intelligente software die bijvoorbeeld het optimalisatieproces systematiseren. Een nieuwe ontwikkeling is de validatieservice dat door de TU Delft is ontwikkeld en dat analyseert welke bewegingen onderweg van invloed kunnen zijn geweest op bijvoorbeeld de waarden van een bloedmonster. Aan de hand hiervan vindt een herberekening plaats. Een ontwikkeling die ook van groot belang is voor de accreditatie van een zorginstelling.

Buispost

Innovaties

De buispostsystemen van Swisslog behoeven nauwelijks introductie. Toch beschikken nog lang niet alle ziekenhuizen over een buispostsysteem. Veel ziekenhuizen zijn ook nog

Amelieke Brinkhoff Msc is sales manager Nederland en België voor de divisie Healthcare Solutions Noord Europa van Swisslog. Ze vertelt begeesterd over de mogelijkheden van de geautomatiseerde en gerobotiseerde systemen. Ze ziet nog geweldige mogelijkheden voor ziekenhuizen om de logistiek te verbeteren. Uiteraard met de genoemde buispostsystemen, maar ook met medicatie-managementsystemen en automatisch geleide voertuigen (AGV) . ‘Ons uitgangspunt is dat we naar oplossingen zoeken om de veiligheid en de efficiency te verbeteren. We denken niet in producttermen. We zoeken naar klantspecifieke oplossingen. Uitgangspunt is de individuele benadering van de organisatieprocessen, personen en wensen. Binnen de technologische mogelijkheden streven we ernaar om een zo groot mogelijke efficiëntie te bereiken, uiteraard rekening houdend met de omstandigheden ter plekke.

TubeUnloader, artist impression 36

FMT Gezondheidszorg

Tube unloader In het kader van maatoplossingen voor organisaties hebben we voor het nieuwe laboratorium van het Erasmus MC een

PickRing, een hulpmiddel bij het verzamelen van de medicatie. zogenoemde Tube unloader ontwikkeld. Het aanbod van kokers via de buispost werd er zo groot, dat het nauwelijks nog handmatig te verwerken was. Door automatisch de kokers te ontvangen, te openen, te legen en terug te zenden worden laboratoriummedewerkers van veel handmatige activiteiten ontlast en wordt de veiligheid sterk vergroot. De fouttolerantie is nul procent. De gebruikers van dit systeem zijn zeer enthousiast. Een tweede systeem is inmiddels geleverd en er tonen inmiddels meer ziekenhuizen die belangstelling voor dit systeem, dat de laatste schakel is van een volledig geautomatiseerd lab Gerobotiseerde apotheek

In het kader van het verbeteren van veiligheid en efficiency door logistieke oplossingen moeten zeker ook de Automated Drug Management Systemen worden genoemd. Deze gerobotiseerde apotheken van Swisslog voorzien in een centrale opslag, beheer en uitgifte van per stuk verpakte medicatie die wordt voorzien van een herleidbare barcode. De individuele verpakkingen worden automatisch opgeslagen en opgeroepen uit de voorraad en tot patiënttherapie gemaakt en op de juiste afdeling geleverd. Aan bed wordt door middel van een barcode op de polsband van de patiënt gecontroleerd of de medicatie overeenstemt met hetgeen is voorgeschreven. Dit systeem geeft aanzienlijke vermindering van risico’s op fouten en het levert een flinke kostenreductie op Medicatiecontrole door uitlezen barcode polsband.

Buispost Carrier. omdat medicatie gerichter wordt uitgegeven. Er is niet langer sprake van verspilling van medicatie. AGV

Een logistieke oplossing waarmee Swisslog wereldwijd aan de weg timmert, zijn Automatisch Geleide Voertuigen. In Nederlandse ziekenhuizen zijn deze AGV’s nog geen alledaags verschijnsel. Anders is dat in bijvoorbeeld Frankrijk, Engeland en de Scandinavische landen. Gebruikmakend van lasersystemen vinden deze onbemande voertuigen hun weg langs een voorgeprogrammeerd traject. AGV’s lenen zich uitstekend voor transport van maaltijden, wasgoed, bedden, steriele goederen, afval en de bevoorrading van de afdelingen. AGV’s zijn er in diverse uitvoeringen. In welke uitvoering ze ook worden ingezet; ze ontlasten medewerkers van neventaken waardoor deze zich kunnen richten op hun kernactiviteiten. Vermeldenswaard is dat de zogenoemde Transcars hun werk geruisloos uitvoeren. Ze zijn dus dag en nacht inzetbaar. Logistiek is een essentieel onderdeel van de processen in een ziekenhuis. Een onderdeel dat in grote mate bijdraagt aan de efficiency en veiligheid. Logistiek is een bedrijfsproces dat integraal deel uit maakt van de totale bedrijfsvoering. Of zoals Amelieke Brinkhoff stelt: ‘Het gaat om “closing the loop”.

n FMT Gezondheidszorg

37

KORT NIEUWS

MCL eerste topklinische ziekenhuis met milieukeur Het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) heeft het gouden certificaat Milieuthermometer Zorg met Milieukeur behaald. Het ziekenhuis mag daarmee het officiële keurmerk van de Stichting Milieukeur voeren. Het MCL is het eerste topklinische ziekenhuis dat het Milieucertificaat heeft behaald. Het MCL, onderdeel van Zorgpartners Friesland, heeft een milieubeleid dat zorgt voor minder verbruik van producten en stoffen, meer gebruik van milieuvriendelijke producten, een proactief energie-efficiencybeleid en een doelmatige

Ziekenhuizen starten online marktconsultatie telemedicine

scheiding en hergebruik van afvalstoffen. In februari 2011 is de Beleidsnotitie Duurzaamheid en Milieuprestaties Zorgpartners Friesland door de raad van bestuur bekrachtigd. In deze notitie worden milieudoelstellingen en inspanningen in kaart gebracht, zodat transparantie ontstaat en Zorgpartners Friesland kan laten zien dat zij maatschappelijk verantwoord bezig is.

Het Thalea consortium, een samenwerking van vijf Europese academische ziekenhuizen, heeft een marktconsultatie naar telemedicine in Intensive Care Units opengesteld. Eén van de ziekenhuizen in het consortium

n

INTERFLOW BESTAAT 40 JAAR In 2014 viert Interflow haar 40 jarig bestaan. Op 2 januari 1974 starten oprichters Harry Bos en Pieter Eelman het bedrijf, waarin zij hun opgedane kennis van luchtbehandelingstechnieken bundelen en zich gaan specialiseren in laminar flow techniek en schone werkbanken. Deze technieken zorgden en zorgen ervoor dat zowel personen als producten beschermd kunnen worden tegen schadelijke invloeden van buitenaf. De werkzaamheden werden vervolgens uitgebreid met de ontwikkeling en fabricage van cleanrooms. De opgedane kennis van de bouw en het onderhouden, valideren en meten van schone ruimten had tot gevolg dat Interflow zich ook ging toeleggen op de bouw van complete operatiekamer-complexen. Een OK is immers ook een soort cleanroom. Wetgeving, normen en richtlijnen omtrent schone lucht werden 38

FMT gezondheidszorg

met de jaren steeds meer aangescherpt. Om te kunnen opereren als een full service firma op het gebied van schone lucht werd vervolgens een validatie- en meetdienst opgericht. In het jaar 2000 wordt Interflow 100% onderdeel van BAM Techniek, een werkmaatschappij van Koninklijke BAM Groep nv. In dat jaar begint het bedrijf zich ook meer in de zorgmarkt te begeven.

n

is het Maastricht Universitair Medisch Centrum. Doel van dit project is het verbeteren en versterken van telemedicine in Intensive Care Units. Thalea wil het mogelijk maken om uit verschillende soorten datasystemen informatie over de patiënt te verzamelen. Hiermee wordt het op afstand geven van deskundige adviezen aan regionale verbeterde zorg van ernstig zieke patiënten mogelijk. Momenteel werken dergelijke systemen in een gesloten omgeving zonder compatibele interfaces. Inzage in relevante gegevens door professionals is daarom lastig en dat veroorzaakt vertraging in de behandeling. Thalea wordt mede gefinancierd door de Europese Unie in het kader van het zevende kaderprogramma. Voor meer informatie: www.thalea-pcp.eu/market-consultation n

’s Heeren Loo Zorggroep tekent contract

Juiste verlichting voor de zorg In de zorg is goed en comfortabel licht onontbeerlijk. Uit onderzoek blijkt dat een hoger lichtniveau de werk- en verblijfcondities voor verzorgers en verzorgden sterk verbeterd. Norton biedt een breed scala armaturen voor algemene verlichting binnen de zorgsector, waarbij een hoog lichtniveau beschikbaar is dat op ieder gewenst moment gedimd kan worden. De Ledization-lijn, met hoogwaardige led modules voor optimaal licht en lagere onderhouds- en energiekosten, is hier een goed voorbeeld van. Ook de nieuwste Ledi-

zation armaturen, zoals het cleanroomarmatuur RCL LED (IP65) en het opbouwarmatuur NTP-XH LED (de opbouwvariant van de RTP-XH LED), zijn hoogwaardige led-producten die zich onderscheiden in kwaliteit en duurzaamheid. Door het ontbreken van glas zijn de armaturen bovendien extra veilig.

n

Historisch ziekenhuis op Curaçao In het 158 jaar oude St. Elisabeth Hospitaal Curaçao (SEHOS) had men tot voor kort niet de beschikking over een hartkatheterisatiekamer. Voor patiënten uit Curaçao en de meeste omliggende eilanden, zat er dan ook niets anders op dan af te reizen naar Colombia. Kwalitatief geen ideale oplossing en bovendien duur. Vanaf januari jl. kunnen patiënten echter terecht in het gloednieuwe ‘cathlab’ dat vanaf dat moment in het St. Elisabeth Hospital Curaçao operationeel is. Dankzij de gebo-

den totaaloplossing van Fysicon kan het ziekenhuis een gedegen teamconcept neerzetten met behulp van teleconferencing mogelijkheden met het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven.

n

NEN normen voor zorgbedden Certificeringsorganisatie NEN wil een Nederlands Technische Afspraak (NTA) over matrassen voor bedden in de zorg. NEN richt daarom een projectgroep op waarin belanghebbenden samen tot afspraken komen en begeleidt hen bij dit proces. NEN is door inspectie-instelling TÜV Nederland benaderd met de vraag of er behoefte is aan een afsprakendocument over matrassen voor bedden in de zorg. TÜV wordt namelijk geconfronteerd met onduidelijkheden over de eisen die gesteld worden aan deze matrassen. Er zijn verschillende documenten beschikbaar, maar onduidelijk is welke gebruikt moeten worden bij de ontwikkeling van deze producten en welk gebruikt moeten worden bij het testen ervan

nadat ze op de markt zijn gezet. Tevens zijn er vragen over reiniging, desinfectie en onderhoud van de matrassen. NEN wil duidelijkheid gaan bieden over de eisen waaraan een matras voor een bed in de zorg moet voldoen.

n

In december 2013 ondertekenden ’s Heeren Loo Zorggroep en informatiemanagementen afdrukspecialist Veenman een overeenkomst, waarbij het bedrijf voor een periode van vier jaar de dienstverlening rondom het totale machinepark van de zorginstelling, bestaande uit 2.000 printers, multifunctionals, scanners en faxen, overneemt. Geleidelijk zal het machinepark worden vervangen door 1.250 nieuwe, beter ingerichte Xerox en HP systemen. Er is gekozen voor Veenman omdat het bedrijf niet alleen een goede prijs-kwaliteitverhouding biedt, maar ook meedenkt met de bedrijfsvoering en sterk is in het bedenken van oplossingen. n

Zorginstituut Nederland Zorginstituut Nederland bestaat uit vier instituten. Het Kwaliteitsinstituut stimuleert de permanente verbetering van kwaliteit van zorg. Zorginstituut Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen bevordert de vernieuwing en verbetering van beroepen en opleidingen in de zorg. De twee andere onderdelen nemen bestaande taken van het CVZ over. Zorginstituut Pakket neemt de bestaande taken van het CVZ over en gaat adviseren over het basispakket van verzekerde zorg, en Zorginstituut Verzekering houdt zich bezig met de uitvoering van de zogeheten burgerregelingen in het kader van de Zorgverzekeringswet (voor bijvoorbeeld wanbetalers en onverzekerden) en van de risicoverevening. Met het Kwaliteitsinstituut wordt een belangrijke stap gezet om het voor zorgverzekeraars gemakkelijker te maken om niet alleen op prijs, maar ook op kwaliteit zorg in te kopen. Het Kwaliteitsinstituut gaat betrouwbare, inzichtelijke en vergelijkbare informatie over de zorg (cure en care) publiceren.

n FMT Gezondheidszorg

39

R O B O T I C A

Moeizame opmars robotica Door: Wilma SchreibeR

Revalidatiecentrum Blixembosch, onderdeel van de Libra Zorggroep, was onlangs het podium voor een themabijeenkomst van Mikrocentrum over robotica in de zorg. Een van de belangrijkste bevindingen was het feit dat innovatie en het gebruik van robots in deze sector wordt belemmerd door het huidige vergoedingenstelsel, hoge ontwikkelkosten en een beperkte afzetmarkt. “Er gebeurt heel veel, maar ook heel veel niet. Het is geen opwekkend verhaal”, aldus Ben van den Brand, general manager Rehabilitation Libra Groep.

O

ok in de chronische zorg is kostenbeheersing een actueel issue en wordt gezocht naar mogelijkheden om minder personeel in te zetten en cliënten zelfstandiger (thuis) te laten trainen. En ook hier wordt gekeken naar technologische innovaties om dat doel te bereiken. Van den Brand benadrukt de noodzaak door te wijzen op de consequenties van de verwachte demografische ontwikkelingen voor de populatie (vergrijzing) en de arbeidsmarkt (krapte). Daar komt bij dat de toekomstige zorgvraag onduidelijk is. Sommige zorg wordt overbodig (getuige voorbeelden uit het verleden als polio- en tbc-klinieken), andere typen zorg zijn wellicht nodig (resistentie tegen antibiotica is een groot potentieel probleem). “Binnen de revalidatie krijgen we er veel aanbod bij als gevolg van vergrijzing, hart- en vaatziekten en CVA. Daar is te weinig personeel en te weinig geld voor, dat betekent dat we naar een andere, minder arbeidsintensieve werkwijze toe moeten. En ondersteund door technologie, waaronder robotica.” Samen met een collega leidt Van den Brand de deelnemers aan de themabijeenkomst rond door Blixembosch om een paar technische hoogstandjes te bekijken. Allereerst de Nebula, ontwikkeld in samenwerking met NYOYN: een muur met 7.000 ledlampjes, die één groot touchscreen vormt en bij aanraking in allerlei vormen veranderd, waaronder ballonnen. Kosten: 60.000 euro. “We hebben hem aangeschaft met het oog op kinderrevalidatie. Via sleutelkaarten kunnen er diverse spellen op gedaan worden. Kinderen zijn er razend enthousiast over. En we gebruiken de muur nu ook 40

FMT Gezondheidszorg

voor mensen met een neglect, om de weggevallen helft te trainen.” Een tweede bezienswaardigheid is het laboratorium voor inspanningsfysiologisch onderzoek. De loopband heeft een grote hellingshoek, kan 30 kilometer per uur, beschikt over een drukplaat in de vloer en er kunnen programma’s op geprojecteerd worden. De verzamelde gegevens vormen input voor de bewegingsanalyse en het advies aan de cliënt. Een ander voorbeeld is de gangbeeldanalyse in het Fieldlab, waarvoor Blixembosch samenwerkt met producent Biometrics; de embedded scientist binnen het Fieldlab wordt door beide partijen betaald. Dilemma

Waar Van den Brand tegen aanloopt, is het financieringssysteem dat innovatie tegenhoudt en de doorbraak van nieuwe technologie belemmert. Neem de Lokomat. Dit hulpmiddel waarbij de cliënt in een harnas op een loopband traint, is naar Nederland gehaald door Marc de Hond. Hij raakte van de borst naar beneden toe verlamd toen er een bloeding optrad na een operatie om een tumor uit zijn rug te verwijderen. Na het zien van een uitzending van Oprah Winfrey ontdekte hij, op zoek naar middelen om hem te helpen lopen, de Lokomat. Inmiddels zijn er Lokomats in vijf revalidatiecentra in Nederland, dankzij donaties van het Revalidatiefonds. “Het is een goede manier om mijn lichaam te onderhouden. Ik loop er elke week op en heb geen last van decubitus en de spieren in mijn onderlichaam zijn nog intact. Ook heb ik dankzij de training minder pijn en een betere stoelgang”, aldus De Hond. Hij stelt dat het lastig is

om de Lokomats optimaal in te zetten. “Als het potje leeg is, stoppen de tests. Patiënten zijn bereid om voor het gebruik van de Lokomat te betalen, maar daar zijn revalidatiecentra tot op heden niet op ingericht. Ze laten zich te veel tegenhouden door mogelijke risico’s en te nemen maatregelen in plaats van te kijken naar wat fijn zou zijn voor de patiënt.” Van den Brand heeft in Blixembosch een oplossing gevonden: een sportschool voor sporters met een beperking buiten de zorgverzekeraars om. “Een fitnesscentrum voor eigen last en risico. Inmiddels hebben we 300 betalende leden.” Van den Brand beschrijft het dilemma rond innovatie in mechatronica, robotica en virtual reality: “In de toekomst hebben we nieuwe apparaten nodig, dus innovatie is noodzakelijk om vooruit te komen. Maar als een apparaat lukt, wil een fabrikant het vaak niet in de markt zetten omdat de Nederlandse markt maar klein is. Daar komt bij dat onze financiering de aanschaf van dure apparaten niet toestaat. Zo’n Lokomat kost inclusief software en personeel 250.000 euro. Pas als we net als ziekenhuizen met outputfinanciering gaan werken en niet meer op aantal uren worden afgerekend, zijn innovatieslagen mogelijk. Zo’n omslag kan in Nederland jaren duren.” Een andere aandachtspunt bij meer technologie zijn de veranderingen voor de zorgverleners zelf. “Wat gebeurt er met hun vakmanschap? Ik zie nu oudere medewerkers die met mobiele telefoons worstelen. Aan de andere kant: als ze de voordelen voor de patiënten inzien, gaan ze niet tegenhangen. Toch is er nog wel een shift te maken wat cultuur betreft.” Minder krampachtig

Henk Kiela, lector Applied Mechatronics aan de Fontys Hogescholen, is ervan overtuigd dat robotica de komende jaren een belangrijke rol gaan spelen in de zorg, ook al zijn er op dit moment amper succesvolle toepassingen te melden. “Wat nu nog ingewikkeld is, is dat over vijf jaar niet meer. Ook technologie uit andere sectoren zoals de mobiele telefonie is bruikbaar.” De geschetste patstelling die de ontwikkeling van nieuwe hulpmiddelen frustreert, vergt een andere manier van denken en communicatie over oplossingen en meer samenwerking tussen zorg- en technieksector. “We moeten ons meer laten leiden door vraag uit de zorg. Wat willen patiënten en niet zozeer wat willen zorgverzekeraars. Het clusteren van een heel pakket van zorg in één of meer apparaten kan de afhankelijkheid van zorg onder bijvoorbeeld ouderen sterk verminderen. Verder zijn er betaalbare oplossingen nodig vanuit de techniek om goedkoop te kunnen produceren. Daar zijn bedrijven goed in. En we moeten minder krampachtig omgaan met veiligheid rond medische hulpmiddelen door beperkte risico’s op een verantwoorde manier aan de behandelaar en de gebruiker over te laten.” Ook moet men in Nederland ervoor waken het wiel opnieuw te willen uitvinden. “Veel is al elders bedacht, bijvoorbeeld in Azië waar de combinatie van robotica en medische hulpmiddelen vanzelfsprekender is en de

ontwikkelingen snel gaan. We moeten de contacten met die regio’s verstevigen.” Gert Jan Gelderblom van het lectoraat Technologie in de zorg van de Zuyd Hogeschool in Heerlen is van mening dat zorgpartijen en onderwijsinstellingen techniek in de zorg moeten brengen, zodanig dat robots en zorgverleners elkaar versterken. “Zorgrobots kunnen individuen met een handicap of chronische ziekte ondersteunen in hun dagelijks leven, door hen in staat te stellen te doen wat zij willen doen. En daarnaast kunnen zij zorgverleners ontlasten bij bijvoorbeeld eenvoudige repetitieve handelingen, zoals het aantrekken van steunkousen.” Ook Gelderblom komt echter tot de conclusie dat de meeste innovaties blijven hangen in het ontwikkelstadium en niet op de markt komen. Hij pleit daarom voor het toepassingsgericht ontwikkelen van zorgrobots, waarbij de meerwaarde voor de gebruiker centraal staat. “De hamvraag moet zijn: voor welke activiteiten zou je een robot willen hebben. Nu zijn servicerobots vaak te ingewikkeld en niet goed genoeg.” Gelderblom werkt dan ook aan robots met beperkte functies die goed uitgevoerd worden, waaronder een zwachtelrobot, een toiletrobot en een spelrobot. Op die manier wil hij bedreigingen voor het zelfstandig wonen wegnemen op het vlak van mobiliteit in en om het huis, zelfzorg en sociale inclusie. Hoewel robotica dus duidelijk potentie heeft en van waarde kan zijn voor de cliënt en de zorgverlener, zijn er de nodige hobbels te nemen voor het daadwerkelijk zo ver is. Onder druk van de stijgende zorgkosten en dankzij de steeds voortschrijdende technologie zal robotica echter ongetwijfeld een belangrijke rol gaan vervullen in de nabije toekomst. n

FMT Gezondheidszorg

41

M E D I S C H E

T E C H N O L O G I E

Kwaliteit scopen prima

Reinigen en desinfecteren nog steeds discussiepunt Het is een opvallend aspect in iedere discussie over starre of flexibele endoscopen: het is zelden of nooit de kwaliteit van de scopen zelf die ter discussie staat, maar wel vaak de mate waarin het mogelijk is ze na gebruik te reinigen en desinfecteren en, indien mogelijk, te steriliseren.

D

e beeldkwaliteit van de scopen is goed en is in de loop der jaren alleen maar beter geworden, dus de gebruikers in het ziekenhuis zijn te spreken over dit hulpmiddel. Maar de Centrale Sterilisatieafdeling (CSA), de ter zaken deskundige steriele medische hulpmiddelen en de deskundige scopenreiniging en –desinfectie, blijven tegen problemen aanlopen. Ongeacht of het om starre scopen gaat die voor operatiedoeleinden of voor onderzoek in bijvoorbeeld de neus of in een gewricht worden gebruikt, of om flexibele scopen voor gastro-enterologische of cystoscopisch onderzoek.

‘Op het gebied van starre scopen heeft zich in de loop der jaren in ieder geval één belangrijke ontwikkeling afgespeeld’, vertelt deskundige steriele medische hulpmiddelen Jeroen de Geus van het UMC Utrecht, ‘ze zijn inmiddels allemaal stoomsteriliseerbaar. Er is veel discussie geweest over de invloed van de hoge temperatuur van de stoom op de scoop, maar onderzoek heeft nooit eenduidig aangetoond dat die invloed bij plasmasterilisatie minder zou zijn. Bovendien is plasmasterilisatie een duurder proces.’

Door: Frank van Wijck

Meetinstrument ontwikkeld

Een aantal ziekenhuizen is inmiddels tests aan het uitvoeren met de ScopeControl, een gezamenlijke ontwikkeling van het UMC Utrecht en Dovideq Medical uit Enschede. De Geus: ‘Dit is een volautomatisch meetinstrument waarmee starre scopen getest kunnen worden voordat ze worden gesteriliseerd en opnieuw worden gebruikt. De optieken van scopen zijn veel robuuster geworden – een aantal fabrikanten geeft tegenwoordig een garantie voor 200 of 250 keer steriliseren – maar de gebruiker wil toch zeker weten of er geen beschadigingen op komen. Is bijvoorbeeld de kleurscherpte aangetast, dan kan weefsel onterecht voor bot worden aangezien, met alle gevolgen van dien.’ Producenten van scopen beginnen nu interesse te tonen voor dit meetinstrument. ‘Maar het is echt vanuit de praktijk ontwikkeld’, benadrukt De Geus. Stapsgewijze kwaliteitsverbetering

Op het gebied van reiniging en desinfectie van flexibele endoscopen is enorme verbetering opgetreden sinds de tijd waarin die na gebruik voor desinfectie in een open bak Cidex werden gelegd. ‘Het was aanvankelijk niet makkelijk om aan die praktijk een einde te maken’, vertelt Kees Ballemans. Hij heeft die strijd als ziekenhuishygiënist van dichtbij meegemaakt in het UMC Utrecht, en is daar nu, naast zijn eigen bureau Unic Medical Services voor infectiepreventie, in deeltijd aan verbonden als deskundige scopendesinfectie. Aansluiten van een endoscoop in de reinigingsmachine. 42

FMT Gezondheidszorg

THERMOFUSIE EN DISSECTIE MET MINIMALE LATERALE SCHADE

ERBE BiCision ® Voordelen BiCision Grotere thermofusiezone Betrouwbare dissectie exact in het midden tot volledig distaal Homogene, gladde incisie Keramische bek reduceert onbedoeld coagulatierisico Ergonomische handgreep, beveiligde snijfunctie Plug & Play functie bij VIO 300 D BiClamp apparatuur

π voordeel Door de komvormige bek ontstaat een bredere fusiezone dan bij alle andere instrumenten met 5-mm-schacht. Dit zorgt voor extra veiligheid.

LI APP

Meer informatie over medische toepassingen vindt u op onze homepage.

ERBE Nederland b.v. | Werkendam | Nederland | Telefoon 0183-509755 | www.erbe-nederland.com

IE C AT

Fusiezone conventioneel

Fusiezone BiCision met π -voordeel

R : DA E E D I

M

UR CHIR

GIE

M E D I S C H E

T E C H N O L O G I E

Droogkast voor endoscopen.

Identificatie van een endoscoop.

‘Iedere specialist had zijn eigen scoop en regelde zelf de reiniging daarvan. De Inspectie voor de Gezondheidszorg moest eraan te pas komen om centralisatie van dit proces af te dwingen, daarbij geholpen door de Arbodienst die waarschuwde voor de gevaren van Cidexdampen.’ Sommige aanbieders speelden hier handig op in, door hun industriële wasmachines voorzien van een paar koppelstukken tegen een sterk verhoogde prijs aan te bieden als scopenwasmachines. ‘Gelukkig kwam de ontwikkeling van meer geavanceerde machines snel op gang’, vertelt Ballemans. ‘Zo maakten we de ontwikkeling mee van handmatige naar machinale scopendesinfectie en vervolgens naar gecontroleerde machinale desinfectie, waarbij wordt gemeten of de reinigings- en desinfectievloeistof ook echt in de kanalen van de scopen terechtkomt.’

en drogen in een droogkast. Een Europese richtlijn verplicht om minimaal iedere drie maanden te controleren of dit spoelwater bacterievrij is. Inmiddels wordt volop gewerkt aan de volgende stap in controle op het proces: borging van de onderzoeksresultaten. Een onafhankelijk monitoringsysteem zorgt dat de machine niet alleen keurt of de reinigingsvloeistof in de kanalen komt, maar ook of de machine de meting hiervoor wel op de correcte manier doet, zodat meetbaar is of de uitslag betrouwbaar is. Ballemans: ‘Naast deze extra kwaliteitsslag kijken we ook of het mogelijk is om via indicatoren in de kanalen te kijken of het proces van reiniging en desinfectie daar naar behoren verloopt. Dit kan met eiwitstrips voor de reiniging en bacteriestrips voor de desinfectie. Beide typen zijn nog in ontwikkeling en zeer interessant.’

Werken aan vervolgstappen

Zorgvuldige afweging

Het proces dat hierbij wordt doorlopen, is: reinigen, desinfecteren, naspoelen met gefilterd water

Worden nu op basis van tests onregelmatigheden aangetroffen in gebruikte scopen, dan kan het voorkomen dat een ziekenhuis patiënten oproept voor controle. Recent gebeurde dit in het Diaconessenhuis in Meppel. ‘Over de vraag wanneer wel of niet patiënten moeten worden opgeroepen bestaan geen landelijke afspraken’, vertelt Ballemans. ‘Het is een inschatting die van geval tot geval wordt gemaakt. Worden bacteriën aangetroffen, dan moet de eerste vraag zijn om wat voor bacteriën het gaat. Als het darmbacteriën zijn dan is de situatie ernstiger dan bij omgevingsbacteriën, zeker als de norm voor de maximaal aanvaardbare hoeveelheid darmbacteriën wordt overschreden. Maar je moet als deskundige ook een procedure hebben om regelmatig preventief kweken te maken van de reinigings- en desinfectiemachines. Dat stelt je in staat om trends te zien op basis waarvan je gericht kunt handelen.’ Moeten inderdaad patiënten worden teruggeroepen, dan moet het gebruikte track and trace systeem duidelijk maken bij welke patiënten de be-

Zichtbaar verontreinigde endoscoop.

44

FMT Gezondheidszorg

smette scopen zijn gebruikt. ‘De Inspectie voor de Gezondheidszorg stelt duidelijke eisen op dit gebied’, zegt Ballemans, ‘maar als gebruikers kun je verder gaan. Hier in huis monitoren we ook hoeveel tijd eroverheen gaat voordat een gebruikte scoop het reinigingsproces ingaat. De vervolgstap die we willen zetten is dat ik als deskundige direct een melding krijg als een vuile scoop gebruikt dreigt te worden en als een scoop langer dan een maand in een droogkast hangt. Daarnaast blijft scholing essentieel. Het reinigings- en desinfectieproces valt bij voorkeur onder de vlag van de centrale sterilisatie afdeling, maar dit is geen verplichting. Als het maar op uniforme wijze gebeurt door hiertoe aangewezen mensen. Gelukkig wordt een goed reinigings- en desinfectieproces inmiddels zo belangrijk gevonden, dat de medisch specialisten die een nieuwe scoop willen gaan gebruiken ons als deskundigen hierbij betrekken. Dat is winst.’ n

QR-code Infectiepreventieopleidingen.nl

QR-code sterilisatievereniging.nl Kwaliteitshandboek De Stuurgroep flexibele endoscopen reiniging en desinfectie (SFERD) bracht op 18 september 2013 een geupdate versie uit van het Kwaliteitshandboek flexibele endoscopen reiniging en desinfectie. Het handboek is te downloaden via http://www.infectiepreventieopleidingen.nl/downloads/SFERD_Kwaliteitshandboek_3.pdf. Het Platform Deskundigen Endoscopen organiseert bijeenkomsten om kennis te delen en Sterilisatie Vereniging Nederland (www. sterilisatievereniging.nl) heeft een werkgroep endoscopie opgezet. Beide gremia zijn belangrijk als klankbord voor de SFERD.

B E D R I J V E N I N D E X Adviesbureau

Fleminglaan 10 2289 CP Rijswijk Postbus 1211 2280 CE Rijswijk T: +31 (0)88 - 374 0000 F: +31 (0)88 - 374 0010 E: [email protected] I: www.deerns.nl _______________________________

A. P. (Alex) de Block de Block Consultant Duizendblad 16 - 8607 EA Sneek T:  +31 (0)6 417 480 88 F: +31 (0)8 471 990 78 E: [email protected] I: www.deblockconsultant.nl _______________________________

Goudsbloemvallei 31 Postbus 417- 5201 AK ‘s-Hertogenbosch T: (073) 641 13 00 / F: (073) 642 43 16 I: www.swebru.nl _______________________________

DWA installatie- en energieadvies Duitslandweg 4 2411 NT Bodegraven T: 088 – 163 53 00 E: [email protected] I: www.dwa.nl ______________________________

Volantis B.V. Sint Jansweg 20c (Villa Flora) Postbus 470 5900 AL  VENLO T: 077 - 351 55 51
 F: 077 - 354 87 41
 E: [email protected] _______________________________

alarmering Valstar Simonis Veraartlaan 4 2288 GM Rijswijk T: 070 307 22 22 F: 070 307 22 07 E: [email protected] I: www.valstar-simonis.nl _______________________________

VAN LOOY GROUP NV Noordersingel 19 B – 2140 Antwerpen T: +32 3 235 35 08 E: [email protected] I: www.vanlooy.com _______________________________

EGM adviseurs Wilgenbos 20 3311 JX Dordrecht T: +31(0)78 633 06 60 E: [email protected] I: www.egm.nl T: [email protected] _______________________________

Twynstra Gudde Postbus 907 3800 AX Amersfoort T: 033 4677777 F: 033 4677666 E: [email protected] I: www.twynstragudde.nl _______________________________

OK Consultancy Nederland (OKCN) Postbus 2102 5202 CC ’s-Hertogenbosch T: (0)73 62 34 381 E: [email protected] I: www.okcn.nl

2 double you bv Nieuweweg Noord 314B-15 3905 LX Veenendaal Tel. 0318-66 88 44 Mail: [email protected] Web: www.2doubleyou.nl _______________________________

Smits van Burgst Raadgevend Ingenieursbureau Baron de Coubertinlaan 8 2719 EL Zoetermeer T: 079-3427147 E: [email protected] W: smitsvanburgst.nl

airconditioning

Trane Airconditioning B.V. Postbus 58 3760 AB SOEST T:  +31 35 6039 300 _______________________________

Carrier Airconditioning Benelux BV
 Rijndijk 141
 2394 AG Hazerswoude-Rijndijk
 T: +31 (0) 71 – 341 71 11 
 E: [email protected]
 I: www.carrier.nl/klimaatoplossingen _______________________________

afbouw (droge)

Fermacell BV Loonse Waard 20  6606 KG Wijchen Postbus 398 6600 AJ Wijchen  T: +31 (0)24 649 51 11 F: +31 (0)24 649 51 26 E: [email protected]  I: www.fermacell.nl

New Bridges (Softamed Nederland B.V.) Calandstraat 44 3316 EA Dordrecht T: (078) 654 87 87 F:(078) 654 87 88

architecten

RS |Roeleveld-Sikkes Architects Alexanderstraat 1 2514 JL Den Haag T:  +31 70 346 9508 F: +31 70 361 7442 E: [email protected] I: www.roeleveld-sikkes.eu

Artès architecten Hereplein 6 Postbus 949 9700 AX GRONINGEN T: 050-318 21 02 E: [email protected] I: www.artes.nl _______________________________

EGM architecten Wilgenbos 20 3311 JX Dordrecht T: +31(0)78 633 06 60 E: [email protected] I: www.egm.nl T: [email protected] _______________________________

de Jong Gortemaker Algra Las Palmas, Wilhelminakade 310 3072 AR Rotterdam Postbus 51113 3007 GC Rotterdam T: 0102973030 E: [email protected] I:  www.djga.nl _______________________________

FMT Gezondheidszorg

45

B E D R I J V E N I N D E X cleanrooms Alberts & Van Huut B.V. Keizersgracht 169 1016 DP Amsterdam T: +31 (0) 20 - 6220082 E: [email protected] I: www.albertsenvanhuut.nl _______________________________

Cleanroom Combination Group bv Postbus 87, 5570 AB Bergeijk T: 0497 - 55 65 65 E: [email protected] I: www.cleanroomcg.com

communicatie 2 double you bv Nieuweweg Noord 314B-15 3905 LX Veenendaal Tel. 0318-66 88 44 Mail: [email protected] Web: www.2doubleyou.nl

BESCHERMINGSTRANSFORMATOREN

Mpluz Kerkhofstraat 21 - 5554 HG Valkenswaard T: 040 - 20 89 227 - F: 040 - 20 89 245 E: [email protected] I: Mpluz.nl

corRosiebescherming Geveke Besturingstechniek Barajasweg 60 - 1043 CP Amsterdam Postbus 820, 1000 AV Amsterdam T: 020-5829111 / F: 020-5822496 E: [email protected]

BOUWMANAGEMENTBUREAU

Blygold Nederland B.V. Postbus 10, 3991 KA Houten, T: 030 634 43 10 F: 030 634 43 11

Besam Nederland B.V., Postbus 8155, 6710 AD Ede T: 0318 - 69 89 69 E: [email protected] I: www.besam.nl _______________________________

Metaflex Doors Europe Postbus 300 - 7120 AH Aalten  Nederland tel: +31 (0)543-477333 fax: +31 (0)543-477222 I: www.metaflex.nl _______________________________

Berkvens B.V. Postbus 2 - 5710 AA - Someren T: 0493 49 91 11 F: 0493 49 62 95 E: [email protected] _______________________________

Boon Edam Nederland B.V. Postbus 26, 1135 ZG Edam Ambachtstraat 4, 1135 GG Edam T: 0299 38 08 08 F: 0299 37 28 59 I: www.boonedam.nl _______________________________

Limburgia Utiliteitsdeuren B.V. Postbus 65, 5710 AB Someren Broekstraat 1, 5711 CT Someren T: 0493 441 410 - F: 0493 441 429 E: [email protected] I: www.limburgia.nl

domotica

Van Dorp zorg en welzijn Koraalrood 161 - 2718 SB  Zoetermeer 0900-9070707 I: www.vandorpzorgenwelzijn.nl

elektrotechniek

deuren InterBouwconsult bv. Duwboot 9 - 3991 CD Houten T: 030 6361009 E: [email protected] I: www.interbouwconsult.nl

BRANDWEREND GLAS

VETROTECH SAINT-GOBAIN BENELUX Hulsenweg 21, 6031 SP Nederweert Postbus 15, 6000 AA Weert T: +31 (0)495-57 44 35 F: +31 (0)495-57 44 36 I: www.vetrotech.nl

46

FMT Gezondheidszorg

Vestiging Doorwerth Record Automatische Deuren B.V. Cardanuslaan 30 Postbus 67, 6865 ZH Doorwerth T 026-3399777 F 026-3399770 [email protected] www.record-automatischedeuren.nl Vestiging Oosterhout Record/Van Nelfen Deurtechniek Houtduifstraat 6 Postbus 565, 4900 AN Oosterhout T 0162-447720 F 0162-447730 _______________________________

Vari-Doors Schuifdeursystemen gedistribueerd door: Berkvens B.V.                                                       tel. +31 (0) 493 499 911                                            Limburgia B.V.                                                      tel. +31 (0) 493 441 410 _______________________________

KONE Deursystemen B.V. Accustraat 21, Veenendaal Postbus 94, 3900 AB Veenendaal T: 0318 - 53 23 33 F: 0318 - 53 23 39 E: [email protected] I: www.kone.com/nl _______________________________

Bender Benelux BV Takkebijsters 54 - 4817 BL BREDA T: +31-76-5878713 F: +31-76-5878927 E: [email protected] I: http:/www.benderbenelux.com _______________________________

ITBB Toppers in techniek. It Dok 19 - 8447 GL HEERENVEEN T: 0513-650088 E: [email protected] I: www.itbb.nl _______________________________

E.ON Benelux Dr. Holtroplaan 2-28 - 5652 XR Eindhoven I: www.eon.nl/zakelijk

facilitymanagement

hang- en sluitwerk

Egemin Consulting NV Baarbeek 1 - 2070 Zwijndrecht T: +32 3 641 12 12 F: +32 3 641 13 13 E: [email protected] I: www.egemin.com

ASSA ABLOY Nederland B.V. Postbus 40 - 4940 AA Meerval 3 - 5 - 4941 SK Raamsdonksveer T: +31 (0)88 - 639 46 00 F: +31 (0)88 - 639 46 75 E: [email protected] I: www.assaabloy.nl

GEBOUWBEHEERSYSTEMEN

huisvesting

Priva Zijlweg 3, 2678 LC De Lier Postbus 18, 2678 ZG De Lier T: +31 (0)174 522 600 F: +31 (0)174 522 700 E: [email protected] I: www.priva.nl ______________________________

Sauter Building Control Nederland BV Postbus 20613, 1001 NP Amsterdam T: 020 - 587 67 00 I: www.sauter-controls.com ______________________________

Honeywell Building Solutions Lange Amerikaweg 55, 7332 BP  Apeldoorn Postbus 243, 7300 AE Apeldoorn T: + 31 (0) 55 549 499 F: + 31 (0) 55 542 728 E: [email protected] I: www.honeywell-buildingsolutions.nl

GROOTHANDEL

Technische Unie B.V. Bovenkerkerweg 10-12 1185 XE Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 E: [email protected] I: www.technischeunie.com

Wagenbouw B.V. Rivierdijk 2 - 3361 AP Sliedrecht Postbus 98 - 3360 AB  Sliedrecht T: 0184 – 411 766 E: [email protected] I: www.wagenbouw.nl _______________________________

Grontmij Nederland B.V. De Holle Bilt 22 - 3732 HM De Bilt T: +31 30 220 79 11 E: [email protected] I: www.digitaaldossierzorgvastgoed.nl _______________________________

Bussman Verhuur B.V. IJzerwerf 1 - 6641 TK  Beuningen T: 024 - 6790100 F: 024 - 6790101 E: [email protected] I: www.bussman.nl

ICT

luchtbehandeling

Royal HaskoningDHV George Hintzenweg 85 Postbus 8520 3009 AM Rotterdam www.royalhaskoningdhv.com

it & software

Ultimo Software Solutions bv Waterweg 3 - 8071 RR Nunspeet T: +31(0)341 – 423737 F: +31(0)341 – 421172 E: [email protected] I: www.ultimo.net/nl

KLIMAATPLAFONDS

MEDISCHE APPARATUUR

klimaattechniek

Mindray Medical International Drs. W. van Royenstraat 8 3871 AN Hoevelaken The Netherlands T: 033-25 44 911 - F: 033-25 34 280 Mobile: 06-12 333 467 _______________________________

ITBB Toppers in techniek It Dok 19 - 8447 GL HEERENVEEN T: 0513-650088 E: [email protected] I: www.itbb.nl

Detron Healthcare Solutions Postbus 313 - 4940 AH Raamsdonksveer T: 073 - 750 15 32 E: [email protected]

Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. Rijksstraatweg 59 -7231 AC  Warnsveld T: 0575 - 58 15 00 F: 0575 - 52 91 22  I: www.wolterendros.nl

HygroTemp B.V. Edvard Munchweg 25 - 1328 MA Almere T: +31(0)36 5383020 F: +31(0)36 5377551 E: [email protected] I: www.hygrotemp.nl

Interalu Nederland BV. Seeligsingel 7 - 4811 CN Breda T: 0031 – (0)76 513 99 97 F: 0031 – (0)76 514 19 79 E: : [email protected] I : www.interalu.eu

landschapsarchitecten

ingenieursbureaus

Altena Group Postbus 135, 5140 AC  Waalwijk  Keurweg 10,  5145  NX  Waalwijk                                                       T: (+31) 0416 670 700 
 F: (+31) 0416 670 709
 E: [email protected] _______________________________

MTD Landschapsarchitecten Postbus 5225 5201 GE  ’s-Hertogenbosch T: 073-6125033 F: 073-6136665 E: [email protected] I: www.mtdls.nl

Toshiba Medical Systems Nederland  Postbus 119, 2700 AC Zoetermeer  Zilverstraat 1, 2718 RP Zoetermeer  T: 079- 368 99 99  F: 079-3689090  E: [email protected]  I: www.toshiba-medical.nl _______________________________

Stöpler Instrumenten & Apparaten B.V. Middenwetering 1, 3543 AR Utrecht Postbus 2445, 3500 GK Utrecht T: 030 264 49 11 F: 030 261 37 66 E: [email protected] I: www.stopler.nl FMT Gezondheidszorg

47

B E D R I J V E N I N D E X MEDISCHE PERSLUCHT

Berko Kompressoren Havenweg 14 - 6603 AS Wijchen T: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72 E: [email protected] I: www.berko.eu _______________________________

Partner van Dräger BOGE KOMPRESSOREN B.V. Spaceshuttle 8B, 3824 ML Amersfoort T: +31 33 456 15 86 F: +31 33 453 01 36 E: [email protected] I: http://www.boge.com/nl _______________________________

MEDISCHE PRODUCTEN

B.Braun Medical B.V. Postbus 659, 5340 AR Oss Euterpehof 10, 5342 CW Oss T: +31 (0)412 67 24 11 F: +31 (0)412 67 24 90 E: [email protected] I: www.bbraun.nl

MEDISCHE VACUUM

C-AIR Technics BV Elleboog 12 6713 KP Ede T: 0318-647115 F: 0318-647713 E: [email protected] I: www.c-air.nl

ontwikkelaar

BAM Utiliteitsbouw bv Contactweg 60 1014 BW  Amsterdam T: (020) 410 84 10 F: (020) 410 84 11 E: [email protected] I: www.bamutiliteitsbouw.nl

MEDISCHE gassen

Forehand Netwerken Driemanssteeweg 174 3084 CB Rotterdam T: 010-240 41 21 / F: 010-240 41 20 E: [email protected] I: www.forehand.nl

NOODSTROOM Linde Healthcare Benelux De keten 7 Postbus 325, 5600 AH Eindhoven T: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875 I: www.linde-healthcare.nl

_______________________________

OPLEIDINGEN

Hogeschool Rotterdam G.J. de Jonghweg 4-6 3015 GG Rotterdam T: 010 794 48 90 I: http://gezondheidszorgtechnologie.nl

OPERATIEKAMERS

NETWERKINFRASTRUCTUREN C-AIR Technics BV Elleboog 12 - 6713 KP Ede T: 0318-647115 - F: 0318-647713 E: [email protected] I: www.c-air.nl

Vokes-Air BV Nijverheidsweg 15, 3401 MC IJsselstein Postbus 309, 3400 AH IJsselstein T : 088-8653427 - F : 088-8653400 E : [email protected] www.vokesair.com

Cleanroom Combination Group bv Postbus 87, 5570 AB Bergeijk T: 0497 - 55 65 65 E: [email protected] I: www.cleanroomcg.com

Brecon International Postadres: Postbus 555 Kroonstraat 6 4870 AN Etten-Leur T: 31 (0)88 287 46 46 E: [email protected] I: www.breconinternational.com

Dräger Medical Netherlands B.V. Postbus 874 - 2700 AW Zoetermeer T: +31 793 464 800 F: +31 793 422 747 E: [email protected] I: www.gasmanagementsystems.nl _______________________________

Vanguard Healthcare Rob van Liefland Benelux & Nordic E: [email protected] M: +31 6 54 78 58 76 W: www.vanguardhs.com

oproepsystemen

Verkerk Groep Postbus 49 - 3330 AA Zwijndrecht T: 078 610 77 00 E: [email protected] I: www.verkerkgroep.nl

PARKEER­VOOR­ZIENINGEN

_______________________________

medische gassendistributie systemen

Dräger Medical Netherlands B.V. Postbus 874 2700 AW Zoetermeer T: +31 793 464 800 F: +31 793 422 747 E: [email protected] I: www.gasmanagementsystems.nl

48

FMT Gezondheidszorg

Elinex Power Solutions Wolweverstraat 15 2984 CE Ridderkerk T: +31 180 415 711 E: [email protected] I: www.elinex.com

Interflow De Stek 15 1771 SP Wieringerwerf T. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 65 [email protected] www.interflow.nl

Spark Nieuwstraat 4 - 2266 AD Leidschendam T: 070-3177005 E: [email protected] I: www.spark-parkeren.nl

sanitair

Sanitair Consultancy Nederland Van Abcoudehof 73 3911 BM RHENEN T: 06 -204 241 51 [email protected]

Vestiging Oosterhout Record/Van Nelfen Deurtechniek Houtduifstraat 6 Postbus 565, 4900 AN Oosterhout T 0162-447720 F 0162-447730

TOTAALINRICHTING

verlichting

Philips Nederland B.V. Divisie Lighting Postbus 90050 - 5600 PB Eindhoven T: Licht infoservice: +31 (0) 40 27 87 500 E: [email protected] I: www.lighting.philips.nl

stralingswering Rooms For Care bv Postbus 87 - 5570 AB Bergeijk De Waterlaat 2 – 5571 MZ Bergeijk T +31 (0)497 – 55   61 11 E [email protected] I www.rooms-for-care.nl INTEC shielding Waarderweg 44, 2031 BP Haarlem Postbus 141, 2000 AC Haarlem T: 023 531 9039 / F: 023 531 4821
 E: [email protected] I: www.intec.nl

_______________________________

telecare systemen

Heijneman Medical BV Postbus 408 3400 AK IJsselstein T: 088 11 81 000 / F: 088 11 81 081 E: [email protected] I: www.heijnemanmedical.nl _______________________________

Tunstall Healthcare Oslo 28 - 2993 LD Barendrecht T :0180-696 696 / F: 0180- 696 699 E: [email protected] I: www.tunstall.nl

THERMOHARDENDE KUNSTSTOFFEN

Bolidt Kunststoftoepassing BV Nijverheidsweg 37 3341 LJ Hendrik Ido Ambacht T: 078 - 684 54 44 E:TOEGANGSTECHNIEK [email protected] / I: www.bolidt.nl

Vestiging Doorwerth Record Automatische Deuren B.V. Cardanuslaan 30 Postbus 67, 6865 ZH Doorwerth T 026-3399777 F 026-3399770 [email protected] www.record-automatischedeuren.nl

Vacuümpompen / vacuüminstallaties

Becker Druk- en Vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske T: 0513-651800 / F: 0513-651855 E: [email protected] I: www.beckerdvp.nl

Miele Professional Postbus 166, 4130 ED Vianen T: 034-73 78 884 F: 034-73 78 429 www.miele-professional.nl E: [email protected]

waterbehandeling Waldmann B.V. Lingewei 19 - 4004 LK Tiel T: +31-344-631019 F: +31-344-627856 I: www.waldmann.com

verpleegoproep

ADT Fire & Security  Hoofdkantoor Vlierbaan 6-12  2908 LR Capelle aan den IJssel T:  +31(0)88 - 260 28 99  F: +31(0)88 - 260 24 90 M: +31(0)6 – 525 35 302 E: [email protected] I: www.adtfireandsecurity.nl

vloeren INTOS interieurmakers Waarderweg 44, 2031 BP Haarlem Postbus 141, 2000 AC Haarlem T: 023 531 9039
 F: 023 531 4821
E: [email protected] I: www.intos.nl

wasmachines

BWT Nederland B.V. Energieweg 9, 2382 NA Zoeterwoude T +31 (0)88 750 90 00 F +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl _______________________________

Pure Water Group Korte Hei 3 4714 RD  Sprundel T: 0165 348 252 F: 0165 348 254 I: www.purewatergroup.com

Nora flooring systems B.V. Belgiëstraat 14 5171 PN Kaatsheuvel T: 0416-286140 I: www.nora.com/nl

wandbekleding

Vescom Nederland B.V. Sint Jozefstraat 20, 5753 AV Deurne Postbus 70, 5750 AB Deurne T: +31 493 350 767 F: +31 493 350 779 E: [email protected] I: www.vescom.nl

FMT Gezondheidszorg

49

COLOFON

AGENDA MAART

NEN-EN 15221 Facility Management training 4 maart 2014, Utrecht Inlichtingen: www.nen.nl Aqua Nederland 18 – 20 maart 2014, Evenementenhal Gorinchem Inlichtingen: www.evenementenhal.nl Light & Building 2014 30 maart – 4 april 2014, Messe Frankfurt Inlichtingen: http://light-building. messefrankfurt.com/frankfurt/en/besucher/willkommen.html

APRIL Hannover Messe 2014 7 – 14 april 2014, Hannover Inlichtingen: www.elektrotechniek365.nl Emergency Expo 2014 8 – 10 april 2014, Ahoy, Rotterdam Inlichtingen: www.emergencyexpo.nl Renovatiebeurs 2014 9 – 11 april 2014, Brabanthallen, Den Bosch Inlichtingen: www.renovatiebeurs.nl

VTDV TD

NVTG congres 10 -11 april 2014, Oosterpoort, Groningen Inlichtingen: www.nvtg.nl Facility Management in de zorg 24 april 2014, Media Plaza, Jaarbeurs, Utrecht Inlichtingen: www.reedbusiness.nl 6-daagse ‘Verdiepingsopleiding voor de Facility Manager’ 24 april , La Vie, Utrecht Inlichtingen: www.sbo.nl

MEI

FMT Gezondheidszorg is een uitgave van: Van Litsenburg BV Eendenven 14 5646 JN Eindhoven T +31 (0)40 29 30 186 M: +31 (0)653 310657 E [email protected] I www.fmtgezondheidszorg.nl

SEPTEMBER Dutch Green Building Week 22 – 26 september 2014, Inlichtingen: www.dgbc.nl

Volg FMT Gezondheidszorg via Twitter: twitter.com/fmtmagazine FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a. NVTG, VTDV en KIVI NIRIA.

OKTOBER

World of Technology & Science 30 september – 3 oktober 2014, Jaarbeurs, Utrecht Inlichtingen: www.hetinstrument.nl IFHE congres 12 – 16 oktober 2014, Buenos Aires, Argentinië Inlichtingen: www.ifhe.info

ISSA/INTERCLEAN Amsterdam 6 – 9 mei 2014, RAI, Amsterdam Inlichtingen: www.rai.nl

Infosecurity 2014 29 – 30 oktober 2014, Jaarbeurs, Utrecht Inlichtingen: www.infosecurity.nl

VTDV congres, De architect & ingenieur “IN TEAM” met de bouwheer 9 mei 2014, “De Soeverein”, Lommel Inlichtingen: www.vtdv.be

NOVEMBER

Vakbeurs Welkom in de zorg 14 – 15 mei 2014, Jaarbeurs, Utrecht Inlichtingen: www.welkomindezorg.nl

JUNI Nationaal Congres Gastvrijheidszorg 2014 12 juni 2014, Reehorst, Ede Inlichtingen: www.zorgmetsterren.nl

Medica 2014 12 – 15 november 2014, Düsseldorf Inlichtingen: www.medica.de

Uitgever: Cor van Litsenburg Eindredactie: Wim van Gurp FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost CEIM Mw. B. (Barry) S. van der Graaf W. (Wim) van Gurp H. (Henk-Jan) Hoekjen Prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg Dr. ir. M. (Masi) Mohammadi Ing L. (Leo) van Namen Ing. G. (Fred) T.J.M. Penders Ir. H. (Henk) C. Postema G. (Gabriël) van Neerven Drs. F (Floor) Scholten W. (Wilma) Schreiber G. (Gerrit) Tenkink F. (Frank) van Wijck W. (Wim) Wijdenes Fotografie: Jasper Scheffers, Peter Bouritius. e.a. Vormgeving: Peter Bouritius

FEBRUARI 2015 Week van de Bouw 9 – 13 februari, Jaarbeurs, Utrecht Inlichtingen: www.weekvandebouw.nl

Advertenties: T +31 (0)513 68 48 08 E [email protected] Medische Technologie: Jacques Beelen T +31 (0)6 51108895 Cross Media Nederland 010-742 19 41 [email protected] www.crossmedianederland.com Druk: Scholma Druk ISSN 1873 - 8877

ADVERTENTIE-INDEX ABC Nova

10

Gira 23

Abonnementen: Nederland: e 110,00 België e 117,50 Buiten Europese Unie: e 169,50

BAM Techniek Interflow/Cyclusbouw

30

Interflow/Cyclusbouw 2

Losse nummers e 15,95

Metaflex Doors

52

Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij tenminste twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd.

Bouwcombinatie JP van Eesteren, Croon,

50

FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar.

Wolter & Dros

18

Miele Professional

25,29

Bussman Verhuur BV

9

NewCompliance BV

27

dr. heinekamp Benelux B.V.

22

pieterse terwel grevink advies b.v.

9

EGM architecten

14

Swisslog Healthcare

23

Erbe 42

Vitaal ZorgVast / BAM Utiliteitsbouw bv

7

Geveke besturingstechniek

VNU Exhibitions Europe bv

51

FMT gezondheidszorg Gezondheidszorg

25

Disclaimer: Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. Van Litsenburg BV en haar auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.

Hét kennisplatform voor mensgerichte zorginnovatie

EPD/ECD

Domotica

eHealth

25 t/m 27 maart 2014 Jaarbeurs Utrecht

Hoofdmediapartner:

e aan g d a b s g n a g e o is t Vraag uw grat ng a g e o t / l n . t ic n -e via www.zorg #zict14

Sponsoren:

Verder kijken dan de deur breed is Alle denkbare oplossingen De hermetisch sluitende schuifdeursystemen van Metaflex Doors voldoen aan de strengste en meest actuele normen. Bovendien leveren wij voor iedere situatie met zijn specifieke eisen een maatwerkoplossing. Door onze voeling met de markt en wat er in de wereld om ons heen gebeurt, zijn wij in staat onze opdracht­ gevers maximaal te ontzorgen. Met duurzame innovaties en een professioneel serviceapparaat. Wilt u ook een sluitend verhaal? Kijk op www.metaflex.nl of bel 0543 - 477 333.