Zorg in de laatste levensfase
Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC
Verschillen Nederland – ‘buitenland’ • Palliatieve zorg is geen specialisme • Palliatieve zorg is in principe generalistische zorg • Relatief veel overlijdens buiten het ziekenhuis • Euthanasiewet • Richtlijn palliatieve sedatie • Behoorlijke transparantie m.b.t. medische besluitvorming
Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten met een levensbedreigende aandoening, door:
•
het anticiperen op en behandelen van pijn en andere symptomen
•
het voorkomen en oplossen van psychologische en sociale problemen
•
aandacht voor zingeving en spiritualiteit
•
het ondersteunen van de patiënt bij beslissingen over behandeling en zorg
•
het helpen van naasten in het omgaan met de zieke en bij de rouwverwerking na het overlijden.
Voorzieningen op het gebied van palliatieve zorg in Nederland Soort voorziening
Aantal
Aantal plaatsen
Hospicevoorziening - eigen verpleegkundige staf Hospicevoorziening - vooral vrijwilligers Hospicevoorziening - in/bij verpleeghuis Hospicevoorziening - in/bij verzorgingshuis Voorziening met zorg voor kinderen Voorziening met opname - in ziekenhuis Palliatieve dagvoorziening – dagzorg Palliatieve dagvoorziening - polikliniek Palliatieve dagvoorziening - psychosociale zorg Consultatieteam - professionals Team voorlichting en advies aan patiënten Vrijwilligersorganisatie Overige Thuiszorgorganisatie - aanbod palliatieve zorg
56 63 99 42 9 16 17 1 8 43 11 179 23 134
338 207 447 190 61 50
Totaal:
701
1319
26
Ervaringen van burgers (n=1960)
Wel eens nagedacht over: • Medische behandeling in de laatste levensfase • Reanimatie • Euthanasie • Wie voor u beslist
57% 48% 55% 53%
Wel eens over gesproken • Met naasten • Met arts
41% 4%
Wensen op papier vastgelegd
7%
Behoefte aan informatie
21%
Kennis van burgers (n=1960)
Ja
Enigszins
… het begrip euthanasie inhoudt?
75%
23%
… een schriftelijke wilsverklaring is?
64%
29%
… het begrip palliatieve zorg inhoudt?
28%
26%
…het begrip palliatieve sedatie inhoudt?
22%
21%
Weet u wat …
Sterfte in Nederland
2008
2009
2010
2011
135.136
134.235
136.058
135.741
Kanker
40.750
41.322
42.359
42.867
Ziekten hart/vaatstelsel
40.129
38.897
39.009
38.132
Totaal aantal overledenen Doodsoorzaak:
Bron: CBS
Sterfte in Nederland Leeftijd bij overlijden: 2005
2010
< 65 jaar
20%
18%
65-79 jaar
36%
31%
80 en ouder
44%
51%
Bron: Sterfgevallenonderzoek 2010
Zorg in de laatste levensfase Totaal aantal niet-onverwachte sterfgevallen: 109 000 Behandeling voor overlijden gericht op: Genezing/levensverlenging 24% Comfort/palliatie 73% In de laatste maand als zorgverleners betrokken: Geestelijk verzorger 12% Palliatief consulent/team 10% Psychiater/psycholoog 6% Specialist pijnbestrijding 3% Opname in pz unit of hospice: Ja Nee
11% 87% Bron: Sterfgevallenonderzoek 2010
Zorg in de laatste levensfase Kanker
Hart/vaatziekten
40.100 (96%)
18.000 (60%)
Curatie/levensverlenging
10%
44%
Comfort/palliatie
87%
52%
Geestelijk verzorgers
13%
9%
Palliatief team
21%
4%
Psychiater/psycholoog
3%
5%
Specialist pijnbestrijding
6%
2%
20%
5%
Aantal niet-onverwachte sterfgevallen Behandeling gericht op
Zorgverleners
Opname pz unit of hospice Ja
Bron: Sterfgevallenonderzoek 2010
Palliatieve sedatie Patiënt wordt buiten bewustzijn gebracht, zodat hij geen last heeft van ernstige onbehandelbare symptomen. Gebeurt in 12% van alle sterfgevallen. Medische handeling, in overleg met patiënt en naaste
Richtlijn KNMG (2005/2009) voor artsen: • De patiënt lijdt aan ernstige symptomen die niet behandeld en bestreden kunnen worden • De patiënt zal naar verwachting binnen 14 dagen overlijden Meestal benzodiazepine in combinatie met morfine
Euthanasie Doelgericht beëindigen van het leven van een patiënt, op diens uitdrukkelijk verzoek, door een arts. Gebeurt in
3% van alle sterfgevallen
Meestal barbituraat in combinatie met spierverslappend middel In Nederland sinds 2002 bij wet geregeld: Euthanasie is niet toegestaan, tenzij….
Aantal gevallen van euthanasie 1990 - 2012
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0
15
Kenmerken van euthanasie en hbz
79% patiënten met kanker 76% < 80 jaar 79% levensverwachting < een maand 90% door de huisarts
Euthanasie en hart/vaatziekten
Frequentie bij kanker:
7,6%
Frequentie bij hart/vaatziekte: 0,5%
Medische beslissingen rond het levenseinde, 1990 – 2010 40% 1990
35%
1995 2001
30%
2005 2010
25%
20% 15% 10% 5%
0%
palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie en hart/vaatziekten
Frequentie bij kanker:
18,6%
Frequentie bij hart/vaatziekte: 9,0%
Wat zeggen deze trends in medische beslissingen rond het levenseinde?
Toenemende aandacht voor kwaliteit van leven / comfort in de laatste levensfase?
Toenemende aandacht voor wensen patiënt in de laatste levensfase?
Toenemend gevoel van maakbaarheid van de laatste levensfase?
T.a.v. hart/vaatziekten: minder noodzaak of minder aandacht?
Dank voor uw aandacht!
