Nieuw: het Sociaal Strafwetboek

3e trimester 2011

navb info Erkenningnummer: P 404006 - Afgiftekantoor: Charleroi - Waarde: € 5,00

DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VOOR WELZIJN EN MILIEU IN DE BOUWSECTOR  2011/3

Nieuw: het Sociaal Strafwetboek P. 4

Bescherm jezelf tegen een hitteslag ! P. 6 Bescherming tegen kwartsstof is een must ! P. 7 Aangepast werk: een goed idee P. 5 Gratis naar Project Build P. 9

6

7

8

10

12

14

Inhoud P. 4 Nieuw Sociaal Strafwetboek op komst P. 5 Aangepast werk: een goed idee P. 6 Hitteslag P. 7 Kwartsstof: bescherming is een must! P. 8 De risico’s bij de behandeling van bouwmaterialen P.9 Gratis naar Project Build

P. 10 Mogen steigers op ladderklampen nog gebruikt worden? P. 11 Het gebruik van hangsteigers van het lichte type op bouwplaatsen P. 12 Welzijn in een nieuwe bouwonderneming P. 13 Bouwsector verlengt samenwerkingsprotocol met Ervaringsfonds P. 14 De veiligheidssituatie bij leveranciers van bouwmaterialen P. 15 Posttraumatische stress na een arbeidsongeval of een incident

Navb info is het driemaandelijks informatieblad van navb-cnac Constructiv. Het is ook beschikbaar in het Frans onder de titel “cnac info”.

REDACTIE Luc Christiaens, Christian Depue, Veerle De Saedeleer, Carl Heyrman, Nancy Lambrecht, Véronique le Paige, Isabelle Lootens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Arlette Vandenhoute, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Carl Heyrman Koningsstraat 132/4 – 1000 Brussel De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van advertenties. Het redactiecomité van navb info streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Zij kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

INFORMATIE EN ABONNEMENT navb-cnac Constructiv Koningsstraat 132/4 1000 Brussel Tel.: +32 2 552 05 00 Fax: +32 2 552 05 05 E-mail: [email protected] Website: constructiv.be

OPMAAK EN DRUKWERK MWP Communication www.mwp.be © navb-cnac Constructiv 2011

3e trimester 2011

navb info

4

WOORD van de voorzitter Zopas werd in het paritair comité voor het bouwbedrijf een nieuw sectoraal akkoord afgesloten. Ook navb-cnac Constructiv krijgt een aantal nieuwe opdrachten. Het navb zal onder meer nagaan hoe ‘werkbaar werk’ in de sector georganiseerd kan worden, vertrekkend van de vaststelling dat we leven in een verder vergrijzende maatschappij, die nieuwe uitdagingen meebrengt. Anderzijds zal onderzocht worden welke specifieke maatregelen uitgewerkt kunnen worden voor de bouw om het werken in extreme temperaturen te regelen. Ondertussen is het bijna bouwverlof en zijn we halverwege de preventieve campagne van het navb over kwartsstof. Heeft u al maatregelen genomen om de blootstelling aan kwartsstof terug te dringen? In januari 2012 start immers een handhavingsgolf door Toezicht op het Welzijn op het Werk (TWW) van de FOD WASO. Om het belang van veiligheid en gezondheid nog beter te doen doordringen op de werkvloer, starten we met een nieuwe halfjaarlijkse editie van navb info voor bouwvakkers, die binnenkort bij hen in de brievenbussen ligt. In het eerste nummer besteden we uitgebreid aandacht aan de bescherming tegen kwartsstof en tegen de zon. U vindt deze publicatie ook terug op onze website constructiv.be. Aarzel niet om ons te contacteren voor meer informatie over onze dienstverlening of voor hulp bij het voeren van preventieve acties in uw onderneming. Justin DAERDEN Voorzitter navb-cnac Constructiv

I

I

3e TRIMESTER 2011 NAVB INFO 3

Nieuw Sociaal Strafwetboek op komst

Op 1 juli 2010 werd het langverwachte Sociaal Strafwetboek gepubliceerd. Hierdoor worden onder meer alle strafrechtelijke bepalingen van de sociale wetten op federaal (Belgisch) niveau geüniformiseerd. Dit heeft ook een invloed op de wettelijke bepalingen in verband met welzijn op het werk, ook in de bouw. De datum van inwerkingtreding van het Sociaal Strafwetboek moet nog nader bepaald worden via een apart koninklijk besluit. De wet tot invoering van het Sociaal Strafwetboek voorziet echter dat deze inwerkingtreding uiterlijk op 1 juli 2011 zal plaatsvinden. Wat is sociaal strafrecht? Sociaal strafrecht beoogt inbreuken op de regels van het arbeidsrecht en de sociale zekerheid strafrechtelijk (via gevangenisstraf en/of geldboete) en administratief (administratieve geldboete) te bestraffen. Haast alle sociale wetteksten bevatten dan ook een hoofdstuk met één of meer strafrechtelijke bepalingen. Dit is ook het geval voor de Welzijnsreglementering. Hoofdstuk XI “Toezicht en strafbepalingen” van de Welzijnswet1 bevat de strafrechtelijke bepalingen die gelden bij inbreuken op de Welzijnswet en zijn uitvoeringsbesluiten. Het betreft hier de artikelen 80 tot 94 van de Welzijnswet.

Waarom een Sociaal Strafwetboek? De behoefte aan een Sociaal Strafwetboek was in de eerste plaats het gevolg van de gebrekkige toegankelijkheid, leesbaarheid en coherentie van de bestaande regels op het vlak van het sociaal strafrecht2. Via het Sociaal Strafwetboek wordt voortaan het geheel van strafrechtelijke bepalingen van de sociale wetten inzake arbeidsrecht en sociale zekerheid geüniformiseerd, wordt het regime van de toepasselijke straffen vereenvoudigd en worden de procedures voor de administratieve geldboeten verduidelijkt. Daarnaast wordt het Sociaal Strafwetboek ook gezien als een belangrijk hulpmiddel in de strijd tegen ernstige en georganiseerde vormen van sociale fraude. Tot slot mag niet vergeten worden dat het hier gaat om een federaal Sociaal Strafwetboek. Overtredingen van regionale decreten inzake sociaal recht zijn niet in het wetboek opgenomen.

1 Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. 2 Zie Nieuwsbrief Arbeidsrecht - Instituut voor Arbeidsrecht K.U.Leuven – Sociaal Strafwetboek gepubliceerd.

I

I

4 NAVB INFO 3e TRIMESTER 2011

Inbreuken: 10 hoofdstukken, 4 sanctieniveaus Het Sociaal Strafwetboek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over de preventie, de vaststelling en de vervolging van de inbreuken en hun bestraffing in het algemeen. Het tweede deel bevat een inventaris van inbreuken op het arbeidsrecht en het socialezekerheidsrecht. Deze inbreuken zijn thematisch geordend in de volgende 10 hoofdstukken:

1. Inbreuken tegen de persoon van de werknemer 2. Inbreuken met betrekking tot de arbeidstijd 3. Inbreuken i.v.m. andere arbeidsvoorwaarden 4. Illegale arbeid 5. Niet-aangegeven arbeid 6. Inbreuken betreffende de sociale documenten 7. Inbreuken betreffende de collectieve arbeidsbetrekkingen 8. Inbreuken met betrekking tot het toezicht 9. Inbreuken met betrekking tot de sociale zekerheid 10. Inbreuken van valsheid, van het gebruik van valse stukken, van onjuiste of onvolledige verklaringen en van oplichting in het sociaal strafrecht De inbreuken worden verder op grond van hun ernst ingedeeld in vier niveaus die overeenstemmen met vier sanctieniveaus: Lichte inbreuken = niveau 1. Staat voor een administratieve geldboete van 10 tot 100 euro Inbreuken matige ernst = niveau 2. Staat voor hetzij een strafrechtelijke geldboete van 50 tot 500 euro, hetzij een administratieve geldboete van 25 tot 250 euro Zware inbreuken = niveau 3. Staat voor hetzij een strafrechtelijke geldboete van 100 tot 1.000 euro, hetzij een administratieve geldboete van 50 tot 500 euro Zeer zware inbreuken = niveau 4. Staat voor hetzij een gevangenisstraf van 6 maanden tot 3 jaar en een strafrechtelijke geldboete van 600 tot 6.000 euro of één van die straffen alleen, hetzij een administratieve geldboete van 300 tot 3.000 euro. Zowel de strafrechtelijke als de administratieve geldboeten zijn onderworpen aan opdeciemen en dienen vermenigvuldigd te worden met de factor 5,5.

DOELSTELLINGEN Dit zijn de voornaamste doelstellingen van het Sociaal Strafwetboek: • Codificatie van de materie van het sociaal strafrecht; • Diversificatie en de versterking van preventieve initiatieven waarbij het teruggrijpen naar repressieve actiemiddelen wordt verminderd; • Versterking van het recht op verdediging voor onder meer de personen die mogelijk het voorwerp uitmaken van een administratieve geldboete; • Aanpassing van de bevoegdheden van de sociale inspecteurs aan de noden van preventie en van een modern opsporingsbeleid; • Uitbreiding van het stelsel van de administratieve geldboeten naar alle inbreuken van het sociaal strafrecht; • Vier sanctieniveaus op het vlak van bestraffing; • Depenalisering van de minder zware inbreuken; • Opheffing van de gevangenisstraf in de gevallen waarin deze straf nutteloos en onaangepast blijkt, zodat ze uitsluitend voorbehouden blijft voor de zwaarste inbreuken. uitzonderingen – nog niet gedetailleerd op te nemen in afwachting van de voltooiing van de Codex over het welzijn op het werk. Pas als deze Codex beëindigd is, kunnen alle inbreuken betreffende welzijn op het werk in het Sociaal Strafwetboek worden opgenomen. In tussentijd wordt, naast de onderdelen inzake welzijn op het werk die wel reeds opgenomen zijn in het Sociaal Strafwetboek, de Welzijnswet gehandhaafd met de bepaling van artikel 128 uit het Sociaal Strafwetboek.

Concreet geeft dit het volgende overzicht: Inbreuken

Administratieve geldboete (inclusief opdeciemen)

Gevangenisstraf en/of strafrechtelijke geldboete (inclusief opdeciemen)

Niveau 1

-

Niveau 2

275-2.750 EUR

55-550 EUR

OF

137,5-1.375 EUR

Niveau 3

550-5.500 EUR

275-2.750 EUR

Niveau 4

6 maanden-3 jaar gevangenis en/of 3.300-33.000 EUR boete

1.650-16.500 EUR

Het Sociaal Strafwetboek en Welzijn op het Werk De inbreuken met betrekking tot welzijn op het werk vindt men momenteel gedeeltelijk terug in het Sociaal Strafwetboek onder hoofdstuk 1 “Inbreuken tegen de persoon van de werknemer”. Het betreft bijvoorbeeld de artikelen 117 en 118 betreffende de medische onderzoeken, de artikelen 119 tot 122 in verband met geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk, het artikel 130 betreffende werkzaamheden van externe ondernemingen en het artikel 131 in verband met tijdelijke of mobiele bouwplaatsen – de verwezenlijking van het bouwwerk. Tijdens de opmaak van het Sociaal strafwetboek werd immers beslist om alle inbreuken op de welzijnsreglementering – behoudens

Dit artikel bepaalt dat de werkgever, zijn aangestelde of lasthebber, die inbreuk heeft gepleegd op de Welzijnswet en uitvoeringsbesluiten, wordt gestraft met een sanctie van niveau 3 (zie overzicht). De inbreuk wordt bestraft met een sanctie van niveau 4 (zie overzicht) wanneer ze gezondheidsschade of een arbeidsongeval tot gevolg heeft gehad voor een werknemer. De rechter heeft tevens de mogelijkheid om de bijzondere straf van exploitatieverbod/beroepsverbod en bedrijfssluiting uit te spreken. Tot slot mag niet vergeten worden dat met de invoegetreding van het sociaal strafwetboek (uiterlijk 1 juli 2011) de huidige strafbepalingen inzake de Welzijnswet, met name de artikelen 80 tot 94, zullen verdwijnen.

Aangepast werk: een goed idee Bent u ook al geconfronteerd geweest met een plotse arbeidsongeschiktheid van één van uw arbeiders? Aangepast werk kan een deel van de oplossing zijn, voor u en voor uw arbeider. Navb-cnac Constructiv wil u als aannemer helpen met concrete tips over hoe u arbeidsongeschikte arbei-

ders aangepast werk kunt geven in uw bedrijf. Nog dit jaar zal het navb hierover een dossier publiceren. We nodigen u dan ook uit om een paar minuten vrij te maken om enkele vragen te beantwoorden over aangepast werk. Daarmee willen we onder meer nagaan of u de proble-

matiek van aangepast werk kent. Ook praktijkvoorbeelden uit uw onderneming zijn zeer welkom. U vindt onze vragenlijst op: navb.constructiv.be > nieuws > enquête-aangepast werk Alvast bedankt voor uw medewerking!

I

I


Hitteslag De zomer is het ideale seizoen voor activiteiten in de buitenlucht, maar ook een gevaarlijk seizoen voor de gezondheid van bouwvakkers: zwaar werk en hitte gaan slecht samen. Ze kunnen hitteslagen veroorzaken. Het is zeer belangrijk om deze aandoening te voorkomen, de symptomen ervan te herkennen en te weten hoe te reageren!

H

et vaak zware werk op de werf bij zonnig en warm weer houdt een groot aantal risico's in voor de gezondheid, zoals hitteslagen en huidkanker. Ziektes die veroorzaakt worden door warmte, kunnen misschien banaal lijken, maar een hitteslag is een levensbedreigend noodgeval! De symptomen van een hitteslag zijn grote dorst, vermoeidheid, een warme, rode en droge huid, spierkrampen, hoofdpijn, duizeligheid, een veranderd gedrag (bv. agressie, loomheid, bewustzijnsverlies), een stijging van de lichaamstemperatuur tot meer dan 40,6° (in plaats van 37°) en een snelle ademhaling. Als er niet snel maatregelen genomen worden, bestaat het risico dat het slachtoffer in een coma raakt of zelfs sterft. Een hitteslag wordt veroorzaakt door uitdroging en bijgevolg doordat het lichaam niet kan afkoelen en de temperatuur niet constant kan houden door te zweten.

I

I


Wanneer een werknemer zwaar werk uitvoert bij warm en vochtig weer, moet Overmatig hij rekening houden met bepaalde onder- of overgewicht risicofactoren die een hitteslag kunnen veroorzaGebrek aan Alcohol of ken. Deze risicofactoren slaap drugs zijn opgenomen in het schema hiernaast. Om een hitteslag te voorkomen moeten enkele eenvouGebrek aan dige regels in acht lichaamsLeeftijd beweging genomen worden: Risico• Regelmatig fris factoren water drinken, ongeveer 1 glas Ziektes om de 15 of 20 (bv. diabetes, minuten, koffie cardiovasculaire en thee vermijden, Drinkt niet aandoeningen) genoeg water want dat zijn diuretica • Geen alcoholhoudende dranken drinken Medicatie (bv. kalmeer• De werkdag organiseren: Niet gewend middelen, aan warmte de uurroosters verschuiantidepressiva, diuretica) ven naar de ochtenduren, het zwaarste werk in de vroege ochtend uitvoeren, pauzes voorzien op frisse plaatsen, mechanische behandelingsmiddelen • Zijn kledij losmaken of uittrekken • Als het slachtoffer bewust is, hem langgebruiken • Geïsoleerd werk vermijden zaam laten drinken • In de schaduw of binnen werken, buiten • Koele, vochtige doekjes op het slachtoffer schuilgelegenheden voorzien leggen om zijn lichaamstemperatuur te • Zich beschermen met lichte kledij die verminderen, hem koelte toewaaien • Als het slachtoffer bewusteloos is, hem in zweet doorlaat, het hoofd beschermen; • Het werk stopzetten bij de eerste signalen stabiele zijligging leggen in afwachting van onwel worden van de hulpdiensten • De werknemers informeren over de risico's van een hitteslag en de eerste hulp die U vindt andere informatie over werken gegeven moet worden bij warm weer, meer bepaald over de Als een werknemer een hitteslag krijgt, moet verplichtingen van de werkgever, op er eerste hulp verleend worden: • De hulpdiensten bellen (112) onze site navb.constructiv.be > Wel• Het slachtoffer naar een schaduwrijke, zijnsinfo > In de praktijk > Omgeving koele en geventileerde plaats brengen > Werken in de zon. • Hem neerleggen

Kwartsstof: bescherming is een must! Kwartsstof of siliciumdioxide (SiO2) is zowat de meest verspreide stof op onze planeet. Het bevindt zich o.a. in graniet, leisteen en zandsteen, maar ook in zand en grint, en daardoor in samengestelde producten zoals baksteen en beton. Wanneer deze materialen worden bewerkt, komt kwartsstof vrij.

R

eeds verscheidene maanden besteedt het navb met zijn campagne Kwartsstof ruime aandacht aan de risico’s van blootstelling aan kwartsstof. In België ligt de grenswaarde voor blootstelling aan kwartsstof op 100 microgram per kubieke meter (μg/m³). Dat betekent dat een arbeider gedurende 8 uur per dag blootgesteld mag worden aan een maximale concentratie van 100 μg/m³. Om duidelijk te maken wat zo een concentratie betekent, kan je het volgende beeld gebruiken: stel dat je een loods hebt, vier meter hoog, met de oppervlakte van een voetbalveld. Als je nu een bodempje van een drankbeker kwartsstof in deze ruimte verspreidt, bereik je de maximaal toegelaten concentratie waaraan een arbeider gedurende 8 uur mag worden blootgesteld. Heel veel mensen denken dat de blootstelling aan kwartsstof slechts sporadisch of kortstondig voorkomt. “Als ik maar een paar keer per dag een breekhamer gebruik, dan zal het wel zo’n vaart niet lopen.” Het beeld hierboven toont aan dat je je altijd moet beschermen tegen kwartsstof. Een typische bouwplaatsactiviteit waarbij veel kwartsstof vrijkomt, is betonklinkers verzagen. De tabel bovenaan dit artikel toont hoeveel minuten per dag je dat mag doen zonder de wettelijke blootstellingsnorm te overtreden. Uit deze tabel blijkt dat je zonder enige bescherming maximaal 12 minuten per dag betonklinkers droog mag verzagen om onder de wettelijk toegelaten blootstelling te blijven. Zelfs betonklinkers nat zagen mag je geen 8 uur lang doen zonder bescherming, maar slechts 6 uur en 40 minuten per dag. Een ander onuitroeibaar misverstand is dat mensen denken dat als je geen stof meer ziet, er geen kwartsstof meer aanwezig is

Activiteit (meting aan de bron) Droogzagen betonklinkers zonder afzuiging

Concentratie kwartsstof (µg/m3)

Overschrijding Toegelaten grenswaarde blootstellingsduur

4.000

40 x

12 min/dag

Natzagen betonklinkers

120

1,2 x

400 min (6u40/dag)

Droogzagen betonklinkers met afzuiging

80

-

8u/dag

in de lucht rondom je. Kwartsdeeltjes zijn onzichtbaar met het blote oog. Ze zijn trouwens ook zeer licht: in een

gesloten lokaal zonder ventilatie duurt het gemiddeld 4 uur voordat een kwartsdeeltje 1 meter is gezakt. Bescherming tegen kwartsstof is een must, en dat vindt niet alleen het navb. Tot eind 2011 onderneemt het navb nog preventieve acties om de blootstelling aan kwartsstof te verminderen, in het kader van de gelijknamige campagne. Vanaf 2012 start de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk (AD TWW) van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO) een handhavingsactie. Als de AD TWW op de bouwplaats ernstige tekortkomingen vaststelt in verband met de blootstelling aan kwartsstof, kan een proces-verbaal worden opgesteld. Daarbij zal de AD focussen op de volgende punten: • Zijn de arbeidsmiddelen voor zaagwerkzaamheden voorzien van een stofafzuiging of watertoevoer? • Zijn de arbeidsmiddelen voor freeswerkzaamheden voorzien van een stofafzuiging of watertoevoer? • Indien het onmogelijk is om stofafzuiging of watertoevoer te gebruiken, gebruiken alle arbeiders dan een P3of een FFP3-masker? Vermijd blootstelling aan kwartsstof, en loop niet tegen de lamp!

I

I


De risico's

bij de behandeling van bouwmaterialen Tussen het ogenblik van vertrek en de eindlevering op de werf ondergaan bouwmaterialen een hele reeks behandelingen waaraan grote risico’s zijn verbonden. Het laden en lossen, maar ook de opslag van materialen bij de handelaar en het bijbehorende vervoer in het magazijn kunnen een heleboel risicovolle situaties veroorzaken.

O

p 18 februari organiseerde navbcnac Constructiv in samenwerking met FEMA, Beroepsvereniging van de bouwhandelaar, en FEPROMA, Producenten van bouwmaterialen, een seminarie over de risico’s en preventiemaatregelen bij de behandeling van bouwmaterialen. In 2012 zullen FEMA en het navb een gerichte actie voeren om de risico’s bij de verplaatsing van bouwmaterialen beter onder controle te houden, zowel bij de handelaar als op de werf. Tijdens het seminarie besprak preventieadviseur Lieven Bode de preventiemaatregelen die bij zijn bedrijf Wienerberger, fabrikant van gevelstenen, kleiklinkers en binnenmuurstenen, genomen worden bij het vertrek van goederen en bij de behandeling van goederen op de werf. De voorgestelde maatregelen hadden in het bijzonder betrekking op de heftruckbestuurder, de vorkheftruck, de vrachtwagenchauffeur, de instructiefiches voor het laden en lossen van vrachtwagens, de ladingzekering, het transport van pakketten gevelstenen op de werf en ten slotte het verzagen en versnijden van producten. Deze voorstelling maakte duidelijk hoeveel aandacht de onderneming besteedt aan preventie en wat de positieve gevolgen van een dergelijk preventiebeleid zijn voor het welzijn van haar werknemers. Christian Depue, afdelingsverantwoordelijke Onderzoek en Ontwikkeling van het navb, sprak over de statistieken over arbeidsongevallen bij de behandeling en de levering van bouwmaterialen. De frequentie en de ernst van de ongevallen gaan de laatste tien jaar in dalende lijn. Toch vinden nog geregeld ernstige of dodelijke ongevallen

I

I


plaats. Een groot aantal ongevallen met een permanente arbeidsongeschiktheid tot gevolg wordt veroorzaakt door het gebruik van laad- en loswerktuigen. Jonge werknemers tussen 20 en 29 jaar zijn vaker betrokken bij ongevallen dan oudere werknemers. Christian Depue haalde vervolgens bepaalde punten aan waarop de adviseurs van het navb de nadruk zullen leggen bij hun bezoeken aan de gebouwen van de leveranciers, zoals de opleiding van de werknemers in verband met de behandeling van lasten, het gebruik van arbeidsmiddelen, de inrichting van het magazijn, de organisatie van de preventie... Om de risico’s bij de leveranciers van bouwmaterialen en op bouwwerven te illustreren, bracht Herman Outtier, adviseur Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, verslag uit van een tiental arbeidsongevallen bij het gebruik van een betonpomp, bij het zekeren

van palletten op een vrachtwagen, bij het opslaan van materialen en bij het behandelen van zware lasten. Deze ongevallen, die vaak voorkomen, hadden vermeden kunnen worden door de gepaste preventiemaatregelen te nemen. Na de uiteenzettingen kregen de deelnemers de gelegenheid om vragen te stellen en ervaringen uit te wisselen. Zo werd er uitvoerig gedebatteerd over een ongeval in de onderneming van een deelnemer, dat het gevolg was van de behandeling van een pallet gevelstenen waarvan de verpakking kapot was. De slotbeschouwing kwam van Justin Daerden, voorzitter van het navb: hij benadrukte het belang van overleg tussen de verschillende intervenanten, zowel fabrikanten, handelaars als ondernemers, om alles in het werk stellen om de veiligheid van de werknemers bij de keuze van de verpakking, het transport, de opslag en de behandeling van bouwmaterialen te verbeteren.

Advertentie

I

I


Mogen steigers op ladderklampen nog gebruikt worden? Steigers op ladderklampen zijn opgebouwd uit een werkplatform dat rust op twee naast elkaar geplaatste ladders. Dit type steiger wordt nog steeds frequent gebruikt. We hebben het in deze kolommen al tot vervelens toe herhaald: ook een steiger op ladderklampen wordt in de Belgische reglementering (het KB Werken op Hoogte1) beschouwd als een echte steiger. Dit betekent dat alle voorschriften die van toepassing zijn op het gebruik van steigers, ook gelden voor steigers op ladderklampen.

I

n de praktijk stellen we echter vast dat zeer weinig steigers op ladderklampen voldoen aan de wettelijke bepalingen. Onder andere deze vaststelling heeft ertoe geleid dat de AD TWW (de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg) formeel stelt dat het gebruik van steigers op ladderklampen verboden is, tenzij het onmogelijk is om een arbeidsmiddel te gebruiken dat voldoet aan de geharmoniseerde Europese normen. Als er toch steigers op ladderklampen worden gebruikt, dan mag dat enkel en alleen op voorwaarde dat de wettelijke voorwaarden rigoureus worden nageleefd. We zetten deze wettelijke vereisten nog eens op een rijtje:1 1. Voor elke steiger moet een berekeningsnota bij de steiger aanwezig zijn. Uit deze nota moet blijken op welke manier de steiger belast mag worden, aan welke statische belasting hij kan weerstaan, of hij geschikt is voor het opvangen van dynamische belastingen en of hij bestand is tegen weersinvloeden. Deze berekeningsnota moet uitgevoerd worden voor alle onderdelen van de steiger (ladders, klampen, vloeren en andere onderdelen). Voor de berekening van de belasting van de steiger moet ook rekening gehouden 1 Koninklijk besluit van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte (B.S. 15/09/05)

I

I


worden met de hoogte van de steiger. Doordat de meeste steigers op ladderklampen bestaan uit samenstellende elementen die afkomstig zijn van verschillende leveranciers en producenten, is het praktisch gezien onmogelijk een correcte berekeningsnota met vermelding van de maximale belasting op te stellen voor de volledige constructie.

2. Voor elke steiger moet de fabrikant een montage- en gebruiksinstructie opstellen waaruit blijkt op welke manier de steiger veilig opgebouwd en gedemonteerd kan worden zonder dat de monteurs aan risico’s blootgesteld worden. In de montageinstructies worden ook de maximale opstelhoogte, de afstand tussen de steunpunten en de eventuele verankeringen beschreven.

De berekeningsnota, de gebruiksinstructies en het opbouwschema – samen vormen deze documenten het steigerdocument – moeten beschouwd worden als een keuringsattest van het arbeidsmiddel en moeten altijd aanwezig zijn bij de steiger. In de praktijk is dat echter zelden of nooit het geval. 3. De afzonderlijke delen van de steiger mogen niet kunnen bewegen ten opzichte van elkaar. Ladders, klampen, vloeren en leuningen moeten dus met elkaar verbonden worden tot één star geheel. 4. Ten slotte moet ook voldaan worden aan de opleidingsvereisten, zowel voor de arbeiders die op de steiger werken en de arbeiders die de steiger monteren als voor de bevoegde persoon montage. In het geval van steigers op ladderklampen zijn de arbeiders die op de steiger werken en de arbeiders die de steiger monteren, bijna altijd dezelfde personen. Al deze personen, ongeacht hun ervaring, moeten een opleiding volgen die beantwoordt aan de eisen uit de artikelen 11 en 18 van het KB Werken op Hoogte. We stellen overigens vast dat steigers op ladderklampen regelmatig gebruikt worden door dakdekkers, die daardoor het risico lopen op vallen van hoogte. We kunnen niet genoeg benadrukken dat een steiger op ladderklampen: • enkel en alleen gebruikt kan worden als er geen enkel ander arbeidsmiddel aangewend kan worden • in geen geval als opvangvloer gebruikt mag worden

Besluit Een steiger op ladderklampen mag enkel nog gebruikt worden als hij voldoet aan de bepalingen van het KB Werken op Hoogte. De praktijk leert ons echter dat het KB zelden wordt nageleefd. Het navb raadt dan ook aan geen steigers op ladderklampen te gebruiken, tenzij er geen andere arbeidsmiddelen gebruikt kunnen worden. Indien er toch steigers op ladderklampen worden gebruikt, koop dan het volledige systeem (ladders, klampen, vloerelementen, leuningen,…) bij één en dezelfde leverancier en eis dat hij een berekeningsnota en de opbouw- en gebruiksinstructies ter beschikking stelt. Deze verschillende documenten moeten ter beschikking zijn op de werkplaats waar de steiger op ladderklampen wordt gebruikt. Als één van deze documenten niet aanwezig is, zal de AD TWW onmiddellijk verbieden om de steiger nog verder te gebruiken.

Het gebruik van hangsteigers van het lichte type op bouwplaatsen Hangsteigers van het lichte type, de zogenoemde ‘Brusselse stellingen’, worden nog vrij frequent gebruikt bij specifieke werkzaamheden, zoals herstellingen aan gevels. Het navb raadt aan om gebruik te maken van vaste steigers.

O

nlangs werd de Belgische norm NBN I 09-002 betreffende de hangsteigers van het lichte type opgeheven door het KB van 14 december 20101. Dat betekent dat de enige wettelijke basis voor het gebruik van steigers het KB van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte is. Deze reglementering stelt zeer duidelijk dat er voor elke steiger een berekeningsnota, een montageschema met opbouwinstructies en ook gebruiksinstructies moeten bestaan. In de praktijk stellen we echter vast dat ‘Brusselse stellingen’bijna nooit aan deze wettelijke vereisten voldoen. Dit is ook zeer begrijpelijk, aangezien het in de meeste gevallen vrijwel onmogelijk is om een berekeningsnota op te stellen die rekening houdt met de gebruikte verbindingen en de 1

KB van 14 december 2010 houdende bekrachtiging en intrekking van de bekrachtiging van Belgische normen uitgewerkt door het Bureau voor Normalisatie (NBN) (B.S. 23/12/10)

maximale belasting van de dragende structuur (dikwijls de dakgoot). De opbouw en de afbraak van een hangsteiger brengen in vele gevallen ook onverantwoord hoge risico’s mee, niet alleen voor de betrokken werknemers, maar ook voor voetgangers en andere weggebruikers die zich onder de steiger kunnen bevinden. De problematiek van vallen van personen en voorwerpen vormt hierbij veruit het grootste risico. De aanpak van dit risico is voor de bouwsector van het grootste belang: vallen van hoogte (zowel van personen als materialen) is immers de meest voorkomende oorzaak van dodelijke en ernstige arbeidsongevallen. Daarom besteedt het navb tijdens zijn bouwplaatsbezoeken bijzondere aandacht aan het gebruik van veilige arbeidsmiddelen bij werken op hoogte. Het navb raadt dan ook aan om geen hangsteigers van het lichte type meer te gebruiken, maar wel vaste steigers die voldoen aan de wettelijke bepalingen en bij voorkeur conform de Europese normen EN 12810 en EN 12811 zijn.

I

I


Welzijn in een nieuwe bouwonderneming Een bouwonderneming die van start gaat, moet voldoen aan een hele reeks wettelijke verplichtingen inzake de toegang tot het beroep, de basiskennis van bedrijfsbeheer, de registratie, het personeelsbeheer, enz. Een belangrijk aspect waar ook rekening mee gehouden moet worden, is de wettelijke verplichting inzake het welzijn van de werknemers. Elke werkgever heeft immers verplichtingen hieromtrent en deze verplichtingen zijn niet louter administratief!

E

en goed beheer van het welzijn van de werknemers in de bouwsector is uitermate belangrijk, des te meer omdat de werknemers grote risico’s lopen, er erg veel en zware arbeidsongevallen gebeuren en veel beroepsziekten voorkomen in de sector. Welzijn van de werknemers zorgt er ook voor dat de werknemers langer in de onderneming blijven werken, een niet te verwaarlozen element in een tijd waar bouwvakkers schaars worden op de arbeidsmarkt.

Welzijn: algemeen Eén van de pijlers van de wetgeving inzake welzijn op het werk is de Welzijnswet1. De uitvoeringsbesluiten van deze wet zijn opgenomen in het Algemeen reglement voor de arbeidsbescherming (ARAB) en de Codex over het welzijn op het werk. De gebieden die onder de wetgeving inzake welzijn op het werk vallen, zijn veiligheid op het werk, bescherming van de gezondheid, psychosociale belasting (geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag), ergonomie, hygiëne, verfraaiing van de arbeidsplaatsen en het leefmilieu dat een invloed heeft op de vorige punten. De algemene filosofie van deze regelgeving, het dynamische risicobeheersingssysteem, is onder andere gebaseerd op de risicoanalyse, het nemen van gepaste preventiemaatregelen, de planning van deze maatregelen (jaarlijks plan en vijfjaarlijks globaal plan), de vorming en informatie van de werknemers over deze maatregelen, de evaluatie en aanpassing van het preventiebeleid. De preventiemaatregelen hebben meer bepaald betrekking op de organisatie van de onderneming, de inrichting van de werkplaats, 1 Wet van 04.08.1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk (B.S. 18.09.1996)

I

I


het ontwerp en de aanpassing van de arbeidsposten, de keuze van de arbeidsmiddelen en chemische stoffen, de keuze van de collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen, de veiligheids- en gezondheidssignalisatie, het gezondheidstoezicht, de psychosociale last, de bekwaamheid, de vorming en informatie, de coördinatie op de werkplaats en de noodprocedures.

Organisatiestructuur De werkgever moet zich laten bijstaan in zijn acties om het dynamische risicobeheersingssysteem op te stellen. Daarom heeft de wetgever een organisatiestructuur voorzien. Interne dienst voor preventie en bescherming op het werk (IDPB) De werkgever moet een IDPB oprichten die geleid wordt door een preventieadviseur. In ondernemingen met minder dan 20 werknemers mag de werkgever deze functie zelf uitoefenen. De IDPB heeft als opdracht de werkgever, de leden van de hiërarchische lijn en de werknemers bij te staan in de toepassing van het dynamische risicobeheersingssysteem. De taken en opdrachten worden opgesomd in het KB van 27.03.1998 betreffende de IDPB's. Externe dienst voor preventie en bescherming op het werk (EDPB) Als de IDPB niet alle opdrachten die hem zijn toevertrouwd zelf kan uitvoeren, moet hij aanvullend een beroep doen op een erkende EDPB. Een EDPB bestaat uit twee afdelingen: een afdeling die belast is met de risicobeheersing en multidisciplinair samengesteld is, en een afdeling die belast is met het medisch toezicht. De wetgever verplicht de werkgever om zijn werknemers een periodiek gezondheidstoezicht te laten ondergaan, en dit onder bepaalde voorwaarden. Comité voor preventie en bescherming op het werk (CPBW) Er wordt een CPBW opgericht in ondernemingen met 50 of meer werknemers. Het CPBW heeft meer bepaald als taak om adviezen uit te brengen en voorstellen te formuleren over het beleid inzake het welzijn van de werknemers en over de planning van de preventie. In de bouwsector worden de opdrachten van het CPBW uitgevoerd door de vakbondsafvaardiging.

Externe dienst voor technische controles (EDTC) Ondernemingen moeten een beroep doen op een EDTC voor de controle van onder andere hijs- en heftoestellen, druktoestellen, ioniserende stralingen en elektrische installaties.

Werfmelding Bouwwerken moeten gemeld worden. Sinds 2002 kunnen ondernemers hun bouwwerken melden via het portaal van de sociale zekerheid www.socialezekerheid.be. Via dit portaal kunnen ze hun werven elektronisch melden aan verschillende organisaties: de RSZ (voor de werken 30 bis), het navb (voor het luik veiligheid en hygiëne) en de FOD WASO (voor tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, werken in een hyperbare omgeving, asbestverwijderingswerken en zandstraalwerken).

Meer informatie Begin 2011 heeft het navb navb dossier 128 gepubliceerd, 'Preventiestructuren binnen en buiten de bouwsector'. U kunt dit dossier gratis downloaden op constructiv.be. Meer informatie over dit onderwerp vindt u op de site van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek welzijn: werk.belgie.be, rubriek ‘Welzijn’.

Bouwsector verlengt samenwerkingsprotocol met Ervaringsfonds Op 1 maart 2009 ondertekenden de bouwsector en het Ervaringsfonds een samenwerkingsprotocol voor een duur van 2 jaar. Begin 2011 werd beslist om de samenwerking met 1 jaar voort te zetten, zodat het navb zich kan blijven inzetten voor het welzijn van oudere bouwvakkers, ook in kleine ondernemingen. In 2009 ontwikkelde het navb een vereenvoudigd toelageaanvraagformulier voor ondernemingen met minder dan 50 werknemers. De navb-adviseurs maakten de moge-

lijkheid om ondersteuning te krijgen van het Ervaringsfonds bekend bij de bouwbedrijven. Het navb hoopt nu om vooral ook kleine bouwondernemingen over de streep te trekken om een aanvraag in te dienen. In het kader van de voorbereiding van de navb-campagne over veiligheid bij de levering van bouwmaterialen ontwikkelt het navb ook voorbeelden van goede praktijk voor toepassing in magazijnen en opslagplaatsen. Op onze website navb.constructiv.be vindt u onderaan het aanvraagformulier voor een toelage door het Ervaringsfonds.

I

I


Slechts 40% van de bezochte bedrijven neemt kwartsstofbeperkende maatregelen.

De veiligheidssituatie bij leveranciers van bouwmaterialen Situering van de actie In het voorjaar is het navb gestart met acties voor de leveranciers van bouwmaterialen. Om het huidige veiligheidsniveau te meten, werd voor de bouwplaatsadviseurs van het navb een checklist ontwikkeld. Zo konden ze een volledige veiligheidscheck uitvoeren bij verschillende leveranciers van bouwmaterialen.

De veiligheidssituatie bij leveranciers

➊ Mens Van de magazijnmedewerkers is 90% voldoende opgeleid, maar niet iedereen beschikt over de noodzakelijke attesten en slechts twee op de drie personen hebben voldoende kennis van de veiligheidrisico’s. Qua fysieke belastingen werden al heel wat maatregelen getroffen. Zo is bij bijna alle bezochte leveranciers het tilwerk beperkt of zelfs onbestaand. Het te tillen gewicht wordt beperkt bij drie op de vier leveranciers, en in sommige gevallen moet helemaal niet meer manueel getild worden. Slechte houdingen worden beperkt door de werkopstelling of de werkhoogte af te stemmen op de mens. In meer dan 90% van de bezochte magazijnen werken 45-plussers. Eén op de drie van hen heeft gezondheidsklachten. De mogelijkheden voor aangepast werk zijn niet

I

I


goed gekend. De mogelijkheden voor aangepaste, ergonomische arbeidsmiddelen zijn dan weer beter gekend.

➋ Omgeving Bij 80% van de bezochte leveranciers van bouwmaterialen gebeurt het onderhoud goed. De mogelijkheid tot stofvorming bestaat bij 80% van de leveranciers, maar wordt bij twee op de drie vermeden door middel van bepaalde veiligheidsmaatregelen. Zowat alle bezochte magazijnen zijn goed verlicht. In iets meer dan de helft van de gevallen is er invloed van klimatologische elementen, waarvoor in twee op de drie gevallen maatregelen worden getroffen. Een wat miskend risico bij de leveranciers is het transport. Bij slechts de helft van de leveranciers bestaat een inventaris van de zones voor transport, opslag, werken, … en bij slechts één op de drie bestaan er regels voor de organisatie van het transport. Verder is er maar weinig aandacht voor het wegwerken van obstakels; enkel dode hoeken worden bij meerdere magazijnen voorkomen. ➌ Uitrusting Overal worden heftrucks goed onderhouden. Ook beveiligingen zoals ROPS/FOPS, achteruitrijsignalen, … zijn bijna overal aanwezig. Bij één heftruck op de drie zijn er één of meerdere tekortkomingen, o.a. in

verband met de keuring. Bijna de helft van de heftrucks rijdt af en toe op de openbare weg, maar één op de vier heftrucks is daarvoor niet in orde. Bijna alle gebruikte machines zijn uitgerust met beveiligingen conform de machinerichtlijn, en ze worden ook volgens de voorschriften gebruikt. Toch zijn die voorschriften slechts bij twee derden van de leveranciers aanwezig. Wat betreft de veiligheidsmarkeringen is slechts iets meer dan de helft in orde. Daarenboven zijn ook iets meer dan de helft van de machines potentieel gevaarlijk. Bij alle bezochte bedrijven waren persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig. Twee aandachtspunten: gehoorbescherming wordt maar bij iets meer dan helft van de bedrijven als noodzakelijk beschouwd en ook signalisatiejasjes worden slechts bij de helft van de bezochte bedrijven gedragen.

➍ Producten Uit de bezoeken aan de bezochte magazijnen bleek dat er weinig problemen zijn met de stapeling van palletten. De staat van de palletten is in 90% van de gevallen in orde, en de rekken worden niet overladen. Los opgestelde materialen lopen wel vaker het gevaar te verschuiven of zelfs te vallen. Bij gevaarlijke stoffen zijn in slechts twee op de drie gevallen MSDS-fiches aanwezig. De etikettering is in orde in 80% van de gevallen. Zoals we hierboven al aanhaalden, is er bij veel leveranciers kans op stofvorming; bij twee van de drie bezochte bedrijven is er gevaar op blootstelling aan kwartsstof. Slechts in twee op de drie magazijnen waar gevaar is voor blootstelling aan kwartsstof, worden maatregelen genomen. Dat wil zeggen dat slechts 40% van de bezochte bedrijven kwartsstofbeperkende maatregelen neemt. ➎ Organisatie Bij drie op de vier bedrijven is een risicoanalyse uitgevoerd en daaruit vloeide bij iets meer dan de helft een actieplan voort. Slechts één op de vier beschikt echter over interventieplannen. Brandpreventiemiddelen zijn wel aanwezig, maar slechts 60% van de bezochte bedrijven had een procedure in verband met eerste hulp bij ongevallen. We vermeldden al eerder dat transport een miskend risico is. Ook de organisatie van het transport is niet op alle vlakken geregeld. Vaak zijn er instructies betreffende aanvoer en verplaatsing van goederen, maar geen procedures over de organisatie van het verkeer van transportvoertuigen enerzijds en voetgangers anderzijds.

De zones die toegankelijk zijn voor voetgangers enerzijds en voor transportvoertuigen anderzijds, zijn niet in alle magazijnen even goed gescheiden als hier.

WAT STAAT ER IN DE CHECKLIST? De checklist bevat vijf grote blokken:

➊ Bij MENS wordt onder andere de deskundigheid, de fysieke belasting, de leeftijd, … van de arbeiders bij de leveranciers bevraagd.

➋ OMGEVING is de belangrijkste focus. Hierbij horen de thema’s algemene inrichting, transport, verlichting, klimaat, lawaai in het magazijn, aanwezigheid van sociale voorzieningen (cf. ARAB), …

➌ In het gedeelte UITRUSTING worden al dan niet gemotoriseerde behandelingstoestellen zoals vorkheftruck, stapelaar, pallettrucks, … onder de loep genomen, maar ook de beschikbaarheid van de persoonlijke beschermingsmiddelen.

➍ In PRODUCTEN wordt gefocust op enkele algemene zaken MSDS-fiches, etiketten en kwarts. Dit blok is zeer algemeen gehouden omdat het bijna onmogelijk is om met elk apart product rekening te houden.

➎

ORGANISATIE bevat enkele vragen over de goede organisatie in het magazijn op het vlak van welzijn (orde en netheid, risicoanalyses, brandpreventie, evacuatie, …), en over het bestaan van procedures, regels en instructies voor o.a. aanvoer, laden en lossen van materialen.

Voer zelf een veiligheidscheck van uw magazijn uit aan de hand van de checklist op https://web.questback.com/constructiv/warehouse/

Posttraumatische stress na een arbeidsongeval of een incident

O

ndanks de vele inspanningen die door alle intervenanten geleverd worden, gebeuren er elk jaar nog ernstige arbeidsongevallen. Buiten de fysieke letsels die de loopbaan van een werknemer zwaar kunnen hypothekeren, veroorzaken arbeidsongevallen ook vaak psychische letsels, zowel bij het slachtoffer als bij familie en getuigen van het ongeval. Sedert enkele jaren bestaat er binnen de bouwsector een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) waarbij de nabestaanden van slachtoffers van dodelijke arbeidsongevallen een beroep kunnen doen op een team van sociaal assistenten en psychologen dat gespecialiseerd is in trauma- en welzijnszorg. Deze CAO werd begin dit jaar uitgebreid naar de slachtoffers van ernstige arbeidsongevallen en zelfs werkgerelateerde incidenten.

Wanneer er zich een ernstig arbeidsongeval of een incident voordoet, dan kan de werkgever, zijn aangestelde of elke belanghebbende partij via een eenvoudige telefonische oproep (telefoonnummer: 0800/11 0 11) begeleiding aanvragen. De door de bouwsector aangestelde organisatie IVP-POBOS zal dan zorgen voor een crisisinterventie, eventueel gevolgd door een verdere begeleiding. Na een arbeidsongeval kunnen zowel het slachtoffer, de inwonende gezinsleden van het slachtoffer als de getuigen van het arbeidsongeval aanspraak maken op een dergelijke begeleiding. In het geval van een werkgerelateerd incident zijn het enkel de personen die bij het incident betrokken waren die aanspraak kunnen maken op een psychologische begeleiding, nadat een geneesheer bij deze personen posttraumatische stress heeft vastgesteld.

I

I


EXAMEN EN OPLEIDINGSAGENDA MAANDELIJKSE EXAMENSESSIES VOOR VCA “BASISVEILIGHEID” EN VCA “OPERATIONEEL LEIDINGGEVENDEN” 20/06/2011 om 9u 22/08/2011 om 9u 26/09/2011 om 9u 17/10/2011 om 9u 21/11/2011 om 9u 12/12/2011 om 9u 23/01/2012 om 9u 13/02/2012 om 9u 19/03/2012 om 9u 23/04/2012 om 9u 21/05/2012 om 9u 18/06/2012 om 9u 27/08/2012 om 9u 17/09/2012 om 9u 22/10/2012 om 9u 19/11/2012 om 9u 17/12/2012 om 9u

OPEN OPLEIDINGSSESSIES VCA “BASISVEILIGHEID”

SESSIES VOOR COÖRDINATOREN  NIVEAU B

Nederlands:

Nederlands:

21-22/06/2011 24-25/08/2011 25-26/10/2011

van 10/11/2011 tot 26/04/2012 Deze sessie vindt plaats bij Syntra, Kerkstraat 1 in 3600 Genk

Frans:

29-30/08/2011 18-19/10/2011

Frans:

van 09/11/2011 tot 25/01/2012

OPEN OPLEIDINGSSESSIES VCA “OPERATIONEEL LEIDINGGEVENDEN” Nederlands:

Deze sessie vindt plaats in het IFAPME, Créalys, rue Saucin 66 in 5032 Les Isnes - Gembloux

27-28-29/06/2011 examen 29/06/2011 om 13u 15-22-29/11/2011 examen 29/11/2011 om 13u Frans:

13-14-15/09/2011 examen 15/09/2011 om 13u 13-20-27/10/2011 examen 27/10/2011 om 13u

Al deze VCA-sessies (examens en opleidingen) vinden plaats in de gebouwen van Constructiv, Koningsstraat 45 in 1000 Brussel.

PUBLICATIES NAVB  VERDELINGSMODALITEITEN De verdelingsmodaliteiten en de volledige lijst met onze publicaties staan op constructiv.be Publicaties navb dossier navb info (per nummer)

Prijs op papier

Gratis in pdf op constructiv.be

Bouw (PC 124)

Andere personen of ondernemingen

ja

€ 6,30*

€ 9,00*

ja

€ 3,50*

€ 5,00*

jaarabonnement navb info

nee

€ 10,50*

€ 15,00*

navb expert (Beroepsmonografie)

nee

€ 8,40*

€ 12,00*

navb vademecum

nee

variabel

variabel

dvd’s en cd-roms

nee

€ 98,00*

€ 140,00*

BINNENKORT GRATIS OP ONZE WEBSITE:

het nieuwe navb dossier

* Verzendingskosten inbegrepen

I

NAVB DOSSIER

NAVB EXPERT

Laatste nummers: • dl. 126: Veilig werken op hoogte – Arbeidsmiddelen per bouwberoep • dl. 127: Veilig ontwerpen van een eengezinswoning - Goede praktijkvoorbeelden • dl. 128: Preventiestructuren binnen en buiten de bouwsector • dl. 129: Preventiemaatregelen bij afbraakwerken

Enkele voorbeelden: • De schilder • De dakdekker • De polyvalente bouwvakker

I


NAVB VADEMECUM • De signalisatie van de bouwplaatsen • De veiligheids- en gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwplaatsen – Toelichting bij de regelgeving • Gids voor de preventieadviseur van een KMO in de bouwsector

Nr 130

De risico’s en de preventiemaatregelen bij het behandelen van bouwmaterialen bij de handelaar constructiv.be

Nieuw: het Sociaal Strafwetboek

Recommend Documents