Niemand verdwaalt op een rechte weg Het is even voor drieën op de laatste oktoberdag van 2014. Er zijn een handjevol mensen aanwezig in de zaal van Podium ZO! in Amsterdam Zuidoost waar om klokslag 15.00 uur de bijeenkomst ‘Niemand verdwaalt op een rechte weg’ zal plaatsvinden. Deskundigen van het AMC en Mentrum Ouderen zijn op uitnodiging van het Kenniscentrum Multiculturele Ouderenzorg aanwezig om een presentatie te geven en te praten met Surinaamse ouderen over hoe ze beter de weg zouden kunnen vinden naar voorzieningen voor zorg en welzijn. Het wordt drie uur. Paniek zou kunnen ontstaan vanwege de schijnbaar geringe belangstelling, maar alsof afgesproken stromen de senioren nu binnen. ‘Surinaamse tijd’, verklaart een bezoeker lachend. Met enige vertraging start het programma met ruim dertig Surinaamse genodigden.
De deelnemers in afwachting van wat er komen gaat.
Welkomstwoord door Myra van Veenendaal, Projectleider Kenniscentrum Multiculturele Ouderenzorg Projectleider Myra van Veenendaal heet de aanwezigen welkom en vertelt over het Kenniscentrum Multiculturele Ouderenzorg. Het KCMO is een initiatief van het stadsdeel Zuidoost en is nu onderdeel van Vereniging Zorgintegratie Zuidoost en Diemen . Aanleiding was dat er in het stadsdeel veel kennis aanwezig is over multiculturele ouderenzorg, maar dat deze kennis versnipperd is en daardoor minder wordt benut dan zou kunnen.
1
Myra van Veenendaal van het KCMO interviewt de aanwezigen
Het KCMO verbindt kennis, ervaring en netwerken op het gebied van multiculturele ouderenzorg met elkaar. Dit betreft kennis op verschillende abstractieniveaus. Denk hierbij aan de wetenschappelijke kennis voortkomend uit academisch onderzoek, de kennis van medewerkers van instellingen voor zorg en welzijn, maar ook de kennis van informele organisaties en de mensen die het betreft zelf. Allen hebben kennis over dit onderwerp. En door deze kennis met elkaar te verbinden en uitwisseling te stimuleren, versterken we elkaar met als doel de zorg aan ouderen te laten aansluiten bij de belevingswereld van ouderen. Tot slot benadrukt Myra dat multiculturele ouderenzorg, zorg aan ouderen is waarin we er ons van bewust zijn dat iemands culturele achtergrond een grote factor is in het bepalen van de vraag en behoefte die iemand heeft ten aanzien van zorg. Om passende ouderenzorg te kunnen bieden is het belangrijk ons hiervan bewust te zijn. Multiculturele ouderenzorg is dus niet iets exclusief voor ouderen met een migratiegeschiedenis. Het betreft alle ouderen. Presentatie onderzoeksresultaten door socioloog Majda Lamkaddem van het AMC Na dit welkomstwoord van Myra van Veenendaal is het tijd voor de presentatie van de resultaten van een onderzoek van het AMC met de titel “De kwetsbare oudere van allochtone herkomst op de juiste weg naar voorzieningen voor zorg en welzijn: een probleemanalyse.” Dit onderzoek is gehouden onder autochtoon Nederlandse, Turkse, Marokkaanse en Surinaamse ouderen. In dit onderzoek werden toegankelijkheid en gebruik van zorg en welzijn voor ouderen met niet westerse afkomst in verband met functionele beperkingen, eenzaamheid en depressieve klachten. Een van de bevindingen uit het onderzoek was dat eenzaamheid en depressie regelmatig voorkomen onder Surinaamse ouderen en dat zij onvoldoende op de hoogte zijn van de mogelijkheden tot ondersteuning en behandeling. Daarom is er in deze bijeenkomst voor gekozen Surinaamse ouderen uit te nodigen en te focussen op deze bevinding uit het onderzoek van het AMC.
Majda Lamkaddem, onderzoeker bij het AMC
2
‘Immigranten van de 1e generatie worden ouder’ vertelt socioloog Majda Lamkaddem. ‘Veel van deze ouderen verkeren in slechtere gezondheid dan Nederlanders van dezelfde leeftijd. Ook blijkt dat ze de weg naar specifieke zorg en welzijnsvoorzieningen minder goed vinden.’ Ze vertelt over het taboe dat rust op eenzaamheid en depressieve klachten. Dit blijkt ook uit de cijfers: 73% van de respondenten met depressieve klachten heeft afgelopen maand geen hulp hiervoor gehad. Het percentage van mensen die geen hulp kregen voor gevoelens van eenzaamheid ligt nog een paar procent hoger. Hoewel de vraag naar hulp er niet lijkt te zijn op basis van cijfers, blijkt de behoefte toch aanwezig. Mensen voelen barrières om hulp te zoeken: bijvoorbeeld vanwege de taal maar zeker ook vanwege het missen van vertrouwen. Met name rondom de geestelijke gezondheidszorg heerst er scepsis. Veel mensen denken dat je daarvoor ‘gek’ moet zijn en dat er gebruik gemaakt wordt van elektroshocks. Liever houdt men het bij het bezoeken van alleen de huisarts. Doorverwezen worden naar professionele geestelijke hulp is voor velen een brug te ver. ‘Zijn de uitslagen van het onderzoek herkenbaar?’, vraagt Lamkaddem afsluitend van haar presentatie aan het publiek. En wat zouden oplossingen kunnen zijn aan de kant van ouderen, zorgverleners en mantelzorgers? ‘Het vertrouwen tussen de GGz en de cliënten moet van twee kanten komen’, merkt een bezoeker op: ‘Soms LIJKT het alsof Surinamers mondig zijn. We spreken wel Nederlands maar er zijn toch veel misverstanden. Het is niet alleen ‘taal’ maar ook het wederzijds goed kunnen uitleggen wat er mis is.’ Zo noemt een van de aanwezigen het voorbeeld van een oudere dame die tegen een hulpverlener zei dat zij “Anansi” in haar been had. De hulpverlener begreep er niets van. De oudere dame bedoelde dat haar been tintelde van binnenuit. Anansi is een mythische spin uit volksverhalen uit West- Afrika, de Caraïben en Suriname. Het was haar manier van uitdrukken wat er aan de hand was, vanuit haar referentiekader dat, vanzelfsprekend, gevormd is door cultuur. Taal en ‘taal’ kunnen hierdoor twee verschillende dingen zijn.
Spin Anansi
‘Heeft de GGz gedacht aan meer allochtone hulpverleners?’ is een vraag. Het antwoord van Jan Drost van Mentrum Ouderen die zich in de discussie mengt, is volmondig ‘ja’. ‘Solliciteren drie mensen op een functie met dezelfde kwalificaties dan wordt er eerder gekozen voor iemand van een andere afkomst. We mogen niet specifiek werven onder allochtonen. We doen dus wel aan positieve discriminatie. We proberen rekening te houden met de afkomst van de cliënt en de afkomst van de hulpverlener maar dat lukt in de praktijk niet altijd.’ ‘Zou dit nieuwe zorgstelsel dat per 1 januari 2015 ingaat hier verbetering in kunnen brengen?’, klinkt als wedervraag. Jan Drost: ‘Het is écht een bezuinigingsmaatregel en ik word daar niet vrolijk van. Het kan een kans zijn om meer vraaggericht te werken maar ik maak me er zorgen over.’ 3
Mentrum Ouderen aan het woord. Vervolgens is het tijd voor de presentatie van Mentrum. ‘Ik ben benieuwd of ik uw vertrouwen kan winnen. Stel mij vooral moeilijke vragen.’ begint Jan Drost die binnen Mentrum Ouderen leiding geeft aan de tak ouderenpsychologie. Hij legt eerst uit wat ouderenpsychiatrie doet. En dat je pas te maken krijgt met GGz na doorverwijzing van de huisarts en op basis van vrijwilligheid. Ook vertelt hij dat het gaat om specialistische behandeling die onder het eigen risico valt.
Jan Drost en Sharon Nanhoevan van Mentrum Ouderen
Wat we vooral doen is met u praten en soms met uw familie mocht u dat willen. We bespreken onze bevindingen en sluiten een behandelovereenkomst. Regelmatig evalueren we de behandeling. Indien nodig schrijven we medicatie voor. Dan stelt Drost een vraag: ‘Wat roept het woord psychiatrie bij u op?’ ‘Dat iemand een beetje kiri is’, antwoordt een Surinaamse mevrouw voorzichtig. ‘De vrees dat iemand gek aan het worden is. Het is een beladen onderwerp’, zegt een ander. Dan blijft het stil. Sharon Nanhoevan Mentrum neemt het woord. Ze vraagt of psychiatrie een associatie oproept met LPI. Een collectieve rilling is haast voelbaar in de zaal. ‘Ja’, beamen de bezoekers. 's Lands Psychiatrische Instelling (LPI) was een psychiatrisch centrum in Suriname. Net als in andere psychiatrische inrichtingen werd er tot ver in de vorige eeuw geëxperimenteerd met behandelmethoden. Denk hierbij aan elektroshocks waarbij de patiënt een stuk hout in de mond kreeg of 48 uur geboeid in een ijskoud bad werd gestopt. Ook kregen veel patiënten –waarvan sommigen om politieke redenen werden vastgehouden- zware rustgevende medicijnen toegediend. Inmiddels heet LPI anders, namelijk: Psychiatrisch Centrum Suriname (PCS).
4
Drost vervolgt zijn verhaal. Niet elke oudere met psychische problemen komt bij Mentrum terecht. Er zijn een aantal andere mogelijkheden zoals het bezoeken van een cursus of groep als ‘in de put, uit de put’ of het spreken met een psycholoog bij de huisarts. Soms roept het verhaal van Drost de associatie op met eigen ervaringen van de mensen uit de zaal. Persoonlijke verhalen worden gedeeld men stelt vragen ‘En wat doe je als ze de pillen gewoon weer uitspugen?’ Drost hoort alles geduldig aan en probeert waar het kan de gang van zaken uit te leggen. Zoals dat je pas iemand tot behandeling kan dwingen als hij of zij een direct gevaar voor zichzelf of de omgeving vormt. De presentatie wordt afgesloten met de stelling: ‘De huidige GGz is niet geschikt voor ouderen van allochtone afkomst.’ ‘Vind ik niet’, wordt er gezegd: ‘We weten niet dat het bestaat. Ga meer naar de mensen toe. Naar de kerk, naar woongemeenschappen. Kijk wie het nodig heeft.’ ‘De drempel is heel hoog’, vult een ander aan:’we hebben respect voor mensen die opgeleid zijn. U kent het vak en wie ben ik dan om te zeggen of u links of rechtsaf moet.’ ‘Er is veel schaamte en vrees. Dat zorgt ervoor dat je mensen niet durft aan te spreken op eenzaamheid of vermoeden van dementie. Dat moet heel voorzichtig. Het is beter om naar de huisarts te gaan om het te vertellen.’ Afsluiting Gordon Cruden, zakelijk Directeur van Podium ZO! en Myra van Veenendaal sluiten de bijeenkomst af. ‘Het is goed dat we ervaringen delen. We hebben niet alle antwoorden maar dit helpt zeker.’zegt Gordon Cruden. .’ Myra van Veenendaal bedankt het AMC en Mentrum Ouderen voor hun inhoudelijke bijdrage en de fijne samenwerking in de organisatie van deze bijeenkomst. Ook bedankt zij de deelnemers voor hun actieve bijdrage en het delen van hun (soms persoonlijke) verhalen. Tevens bedankt zij Podium ZO! Hiermee is deze bijeenkomst precies in lijn met de doelstelling van het Kenniscentrum Multiculturele Ouderenzorg: het verbinden van de aanwezige kennis, ervaring en netwerken zodat uiteindelijk de mensen om wie het gaat daar iets aan hebben. De bezoekers worden uitgenodigd concrete vragen te stellen via het contactformulier. Myra van Veenendaal zal deze dan doorsturen aan de organisaties voor zorg en welzijn verenigt in de ZiZO, zodat zij de vragen kunnen beantwoorden. Dan worden de magische woorden uitgesproken: ‘We gaan eten!’ Er volgt een luid applaus. Er wordt met tafels geschoven en even later geniet iedereen van het heerlijke Surinaamse eten waarbij de professionals en de bezoekers nog even napraten. Er wordt teruggekeken op een geslaagde bijeenkomst. Eén waar volgens velen vervolg op moet komen.
Jan Drost en Sharon Nanhoevan van Mentrum Ouderen praten na met de deelnemers
5
Enkele reacties van bezoekers: Een van de bezoekers die aantekeningen maakte tijdens de bijeenkomst: ‘ik woon in de Drecht. Ik zal de informatie delen met de bewoners die hier niet konden komen.’ ‘Ik heb een vriendin waarvan ik merkte dat het niet goed met haar ging. Via haar huisarts heb ik dit gemeld. Ze kreeg direct hulp bij het innemen van medicatie. Ik zou het haar nooit direct hebben kunnen zeggen’ ‘Ik vond het een fantastische bijeenkomst. Wel had ik meer verwacht te horen over het nieuwe zorgstelsel dat in januari ingaat’ “Een geslaagde bijeenkomst, fijn dat deze organisaties de moeite nemen naar ons toe te komen.”
6
