NIaIJffe~LAND. r j 'j;" j ' :r j;""j:" j ' ' DUTCH MARITIME NETW'ORK

NIaIJffe~LAND r§·j·'j;"·j§'··:r·j;""j:"·j§'·' DUTCH

MARITIME

NETW'ORK

E-BUSINESS IN DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER VISIES, STRATEGIEËN, ACTIVITEITEN EN KANSEN

NEDERLAND MARITIEM LAND serie

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

De Nederlandse Maritieme Cluster: Literatuuronderzoek en Plan van Aanpak Economische Impact Studies De Maritieme Arbeidsmarkt: Vraag en Aanbod van Zeevaartkennis De Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: economische betekenis en structuur De Nederlandse offshoresector: economische betekenis en structuur De Nederlandse binnenvaartsector: economische betekenis en structuur De Nederlandse watersportindustrie: economische betekenis en structuur De Koninklijke Marine: economische betekenis en stp.'rhl'Jr De Nederlandse visserijsector: economische betekenis en structuur De Nederlandse watersportindustrie: economische betekenis en structuur De Nederlandse maritieme dienstverlening: economische betekenis en structuur De Nederlandse maritieme toeleveranciers: economische betekenis en structuur De Nederlandse zeehavensector: economische betekenis en structuur De Nederlandse maritieme cluster: economische betekenis en structuur Het maritieme clustermodel: modellering en scenarioanalyse De Nederlandse Maritieme Cluster, Beleidsaanbevelingen De innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster Maritieme Websites en E-busines: Een verkenning Maritiem Kapitaalforum: Onderzoek naar de Werking van de Kapitaalmarkt in de Sector van Maritieme Toeleveranciers An International Shipping Company in The Netherlands: the tax perspective E-business in de Nederlandse maritieme cluster

Stichting Nederland Maritiem land De Stichting is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit N. Wijnolst (voorzitter), G.W. Bos (vicevoorzitter), A.P. de Ridder (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, F.G.M. Conyn, K. Damen, C.J. van den Driest, C. van Duyvendijk, R. van Gelder, G.J. Kramer, P.M.J. Kreuze, D.J. Langstraat, WK Scholten, A. Tienpont. De directeur van de Stichting is H.P.L.M. Janssens. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Beurs-World Trade Center, Beursplein 37 (bezoekadres), Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam. Tel.: 010-205.27.20, fax: 010-205.53.07

E-BUSINESS IN DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER VISIES, STRATEGIEËN, ACTIVITEITEN EN KANSEN

in opdracht van Stichting Nederland Maritiem Land

uitgevoerd door EIM drs. A.P. Muizer dr. YM. Prinee drs. RM. Braaksma PA van Eek van der Sluijs drs. M.J. Overweel drs. W.D.M. van der Valk

DUP Satellite 2001

Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land door: DUP Satellite is an imprint of Delft University Press Prometheusplein 1 2628 ZC Delft Tel 015-278.51.21 Fax: 015-278.16.61 E-mail: [email protected]

Studie uitgevoerd door: EIM Italiëlaan 33 Postbus 7001 2701 AA Zoetermeer Tel.: +31793413634 Fax. +31 79341 5024 E-mail [email protected] Internet: www.eim.nl

CIP-DATA KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG A.P. Muizer, Y.M. Prince, R.M. Braaksma, PA. van Eck van der Sluijs, M.J. Overweel, WD.M. van der Valk. E-business in de Nederlandse maritieme cluster / A.P. Muizer, Y.M. Prince, R.M. Braaksma, PA van Eck van der Sluijs, M.J. Overweel, W.D.M. van der Valk Delft: Delft University Press. -III.-Lit. ISBN 90-407-2260-9 Trefwoorden: maritieme cluster, innovatie, e-business Copyright ©2001 Stichting Nederland Maritiem Land All rights reserved. No part of the material protecled by this copyright may be reproduced or utilized in any form or by any means, eleclronic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission of the owner of this copyright. Permission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam, The Netherlands; e-mail;: [email protected].

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Voorwoord ..

... 7

Summary .

.... 9 .......... 15

Samenvatting. Inleiding.

............ 21

1.1

Aanleiding.

........... 21

1.2

Doel en onderzoeksvragen van de studie.

1.3

Gevolgde aanpak ..

........ 22

1.4

Leeswijzer ..

. ..... .23

.... 21

2

E-business als innovatief en strategisch instrument.

2.1

Een aspect van innovativiteit: e-business ....

2.2

Strategische inbedding van e-business

3

E-business in de maritieme sectoren ..

3.1

Inleiding.

3.2

Zeescheepvaart ..

3.2.1

Strategische ontwikkelingen.

. ............ 25 ........... 25 .28

....................................... 33

..... 33

... 34 .......... 34 . .. 35

3.2.2

Visie en activiteiten van de sectororganisatie ...

3.2.3

Visie en activiteiten van de bedrijven .... .

3.2.4

Totaalbeeld..

3.3

Scheepsbouw en -reparatie ..

......... .47

3.3.1


. ............. .47

3.3.2

Visie en activiteiten van de sectororganisatie ..

3.3.3

Visie en activiteiten van de bedrijven

3.3.4

Totaalbeeld ..

3.4

Offshore.

...................... .

3.4.1


3.4.2

Visie en activiteiten van de sectororganisatie

3.4.3

Visie en activiteiten van de bedrijven ..

3.4.4

Totaalbeeld ..

3.5

Binnenvaart ..

3.5.1


3.5.2


3.5.3


© Stichting Nederland Maritiem Land

..... 38 . .43

..... .48 .. 52

..... 56 ........ 59 ................. 59 .......... 59 ... 63 ................ 65 ........ 69 ........... 69 .. 70 ....... 74

E-business in de Nederlandse maritieme cluster

3.5A

Totaalbeeld ..... .

3.6

Waterbouw.

.. 78 ...... 82

3.6.1


3.6.2

Visie en activiteiten van de sectororganisatie ..... ...

...... 82 ........ .

. . . . .............. 82

3.6.3


3.6A 3.7

Totaalbeeld..

3.7.1


3.7.2

Visie en activiteiten van de sectororganisaties

3.7.3

Visie en activiteiten van de bedrijven.. ........ ....... .

...... 99

3.7A 3.8

Totaalbeeld ...

.... 103

3.8.1

Strategische ontwikkelingen

3.8.2

Visie en activiteiten van het Productschap ...... .

....... ........ 85

.................. .

...... 88

Havens en havenbedrijven

.. 92 .... 92

.................. .

Visserij.

...... 93

. . . . . . ......... 106 .... 106 ........ ......... 107

3.8.3


3.8A 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3 3.9A 3.10 3.10.1 3.10.2

Totaalbeeld ..

.... 113

Watersportindustrie .

.... 116

........ ........ 110


.... 116

Visie en activiteiten van de sectororganisatie ..

.... 116


. ... 120

Totaalbeeld ..

.... 123

Maritieme toeleveranciers ...... .

. ... 127

Strategische ontwikkelingen .... ..... ........ .... ... .............. .

.... 127


.... 128

3.10.3

Visie en activiteiten van de bedrijven.. ..... .......... .

3.10A 3.11 3.11.1 3.11.2 3.11.3 3.12 3.12.1 3.12.2

Totaalbeeld ..

.... 131 .... 136

Maritieme dienstverlening ... ................. .

.... 139

Strategische ontwikkelingen. ... .......... .

. .. 139


.... 140

Totaalbeeld ..

.... 144 .... 148

Koninklijke Marine ..

............................... 148

Strategische ontwikkelingen. Visie en activiteiten van de Koninklijke Marine ..

.... 148

3.12.3

Totaalbeeld ..

.... 152

3.13

Beeld in de gehele maritieme cluster.

. ... 155

4

Slotbeschouwing ..

... 165

Bijlage Overzicht relevante regelingen ..

.... 171


Voorwoord

Voorwoord Innovatie is een kernactiviteit binnen de Nederlandse maritieme cluster. Het kent vele vormen en dimensies en daarover heeft Nederland Maritiem Land in het voorjaar van 2000 een studie 1 gepubliceerd. E-business is een van de innovatieve ontwikkelingen die diep kunnen ingrijpen in de bestaande bedrijfsprocessen en als een kans of een bedrei2

ging gezien kan worden. Een eerste verkenning van de e-businessinitiatieven in de maritieme cluster is voor Nederland Maritiem Land gemaakt en eveneens gepubliceerd in het voorjaar van 2000. Teneinde een beter inzicht te krijgen in de visies, strategieën, activiteiten en kansen van e-business binnen de maritieme cluster, is een vervolgstudie gemaakt, die u in deze publicatie aantreft. De studie is niet grensverleggend, maar helpt wel bij het creëren van een gemeenschappelijke visie binnen de cluster. Dat is een goede basis voor het bepalen van de toekomstige activiteiten binnen het Maritiem Innovatie Forum dat thans is opgestart binnen Nederland Maritiem Land en waaraan alle maritieme branches deelnemen. Wij hopen dat deze studie ook u, maritieme ondernemer, kan helpen om uw visie aan te scherpen en wellicht u te laten inspireren door uw collegae in andere maritieme sectoren. De concurrentiepositie van de maritieme cluster kan daardoor versterkt worden, en daar zijn wij allemaal bij gebaat. N. Wijnolst, voorzitter Voorzitter Stichting Nederland Maritiem Land 16 oktober 2001

De Innovativiteit van de Nederlandse Maritieme Cluster, Nederland Maritiem Land serienummer 16. Maritieme websites en e-business. een verkenning. Nederland Maritiem Land serienummer 17


7


8


Summary

Summary

E-business is increasing in importance Just as many other sectors, the maritime cluster currently finds itself in a turbulent environment. This turbulence is particularly attributed to increasing competition, the lower margins resulting from this. and the corresponding search for efficiency improvements and the creation of added value. The last two elements mentioned form the basis for Outch maritime companies to maintain and improve their competitiveness.

Innovation

plays an important role in both elements, and e-business is an important instrument, which enables the establishment of process innovations and product and service innovations. Recent research conducted by EIM shows that companies that active!y use the Internet and are involved in e-business perform better, in terms of the development of employment, turnover and profit. than those that do not actively use the Internet. and are not involved in e-business. E-business presents many opportunities to increase the (international) competitiveness of maritime companies, sectors and the cluster as a whoie. It is precisely e-business which could ensure that the export position of the maritime cluster is strengthened. The question is wh at the current status is with regard to e-business within the maritime cluster.

Status of e-business; measured by in-depth interviews On the basis of sixty interviews held with companies, experts and trade organisations. a clear insight was obtained into the current status and strategic importance of e-business in the maritime cluster, and the strategic

dimensio~s

relevant in this respect. In addition, a

good understanding was obtained of the nature and extent of e-business applications in 2001, and of the ambitions and opportunities th at exist. The interviews also provided an insight into critical success factors and the opportunities detected in respect of ebusiness.

E-business; interpreted broadly In this study. the term e-business is interpreted broadly. Thus. communication with other companies, organisations, etc. via Internet (e-mail) also falls within the scope of th is term, just as does e-commerce, and the connection to back-end data systems and, as such. to the internal business operations of other companies, via the Internet or EO!.

E-business; strategically weil embedded It may be concluded from the results obtained from the interviews, that e-business has become strategically weil embedded in most sector organisations and in leading maritime companies. In general, e-business is regarded as an important, and usually strategic, instrument enabling the realization of (strategic) objectives. E-business has particularly


9


proved to be an important instrument in relation to the following strategic dimensions (Iisted here in descending number of mentions): Efficiency/(transaction) speed (was mentioned in all sectors); •

Cooperation within the chain, including networking (was mentioned by virtually all sectors);

•

Customer orientation; Quality/safety; Knowledge exchange;

•

Internationalisation;

•

Innovation capacity.

Together with expansion and changing company policies, such as specialisation and diversification, trade organisations also regard these dimensions as the most important strategic developments in progress in 2001. The dimensions mentioned could be regarded as those elements th at determine a company's competitiveness, something in which e-business plays an important if not crucial rale.

However, the status of e-business varies per sector Differences in the status of e-business activities can be detected between different sectors. In sea shipping, the dredging industry and maritime services, companies can be found th at are not yet aware of the opportunities presented bye-business, as weil as companies already investing considerably in e-business.

However, in shipbuilding and

ship repairs, in the Royal Navy and also port and harbour companies, people are aware of the possibilities, and also wish to invest, or do already invest, in e-business. The offshore, the fishing and the water sports industry are sectors th at are slightly more traditional as regards e-business. In these sectors, people are not yet fully aware of the possibilities that e-business has to offer As regards the status of e-business, inland shipping and maritime equipment suppliers fall somewhere between the traditional sectors and the more advanced maritime industries.

The role of sector organisations also varies The rale played byeach trade organisation in respect of e-business activities also varies among sectors, and appears to be linked to the status of e-business in each sector. In those sectors consisting mainly of companies interested in e-business applications, the various trade organisations play a leading rale.

In those sectors containing a relatively

large number of traditional companies, the rale played by trade organisations is particularly a stimulating and facilitative one. In some sectors, companies can rely upon an active sector organisation, which attempts to closely follow many e-business activities, or itself takes initiatives (Ieading rale). In other sectors, the trade organisation only functions as an intermediary, passing on relevant information via electron ic newsletters, for example (a stimulating and facilitative rale).

10


Summary

E-business app/ications In Chart S.1, all e-business applications mentioned by those within the maritime cluster are depicted for each operating function distinguished. It is quite clear that the number and diversity of e-business applications and initiatives are large. However, the study also shows that not all applications or initiatives have reached as advanced a stage as others. Most applications are situated on the right-hand side of and below the ship's wheel. Many applications focus on increasing efficiency and (transaction) speed. Chart 5.1

Overview of e-business applications, related to operating functions in the maritime cluster

·mp ·~tock '~I()ck

planning control

·"att'111te mOllltorlllt! °l1lallllenaJH::c

planning

or:kctr trackll1g "~stelll

labolIl

·HICS SliS 'cargocard 'elcctr CU"IOlllS 'Dlltch r-purt"

rccrultnlcnt

Ufpcf'-onnc1

°11ltcrncl pmt,ll 'C-prol:lllCI11Clll

'ekctr ("ca) çhaI1'i

SCI"\"lCCS

otracklilg &. traclllg 'c-malket"

oSca()ulplllcnt

·electronlc ordçrlllt'-

'ckelt

CUIll11111lllCa!1011

Sou ree: EIM, 2001

According to sector organisations, the majority of opportunities /ie in the further improvement of efficiency Wh en asked about the opportunities that exist for e-business applications, trade organisations particularly see a use for them in the further improvement of efficiency and (transaction) speed. According to these organisations, error reduction, increased transparency


11


and the exchange of knowledge and data, are all fields in which e-business could still be of much consequence.

Critical success factors /ie in eight fields The trade organisations were asked which factors determine the success of e-business applications. The success factors identified by the trade organisations may be grouped as follows:

•

Standardisation (of electronic data interchange, software, etc.);

•

Attitude (of companies, in respect of e-business, cooperation and innovation, commitment of companies, mutual trust, etc.);

•

Resources (financial resources, knowledge of companies and staff about customers, e-business, trends, etc. The content of aportal and updating this content also fall under this heading);

•

Transparency and guarantee (of the market, loading data, freight rates, etc., but also the guarantee that agreements in respect of confidentiality are honoured);

•

Persuasiveness (driving forces that develop and implement initiatives, for example:

•

Co-ordination (of all e-business-related projects, in order to prevent an uncontrolled

key players or public bodies); proliferation of projects, and to use resources as efficiently as possible);

•

Communication (how does communication in respect of projects occur, via which media, and via which organisations?). Communication is also important to visualise the advantages that exist for all parties.

•

Support (who will profit, how can win-win situations be created?).

Besides these success factors, a bottom-up approach is also regarded as a success factor, for example th at achieved by working with demonstration projects. Approachability is another good example of this. 8uccess factors were also formulated from a top-down approach

For example, during the interviews, 'Iooking bevond the boundaries of one's own

sector/company/country (The Netherlands)' and 'having avision' were also mentioned as critica I success factors

The ship's wheel that has been developed is an analysis and steering instrument The results obtained from the interviews can be summarised in a figure. The strategic dimensions are depicted in the outermost circle of Chart 8.2; together, these form the strategic level. The circle within the outermost circle contains the critical success factors th at emerged from the interviews. These factors may be regarded as tactical instruments, enabling the transition from a strategic to an operational level (top-down movement) or, otherwise, from an operational to a strategic level (a bottom-up movement). Operational objectives that can be realized with the aid of e-business applications, namely increased efficiency and (transaction) speed, safety, added value and error reduction, are contained in the innermost circle. These operational objectives correspond with the possibilities th at

12


Summary

sector organisations identified for e-business. The ship's wheel depicted would serve as a good analysis and steering instrument for new e-business applications to be initiated. Chart 5.2

5ummary of results obtained from the interviews, on the basis of a distinetion between strategie (outermost ei rele), taetieal (middle eirele) and operational levels (innermost ei rele)

Souree: EIM, 2001

The present study pro vides a basis for action It emerged from the study that much is already happening in the field of e-business within the maritime cluster, but that many other opportunities still exist in this field. Many initiatives are still at the developmental stage. This study provides a basis for the utilisation of existing e-business potential, the formulation of action, and for the raising of e-business to a higher level within the maritime cluster. It is for these reasons th at the above analysis and steering instrument has been provided here, and several directions and ideas have been indicated in the concluding remarks.


13


14


Samenvatting

Samenvatting

E-business neemt in belang toe De maritieme sector bevindt zich evenals veel andere sectoren op dit moment in een turbulente omgeving. Deze turbulentie wordt vooral toegeschreven aan een toenemende concurrentie, de hieruit voortvloeiende lagere marges en de hiermee samenhangende zoektocht naar efficiencyverbeteringen en het leveren van toegevoegde waarde. Op basis van deze laatste twee elementen trachten de Nederlandse maritieme bedrijven hun concurrentiekracht te handhaven en te versterken. Bij beide elementen speelt innovatie een belangrijke rol. E-business vormt daarbij een belangrijk instrument om zowel procesinnovaties als producten dienstinnovaties tot stand te brengen. Recent onderzoek van EIM wijst uit dat bedrijven die actief zijn op internet en e-business bedrijven beter presteren qua ontwikkeling van de werkgelegenheid, omzet en winst dan bedrijven die dat niet zijn. E-business biedt vele kansen om de (internationale) concurrentiekracht van maritieme bedrijven, sectoren en de cluster als geheel te vergroten. Juist e-business zou er voor kunnen zorgen dat de exportpositie van de maritieme cluster versterkt wordt. De vraag is wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot e-business in de maritieme cluster.

Stand van zaken met betrekking tot e-business via diepte-interviews gemeten Op basis van een zestigtal interviews met bedrijven, experts en sectororganisaties is een duidelijk beeld ontstaan van de huidige stand van zaken met betrekking tot het strategisch belang dat in de maritieme cluster aan e-business wordt toegekend en van de strategische dimensies die relevant zijn in relatie tot e-business. Verder is een goed inzicht verkregen in de aard en omvang van de e-businesstoepassingen anno 2001 en van de ambities en mogelijkheden die er nog liggen. Ook hebben de interviews inzicht opgeleverd in de gesignaleerde kansen en kritische succesfactoren van e-business.

E-business breed geïnterpreteerd E-business wordt in deze studie breed ge·lnterpreteerd. Ook communicatie via internet (email) met andere bedrijven, instellingen, e.d. valt dus onder dit begrip, evenals het bedrijven van handel via internet en de aansluiting op de back-end datasystemen en daarmee op de interne bedrijfsvoering van andere bedrijven via internet of EDI.

E-business goed strategisch ingebed Op basis van de uitkomsten van de interviews kan worden geconcludeerd dat e-business bij de meeste sectororganisaties en bij koplopers onder de maritieme bedrijven strategisch goed is ingebed. E-business wordt in het algemeen als een belangrijk en veelal als een strategisch instrument gezien om (strategische) doelstellingen te realiseren. E-


15


business is vooral een belangrijk instrument gebleken in relatie tot de volgende strategische dimensies (in afnemend aantal keer genoemd): •

efficiency/(transactie)snelheid (is in alle sectoren genoemd);

•

samenwerking in de keten, inclusief netwerkvorming (is door vrijwel alle sectoren ge-

•

klantgerichtheid/ketenomkering;

•

kwaliteit/veiligheid;

•

kennisuitwisseling;

•

internationalisatie;

•

innovatievermogen.

noemd);

Deze dimensies worden samen met schaalvergroting en veranderend ondernemingsbeleid, zoals specialisatie en diversificatie ook als de belangrijkste strategische ontwikkelingen die in 2001 gaande zijn, aangemerkt door de sectororganisaties. De genoemde dimensies kunnen worden gezien als elementen die het concurrentievermogen van een bedrijf bepalen en e-business speelt daarbij een belangrijke, zo niet cruciale rol. De status van e-business verschilt echter per sector Tussen sectoren kunnen verschillen worden geconstateerd in de status van de ebusinessactiviteiten. In de zeescheepvaart, waterbouw en maritieme dienstverlening treft men zowel bedrijven aan die zich nog niet bewust zijn van de mogelijkheden van ebusiness als bedrijven die al veel investeren in e-business. In de scheepsbouw en -reparatie, bij de Koninklijke Marine en ook in de havens is men zich wel bewust van de mogelijkheden en wil men ook investeren of investeert men al in e-business. De offshore, visserij en watersportindustrie zijn wat meer traditionele sectoren wat e-business betreft. Men is zich hier vaak nog niet goed bewust van de mogelijkheden van e-business. De maritieme toeleveranciers en de binnenvaart zitten qua status van e-business tussen de traditionele sectoren en de meer vooruitstrevende sectoren in. Ook de rol van de sectororganisaties verschilt Ook de rol die iedere sectororganisatie speelt op het gebied van e-businessactiviteiten verschilt tussen de sectoren en lijkt samen te hangen met de status van e-business van iedere sector. In de sectoren waar zich overwegend bedrijven bevinden die geinteresseerd zijn in e-businesstoepassingen vervullen de diverse sectororganisaties een trekkende rol. In sectoren met relatief veel achterblijvers spelen de sectororganisaties vooral een stimulerende en faciliterende rol. In sommige sectoren kunnen de bedrijven rekenen op een actieve sectororganisatie die probeert veel e-businessactiviteiten op de voet te volgen of zelf initiatieven onderneemt (trekkende rol), in andere sectoren is de sectororganisatie slechts doorgeefluik van relevante informatie via bijvoorbeeld elektronische nieuwsbrieven (stimulerende en faciliterende rol).

16


Samenvatting

E-businesstoepassingen In de onderstaande figuur zijn alle in de maritieme cluster genoemde e-businesstoepassingen weergegeven voor iedere onderscheiden bedrijfsfunctie. Duidelijk is dat het aantal en de diversiteit aan e-businesstoepassingen en -initiatieven groot is. Gebleken is wel dat nog niet iedere toepassing en initiatief in een even ver stadium verkeert. De meeste toepassingen bevinden zich aan de rechterkant en aan de onderkant van het stuurwiel. Veel toepassingen zijn gericht op een verhoging van de efficiency en de (transactie)snelheid. figuur 5.1 overzicht van e-businesstoepassingen gerelateerd aan de bedrijfsfuncties in de maritieme cluster

onl\\crp

°r.RIl "lIlt\\ ISSellilg tckcIl111gcn

0\

'C-lntcgratlç

0\ oorraadlx~heer

o\1II\\I':>"ell11g

tcchn InformatIe

-Open Mllld

oorraadplmlll!!l),.':

°IHOllltOllllg

:::.atelllctcn

'onderhoud:;p 1a11l1111 g 'elektr \olg~~"lel1lcn

·PDI PD\.1

'BICS SliS 'cargoc;mi "clektr dlClbtCll douane -Oulch l:-porls

\\ enl1l t! personeel

arbeId

Oha\enm
°door -lo-diJor

oSeaQllIplllcllt

portal 'clc"tr (7CC lkaarten ochgltalc lcdCll:.cn lee

'ckkll01l1"ch b<.:ó,h:lkn

-e1ektlolll"ch aallb<::-.tedcil

°lllternd

°C-jlroclirClllcllt

'I'ITTRA otracklilg &. tlaclllg

'ckktr dat:Hllt\\Îs:--ellilg

'RICS Inkoop

°e-docLllllenten

-elekt!

COllllTll1111CallC

Bron: EIM, 2001


17


Volgens sectororganisaties liggen de meeste kansen in het verder verbeteren van de efficiency Gevraagd naar de kansen voor e-businesstoepassingen zien de sectororganisaties vooral mogelijkheden voor het verder verbeteren van de efficiency en (transactie)snelheid. Ook fouten reductie, meer transparantie en uitwisseling van kennis en data, zijn terreinen waar volgens de organisaties e-business nog veel kan betekenen. Kritische succesfactoren liggen op acht terreinen Aan de sectororganisaties is gevraagd welke factoren het succes bepalen van ebusinesstoepassingen. De door de sectororganisaties genoemde succesfactoren kunnen als volgt worden gegroepeerd: •

standaardisatie (van elektronisch berichtenverkeer, software, ed);

•

attitude (van bedrijven ten opzichte van e-business, samenwerking en innovaties, betrokkenheid van de bedrijven, wederzijds vertrouwen, e.d.);

•

middelen (financiële middelen, kennis aanwezig bij de bedrijven en medewerkers over klanten, e-business, over ontwikkelingen, etc Ook de content van een portal en het up-to-date houden van deze content valt hieronder.;

•

transparantie en garantie (van de markt, van ladinggegevens, tarieven, e.d., maar tegelijkertijd ook de garantie dat afspraken over de vertrouwelijke behandeling worden nagekomen);

•

overtuigingskracht (drijvende krachten die initiatieven ontwikkelen en ten uitvoer brengen, bijvoorbeeld key players of overheidsinstanties);

•

coördinatie (van alle projecten op e-businessgebied, om zo wildgroei te voorkomen

•

en middelen zo efficiënt mogelijk aan te wenden); communicatie (hoe vindt communicatie over projecten plaats, via welke media? en via welke organisaties?). Communicatie is ook van belang om de voordelen voor alle partijen zichtbaar te maken.

•

draagvlak (wie profiteert, hoe kunnen win-winsituaties worden gecreëerd?).

Naast deze succesfactoren wordt ook een bottom-up-werking als succesfactor beschouwd, bijvoorbeeld door te werken met demonstratieprojecten. Laagdrempeligheid kan hier ook onder worden gerangschikt. Ook vanuit een top down gedachte zijn succesfactoren geformuleerd. Zo zijn in de interviews het 'over de grenzen van de eigen sector/ van het eigen bedrijf en van Nederland heen kijken' en het hebben van een visie als kritische succesfactoren genoemd. Het ontwikkelde stuurwiel is een analyse- en sturingsinstrument De uitkomsten van de interviews kunnen in een figuur worden samengevat. In de buitenste cirkel van figuur S.2 zijn de strategische dimensies weergegeven Deze vormen tezamen het strategische niveau. In de cirkel daarbinnen zijn de kritische succesfactoren die uit de interviews naar voren zijn gekomen weergegeven. Deze factoren kunnen als tacti-

18


Samenvatting

sche instrumenten worden beschouwd om de vertaalslag te maken van strategisch niveau naar operationeel niveau (bij een top-down-beweging) of andersom van operationeel niveau naar strategisch niveau (bij een bottom-up-beweging). In de binnenste cirkel zijn de operationele doelstellingen weergegeven die met behulp van e-businesstoepassingen kunnen worden gerealiseerd, namelijk verhoging van efficiency en (transactie)snelheid, veiligheid, toegevoegde waarde, en foutenreductie. Deze operationele doelstellingen komen overeen met door de sectororganisaties genoemde mogelijkheden van e-business. Het weergegeven stuurwiel kan goed fungeren als analyse- en als sturingsinstrument voor nieuw te initiëren e-businesstoepassingen. figuur 5.2 samenvatting van uitkomsten van de interviews, op basis van een indeling in een strategisch (buitenste cirkel), tactisch (middelste cirkel) en operationeel niveau (binnenste cirkel)

Bron' EIM, 2001

Onderhavige studie geeft aanknopingspunten voor acties In de studie is gebleken dat er al veel gebeurt in de maritieme cluster op het gebied van ebusiness, maar dat er ook veel kansen liggen op dit gebied. Veel initiatieven bevinden zich nog in de ontwikkelingsfase. Deze studie verschaft aanknopingspunten om het aan-


19


wezige e-business potentieel te benutten, om acties te formuleren en om e-business in de maritieme cluster naar een hoger niveau te tillen. Hiertoe is bovenstaand analyse- en sturingsinstrument aangereikt en zijn in de slotbeschouwing ook enkele richtingen en ideeën aangegeven.

20


Inleiding

1

Inleiding

1.1

Aanleiding

De ontwikkelingen op het gebied van informatie- en communicatietechnologie (ICT) zorgen voor veel dynamiek in het bedrijfsleven. Het bestaande bedrijfsleven begeeft zich langzamerhand op de elektronische snelweg en staat voor de belangrijke stap mee te gaan in de nieuwe mogelijkheden die ICT-toepassingen bieden. Tegelijkertijd treden nieuwe bedrijven (de zogeheten dotcombedrijven) toe, die een plaatsje op de (elektronische) markt veroveren door het aanbieden van nieuwe ICT-diensten. Ook de maritieme cluster, bestaande uit circa 12.000 bedrijven, kan zich aan deze ICT-ontwikkelingen niet onttrekken en zal op deze ontwikkelingen moeten inspelen. De Stichting Nederland Maritiem Land wil daartoe allereerst de stand van zaken met betrekking tot e-business in de maritieme cluster in kaart brengen.

1.2

Doel en onderzoeksvragen van de studie

Om de stand van zaken met betrekking tot e-business te schetsen, heeft de Stichting Nederland Maritiem Land onderzoeksbureau EIM gevraagd om eerst een inventarisatie te maken van de visie op e-business in de maritieme cluster, en meer in het bijzonder om het huidige en het ambitieniveau ten aanzien van e-business van de (bedrijven in de) diverse maritieme sectoren in kaart te brengen. Bovendien is door de opdrachtgever de wens uitgesproken dat een aanzet wordt gegeven voor mogelijke acties en initiatieven die ondernomen kunnen worden om e-businessactiviteiten binnen de maritieme cluster te stimuleren en om zo e-business in de cluster naar een hoger niveau te tillen. Dit doel is geoperationaliseerd in de volgende onderzoeksvragen: 1.

Welke strategische ontwikkelingen spelen er in de maritieme sectoren?

2.

Wat is de visie van de maritieme sectororganisaties en van de maritieme bedrijven als het gaat om het strategisch belang van e-business, om de relevante strategische dimensies, om de kansen van e-business, en om de kritische succesfactoren van ebusiness?

3.

Welke huidige e-businessactiviteiten worden ondernomen?

4.

Welke sectoroverstijgende acties en initiatieven zouden ondernomen kunnen worden om de (bedrijven in de) maritieme sectoren op een hoger niveau van e-business te krijgen?

Afbakening van de maritieme cluster In dit onderzoek is de maritieme cluster op dezelfde wijze gedefinieerd als in voorgaande clusterstudies van Policy Research en EIM. De maritieme cluster bevat de volgende elf sectoren:


21


•

zeescheepvaart

•

scheepsbouw en -reparatie

•

offshore

•

binnenvaart

•

waterbouw

•

havens en havenbedrijven

•

visserij

•

watersportindustrie

•

maritieme toeleveranciers

•

maritieme dienstverlening

•

Koninklijke Marine.

1.3

Gevolgde aanpak

De gewenste inventarisatie vraagt om een aanpak waarin zowel de sectororganisaties als de bedrijven zelf aan het woord komen. In een eerste inventariserende interviewronde langs de sectororganisaties lag de nadruk op het inventariseren van het beeld dat men heeft over e-business in hun sector. Via deskresearch en een vijftal expertinterviews met koplopers in de maritieme cluster en met personen/instanties die een trekkende rol vervullen of hebben vervuld bij ebusinessprojecten in de maritieme cluster, is vervolgens een beeld verkregen van de huidige e-businessactiviteiten in de maritieme cluster in Nederland. Deze activiteiten hebben ook geleid tot het identificeren van voorbeeldprojecten binnen en buiten de cluster en het achterhalen van kritische succesfactoren van e-businessactiviteiten. Vervolgens zijn per sector gemiddeld 5 bedrijven ge·lnterviewd, waarbij de nadruk heeft gelegen op de huidige e-businessactiviteiten van de bedrijven, de diversiteit hierbinnen en de plannen die bedrijven op het gebied van e-business hebben. Ook is ingegaan op het strategisch belang van e-business, de kansen van e-business, de kritische succesfactoren van e-businessactiviteiten, en de knelpunten die bedrijven ervaren bij de implementatie van e-businessactiviteiten. Op basis van de kennis die is verkregen in de voorgaande activiteiten is in een tweede ronde interviews met de sectororganisaties uitgebreid en nader ingezoomd op hun visie en ambitieniveau met betrekking tot e-business, op de kansen die e-business biedt en hun mogelijke rol daarbij, en op het door hen toegekende strategisch belang aan ebusiness. Na afronding van alle voorgaande activiteiten is alle verzamelde informatie aan elkaar gelieerd. In de slotbeschouwing geeft EIM een aanzet voor activiteiten die ondernomen zouden kunnen worden om de maritieme cluster op een hoger niveau van ebusiness te krijgen.

22


Inleiding

1.4

Leeswijzer

Dit finaal concept-eindrapport geeft een systematisch overzicht van de visie op e-business die begin 2001 leeft in de sectoren in de maritieme cluster. Daarna wordt op basis van de verkregen inzichten uit dit systematische overzicht een aanzet gedaan voor gezamenlijke, sectoroverstijgende e-businessactiviteiten die in de maritieme cluster ondernomen zouden kunnen worden. De opbouw van dit rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op e-business als innovatief en strategisch instrument in de bedrijfsvoering. Hoofdstuk 3 vormt de kern van dit rapport. In dat hoofdstuk zullen alle sectoren die teza1

men de maritieme cluster opspannen achtereenvolgens de revue passeren. Voor elk van de sectoren zal eerst een beeld gegeven worden van de strategische ontwikkelingen die in de sector spelen en van de visie van de betreffende sectororganisatie op het strategisch belang, de kansen en kritische succesfactoren van e-business. Dit beeld wordt daarna aangevuld met een beeld van de stand van zaken op het gebied van e-business in het betreffende bedrijfsleven en de visie van ondernemers op het strategisch belang, de kansen en kritische succesfactoren van e-business. In een afsluitende paragraaf wordt steeds het totale beeld van de sector dat aldus is ontstaan gegeven. Aan het einde van hoofdstuk 3 wordt vervolgens een samenvattend beeld geschetst van de visie, strategieen, kansen en kritische succesfactoren voor de maritieme cluster als geheel. Ten slotte treft u in hoofdstuk 4 de slotbeschouwing aan met een aanzet voor activiteiten die ondernomen zouden kunnen worden om de maritieme cluster op een hoger niveau van e-business te krijgen.

De hoofdstukken over de Koninklijke Marine en de maritieme dienstverlening hebben vanwege hun afwiJkende sectorkarakter, een ietwat andere invulling.


23


24


E-business als innovatief en strategisch instrument

2


2.1

Een aspect van innovativiteit: e-business

Innovativiteit: vernieuwingen op diverse terreinen Mede door onderzoek van EIM wordt aan het begrip 'innovatie' sinds enkele jaren een 1

bredere betekenis toegekend dan alleen technologische vernieuwing. Innovativiteit wordt beschouwd als een meerdimensionaal begrip dat betrekking heeft op vernieuwingen op diverse terreinen. Innovativiteit kan het best beschreven worden langs twee dimensies. De eerste is langs de dimensie van de inputs, het proces en de outputs. Bij inputs moet gedacht worden aan alle innovatieve middelen die ingezet worden om innovatief te zijn, bijvoorbeeld hoog (technisch) opgeleide medewerkers, aankoop van nieuwe machines, aankoop van software, et cetera. Vernieuwingen in het proces betreffen activiteiten zoals het planmatig bezig zijn met vernieuwingen, organisatieveranderingen, het aantal geautomatiseerde bedrijfsprocessen, het uitvoeren van marktonderzoek en klanttevredenheidsonderzoek, et cetera. Ten slotte dienen dergelijke middelen en activiteiten te leiden tot innovatieve outputs, zoals nieuwe of vernieuwde producten, diensten en processen, en de omzet die behaald wordt met producten en diensten die recent op de markt zijn gebracht. De tweede dimensie betreft het onderscheid naar softe en harde indicatoren. Dit sluit aan bij de invalshoek dat innovatie veel meer is dan alleen de ontwikkeling en toepassing van puur 'harde' technologieën. Een indicator zoals de organisatiestructuur tijdig aanpassen om aan de eisen van de klanten te kunnen voldoen is een voorbeeld van een 'softe' innovatie-indicator. Met name voor kleine en middelgrote ondernemingen, en andere dan industriële sectoren zijn de 'softe' innovatie-indicatoren relevant. Innovatiestudie geeft inzicht in de innovativiteit van de maritieme cluster... In 1999 heeft EIM een uitgebreid onderzoek verricht naar de innovativiteit van de gehele maritieme cluster en alle sectoren die daarvan deel uitmaken 2 Daarin is de innovativiteit belicht langs de twee dimensies zoals die hierboven beschreven zijn. Daarin zijn verschillende softe en harde innovatie-indicatoren die betrekking hebben op de inputs, het proces en de outputs, in kaart gebracht.

Ook op het in 2000 gehouden Bologna SME Conference Business Symposium werd dit als uitgangspunt genomen: 'Innovation is a broad term that encompasses virtually any kind of new development within a firm' (Draft Issues Paper, p. 1). Prince, Y.M. et al. (2000), De innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster, Nederland Maritiem Land. Delft University Press, Delft


25


... en ook van de toepassing van ICT In het proces is toentertijd een innovatie-indicator meegenomen die het gemiddelde aantal geautomatiseerde bedrijfsprocessen in kaart brengt. Daaruit bleek dat van de zes bedrijfsprocessen die aan de bedrijven zijn voorgelegd, er gemiddeld 2,7 geautomatiseerd waren. Ofwel, bijna de helft van de voorgelegde bedrijfsprocessen was in 1999 geautomatiseerd. Zie tabel 2.1 voor de verschillen tussen de maritieme sectoren. Op de zes bedrijfsprocessen die aan de bedrijven zijn voorgelegd scoren de maritieme toeleveranciers relatief het beste. tabel 2.1

het gemiddelde aantal geautomatiseerde bedrijfsprocessen in de maritieme cluster, naar sector (in 1999)*

sector

gemiddelde aantal geautomatiseerde bedrijfsprocessen 4,0

zeescheepvaart scheepsbouw en -reparatie

3.3

offshore

4,1

binnenvaart

2,2

waterbouw

2,7

havens en havenbedrijven

4.0

visserij

1,7

watersportindustrie

2,1

maritieme toeleverancÎers

4.4

maritieme dienstverlening

n.b.

Koninklijke Marine

n.b.

gehele maritieme cluster

2,7

• n.b. = niet beschikbaar; maximale aantal geautomatiseerde bedrijfsprocessen Bron: Prince et al. (2000).

=6.0.

Op het administratieve vlak is het meest geautomatiseerd: circa driekwart van de bedrijven past hierin automatisering toe. Ongeveer de helft van de maritieme bedrijven gebruikt automatisering bij de externe communicatie en 43% bij de interne communicatie. Het eigenlijke bedrijfsproces is bij 42% geautomatiseerd, een soortgelijk percentage (40%) zet automatisering in bij logistieke processen. Het minst geautomatiseerd is de productontwikkeling (16% van de bedrijven).

Toepassing van ICT is van groot belang bij proces- en productvernieuwingen Informatie- en communicatietechnologie (ICT) heeft dus al aardig haar weg gevonden in de maritieme sector, alhoewel er nog veel innovatiepotentieel lijkt te zijn. Heel veel midden- en kleinbedrijven (MKB) komen namelijk juist tot vernieuwingen dankzij de toepassing van ICT. Recent EIM-onderzoek laat zien dat ruim een op de drie MKB-bedrijven er in de afgelopen twee jaar in is geslaagd om door de inzet van ICT vernieuwingen door te

26



1

voeren in zijn producten en/of diensten. Tevens voert een op de drie bedrijven dankzij ICT-toepassingen vernieuwingen in het productieproces of de werkprocessen door. Volgens experts halen MKB-bedrijven nog lang niet alles uit ICT wat er in zit. Dat komt vooral omdat veel bedrijven voor de verschillende bedrijfsprocessen onafhankelijk van elkaar functionerende ICT -toepassingen inzetten. E-business leidt tot betere bedrijfsprestaties Recent onderzoek van EIM onder circa 1.600 MKB-bedrijven laat zien dat bedrijven die actief zijn op internet beter presteren qua ontwikkeling van de werkgelegenheid, omzet en winst dan bedrijven die dat niet zijn

2

Dit verschil doet zich al voor bij het hebben van een

eigen website, en wordt - afgezien van de winstontwikkeling - sterker als bedrijven ook echt handel drijven via internet. De investeringen die hiermee gepaard gaan, zullen hoogstwaarschijnlijk ten koste zijn gegaan van de winst. Internetactiviteiten blijken overigens meer te lonen in sectoren die qua e-business achterlopen dan in sectoren die vooroplopen; in achterlopende sectoren kunnen bedrijven eerder zogeheten 'first mover advantages' behalen. Overigens lijken meer in het algemeen de internetactiviteiten en de betere prestaties van de bedrijven verklaard te kunnen worden uit een onderliggend kenmerk van de bedrijven: de innovativiteit van het bedrijf. E-business is een relatief nieuw aspect van innovativiteit met veel potentieel Omdat de toepassing van ICT zoveel diverse kansen biedt en een relatief nieuw aspect van innovativiteit is waarop nog veel terrein gewonnen kan worden, is het zinvol om eens goed stil te staan bij de mogelijkheden en kansen van e-business om de (internationale) concurrentiekracht van maritieme bedrijven, sectoren en de cluster als geheel te vergroten. Juist e-business zou ervoor kunnen zorgen dat de exportpositie van de maritieme cluster versterkt wordt. E-business breed geïnterpreteerd E-business wordt daartoe in deze studie breed gelnterpreteerd. Ook communicatie via internet (e-mail) met andere bedrijven, instellingen, e.d. valt dus onder dit begrip, evenals het drijven van handel via internet en de aansluiting op de back-end datasystemen en daarmee op de interne bedrijfsvoering van andere bedrijven via internet of EO!.

A. Bruins en J.P.J. de Jong (2000), Wat betekent ICT voor vernieuwingen in het MKB?, EIM, Zoetermeer R.M. Braaksma (2000), Kort bericht: Internetgebruik en prestaties bij MKB-bedrijven, EIM, Zoetermeer.


27


2.2

Strategische inbedding van e-business

Turbulentie speelt e-business in de kaart De maritieme sector bevindt zich evenals veel andere sectoren op dit moment in een turbulente omgeving. Deze turbulentie wordt vooral toegeschreven aan een toenemende concurrentie, de hieruit voortvloeiende lagere marges en de hiermee samenhangende zoektocht naar efficiencyverbeteringen en het leveren van toegevoegde waarde. Op basis van deze laatste twee elementen trachten de Nederlandse maritieme bedrijven hun concurrentiekracht te handhaven en te versterken. Bij beide elementen speelt innovatie een belangrijke rol. E-business vormt daarbij een belangrijk instrument om zowel procesinnovaties als producten dienstinnovaties tot stand te brengen. E-business komt vaak voort uit strategische dimensies Met e-business kunnen met name in de bedrijfsvoering voordelen worden behaald, zoals efficiencyverbeteringen, een verhoging van de klantgerichtheid (creëren van toegevoegde waarde) en van de kwaliteit en veiligheid. Deze operationele doelstellingen passen vaak in een hoger doel en komen normaal gesproken voort uit een strategie of uit een strategische dimensie. Verbetering van de efficiency kan bijvoorbeeld voortkomen uit het streven om concurrerend te blijven door voortdurend te innoveren. Naast innovatievermogen kunnen de volgende strategische dimensies uitmonden in e-businessactiviteiten: •

samenwerking;

•

internationalisering/export;

•


•

kennisuitwisseling;

• •

schaalvergroting; ondernemingsbeleid (klantgerichtheid, kostenstrategie, specialisatie, diversificatie).

In het onderhavige onderzoek worden de belangrijkste dimensies in relatie tot e-business in kaart gebracht. E-business als strategisch instrument voor innovaties E-businesstoepassingen kunnen worden uitgesplitst in: •

toepassingen die verbeteringen in het proces tot gevolg hebben (hogere efficiency,

•

toepassingen die de toegevoegde waarde verhogen, en

•

toepassingen die zowel tot verbeteringen in het proces als tot toegevoegdewaardecre-

(transactie)snelheid, kwaliteit, veiligheid);

atie leiden. Bij iedere e-businesstoepassing is er in theorie sprake van een link tussen het strategisch niveau en het operationele niveau. Zo wordt het streven naar efficiencyverbeteringen en kostenbesparingen (procesinnovaties) vooral zichtbaar in een toenemende internationali-

28



satie (productie in lagelonenlanden en aantrekken van goedkoop personeel), in schaalvergroting en in een toenemend belang dat wordt toegekend aan samenwerking (met name in de logistieke keten). Het streven naar het leveren van toegevoegde waarde en onderscheidend vermogen wordt steeds meer zichtbaar in een grotere klantgerichtheid, specialisatie en een toenemend belang dat wordt toegekend aan samenwerking bij productontwikkeling en aan kennisuitwisseling. Als de verbeteringen in het proces het serviceniveau (en dus de toegevoegde waarde) naar de klant toe bepalen, is sprake van een mengvorm. Het gaat dan om ebusinesstoepassingen die zowel tot een verbetering in het proces als tot de creatie van toegevoegde waarde leiden. Elektronische handel (e-commerce) vormt hier een voorbeeld van.

E-commerce stelt klanten in staat om snel en op eenvoudige wijze te bestellen. On line bestellen levert voor de klant derhalve efficiencyvoordelen op omdat de zoeken bestelkosten lager zijn dan bij de traditionele manier van bestellen, maar zorgt ook voor een stuk gemak en daarmee extra toegevoegde waarde. Elektronische verkoop stelt tegelijkertijd de leverancier in staat om het product te omgeven met veel productinformatie en met extra diensten die door de klant kunnen worden afgenomen. Hierdoor wordt dus ook extra toegevoegde waarde geleverd aan de klant. De voordelen voor de klant kunnen nog verder toenemen wanneer het aanbod van producten van verschillende toeleveranciers wordt gebundeld. De verkoop via internet kan ook voor de verkoper efficiencyvoordelen opleveren. Zo kan worden bespaard op de orderbehandelingskosten en kunnen de gemiddelde verkoopen productiekosten afnemen wanneer de e-sales tot de ontwikkeling van nieuwe geografische markten leiden.

E-business speelt in iedere fase van de waardeketen een rol Het voert te ver om alle mogelijke e-businesstoepassingen de revue te laten passeren. Er is voor gekozen om in dit onderzoek de e-businesstoepassingen te structureren rond de bedrijfsfuncties van een onderneming. In figuur 2.1 zijn de diverse bedrijfsfuncties weergegeven. De primaire functies zijn in donkere hokjes geplaatst, de overige functies in de wat lichter getinte hokjes. Rond de bedrijfsfuncties zijn

in cirkels enkele voorbeelden weergegeven van e-business-

toepassingen. Bij iedere bedrijfsfunctie kan sprake zijn van contacten met andere bedrijven en externe partijen. Het samenbrengen van verschillende partijen of gegevens van verschillende partijen vormt de basis van alle e-businesstoepassingen.


29


figuur 2.1 structurering van e-businesstoepassingen rond bedrijfsfuncties

elektronische

wcnnng

elektronische Ulmisseling data

Customer RelatlOnship

e-procurement

arbeid

kennis

Management e-selling

productie

financiering

distributie

elektronische diensten

transport planning supply ehain 1lll:,>1:

logistieke uitvoering

Bron: EIM gebaseerd op www.buzzsaw.com. 2001

De meeste bedrijfsfuncties zijn ook van toepassing op de maritieme cluster en zullen derhalve ook worden gebruikt om de e-businesstoepassingen te structureren die in de maritieme cluster als relevant naar voren komen. Om dit zo duidelijk mogelijk te doen, zal echter een andere - meer op de maritieme wereld toegespitste - figuur worden gebruikt. Zie figuur 2.2. In dit stuurwiel zijn de voor de maritieme cluster relevante primaire en ondersteunende bedrijfsfuncties weergegeven. Bij iedere functie of tussen verschillende functies in zijn enkele voorbeelden weergegeven van bijbehorende e-businesstoepassingen.

30



figuur 2.2 structurering van e-businesstoepassingen rond bedrijfsfuncties, toegespitst op de maritieme cluster (fictief voorbeeld)

ontwerp

wervmg personeel

arbeid

c-procurClllent

11lh.OOP

Bron: EIM, 2001


31


32


E-business in de maritieme sectoren

3

E-business in de maritieme sectoren

3.1

Inleiding

In het navolgende zijn voor ieder van de 11 maritieme sectoren afzonderlijke paragrafen opgesteld. Deze paragrafen zijn gebaseerd op materiaal dat verkregen is uit interviews met de desbetreffende sectororganisaties, met bedrijven uit de sectoren (voornamelijk de koplopers) en met experts. De centrale vragen die in iedere paragraaf worden beantwoord zijn: •

Wat zijn de belangrijkste strategische ontwikkelingen?

•

Wat is de visie van de sectororganisatie als het gaat om het strategisch belang van ebusiness, om de relevante strategische dimensies, om de kansen van e-business, en om de kritische succesfactoren van e-business? Wat zijn de activiteiten van de sectororganisatie op het gebied van e-business?

•

Wat is de visie van de bedrijven als het gaat om het strategisch belang van ebusiness, om de relevante strategische dimensies, om de kansen van e-business, en om de kritische succesfactoren van e-business? Wat zijn de activiteiten van de bedrijven op het gebied van e-business?

•

Wat is het totaalbeeld dat op basis van de uitkomsten van de interviews ontstaat?

Iedere sectorparagraaf kent dezelfde opbouw, analoog aan de volgorde van deze centrale vragen met uitzondering van de paragrafen over de maritieme dienstverlening (paragraaf 3.11) en de Koninklijke Marine (paragraaf 3.12). De maritieme dienstverlening kent geen overkoepelende sectororganisatie, waardoor derhalve ook niet kan worden ingegaan op de visie van een dergelijke organisatie. De Koninklijke Marine wordt als een organisatie beschouwd, waardoor een verdere uitsplitsing naar bedrijven of onderdelen niet mogelijk is. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een beschrijving van het beeld in de gehele maritieme cluster.


33


3.2

Zeescheepvaart

3.2.1


Alliantievorming en schaalvergroting op internationaal niveau In de zeescheepvaart is op internationale schaal sprake van alliantievorming en schaalvergroting. Dit geldt niet alleen voor de lijnvaart, het vervoer van zware lading, e.d. Ook binnen shortsea shipping is sprake van een concentratietendens. Toenemende samenwerking op meerdere fronten Verder vindt op diverse terreinen steeds meer samenwerking plaats, uiteenlopend van samenwerking in de logistieke keten op het gebied van ge·lntegreerd vervoer tot samenwerking met werven en verladers bij de ontwikkeling van bepaalde scheepstypen. Ook het gezamenlijk gebruikmaken van de diensten van vertrouwensmakelaars (bedrijven die allerhande diensten verlenen aan kleine rederijen) kan als samenwerking of als netwerkvorming worden gezien. Deze internationaal opererende specialisten spelen een belangrijke rol voor de vele kapiteins-eigenaren binnen de sector. Zij zijn belangrijk omdat zij voor hen een pakket van diensten uitvoeren (bevrachting, financiering, personeelsbeleid, administratie, en vaak ook participatie in de schepen). Het lijkt er niet op dat het belang van de vertrouwensmakelaar door nieuwe technologische ontwikkelingen zal afnemen. Kwaliteitsbewustzijn neemt verder toe Het toenemende kwaliteitsbewustzijn is een belangrijke trend in de zeescheepvaart, die tevens deel uitmaakt van het veranderende ondernemingsbeleid. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door regelgeving en anderzijds door de bedrijven zelf. Door internationale codes (zoals ISM-codes) en internet zijn de kwaliteit en de veiligheid van de schepen transparant geworden. Reders kunnen de hoogwaardige kwaliteit van hun schepen hierdoor gebruiken als promotie-instrument. Het kwaliteitsbesef moet echter nog verder doordringen in de keten, en dan met name onder verladers. Het toenemende kwaliteitsbewustzijn bij de reders leidt overigens niet alleen tot een grote aandacht voor de kwaliteit van de schepen, maar ook tot procesverbeteringen en strengere controles. Bedrijfsspecifieke beleidselementen gaan vaak samen Bedrijfsspecifieke beleidselementen zoals specialisatie en klantgerichtheid zijn van groot belang. Vaak gaan deze aspecten samen met de internationale schaalvergroting. De specialisten die internationaal opereren zijn ook klantgericht en werken veel samen met verladers.

34


E-business in de maritieme sectoren: Zeescheepvaart

Co-design heeft zijn intrede gedaan De grote rederijen hebben de ontwerpafdelingen afgestoten, maar veel reders of verladers stellen wel het programma van eisen op voor nieuw te bouwen schepen. Er is daardoor in toenemende mate sprake van een hechte samenwerking in de keten tussen toeleveranciers, scheepswerven, rederijen en verladers. Vooral als het gaat om gespecialiseerde schepen is sprake van co-design in de keten. Cascobouw in het buitenland neemt overigens toe en mogelijk ook het afbouwen van standaardschepen; de verwachting is echter dat gespecialiseerde schepen in Nederland zullen blijven worden gebouwd. 3.2.2


Status en strategisch karakter van e-business E-business wordt volgens de KVNR vaak onterecht als doel op zich gezien. Men realiseert zich te weinig dat het geen wondermiddel is en dat er organisatorische gevolgen aan verbonden zijn

'E-business is zeker geen doel, maar wel een instrument waarmee processen kunnen worden vereenvoudigd en versneld en waarmee de transparantie toeneemt'. Uit een enquête van de KVNR onder haar leden blijkt dat meer dan twee derde van de bedrijven het belang van ICT- en van e-businessactiviteiten inziet voor het behalen van hun strategische doelen. ICT wordt echter in de praktijk nog te weinig doelbewust ingezet. Dit blijkt uit het feit dat bedrijven weinig doen aan ICT-planning en vaak ook geen specifiek budget hebben voor investeringen in ICT.

'De grote rederijen investeren fors in e-businessactiviteiten. Voor kleine bedrijven geldt dat men wel e-businessactiviteiten wil toepassen, maar dat men daar door gebrek aan kennis, tijd en geld veel moeite mee heeft'. De activiteiten van de KVNR zijn vooral gericht op het vergroten van de basis(kennis) onder de leden en het geven van een duwtje in de rug, onder andere door als doorgeefluik van informatie te fungeren, en de uitwisseling en ontwikkeling van ideeën te faciliteren en te stimuleren.

'Kleine bedrijven in de sector hebben hulp nodig. E ....' " " d", " " lre"" De KVNR probeert deze rol op zich te nemen'.


m~le"'.ijn. _

I

~

35


Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Kwaliteit, schaalvergroting, specialisatie en klantgerichtheid zijn de belangrijkste strategische ontwikkelingen. De voordelen van e-business liggen met name op het gebied van het transparant maken van kwaliteit, het klantgerichter opereren en het behalen van schaalvoordelen. Verder zijn er vooral voordelen te behalen in de operationele sfeer. Zo kan e-business een belangrijke rol spelen bij de verhoging van efficiency en transactiesnelheid in de zeescheepvaart. Ook in de communicatie zijn met behulp van e-business voordelen te behalen. E-business zorgt voor transparantie van kwaliteit Kwaliteit wordt door e-business transparanter en daardoor belangrijker. Verladers, verzekeraars e.d. kunnen via www.parismou.org en www.equasisorg de geschiedenis van schepen zien. Het toenemende kwaliteitsbesef dat hierdoor ontstaat is een voordeel voor de Nederlandse vloot, die zeer hoog aangeschreven staat. Het gebruik van digitale camera's leidt tot schaalvoordelen Door het gebruik van digitale camera's op de schepen en elektronische gegevensuitwisseling kunnen veel proceshandelingen vanaf de wal plaatsvinden. Zo kan al snel op basis van foto's eventuele schade aan het schip worden geïnventariseerd, herstelcapaciteit worden gereserveerd en kunnen nieuwe onderdelen worden aangeschaft. Dit leidt tot tijdwinst en dus tot een hogere efficiency en tot schaalvoordelen omdat de administratieve afhandelingen aan de wal kunnen worden geconcentreerd. Standaardisatie van het elektronisch berichtenverkeer leidt tot tijdwinst in de kustvaart BICS is een binnenvaart-informatieproject met het doel om tot een standaardisatie van het elektronisch berichtenverkeer te komen. Leden van de KVNR die in de kustvaart werkzaam zijn, zien dit ook als mogelijke toepassing in short sea shipping. De KVNR heeft deze signalen opgepikt en stimuleert dit project nu binnen het short sea-gebeuren. Er is inmiddels een pilotproject opgestart. Kustvaarders zullen zich onder andere elektronisch van zee kunnen aanmelden, hetgeen tot tijdbesparing zal leiden. Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector De scheepvaart kent veel regelingen en dus veel administratieve procedures, hetgeen inhoudt dat door rationalisering van administratieve handelingen veel tijdwinst is te boeken. E-business kan hierbij een belangrijke rol spelen. De KVNR probeert een stimulerende rol te spelen, maar heeft te maken met een zeer gemêleerde achterban. Door de verschillende belangen en ook vanuit kostenoogpunt is het moeilijk om initiatieven te initiëren en om de gulden middenweg te bewandelen. Dit probleem speelt onder andere bij e-business-initiatieven die leiden tot een grotere transparantie van tarieven en bedrijfsgegevens. Dit is de reden waarom de KVNR wat twijfels

36



heeft bij deelname aan initiatieven waarbij sprake is van onduidelijke doelen en opbrengsten. Ook initiatieven om te komen tot kennisuitwisseling tussen de leden stuiten bij diezelfde leden, vanwege de angst om vertrouwelijke informatie prijs te geven, op grote weerstanden en zijn daardoor moeilijk te realiseren. Vooral tot commerciële kennisuitwisseling is men niet of nauwelijks bereid. Als het gaat om niet-commerciële kennisuitwisseling, loopt dat via researchprojecten van de KVNR. Maar het blijft een moeizaam verhaal. De KVNR verwacht overigens wel dat de transparantie zal toenemen en is van mening dat een grotere transparantie uiteindelijk positief zal uitwerken. Er zijn echter zowel voorals nadelen van een grotere transparantie. De voordelen liggen op het gebied van een betere marktwerking (nu kan het zijn dat partijen tegen elkaar worden uitgespeeld). De nadelen hebben betrekking op de mogelijkheid van prijsonderbieding die door een grotere transparantie ontstaat. Het uitspelen van partijen moet dan ook worden voorkomen.

'Met name in short sea shipping is weinig transparantie van vraag en aanbod, maar daar kan e-business wel voor zorgen. Zo worden de vrachttarieven bijvoorbeeld nog

l

,

niet gepubliceerd. De grote bevrachtingskantoren zullen waarschijnlijk onder druk van de verladers initiatieven nemen om met behulp van e-business een grotere transparantie te realiseren'.

De KVNR probeert het ICT- en e-businessbewustzijn te stimuleren door relevante informatie door te spelen. Dit bewustzijn kan overigens ook in de markt worden afgedwongen.

'Zo heeft de douane te Delfzijl besloten om haar kantoor in de haven te sluiten en alle werkzaamheden in het centrum te concentreren. Dit dwingt de kapiteins-eigenaren ertoe om elektronisch documenten uit te wisselen met de douane. Het alternatief is

I

namelijk om de auto te pakken (deze moet dan van boord worden getakeld) en met de auto en papieren heen en weer te rijden'.

Kritische succesfactoren Door een grotere transparantie worden niches bedreigd en derhalve is het van groot belang om onderscheidend te zijn. De toenemende concurrentie zou anders tot een shakeout kunnen leiden. Voor individuele bedrijven is het in dit verband bijvoorbeeld van belang om via de website alle voor de klant relevante ladinggegevens 24 uur per dag beschikbaar te hebben. Hierdoor lever je toegevoegde waarde voor de klant. Ook andere elektronische diensten zoals 'tracking & tracing' verhogen de toegevoegde waarde en leveren in ieder geval op dit moment een concurrentieel voordeel op.


37


Er moet echter voor worden gewaakt dat het wiel opnieuw wordt uitgevonden. Wildgroei is een groot gevaar. Voor de KVNR betekent dit dat men zeer selectief is als het gaat om deelname aan e-businessinitiatieven. Zij wil wel op de hoogte blijven en pas in een later stadium bepalen welke initiatieven goed zijn.

I

'De

K~NR is benaderd door CONNEKT om deel te nemen in een onderdeel van het

programma 'Intelligente Haven Concepten' dat als doel heeft te stimuleren dat havenen transportafhankelijke bedrijven zo efficiënt mogelijk gebruik gaan maken van de mogelijkheden die e-businessoplossingen bieden. Dit geeft aan dat er op dit moment veel soortgelijke initiatieven gaande zijn'. Zo heeft de KVNR ook een positief-kritische houding ten aanzien van portals. Portals moeten breed gedragen zijn; iedereen moet er achter staan. Er moet een duidelijke visie achter steken en ze moeten goed in de markt worden gezet. Dit zou ook voor eventuele maritieme portals gelden. 'Een maritieme portal is een prima idee als het gaat om PR, imago en werving. Wellicht zijn er ook mogelijkheden op gebieden als innovatie, samenwerking, kennisuitwisseling. Er zullen wel goede links moeten zijn naar de overige websites die hun eigen identiteit zullen behouden'

3.2.3


Status en strategisch karakter van e-business

Het strategische belang dat door bedrijven aan e-business wordt toegekend varieert sterk en lijkt in hoge mate af te hangen van het segment waarin men opereert. Daar waar sprake is van relatief veel contractvervoer en van veel kleine rederijen, is de voedingsbodem voor e-commerce minder groot dan bijvoorbeeld in de internationale containervaart. Het wil echter niet zeggen dat men geen strategisch belang toekent aan andere e-businesstoepassingen. E-business is van groot belang om klantgericht te opereren en een onestop-shoppingconcept aan te bieden, om effectief en efficiënt te communiceren, om een door-to-doorconcept aan te kunnen bieden, en om efficiënt in te kopen. 'De laatste jaren zijn wij ons heel bewust gaan bezighouden met e-businessactiviteiten, waarbij we streven naar kwalitatief hoogwaardige diensten voor de klanten die elektronisch werken. De activiteiten zijn deels gebaseerd op reeds bestaande EDI-initiatieven' . 'In de segmenten waarin wij werkzaam zijn, komen nauwelijks e-businesstoepassingen voor. E-business is echter wel een strategisch instrument, want als de klanten erom vragen, moet je er ook klaar voor zijn'.

38



De meeste projecten bevinden zich op dit moment in de ideeënfase of in de ontwikkelingsfase. Met name op het gebied van elektronische in- en verkoop zijn de rederijen zich nog aan het oriënteren. E-businessprojecten die gericht zijn op de klanten of op samenwerking in de keten verkeren vaak al minimaal in de ontwikkelingsfase, waarbij men op vrij korte termijn (binnen een jaar) toch al zichtbare leereffecten wil zien. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business De bedrijven in de sector kennen het grootste belang toe aan een verhoging van de efficiency, transactiesnelheid en kwaliteit, aan een verbetering van de klantgerichtheid en samenwerking in de keten.

Een hogere efficiency en transactiesnelheid zijn op diverse fronten met e-business te behalen Via diverse e-businesstoepassingen zijn voordelen te behalen op het gebied van efficiency en transactiesnelheid. Bij de bouw van nieuwe schepen gaat het bijvoorbeeld om de elektronische uitwisseling van tekeningen. Verder zijn er mogelijkheden om via elektronische markten aan lading te komen of om onderdelen en brandstof te kopen. Ook de communicatie tussen wal en schip is door e-business sterk verbeterd.

De communicatie tussen wal en schip is sterk verbeterd Er worden veel e-mailberichten uitgewisseld tussen wal en schip Dit gaat via batches, dus de verbinding hoeft maar even tot stand te komen. Het gaat daarbij om standaardberichten omtrent aankomsttijden, e.d., maar ook om digitale foto's van schades of problemen met lading. In sommige gevallen gaat de communicatie tussen wal en schip al zover dat monitoring van voorraadgegevens en van andere operationele gegevens van de schepen aan wal plaatsvindt.

'Met behulp van een nieuw pakket RAST kan het voorraadsysteem aan boord worden geautomatiseerd en kunnen voorraden automatisch worden aangevuld. Dit betekent dat benodigde onderdelen kunnen worden klaargezet. Dit scheelt tijd en veel papierwerk'.

De eerste stappen op de e-markets zijn inmiddels gezet. De rederijen zijn zich druk aan het oriënteren als het gaat om elektronische markten of emarkets. Sommige bedrijven zien de ontwikkeling van e-markets onder andere als een mogelijkheid om effectiever aan nieuwe ladingen te komen. Andere bedrijven hebben hier wat meer bedenkingen bij.


39


'Ongeveer 30% van onze omzet komt tot stand op de spotmarkten waarvoor actief opdrachten geworven moeten worden. Met name voor het aanbieden van transportcapaciteit en het verwerven van lading worden e-markets steeds belangrijker. We willen graag aansluiten bij elektronische marktplaatsen die al in de lucht zijn. Het doel is met name om goedkoper aan nieuwe ladingen te komen. Op dit moment wordt er een commissie van 5% aan een broker vergoed per lading. Door het gebruik van emarkets kan de broker worden uitgeschakeld en zijn deze kosten te gebruiken voor het exploiteren van de mogelijkheden van e-market. We verwachten hier een lager percentage dan 5% aan te besteden'. 'E-business wordt gezien als een belangrijke ontwikkeling waarbij we graag voorop willen lopen. Dit laatste geldt echter niet voor e-markets Hierin zien wij een gevaar dat sommige ontwikkelingen nog niet uitgekristalliseerd zijn en te vroeg door het bedrijf worden opgenomen'.

Ook e-procurement wordt steeds belangrijker.

'Met verschillende andere partijen wordt geparticipeerd in een wereldwijde on line marktplaats voor de inkoop en verkoop van maritieme brandstof, producten en services. De bunkermarkt is sterk gefragmenteerd. De markt wordt door dit initiatief veel transparanter. We verwachten OceanConnect te gebruiken voor het on line inkopen en hierdoor efficiënter en kostenbesparend te kunnen werken.' I - - - - - - ,

.. maar de e-markets bieden soms weinig extra·s De Nederlandse rederijen proberen zo veel mogelijk toegevoegde waarde te leveren voor de klanten. Afgaande op een bepaalde prijs-kwaliteitverhouding wordt in sommige segmenten vaak met vaste contracten gewerkt. Hierdoor heeft elektronische handel geen zin. De klant kiest voor een stuk toegevoegde waarde en een stuk zekerheid.

I

'Het verhandelen

va~ ladingen onderweg bied:n wij niet als dienst aan. Dit leidt tot

extra kosten, terwijl het weinig oplevert voor ons. Bolero.net en CCEWeb.com spelen voor ons geen rol'. 'Er blijft wel wat vrije handel over, maar dan gaat het meestal om de minder interessante partijen qua kwaliteit en prijs. Deze handel wordt wel via internet verhandeld, maar we proberen dit zo veel mogelijk te voorkomen'.

40



Met andere e-businessactiviteiten kan wel toegevoegde waarde worden geleverd De rederijen zien zichzelf als schakel in de logistieke keten. De echte macht ligt bij de verladers. In een hevig op prijs concurrerende markt wordt het derhalve steeds belangrijker om toegevoegde waarde te leveren, waarvoor e-businessactiviteiten als belangrijk instrument worden beschouwd.

'Enkele containerrederijen hebben een neutrale transport portal opgezet. De portal is met name bedoeld voor de communicatie met de klant, maar levert ook veel kansen voor efficiencyvoordelen op. Door het gezamenlijk aanbieden van één platform, INTTRA genaamd, kunnen internationale klanten beter worden bediend bij het managen van scheepstransacties. De portal kan gezien worden als een 'one-stop-shopping' voor de klanten van de wereldwijde containertransportsector. Op dit moment is on line booking mogelijk. In de nabije toekomst zal deze functie worden uitgebreid met proactieve 'event notifications' en tracking & tracing.

Door de inzet van de transponders kan op elk moment worden bepaald waar een betreffend schip en dus ook de lading van een klant zich bevindt. Via tracking & tracing wordt duidelijk waar het schip zich bevindt, welke snelheid het heeft en in welke richting het vaart. Tracking & tracing wordt gezien als een extra service voor de klanten. Tevens kan het intern door verschillende afdelingen van een bedrijf gebruikt worden om de voortgang in de gaten te houden.

'Op dit moment wordt een internetdienst gebruikt waar meer informatie over de lading en aankomsttijden te vinden is: www.optimumlogistics.com.Eris echter doelbewust voor gekozen om niet zelf een tracking & tracing-oplossing te gaan ontwikkelen. We zouden een van de vele zijn. We zouden graag aankoppelen bij portals die al dergelijke informatie aanbieden. Door de veelheid aan initiatieven in de markt kost het echter veel tijd om de relevante informatie aan te leveren. We zouden er bij gebaat zijn als er een shake-out van sites zou plaatsvinden. We zijn overigens op zoek naar technische mogelijkheden om in de nabije toekomst het interne administratiesysteem (backoffice) direct te koppelen aan sites die tracking & tracing-diensten via internet aanbieden. Dit heeft echter ook gevolgen voor de interne organisatie en daar zijn we nog niet aan toe'.

'Tracking & tracing wordt als extra service gezien voor de klanten. Probleem is echter dat de informatie transparant wordt. Nu kan er nog wel eens gebruik worden gemaakt van de onwetendheid van de klant, maar met dit systeem weet de klant exact waar zijn lading is en wanneer die naar verwachting aan zal komen. De portal wwwpurplefinding.com is een goed voorbeeld van tracking & tracing'.


41


E-business is van belang bij een goede kelen regie Klanten vragen de rederijen in toenemende mate om het gehele logistieke vervoer te verzorgen 'Door-to-door'-concepten worden steeds belangrijker. Dit houdt in dat de afstemming van de verschillende schakels in de logistieke keten optimaal moet zijn Dit kan door intensief samen te werken met alle relevante partijen in de logistieke keten. Bij de ketenregie speelt e-business een belangrijke rol. Samenwerking in de keten wordt verder geïntensiveerd wanneer de elektronische interactie tussen klanten en rederijen toeneemt.

'Eind volgend jaar moeten er leereffecten zichtbaar zijn van een selfserviceproject met grote klanten (back-end service) Nu is er al sprake van elektronische terugkoppeling van ladinggegevens, en elektronische uitwisseling gebeurt ook al. Straks moeten in een pilot enkele grote klanten ook toegang hebben tot de back-end systemen om zelf ladinggegevens door te kunnen veranderen'.

Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Naast de geschetste toepassingen waar men al een aanvang mee heeft gemaakt of op korte termijn gaat maken, zijn er nog enkele kansen of mogelijkheden te signaleren. Voor de kustvaart geldt op dit moment, in tegenstelling tot bij het wegvervoer, geen vrij verkeer van goederen en diensten. Hierdoor is er een verschil in behandeling van vervoermiddelen. Indien deze ongelijkheid kan worden weggenomen, zal er een belangrijke groei behaald kunnen worden in de kusten binnenvaart. Indien sprake is van gelijke behandeling van deze modaliteiten, kan e-business een belangrijk middel zijn om de kusten binnenvaart verder te stimuleren. Daarnaast zijn er initiatieven om douanedocumenten op Europees niveau af te stemmen en te standaardiseren. Hierdoor zou het mogelijk zijn om deze documenten uit te wisselen met documenten uit andere havens.

'Nederland Maritiem Land kan een belangrijke rol spelen als het gaat om de stimulering en ondersteuning van e-business in de maritieme sector, met name als het gaat om het wegnemen van wettelijke barrières zoals bijvoorbeeld de douanevoorschriften. Regelgeving wordt nog wel eens anders uitgelegd in verschillende havens'.

Standaardisatie van het elektronisch berichtenverkeer zou verder de communicatie een stuk verbeteren. BICS is een goed voorbeeld in dit verband.

'Ook zou het handig zijn om èèn centraal e-mailadres voor de haven te hanteren. Dat kan heel praktisch zijn voor bijvoorbeeld schepen die een verandering van aankomst willen doorgeven, maar niet weten aan wie zij dit moeten doen'.

42



Kritische succesfactoren Standaardisatie is bij alle e-businessontwikkelingen van groot belang. Hierbij moet niet alleen worden gekeken naar de lokale standaarden die gebruikt worden, maar juist ook op internationaal niveau dient er afgestemd te worden welke standaarden gebruikt gaan worden.

'Internationaal zou Nederland als transportland het voortouw moeten nemen om tot een verdere internationale standaardisatie te komen'. De ontwikkeling van XML als internetstandaard vertoont gelijkenis met de ontwikkeling van EDI destijds. De verwachting is dat de beide standaarden naast elkaar gebruikt gaan worden, waar met name de XML-toepassingen voor de kleinere partijen interessant zijn. XML en EDI kunnen namelijk wel met elkaar communiceren, maar de XML-toepassingen zijn veel goedkoper. Het betekent wel dat er veel kosten gemaakt moeten worden om koppelingen te maken met de interne administratiesystemen. Hier houdt men vaak geen rekening mee.

'Er is sprake van veel wildgroei en er zijn veel onduidelijke initiatieven. Eigenlijk is er een toezichthoudende instantie nodig, zoals bij de beurs het geval is. Omdat de handel grensoverschrijdend is, zou dit een internationale instantie moeten zijn'.

3.2.4

Totaalbeeld

Status en strategisch karakter van e-business varieert sterk Het strategische belang dat aan e-business wordt toegekend varieert sterk en hangt in hoge mate af van het segment waarin men opereert. Daar waar sprake is van relatief veel contractvervoer en van veel kleine rederijen, is de voedingsbodem voor elektronische handel minder groot dan bijvoorbeeld in de internationale containervaart. Ook de KVNR ervaart deze verschillen en constateert dat deze remmend werken op de overall ontwikkeling van de sector. Het verschil tussen de grote internationale reders en de kleine kapiteins-eigenaren enerzijds en tussen de kenmerken van de verschillende segmenten anderzijds lijkt te groot om tot een effectieve kennisuitwisseling tussen de verschillende groepen bedrijven en segmenten te komen. Om tot leereffecten te komen moet er sprake zijn van tweerichtingsverkeer bij kennisuitwisseling, en daar is geen sprake van als het verschil in ontwikkelingsniveau te groot is.

KVNR richt zich op het gebied van e-business vooral op de kleinere reders Uit de gesprekken is duidelijk geworden dat de KVNR niet zozeer de ambitie heeft om voor te gaan bij alle ontwikkelingen. De grote internationale rederijen zijn de koplopers en


43


de KVNR is niet altijd op de hoogte van al hun activiteiten. De KVNR richt zich vooral op de vele kleine reders en probeert hen een duwtje in de rug geven, maar stuit bij initiatieven vaak op een te groot verschil in ontwikkelingsniveau Wellicht is per thema kennisuitwisseling met bedrijven in andere aanpalende sectoren mogelijk, waardoor de grote niveauverschillen wegvallen en er wel sprake kan zijn van een tweerichtingsverkeer bij kennisoverdracht. Ook is denkbaar dat de KVNR zelf de kennis levert die nodig is om te kunnen leren van de ontwikkelingen bij de grote reders, om vervolgens de leereffecten te vertalen naar gevolgen voor de kleine reders. De KVNR zou in dat geval meer toegevoegde waarde leveren aan de leden.

De belangrijkste strategische dimensies zijn divers en resulteren in een grote verscheidenheid aan e-businesstoepassingen De KVNR en ook de vooroplopen de bedrijven in de sector kennen het grootste belang toe aan een verhoging van de efficiency, transactiesnelheid en kwaliteit, aan een verbetering van de klantgerichtheid en aan samenwerking in de keten. Deze uiteenlopende strategische dimensies leiden ook tot een grote verscheidenheid aan activiteiten op e-businessgebied.

Het creëren van toegevoegde waarde is een belangrijke succesfactor voor de reders Bedrijven moeten zich blijven onderscheiden om succesvol te kunnen opereren. Hoewel dit door een grotere markttransparantie moeilijker wordt, wordt onder andere door de vele e-businessactiviteiten duidelijk zichtbaar dat de reders van plan zijn om veel toegevoegde waarde te blijven leveren. Uiteraard wordt voortdurend getracht om efficiencyvoordelen te behalen in het logistieke proces, maar de nadruk bij de e-businessactiviteiten ligt vooral op het creëren van toegevoegde waarde.

Voorkomen van wildgroei via een toezichthoudende instantie Zowel de KVNR als de bedrijven constateren een behoorlijke wildgroei van initiatieven. Bedrijven weten niet waar ze aan toe zijn, en zijn daardoor geneigd een afwachtende houding aan te nemen. Door een van de bedrijven werd geopperd een toezichthoudende instantie in te stellen, zoals bij de beurs het geval is. Deze instantie zou er zorg voor moeten dragen dat de kwaliteit van de initiatieven wordt beoordeeld door een rating toe te kennen.

Standaardisatie is vooral belangrijk voor het slagen van e-business-ontwikkelingen E-business wordt steeds belangrijker, maar om alle ontwikkelingen op dit gebied succesvol te doen zijn is standaardisatie van groot belang. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat weergegeven

44



tabel 3.1

samenvattende tabel e·business in de zeescheepvaart

E-business is zeker geen doel. maar wel een instrument waarmee processen kunnen worden vereenvoudigd en versneld en waarmee de transparantie toeneemt

Het strategische belang dat aan e-business wordt toegekend varieert sterk en lijkt in hoge mate af te hangen van het segment waarin men opereert

Strategisch belang van e-business ligt bij:

Strategisch belang van e-business ligt bij:

• toenemend kwaliteitsbewustzijn

• verhoging van efficiency en transactiesnelheid

• verhoging van efficiency en transactiesnelheid

•

leveren van kwaliteit

•

•

klantgerichtheid waarde)

•

samenwerking in de keten

klantgerichtheid (leveren van toegevoegde waarde)

(leveren

Kritische succesfactoren:


•

•

leveren van toegevoegde waarde

• voorkomen van wildgroei •

breed draagvlak en duidelijke visie voor portals

van

toegevoegde

standaardisatie

• toezichthoudende instantie om wildgroei te voorkomen

E-businesstoepassingen Elektronische uitwisseling van tekeningen

Elektronische markten (e-markets)

Doe/: hogere efficiency in de design/built-fase

Doe/: kostenbesparing bij het verkrijgen van lading, efficiencyvoordelen door een betere benutting van ruimte

Elektronische voorraadplanning

Doe/: betere beheersing van voorraadkosten en behalen van schaalvoordelen door intelligenter bestellen

Elektronische documenten

Door-to-door·concept

Doe/: behalen van efficiencyvoordelen door dubbel werk te voorkomen

Doel: bieden van een geïntegreerde oplossing voor de

klant voor het vervoeren van lading

One-stop-shopping

Doe/: bieden van een volledig pakket aan diensten voor de klant E-procurement

BICS

Doe/: standaardisering van elektronisch berichtenverkeer waardoor efficiencyvoordelen worden behaald Tracking & tracing

Doe/: keuze uit groter aanbod. efficiënter bestellen

Doe/: bieden van toegevoegde waarde aan klanten en mogelijkheid voor interne monitoring

Back-end service

INTTRA

Doe/: vergroting van de service naar vaste klanten en behalen van efficiencyvoordelen

Doel maximalisering van de toegevoegde waarde aan klanten door alle diensten van meerdere rederijen via één portal aan te bieden

Bron: EIM. 2001


45


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de onderstaande figuur is weergegeven hoe de verschillende e-business-toepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.1 e-businesstoepassingen in de zeescheepvaart

\ltlh\erp

llll\\ l~~cll1lg

(ekclllllgcll \llOtlaad-

plallIllllg

albenl

dtltll-\tl-do\)!

e-jlronIlCJllL'1l1

('-Il1il1keh

111koop

Bron: EIM, 2001

46


E-business in de maritieme sectoren: Scheepsbouw en -reparatie

3.3

Scheepsbouw en -reparatie

3.3.1


Op alle fronten wordt intensief samengewerkt

In de scheepsbouw- en -reparatiesector is sprake van veel samenwerking. In de ontwerpfase en dan met name bij het 'finetunen' (vaak na opdrachtverstrekking) wordt samengewerkt met kennisinstellingen zoals Marin, TNO-industrie in Delft en TU Delft (Maritieme techniek). Naast horizontale samenwerking tussen de grote Nederlandse werven, wordt ook in de keten samengewerkt. Werven en reders brengen ieder - zeker bij de bouw van complexe schepen - specifieke kennis in. Zo werken bijvoorbeeld de baggeraars intensief samen met de werven, waarbij de combinatie van technische kennis en operationele kennis cruciaal is. Grotere transparantie van het aanbod van toeleveranciers Een grotere transparantie van het aanbod van toeleveranciers door de komst van internet kan ook als trend worden beschouwd. Deze grotere transparantie is een goede zaak voor de werven, omdat ze met meer informatie een betere keuze kunnen maken. Deze ontwikkeling leidt ook tot kansen voor Nederlandse toeleveranciers in het buitenland. Mass customization en ketenomkering hebben hun intrede gedaan Mass customization is al een heel oud begrip in de scheepsbouw. Er wordt al heel lang op specificatie van de klant gebouwd, waarbij het wel gaat om een gezonde balans tussen standaardisatie (van bepaalde onderdelen en scheepsdelen) en specialisatie. Sommige recente vraagtrends duiden op een verdergaande vorm van ketenomkering, waarbij de afnemer - al of niet via een intermediair - bepaalt wie, hoe en hoe snel het schip wordt gebouwd. Zo laten sommige binnenvaartrederijen zelf casco's bouwen in de lagelonenlanden en zijn er touroperators die de werven vragen om cruiseschepen te bouwen. Ook toeleveranciers kunnen bij de bouw van schepen betrokken worden, bijvoorbeeld wanneer een reder een bepaald type/merk motor eist. Daarnaast wordt de logistiek steeds belangrijker, aangezien reders nieuwe schepen zo snel mogelijk willen inzetten. Deze ontwikkelingen geven aan dat de afnemers een steeds grotere stem krijgen in de keten. Steeds meer uitbesteding aan lagelonenlanden Het uitbestedingspatroon neemt toe. Casco's worden vooral in Oost-Europa gebouwd. In het algemeen gaat het daarbij om casco's van schepen voor de binnenvaart die via makelaars in de lagelonenlanden worden gebouwd. Het afbouwen van dit type schepen gebeurt


47


meestal bij Nederlandse werven. Het uitbesteden aan goedkope landen komt - zij het in mindere mate - ook in andere scheepsbouwsegmenten voor, zoals in de jachtbouw. Voor dit segment vindt de afbouw meestal ook in Nederland plaats. Men wil namelijk liever een Nederlands dan een Roemeens jacht. Het hangt ook af van de specifieke eisen die de klant heeft. Als men veel specifieke wensen heeft, is afbouw in Nederland efficiënter en kan het schip ook sneller opgeleverd worden.

Kwaliteit is van oudsher belangrijk Kwaliteit is van oudsher een cruciaal issue in de scheepsbouw. Er moet bij de bouw aan de richtlijnen van classificatiebureaus worden voldaan om de veiligheid te waarborgen. Het is tegenwoordig echter ook mogelijk om wat af te wijken van de strenge regels indien via technische berekeningen wordt aangetoond dat ook andere constructies mogelijk zijn

Internationalisering en schaalvergroting aan de aanbodzijde Aan de aanbodzijde is sprake van een internationaliserings- en schaalvergrotingstendens. Damen heeft bijv. 25 werven (20 jaar geleden slechts 1 werf), verspreid over diverse landen. Ook andere grote bedrijven zoals IHC Ca land (met onderdeel Van der Giessen de Noord) opereren internationaal. In het Noorden van Nederland is sprake van een voorbeeld van nationale schaalvergroting door middel van een sterke scheepsbouwcluster (CIG).

3.3.2


Status en strategisch karakter van e-business In de studie 'De innovativiteit van de Nederlandse Maritieme Cluster' is gebleken dat de scheepsbouw behoorlijk innovatief is. Een belangrijk sterk punt is de organisatie van het totale scheepsbouwproces, en ook op het gebied van productinnovatie is de Nederlandse scheepsbouw sterk met nieuwe scheepsconcepten in een aantal nichemarkten. Het innovatieve karakter van de sector is ook zichtbaar in de visie op het belang van ebusinessactiviteiten. De VNSI realiseert zich dat de hype voorbij is en dat men nu echt ebusiness gaat toepassen. Dit blijkt o.a. uit de lopende VNSI-projecten zoals SeaQuipment en Open Mind die door stuurgroepen worden begeleid waarin alle grote werven vertegenwoordigd zijn. Het draagvlak is derhalve groot.

'E-business wordt beschouwd als een instrument om de Nederlandse scheepsbouw te versterken en om de niches en kennisinfrastructuur beter te benutten. Iedereen onderschrijft dit ook'.

48



De status van de e-businessactiviteiten verschilt per activiteit, maar in het algemeen kan worden gesteld dat de werven al behoorlijk ver zijn met e-business.

'Bij de uitwisseling van tekeningen is de doorsnee-onderneming in de sector al erg ver (design-built)'. 'Ook leereffecten zijn daarbij zichtbaar. In de relatie tussen werf en klant is de doorsnee-werf geïnteresseerd in e-businesstoepassingen en heeft men ook de intentie om te investeren'.

'Als het gaat om handelstransacties via e-business is de doorsnee-onderneming niet alleen geïnteresseerd in toepassingen, maar wordt er door de grote bedrijven ook al geïnvesteerd. Echte leereffecten zijn daarbij nog niet zichtbaar'. De keuze van VNSI is om de strategische focus eerst op de eigen sector te leggen als het gaat om e-business en draagvlak te creëren, en dan pas naar relaties/samenwerkingsverbanden met andere sectoren te kijken. De VNSI ziet voor zichzelf daarbij een stimulerende rol weggelegd. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking in de (logistieke) keten, verhoging van de efficiency/snelheid en de toenemende internationalisering vormen de drie belangrijkste strategische ontwikkelingsrichtingen voor de VNSI. Logistiek moet alles op orde zijn De trends richting meer uitbesteden en de toenemende eisen van de klanten leiden ertoe dat de logistiek in het scheepsbouwproces op orde moet zijn. Bij 'concurrent engineering' vinden processen zo veel mogelijk tegelijkertijd plaats, en dit vergt een goede coördinatie, planning en sturing in de keten. Idealiter zijn niet alleen de reders maar ook de toeleveranciers bij de intensieve samenwerking betrokken. Standaardisatie van de elektronische communicatie is daarbij noodzakelijk. Dit is de reden waarom de VNSI binnen het programma 'Integraal Ontwerpen' het Open Mind-project heeft gelnitieerd. -------------,

I

'Open Mind is een project dat als achterliggend doel heeft om de ICT- en e-business-

I awareness te vergroten. Het operationele doel is te komen tot een elektronische I communicatiestandaard in de design-built fase. Er wordt samengewerkt met toeleveI

ranciers (met name de ontwerpers) en wellicht in de toekomst ook met de rederijen. Het gaat om drie modellen: een productmodel, een procesmodel en een informatiemodeL Het Open Mind-project is overigens een FME-breed initiatief. VNSI is de pilotsector'.


49


Hogere efficiency en snelheid vormen belangrijke marketinginstrumenten voor de Nederlandse werven Nederland ontvangt in vergelijking met andere landen relatief weinig overheidssteun. De Nederlandse werven zijn daardoor gedwongen om naast het leveren van kwalitatief goede schepen en het benutten van nichemarkten, snel en efficiënt te werken. Met name de snelheid kan een belangrijk concurrentievoordeel opleveren. Hier ligt duidelijk een kans voor de Nederlandse sector. Een hogere snelheid en efficiency kunnen worden gerealiseerd door e-businessactiviteiten, zoals de elektronische uitwisseling van tekeningen.

'Door de hele sector heen worden CAD/CAM-applicaties gebruikt. Er is alleen sprake van slechte koppelingen tussen de diverse CAD/CAM-systemen die in de sector operationeel zijn. Er zijn daarom initiatieven op het gebied van standaardisatie. MARTIM is een project dat aan HME is doorgegeven (standaard voor 2D-tekeningen). MARTIM is wel door veel maritieme toeleveranciers gekocht, maar het gebruik valt tegen. ; Volgens VNSI zou het gebruik van 20 door toeleveranciers eerst moeten worden gestimuleerd alvorens een 3D-standaard te ontwikkelen'.

De sector is goed in ontwerpen (de meeste nieuwbouwwerven hebben hun eigen ontwerpafdeling) van schepen en is daar ook koploper in, maar op logistieke systemen is men meer volgend en heeft men de afgelopen jaren de kat uit de boom gekeken. Met het gebruik van ERP-toepassingen kunnen op dit punt voordelen worden behaald.

'Op dit moment wordt er in de sector veel aandacht aan ERP-toepassingen besteed. De sector loopt echter niet voorop, maar volgt alle ontwikkelingen op de voet. In het verleden zijn in de sector wel enkele traditionele ERP-pakketten aangeschaft, maar door het specialistische karakter en de complexiteit van de schepen is de roep ontstaan naar ERP-systemen waar men als werf zelf de controle over heeft'. 'Bij de implementatie van ERP-systemen moet sprake zijn van een goed fundament waarbij rekening wordt gehouden met organisatorische veranderingen. Je kunt niet bouwen op chaos, want dan krijg je chaos in het kwadraat'.

Internationale oriëntatie bij inkoop van onderdelen E-business biedt een prima mogelijkheid om het aanbod van producten en diensten transparanter te maken. Door de komst van SeaQuipment en soortgelijke initiatieven wereldwijd zijn Nederlandse werven zich dan ook in toenemende mate breder aan het oriënteren bij de inkoop van onderdelen en componenten.

50



'SeaQuipment is een platform waarop 350 Nederlandse en buitenlandse toeleveranciers zich presenteren. Via zoektermen kan worden gezocht en worden links gelegd met de aangesloten bedrijven en vervolgens met hun websites. Bijkomend voordeel van de Engelstalige presentatie van de bedrijven is dat er ook vraag ontstaat vanuit het buitenland. SeaQuipment wordt door VNSI nu verder uitgebreid met een vraag rubriek en met een mogelijkheid om digitale tekeningen van producten van toeleveranciers te downloaden. Toeleveranciers krijgen echter wel inzicht in de bedrijven die de tekeningen hebben gedownload (dit gebeurt vaak bij offertes waar de keuze al op de desbetreffende toeleverancier is gevallen). Toeleveranciers hoeven dus niet bang te zijn dat - zoals bij e-marketplaces vaak gebeurt - concurrenten ongestraft en onzichtbaar vertrouwelijke gegevens downloaden. De toeleverancier wiens tekeningen zijn gedownload ondervindt hier geen nadelen van, maar wel voordelen. Er is dus sprake van een win-winsituatie'.

Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector Met behulp van e-business kan de Nederlandse scheepsbouw worden versterkt doordat netwerken, niches en kennisinfrastructuur optimaal kunnen worden benut. Met ebusinesstoepassingen kunnen veel dingen beter, sneller en goedkoper. Voorbeelden hiervan zijn de elektronische uitwisseling van tekeningen en ERP-systemen.

'Voor de sector geldt het principe 'als een schaap over de dam is, volgen er meer'. Wanneer bedrijven ervaren dat de concurrent een stapje verder is op ebusinessgebied, worden zij ook gestimuleerd om tot actie over te gaan'. Een grotere transparantie heeft voor- en nadelen. Een voordeel voor de werven is dat zij via SeaQuipment on line toegang hebben tot de producten- en dienstenpakketten van nationale en internationale toeleveranciers. Een nadeel van een grotere transparantie is dat vertrouwelijke informatie kan wegvloeien. Het gaat er dan om de nadelen te minimaliseren. SeaQuipment is een project waarbij sprake is van een win-winsituatie en waarbij de grotere transparantie niet tot nadelen leidt. Transacties via internet worden nog niet als kans gezien, simpelweg omdat internet nog niet veilig is. Bovendien heeft men angst om vertrouwelijke informatie kwijt te raken. Verder is er in het verleden te veel beloofd door de ICT-bedrijven en te weinig waargemaakt. Dit resulteert in een kritisch afwachtende houding.


51


'Een maritieme webcommunity zou kunnen ontstaan door op termijn de activiteiten van de VNSI naar clusterniveau te tillen. De scheepsbouw heeft namelijk veel clusterrelaties, met name in het design-built traject, maar er zijn natuurlijk ook relaties met klanten in andere maritieme sectoren (operations)'.

Kritische succesfactoren Goed luisteren naar de werven is een kritische succesfactor voor de projecten die door de VNSI worden getrokken. Verder is het van belang te weten hoe processen werken, bijvoorbeeld hoe een inkoopproces werkt in het geval van SeaQuipment. Ook moet er sprake zijn van een win-winsituatie voor alle partijen die betrokken worden

bij

e-

businessinitiatieven. Verder is het belangrijk om op basis van een goede visie, klein maar concreet te beginnen.

'E-initiatieven slagen alleen als de organisatie betrouwbaar en herkenbaar is en niet te veel, te snel wil. Als je te snel gaat, loop je de kans dat bedrijven weer terug bij af zijn'.

Tot slot is het belangrijk om draagvlak te creëren en weerstanden goed te managen

'Concurrenten zijn alleen bereid om mee te doen wanneer zij overtuigd kunnen worden van het belang voor hen om mee te doen. Projecten zoals Open Mind zijn alleen succesvol als zij breed worden gedragen en partijen bereid zijn er een stukje voor te investeren. In de scheepsbouw is sprake van enkele grote spelers. Indien deze spelers kunnen worden overtuigd, is er al een belangrijk stuk draagvlak aanwezig. Het identificeren van key players en deze te overtuigen vormt dus een andere succesfactor'.

3.3.3


Status en strategisch karakter van e-business E-business wordt door de werven in de eerste plaats als een middel gezien om effectiever te communiceren en om samen te werken binnen de bedrijfskolom. E-business levert de meeste toegevoegde waarde en heeft op grond daarvan de hoogste prioriteit bij uitwisseling van technische informatie met partners bij ontwerp, productie en (toe)levering. Het uiteindelijke doel is integratie van ontwerp, inkoop en productie eerst bedrijfsintern, en vervolgens ook met partners.

52



'E-business is onontbeerlijk om de samenwerking binnen de productieketen beter in de hand te krijgen. Alleen zo kan de Nederlandse scheepsbouw de Koreaanse concurrentie het hoofd bieden. In de verdere toekomst zullen alle maritieme sectoren op een gemeenschappelijk systeem aangesloten worden'. De koplopers in de branche geven aan dat veel e-businessactiviteiten zich momenteel nog bevinden in de ideeën- of hooguit in de ontwikkelingsfase. Scheepsbouwers wisselen met partners wél al veel informatie uit per e-mail, met inbegrip van tekeningen en technische informatie. Verder houden veel werven bij nieuwe investeringen in programmatuur vast rekening met een toekomst waarin e-business een veel grotere rol zal kunnen spelen. Men is alert op nieuwe ontwikkelingen, maar kijkt vooralsnog de kat uit de boom: bij gebrek aan een gemeenschappelijke programmatuurstandaard op basis waarvan verdergaande integratie bewerkstelligd kan worden.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Scheepsbouwers merken samenwerking in de productie- en in de logistieke keten aan als de belangrijkste strategische dimensie, gevolgd door kennisuitwisseling. Deze dimensies bepalen ook de accenten wat betreft de e-businessactiviteiten in de branche, en de plannen voor de toekomst daarvan. Effectief samenwerken en kennis uitwisselen heeft verbetering van de snelheid en efficiency als voornaamste doel. Dit is daarom aan te merken als de dimensie waar het in wezen meestal om draait.

E-business begunstigt integratie van deelwerkzaamheden Er is een toenemende arbeidsverdeling in de ontwerp- én in de productiefase tussen enerzijds scheepsbouwers, en anderzijds de bedrijven die componenten en equipment leveren, deelsystemen aanleggen, en tekenwerk verrichten. Het gaat daarbij in nog steeds toenemende mate om internationale samenwerking. Bij de Nederlandse werven verwacht men gegeven deze ontwikkeling kostenvoordelen en efficiencywinst te kunnen boeken als e-business een betere integratie en afstemming van decentraal uitgevoerde deelwerkzaamheden mogelijk maakt.

'Dankzij toepassing van e-mail kan er bij engineering makkelijk 'aan twee kanten tegelijk' worden gewerkt aan tekeningen. Dat gebeurt met name door voor de uitwerking engineering-subcontractors in te schakelen. Verder levert elektronische uitwisseling van (technische) informatie een enorme versnelling van activiteiten op'.

Dimensies en andere specificaties van componenten zoals de voortstuwing worden in toenemende mate op aangeven van de leverancier direct 'ingekopieerd' in het scheeps-


53


ontwerp, in plaats van hier dagen tot weken ontwerptijd in te steken, zoals voorheen gebruikelijk. Levering van specificaties via internet is nog in de beginfase, maar neemt wel toe. Hier valt volgens scheepsbouwers nog aanzienlijke efficiencywinst te behalen.

'Bij een van onze leveranciers kunnen we op de website inloggen, kijken hoe het er met de order voorstaat, en binnen bepaalde grenzen zelfs nog wijzigingen aanbrengen in het ontwerp. Met name hier, in de communicatie met leveranciers, valt nog veel winst te boeken qua snelheid en efficiency'.

Beschikbaarheid van scheepstekeningen voorkomt onnodige werkzaamheden en maakt elektronische onderhoudsplanning mogelijk Ook scheepsreparatiebedrijven kunnen door toepassing van e-business hun efficiency en snelheid verbeteren. Behalve via betere onderlinge afstemming met leveranciers en onderaannemers kan de beschikbaarheid van tekeningen en specificaties van bestaande schepen hierin een rol spelen. Nu ontbreekt die voor reparatie en onderhoud belangrijke informatie vaak, en moet voor offertes worden geïnvesteerd in het verwerven ervan, bijvoorbeeld door inspectie ter plekke. Dit is in het belang van de offertevrager: die kan dan rechtstreeks vergelijkbare biedingen verwachten, in plaats van op uiteenlopende gissingen en aannames gebaseerde. Tevens kunnen elektronische onderhoudsplannen worden afgeleid uit een combinatie van monitoring op afstand van vitale componenten en onderdelen, en koppeling aan het oorspronkelijke ontwerp plus de wijzigingen en het onderhoud die nadien hebben plaatsgevonden. Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector De voornaamste kansen voor e-business in de scheepsbouw liggen op het gebied van verbeterde uitwisselbaarheid van teken- en ontwerpprogramma's, en integratie van die programma's met ERP-software en dergelijke.

'Uit de tekening zal in de toekomst 'automatisch' de stuklijst van alle componenten worden gegenereerd. Op dezelfde tekening kan een onderaannemer zijn deelontwerp intekenen, waarna de ermee samenhangende bestellingen worden toegevoegd aan de stuklijsl. Kortom, verregaande e-integratie van data en van systemen. Zo kunnen kosten worden bespaard én fouten geëlimineerd. Een voorbeeld is het niet meer hoeven overtikken van de stuklijst bij inkoop'. Verder biedt e-business het perspectief van verdere efficiency- en snelheidsverbeteringen. Een toename van de elektronische uitwisseling van informatie zorgt voor meer efficiencywinsten, in de vorm van besparingen op ontwerp-uren, voor snelheidswinst via 'con-

54



current engineering', en maakt inschakeling mogelijk van goedkopere contractors (bijvoorbeeld in Polen of India) voor een deel van de engineering Het initiatief om te komen tot een betere uitwisselbaarheid van programma's zou volgens de gelnterviewde bedrijven moeten worden genomen door collectieven zoals brancheorganisaties of Nederland Maritiem Land, gezien de bestaande interdependentie binnen ketenverband :

'Nederland Maritiem Land zou de taak op zich kunnen nemen om overleg over tekenstandaarden te initiëren: bij elkaar brengen van scheepsbouwers, offshore, onderaannemers en producenten van equipment, en mogelijk ook kennisinstellingen. Het gaat dan om afspraken over protocollen en procedures, en laagdrempeliger maken van de technische informatie-uitwisseling. Ook het creëren van een web community begint met het maken van afspraken over hoe je communiceert'. Wat brancheorganisaties betreft ziet men in de scheepsbouw uiteraard een rol voor de VNSI, met de kanttekening dat het creëren van een werkbare standaard een project van lange adem is. Dit hangt samen met het feit dat bestaande programma's zoals AUTOCAD en Tribon binnen de scheepsbouw elk hun eigen specifieke toepassing en afzetmarkt hebben. Verder is het lastig omdat veel uiteenlopende andere - ook internationale - partijen nodig zijn om tot een standaard te komen. Kritische succesfactoren Een belangrijke voorwaarde voor succes is dat de leiding tijd steekt in de e-strategie van haar bedrijf: het ontwikkelen van een e-strategie vraagt beslissingen inzake de bedrijfsvoering die niet behoren tot de competentie van ICTers.

'De leiding moet terdege nadenken over de eisen die e-business stelt aan de bedrijfsvoering. Beslissingen hierover kunnen niet worden overgelaten aan ICTers. Daar moet dus tijd voor worden vrijgemaakt. Het gevaar bestaat dat die tijd ontbreekt, of onvoldoende genomen wordt'. E-businesstoepassingen zullen altijd gepaard dienen te gaan met persoonlijke contacten. Met name bij de verkoop is het persoonlijk contact van groot belang.

'Je verkoopt een schip niet via internet. Ook voor een vlet van acht meter lang wil de klant je persoonlijk spreken'.


55


3.3.4

Totaalbeeld

VNSI ziet voor zichzelf een trekkende rol Uit de visie en de activiteiten van de VNSI blijkt een hoog ambitieniveau. De sectororganisatie heeft een duidelijk trekkende rol op zich genomen als het gaat om enkele grote e-businessprojecten. Het achterliggende doel van de VNSI is het verbeteren van de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse scheepsbouw

De e-

businessactiviteiten van de VNSI passen derhalve in een hoger gelegen strategisch doel voor de gehele sector. Volgens de VNSI zullen ook andere maritieme sectoren kunnen profiteren van de projecten, en met name van Open Mind. Bedrijven richten e-businesstoepassingen vooral op proces verbeteringen Opvallend is dat de VNSI ketenomkering en 'mass customization' als belangrijke strategische ontwikkeling signaleert, maar dat dit niet tot uitdrukking komt in e-businesstoepassingen van de bedrijven op het gebied van klantgerichtheid. Zij richten de toepassingen vooralsnog met name op verbeteringen in het bedrijfsproces. E-businessactiviteiten zijn goed strategisch ingebed Verder blijken de sectororganisatie en de bedrijven een grote mate van overeenstemming te hebben over hoe zij e-business in kunnen zetten. De e-businessactiviteiten zijn ook goed strategisch ingebed. De meest relevante strategische dimensies zijn samenwerking en netwerkvorming, kennisuitwisseling, schaalvergroting en internationalisering. De ebusinessactiviteiten passen met name binnen deze dimensies en hebben als achterliggende, meer operationele doelen met name een verhoging van de efficiency en snelheid. In tabel 3.2 zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat. Alle in de tabel weergegeven ebusinesstoepassingen lopen al. Toekomstige mogelijkheden liggen vooral in een verdere ontwikkeling en in het vergroten van het gebruik van de toepassingen.

56



tabel 3.2

samenvattende tabel e-business in de scheepsbouw en -reparatie

De sector is behoorlijk ver De VNSI speelt een trekkende rol.

Veel e-businessactiviteiten verkeren in de ideeënen ontwikkelingsfase Houding van de bedrijven is afwachtend. maar alert

Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van de samenwerking in de keten verhoging van efficiency/snelheid (vanuit concurrentieoogpunt) toenemende internationalisering

Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van de samenwerking in de keten (integratie deelwerkzaamheden)



Open Mind

E-communicatie

Doel: elektronische communicatiestandaard in de design-built fase leidend tot een vergroting van de ICT- en e-business-awareness en uiteindelijk tot een hogere

efficiency/snelheid in keten

Doel: betere en snellere communicatie in de keten leidend tot hogere efficiency en snelheid en kostenbesparingen door uitbesteding aan lagelonenlanden

SeaQuipment

ERP

Doel: grotere transparantie van het aanbod van toeleveranciers. waardoor prijs-kwaliteitverhouding toeneemt

Doel: grotere efficiency van interne en ketenprocessen en foutenreductie door betere planning en door integratie met extern gerichte software (eintegratie)

Elektronische uitwisseling van tekeningen

betere kennisuitWIsseling en communicatie

Doel: hogere efficiency/snelheid in de design-built fase.

basis voor elektronisc:l1.e....o"n"d"ec.rc.ho"u-.:d_._s"p"'la-.:n-"n"e"n'---________________________---.J Bron: EIM. 2001


57


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.2 e-businessactiviteiten en -mogelijkheden in de scheepsbouw en -reparatie

ollt\\erp

lllCatlc

c~bllSlncss

11l het algclllCcll

Sea()lllpIllCllt

111koop

Bron: EIM. 2001

58


E-business in de maritieme sectoren: Offshore

3_4

Offshore

3.4.1


Offshoresector is afhankelijk van cyclische ontwikkelingen en van investeringen door oliemaatschappijen De offshoresector is sterk afhankelijk van de investeringen van een beperkt aantal oliemaatschappijen en daarmee van het belang dat door deze maatschappijen wordt toegekend aan exploratie- en exploitatieactiviteiten op zee. De hoogte van deze investeringen worden voor een belangrijk deel bepaald door cyclische schommelingen en door de ontwikkeling van de olieprijzen.

Technologische ontwikkelingen zijn van toenemend belang voor de ontwikkeling van de sector Technologische ontwikkelingen zijn bepalend voor de ontwikkeling van de offshoresector. Deze ontwikkelingen, die ertoe leiden dat de sector behoorlijk innovatief is, worden vooral gestimuleerd door externe invloeden. Zo vormden de lage olieprijzen aanleiding om te zoeken naar kostenbesparende methoden en naar opbrengstmaximalisering. In hun speurtocht naar nieuwe olie- en gasvoorraden stuiten de bedrijven op steeds moeilijker winbare voorraden. Door hun specifieke omgevingsfactoren is winning van deze voorraden slechts mogelijk door nieuwe of verbeterde productietechnieken. De laatste jaren spitsten de technologische ontwikkelingen zich toe op diepwaterproductie en op drijvende productiesystemen, die onder andere voor diepwaterproductie noodzakelijk zijn.

Offshoresector is zeer gespecialiseerd en in toenemende mate internationaal opererend De technisch en kwalitatief hoogwaardige activiteiten in de sector en de complexiteit van de producten vormen een verklaring voor de hoge specialisatiegraad van de bedrijven in de offshore. De gespecialiseerde bedrijven opereren in toenemende mate internationaal. Door de relatief beperkte offshore-activiteiten in Nederland, zijn internationale projecten in de afgelopen jaren namelijk sterk in belang toegenomen. 3.4.2


Status en strategisch karakter van e-business Ondanks het feit dat er binnen de sector op technologisch gebied veel gebeurt, is de sector toch redelijk behoudend ten aanzien van nieuwe technologische ontwikkelingen. In de sector is sprake van veel, sterk uiteenlopende specialismen op technologisch gebied, en


59


gaat het om het leveren van maatwerk. Hierdoor is de uitwisseling van technische informatie, zowel bedrijfsintern als -extern, van groot belang, hetgeen door het gebruik van ebusiness gefaciliteerd kan worden. Zo vindt er bij de bouwen installatie van platforms op elektronische wijze onder andere uitwisseling van tekeningen en van seismische informatie plaats.

'E-business is vooral van belang voor de uitwisseling van technische informatie'. Andere e-businesstoepassingen zoals op het gebied van e-procurement liggen volgens de IRO wat minder voor de hand. Vooral het feit dat het gaat om veel maatwerk heeft een remmend effect op de e-businessmogelijkheden. Ook zijn de artikelen (bijvoorbeeld platforms) te groot en te complex om bijvoorbeeld elektronisch te verkopen. Verder is sprake van heel ingewikkelde contracten, met garanties, hoge eisen ten aanzien van de kwaliteit van het product en ten aanzien van de service na de levering van het product.

'Door de hoge specialisatiegraad en de behoefte aan maatwerk, komen hoogstens standaardproducten zoals bouten en moeren en ship supplies voor e-procurement in I

aanmerking'. 'Op het gebied van e-procurement zijn er weliswaar veel sites, maar de kwaliteit daarvan is doorgaans hopeloos. Ze zijn allemaal bezig om dezelfde taart te verdelen. Dat zal ongetwijfeld tot een shake-out leiden, waarna er slechts een paar goede overblijven'.

De conservatieve houding is er de oorzaak van dat veel bedrijven in de sector nog niet echt bezig zijn met e-business, hoewel afnemers in toenemende mate het gebruik van internet bij informatie-uitwisseling lijken af te dwingen.

'Men is zich nog niet volledig bewust van alle mogelijkheden. Als het gaat om informatie-uitwisseling met behulp van e-business is een deel van de bedrijven wel geïnteresseerd, en de rest moet wel meedoen door de eisen die de afnemers stellen'.

Van de 250 IRO-Ieden heeft grofweg de helft een eigen website (met inbegrip van degenen die uitsluitend bestaan uit een pagina met bedrijfsinformatie). E-mail wordt wel door bijna alle offshorebedrijven gebruikt.

'Vrijwel iedereen ontvangt de nieuwsbrieven per e-mail'.

60



Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking in de keten en innovatievermogen zijn de belangrijkste strategische aspecten; zij versterken elkaar ook. Voor kennisuitwisseling zijn de bedrijven volgens de IRO huiverig, omdat zij over zeer specialistische en concurrentiegevoelige informatie beschikken. De onderliggende, meer operationele doelstellingen richten zich op procesinnovaties, zoals verbeteringen van de efficiency, veiligheid en kwaliteit van het proces. Behalve op samenwerking in de keten spitsen de voor de sector relevante e-businesstoepassingen zich dan ook toe op deze procesinnovaties. Vooral technische informatie wordt elektronisch uitgewisseld In de studie- en ontwerpfasen wordt veel technische informatie via internet uitgewisseld, zoals CAD-tekeningen, productinformatie en projectinformatie. Ook voortgangsinformatie wordt via internet uitgewisseld. Het gaat daarbij niet alleen om informatie-uitwisseling tussen vestigingen van bedrijven via intranet, maar ook om de uitwisseling van technische gegevens tussen opdrachtgever, ontwerper en uitvoerder. De elektronische uitwisseling van technische gegevens heeft als voordeel dat veel, zeer gedetailleerde informatie in een fractie van een seconde kan worden verstuurd en dat de ontvangende partij daar in principe ook direct mee aan de slag kan. De samenwerking wordt op deze wijze gestimuleerd. E-business maakt het op afstand besturen van stations mogelijk 'Satellietstations' worden vaak al bewaakt en bestuurd vanuit een centraal platform. Dit aspect neemt in belang toe: enerzijds door hogere eisen die aan veiligheid en milieu van de olie- en gaswinning op zee worden gesteld, anderzijds door de technologische ontwikkelingen die dit mogelijk maken. De bewaking op afstand is een belangrijke procesinnovatie die niet alleen tot een toename van de veiligheid leidt, maar ook tot belangrijke efficiencyverbeteringen. De satellietstations hoeven namelijk niet te worden bemand, en met ondersteuning van onderhoudsprogramma's kan het onderhoud gerichter en dus efficiënter plaatsvinden. Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector De IRO ziet vooral kansen als het gaat om het behalen van efficiencyvoordelen, zowel in de operationele sfeer als bij samenwerking in de keten. De kosten van e-businessactiviteiten vormen in dit licht bezien geen bedreiging, omdat de baten die later kunnen worden behaald veel groter zijn dan de kosten. Ook bij de toelevering van ondersteunende diensten en producten aan de offshore kunnen zich ontwikkelingen op dit gebied voordoen. Zo kunnen offshorebedrijven zelf via internet financiële producten of diensten inkopen, waardoor mogelijk schakels wegvallen in de financiële dienstverlening. Ook liggen er e-businessmogelijkheden in de onderhoudsplanning. Bij groot onderhoud gaat het om strakke en nauw luisterende programma's en om een goed samenspel tus-


61


sen de operator en de uitvoerders van de werkzaamheden. Elektronische onderhoudsprogramma's maken het wellicht mogelijk om efficiënter onderhoud te plegen met een nog kortere shutdown-periode. De IRO is sceptisch over de mogelijkheden van echte e-commerce (elektronische handel) in de offshoresector. Misschien dat er in de toekomst wel kansen liggen op dit gebied. Naast activiteiten op het gebied van voorlichting en imago ziet de IRO vooralsnog weinig e-businessmogelijkheden met andere maritieme sectoren.

'We zijn in overleg met HME en VNSI omdat we daar wat raakvlakken mee hebben (bedrijven hebben dubbele lidmaatschappen). Op e-businessgebied levert dit echter vooralsnog niet veel meer op dan het maken van snelle koppelingen tussen de websites. We werken overigens wel ook samen op andere terreinen, zoals bij beurzen, missies, workshops en congressen Wellicht dat op deze velden ook e-businessmogelijkheden liggen'.

Kritische succesfactoren Eigenlijk zijn er niet zoveel belemmeringen. Er is weliswaar onwennigheid bij de oudere generatie, en dan met name bij het management (velen vinden het nog 'een dure hobby'), maar deze aspecten hebben een tijdelijk karakter. Om zich in de markt te kunnen handhaven, zullen bedrijven wel mee moeten gaan. De IRO ziet voor zichzelf geen trekkende rol als het gaat om het stimuleren van ebusinesstoepassingen. De markt zal het zelf moeten doen. De IRO kan wel een faciliterende rol spelen. Zo kan via de website van de IRO informatie over de leden worden gevonden.

'Op het gebied van het kweken van bewustwording bij de bedrijven ziet de IRO geen taak voor zichzelf weggelegd. De IRO ziet hier geen commerciële waarde in en heeft hier ook geen belang bij. Dit is iets wat in de markt moet plaatsvinden'. Als het gaat om de verkoop van of het informeren over producten via internet, zullen de producten goed gespecificeerd moeten zijn en zal ook de prijs duidelijk gecommuniceerd dienen te worden. Vervolgens moet de verdere 'fulfillment' op orde zijn. Men moet de beloften ook waarmaken. Verdere standaardisatie is ook een kritische succesfactor. Er zijn ontwikkelingen gaande op het gebied van maatvoering en kwaliteit van materialen. Er is een uitgebreid en internationaal systeem van standaarden en normen, met name ook gedicteerd door overwegingen van veiligheid en milieu. Probleem is echter dat de Verenigde Staten nog steeds het 'imperial system' van 'inches' en 'fee!' hanteren.

62



'Als er internationaal sprake is van eenduidige maatvoering zal e-business worden vergemakkelijkt' .

3.4.3


Status en strategisch karakter van e-business Het strategische karakter van e-business in de offshore heeft in de eerste plaats betrekking op het sneller en efficiënter kunnen uitwisselen van technische informatie in het ontwerpproces. Verder wordt internet benut om te zoeken naar technische en commerciële informatie. Commerciële informatie betreft vooral nieuwe (plannen voor) offshoreprojecten, en daarnaast het aanbod van interessante (potentiële) leveranciers. Voor een deel van de sector leent het product zich niet voor e-business, omdat het accent er ligt op maatwerk, hoogwaardige technische kennis en het leveren van kwaliteit (zie onderstaand kader).

'Snelheid en kwantiteit zijn voor ons van minder belang, en daarbij heb je nu juist het meest aan e-business. Wij houden de ontwikkelingen goed in het oog, maar ebusiness heeft niet de allerhoogste prioriteit: we zijn op dit gebied trendvolger, geen trendsetter. Dat is meer iets voor Shell. Daar heeft men al eens een pilot gedaan, met Kvaerner'. De huidige stand van zaken op het gebied van e-business in de sector wordt sterk belnvloed door de 'hiërarchie' binnen de productieketen. Het gaat om een wereldwijde markt waarop de oliemaatschappijen en een aantal grote 'contractors' de dominante partijen zijn. Daaronder bevindt zich een verzameling van deels sterk gespecialiseerde bouwers, ingenieursbureaus, en leveranciers van onderdelen, equipment en supplies. De bedrijven die deel uitmaken van deze verzameling voorzien een toekomst waarin e-business een grotere plaats krijgt, maar vinden dat zij niet in een positie zijn om daarbij voorop te lopen: dat is aan de genoemde dominante marktpartijen. De gebruikelijke strategie is er daarom een van 'actief afwachten', dat wil zeggen, zorgen dat men de expertise en de middelen in huis heeft om direct te kunnen aanhaken zo gauw 'de markt' dat eist. De meeste bedrijven zitten nog in de exploratieve fase van e-business.

'Op het gebied van e-business oriënteren wij ons nog. Dat is op zich noodzakelijk, omdat het op middellange termijn een concurrentiewapen zou kunnen worden. De vraag van dit moment is in hoeverre onze klanten e-business gaan gebruiken om uitwisseling van technische specificaties, offerteaanvragen en communicatie mogelijk te maken. Zo gauw dat van de grond komt en momentum krijgt moet je er in mee kunnen gaan. Zo niet, dan sta je op achterstand. Dat is het motief om er nu al wel over na te denken'.


63


Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking komt uit de interviews met bedrijven in de offshoresector als de belangrijkste strategische dimensie naar voren. Andere dimensies krijgen een wat verschillend accent, afhankelijk van de kernactiviteit van het bedrijf. Het verhogen van de efficiency en snelheid scoort meer bij bouwers en toeleveranciers, kwaliteit meer bij ingenieursbureaus en sterk gespecialiseerde producenten. Een gebrek aan standaarden verhindert op dit moment een verdergaande samenwerking E-business heeft op het gebied van samenwerking in de keten een naar verhouding hoge prioriteit. Van e-mail wordt voor communicatiedoeleinden al veel gebruikgemaakt, maar voor een elektronische uitwisseling van technische specificaties en offerteaanvragen zijn standaarden nodig. Elektronische uitwisseling van dergelijke gegevens zal de efficiency en snelheid van de communicatie met afnemers en toeleveranciers en ook de interactie met hen verder doen toenemen. Dit zal ook leiden tot een verdergaande samenwerking, maar dan moet er wel eerst een duidelijke 'standaard' zijn. Het initiatief zal volgens de offshorebedrijven moeten komen van de grote opdrachtgevers. Door de externe uitwisseling van technische informatie zijn ook verbeteringen in efficiency en snelheid te realiseren Het in één document kunnen combineren van verschillende commentaren op een ontwerp creëert volgens offshorebedrijven een duidelijke efficiencyverbetering. Een dergelijke uitwisseling van technische informatie heeft tot op heden overwegend bedrijfsintern plaats, maar er zou vooral met externe partijen verder in kunnen worden ge}nvesteerd. Informatie makkelijk te krijgen via internet Ook een aspect van efficiency is, dat via internet makkelijker aan informatie is te komen over landen waar projecten worden uitgevoerd. Het gaat dan om informatie over regelgeving, marktomstandigheden, infrastructuur, aanwezigheid van geschikte leveranciers en dergelijke. Uitbesteding van elektronisch voorraadbeheer vormt nog geen serieuze optie Een grote speler in de sector zou voor een bepaalde range producten zijn voorraadbeheer eventueel willen uitbesteden, maar signaleert dat op dit moment nog slechts weinig van zijn leveranciers in staat zijn om in te spelen op de e-businessontwikkeling richting elektronisch voorraadbeheer. Uitbesteden kan tot kostenbesparingen leiden, maar wordt echter pas een serieuze optie wanneer het aanbod voldoende 'volume' heeft om het gehele elektronische voorraadbeheer bij één partij neer te leggen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen bij een cluster van toeleveranciers.

64



Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Bij bedrijven in de offshoresector is het besef aanwezig dat e-business in de toekomst een doorslaggevende concurrentiefactor kan worden. Volgens de bedrijven zal in dit verband veel afhangen van de opstelling van de eindstations in de productieketen, namelijk de oliemaatschappijen. De initiatieven van de grote oliemaatschappijen kunnen in de komende jaren gaan werken als een katalysator voor e-business in de offshoresector. De eerste initiatieven van deze kant lijken inmiddels zichtbaar te worden.

'Shell, Exxon en de overige grote olie- en gasbedrijven hebben zich inmiddels in de elektronische handel begeven. Als die trend doorzet, kan dit de opmaat zijn van een doorbraak van e-business in de offshoresector' .

Kritische succesfactoren Een voortrekkersrol van enkele grote opdrachtgevers betekent een belangrijke stimulans voor e-business in de offshore. Waarschijnlijk zullen dan ook initiatieven in gang worden gezet om tot een door de hele kolom aanvaarde standaard voor uitwisseling van informatie te komen. Dit vormt een belangrijke voorwaarde voor de doorbraak van e-business in de offshoresector. Desondanks blijven enkele belangrijke obstakels van toepassing, zoals het 'custom built' karakter van een belangrijk deel van de producten in de sector en de wens bij bezitters van speciale kennis om 'het geheim van de smid' niet uit handen te geven. Verder zal er sprake moeten zijn van aantoonbare toegevoegde waarde van nieuwe ebusinessactiviteiten en zullen de ontwikkelingen op e-business-gebied verder uitgekristalliseerd moeten zijn, wil men erin investeren.

I 'E-business is voor ons nadrukkelijk een

midd~L Momenteel zijn de ontwikkelingen in

e-business nog onvoldoende uitgekristalliseerd. Het is nog te 'wild' en te veranderlijk om er nu al gericht in te investeren. Er is nog geen langetermijntrend zichtbaar, er komt nog niets echt 'bovendrijven'. Pas als dat het geval is, ondernemen wij actie!'.

3.4.4

Totaalbeeld

De IRO ziet voor zichzelf geen trekkende rol Uit de activiteiten en visie van de IRO blijkt geen hoog ambitieniveau. De IRO heeft ook het standpunt dat ontwikkelingen op e-businessgebied zich in de markt dienen af te spelen. Zij ziet geen trekkende rol voor zichzelf op dit gebied, wel een faciliterende rol.


65


E-businessactiviteiten staan nog in de kinderschoenen Ondanks het feit dat de offshoresector behoorlijk innovatief is, staat e-business binnen de offshore nog in de kinderschoenen. Zowel de IRO als de bedrijven geven aan dat veel bedrijven nog in de exploratieve fase zitten. De meeste toepassingen op dit moment zijn ontsproten uit de operationele doelstellingen, zoals verhoging van de efficiency, snelheid, kwaliteit en veiligheid. De meer intern gerichte e-businesstoepassingen, zoals de elektronische monitoring van de satellietstations, zijn al operationeel. Met name in de extern gerichte toepassingen zoals de uitwisseling van technische informatie zijn nog veel verbeteringen te realiseren. Nieuwe ontwikkelingen lijken af te hangen van de initiatieven of directieven van de oliemaatschappijen Voor het overige nemen bedrijven een actief afwachtende houding aan en kijken ze vooral naar de initiatieven en directieven van de grote oliemaatschappijen. Die vormen een cruciale schakel in de keten, aangezien de omvang van de sectorale activiteiten afhangt van hun investeringen. Vanuit deze 'machtspositie' bepalen de oliemaatschappijen kennelijk ook het niveau, de aard en de timing van e-businessontwikkelingen. In de volgende tabel zijn de onderzoeksbevindingen samengevat weergegeven.

66



tabel 3.3

samenvattende tabel e-business in de offshore

De sector is behoudend. Men IS zich nog niet bewust van alle mogelijkheden. Een deel is wel geinteresseerd in uitwisseling van technische informatie via Internet.

De meeste bedrijven zitten nog in de exploratieve fase van e-business Men neemt een 'actief afwachtende' houding aan

Strategisch belang van e-business ligt bij: samenwerking in de keten in samenhang met innovatievermogen een verhoging van de efficiency. veiligheid en kwaliteit

Strategisch belang van e-business ligt bij: samenwerking in de keten en netwerkvorming een verhoging van efficiency en snelheid bij bouwers kwaliteit bij sterk gespecialiseerde producenten en bij ingenieursbureaus

Kritische succesfactoren: verdwijnen van tijdelijke weerstanden fullfilment moet in orde zijn (beloften moeten worden waargemaakt)

Kritische succesfactoren: uitkristalliseren van e-businessontwikkelingen stimulans door activiteiten grote oliemaatschappiJen

Uitwisseling van technische informatie

Elektronische monitoring satellietstations

Doel: hogere efficiency/snelheid in de ontwerpfase

Doel: toename van efficiency en veiligheid. mogeliJkheid voor gerichter onderhoud

Zoeken naar technische/commerciële informatie Doel: meer inzicht in het aanbod. sneller toegang tot informatie

Elektronisch voorraadbeheer

E-procurement voor standaardproducten Doel: keuze uit groter aanbod, efficiënter bestellen

Doel: betere beheersing van voorraadkosten en behalen van schaalvoordelen door intelligenter bestellen

Bron' EIM. 2001


67


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.3 e-businessactiviteiten en -mogelijkheden in de offshore

ontwerp

llil\\ISSe1111~

technische

\OO1Tél.ad-

hehecl

111f()rlllaIIC

Il101l11onng

satelllden

arbeid

zoeken op Inkoop

IIl1ernet

Bron: EIM. 2001

68


E-business in de maritieme sectoren: Binnenvaart

3.5

Binnenvaart

3.5.1


Schaalvergroting manifesteert zich op diverse manieren In de binnenvaart is sprake van een concentratietendens bij operators, met name in de tankvaart en de containervaart. Ook het aantal bevrachters/cargadoors neemt af door samenwerking, fusie en/of integratie. Schaalvergroting is ook zichtbaar in de bezettingsgraad van de schepen. Het familiebedrijf oude stijl komt onder druk te staan. Het gaat nu meer en meer om de 24-uurs inzet van de schepen, hetgeen andere eisen stelt aan de bedrijfsvoering. De capaciteitsbenutting van de schepen neemt dus toe.

De Europese vloot is aan het 'verhollandiseren' De Europese binnenvaart kent een flinke groei. Met name de container-binnenvaart groeit flink. Ongeveer 40% van de containers wordt per schip vervoerd. Met containervaart is een soort neo-bulksegment ontstaan. De groei ter modernisering van de binnenvaartvloot lijkt zich echter vooral in Nederland te voltrekken. Hoewel Duitsland nog steeds een sterke positie heeft, is er sprake van een 'verhollandisering' van de Europese vloot. De Nederlanders zijn ondernemend en lijken beter dan andere landen in staat om te profiteren van de vraagontwikkelingen. Dit wordt ook gestimuleerd door een goede infrastructuur in Nederland, niet alleen als het gaat om de vaarwegen, maar ook als het gaat om de financiële infrastructuur voor investeringen in de binnenvaart.

Het kwaliteits- en veiligheidsbesef neemt toe De binnenvaart is goed voor ruim de helft van het vervoer van gevaarlijke stoffen. Deze transportvorm is namelijk veiliger dan andere modaliteiten. Het kwaliteitsbesef en de veiligheidsnoodzaak zijn dan ook al in ruime mate aanwezig en nemen zelfs toe als gevolg van de groeiende maatschappelijke druk voor meer veiligheid.

De relatie tussen vervoerders en opdrachtgevers wordt steeds intensiever Door de maatschappelijke druk voelen ook de verladers zich meer verantwoordelijk voor veilig transport. Dit is een reden waarom de relatie tussen opdrachtgever/verlader en vervoerder zich intensiveert. Ook de liberale markt in de binnenvaart heeft effecten op deze relatie. Hierdoor is het voor de vervoerders belangrijk om zich met hun producten en diensten te onderscheiden van de concurrentie en extra toegevoegde waarde te leveren aan de opdrachtgever. Dit is slechts mogelijk wanneer de relatie met de klant goed is en de wensen van de klant helder zijn.


69


Samenwerking wordt steeds belangrijker Het aanbieden van een 'door-to-door'-concept is een vorm om meer toegevoegde waarde te leveren aan de klant. Om dit te kunnen bieden, is samenwerking tussen partijen in de logistieke keten heel belangrijk geworden. Samenwerking door integratie van logistieke activiteiten komt dan ook steeds meer voor. Met name de terminals in het binnenland (vaak eigendom van wegvervoerders) spelen een belangrijke rol bij de integratie van logistieke activiteiten.

3.5.2


Status en strategisch karakter van e-business E-business wordt door het CBRB gezien als een instrument om de oude en de nieuwe economie te integreren. Met betrekking tot de status van e-business zijn er veel verschillen zichtbaar in de binnenvaart. Er is een grote groep bedrijven die behoudend en reactief is, maar er zijn ook bedrijven die actief zijn op het gebied van e-business zoals de container- en de tankvaart. De droge ladingvaart loopt wat achter op de rest. Op het gebied van standaardisatie van het berichtenverkeer kan de binnenvaartsector als koploper worden beschouwd binnen de maritieme cluster. Het CBRB wil initiatieven op dit soort terreinen stimuleren en faciliteren.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking, kwaliteit/veiligheid en klantgerichtheid vormen de belangrijkste strategische dimensies in relatie tot e-business. Ook internationalisering en kennisuitwisseling zijn belangrijk. Verhoging van efficiency/transactiesnelheid vormt een heel belangrijke achterliggende doelstelling van veel e-businessactiviteiten.

Elektronische communicatie faciliteert de samenwerking in de logistieke keten Om sneller, efficiënter en klantgerichter te kunnen opereren is een goede onderlinge samenwerking tussen de schijven in de logistieke keten nodig om tot een goede afstemming van transportactiviteiten te komen. Elektronische communicatie maakt een goede samenwerking en integratie van transportactiviteiten mogelijk. Het bieden van een 'door-todoor'-concept en het daarmee bereiken van een hogere transactiesnelheid en efficiency, is slechts mogelijk door het integreren van transportactiviteiten.

Bedrijven maken gebruik van e-business om klantgerichter te opereren en om operationele voordelen te behalen Bedrijven in de binnenvaart zetten e-business niet alleen in om tot een integratie van vervoersactiviteiten te komen. De wensen van de opdrachtgever worden steeds belangrijker;

70



daarom neemt ook het belang van klantgerichtheid toe, en daarmee ook het leveren van extra toegevoegde waarde. Naast het bieden van een 'door-to-door'-concept, worden in toenemende mate e-businesstoepassingen ingezet om meer toegevoegde waarde te kunnen leveren aan de opdrachtgevers. In dit verband kunnen initiatieven op het gebied van 'tracking & tracing' en intermodale portals (portals waarop verschillende transportmodaliteiten worden aangeboden en samengebracht) worden genoemd. Dit zijn volgens het CBRB initiatieven die in de markt ontstaan, maar nog niet altijd even succesvol zijn.

'De ervaring is echter dat bedrijven niet op een intermodale verzamelsite willen omdat zij het commerciële verhaal in eigen hand willen houden'. In de binnenvaart zijn ook e-businessinitiatieven gaande, waarmee verbeteringen in de bedrijfsvoering worden behaald. Sommige reders factureren al vanaf het schip. De voordelen hebben dus niet alleen betrekking op het leveren van meer toegevoegde waarde richting klant (door het bieden van een nieuwe elektronische dienst), maar ook op het behalen van efficiencyvoordelen door de reder (reductie van het aantal formulieren en daarmee van het aantal handelingen). Gestandaardiseerd elektronisch berichtenverkeer leidt tot meer veiligheid Kwaliteit en veiligheid zijn van groot belang in de binnenvaart, met name bij het vervoer van gevaarlijke stoffen. In geval van calamiteiten is het van groot belang dat iedere betrokken partij exact op de hoogte is van de ladinggegevens van een binnenvaartschip en van de kenmerken van het schip en van de bemanning. Om tot een standaardisatie van het elektronisch berichtenverkeer in de binnenvaart te komen, heeft Rijkswaterstaat het BICS-project gelnitieerd. BICS (Binnenvaart Informatie en Communicatie Systeem) is een elektronisch systeem voor uitwisseling van standaardberichten via GSM en PC met vaarwegbeheerders en havenautoriteiten. Het gaat daarbij om gegevens over ladingen en reizen van schepen en het systeem is vooral van belang bij het transport van gevaarlijke stoffen. Het pakket is binnen de sector ontwikkeld en krijgt nu meer toepassingen, zowel in andere sectoren (kustvaart) als in andere landen (België, Frankrijk en Duitsland hebben BICS gekocht).

'Het BICS-project is een voorbeeld van een e-businessactiviteit op basis waarvan de sector als koploper kan worden bestempeld'.

Standaardisatie leidt echter ook tot een betere communicatie en tot efficiencyvoordelen BICS is een belangrijk initiatief geweest en wordt nu verder doorontwikkeld in het project 'Scheepvaart Transport Informatie Systeem (STIS)'. Dit project is de nationale component van het Europese COMPRIS-project en heeft tot doel om alle communicatie tussen wal en schip, met name als het gaat om toezichthoudende diensten, te automatiseren en te


71


elektroniseren. Een betere communicatie tussen wal en schip leidt tot efficiencyvoordelen, bijvoorbeeld door het wegvallen van schuttijden bij sluizen. Via elektronische communicatie heeft de binnenvaartschipper tijdig informatie over de schuttijden bij de sluizen en kan daar zijn snelheid op aanpassen. Het CBRB stelt wel dat dergelijke initiatieven alleen maar succesvol zijn als zij ook Europees worden opgepikt. De verschillende netwerken zijn grensoverschrijdend.

'Een Europese standaard voor de communicatie tussen wal en schip is hard nodig. Er zijn zowel nationaal als internationaal verschillende systemen in omloop. Daarom wordt nu in het kader van het Europese COMPRIS-project een standaard ontwikkeld'. Een project met de ECT richt zich specifiek op de standaardisatie van gegevensuitwisseling tussen schip en containerterminal. Dit project is ontstaan binnen Portcommunity Rotterdam (PCR)/RIL en is een uitvloeisel van het convenant tussen het CBRB en de ECT. Het heeft eveneens tot doel om via een betere communicatie tot efficiencyvoordelen te komen, tot een betere planning, en tot een betere onderlinge afstemming van ketenactiviteiten. In het project participeren de ECT, het CBRB en het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam. Afgesproken is dat de standaard door andere inlandterminals mag worden gebruikt. Interesse hiervoor lijkt aanwezig te zijn.

'Idealiter zouden alle systemen opelkaar afgestemd moeten

Zij~.

De stuwadOO;S

zouden hier een belangrijke rol in kunnen spelen. Tot dusver is iedereen voor zichzelf bezig. BICS is succesvol omdat het door de overheid wordt afgedwongen en niet of

,

nauwelijks raakt aan de commercie. Als het echter gaat om commerciële activiteiten, verloopt de samenwerking veel moeizamer'.

Ook marktinitiatieven op het gebied van veiligheid vormen een impuls voor e-business De Europese petrochemische industrie heeft er alle belang bij dat het vervoer van petrochemische lading zo veilig mogelijk plaatsvindt. Dit is de reden geweest waarom zij het European Barge Inspection System (EBIS) heeft opgezet. Dit is een databank waarin allerlei gegevens over de schepen en over de performance en inspecties van de schepen zijn opgenomen. Het gebruik van EBIS is door de industrie opgelegd. Dit houdt in dat alle betrokken partijen in de tankvaart ook over de digitale infrastructuur moeten beschikken om met het systeem te kunnen werken en gegevens aan te leveren. Kennisuitwisseling is bij veel e-businessprojecten van groot belang Vanuit verschillende gremia worden initiatieven opgestart die op de een of andere manier raakvlakken hebben met e-business. Niet alleen in de markt is sprake van een overlap van veel initiatieven. Ook de projecten die vanuit de verschillende gremia worden opge-

72



start, vertonen op sommige punten een sterke overlap. Bovendien is inmiddels ook niet meer geheel duidelijk bij welke partij de coördinatie van de diverse projecten ligt.

'In het project Binnenvaart zat een douanecomponent. Op dit project is geen actie ondernomen. De indruk bestaat dat er op dit moment in meerdere projecten aandacht wordt besteed aan elektronisch documentenverkeer met de douane. Enige coördinatie is gewenst, want het overzicht is weg en er gebeuren dingen dubbel'. Het CBRB participeert in veel projecten en wisselt binnen deze projecten kennis uit met instanties als het Gemeentelijk Havenbedrijf, CONNEKT, Rijkswaterstaat, e.d. Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector Als de noodzaak er is en door de binnenvaartschippers wordt onderkend, kan e-business leiden tot een hogere transactiesnelheid, minder fouten, en veiliger en efficiënter vervoer. De voordelen zitten vooral in de logistiek en in de integratie van deze activiteiten in de transportketen. De noodzaak en daarmee de kansen voor nieuwe e-businessinitiatieven kunnen op drie manieren ontstaan. In de eerste plaats door maatschappelijke druk om een grotere veiligheid te garanderen, in de tweede plaats door initiatieven van grote rederijen, die dwingend hun eisen opleggen aan andere partijen in de keten. In de derde plaats kunnen vanuit de vraagzijde (verladers) initiatieven ontstaan. In de binnenvaartsector zelf ontbreken heel grote rederijen. Naast de projecten die leiden tot een grotere veiligheid en standaardisatie, zijn nieuwe e-businessinitiatieven dan ook meer vanuit de vraagzijde of vanuit een cluster van vervoerders en vervoersorganisaties te verwachten. Hierdoor ontstaan nieuwe kansen voor e-business voor de binnenvaart.

'Met name de logistieke dienstverleners kunnen belangrijke trekkers worden. Als zij overtuigd zijn van de voordelen van e-business kunnen zij samen met de verladers het gebruik van e-business stimuleren en zelfs opleggen' Daarnaast kan een grotere transparantie een kans vormen, maar ook een bedreiging. Je kunt je hierdoor namelijk onderscheiden, maar anderen kunnen jouw competitieve voordelen snel kopiëren. Vanuit de invalshoek van het CBRB vormt de relatie mens-omgeving een belangrijk element bij nieuwe ontwikkelingen. Bij e-businessinitiatieven gaat het dan met name om de effecten daarvan op scholing, welzijn en werkgelegenheid. Het hoeft daarbij niet alleen om negatieve effecten te gaan, maar hier kunnen ook kansen liggen. BICS heeft een positief maatschappelijk effect.


73


Kritische succesfactoren Bij e-businessinitiatieven moet sprake zijn van draagvlak. Dit draagvlak ontstaat wanneer iedereen de voordelen ziet van een initiatief of wanneer initiatieven dwingend worden opgelegd. Dit kan zijn vanuit de controlerende overheid (zoals bij BICS), door een cluster van binnenvaartvervoerders en -operators of door veeleisende marktpartijen zoals grote verladers. Verder moet men de noodzaak zien en tastbare voorbeelden laten zien. Het gaat om een combinatie van push (Rijkswaterstaat kan iets initiëren) en pull (CBRB kan voorlichten en knelpunten wegnemen). Wat dat betreft moet er ook nog veel gebeuren om bedrijven op de hoogte te brengen van de voordelen van e-business. Ook moeten er aanjagers zijn, en dit zijn vooral personen. BICS is vooral een succes geworden door de aanjagende functie van Van Splunder van Rijkswaterstaat, en de initiatieven van Van der Meulen hebben tot de portal www.vaart.nl geleid. Op dit moment ligt de balans tussen de kosten en de snelheid van communicatie tussen wal en schip niet goed. Het is te traag via GSM en via GPS te duur. Dit moet sneller en goedkoper, maar de sector is te klein om hier druk achter te zetten. Dit zou wel een belangrijke

succesfactor

kunnen

betekenen

voor

de

stimulering

van

e-business-

toepassingen Op dit moment worden de ontwikkelingen namelijk wat geremd door het niet goed on line zijn van varende eenheden. Verder is het belangrijk dat de initiatieven niet ophouden bij de grens. De binnenvaartsector is grensoverschrijdend, en dit moet dus ook gelden voor de initiatieven.

'Het CBRB denkt en werkt Europees l Er is in onze ogen minder sprake van een Nederlandse cluster, die dus ook niet zo moeten worden geprofileerd'.

3.5.3


Status en strategisch karakter van e-business Bedrijven in de binnenvaart kennen uiteenlopende belangen toe aan e-business. Sommige bedrijven zien e-business vooral als een medium waarmee de communicatie in de binnenvaartsector en met andere aanpalende sectoren of instanties kan worden verbeterd.

'E-business op zich heeft volgens mij geen strategisch karakter. Dit kan het overigens wel krijgen als de klant er om gaat vragen'. Volgens andere bedrijven kan e-business een rol spelen bij het transparant maken van de markt. Intermediairs in de binnenvaart en in de logistieke keten zijn echter niet gelukkig met een dergelijke rol van e-business.

74



'Het juist niet verrichten van e-businessactiviteiten heeft voor ons strategische waarde. Transparantie kan ertoe leiden dat wiL als informatieschakels, geen goede prijzen meer kunnen realiseren'. Ook vervoerders zetten vraagtekens bij te veel transparantie van de vrachtenmarkt vanwege het te verwachten prijsdrukkende effect hiervan. Daarnaast zijn veel bedrijven wel overtuigd van de strategische voordelen die met ebusiness op andere gebieden kunnen worden behaald. Zo kan e-business volgens hen een grote rol spelen bij de verbetering van de communicatie tussen de schepen en de walorganisatie, bij tracking & tracing van lading, bij de communicatie tussen leveranciers en (reparatie)werven, en bij vooraanmeldingen richting terminals.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Volgens de ge"fnterviewde bedrijven in de binnenvaart vormt samenwerking in de keten een belangrijke strategische dimensie. Daarnaast speelt e-business een belangrijke rol bij het verhogen van de snelheid en de efficiency van de transporten. E-business zou zelfs tot ketenverkorting kunnen leiden. Ook is e-business van belang voor de verhoging van de veiligheid (kwaliteit) van transporten.

Elektronische communicatie tussen schip en terminal kan tot grote efficiencyvoordelen leiden De belangrijkste kansen voor e-business liggen volgens de geraadpleegde partijen op het gebied van de communicatie met terminals en overslagplaatsen. Op het binnenwater wordt de communicatie vooral gevoerd met behulp van BICS, een programma dat in samenwerking met Rijkswaterstaat ontwikkeld is en dat binnen Europa brede navolging heeft gekregen. Op het land en aan de zeekant van de terminals wordt gecommuniceerd met behulp van EDI. Op dit moment loopt er een initiatief in de Rotterdamse haven met ECT, met het doel om deze twee communicatievormen aan elkaar te koppelen. Dit kan voor alle betrokken partijen in het logistieke proces positieve gevolgen hebben.

'Door een gebrek aan communicatie en planning gebeuren er veel dingen dubbelop zo'n terminal. Een container van een zeeschip wordt vaak eerst op de plek van de containers voor het wegtransport neergezet en komt pas na drie keer verplaatsen op de kade voor de binnenvaart terecht'. 'Per terminal is uitgerekend dat er jaarlijks voor 40 miljoen gulden verspild wordt aan wachttijden en extra vervoer binnen de terminal'.


75


Bij een goede afstemming kunnen lange ligtijden worden voorkomen en wordt het varen op economische snelheden gestimuleerd. De afstemming kan worden verkregen door elektronische aanmelding en communicatie. Voorwaarde is dan wel dat ook op de kade de zaak gestroomlijnd wordt en dat de houding ten opzichte van de binnenvaartschepen verandert. Dit kan alleen wanneer men elkaar als samenwerkingspartners ziet. In de praktijk is hier reeds - zij het op kleine schaal - sprake van.

r-'Met sommige afnemers hebben wij afspraken gemaakt en kunnen wij in hun sysi

teem inloggen. Zo kunnen we zien of ze al dan niet bevoorraad moeten worden. Dat geeft een enorm efficiencyvoordeel, immers je kunt nu beslissen of je nog een rit tussendoor doet of dat je er op je meest economische wijze op af gaat'.

Elektronische volgsystemen spelen een belangrijke rol bij de toename van de veiligheid

E-business speelt in de vorm van elektronische volgsystemen een belangrijke rol bij de verhoging van de veiligheid van transporten. Om dergelijke systemen goed te laten functioneren is het wel noodzakelijk dat iedereen zijn gegevens ook goed en tijdig doorgeeft. Dit schort er nog weleens aan.

'Als ik op het schip zit, zorg ik ervoor dat mijn walorganisatie voortdurend op de hoogte is van mijn doen en laten. Bij anderen is die gegevensuitwisseling lang niet zo vanzelfsprekend' . Bij enkele rederijen is het kwaliteitssysteem volledig elektronisch vastgesteld om zo een optimale veiligheid te kunnen garanderen. In deze systemen liggen alle veiligheidsprocedures opgesloten. Daarbij gaat het niet alleen om de bedrijfsinterne veiligheid, maar ook om onveilige situaties bij klanten. E-business speelt hierbij dus een grote rol.

'Wij denken in Safe, Health and Environment. Wanneer op een van onze schepen een onveilige situatie wordt geconstateerd, wordt dit onmiddellijk elektronisch doorgegeven en vastgelegd. AI onze schippers weten dan wat er aan de hand is en welke maatregelen genomen moeten worden'.

Elektronisch bestellen leidt ook tot kostenbesparingen

Ook in de communicatie met leveranciers speelt e-business een steeds grotere rol. Steeds meer bedrijven gaan ertoe over om on line onderdelen en victualiën te bestellen. Internet maakt het niet alleen mogelijk om te zoeken naar de voordeligste artikelen, maar ook om de inkopen zo goed mogelijk te plannen. Wanneer de schippers in een vroeg stadium op de hoogte zijn van de schuttijden bij de sluizen, kunnen zij een economische snelheid kiezen of bijvoorbeeld onderweg bij een bunkerstation al inkopen doen. Dit laats-

76



te kan elektronisch worden aangekondigd, zodat goederen voorzover mogelijk reeds worden klaargezet en er zo weinig mogelijk tijd verloren gaat. Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Kansen van e-business liggen er vooral wanneer de transparantie van informatie over lading e.d. zou toenemen. Bij de schippers is het vaak niet bekend of de lading klaarstaat en of ze kunnen lossen als ze bij een verlader, een depot of een overslag aankomen. Wanneer deze informatie tijdig beschikbaar zou zijn, zouden ze kunnen besluiten om de snelheid aan te passen. Dit geldt ook voor informatie over de schutlijden bij sluizen.

'Een zeeschip kost per dag veel meer dan een binnenschip, dus men heeft de neiging minder aandacht aan de logistiek van de binnenvaart te schenken. Toch kost stilliggen in de binnenvaart ook geld en dat moet ergens vandaan gehaald worden'. Veel wordt verwacht van de elektronische 3D-kartering. Die zorgt voor een grotere veiligheid, maakt het mogelijk om te anticiperen op veranderde rivier-omstandigheden en maakt bovendien varen op de automatische piloot mogelijk. Het gaat echter nog enige tijd duren voordat de kartering volledig rond is en de modellen die de kaarten moeten updaten volledig draaien. Dit laatste is van groot belang omdat de rivieromstandigheden snel kunnen wijzigen.

'Het moet toch wat zijn als dat systeem werkt: je voert de diepgang van het schip in en de bestemming, en de automatische piloot voert bij wijze van spreke alles voor je uit'.

Kritische succesfactoren Niet iedereen in de binnenvaartsector is overtuigd van het nut van e-business. Volgens de gelnterviewde bedrijven is er in de binnenvaart kennelijk behoefte aan een drijvende kracht die de bedrijven en mensen overtuigt van het nut van e-business, zowel aan de inkoopzijde als aan de verkoopzijde en tijdens het logistieke proces. BICS is een goed voorbeeld van een succesvol project in de binnenvaart waarbij vooral Rijkswaterstaat de drijvende kracht is geweest. Iedereen moet het belang inzien van e-businesstoepassingen, maar het punt is dat niet iedereen op de hoogte is van de voordelen. Deze zullen voor iedereen duidelijk moeten zijn

'Het gaat erom dat iedereen zich bewust wordt van de winst die door hen kan worden behaald'.


77


Vervolgens is het van groot belang dat iedereen optimaal gebruikmaakt van de mogelijkheden die de e-businesstoepassingen bieden. De menselijke factor kan in dit verband als weerstand, maar ook als kritische succesfactor beschouwd worden.

I

'Uiteindelijk gaat het erom dat de informatie ook daadwerkelijk wordt ingeklopt. Een

I

positieve houding van de mensen is dus van belang, want anders werkt het niet'.

-l I

Voor e-businesstoepassingen vormt de medewerking van alle partijen en instanties ook een belangrijke succesfactor. Dit geldt ook voor het elektronisch aanmelden.

'Elektronische aanmelding van ladingen aan havenautoriteiten wordt nog niet altijd geaccepteerd. De technische mogelijkheid om ladingen langer van tevoren aan te melden is aanwezig. Dit kan bij de uiteindelijke handling van de ladingen dagen winst opleveren. Het gaat er echter om dat iedereen dat tijdig doet en niet pas op het moment van arriveren'. Ook voor het behalen van efficiencyvoordelen bij het laden en lossen vormt de medewerking van alle betrokken partijen een succesfactor. Probleem is echter dat niet duidelijk is waar mogelijke (financiële) voordelen uiteindelijk terechtkomen en waar de nadelen zullen ontstaan. Transparantie van deze voordelen zou dus ook een succesfactor kunnen betekenen. 3.5.4

Totaalbeeld

In de binnenvaartsector kijkt men verschillend aan tegen e-business Bedrijven in de binnenvaart kennen uiteenlopende belangen toe aan e-business. Dit hangt in sterke mate af van de lading die wordt vervoerd. Er is een grote groep bedrijven die behoudend en reactief is (met name de drogebulkvervoerders), maar er zijn ook bedrijven die actief zijn op het gebied van e-business zoals de tankvaart en de containervaart. Verhoging van de efficiency, transactiesnelheid en veiligheid vormen de drijvende krachten achter e-business in de binnenvaart De meeste e-businesstoepassingen hebben betrekking op het realiseren van een verhoging van de efficiency, transactiesnelheid en/of veiligheid. De belangrijkste strategische dimensies waarbinnen deze operationele doelstellingen kunnen worden gerealiseerd zijn samenwerking in de keten, kwaliteit en klantgerichtheid. Samenwerking is vooral nodig om tot ketenoptimalisering te komen. Het leveren van kwaliteit in de vorm van veilig vervoer is van cruciaal belang om de binnenvaart als een veilige transportmodus neer te zet-

78



ten. En een klantgerichte houding is vooral nodig om transportactiviteiten te integreren en een 'door-to-door'-concept te leveren.

De houding van de partijen in de logistieke keten vormt een belangrijke succesfactor Het enthousiasme over de mogelijkheden van e-businesstoepassingen is afhankelijk van de plaats in de keten en van de deelsector waarin men opereert. De meeste interesse voor e-business treft men aan in de tank- en de containervaart. Ook ziet men meer interesse bij de vervoersorganisatoren dan bij het individuele scheepvaartbedrijf. De interesse hangt overigens ook samen met de concreetheid van de e-businesstoepassingen. Een positieve houding van alle partijen in de keten vormt een belangrijke succesfactor om de beoogde voordelen te kunnen behalen. Deze houding kan onder andere ontstaan door de partijen bewust te maken van de te behalen voordelen en deze zichtbaar te maken. Op die manier ontstaat er ook draagvlak.

Communicatie en standaardisatie vormen de kern van veel e-business-toepassingen Op dit moment zijn er al verschillende e-businesstoepassingen operationeel. Communicatie en standaardisatie vormen daarbij de kernbegrippen, die het mogelijk maken om de efficiency, snelheid en veiligheid van de transporten over de binnenwateren te verhogen. Er zijn echter overall nog veel meer voordelen te behalen wanneer alle partijen meewerken, er internationaal wordt samengewerkt en wanneer alle binnenvaartondernemers de toepassingen gaan gebruiken. Dit is nog onvoldoende het geval. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat weergegeven.


79


tabel 3.4

samenvattende tabel e-business in de binnenvaart

Status E-business is een instrument om de oude en nieuwe economie te integreren. In de status van e-business zijn afhankelijk van de ladingsoort veel verschillen zichtbaar tussen bedrijven.

Status E-business wordt door sommigen slechts als communicatiemiddel gezien. Anderen zien ebusiness als instrument om de markt transparanter te maken. Bedrijven zien echter ook strategische voordelen van e-business.

Strategisch belang van e-business ligt bij: verhoging van efficiency en transactiesnelheid verbetering van de samenwerking in de logistieke keten verhoging van de kwaliteit en veiligheid verbetering van de klantgerichtheid

Strategisch belang van e-business ligt bij: verhoging van efficiency en transactiesnelheid verbetering van de samenwerking in de logistieke keten verhoging van de kwaliteit en veiligheid

Kritische succesfactoren: draagvlak zichtbare voorbeelden aanwezigheid van een drijvende kracht/aanjager lagere kosten en hogere snelheid van technische communicatie tussen wal en schip grensoverschrijdende initiatieven

Kritische succesfactoren: aanwezigheid van een drijvende kracht/aanjager een positieve houding van alle partijen binnen de sector en in de keten transparantie van informatie en voordelen

E-businesstoepassingen Elektronische communicatie

Elektronisch bestellen

Doel: verhoging van de efficiency en transactiesnelheid

Doel: mogelijk te realiseren besparingen op de inkoop en verhogen van de efficiency

BICS/SliS

Elektronische volgsystemen (w.o. EBIS)

Doel: standaardisatie van het berichtenverkeer met het doel om tot efficiencyvoordelen te komen en tot een hogere veiligheid

Doel verhoging van veiligheid. efficiency en kwaliteit

lracking & tracing

Door-to-door-concept

Doel: bieden van toegevoegde waarde aan klanten

Doel: bieden van een geïntegreerde oplossing ________~v~oo~r~d~e~k"'la"_n"_t voor het vervoeren van lading

Bron: EIM, 2001

80


I


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.4 e-businesstoepassingen in de binnenvaart

ont\\l.:rp

dektl()!llsche \ (llg~~ ~tcIllen

,ubl'id dOOI -io-dom

tla..:kmg& ckkllOIlhCh lw~t~llell

113Clllg:

IIl!-.OOP

Bron. EIM, 2001


81


3.6

Waterbouw

3.6.1


Grote projecten en publiek-private financiering leiden tot meer samenwerking en diversificatie Door de aanbesteding van grote projecten in de Nederlandse weg- en waterbouw, zoals grote dijkverzwaringen, de Betuwelijn en het boren van tunnels, neemt de noodzaak toe om capaciteit te delen en uit te wisselen, en om risico's te delen. Er is ook in toenemende mate sprake van publiek-private samenwerking. Bij dergelijke financieringsconstructies is de aannemer ook betrokken bU het ontwerp, zoals bijvoorbeeld het geval was bij de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat bedrijven hun markten gaan diversifiëren door bredere dienstenpakketten aan te bieden (heiwerkzaamheden zowel aan zee als aan land). Samenwerking tussen branchegenoten vindt vooral op projectbasis plaats. Vandaag kunnen ze in projecten samenwerken, morgen zijn ze weer elkaars concurrent.

Naast schaalvergroting is ook sprake van schaalverkleining Naast de schaalvergroting die ontstaat door de aanbesteding van enkele grote projecten, is ook sprake van schaalverkleining in Nederland. In de rivierbouw gaat het niet alleen om grote dijkverzwaringen, maar ook om kleinschalige projecten voor de ontwikkeling van overloopgebieden.

Veranderend ondernemingsbeleid zichtbaar in efficiencyverbetering, specialisatie en diversificatie Diversificatie is niet de enige ontwikkeling in het ondernemingsbeleid. Ook het voortdurende streven naar efficiencyverbetering is een ontwikkeling binnen het ondernemingsbeleid die steeds belangrijker wordt. Innovatieve activiteiten van met name de grote internationale bedrijven zijn vooral hierop gericht. Daarnaast zie je zowel onder de heel grote internationaal opererende - bedrijven als onder de circa 100 heel kleine - nationaal opererende - bedrijven een sterke vorm van specialisatie.

3.6.2


Status en strategisch karakter van e-business De VBKO heeft een duidelijk standpunt ten aanzien van e-business: e-business moet basaal functioneren en is veel meer een geleidelijk proces dan een strategische keuze.

82


E-business in de maritieme sectoren: Waterbouw

'E-business is geen strategische keuze, maar het is van belang om slim om te gaan met technologische ontwikkelingen. Het is zaak om op tijd in te stappen'. De doorsnee-onderneming in de sector is duidelijk volgend: daar waar het de efficiency verbetert wordt e-business toegepast, maar men loopt niet voorop. Het gaat om het gezond verstand en om de fundamentele vraag: 'wat hebben de bedrijven eraan?' oftewel 'wat kost het en wat levert het op?'. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Innovatievermogen is een belangrijke strategische dimensie voor de waterbouw. Samenwerking en kennisuitwisseling zijn dimensies die hier sterk mee samenhangen. Behalve op het collectief vertalen van nieuwe, fundamentele technologieën naar toepassingen, concentreren de meeste innovatieve activiteiten in de sector zich op het verbeteren van de efficiency, van de kwaliteit (foutenreductie) en op het behalen van kostenvoordelen. Ebusinesstoepassingen in de waterbouw zijn vooral gericht op deze operationele doelstellingen. Elektronische toepassingen leiden in de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer tot een hogere efficiency Bestekken zijn steeds vaker digitaal te verkrijgen. Dit kan zijn via cd-rom (Rijkswaterstaat) of via internet. Daarbij wordt een standaard gebruikt die voor iedereen bruikbaar is. Ook is het nu voor opdrachtnemers mogelijk om op basis van digitale data van de opdrachtgever tekeningen te maken. Voorheen was er sprake van dubbel werk in het ontwerptraject. Openbare aanbestedingen worden door een belangrijke opdrachtgever (NS RIB) inmiddels elektronisch gepubliceerd. Voor de waterbouw is Rijkswaterstaat bezig met de ontwikkeling van een standaarduitwisselingsformat, waardoor ook in deze sector diensten elektronisch kunnen worden aanbesteed. Digitale ledenservice resulteert in een gerichte en efficiënte kennisuitwisseling Binnen nu en anderhalf jaar zal de VBKO een digitale ledenservice operationeel hebben. De voordelen zijn dat de leden de informatie ontvangen die zij wensen; de VBKO maakt daarvoor een nadere selectie van alle informatie die voor de leden relevant wordt geacht.

'Portals leveren vaak alleen maar op basis van goede zoektermen de juiste informatie'.

De digitale leden service bevat naast algemene informatie ook informatie over CAOontwikkelingen, over aanbestedingen, etc. Over intelligente onderliggende datasystemen met ledengegevens wordt nog nagedacht.


83


Ook in de bedrijfsin terne sfeer is sprake van elektronische uitwisseling van gegevens E-business wordt binnen bedrijven toegepast voor de communicatie tussen wal en schip en voor de uitwisseling van geologische en meteorologische informatie. Ook voor meeten regeldoeleinden wordt van de nieuwste toepassingen gebruikgemaakt. De menselijke factor blijft echter cruciaal.

'De bottleneck is vaak niet het systeem, maar het aanleveren van de gegevens'. 'De vraag is of de man met de dikke vingers met het systeem kan werken'.

Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector E-business vormt een duidelijke kans voor efficiencyverbeteringen, met name voor foutenreductie. Het uitwisselen van gestandaardiseerde codes in de communicatie is vooral bij dit laatste van belang. Hier wordt aan gewerkt, onder andere door de VBKO en Rijkswaterstaat. De grotere transparantie die door e-business wordt veroorzaakt heeft naast voordelen ook nadelen. Door de grotere transparantie kunnen bepaalde concurrentiële voordelen van een bedrijf volgens de VBKO namelijk sneller door andere bedrijven worden gekopieerd. Ook op het gebied van de werving van personeel liggen er mogelijkheden via internet. De VBKO werft en verstrekt informatie via www.spetterendeopleidingen.nl en via de eigen website. De VBKO kijkt op twee manieren naar e-businesstoepassingen. In personele werving via internet en in de digitale ledenservice heeft men vertrouwen, en daar investeert men ook in. In een internationaal sectorinitiatief als www.sandandgravel.com. waarin een breed scala aan gegevens is opgenomen over projecten, producten, bedrijven, e.d., heeft de VBKO veel minder vertrouwen. Dergelijke sites zijn ook niet nodig. Vooral over commerciële transacties via internet heeft de VBKO grote twijfels. De sector is daar niet klaar voor, maar elektronische handel heeft volgens de VBKO überhaupt weinig kans van slagen. De VBKO werkt overigens wel mee aan deze informatie- en navigatieportal, maar uit defensieve overwegingen en om te kijken wat er gebeurt. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor www.waterland.net. ,-----------------------------------------------------------------,

'Aangezien het aantal spelers (qua opdrachtgevers en -nemers gering is), is de noodzaak van portals niet echt aanwezig. De markt is te overzien'.

Kritische succesfactoren Draagvlak voor oplossingen binnen alle geledingen van een organisatie is een belangrijke succesfactor bij e-businesstoepassingen. Dit draagvlak is echter lastig te verkrijgen. De

84



sector is behoudend, hetgeen wordt veroorzaakt door het basale product (lange levensduur van producten), waarbij degelijkheid en beproefde concepten belangrijk zijn (hoge veiligheidsmarges). De cultuuromslag gaat daardoor langzaam. Door allerlei omstandigheden maken steeds meer leden de stap op internet, bijvoorbeeld omdat een leverancier van kopieerapparatuur het onderhoud wil gaan monitoren via internet.

'Het vliegwiel komt langzaam op gang, maar gaat steeds sneller draaien'.

I

Daarnaast is het erg belangrijk dat de vertrouwelijkheid van de behandeling van gegevens kan worden gegarandeerd. Verder moet er sprake zijn van een gunstige kosten-batenverhouding. De VBKO verwacht straks met name voor consumentgerichte internettoepassingen een shake-out van initiatieven. Dan zal blijken dat er te weinig baten tegenover alle kosten staan. Wanneer internet- en e-businessactiviteiten in het verlengde liggen van de bedrijfsfunctie, zijn de baten veel beter aantoonbaar. Bij de digitale ledenservice liggen de baten voor de leden vooral bij de betere toegankelijkheid van gegevens, de mogelijkheid om op maat informatie te ontvangen. Voor de VBKO betekent het een besparing van postzegels, zonder dat sprake is van extra kosten.

3.6.3


Status en strategisch karakter van e-business Internet wordt door de gefnterviewde bedrijven gezien als een medium dat ervoor zorgt dat men beter, sneller en vooral effectiever kan communiceren. E-business zorgt ervoor dat bij complexe werkzaamheden een hoger rendement gehaald kan worden. E-business blijkt bij grotere ondernemingen overigens een grotere rol te spelen dan bij kleinere ondernemingen.

'Het lijkt wel of er een positief verband is tussen de omvang van ondernemingen en het gebruik van e-business. Ik denk dat de grote bedrijven de koplopers zijn en zullen ~ijven'

J

E-business speelt een grote en nog verder toenemende rol bij de opmaak van bestekken, bij de communicatie in de ontwerpfase, bij de controle van de werkzaamheden, bij het vastleggen van kwaliteitseisen, bij certificering en bij de communicatie met leveranciers. E-business speelt dus zowel bij de interne als bij externe bedrijfsprocessen een belangrijke rol.


85


Bij internationale projecten is het echter maar de vraag of de externe communicatie via internet kan plaatsvinden. Het is zelfs vaak de vraag of er in de landen waarin men actief is überhaupt externe communicatie mogelijk is.

'Op de plaatsen waar wij bezig zijn mag je al blij zijn dat de telefoon 40% van de keren dat je wilt bellen werkt, als er al een telefoon is'.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business E-business is van groot belang bij samenwerking, bij de verbetering van de efficiency en snelheid. Deze elementen vormen ook de drijvende krachten achter het verhogen van de productie bij sommige grote projecten. Ook hier speelt e-business een belangrijke rol. Elektronische communicatie stimuleert interactie en samenwerking

In de waterbouw wordt zowel intern als extern veel op elektronische wijze gecommuniceerd. Zo wordt voor de doorgifte van peilgegevens naar de wal, voor het oproepen van beunschepen, en voor het bevoorraden van schepen veel gebruikgemaakt van e-mail. Daarnaast is er door en voor de verschillende aannemers software ontwikkeld om aan de hand van draaigegevens nacalculaties te maken en om baggerwerken te simuleren. Met deze software en onder andere op basis van digitale gegevens die worden doorgeseind vanaf de plek waar gewerkt gaat worden, kan berekend worden hoe het baggerproces gaat verlopen. Ook worden bij aanbesteding van binnenlandse projecten de bestekken meestal op cd-rom aangeleverd. Dit maakt het voor de ontwikkelingsafdelingen een stuk makkelijker om offertes op te stellen. Ook wordt voor de communicatie met de wal in toenemende mate gebruikgemaakt van digitale foto's.

'Soms gaan er dingen kapot aan boord waar je niet op rekent. Zo hebben we onlangs van een deel van het schip waar verhoogde slijtage werd geconstateerd een digitale opname laten maken en die naar de werf laten mailen. Zij konden aan de hand van de foto precies zien wat er aan de hand was en advies geven aan de kapitein. Elektronische communicatie en gegevensuitwisseling worden op veel terreinen toegepast in de waterbouw en stimuleren daarmee de interactie en samenwerking tussen de verschillende spelers. Zo speelt e-mail vanaf de offertefase tot en met de eindfase van de projecten een grote rol in de communicatie tussen opdrachtnemer en opdrachtgever.

'Je kan eigenlijk wel stellen dat onze relatie met een aantal opdrachtgevers een interactief proces is geworden. Hierdoor kunnen tegenvallers en soms ook meevallers doorgegeven worden en kunnen de processen tijdig bijgestuurd worden. Hier is duideI

lijk sprake van een win-winsituatie'.

86



Ook bij productieverhoging speelt elektronische communicatie een belangrijke rol Ook bij het streven naar productieverhoging speelt elektronische communicatie een grote rol. Dit kan in de waterbouw op verschillende manieren worden bereikt: door het vergroten van de capaciteit per schip, door het verhogen van het netto aantal draaiuren per schip of door het inzetten van meerdere schepen. Bij de inzet van meerdere schepen wordt de complexiteit van het project vergroot, waardoor de besturing ingewikkelder wordt. Deze toename van de complexiteit kan door het gebruik van elektronische communicatie ondervangen worden. Verhoging van het netto aantal draaiuren per schip kan worden bereikt door alle parameters van het draaien elektronisch te registreren. Hierdoor kan efficiënter worden geproduceerd. De beschikbaarheid van een elektronisch registratie- en monitoringsysteem levert daarnaast mogelijkheden op om bijvoorbeeld onderdelen elektronisch te bestellen.

Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector De belangrijkste kansen voor e-business liggen in de waterbouw vooral op het gebied van de communicatie met (potentiële) opdrachtgevers. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld veel eerder in het proces door de opdrachtgever(s) op de hoogte gebracht worden van wat er aan mogelijke opdrachten los gaat komen. Hierdoor kunnen werkzaamheden van de bedrijven beter worden gepland. Verder zou het elektronisch beschikbaar stellen van bestekken een kans kunnen zijn. Er zou dan echter meer duidelijkheid moeten komen omtrent de juridische status van elektronische documenten.

'Er zou toch eens iets of iemand op moeten staan die zegt: laten we de wetgeving op de schop nemen. Het is toch veel makkelijker en sneller om via elektronische weg bestekken te verspreiden (niet alleen maar op cd-rom) en contracten te versturen?' De verwachting bij sommigen is dat ondernemingen binnen de sector die niet overgaan op dit soort activiteiten op den duur in de problemen kunnen komen. De verspreiding van het gebruik van de elektronische hulpmiddelen is daarom van groot belang voor de sector, en dan met name om ook de kleinere bedrijven mee te krijgen. Er is op dit moment namelijk een positief verband tussen de omvang van ondernemingen en het uitoefenen van e-businessactiviteiten.

'Er is misschien wel sprake van een soort sluipende sanering wanneer bedrijven niet aanhaken bij de ontwikkelingen op e-businessgebied. Wellicht kan de brancheorganisatie hier met voorlichting iets aan doen'.


87


Kritische succesfactoren Een probleem bij het implementeren van de systemen wordt gevormd door de leeftijd en het opleidingsniveau van de medewerkers. Veel ouderen geloven niet in het nut en het gemak van e-business. Daarnaast vergt het gebruik van de systemen een bepaald opleidingsniveau. In de waterbouw komen betrekkelijk veel ongeschoolde werknemers voor. Bijscholing en voorlichting zouden derhalve zinvol kunnen zijn. Een ander belangrijk gegeven is dat het uitvoeren en faciliteren van e-businessactiviteiten bij de meeste bedrijven geen deel uitmaken van het beleid. De ontplooiing van dit soort activiteiten binnen ondernemingen is meer dan eens het gevolg van persoonlijke initiatieven of van het enthousiasme van individuele medewerkers. Overleg over het te voeren beleid op dit gebied vindt te vaak op ad-hocbasis en te weinig op strategisch niveau plaats.

'Uitvoerders die commentaar leveren op het softwarepakket dat wij gebruiken zitten voor ze het weten in de werkgroep. Ik heb daar zelf geen zitting in, want ik heb niet eens een computer op mijn bureau'.

3.6.4

Totaalbeeld

Veel twijfels omtrent het belang van e-business Bij de sectororganisatie en ook bij de meeste kleine bedrijven in de sector bestaan veel twijfels omtrent het belang van e-business. In feite is het merendeel van de bedrijven alleen ge"interesseerd in toepassingen die kunnen leiden tot een verbetering van het productieproces Met name de kleine bedrijven lijken van veel toepassingen op het gebied van elektronische communicatie en gegevensuitwisseling niet goed op de hoogte te zijn. Volgens enkele bedrijven is het duidelijk dat er e-business-awareness moet worden gecreëerd en dat het gebruik van e-business zou moeten worden gestimuleerd. Wellicht zou de digitale ledenservice met 'informatie op maat' van de VBKO hiertoe een bijdrage kunnen leveren. Naast deze dienst verschijnen initiatieven in de markt zoals www.sandandgravel.com waar ook veel informatie is te halen. De vraag is in hoeverre dergelijke informatie- en navigatieportals een bedreiging zullen gaan vormen voor de VBKO. Naast de digitale ledenservice die de VBKO wil gaan aanbieden beschikt de VBKO namelijk over unieke informatie voor de leden die nergens anders te verkrijgen is. Zo is bijvoorbeeld CAO-informatie alleen via de VBKO beschikbaar.

88



Desondanks is e-business wel strategisch ingebed Het gebruik van e-business hangt vaker samen met individuele belangstelling van individuen dan dat er beleid op wordt gevoerd. Ondanks, of wellicht juist door de kritische houding binnen de sector ten opzichte van e-business, zijn de activiteiten die er zijn ook strategisch ingebed. De belangrijkste strategische dimensies in relatie tot e-business zijn samenwerking en voor de grote ondernemingen ook schaalvergroting. Daarnaast is een verhoging van de efficiency een belangrijke doelstelling die met behulp van e-businesstoepassingen wordt gerealiseerd.

E-businesstoepassingen liggen met name in de communicatiesfeer De e-businesstoepassingen die worden gebruikt in de waterbouw hebben vooral tot doel om tot een betere interne en externe communicatie te komen, waardoor efficiencyvoordelen worden gerealiseerd. De verbeterde communicatie leidt daarnaast tot een grotere interactie met opdrachtgevers en andere partijen en daarmee tot een betere samenwerking.

Het zichtbaar maken van de voordelen van e-business vormt de belangrijkste succesfactor De sector is zeer behoudend en bijzonder kritisch ten aanzien van nieuwe ontwikkelingen. De voordelen van een nieuwe e-businesstoepassing zullen daardoor zeer duidelijk en tastbaar moeten zijn en in feite op een presenteerblaadje moeten worden opgediend Volgens de VBKO moeten de toepassingen in het verlengde liggen van de bedrijfsfunctie om de baten goed aan te tonen. De koplopers in de sector passen zelf wel de nieuwste technieken toe, maar geven aan dat wellicht de brancheorganisatie of Rijkswaterstaat (door elektronisch te gaan aanbesteden) een trekkende rol zou kunnen spelen om ook het gros van de bedrijven naar een hoger e-businessniveau te tillen. Voor dit laatste is echter veel overtuigingskracht nodig. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat.


89


tabel 3.5

samenvattende tabel e-business in de waterbouw

E-business moet volgens de VBKO basaal functioneren en is veel meer een geleidelijk proces dan een strategische keuze. De doorsnee-onderneming in de sector is duidelijk volgend: daar waar het de efficiency verbetert wordt e-business toegepast, maar men loopt niet voorop

Internet wordt door de bedrijven gezien als een medium dat ervoor zorgt dat men beter, sneller en vooral effectiever kan communiceren. E-business zorgt ervoor dat er bij complexe werkzaamheden een hoger rendement gehaald kan worden.

Strategisch belang van e-business ligt bij: verhoging van efficiency en kwaliteit

Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van de samenwerking schaalvergroting (bij grote bedrijven) efficiencyverbeteringen

Kritische succesfactoren: draagvlak onder bedrijven zichtbare baten in verlengde van bedrijfsfunctie

Kritische succesfactoren: scholing en bijscholing van personeel e-business integraal onderdeel van bedrijfsbeleid

Elektronische communicatie

Elektronische monitoring

Doel: door digitalisering van gegevens en e-mail komen tot een betere communicatie, leidend tot grotere efficiency, productie, kwaliteit en snelheid Elektronische uitwisseling van tekeningen Doel: betere en snellere communicatie, leidend tot grotere efficiency

het

Doel: verhogen van de efficiency op projecten

Digitale ledenservice Doel: leden op maat bedienen met informatie

Werving van personeel Doel: gericht en effectief werven van personeel

Elektronisch aanbesteden Doel: betere

Bron EIM, 2001

90



Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.5 e-businessaclivileilen en -mogelijkheden in de walerbouw

UIT\\b~el""n

lt:"l'll111gèll

\ ()()[Iaad-

bdleel

alben!

lllkoop

dlgllak

h.. dcn..,,,f\1Ce

Bron: EIM, 2001


91


3.7


3.7.1


Samenwerking in de keten wordt steeds belangrijker In de havens wordt van oudsher veel samengewerkt tussen de verschillende schakels in de logistieke keten. Dit vanwege een grote onderlinge afhankelijkheid tussen de schakels en het feit dat door samenwerking kostenbesparingen zijn te realiseren. Aangezien de internationale (prijs)concurrentie verder aan het toenemen is, wordt de samenwerking in de keten steeds belangrijker. Kennisuitwisseling is ook belangrijk maar kan meer als een afgeleide van samenwerking worden beschouwd.

Open staan voor veranderingen wordt steeds belangrijker om te overleven Veranderingen in het ondernemingsbeleid en met name ook in de houding van bedrijven in de havensector zijn pure noodzaak om te kunnen overleven. Een open houding, de wil om samen te werken, om kennis uit te wisselen en om te innoveren worden steeds belangrijker om te overleven.

'De belangrijkste ontwikkeling is dat bedrijven meer open staan voor veranderingen en met name ook voor andere bedrijven. Men realiseert zich dat men door samen te werken en grensoverschrijdend te denken voordelen kan behalen'.

Een proces van ketenomkering is gaande In de havensector is sprake van machtsverschuivingen in de keten, die vervolgens leiden tot andere strategische ontwikkelingen. Zo hebben algemene concentratietendensen, waaronder de concentratietendens onder stuwadoorsbedrijven, sommige rederijen ertoe aangezet om zelf een stuwadoorstak op te zetten. Als gevolg van fusies en overnames van enkele grote rederijen lijkt de macht in de logistieke keten vooral hun kant op te schuiven. De concentratietendens onder de rederijen is echter weer een strategische reactie op de toenemende macht van de grote internationale opdrachtgevers. Door deze ontwikkeling kan worden gesproken van een proces van ketenomkering, aangezien de verladers en logistieke dienstverleners steeds meer gaan bepalen hoe de keten is samengesteld. De toenemende macht van de verschillende schakels laat echter wel de mogelijkheid voor specialisatie open.

'Er blijft echter gelden: daar waar in de keten concentraties plaatsvinden, blijft behoefte aan nichemarkets'.

92


E-business in de maritieme sectoren: Havens en havenbedrijven

3.7.2

Visie en activiteiten van de sectororganisaties

Status en strategisch karakter van e-business Volgens de havenbedrijven en Deltalinqs (voorheen SVZ) is e-business een belangrijk strategisch instrument. Dit strategisch belang volgt uit de heersende gedachte dat ebusiness flinke veranderingen teweeg zal brengen in de havensector

1

.

Ondanks een van oudsher reactieve attitude bij het gros van de bedrijven, is de houding van de bedrijven in de haven over e-business positief. Men is geïnteresseerd in ebusiness-toepassingen, de mogelijkheden van e-business zijn ook bekend, en men investeert of heeft de intentie om te investeren. De bedrijven zijn zich bewust van de mogelijkheden van e-business.

'Voor informatieverstrekking via e-mail, portals en websites maakt 80-90% van de bedrijven in de haven gebruik van e-business. Als het gaat om informatie-uitwisseling, wordt met name in de aanloopfase naar een transactie (offerteaanvraag), maar ook in het natraject e-business toegepast. Met betrekking tot de transactie zelf staat e-business nog in de kinderschoenen'. 'Men is een beetje af van de hype. Nu worden er echt dingen ontwikkeld'.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking en kennisuitwisseling vormen de belangrijkste strategische dimensies. Zonder deze beide dimensies komen de logistieke verbeteringen die met behulp van ebusinesstoepassingen te behalen zijn, niet tot stand. Het gaat daarbij onder andere om kosten- en efficiencyvoordelen, tijdwinst en foutenreductie. De e-businessactiviteiten van de gemeentelijke havenbedrijven zijn er vooral op gericht om logistieke verbeteringen te faciliteren en te stimuleren. Daarbij worden op verschillende terreinen acties ondernomen. Zo zijn er initiatieven om de markttransparantie te vergroten. Daarnaast zijn er initiatieven om de havengerelateerde processen te verbeteren. Naast de initiatieven van de havenbedrijven, Deltalinqs en gelieerde instellingen en platforms vinden er in de markt veel e-businessinitiatieven plaats. Deze initiatieven weerspiegelen de strategische dimensies schaalvergroting (en concentratie) en ketenomkering, die op hun beurt een reflectie vormen van de veranderende machtsverhoudingen die op dit moment in de keten gaande zijn. Ook de strategische dimensies schaalvergroting en ketenomkering zijn dus van belang.

Met de ontwikkeling van elektronische data-uitwisseling (EDI) heeft EeT als voorloper overigens al enkele tientallen jaren geleden dit strategisch belang onderkend.


93


Via een grotere transparantie van markten en kennis stimuleert e-business samenwerking en kennisuitwisseling E-business vergroot de transparantie van de markt. Indien de bereidheid tot samenwerking en kennisuitwisseling bij de logistieke partners aanwezig is, kan het logistieke proces nog beter worden aangestuurd en de logistieke planning worden verbeterd. Via portals kunnen vraag en aanbod van partijen (niet alleen van lading) op elkaar worden afgestemd. Door het elektronisch matchen van partijen kunnen ook samenwerking en kennisuitwisseling gestimuleerd worden. Deze elementen zijn nodig om de voordelen die met behulp van e-business behaald kunnen worden, ook daadwerkelijk te effectueren.

'E-business maakt alles transparanter. Men weet wat iedereen doet en weet dus ook hoe men samen tot win-winsituaties kan komen'

Havenmanagementsystemen leiden tot verbeteringen in het logistieke proces Het Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam werkt in het kader van het Portnetprogramma, waarin veel gremia vertegenwoordigd zijn, aan een nieuw havenmanagementsysteem (HMS). Dit systeem zal een echte webapplicatie worden. De aanmeldingen kunnen derhalve vrij eenvoudig en via standaard elektronische documenten worden gegenereerd uit het HMS. In het HMS wordt alle informatie geregistreerd betreffende het bezoek van een schip aan de haven. Ook voorziet het HMS in ligplaatsen sluisplanning en in de communicatie met havendienstverleners zoals slepers en loodsen. Dit leidt zowel bij de marktpartijen als bij het havenbedrijf tot belangrijke efficiencyvoordelen, een betere planning en foutenreducties. Er komt echter ook een financiële component in voor de afrekening van de havengelden. Bovendien kan het HMS ook door commerciële partijen worden gebruikt. Het Amsterdamse systeem moet begin 2002 worden geïmplementeerd. Het is een regionaal initiatief, maar is binnen de regio zo breed mogelijk neergezet. Hierbij worden echter ook afspraken gemaakt met nationaal werkende partijen, zoals de douane en Rijkswaterstaat. Er is gekozen voor een botlom-up-proces, waarbij zo veel mogelijk is geluisterd naar alle betrokken instanties en partijen die in het logistieke proces werkzaam zijn. Via samenwerking en kennisuitwisseling wordt het draagvlak zo breed mogelijk.

94



'Alle doelgroepen zijn bij de ontwikkeling betrokken, met de agenten als belangrijkste doelgroep. Zij zullen namelijk het meeste werken met het systeem. Agenten kunnen gegevens in het HMS invoeren en vervolgens met verschillende autorisatieniveaus werken. De eenmaal ingevoerde gegevens kunnen door de partijen die toegang tot het systeem hebben ook voor andere, commerciële doeleinden worden gebruikt. Zo kunnen agenten de ladinggegevens (die voor aangifte zijn ingevoerd) ook gebruiken voor de handel in lading. Ook de terminals die toegang tot deze gegevens hebben, kunnen op basis van deze gegevens in een vroegtijdig stadium de verdere logistieke afhandeling organiseren. Verder wordt voorzien in intra-port berichtenuitwisseling tussen havengemeenschappen door waar mogelijk gebruik te maken van internationale coderingen (IMO, UN en EU) en XML'. Aan de vertrouwelijkheid van de gegevens wordt veel aandacht besteed door te werken met verschillende autorisatieniveaus. Het is echter de vraag in hoeverre gebruik zal worden gemaakt van de ingebouwde mogelijkheid om de gegevens in de database ook commercieel te gebruiken. E-business leidt tot veranderende verhoudingen in de kelen Het gevolg van e-business is niet zozeer dat er schakels verdwijnen, maar wel dat het gewicht van de diverse schakels in de logistieke keten verandert. De handelingen blijven namelijk wel bestaan.

'De belangrijkste cargadoorsactiviteiten, zoals het verzamelen en verstrekken van ladinggegevens, papierwerkzaamheden en het matchen van vraag en aanbod van lading, kunnen straks allemaal via e-business'. Het gevolg is ook dat de diverse schakels er andere rollen bijnemen, zoals bijvoorbeeld stuwadoors die ook cargadoorsactiviteiten zouden kunnen gaan uitvoeren. E-business maakt informatie transparanter en toegankelijker, hetgeen inhoudt dat het bezit van informatie of 'content' steeds belangrijker wordt. E-business leidt er verder toe dat ketenomkering wordt gestimuleerd. Dit proces is al gaande, hetgeen zichtbaar is in een toenemende machtspositie van de verladers. Een grotere transparantie van de markt en van partijen in de keten, maakt het voor verladers en voor logistieke dienstverleners mogelijk om via internet en op ad-hocbasis de eigen logistieke keten te creëren. Dit vormt een bedreiging voor de traditionele schakels in de keten.


95


Veel andere activiteiten zijn gericht op het behalen van efficiencyvoordelen en op verbetering van logistieke processen Van oudsher wordt veel aandacht besteed aan de verbetering van de logistieke processen in de Nederlandse havens. Te denken valt daarbij aan Electronic Data Interchange (EDI) tussen de verschillende schakels. Initiatieven van PortCommunlTy Rotterdam (PCR) hebben onder andere geleid tot de komst van de cargocard, waarmee wegvervoerders zich elektronisch kunnen aanmelden bij de terminals. Dit bespoedigt de verdere afhandeling. De verwachting is dat er veel meer initiatieven zullen volgen. Het Programma 'Intelligente havens' van CONNEKT is speciaal bedoeld voor vernieuwende initiatieven van de Nederlandse havenbedrijven en maritieme sectoren. Ook op het gebied van elektronische documentuitwisseling met de douane zijn enkele projecten gaande. Binnen het landelijke project Sagitta 2000 worden de douaneprocessen verder geautomatiseerd. Verder is binnen de Nationale Havenraad het onderzoek 'Dutch E-ports' opgestart. Het doel daarvan is om ervoor te zorgen dat diverse aangiftes door bedrijven via één loket kunnen worden verricht.

Door de havenbedrijven en Deltalinqs vastgestelde kansen van e-business in de sector Voor de bedrijven levert e-business niet alleen besparingen op in de logistiek en bij het aanmelden. Ook kan door de verladers op de voorraadkosten worden bespaard. Met name als verladers de lading die onderweg is als voorraad gaan zien, kunnen de voorraadkosten omlaag. De verladers zullen in dat geval meer transparantie eisen in de keten en zullen de lading zeer nauwkeurig willen tracken & tracen. Voordeel voor de verladers is dat bewegende voorraden goedkoop zijn.

'De beste voorraad is de voorraad die er bijna is. Je bent er namelijk zeker van dat de voorraad komt, maar je hebt er nog geen kosten aan'. Een dergelijke ontwikkeling betekent grote kansen voor de bedrijven die hierop kunnen inspelen, zoals logistieke dienstverleners en de vervoerders. Voor de verladers betekent het anders benaderen van voorraden een kostenbesparing. Ook voor de gemeentelijke havenbedrijven zelf zijn er voordelen te behalen met ebusiness. Door de tijdwinst die kan worden geboekt met het automatiseren van de aanmeldingen is er namelijk meer ruimte voor innovatie en voor investeringen in de havenontwikkeling. Behalve in de promotie van de cluster zien de organisaties de meeste aanknopingspunten voor de maritieme cluster liggen op het gebied van het ontwikkelen, beschikbaar stellen

96



en verkopen van Nederlandse maritieme know-how. Belangrijkste strategische dimensies in dit verband zijn innovatie en kennisuitwisseling.

'Nederland Maritiem Land zou met name een rol kunnen spelen bij het tot stand brengen van kennisoverdracht tussen kenniscentra, zoals de Erasmus Universiteit, CONNEKT en KLlCT, en bedrijven. De coördinatie van activiteiten is nu minimaal'.

Kritische succesfactoren Voor de ontwikkeling van het havenmanagementsysteem is door het Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam gekozen voor een bottom-up-procedure. Naar aanleiding van negatieve ervaringen in het verleden zijn de initiatieven van PCR ook altijd in projecten ondergebracht met spelers uit de markt. De bedrijven moeten het namelijk doen, daar ontstaat het draagvlak. Betrokkenheid van de bedrijven in de sector is derhalve een kritische succesfactor.

'De ervaring leert dat grote top-down-projecten niet werken, omdat verder alles regionaal is georganiseerd in de havens. Bovendien gaat het niet alleen om de Nederlandse havens, maar om 600 Europese havens waar goederen worden overgeslagen. Dit maakt top-down-procedures erg lastig'. Een andere belangrijke succesfactor is het 'over de grenzen heen kijken'. Dus niet alleen kijken naar de haven, maar naar het hele logistieke proces. Als het gaat om codering, betekent dit dat wordt aangesloten bij het hoogst denkbare niveau, namelijk bij de IMOcodering. Het over de grenzen heen kijken betekent niet dat men ook alles moet gaan doen. Het is vooral van belang dat partijen wel kijken naar aanpalende activiteiten en daarop inspelen, maar dan wel door binnen hun eigen verantwoordelijkheden te opereren.

'Het Gemeentelijk Havenbedrijf verleent alleen ondersteuning aan de logistieke dienstverlening en bemoeit zich niet met commercie, maar houdt wel rekening met de mogelijkheid van de aankoppeling van commerciële activiteiten'. Verder is het van belang een langetermijnvisie te ontwikkelen. Vooral grote projecten kosten meer geld en tijd dan men denkt. Om de middelen bij elkaar te brengen is een visie nodig.

I 'In vergelijking met de investeringen in de fysieke infrastructuur wordt er veel te weinig geïnvesteerd in ICT-infrastructuur. Dit heeft voor een belangrijk deel te maken met een gebrek aan visie bij de beleidsmakers'.


97

I


Belangrijk onderdeel van de bottom-up-procedure is dat vooral knelpunten bij de bedrijven, zoals gebrek aan tijd en geld, worden weggenomen

'Door het Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam is een aantal jaren geleden een project opgezet met het doel om computers op leasebasis te verstrekken aan bedrijven. Dit uit oogpunt van een win-winsituatie omdat de aangifte dan elektronisch kon worden verricht en de kosten van verwerking daarmee tot enkele dubbeltjes konden worden teruggebracht. De ervaring is dat de bedrijven die voorheen geen computer gebruikten, hiermee aan de slag zijn gegaan zodra de computer er stond. Men wil dus duidelijk wel, maar vaak ontbreekt het aan tijd en geld'. Verder is het van groot belang dat de bedrijven een open houding etaleren. Dit is in toenemende mate het geval, zoals reeds eerder werd geconstateerd. Aan de andere kant is het wel zo dat bedrijven zich niet te veel moeten laten verleiden door de nieuwe ontwikkelingen. Het blijft tenslotte gaan om het vervoer van lading van punt A naar punt B.

'De belangrijkste succesfactor voor het overgrote deel van de havengerelateerde be-

I

I drijven is te blijven doen waar men goed in is en te luisteren naar de klant'.

Bij het opstarten van nieuwe projecten moet vooraf goed worden nagedacht over het doel en over de doelgroepen die men wil bedienen. Ook is het van belang om zo veel mogelijk met voorbeelden of met demonstraties te werken. Op deze wijze wordt de fantasie geprikkeld en gaat een toepassing leven. Een belangrijke succesfactor voor een portal is dat hetgeen beloofd wordt ook kan worden waargemaakt.

'Voor het succes van een portal is het essentieel dat iedereen enthousiast is en blijft. Als men een keer iets niet heeft kunnen vinden op de portal, keert men ook niet meer terug'. Verder moet worden gewaakt voor een wildgroei van e-businessactiviteiten.

'Er zijn te veel initiatieven gaande op dit moment. Niet alleen op commercieel gebied door grote bedrijven, maar ook op het gebied van het verstrekken van nieuws en informatie door verschillende koepelorganisaties en verzamelportals. Het is belangrijk I

om een te grote versnippering tegen te gaan'.

98



3.7.3


Status en strategisch karakter van e-business De bedrijven in de haven zien e-business als een belangrijk instrument om tot een vergroting van de efficiency te komen, zowel in het inteme bedrijfsproces als in de keten. Het voortdurende streven naar efficiencyverbeteringen (optimalisaties) vormt een belangrijk strategische doel van alle geïnterviewde partijen. E-businessactiviteiten komen met name hieruit voort. Het bieden van service hangt hier echter sterk mee samen.

'Wij zien e-business als een extra service aan de klant, waarmee kostenbesparingen behaald kunnen worden'. 'Door e-business en ICT kunnen onze diensten tegen lagere kosten worden geleverd'. 'Wij streven naar zo laag mogelijke kosten en een zo hoog mogelijke service in termen van snelheid en kwaliteit'

De gemterviewde bedrijven zijn

druk bezig

met een

veelheid

aan

e-business-

toepassingen. Activiteiten op het gebied van elektronische communicatie gaan in de vorm van EDI enkele tientallen jaren terug in de tijd. Ook toen realiseerde men zich al dat een betere communicatie en samenwerking tussen verschillende schijven in de logistieke keten tot kostenbesparingen zouden kunnen leiden. De komst van internet heeft dit besef verder versterkt. Inmiddels zijn samenwerking en communicatie noodzakelijke voorwaarden geworden om te kunnen overleven. Ondanks het feit dat men vaak maar een schakel vormt in de logistieke keten, streeft men nadrukkelijk naar verbetering van de samenwerking en efficiency in de gehele logistieke keten. Men vervult dus een trekkersrol en ebusiness vormt een belangrijk instrument om deze rol invulling te geven.

'Wij zijn een kleine schakel in de keten, maar een spin in het informatieweb. Als wij goed plannen en communiceren, kan iedereen daarvan profiteren'. ------------------~

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business De belangrijkste strategische doelstellingen voor de bedrijven in de haven liggen op het operationele vlak: verbetering van de efficiency, snelheid en betrouwbaarheid. Dit zijn ook de elementen die voor een belangrijk deel het serviceniveau en dus de kwaliteit en klantgerichtheid bepalen. Om een hoge snelheid, efficiency en betrouwbaarheid te bieden is een goede samenwerking in de keten van cruciaal belang. Daarnaast is innovatievermogen van belang om voortdurend tot verbeteringen in het bedrijfsproces te komen.


99


Door elektronische uitwisseling van gegevens ontstaan efficiencyvoordelen Bij de open overslag van goederen zijn veel partijen betrokken. Goede communicatie, planning en afstemming zijn dan ook noodzakelijk om efficiencyvoordelen te behalen. Via elektronische uitwisseling van gegevens kunnen alle activiteiten perfect op elkaar worden afgestemd. Dit vormt de kern van veel e-businessactiviteiten in de haven.

o~:-~:teem

I

'Via

I

hoogte van dezelfde informatie, dat wil zeggen informatie over lading en bestemming

zijn alle betrokken partijen op ieder moment van de dag op de

van de lading, schipbelading, hoeveelheden, verwachte aankomsttijden, etc.). Aansluiting op het systeem zorgt voor verantwoordelijkheid bij alle partijen om de informaL~ie

tijdig en juist in te voeren. Dit levert voor alle partijen tijdbesparing op'.

Elektronische uitwisseling van gegevens werkt alleen wanneer alle betrokken partijen bereid zijn om dit te doen. Samenwerking is dus van groot belang om gezamenlijke efficiencyvoordelen te behalen. Met name in de relatie met de douane kunnen nog efficiencyvoordelen worden behaald Veel partijen in de haven zouden erbij gebaat zijn wanneer de douane alle documenten en documentenstromen zou hebben geautomatiseerd. Ook het elektronisch afstemmen van andere overheidsdiensten met de douane zou winst kunnen opleveren en kunnen bijdragen aan een verbetering van de overheidscontroles. Er zijn overigens op dit punt verschillende initiatieven uitgevoerd en ook nog steeds gaande. Nederland zou hier volgens de bedrijven wellicht een voortrekkersrol kunnen spelen.

'Men dient zich te realiseren dat door verdere automatisering zowel bij bedrijven als bij de douane zelf veel efficiencyvoordelen te behalen zijn Nu gaat er veel tijd verloren door dubbele controles en door de papierberg'. 'Door een hechtere samenwerking tussen douane, bedrijven en instanties zou Nederland een voortrekkersrol kunnen spelen in Europa op het gebied van automatisering van de douane'.

Door een grotere transparantie van kosten zijn nog veel efficiencyvoordelen te behalen In de keten zouden nog meer efficiencyverbeteringen kunnen worden doorgevoerd wanneer kosten wat transparanter zouden zijn. Op dit moment is het voor veel verladers onduidelijk welke besparingen zij zouden kunnen realiseren in hun transportkosten wanneer zij meer gebruik zouden maken van ebusiness.

100



'Niet alle handelingen zijn geautomatiseerd in de keten. Theoretisch zou dit kunnen, maar de verladers zijn vaak nogal intern gericht en hebben weinig oog voor de ver-

,

voerskosten. Deze maken slechts een gering bedrag uit van hun totale productiekos-

!

I

ten. Ook de expeditieafdelingen van de verladers hebben geen belang bij vOliedigeJ automatisering omdat zij dan zelf zouden verdwijnen'. Door een grotere transparantie van de kosten van alle open overslag handelingen kunnen ook daar kostenvoordelen worden behaald. Probleem is echter dat deze kostenvoordelen in het nadeel kunnen zijn van de reders, die nu marge maken op de handling aan de wal. Uit de voorbeelden blijkt dat er een sterke neiging bestaat om de eigen business te beschermen. Hierdoor functioneert de keten niet optimaal.

'Het achterhouden van informatie heeft een remmende werking op samenwerkingsinitiatieven. Men is nog te veel bezig om de eigen business te beschermen, terwijl men door samen te werken de business zou kunnen vergroten'. Door nieuwe initiatieven zal echter steeds meer informatie transparant worden, zo is de verwachting. Hierdoor zullen mogelijkerwijs spelers gaan wegvallen. In de relatie met wegvervoerders zijn al de nodige efficiencyvoordelen behaald De cargocard is een goed voorbeeld van een initiatief dat zowel bij de overslag als bij het wegvervoer tot efficiencyvoordelen heeft geleid. Met de cargocard kunnen vervoerders zich bij de poort van het overslagbedrijf elektronisch aanmelden, hetgeen veel tijd bespaart. 'On line billing' is een ander voorbeeld van een project dat het voor vervoerders mogelijk maakt om facturen op afstand in te brengen in het administratiesysteem van de logistieke dienstverlener, waarna ze worden gecontroleerd en uitbetaald. Ook hier is sprake van het behalen van gezamenlijke efficiencyvoordelen door samenwerking. Met elektronische webdiensten wordt ingespeeld op het proces van ketenomkering Veel e-businesstoepassingen zijn gericht op het verhogen van de snelheid, betrouwbaarheid en het verlagen van de kosten. Deze elementen bepalen ook voor een belangrijk deel het serviceniveau naar de klant toe. E-business kan echter ook helpen in het proces van ketenomkering. In toenemende mate bepaalt de klant namelijk wat, wanneer, hoe en waar goederen worden vervoerd. Om op deze ontwikkeling in te spelen, kan via elektronische webdiensten extra toegevoegde waarde worden geleverd aan de klant. Zo kan de klant via tracking & tracing en on line


101


24-uurs informatie vinden over de lading. Andere elektronische webdiensten hebben betrekking op de vessel status (toont het tijdschema van de schepen op de terminals), op de container status (waar bevindt de container zich) en op het aanmelden (via een applicatie kunnen bijvoorbeeld elektronische transportopdrachten worden ontvangen). Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector De belangrijkste kansen liggen in het verlengde van de huidige activiteiten. De indruk bestaat bij de bedrijven dat verdere verbeteringen een flinke impuls zouden kunnen krijgen wanneer de transparantie zou toenemen. Door e-businesstoepassingen zoals portnet en door initiatieven van de marktpartijen zelf neemt deze transparantie steeds verder toe. Hier liggen dan ook de kansen.

'Zo zou het voor overslagbedrijven interessant zijn om informatie te kunnen verkrijgen over de positie van binnenvaartschepen en van zeeschepen. Dit leidt tot betere planningen en daar profiteert iedereen van'.

Kritische succesfactoren Aandacht van het management voor ICT en e-business vormt een belangrijke succesfactor. Ook het hebben van een eigen ICT-afdeling draagt bij aan de snellere ontwikkeling van initiatieven en vormt derhalve een succesfactor. Met affiniteit bij het management en met een eigen ICT-afdeling is vaak ook de technische kennis in huis over de ontwikkelingen die gaande zijn. Het is van groot belang dat deze kennis wordt gebruikt bij het formuleren van een visie en strategie. Daarbij is het verder van belang dat ook draagvlak wordt gecreëerd.

'Dit draagvlak moet vanuit een zakelijke basis worden gecreëerd. Dit wil dus ook zeggen dat duidelijk moet zijn wat het gaat opleveren'. Verder is samenwerking van groot belang om verbeteringen in de keten te realiseren. Het gaat er dan om dat de samenwerking voor alle partners iets moet opleveren. Er moeten technisch niet te veel barrières zijn en er moet sprake zijn van wederzijds vertrouwen (hier ontbreekt het vaak aan). De ervaring is dat vooral bilaterale projecten goed werken. Bij projecten waar veel spelers bij betrokken zijn, spelen te veel belangen en wordt te veel gepraat. Om bij projecten met meerdere andere partijen veranderingen te bewerkstelligen, is een krachtige organisatie of trekker noodzakelijk. Aan de financiën zal het niet liggen, zo luidt de stelling, omdat er fondsen zijn via programma's zoals CONNEKT. Het gaat om een goede, onderlinge samenwerking en om een open houding en wederzijds vertrouwen.

102



Daarvoor is echter een verdere attitudeverandering noodzakelijk, waarbij enkele heilige huisjes dienen te verdwijnen.

'Om beter te kunnen plannen en elkaar te informeren zouden we graag zelf contact willen hebben met de vervoerders, maar dit contact loopt via agenten. Zowel bij de agenten als bij de vervoerders zelf stuit dit echter om verschillende redenen op weerstanden'.

3.7.4

Totaalbeeld

E-business is goed strategisch ingebed E-business heeft met EDI reeds enkele tientallen jaren geleden zijn intrede gedaan in de havens. Sindsdien is er met behulp van diverse e-businesstoepassingen veel verbeterd in de logistieke processen E-business is van strategisch belang voor de havengerelateerde bedrijvigheid. De corebusiness van veel bedrijven in de haven is namelijk primair het snel en efficiënt overslaan en transporteren van goederen. E-business maakt efficiencyverbeteringen mogelijk en past daarom in een op proces innovaties gerichte strategie. Een probleem is dat sommige schakels in de keten bij ketenoptimalisatie zouden kunnen verdwijnen.

Het verbeteren van de efficiency, snelheid en kwaliteit kan alleen via samenwerking De indruk bestaat echter dat er nog veel meer kan worden verbeterd wanneer sprake zou zijn van een grotere transparantie van informatie. E-business-toepassingen zorgen weliswaar voor meer transparantie, maar bedrijven moeten ook mee willen werken om informatie uit te wisselen. Alleen gezamenlijk is men in staat om de koek te vergroten. De samenwerking in de keten is noodzakelijk voor een verdere ketenoptimalisatie, maar kan duidelijk beter.

De mensen moeten het doen Belangrijk om te constateren is dat veel genoemde succesfactoren een persoonlijk karakter hebben. Het gaat erom dat de juiste mensen op de juiste plekken zitten. Zo is affiniteit met ICT en e-business bij het management belangrijk, is er een trekker nodig bij samenwerkingsprojecten en is een attitudeverandering nodig om tot meer samenwerking te komen.

Breed scala aan e-businesstoepassingen De haven kent een breed scala aan e-businesstoepassingen. Het merendeel van de toepassingen is direct of indirect gericht op het tot stand brengen van verbeteringen in efficiency, snelheid en kwaliteit. De meeste e-businesstoepassingen die zijn weergegeven in


103


figuur 3.6 zijn operationeel. Voor iedere toepassing geldt echter dat deze verder wordt doorontwikkeld en bij een groeiend aantal bedrijven in gebruik wordt genomen. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat weergegeven. tabel 3.6

samenvattende tabel e-business in de havens en bij havenbedrijven

Status Men IS bewust bezig met e-business E-business is van strategisch belang en zal veranderingen teweegbrengen in de keten.

Status Er zijn veel e-businessactiviteiten omdat ebusiness een belangrijk instrument is om tot een vergroting van de efficiency te komen, zowel intern als in de keten.

Strategisch belang van e-business ligt bii: verhoging van efficiency en snelheid samenwerking en kennisuitwisseling schaalvergroting ketenomkering

Strategisch belang van e-business ligt bij: verhoging van efficiency en snelheid samenwerking in de keten

Kritische succesfactoren: betrokkenheid van bedrijven door bottom-up-procedures 'over de grenzen heen kijken' visie en goed doordenken van initiatieven open houding bij de bedrijven luisteren naar de klant voorkomen van wildgroei

Kritische succesfactoren: managementaandacht voor e-business draagvlak wederzijds vertrouwen en attitudeverandering samenwerking

E-businesstoepassingen

Havenmanagementsystemen Doel: creatie van een virtuele haven die ondersteunend

is aan de fysieke haven leidt tot efficiencyvoordelen en foutenreductie Elektronische uitwisseling van gegevens behalen van efficiencyvoordelen door betere communicatie. planning en onderlinge afstemming Doel:

Cargocard Doel: realiseren van efficiencyvoordelen door elektroni-

sche aanmelding bij terminals Dutch E-ports

Elektronische diensten douane (o.a. Sagitta 2000) Doel: elektronische diensten leiden tot efficiencyvoordelen, het vermijden van dubbele controles. ed.

Elektronische marktplaatsen Doel: verhoging van de markttransparantie, waardoor o.a samenwerking wordt gestimuleerd

Elektronische webdiensten Doel: creeren van toegevoegde waarde voor de klant en andere schakels in de keten via het web

Doel realiseren van één loket voor alle aangiften leidt

tot efficiencyvoordele.~n,---_ _ _ _ __ Bron EIM.2001

104



Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de onderstaande figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.6 e-businesstoepassingen in de havens en bij havenbedrijven

arbeid

l'1..:ktll)nl~chl'

UIl\\ I,,~ehnt!

1I1koop

Bron: EIM, 2001


105


3.8

Visserij

3.8.1


Ketenomkering wordt steeds belangrijker Handel en productie zijn op dit moment in veel vissectoren nog gescheiden, maar het proces van ketenomkering en achterwaartse integratie gaat steeds meer spelen. Dit wordt veroorzaakt door ophanden zijnde wetgeving die stelt dat de handelaar te allen tijde moet kunnen aangeven waar en wanneer de vis gevangen wordt (Hazard Analysis Critical Control Point) en door wie.

'Er doet zich in de visserij een vreemde situatie voor. Aan de aanbodzijde is sprake van schaarste, terwijl de vraag wereldwijd stijgt'. De handelaar stelt hierdoor steeds meer eisen aan visser en kweker. Het proces van ketenomkering wordt ook door de schaarste van vis gestimuleerd. Handelaren willen namelijk zekerheid omtrent leveranties (prijzen en termijnen) en deze zekerheid kunnen ze vergroten door goede afspraken te maken met de vissers of door zelf te produceren. In de schelpdiersector manifesteert zich een verleggen van activiteiten van handelsbedrijven naar de visserij. Visserijbedrijven worden door handelaren opgekocht om zodoende meer continuïteit in de aanvoer van producten (grondstoffen) te kunnen garanderen. Zowel aan de vraagzijde als aan de aanbodzijde neemt de concentratie toe Verder neemt de macht van de uiteindelijke afnemers toe (Unilever neemt bijvoorbeeld 80% van de gevangen schol af). De afnemers eisen dan ook inzicht in de kwaliteit van vis, men wil partijen/schepen kunnen 'tracken & tracen'. De verwachting is dat de rederijen zich verder zullen concentreren. Dit geldt met name voor de kotters. Door concentratie kunnen de bezettingsgraad en het economisch gebruik van schepen worden vergroot, waardoor eventuele personeelsproblemen kunnen worden opgelost. De kotters volgen daarmee de trawlers die continu varen. Samenwerking en netwerkvorming worden steeds belangrijker Binnen de sector is sprake van samenwerking op diverse terreinen. Zo zijn er enkele inkooporganisaties van vissers die via deze organisaties hun visserijbenodigdheden inkopen. Ook de verkoop is sterk georganiseerd via de afslagen. Het merendeel van de verse vis wordt via de afslagen verhandeld. Ook de mosselverkoop is georganiseerd en verloopt via de mosselveiling in Yerseke. De schelpdierensector staat eigenlijk helemaal op zichzelf. Dat is een regionale cluster pur sang.

106


E-business in de maritieme sectoren: Visserij

De kotters varen vaak onder een maatschap, waarbij de opbrengst van de vangst, na aftrek van variabele kosten, wordt gedeeld. Samenwerking vindt plaats via het lidmaatschap van een producentenorganisatie. De trawlers werken onder andere samen door gezamenlijk gebruik te maken van een centrale opslag op de Canarische Eilanden.

'Binnen de cluster hebben wij met name met de scheepsbouw en met de maritieme toeleveranciers raakvlakken. De relatie met andere sectoren ligt vooral op onderwijsgebied via www.spetterendeopleidingen.nl. Verder zijn er raakvlakken met de regelgeving voor de binnenvaart. Dit is het geval bij de binnenvisserij'.

3.8.2

Visie en activiteiten van het Productschap

Status en strategisch karakter van e-business De Nederlandse vissersvloot maakt veel gebruik van elektronica, zoals elektronische zeekaarten, satellietcommunicatie, etc. Deze toepassingen vallen binnen de brede definitie van e-business. Gelet op deze brede definitie heeft e-business volgens het Productschap Vis zijn weg binnen de gehele visserijsector gevonden. Het Productschap Vis laat zo veel mogelijk over aan de markt. De wenselijkheid van ebusiness- en andere initiatieven moet dan ook uit de markt komen.

'Initiatieven moeten in de markt worden genomen. Daar moet worden aangetoond of er sprake is van een win-winsituatie. Het Productschap kijkt primair vanuit het kwaliteitsoogpunt naar ontwikkelingen, maar kan wel een faciliterende rol spelen bij marktinitiatieven' . Een verdere verfijning van de kwaliteitsduiding van verse vis wordt door het Productschap ondersteund. In de eerste plaats omdat daardoor de kwaliteit van de vis veel transparanter wordt; dit is goed voor het kwaliteitsimago. In de tweede plaats omdat de opbrengsten door een betere prijsvorming kunnen toenemen. E-business kan bij dit laatste element een belangrijke rol gaan spelen. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Na kwaliteit vormen een verhoging van de efficiency en snelheid, de toenemende klantgerichtheid en trends richting ketenomkering de belangrijkste strategische dimensies. Kwaliteitsverfijning kan e-selling stimuleren De afnemers willen in toenemende mate weten waar de vis is gevangen en wat de kwaliteit van de vis is. De huidige Europese indeling in kwaliteitskiassen is te grof. Daarom hebben het RIVO en enkele visafslagen, waaronder ook een Belgische afslag, het initiatief


107


genomen om op basis van de Europese classificatie een puntensysteem op te zetten. Een verdere verfijning past niet alleen in het streven van het Productschap om het kwaliteitsimago van vis te verbeteren, maar levert voor de afnemers veel meer duidelijkheid op omtrent de kwaliteit van de vis. Dit werkt naar alle waarschijnlijkheid ook opbrengstverhogend omdat men bereid zal zijn om meer te betalen voor extra kwaliteit. Het puntensysteem heeft als mogelijk effect dat kopen op afstand veel gemakkelijker wordt. Op dit moment gebeurt dit al, maar de koper heeft nu nog vaak iemand op de afslag rondlopen die de vis inspecteert. Bij een verdere kwaliteitsverfijning wordt dit laatste minder belangrijk.

'De verfijning staat los van de verkoopmethoden. E-selling wordt inderdaad eenvoudiger met een puntensysteem, maar het is maar de vraag of het ook praktisch werkt. Zolang er geen betrouwbare versheidsmeter is, wil men toch ruiken, zien en voelen'.

Kwaliteitsverfijning zal tot een hogere efficiency leiden Door de kwaliteitsverfijning en de satellietcommunicatiesystemen die de vissers aan boord hebben, is het mogelijk om vanaf het schip te communiceren met de afslag over de exacte kwaliteit en omvang van de vangst. Dit zal het aantal handelingen inperken. Het is zelfs mogelijk om restpartijen al vanaf het schip te veilen. In Noorwegen wordt al verse vis vanaf de schepen verkocht, maar in dat land kende men tot voor kort geen afslagen. De vis wordt daar verhandeld op de kade. De situatie in Noorwegen is echter niet goed vergelijkbaar met die in Nederland (zie kader).

'In Noorwegen wordt een partij haring op zee in het net omhooggetild, en vervolgens wordt gekeken of er een koper is voor de partij. Zo niet dan verdwijnt de partij weer in het water. Noorwegen kent geen afslagensystemen; de vangsttechniek en ook de marktsituatie zijn anders (meer verse vis en weinig vaste contracten). Nederland heeft met de afslagen een efficiënt en goed verkoopsysteem'.

Schaarste aan aanbodzijde kan e-selling echter ontmoedigen De grote afnemers willen niet alleen meer zicht op de kwaliteit van de verse vis, zij willen ook een vaste prijs. Dit geldt overigens ook voor de mosselsector. Idealiter willen zij dezelfde kwaliteit en dezelfde prijs gedurende de afgesproken periode. Vaste prijsafspraken bieden voor de vissers de mogelijkheid om in slechte tijden toch een goede prijs te ontvangen. Als het aanbod echter tegenvalt - een belangrijk deel is niet beïnvloedbaar voor de vissers - kun je geen hogere prijs doorberekenen. Het kan zijn dat de afslagen in de toekomst afspraken zullen maken met grote afnemers. Als de afslagen daarbij samenwerken, zal beter aan de vraag van de grote afnemers kunnen worden voldaan. Vraag is echter hoe deze concentratietendens uitwerkt op de prijzen die de vissers ontvangen.

108



Hoe dan ook, door de vaste contracten zal de noodzaak voor elektronische handel afnemen. Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector E-business maakt het mogelijk om gezamenlijk personeel te werven en informatie over opleidingen te verschaffen. Op het gebied van arbeidsmarkt en onderwijs is er veel overlap met andere maritieme sectoren.

Daarom

is

in clusterverband

het initiatief

www.spetterendeopleidingen.nl opgestart. De satellietcommunicatiesystemen aan boord bieden veel mogelijkheden voor tijdbesparing en efficiencyverbeteringen. Naast het doorgeven van gegevens over de kwaliteit en hoeveelheid, kan ook de exacte herkomst van de gevangen vis worden bepaald en gecommuniceerd naar de wal. Deze gegevens worden opgeslagen in een elektronisch logboek, dat dan vervolgens wel moet overeenkomen met de vangsten afslaggegevens. Verder kunnen bijvoorbeeld voor het aanmelden elektronische documenten worden gebruikt en bestaat de mogelijkheid voor het gebruik van zeer gedetailleerde elektronische zeekaarten.

'Als kotters en handelaren gaan samenwerken en integreren, ontstaan met name daar kansen. Bedrijven zullen zich met behulp van e-businesstoepassingen beter kunnen profileren bij de afnemers. Ze kunnen informatie verschaffen over de partijen en ook data opslaan over de vangstlocaties. Verder kunnen dergelijke toepassingen leiden tot meer efficiënte verkoopkanalen met wellicht een nieuwe rol voor de afslagen'.

Kritische succesfactoren Voor het slagen van initiatieven op e-businessgebied moet er sprake zijn van draagvlak, en dat krijg je wanneer sprake is van een win-winsituatie. De e-businesstoepassingen moeten ook functioneren en men moet dat zelf kunnen waarnemen. Ook moeten de nieuwe toepassingen qua kosten en qua uitvoering laagdrempelig zijn. Op deze manier worden de weerstanden weggenomen, die men al snel heeft binnen de sector als het gaat om nieuwe technieken. Verder moet er een trekker zijn bij nieuwe initiatieven. Als voorbeeld geldt hierbij een nieuwe verpakkingsvorm die door een partij is voorgesteld en die uiteindelijk tot extra omzet heeft geleid. Tot slot moet men ook open staan voor nieuwe ontwikkelingen.


109


'De vissers realiseren zich de mogelijkheden die de satellietcommunicatiesystemen bieden nog te weinig. Het Productschap zou in samenwerking met de afslagen en de vissers deze toepassingen kunnen stimuleren. Het initiatief dient door de marktpartijI

en te worden genomen. Het Productschap speelt hierbij een faciliterende en begeleidende rol'.

3.8.3


Status en strategisch karakter van e-business E-business wordt door de vissers in het algemeen als een communicatiemiddel gezien en niet als iets om bewust een strategisch doel mee na te streven. Ook de samenwerkingsverbanden bij de inkoop hebben zich tot dusver niet beziggehouden met de mogelijke relatie tussen strategie en e-business. Het bedrijven van e-business is overigens ook geen doel op zich.

'Ik heb eigenlijk nog nooit over e-business en het strategische karakter daarvan nagedacht, maar nu je erover begint: we kunnen daardoor in de nabije toekomst aan de inkoopkant wel efficiënter werken'

De e-businesskar in de visserij wordt vooral getrokken door de visafslagen die via ebusiness een hogere besomming proberen te realiseren. Deze activiteiten zijn een gevolg van een nadere analyse omtrent de door hen te bieden toegevoegde waarde. Door een dreigende sluiting van enkele afslagen een aantal jaren geleden, zijn de afslagen toen gaan nadenken over de toegevoegde waarde ze die op dat moment boden en die ze zouden kunnen bieden. De hogere besomming die de afslagen via e-business willen realiseren, dient voort te komen uit een verbetering van de kwaliteit van het product en een verkorting van de keten door een verbeterde samenwerking in het logistieke proces. De vissers zelf houden zich nauwelijks bezig met e-business. De meeste contacten geschieden face-to-face en als er al eens via de mail iets wordt ingekocht, dan gaat er vaak ook nog een fax of een telefoongesprek achteraan. De bedrijven en organisaties die het voortouw nemen stellen dat de meeste e-businessactiviteiten de planfase zijn gepasseerd, maar dat er voor een verdere implementatie nog een aantal hindernissen genomen moet worden. Zo blijft persoonlijk contact een belangrijke rol spelen in de sector.

'Persoonlijk contact is in onze organisatie onontbeerlijk, de schippers stellen het op prijs om zelf hun inkopen te doen. Zelf bestel ik wel eens iets via internet, maar ik bel er altijd achteraan om te vragen of mijn bestelling is doorgekomen'.

110



Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business De partijen in de sector, en dan met name de visafslagen, stellen dat samenwerking in de keten van groot belang is. Bij de pelagische visserij is dit ook het geval. Daar uit het belang van een goede logistieke samenwerking zich in het aanhouden van een gezamenlijke vrieskoelopslag op de Canarische eilanden. Verder tracht men via e-businesstoepassingen operationele voordelen te behalen, die in de sfeer liggen van een verhoging van de efficiency en kwaliteit. Zo is voor de reders het elektronisch doorgeven van draaiuren en dergelijke van belang. Hierdoor kunnen het onderhoud en de bunkering van schepen efficiënter worden uitgevoerd. Dankzij e-business kan het netwerk van afslagen blijven bestaan Volgens sommige afslagen is er een cruciale rol voor e-business weggelegd. De Nederlandse versevismarkt laat zich ruwweg in drie belangrijke segmenten verdelen: export, (ambulante) handel en visverwerking, met als centra Ijmuiden, Spakenburg en Urk. Het aantal aanlandingspunten is echter veel groter. E-business en dan met name e-selling maakt het mogelijk om op afstand te veilen en daarmee onder andere vervoersbewegingen efficiënter te maken. Hierdoor hebben sommige afslagen hun bestaansrecht behouden.

'Een aantal van ons heeft e-business nodig om te overleven. Dankzij de mogelijkheden die e-business ons biedt, lukt het ons ook om de broodnodige samenwerking in de branche goed van de grond te laten komen'.

Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Binnen de kring van afslagen en handelaren ziet men vooral mogelijkheden voor ebusiness bij de verkoop van verse vis. De verkoop van verse vis kan via e-business onder bepaalde voorwaarden bijna volledig transparant worden gemaakt. Zo kan de vis die in Harlingen wordt aangeland op dezelfde 'klok' geveild worden als vis die in Stellendam wordt aangeland. De handel heeft dan in één oogopslag de gehele markt in beeld en hoeft in principe geen vertegenwoordiger meer bij iedere veiling te hebben zoals in het verleden het geval was en nog steeds is. Een van de bijkomende voordelen is dat de handel in dat geval in principe bij één virtuele organisatie inkoopt, zodat men - mits de banken meewerken - met één bankgarantie kan volstaan. Dit werkt kostenbesparend. Belangrijke voorwaarde is wel dat er sprake is van een transparant kwaliteitssysteem. Het huidige (Europese) kwaliteitssysteem is te grofmazig: de vis wordt hierbij in slechts drie klassen ingedeeld, namelijk de E-klasse voor de extra kwaliteit, de A-klasse en de Bklasse. Zoals gezegd, wordt op dit moment in samenwerking met het RIVO gewerkt aan een fijnmazig kwaliteitssysteem dat binnen het Europese systeem operationeel zou moeten worden. Een dergelijk fijnmazig systeem vergroot de mogelijkheden van elektronische


111


handel in verse vis en zal voor kwalitatief betere vangstpartijen wellicht tot hogere opbrengsten leiden. Via een betere marktwerking komt een hoge kwaliteit derhalve beter tot zijn recht De kwaliteit en de besomming kunnen overigens nog verder omhoog als de vis al aan boord gesorteerd gaat worden. Dus vis van de eerste dag bij vis van de eerste visdag en vis van de tweede visdag bij vis van de tweede visdag, etc. In veel gevallen gebeurt dit al aan boord. In de praktijk blijkt echter dat aan de wal partijen nogal eens door elkaar raken.

'Als we de vissers nu ook nog eens zo ver krijgen dat ze twee keer per week aanlanden - en dat kan, want ze zijn niet meer afhankelijk van een vaste afslag - verhogen we de gemiddelde kwaliteit aanzienlijk. De aangelande vis zal dan immers hooguit twee in plaats van vier dagen geleden gevangen zijn'.

Kritische succesfactoren Verbetering van het kwaliteitssysteem vormt een belangrijke succesfactor voor de elektronische handel in verse vis. Het huidige kwaliteitssysteem voldoet aan de EG-wetgeving. De vraag is echter of een verfijning van de kwaliteitseisen gesteund zal worden door Brussel. Om draagvlak voor het nieuwe systeem te creëren, zullen de banken bereid moeten zijn om centrale bankgaranties af te geven. De banken zelf hebben daar weinig belang bij omdat ze aan iedere af te geven bankgarantie geld verdienen.

'Om de handel mee te krijgen, moet je ze wat kunnen bieden. Met name de kostenreductie door de beperking van het aantal bankgaranties is daarom belangrijk'. De schippers zullen ook moeten meewerken. Het nieuwe systeem van veilen vereist discipline. De vis moet al aan boord gesorteerd worden, de vangsten moeten tijdig doorgegeven worden en het nieuwe, fijnmazige kwaliteitssysteem zal nauwkeurig moeten worden toegepast

'De (oudere) schippers lijken wat huiverig voor het nieuwe systeem. Zij zijn bang dat de persoonlijke contacten verloren gaan, maar schippers die de gegevens niet op tijd doorgeven zullen merken dat hun vis als restpartij op de markt komt'. Ook bij de inkoop van materialen kunnen met e-business voordelen worden behaald. Zo kan een hogere snelheid en efficiency worden bereikt door vanaf boord elektronisch bestellingen aan de walorganisatie door te geven. De kans dat het elektronisch bestellen volledig automatisch zal gaan, is overigens klein. Schippers stellen persoonlijke contacten

112



namelijk zeer op prijs en zullen deze willen blijven onderhouden. Het behoud van persoonlijk contact bij e-businesstoepassingen vormt derhalve een kritische succesfactor.

'Onze website is meer op de consument gericht dan op de schippers. Die komen zelf langs en beschouwen de coöperatie als een soort sociëteit'.

3.8.4

I

J

Totaalbeeld

E-business niet of nauwelijks strategisch ingebed E-business wordt niet of nauwelijks van strategisch belang geacht door de spelers in de visserijsector. Het Productschap onderneemt op dit moment zelf geen initiatieven op dit vlak, omdat het van mening is dat dergelijke initiatieven vanuit de markt moeten ontstaan. Het mosselkantoor stimuleert overigens wel toepassingen van internet in het algemeen,

waardoor de interesse voor e-business zal worden versterkt. Als gevolg van een dreigende sluiting van enkele afslagen en een herbezinning over de door hen te leveren toegevoegde waarde, zijn de visafslagen met e-businessinitiatieven gekomen. De aandacht voor e-business onder de vissers is echter veel minder groot. Samenwerking, efficiencyverbeteringen en een verhoging van de kwaliteit zijn de drie belangrijkste strategische aspecten in relatie tot e-business De e-businessactiviteiten van de veilingen hebben een sterke link met een aantal strategische aspecten zoals samenwerking in de keten, efficiencyverbeteringen door ketenverkorting, en een verhoging van de kwaliteit van de handelswaar en daarmee van de procesvoering. De e-businessactiviteiten behoeven brede steun De afslagen kunnen de omwenteling in het veilingsysteem niet alleen van de grond krijgen. De ideeën liggen er, er wordt al droog proefgedraaid, maar het noodzakelijke kwaliteitssysteem wordt (nog) niet breed ondersteund. Het Productschap, de EG, de banken en de vissers zelf zullen het nieuwe systeem dienen te ondersteunen. Draagvlak creëren door overleg met betrokkenen en vertrouwen krijgen in dit nieuwe kwaliteitssysteem vormen de belangrijkste kritische succesfactoren. Meeste e-businessactiviteiten moeten nog worden opgestart De meeste e-businessactiviteiten zijn de ideeënfase nog niet gepasseerd. Met e-selling zijn al vorderingen gemaakt, maar de satellietnavigatiesystemen worden door de vissers nog niet of nauwelijks voor e-businesstoepassingen gebruikt. De verwachting is dat dit er wel aan zit te komen. Als de grote afnemers bijvoorbeeld daadwerkelijk nauwkeurige vangstgegevens willen ontvangen, zullen de vissers min of meer gedwongen worden om


113


een elektronisch logboek te gaan bijhouden en daarbij ook gebruik te gaan maken van aan boord aanwezige elektronische zeekaarten om de herkomst van de vis zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen. Kenmerkend voor de sector is dat alle e-businessontwikkelingen door externe factoren of partijen tot stand komen. De belangrijkste uitkomsten zijn samengevat in onderstaande tabel. tabel 3.7

samenvattende tabel e-business in de visserij

Het Productschap Vis onderneemt zelf geen e-businessinitiatieven. Het is van mening dat deze in de markt dienen te ontstaan. Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van efficiency en snelheid 1° klantgerichtheid en keten omkering

I

Veel e-businessactiviteiten verkeren in de ontwikkelingsfase. Houding van de vissersbedrijven is afwachtend, de afslagen zijn zeer actief. Strategisch belang van e-business ligt bij: bestaansrecht van de visafslagen verbetering van de samenwerking in de keten (integratie deelwerkzaamheden) verhoging van efficiency en kwaliteit

Kritische succesfactoren: win-winsituatie laagdrempeligheid initiatieven zichtbare resultaten trekkende partij in de markt invoering kwaliteitssysteem houdi

Kritische succesfactoren: (internationale) ondersteuning kwaliteitssysteem medewerking van banken medewerking van de vissers, waarbij persoonlijke contacten in stand worden

E-selling

E-procurement

Doel: virtuele visafslag leidt tot hogere besomming, efficiencyverbeteringen in de verkoopketen en verhoging van de kwaliteit van het product

Doel: verhoging van de efficiency bij de inkoop van materiaal

Elektronisch logboek Doel: elektronisch communiceren van vangstgegevens naar de wal leidt tot tijdbesparing en efficiencyverbeteringen

Elektronische zeekaarten Doel: gedetailleerde informatie over de zeebodem vormt hulpmiddel bij elektronisch logboek en maakt nauwkeu-

Elektronische documenten Doel: elektronisch aanmelden van de schepen leidt tot tijdbesparing

Werving personeel Doel: via www.spetterendeopleidingen.nl ontstaat een direct contact met de (potentiële) maritieme arbeidsmarkt

Bron EIM, 2001

114



Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.7 e-businesstoepassingen in de visserij

planlll11g

ollt\\èrp

dektr docuillentèn

\\-:nmg p\.'rsoll~el

ckktromsch

logboek

8

c-procuremènt

Inkoop

ck:ktr /cek:.:tartcn

Bron: EIM, 2001


115


3.9

Watersportindustrie

3.9.1


Consumenten worden steeds intelligenter en veeleisender Consumenten stellen steeds meer eisen aan elektronische toepassingen in hun jacht, zoals Global Positioning Systemen (GPS), geïntegreerde zeekaarten, elektronische vissystemen, etc. De consumenten zijn zelf vaak nog beter op de hoogte van de toepassingen dan de jachtbouwers. De meeste innovaties in de watersportindustrie komen dan ook door de wensen van de consumenten tot stand, en zijn derhalve vraaggestuurd. Door de toenemende eisen van de consument worden klantgerichtheid, samenwerking en kennisuitwisseling belangrijker Door de toenemende eisen van de consumenten neemt klantgericht denken en werken in belang toe. De rol van de toeleveranciers wordt daarbij steeds belangrijker. Veel oplossingen voor vragen van consumenten worden via hen aangedragen. Op dit punt vindt dan ook in toenemende mate samenwerking en kennisuitwisseling plaats, omdat specifieke kennis over geavanceerde accessoires vaak ontbreekt bij de jachtbouwer. Toename van de vraag en technologische ontwikkelingen vormen goede voedingsbodem voor e-business De watersportrecreatie staat hoog op de agenda van de consument en de belangstelling voor de watersport groeit fors. De omvang van de totale vloot neemt toe en door de hoge kwaliteit van de boten worden de vaarseizoenen steeds langer. Deze ontwikkelingen, de komst van GPS, mobiele communicatie en geavanceerde accessoires alsmede de intelligenter wordende consument vergroten de voedingsbodem voor e-business in de watersportsector.

3.9.2


Status en strategisch karakter van e-business De HISWA beschouwt e-business niet als strategisch doel, maar meer als een instrument dat tot een andere strategische positie kan leiden. Zo kunnen zich door e-business machtsverschuivingen voordoen in de verkoopkanalen. De HISWA wil met e-business haar rol verstevigen door meer toegevoegde waarde aan de leden te leveren. De watersportindustrie kan op innovatiegebied als creatief volgend worden getypeerd. De meeste innovaties in de jachtbouw worden namelijk door de koper geïnitieerd en zijn daarom vraaggestuurd. Met name de kleine, ambachtelijke bedrijven in de jachtbouw zijn

116


E-business in de maritieme sectoren: Watersportindustrie

behoudend. Dit behoudende karakter is ook zichtbaar als het gaat om e-business. Het merendeel van de leden is zich volgens de HISWA onbewust van de mogelijkheden van e-business en van de automatiseringsmogelijkheden op het administratieve vlak. Het behoudende karakter van de leden ziet de HISWA duidelijk als een kans. Daarom is men bezig met de ontwikkeling van een Custom Relation Management (CRM) richting de leden. Via het leveren van informatie en elektronische diensten wil men meer toegevoegde waarde aan de leden leveren.

'Bepalend voor het behoud van de leden van de HISWA is de service die hun geboden wordt. Dit kan door het leveren van elektronische diensten'. De technische infrastructuur moet dit alles wel mogelijk maken, hetgeen inhoudt dat iedereen toegang tot internet moet hebben. De HISWA wil daarbij een faciliterende rol spelen en streeft ernaar om binnen nu en drie jaar alle leden op het internet te hebben. De HISWA hanteert daarbij een combinatie van een botlom-up- (wegnemen knelpunten) en een top-down-benadering (visie en investeringen). Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Samenwerking en meer klantgericht werken vormen de belangrijkste strategische dimensies in relatie tot e-business. Veel e-businessactiviteiten die in de sector gaande zijn, kunnen aan deze dimensies worden gekoppeld.

Consumenten zullen voor de aanschaf van accessoires en onderdelen steeds meer gebruikmaken van internet De consument gaat steeds meer op zoek naar nieuwe accessoires. Men zoekt daarvoor al vaak op internet. Een volgende stap is dat consumenten zelf accessoires en onderdelen via internet gaan bestellen en deze ook zelf monteren. JachtbezitIers zijn nu eenmaal vaak zelf bezig op de boot en helpen elkaar op doe-het-zelfgebied.

E-business helpt om klantgerichter te opereren Aan de verkoopzijde gebeurt veel op het gebied van e-business. Zo biedt de makelaardij via internet informatie over te koop staande boten. Een andere ontwikkeling aan de verkoopzijde is de gezamenlijke ontwikkeling van een elektronische catalogus door jachtbouwers. Op deze wijze kan veel informatie over jachten gebundeld worden, waardoor deze informatie voor de klant beter toegankelijk wordt. Echte elektronische verkoop van jachten is echter in de business-to-consumermarkt vooralsnog niet aan de orde.

'Internet vormt niet echt een bedreiging voor de jachtmakelaars, omdat de jachtkoper graag wil voelen en ruiken'.


117


Verder heeft de verhuurbranche een perfecte internetontsluiting, waardoor men klantgerichter kan opereren. Boekingen op afstand geven nog wat problemen, maar men is bezig met deze laatste stap. Ook de toeleveranciers zijn actief aan de verkoopkant en hebben allemaal een website. Sommige van hen verkopen hun producten wel al via internet. Ook de HISWA wil klantgerichter gaan opereren en meer doen met data

Zoals gezegd, is de HISWA van plan om de eigen leden meer toegevoegde waarde te bieden. De HISWA heeft de functionele specificaties al klaarliggen voor een Custom Relationship Managementsysteem (CRM). Dit systeem zorgt onder andere voor een verpersoonlijking van de website van de HISWA en vermindert de administratieve rompslomp voor de leden door slimme koppelingen van databestanden. Het leveren van meer toegevoegde waarde zal nodig zijn om de leden te behouden.

'Met name in sectoren waar sprake is van een grote diversiteit van bedrijven (zoals in de watersportindustrie) kan de toegevoegde waarde van de diensten van de sectororganisatie toenemen door e-business'. Een dergelijk systeem is niet alleen klantvriendelijk richting leden, maar levert ook bruikbare informatie op voor de HISWA en voor andere partijen. De HISWA beschikt sowieso over veel gegevens over de leden, maar streeft ernaar om deze data te gaan aanvullen met statistieken over onder andere de import en export van boten. Het CBS verzamelde deze gegevens voorheen, maar is hiermee gestopt, en aan dergelijke informatie is veel behoefte. Ook informatie over het aantal boten en het aantal ligplaatsen is interessant om al of niet op commerciële wijze via internet te ontsluiten. Informatie over de niet-leden zou door de RAl kunnen worden aangeleverd. Het RAl Data Center zou bereid zijn om de aldus op te bouwen branchedatabank te exploiteren. Samenwerking is van groot belang om initiatieven te realiseren

De watersportindustrie is een zeer gemêleerde sector. Zij bestaat uit 17 deelsectoren, verdeeld over productie, handel en recreatie. Er is in feite sprake van één lange keten, beginnend bij ontwerpers en toeleveranciers, via productie, handel, importeurs, jachthavens, vaarscholen, e.d. eindigend bij de consument. Om het CRM en de branchedatabank te realiseren, is een goede samenwerking met veel partijen noodzakelijk. Daarbij valt op dat de samenwerking met andere maritieme sectoren vrij moeizaam verloopt.

'Via het Branche Maritiem Technologiecentrum zou meer met andere maritieme sectoren samengewerkt moeten worden. Op dit moment gebeurt dit nauwelijks'.

118



Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector Volgens de HISWA liggen er met name veel kansen om de leden qua e-businessbewustzijn en -gebruik op een hoger niveau te tillen. Als eerste stap zal iedereen toegang tot internet moeten hebben. Men denkt dit onder andere te stimuleren via pcprivéregelingen of bepaalde leaseconstructies. Iedereen moet toegang kunnen krijgen en dus over alle faciliteiten beschikken. Verder denkt men aan bepaalde triggers op de eigen website, zoals informatie en nieuws. Ook denkt men aan een watersportversie van www.seaquipment.nl en aan een HISWA-startpagina. Kansen voor bedrijven liggen volgens de HISWA op het gebied van e-selting en eprocurement, maar dan met name als het gaat om business-to-business. In het businessto-consumertraject ziet de HISWA slechts kansen voor de verkoop van standaardproducten, maar niet voor de verkoop van boten. Voor de verkoop van boten heeft internet wel een informatie- en oriëntatiefunctie. Ook op het gebied van opleidingen en werving van personeel kan internet belangrijk zijn. Het Nederland Maritiern Land-initiatief www.spetterendeopleidingen.nl is overigens voor een deel slechts relevant voor de watersportindustrie, die een veel groter scala aan functies kent dan andere maritieme sectoren. Vandaar dat op dit punt ook andere initiatieven gaande zijn. In de recreatie wordt door verhuurbedrijven en vaarscholen al veel aan de verkoop via internet gedaan (last minute boekingen). Ook op dit punt liggen er echter nog meer kansen. Kritische succesfactoren Voor het ontwikkelen van de e-businessactiviteiten is een duidelijke visie nodig en is behoefte aan personen die de kar in de watersportindustrie kunnen en willen trekken. In de verhuurbranche en bij de makelaars is reeds sprake van een goede visie. Dit wordt als een belangrijke kritische succesfactor beschouwd, ook voor het verkrijgen van middelen om te investeren in de eigen e-businessactiviteiten.

'Voor een verdere ontwikkeling van de e-businessplannen ontbreken de middelen en zal er sprake moeten zijn van een breed gedragen visie. De HISWA loopt net als Nederland Maritiem Land wat harder dan de rest'. Voor het slagen van de branchedatabank zullen de leden overigens ook hun medewerking moeten verlenen. Zij zullen extra informatie moeten aanleveren. De medewerking van de leden en hun bereidheid om on line te gaan vormen uiteraard belangrijke succesfactoren.


119


3.9.3


Status en strategisch karakter van e-business Door de bedrijven in de watersportindustrie wordt e-business als middel gezien om de communicatie met klanten en eindgebruikers (business-to-consumers) efficiënter, maar vooral ook interactiever te laten verlopen. De communicatie met toeleveranciers en ondersteunende instellingen als financiële en zakelijke dienstverleners (business-tobusiness) is door internet vooral effectiever geworden. Volgens de geïnterviewde bedrijven is naar schatting ongeveer een derde van de bedrijven in de watersportindustrie relatief geavanceerd bezig op het gebied van e-business. Deze bedrijven hebben vaak een eigen website en communiceren veel via internet. Het stroomlijnen van de bedrijfsvoering, zoals doorkoppelen van databases in alle fasen van het proces, bevindt zich bij deze 'koplopers' echter nog vaak in de ontwikkelingsfase.

Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business De watersportindustrie merkt klantgerichtheid aan als de belangrijkste strategische dimensie in relatie tot e-business, waarbij samenwerking vaak in één adem genoemd wordt. Door samenwerking in de design-built-fase in de jachtbouw kunnen echter ook verbeteringen in efficiency en in kwaliteit worden gerealiseerd. Klantgerichtheid is zichtbaar in een verdere professionalisering en verpersoonlijking van de websites Om de klant zo goed mogelijk te bedienen, worden de websites steeds professioneler en persoonlijker. Met foto's van de haven, het kantoor en de medewerkers wint men vertrouwen. Ook door meer informatie te geven en live-beelden via een webcam wordt de persoonlijke binding met de klant versterkt. Het aantal verzoeken om informatie per telefoon daalt sterk door deze ontwikkelingen. Met de informatieverstrekking via websites en cdroms probeert men op termijn het drukken van gidsen overbodig te maken. Door een toenemende interactie met de klant kan ook veel beter op de wensen van de klant worden ingespeeld.

'We willen horen waar de belangstelling en waardering van de klanten ligt. Zelf zetten we met de website een raamwerk neer waarin de klant interactief zijn oordeel over bijvoorbeeld een nieuwe versie van een van onze producten kan geven. De klant kan daarnaast echter ook de voortgang van zijn bestelling zien.'

Door de elektronische uitwisseling van gegevens zijn veel efficiencyvoordelen te behalen Door de elektronische uitwisseling van 3D-tekeningen, CAD-bestanden, inbouwtekeningen en specificaties van onderdelen kunnen veel efficiencyvoordelen worden behaald

120



omdat dubbele werkzaamheden worden vermeden. Zo kan het gietwerk enkele tientallen procenten goedkoper worden, omdat de gieterij minder tekenwerkzaamheden heeft. Ook door elektronische integratie van werkzaamheden kunnen de kwaliteit en de efficiency worden opgevoerd Hoewel de meeste jachtbouwers nog niet zo ver zijn, vormt een volledige elektronische integratie van werkzaamheden van offerte naar eindproduct voor enkele koplopers een ideaalbeeld. Door interactie via internet en het koppelen van databases van alle bij de bouw betrokken partijen, kunnen de kwaliteit en efficiency flink worden opgevoerd.

'Een nadeel is nu dat we sommige data uit een deeltraject nog in andere software moeten overbrengen. We hebben nu nog een pakket waarin gestart wordt met spreadsheets met prijzen en typeaanduidingen. Dit moet handmatig worden bijgehouden. Van belang is dat het één dynamisch systeem wordt, waardoor de foutenmarge kleiner wordt en de hele papierstroom kan worden geëlimineerd. In de onderliggende database kan dan een veelheid aan types en opties worden opgeslagen, die zonder extra handelingen flexibel kunnen worden ingepast in het ontwerp'.

Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Kansen op het gebied van e-business zijn er binnen de watersportindustrie genoeg. Zij nemen vooral toe door het toenemende aantal 'op-'t-web-surfende' watersportrecreanten, maar men is mede afhankelijk van het niveau van e-businessactiviteiten binnen en buiten de sector. Veel bedrijven willen de eigen websitE: verder professionaliseren en verpersoonlijken en uitbreiden met links naar bedrijven waar men mee samenwerkt. Ook liggen er mogelijkheden om afnemers te attenderen op andere werkzaamheden (zie onderstaand kader).

'Op onze website willen we aangeven dat we ook goed zijn in het repareren van polyesterboten en gecertificeerd zijn voor het inbouwen van gasinstallaties'. Er liggen ook kansen in de informatieve hoek, met name ook voor watersportrecreanten die onderweg zijn.

'We gaan meer met landkaarten op onze website werken om de klant wegwijs te maken met alle jachthavens. Men kan dan sneller een jachthaven langs een route uitzoeken en met een e-mail benaderen.' Ook op het gebied van e-procurement lijken er mogelijkheden te liggen. Sommige bedrijven denken hier al voorzichtig aan en zoeken reeds binnen de mogelijkheden van e-


121


business naar kennis over het elektronisch inkopen van bijvoorbeeld producten, kantoorunits, verf e.d. Daarnaast zijn er al portals waar bedrijven en consumenten onderdelen en accessoires kunnen bestellen.

'Bedrijven zouden nog meer via het web moeten kunnen bestellen en toeleveranciers zouden daarop moeten inspelen. Ik heb alleen geen idee hoe en waar ik dit zou kunnen doen'. Over de kansen voor een portal voor de watersportindustrie wordt verschillend gedacht. Er zijn al veel initiatieven in de markt, maar het wordt door enkele bedrijven niet ondenkbaar geacht dat de HISWA hier een rol in gaat vervullen. Kritische succesfactoren De van huis uit sterk ambachtelijke sector kent nog veel angst voor veranderingen, en met name ook voor het nieuwe medium internet. De meeste ondernemers zijn nog zeer terughoudend om erin te investeren. Dit zal moeten veranderen, wil e-business een goede voedingsbodem hebben binnen de watersportindustrie. Veel bedrijven hebben al een website en veel kleine bedrijven die nog geen website hebben, wordt in toenemende mate de mogelijkheid geboden om tegen relatief geringe kosten een pagina te krijgen op een verzamelsite. Omdat de dienstverlenende component in deze sector zo groot is, is het echter ook van belang om de website up-to-date te houden. Dit is een stukje 'fulfilment' dat bijdraagt aan het succes van de site. Voor een succesvolle watersport-portal moet het helder zijn wie de doelgroep vormt. Verder moet de portal een goede zoekfunctie hebben en moeten er links zijn naar andere

websites. Van belang is ook dat de toeleveranciers erop komen, waardoor de zoektijd voor de jachtbouwers omlaag kan. Ook willen ondernemers in de watersportindustrie veel toeristische informatie halen en brengen.

'Van groot belang voor het succes zal zijn dat wanneer je zoekt op 'watersport' je dan ook snel op de site van bedrijven in de watersportindustrie uitkomt'. De HISWA en een intermediaire instantie zoals Syntens kunnen innovaties in de watersportindustrie stimuleren, ook op het gebied van e-business. Er moet dan wel voorlichting worden gegeven over de gevolgen en mogelijkheden van technologische ontwikkelingen. Ook subsidies vormen een kritische succesfactor voor een snelle doorontwikkeling van ebusiness bij bedrijven in de watersportindustrie. Daarnaast zal een oplossing voor de elektronische handtekening moeten worden gevonden, om contracten via internet af te kunnen sluiten.

122



'Met e-commerce willen we nog niet beginnen. Er zijn nog te weinig klanten en betaling via internet is nog niet goed te regelen. Een handtekening is nog niet safe. Om het goed op te zetten en bij te houden, hebben de kleine bedrijven te weinig tijd. Goede voorlichting voor de ondernemers door de HISWA, Syntens of Nederland Maritiem Land zou nuttig kunnen zijn.'

3.9.4

Totaalbeeld

E-business wordt vooral als een instrument gezien Door de HISWA zelf wordt e-business gezien als een instrument op basis waarvan een andere strategische positie kan worden verworven. Men doelt daarbij vooral op de mogelijkheid voor de HISWA zelf om e-business te gebruiken voor het creëren van extra toegevoegde waarde, waarmee leden behouden kunnen worden. Bedrijven zien e-business vooral als een instrument om de communicatie met eindgebruikers en met andere bedrijven beter te laten verlopen. Het gaat daarbij om efficiency, effectiviteit en interactie.

Klantgerichtheid en samenwerking vormen de belangrijkste strategische dimensies in relatie tot e-business E-business stelt bedrijven en ook de HISWA in staat om klantgerichter te opereren. In de relatie en via samenwerking met andere bedrijven vormen e-businesstoepassingen instrumenten om efficiencyvoordelen te behalen en om effectiever te communiceren.

E-businesstoepassingen en -mogelijkheden liggen met name op gebied van het creëren van toegevoegde waarde en het behalen van efficiencyvoordelen Veel e-businesstoepassingen in de watersportindustrie richten zich op de verkoop en op het creëren van toegevoegde waarde richting afnemers. Websites worden steeds verder geprofessionaliseerd en verpersoonlijkt. Ook aan de eindgebruikers wordt veel informatie verstrekt over jachten, accessoires, en ook over vaarroutes, e.d. Elektronische verkoop van jachten aan de consument is echter niet aan de orde. Wel kunnen consumenten al via internet onderdelen en accessoires bestellen. Ook bij de bouw van jachten kunnen ebusinesstoepassingen veel voordelen opleveren. Zowel in de ontwerpfase als tijdens de bouw zijn door elektronische uitwisseling van gegevens en door e-integratie veel efficiencyvoordelen te behalen.

Bewustwording en een goede visie vormen de belangrijkste succesfactoren Met name de HISWA ervaart een gebrek aan een breed gedragen visie ten aanzien van e-business. Hiermee ontbreken ook de middelen die nodig zijn om de noodzakelijke ebusinessactiviteiten in gang te zetten. Ook bij de bedrijven ontbreekt het nogal eens aan visie. Velen zijn nauwelijks op de hoogte van de mogelijkheden op het gebied van e-


123


business en hebben angst voor nieuwe ontwikkelingen. Het is derhalve van belang om bewustwording te creëren. Het gebrek aan middelen en de bewustwording zouden volgens een van de bedrijven kunnen worden opgelost via respectievelijk subsidies en een goede voorlichting door de HISWA, Syntens of Nederland Maritiem Land. Ook de koplopers geven aan dat bewustwording alleen niet voldoende is. Voor het opzetten van een website is een visie nodig, en er zal ook moeten worden nagedacht over het up-to-date houden van de site, over de doelgroep, de te verstrekken informatie, e.d. Bewustwording, middelen en visie vormen kortom de belangrijkste succesfactoren. De belangrijkste uitkomsten zijn samengevat in de volgende tabel. De meeste ebusinesstoepassingen in de watersportindustrie zijn volop in ontwikkeling of staan nog relatief in de kinderschoenen.

124



tabel 3.8

samenvallende tabel e-business in de watersportindustrie

E-business is een instrument voor de HISWA om andere strategische positie te verwerven.

behoudend. Het merendeel van de bedrijven is zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden van e·business.

Strategisch belang van e-business ligt bij: samenwerking klantgerichtheid

Strategisch belang van e-business ligt bij: samenwerking klantgerichtheid verhoging van efficiency en kwaliteit

Kritische succesfactoren: (het hebben van een) visie partners die mee willen investeren bereidheid om on line te gaan medewerking van bedrijven

Kritische succesfactoren: een open houding van de bedrijven niet alleen ontwikkelen, maar ook bijhouden van website/portal visie over doelgroep, type informatie, e.d. financiële middelen

E-businesstoepassingen Elektronische uitwisseling van tekeningen

Upgrading van websites

Doe/: betere en snellere communicatie, leidend tot hogere efficiency

Doe/: opvoeren van de klantgerichtheid door professionalisering en verpersoonlijking van de website/portal

Elektronische communicatie Doe/: door digitalisering van gegevens en e-mail komen tot een betere communicatie, leidend tot hogere efficiency, kwaliteit en snelheid E-selling Doe/: informatieverschaffing en verkoop via internet leidt

Elektronische integratie (e-integratie) Doe/: elektronische afstemming van activiteiten in de design-built fase, waardoor efficiencyvoordelen ontstaan E-procurement

bereik

Doel: verhoging van de efficiency bij de inkoop van onderdelen en accessoires

Custom Relationship Management (CRM)

Werving van personeel

Doe/: creëren van extra toegevoegde waarde voor de klanten en slimme koppeling van databestanden

Doe/: via www.spetterendeopleidingen.nl en andere sites ontstaat een direct contact met de (potentiële) maritieme arbeidsmarkt

Q.a. tot efficiencyvoordelen en een groter geografisch

Bron: EIM, 2001


125


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.8 e-businesstoepassingen in de watersportindustrie

0111\\ 1.:1 P

e-lilteglCltle lll!\\l,>sckn Wkl.:l1lllgt:11

nrbCld

l.:-ptOCllll.:llll'llt

Illknop

Bron: EIM, 2001.

126


E-business in de maritieme sectoren: Maritieme toeleveranciers

3.10

Maritieme toeleveranciers

3.10.1 Strategische ontwikkelingen Internationalisering is bepalend voor de ontwikkeling van de sector Voor de maritieme toeleveranciers vormt de verdergaande internationalisering de belangrijkste strategische ontwikkeling. Nederlandse scheepswerven besteden scheepsbouwwerkzaamheden in steeds grotere mate uit aan lagelonenlanden zoals Roemenië en China. Indien ook het afbouwen in deze landen gaat plaatsvinden, en dit is in toenemende mate het geval, zullen de toeleveranciers vestigingen openen in deze landen. De internationalisatie heeft vooral voor de vele kleine toeleveranciers de volgende strategische opties tot gevolg: •

schaalvergroting (door overname, fusie of verkoop);

•

specialisatie;

•

samenwerking (horizontaal en/of verticaal).

De internationalisatie speelt verder vooral de grote elektrotechnische bureaus in de kaart. Bij uitbesteding van de scheepsbouw aan lagelonenlanden fungeren zij steeds vaker als hoofdaannemer. Samenwerking wordt steeds belangrijker Ook de samenwerking in de keten wordt steeds belangrijker. De werven moeten vraag gerichter gaan opereren en daarom in een vroeg stadium de toeleveranciers bij de ontwerpen betrekken. De rederijen realiseren zich nog te weinig dat bij het opstellen van het bestek rekening moet worden gehouden met de specificaties van de toe te leveren producten, modules, etc.

'Eigenlijk zou het co-makership zijn intrede moeten doen. Voorbeelden waar dit al wat verder gevorderd is, zijn de vliegtuigbouwindustrie en de auto-industrie'. Door de internationalisering wordt ook export steeds belangrijker. Daarom zoeken de maritieme toeleveranciers onderling en met andere partners in toenemende mate ook samenwerking bij export. De kennis van de toeleveranciers neemt in de keten in belang toe Kennisuitwisseling in de keten wordt steeds belangrijker. Maritieme toeleveranciers hebben veel kennis in huis, waar de werven niet over beschikken. Ongeveer 70% van de toegevoegde waarde van een schip komt voor rekening van toegeleverde producten en dien-


127


sten van toeleveranciers. Steeds meer werkzaamheden worden uitbesteed aan toeleverende bedrijven.

'De kennisuitwisseling vindt wel plaats op microniveau maar zou beter kunnen, te beginnen bij de KVNR en Holland Marine Equipment (HME) Niet alleen op het gebied van productspecificaties en functionaliteiten, maar ook op het gebied van milieu en veiligheid. Eisen op dit gebied hebben ook vaak gevolgen voor de benodigde instrumenten'.

Invloed reders op bestellingen neemt toe Rederijen gaan zelf een steeds belangrijkere rol spelen bij de scheepsbouw Met name bij de uitbesteding aan lagelonenlanden schrijven de rederijen het bestek. Zij hebben daarmee veel invloed op de keuze van de onderdelen en modules. Ook in kwantitatieve zin neemt de invloed van de rederijen toe in de keten. Waar de West-Europese scheepsbouw in omvang afneemt, blijft het aantal rederijen namelijk vrij stabiel. 3.10.2 Visie en activiteiten van de sectororganisatie

Status en strategisch karakter van e-business HME is van oordeel dat de sector ten opzichte van andere maritieme sectoren een koplo-

per is als het gaat om veranderingen. In vergelijking met andere industriële sectoren opereert de sector echter wel een paar treetjes lager. In tegenstelling tot de andere maritieme sectoren zijn de toeleveranciers sterk verkoopen marketinggericht. Er is duidelijk sprake van een 'technology push' (zoals in veel industriële sectoren) en niet zozeer van een 'demand pull' situatie. Dit verklaart waarom de sector al een tijdje met profilering en verkoop via internet bezig is. Het strategisch belang van e-business neemt echter duidelijk toe.

'Er is nu nog sprake van een cowboy-achtige situatie, maar straks wordt e-selling erg belangrijk'. Op dit moment gebeurt er volgens Holland Marine Equipment in de sector te weinig op het gebied van e-business. Er zou veel meer moeten kunnen.

'Er is een kopgroepje van 6 tot 10 bedrijven die proactief bezig zijn met e-business, andere bedrijven in de sector zijn erg voorzichtig. Ze volgen het wel en nemen ook wel maatregelen, maar duidelijk op volgende wijze en tegen zo gering mogelijke kosten. Er is niet één leidende partij. Iedere koploper is met zijn eigen activiteiten bezig'.

128



Het belang van elektronische handel is op dit moment nog gering, maar er is een grote potentie aanwezig. Inmiddels hebben alle leden een eigen website, dit in tegenstelling tot twee jaar geleden. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Het innovatievermogen van de maritieme toeleveranciers is groot. Innovatie is een continu proces, omdat nieuwe producten snel worden gekopieerd. Innovaties komen daarnaast tot stand op basis van milieu- en veiligheidsregelgeving. Naast het innovatievermogen zijn samenwerking en kennisuitwisseling in de keten, internationalisering en het verhogen van de efficiency en snelheid de belangrijkste strategische dimensies. Internationalisering stimuleert samenwerking en elektronische communicatie In de verkooprelatie binnen de keten zou nog veel kunnen worden verbeterd. Vooral bij het bouwen op afstand zijn de schepen vaak van veel standaardcomponenten voorzien. Als een reder vervolgens andere componenten wenst, zijn daar meerkosten aan verbonden. Een en ander komt de efficiency in de productieketen niet ten goede, hetgeen vanuit internationaal concurrentieoogpunt een slechte zaak kan zijn. Daarom gaat binnenkort het project 'bouwen op afstand' van start, gelnitieerd door een aantal HME-Ieden. Dit is met name gericht op Europese reders die schepen laten bouwen in landen met een gebrekkige infrastructuur (qua organisatie, toeleveringen, et cetera). Bouwen op afstand houdt in dat aan deze reders een pakket toeleveringen wordt geboden, inclusief logistieke organisatie en kwaliteitsgaranties. Hiermee wordt een oplossing geboden voor een in dergelijke landen veel voorkomend probleem, namelijk het (deels) ontbreken van het adequaat aansturen van de bouw van een schip. De aansturing gebeurt in de praktijk al door Nederlandse elektrotechnische installatiebedrijven. Die werpen zich zelfs in dit verband al op als hoofdaannemer.

'Bouwen op afstand betekent uiteraard dat er meer gebruik zal worden gemaakt van elektronische communicatie en uitwisseling van gegevens. Het voordeel van internet is dat met een land als Roemenië probleemloos CAD-verbindingen tot stand kunnen worden gebracht, waarmee een ontwerp daarheen gestuurd kan worden'.

E-selling zorgt voor internationalisering van het aanbod Niet alleen de trend richting uitbesteding aan lagelonenlanden, maar ook internet zorgt voor een verdere internationalisering van het aanbod. Scheepswerven en reders hebben via internet toegang tot veel productinformatie. Vrijwel alle HME-Ieden zijn om deze reden met hun producten op internet vertegenwoordigd. Om het aanbod te bundelen en voor de koper beter en sneller toegankelijk te maken, zijn er allerlei portals ontstaan, waarin producten verkoopinformatie van internationaal opererende maritieme toeleveranciers is gebundeld. De afnemers hebben op deze wijze een zo groot mogelijke keuze. Het initia-


129


tief www.seaquipment.nlis hier een voorbeeld van. HME is mede-initiatiefnemer van deze porta!. Echte commerciële transacties vinden nog niet plaats via dergelijke portals. Door standaardisering kan de efficiency in de keten toenemen De communicatie, kennisuitwisseling en samenwerking in de keten worden steeds belangrijker, maar kunnen nog sterk worden verbeterd. Op dit moment vormt de standaardisering van CAD-tekeningen een belangrijk obstakel voor het gladjes verlopen van de uitwisseling van deze tekeningen tussen de spelers in de keten. HME speelt daarom een rol bij het standaardisatieproject van de Stichting Bos. Deze stichting heeft een standaard ontwikkeld, 'MARTIM', waarmee CAD-tekeningen kunnen worden geconverteerd naar een tweedimensionale standaard die via de e-mail kan worden verzonden en vervolgens door de gebruikers in meer generieke software kan worden opgevraagd en worden ingesteld. Op dit moment is men bezig met een driedimensionale standaard. Door de standaarden kan veel tijd worden gewonnen door de ontvanger van de tekeningen en neemt de efficiency in de keten dus toe. Ook bij andere nog door e-businesstoepassingen te realiseren verbeteringen in het proces zal sprake zijn van contacten en interactie met andere (maritieme) sectoren. Daarbij moet je dus verder kijken dan je eigen sector.

'E-business kan alleen maar als het brancheoverstijgend is. Netwerken op clusterniveau is dan ook zeer belangrijk. HME ziet dan ook alleen maar kansen'.

Door sectororganisatie vastgestelde kansen van e-business in de sector Behalve van het bouwen op afstand is er sprake van de ontwikkeling van 'monitoring op afstand'. Dit betekent dat niet alleen een klimaat- of een koelinstallatie op afstand gemonitord kan worden, maar bijvoorbeeld ook de motor en de generator. Dit kan tot flinke efficiencyverbeteringen leiden en ook tot een veel betere onderhoudsplanning. Ook de elektronische handel wordt volgens de HME steeds belangrijker. Er zijn verschillende experimenten gaande met commerciële transacties, en er komen steeds nieuwe spelers. Het is echter niet duidelijk wie de beloftes kunnen waarmaken.

'We zijn geïnteresseerd in initiatieven op het gebied van elektronische marktplaatsen, maar van de partijen waarmee we in december gesproken hebben, hebben we sindsdien niets meer vernomen'. Behalve voor elektronische verkopen door maritieme toeleveranciers, ziet de HME ook mogelijkheden voor e-procurement in de sector. Elektrotechnische bedrijven kopen voor hun turnkey-projecten namelijk ook in bij andere toeleveranciers.

130



Kritische succesfactoren E-businessactiviteiten kunnen worden gestimuleerd door het instellen van werkgroepen, waarin spelers uit diverse schakels van de productieketen zijn vertegenwoordigd. Deze werkgroepen kunnen het karakter hebben van pilots of van samenwerkingsovereenkomsten. Dergelijke werkgroepen zijn alleen succesvol als de bedrijven het zelf doen. De rol van de sectororganisaties ligt dan veel meer in de sfeer van het identificeren van de relevante partijen, het faciliteren van de werkgroepen en het terugkoppelen van de resultaten naar de sector.

'De sectororganisaties kunnen daarbij entameren. Als je als sectororganisatie al drie jaar bezig bent met een bepaalde e-businessactiviteit, moet je je afvragen of je daar geen bedrijven of andere partijen bij moet betrekken'. Voor het succes van werkgroepen en andersoortige initiatieven is vooral openheid van belang. Uiteraard zal er daarnaast sprake moeten zijn van een win-winsituatie voor de deelnemers. Verder moeten de werkgroepen worden begeleid door een onafhankelijke partij. Het zou volgens de HME typisch iets voor Nederland Maritiem Land zijn om dergelijke werkgroepen te faciliteren. Tot slot moeten de partijen bij elkaar passen en iets unieks aan het project toevoegen.

'Het gevaar bij dergelijke initiatieven is dat het enthousiasme langzaam wegebt. De deelnemers moeten derhalve de win-win's zien en blijven zien en de begeleiding moet enthousiasmerend zijn'. Men moet zich ook niet laten ontmoedigen door eventuele mislukkingen.

'Als er drie werkgroepen mislukken en één werkgroep slaagt, kun je al spreken van een succes. De partijen hebben namelijk toch met elkaar om de tafel gezeten en dat zou al een belangrijk winstpunt kunnen zijn. Bovendien wordt door het ene succes het pad geëffend voor meer van dergelijke initiatieven'.

3.10.3 Visie en activiteiten van de bedrijven Status en strategisch karakter van e-business Maritieme toeleveranciers zien e-business als een duidelijke potentie voor de nabije toekomst. Wanneer optimaal gebruikgemaakt kan worden van de mogelijkheden die ebusiness biedt, kan de hele keten daarvan profiteren in de vorm van hogere snelheid en


131


meer efficiency. Voor realisatie van dergelijke toepassingen zijn de maritieme toeleveranciers echter afhankelijk van de andere partijen in de keten.

I 'E-business kan worden gebruikt om binnen de hele keten kosten te besparen en de , efficiency en snelheid te verbeteren. Daarvoor zal elektronische integratie van de activiteiten van toeleveranciers, main suppliers en afnemers nodig zijn. Zo kan worden voorkomen dat productcodes en -specificaties telkens weer opnieuw met de hand

I

:oeten worden ingetikt en 'vertaald' naar een ander systeem. Vervolgens kan dan echte e-business worden gegenereerd, namelijk het elektronisch bestellen van de in

I

een tekening gespecificeerde onderdelen'.

Als gevolg van de afhankelijkheid van andere partijen in de keten is men geneigd niet zelf het voortouw te nemen, maar af te wachten 'wat de markt doet'. Niettemin gaan enkele koplopers bewust een stap verder. Zij gaan uit van een actieve rol voor zichzelf als toeleverancier, aangezien de houding van hun afnemers bij rederijen en werven in doorsnee passiever is.

'Je moet een nieuw initiatief op het gebied van internethandel opzetten vanuit de leverancier. Reders hebben een vechtersmentaliteit. De meeste hebben zelf gevaren. Ze hebben weinig oog voor e-business. Een paar heel grote rederijen hebben helemaal niets op het gebied van e-business. Dus moeten wij de voordelen duidelijk maken: rechttoe-rechtaan, dus geen vage verhalen en verre horizons, maar direct zichtbare kostenbesparing, efficiencyverbetering en gemak. Je moet e-business zo aanbieden dat ze er eenvoudigweg niet omheen kunnen. Wij geven bijvoorbeeld korting bij on line bestellen'. Ondanks hun activiteit op e-businessgebied relativeren juist de 'koplopers' in deze sector hun voorsprong. E-business verkeert naar hun oordeel nog in de beginfase. Dit oordeel hangt samen met activiteiten en contacten buiten de maritieme sector. Zij wijzen er bijvoorbeeld op dat zij minder ver zijn dan andere sectoren. Daarnaast zien zij beter de lange weg die nog afgelegd moet worden, en de hordes die op die weg nog genomen moeten worden. De voorbeelden buiten de maritieme sector vormen tegelijkertijd echter ook een stimulans voor hun voortrekkersrol. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business

De belangrijkste strategische dimensie voor maritieme toeleveranciers is het verhogen van de efficiency en snelheid, direct gevolgd door samenwerking. Op de derde plaats volgt klantgerichtheid, en ook kennisuitwisseling staat hoog genoteerd.

132



Samenwerking in de ontwerpfase leidt tot efficiencyvoordelen Toeleveranciers die ontwerpen voor deelsystemen leveren, zullen in de toekomst ter wille van de efficiency eerder worden ingeschakeld. Enkele toeleveranciers zijn bezig om tekeningen van hun producten geschikt te maken voor directe import in CAD-programma's. Nu gaat het scheepsontwerp naar een installatiebedrijf dat er de eigen deelsystemen in tekent. Daarna gaat het terug naar de werf, waar men zorgt voor het finale ontwerp. Inmiddels is het initiatief genomen tot een project van enkele werven en toeleveranciers op het gebied van 'integraal ontwerpen', waarbij scheepsbouwers en toeleveranciers gezamenlijk aan een scheepsontwerp werken.

'De gebruikelijke procedure is dat de tekenkamer van de werf een ontwerp maakt, en dat vervolgens bij de toeleveranciers 'over de schutting gooit'. Momenteel leveren wij een ontwerper die het CAD-programma van de werf beheerst. Maar veel efficiënter is om vanaf dag 1 gezamenlijk te beginnen. Daarvoor zijn dan wel gezamenlijke standaards nodig'.

E-selling heeft haar intrede gedaan Ook zijn er toeleveranciers die hun afnemers in staat stellen tot elektronisch bestellen. Een groter aantal bereidt zich voor op die mogelijkheid, maar stelt dit afhankelijk van standaardisatie binnen de keten, acceptatie bij de cliëntéle en dergelijke. Sommige producten lenen zich overigens beter voor e-business dan andere. Als regel kan worden gesteld dat seriematig vervaardigde producten waarbij de klant redelijk zeker kan zijn van de kwaliteit, als eerste in aanmerking komen. Maatwerk en zeer complexe producten komen achteraan. Met e-business kan de klantgerichtheid verder worden verbeterd Maritieme toeleveranciers kunnen naar eigen oordeel via hun website en via elektronische communicatie hun klanten beter bedienen. Zo kan een Amerikaanse of Aziatische klant informatie opzoeken of een bestelling boeken als de Nederlandse toeleverancier op 'één oor ligt' Ook door het toevoegen van geavanceerde zoeksystemen, het rekening houden met persoonlijke interesses en het opnemen van een rubriek zoals Frequently Asked Ouestions (FAOs) wordt de dienstverlening naar de klant verbeterd. Belangrijk is om je in de klant te verplaatsen.

'Je moet ervoor zorgen dat je te vinden bent op internet, uitgaande van hoe een klant redeneert als hij internet op gaat. Dat heeft ons al orders opgeleverd uit het Verre Oosten!'.


133


Kanttekeningen bij het onderwerp 'e-commerce' zijn er ook (zie onderstaand kader).

'Als je alles via e-commerce doet, verdwijnt je onderscheidend vermogen als bedrijf. Reders kunnen ons soort product elders makkelijk kopen voor minder dan de helft van de prijs, maar de kwaliteit en de levensduur van deze producten zijn er dan ook naar. De betere kwaliteit van jouw product kun je alleen maar persoonlijk overbrengen aan de klant'. Daarnaast kan e-business worden benut voor verbetering van de kennisuitwisseling binnen de keten. Door interactie via de websites en internet met afnemers kan informatie worden verkregen over de vraag wat er speelt bij afnemers. Vervolgens kan de dienstverlening daarop worden afgestemd. Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Maritieme toeleveranciers zien op termijn duidelijke kansen voor internethandel, dus bestellen via de website. Wel varieert de haalbaarheid met het type product: meer kansen voor standaard, relatief simpel en minder 'vitale' producten, en minder kansen voor maatwerk, complexe producten en producten met een hoog afbreukrisico. Tegenover een aarzelend begin van internethandel staat een groot aantal maritieme portals van sterk wisselende kwaliteit. De communis opinio bij maritieme toeleveranciers is dat een 'shake-out' op redelijk korte termijn zal zorgen voor een drastische reductie. Daarna krijgen enkele overlevers voldoende volume om voor een grotere kring van afnemers interessant te worden, en de toetredingsdrempel te verlagen. De echte kansen voor dergelijke portals ontstaan pas na de 'shake-out'.

'Wij zijn al zes maanden bezig met een Nederlandse maritieme portal en hebben onlangs langs deze weg onze eerste opdracht binnengehaald. Die bleek vervolgens ondanks uiteenlopende pogingen onleesbaar! Verder willen wij graag de voorraad van een belangrijke leverancier direct kunnen inkijken, maar door een slechte aansluiting tussen de systemen lukt dat niet'. Daarnaast verwacht men door e-business aanzienlijke efficiencywinsten te kunnen boeken: via verdergaande ketenintegratie en elektronische uitwisseling van administratieve en technische informatie met leveranciers en afnemers. Onderdeel daarvan is samenwerking tussen de partners bij scheepsontwerp. Hierbij maakt elektronische informatieuitwisseling ook samenwerking op afstand beter mogelijk, dus met partners in binnen- en buitenland.

134



Kritische succesfactoren De belangrijkste succesfactor volgens maritieme toeleveranciers is overeenstemming binnen de gehele keten over technische en softwarestandaards. Daarbij betreffen technische standaards zaken als uniforme artikelcoderingen.

'Wij zijn niet bereid om te investeren in een systeem dat misschien niet de standaard wordt'. Om van e-business een succes te maken, moet eerst de winst wat betreft efficiency, gebruiksgemak en dergelijke klip en klaar zijn voor de afnemers. Met name de scheepvaartsector (rederijen), maar ook een flink deel van de scheepsbouw wordt aangemerkt als behoudend, en dus gereserveerd tegenover vernieuwingen waarvan de toegevoegde waarde nog bewezen moet worden. Volgens sommigen dienen toeleveranciers met een sterke marktpositie het voortouw te nemen. Maar als de directie eenmaal om is, moeten bij grote organisaties ook andere gremia nog gewonnen worden voor een innovatie.

'Een grote (buitenlandse) reder heeft een enthousiaste procurement-manager het groene licht gegeven voor een e-businessproject. Dit project liep vast op de onwil van inkopers en inspecteurs. Die zijn bij de rederij verantwoordelijk voor de technische staat van een aantal schepen, en doen bij voorkeur zaken met partners die zij kennen. De huidige situatie bij dit bedrijf is dan ook nog dat ze handgeschreven offertes vragen'. Voor de toeleveranciers zelf geldt dat de voordelen van e-business moeten opwegen tegen mogelijke nadelen, zoals versterking van de prijsdruk als gevolg van een transparantere markt. Veel maritieme toeleveranciers zetten hun producten wereldwijd af, en kopen ook wereldwijd in. Deze internationale oriëntatie kan als rem werken op e-businessactiviteiten: 'in de meeste Aziatische landen moet je de klant namelijk eerst persoonlijk leren kennen voordat je kunt gaan handelen' en 'in Indonesië kan je e-business sowieso vergeten'. Maar er zijn ook andere geluiden: 'het is onze ervaring dat de mogelijkheden op het gebied van e-business met China verrassend goed zijn'. Dit betekent dat e-businessactiviteiten internationaal gedoseerd moeten worden. Een andere voorwaarde voor het elektronisch drijven van handel is dat de interne organisatie hierop is ingericht. Daartoe kunnen ERP-systemen worden ingezet.


135


3.10.4 Totaalbeeld De potentie van e-business is groot en de houding is positief Zowel de sectororganisatie als de geinterviewde bedrijven geven aan dat er veel ebusinessmogelijkheden bestaan voor de maritieme toeleveranciers en voor de partners in de keten. Men is zich ook druk aan het oriënteren en men staat duidelijk open voor nieuwe ontwikkelingen. Ook heeft men een duidelijke visie omtrent de vraag hoe e-business verder zou kunnen worden gestimuleerd: een trekkende rol voor de eigen sector, samenwerking in de keten, en standaardisatie op technisch en administratief gebied. Maritieme toeleveranciers kunnen een trekkende rol spelen in de keten Voor succesvolle introductie van e-business in de maritieme sector is samenwerking noodzakelijk in de hele keten: met name scheepsbouwers, maritieme toeleveranciers, en reders. Maritieme toeleveranciers vervullen in deze een sleutelrol, omdat zij de meest voor de hand liggende partij zijn om het initiatief te nemen. Maritieme toeleveranciers hebben enerzijds belang bij e-business, omdat hiermee veel efficiencywinst valt te behalen. Anderzijds hebben zij meer oog voor de mogelijkheden van e-business, mede door hun contacten met andere sectoren in industrie en dienstverlening die al verder zijn. E-businessinitiatieven en -mogelijkheden zijn gebaseerd op een externe oriëntatie Klantgerichtheid, internationalisering, samenwerking en kennisuitwisseling vormen de belangrijkste strategische dimensies voor de maritieme toeleveranciers in relatie tot ebusiness. Ook verhoging van de efficiency en snelheid wordt als belangrijke operationele doelstelling genoemd. Uit het belang van deze dimensies blijkt dat de maritieme toeleveranciers sterk extern zijn georiënteerd. Deze externe oriëntatie komt onder andere tot uiting in een sterk innovatief karakter van de sector. Men kijkt verder dan de eigen sectorgrenzen en ziet dat alleen meer toegevoegde waarde en efficiencyvoordelen kunnen worden gecreëerd respectievelijk gerealiseerd door te luisteren naar de klant en door samenwerking en kennisuitwisseling met partners in de keten. Ook de e-businessactiviteiten moeten in dit licht worden bezien. Behalve tot het leveren van meer toegevoegde waarde richting klanten, kan met e-businesstoepassingen ook tot een verbetering van de efficiency worden gekomen. Daarvoor is men echter wel afhankelijk van andere partijen. Toch moet er nog veel gebeuren om tot een doorbraak van e-business te komen Verdergaande standaardisatie op technisch en administratief gebied is de belangrijkste voorwaarde voor een doorbraak van e-business. Belangrijke obstakels op dit moment zijn een behoudende opstelling van andere partijen in de maritieme sector zoals (veel) scheepsbouwers en reders, en een overdadig maar kwalitatief mager aanbod van maritieme portals. De verwachting is dat 'de markt' deze obstakels op termijn uit de weg zal ruimen, enerzijds via toenemende acceptatie van e-business aan de vraagzijde en ander-

136



zijds door een shake-out van maritieme portals en elektronische marktplaatsen aan de aanbodzijde. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat. De in de tabel weergegeven e-businesstoepassingen verkeren minimaal in de ontwikkelingsfase. Toekomstige mogelijkheden liggen vooral in een verdere ontwikkeling en in het vergroten van het gebruik van de toepassingen. tabel 3.9

samenvattende tabel e-business bij maritieme toeleveranciers

De sector is volgens HME met e-business verder dan andere maritieme sectoren. maar niet in vergeliiking met andere industriële sectoren

Er is veel potentie voor e-business, met name In de keten. De houding van de maritieme toeleveranciers is positief

Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van de samenwerking in de keten verhoging van efficiencylsnelheid toenemende internationalisering

Strategisch belang van e-business ligt bij: verbetering van de samenwerking in de keten (integratie deelwerkzaamheden) verbetering klantgerichtheid betere kennisuitwisseling en communicatie

Kritische succesfactoren: instellen en faciliteren van sectoroverstijgende werkgroepen bestaande uit bedrijven begeleiding door onafhankelijke partij

Kritische succesfactoren: standaardisering positieve attitude in de keten

E-selling

Elektronische monitoring onderhoud

Doel: informatieverschaffing en verkoop via internet leidt o.a. tot efficiencyvoordelen en een groter geografisch bereik

Doel: toename van efficiency en veiligheid, moge-

E-procurement

Doel: betere en snellere communicatie in de keten, leidend tot hogere efficiency en snelheid en kostenbesparingen door uitbesteding aan lagelonenlanden

Doel: verhoging van de efficiency bij de inkoop van onderdelen en accessoires

Elektronische uitwisseling van tekeningen Doel: betere en snellere communicatie, leidend tot hogere efficiency

Upgrading van websites/portals

lijkheid voor betere onderhoudsplanning E-communicatie

Elektronische integratie (e-integratie) Doel: elektronische afstemming in de keten van activiteiten in de design-built fase. waardoor efficiencyvoordelen ontstaan

Doel: opvoeren van de klantgerichtheid door professio-

nalisering en verpersoonlijking van de wec:b:.::sc.:it"e/c<:pc:0"-rt=a"-I_ _ _ _ _ __ Bron: EIM, 2001


137


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de onderstaande figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.9 e-businessactiviteiten en -mogelijkheden bij maritieme toeleveranciers

UJt\\lssc11ng

tekeningen

e1ektr monItoring e-Illtegratlc

arbeid

e-procurclllcnt

e-selltng

elektl C01111llUIllCatlc

llikoop

Bron: EIM, 2001

138


E-business in de maritieme sectoren: Maritieme dienstverlening

3.11

Maritieme dienstverlening

3.11.1 Strategische ontwikkelingen Ondanks de komst van e-business blijft de maritieme dienstverlening regionaal geclusterd E-business maakt vanaf elk willekeurig fysiek punt e-mail en datacommunicatie mogelijk. De trend is echter niet dat de fysieke locatie van de maritieme dienstverleners minder belangrijk wordt. Sterker nog: in de praktijk blijkt dat de goederenstromen en de informatiestromen weliswaar fysiek te ontkoppelen zijn, maar dat maritieme dienstverleners regionaal sterk geclusterd blijven rond de open overslag van goederen. Volgens maritieme dienstverleners komt dit omdat de maritieme sector ondanks de komst van internet een people's business blijft.

~ktronische contacten I

leiden pas tot contracten als men met elkaar een vorkje

heeft geprikt'.

E-business leidt tot de komst van meer maritieme dienstverleners Door de komst van e-business en internet is het aantal maritieme dienstverleners dat zich toelegt op ICT-dienstverlening aan maritieme bedrijven toegenomen. Het kan daarbij gaan om consultants die bedrijven helpen bij het opzetten van een website en bij het installeren van een ICT-netwerk, en om intermediairs of infomediairs die internetportals initiëren en beheren en daarbij verschillende vormen van informatie bundelen en aan elkaar koppelen. Door de bundeling en koppeling van informatie leveren zij toegevoegde waarde aan bedrijven in de maritieme sector of in aanpalende sectoren. Komst van nieuwe infomediairs leidt tot reacties bij bestaande partijen De ervaring leert dat daar waar nieuwe partijen een markt betreden, dit tot reacties leidt bij de bestaande partijen. Zo ook als het gaat om de komst van infomediairs die internetportais initiëren en beheren. Wanneer deze internetportals een serieuze bedreiging gaan vormen voor een bestaande manier van werken, kan dit tot reacties leiden bij de traditionele partijen, bijvoorbeeld door het gezamenlijk opzetten van een eigen porta!. Vraag is natuurlijk in hoeverre ook kleine bedrijven in staat zijn om op strategische wijze te reageren op de komst van de infomediairs en de krachten te bundelen.


139


3.11.2 Visie en activiteiten van de bedrijven Status en strategisch karakter van e-business De maritieme dienstverlening is een zeer gemêleerde sector waar sterk uiteenlopende activiteiten deel van uitmaken. De sector herbergt onder andere scheepstoeleveranciers, duikbedrijven, consultants, verzekeringsmaatschappijen, etc. Het is daarom lastig om een eensluidend verhaal op te stellen omtrent de mogelijkheden van e-business. Sommige dienstverleners zien e-business als een mogelijkheid om de relatie met de bestaande klanten te verdiepen en hun meer toegevoegde waarde te leveren, en om tegelijkertijd het aantal nieuwe klanten uit te breiden door de geografische reikwijdte van internet. E-business wordt door hen als commercieel instrument gezien om bepaalde strategische doelstellingen te kunnen realiseren. Verzekeraars maken bijvoorbeeld binnen en buiten de maritieme cluster gebruik van een breed scala aan e-businesstoepassingen. Internet wordt bijvoorbeeld in de bedrijfsvoering (backoffice) gebruikt om bestaande klantgegevens voor de financiële adviseurs toegankelijk te maken en de gemaakte afspraken en aanvragen voor producten centraal op te slaan. Ook voor de verkoop van verzekeringen (frontoffice) maken verzekeraars gebruik van e-business. Met behulp van e-commerce richten de verzekeraars zich ook rechtstreeks met hun producten tot de klant, waarbij een deel van de distributieketen kan wegvallen. De verzekeraars hebben e-commerce hoog in het vaandel, getuige de activiteiten van het Verbond van Verzekeraars op landelijk niveau (zie onderstaand kader).

'Als Verbond van Verzekeraars ontwikkelen we in samenwerking met het nationale kennis- en coördinatiecentrum electronic commerce (www.ecp.nl) een gedragscode e-commerce. We hopen hiermee een bijdrage te leveren aan de kennis op dit gebied van de bij het Verbond aangesloten verzekeringsbedrijven'. Voor andere dienstverleners heeft e-business veel minder relevantie, zoals bijvoorbeeld voor de duikbedrijven (zie onderstaand kader).

'We vormen als duikers een kleine wereld die onderwaterprojecten uitvoeren. We investeren wel in een website, maar meer als visitekaartje en voor het verstrekken van wat algemene informatie. Ook sturen we nieuwsbrieven naar de opdrachtgevers. Email heeft onze communicatie met bijvoorbeeld booreilanden wel versneld. We doen echter niet aan e-commerce, omdat we veel langlopende contracten hebben'.

Ook consultants, infomediairs en logistieke dienstverleners maken deel uit van de maritieme dienstverlening. Veel van deze dienstverleners hebben ICT of e-business als 'corebusiness' en proberen te profiteren van de toenemende vraag vanuit de overige maritie-

140



me en aanpalende sectoren naar e-businesstoepassingen. Voor hen is e-business derhalve van groot strategisch belang. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Door de bedrijven in de maritieme dienstverlening wordt e-business gezien als een middel om de dienstverlening efficiënter en sneller, maar vooral ook interactiever te laten verlopen. Een verhoging van de efficiency/snelheid vormt derhalve ook een belangrijk strategisch aspect in relatie tot e-business. E-business wordt ook in toenemende mate door de dienstverleners gebruikt om producten of diensten te verkopen. Om de mogelijkheden van e-business als verkoopkanaal echter goed te kunnen benutten, vormen draagvlak (groot aantal deelnemende partijen) en volume (groot aantal transacties) belangrijke elementen. In dit verband is een goede samenwerking tussen de partijen die bij dit verkoopkanaal betrokken zijn, zeer cruciaal. Door internet te gebruiken als informatiekanaal en als extra verkoopkanaal kunnen de dienstverleners klantgerichter opereren Via een professionalisering en verpersoonlijking van de website worden steeds meer diensten via internet aangeboden. Zo biedt de makelaardij via internet informatie over te koop staande schepen, en bieden verzekeraars op deze wijze hun producten aan. Ook bij het bunkeren gaat internet een steeds belangrijkere rol spelen. Op dit moment zijn er drie veilingsystemen die een groot deel van de internationale bunkermarkt beslaan. Door internet als extra verkoopkanaal te benutten, maken de dienstverleners het voor de klant eenvoudiger en kan op elektronische wijze maatwerk worden geleverd. Dat kan bijvoorbeeld door individuele criteria in te voeren in het systeem, waardoor op maat gemaakte informatie snel en makkelijk kan worden aangeleverd. De klant kan op ieder moment van de dag zelf bepalen welke informatie of diensten hij wil ontvangen. Extra diensten kunnen op elk moment worden afgenomen door bijvoorbeeld achteraf te laten betalen voor afgenomen diensten. Door slimme databasetechnieken en een upgrading van de website zijn de maritieme dienstverleners dus in staat om nog klantgerichter te werken. E-business kent echter beperkingen als het gaat om de verkoop van complexe producten en diensten E-business is vooral succesvol als informatiekanaal en bij de verkoop als het gaat om standaardproducten en diensten, of om standaardsituaties en zekere omstandigheden. Elektronische bun kering is bijvoorbeeld vooral succesvol bij lijndiensten en regelmatige vaaromstandigheden. In complexe markten is het echter moeilijker om dezelfde of om meer toegevoegde waarde te bieden dan de traditionele kanalen. In de bunkermarkt is sprake van een hoog dienstverleningsgehalte en een sterke vertrouwensrelatie tussen rederij, brokers en handelaren, en leveranciers van de olieproducten. Het principe van de handel stoelt op een


141


groot wederzijds vertrouwen tussen dienstverleners en hun klanten. Dit is nodig omdat de omstandigheden kunnen veranderen en er sprake kan zijn van complexe situaties, waar de dienstverleners met hun kennis, kunde en contacten snel en efficiënt op dienen te reageren.

'Het probleem zit hem in de aanpassingen die steeds weer gemaakt moeten worden

I

als een schip bijvoorbeeld minder brandstof kan opnemen. E-businesstoepassingen dienen daarom zo te functioneren dat ze de toegevoegde waarde van de brokers en handelaren kunnen evenaren'. Een soortgelijk probleem doet zich voor bij scheepsleveranciers. Ook daar voegen de dienstverleners toegevoegde waarde toe - in de vorm van een logistiek apparaat - waar nieuwe infomediairs niet over beschikken.

'Het is onduidelijk hoe de markt zich onder invloed van e-business zal gaan ontwikkelen: kiezen reders voor rechtstreeks bestellen of voor 'one stop shopping & afleveren' door een scheepsleverancier? Sommige portals beogen de scheepsleveranciers uit te schakelen, maar zij beschikken op dit moment in elk geval niet over het logistieke apparaat waarover scheepsleveranciers wel beschikken. Zij leveren in de huidige situatie dus nog veel concrete toegevoegde waarde'. Om echt succes te kunnen hebben met verkoop via internet zijn goede technische oplossingen noodzakelijk en zal iedere betrokken partij bereid moeten zijn om kennis te delen en samen te werken. Op dit moment lijkt hier nog weinig sprake van.

'De prijs van de brokers is hoger, maar er wordt vooralsnog meer service geboden, zoals persoonlijk contact en het direct inspelen op veranderende omstandigheden zoals de vertraging van een schip. Het is niet zo simpel als bij de internethandel van boeken en cd's. Tevens willen de brokers de markt liever afschermen en zijn ze bang om de markt te transparant te maken. Er is dus nog te weinig bereidwilligheid'.

Dienstverleners kunnen met e-business efficiencyvoordelen behalen in de logistieke keten Via elektronische communicatie zijn door de maritieme dienstverleners ook efficiencyvoordelen te behalen, zoals bijvoorbeeld door digitaal bestanden uit te wisselen en slimme databasekoppelingen te maken. Hierdoor kan veel tijd worden bespaard en kunnen diensten sneller worden geleverd. Ook wanneer elektronisch kan worden gefactureerd, levert dat kostenbesparingen op. Ook sommige intermediairs die zich richten op de logistieke dienstverlening trachten efficiencyvoordelen te behalen. Het behalen van deze voordelen vormt voor hen zelfs de 'co-

142



rebusiness'. Zij werken namelijk in opdracht van verladers die vaak zoeken naar de goedkoopste oplossingen voor het vervoeren van hun lading. Sommige dienstverleners zeilen met behulp van internet in opdracht van verladers de mogelijkheden voor het vervoer van een bepaalde lading op een rij. Voor veel verladers is het namelijk een hele uitzoekerij om de juiste vervoerder te achterhalen. De logistieke dienstverleners brengen door hun dienstverlening de zoekkosten of transactiekosten terug voor de verladers. Daar ligt voor hen de toegevoegde waarde. Andere logistieke dienstverleners gaan een stap verder en zorgen voor een complete transportoplossing. Zij stellen een complete supply chain samen met behulp van e-businesstoepassingen die - afhankelijk van de wensen van de verlader - het goedkoopst, veiligst of meest betrouwbaar zijn.

Infamediairs creëren toegevoegde waarde die ook via samenwerking door de traditionele partijen kan worden gecreëerd Logistieke oplossingen kunnen ook via een internetportaal worden geboden. Dergelijke portals maken het voor verladers mogelijk om een voor hen zo gunstig mogelijk transport te boeken. Zij worden vaak beheerd en gerund door commerciële dienstverleners of infomediairs. Deze maritieme dienstverleners creëren toegevoegde waarde voor de gebruikers (verladers) door met behulp van e-businesstoepassingen informatie over lading, capaciteit en vervoersmogelijkheden aan elkaar te koppelen. Deze toegevoegde waarde kan echter ook door de spelers in de logistieke keten zelf worden geleverd. Reders kunnen dit bijvoorbeeld voor hun eigen schepen aanbieden. Zij kunnen dit echter ook via een internetportaal aanbieden, waar meerdere vervoerders bij aangesloten zijn. INTTRA is hier een voorbeeld van. Dergelijke portals kunnen door de betrokken bedrijven zelf worden beheerd. Opvallend is dat zulke portals van traditionele partijen vaak als een reactie op de komst van een 'bedreiging' ontstaan. Door de komst van infomediairs worden de krachten van concurrenten gebundeld. Voor de maritieme dienstverleners betekent een dergelijke krachtenbundeling van reders op haar beurt weer een bedreiging.

Door de bedrijven vastgestelde kansen van e-business in de sector Op de terreinen waar sprake is van complexe producten of diensten wordt nu nog vaak gekozen voor de traditionele kanalen en spelers. Juist voor gecompliceerde markten lijken er nog volop kansen voor e-business te liggen. Veel partijen zijn van mening dat alleen intermediairs flexibel kunnen opereren en op het laatste moment bij vertraging of bij veranderingen in de belading orders kunnen aanpassen. Andere partijen geven aan dat ebusiness juist bij uitstek geschikt is om een dergelijke flexibiliteit te bieden.

'Een eventuele e-businesstoepassing moet zo flexibel zijn dat zij de toegevoegde waarde van de brokers en traders kan evenaren'.


143


Veel kansen liggen nog in het vergroten van het gebruik van e-business door de partijen in de maritieme cluster. Vooral als informatie over lading transparanter wordt, liggen er veel mogelijkheden voor het matchen van lading via internet. Ook liggen er veel kansen voor de dienstverleners als verladers zich meer bewust zouden zijn van de voordelen die kunnen worden behaald in hun vervoerskosten. Dienstverleners kunnen hier een belangrijke, stimulerende rol in spelen, wanneer zij in staat zijn om via ebusinesstoepassingen tot goedkope vervoersoplossingen te komen en deze voordelen aan de verladers voor te rekenen. Over de mogelijkheden voor internetportals wordt verschillend gedacht. Maritieme dienstverleners zien zeker kansen, maar tegelijkertijd een enorme wildgroei. Het commerciële succes van onafhankelijke portals van infomediairs hangt voor een groot deel af van het aanvangsvolume en de dekkingsgraad. Ook is het van groot belang om waar te maken wat wordt beloofd. Kritische succesfactoren Bij het leveren van informatie en voor de verkoop via internet is het up-to-date houden van de website/portal een kritische succesfactor, evenals het aanbieden van complete informatie. Samenwerking tussen. en medewerking van alle relevante partijen is hierbij onontbeerlijk. Verder dient men zich te realiseren wie de doelgroep is en met welke boodschap of dienst de doelgroep dient te worden bereikt. Wanneer sprake is van een internationale doelgroep, zal de website/portal ook in meerdere talen moeten worden ingericht. Daar waar internet informatie veel toegankelijker maakt, wordt het bezit van informatie steeds belangrijker en ook de vraag wat met de informatie wordt gedaan. Voor het verkrijgen van de informatie vormt het hebben van een netwerk een belangrijke succesfactor. Voor het omgaan met informatie liggen de succesfactoren met name in de werkwijze en in de waarde die kan worden toegevoegd door het structureren, interpreteren en snel verspreiden van informatie.

'De kennis die we hebben opgedaan met het verzamelen, interpreteren, structureren en verspreiden van informatie is een belangrijke factor voor het succes van onze ebusinessinitiatieven. Nieuwkomers op deze markt zullen moeite hebben om dezelfde kennis te vergaren zoals die bij ons aanwezig is.'

3.11.3 Totaalbeeld Strategisch belang van e-business varieert sterk Het strategische belang dat door de maritieme dienstverleners aan e-business wordt toegekend loopt sterk uiteen en hangt voor een groot deel samen met de aard van de dienst-

144



verlenende activiteiten. Zo heeft e-business voor duikbedrijven minder nut dan voor infomediairs of logistieke dienstverleners die e-business als 'corebusiness' hebben. Daartussenin bevinden zich onder andere de makelaars en bunkeraars die enkele mogelijkheden van e-business benutten. Klantgerichtheid, samenwerking en het behalen van efficiencyvoordelen vormen de belangrijkste strategische dimensies in relatie tot e-business Veel e-businessactiviteiten van individuele dienstverleners zijn bedoeld om klantgerichter te kunnen opereren en meer toegevoegde waarde te leveren aan de klant. Als het gaat om verkoop via de eigen website of via internetportals is samenwerking met alle relevante partijen daarbij van cruciaal belang. Alleen via een goede samenwerking kan de portal upta-date blijven en kunnen elektronische beloften ook echt worden waargemaakt. Steeds meer logistieke en ICT-dienstverleners hebben e-business als 'corebusiness', waarbij men meestal streeft naar het behalen van efficiencyvoordelen die deels aan de klant kunnen worden doorgegeven. Rol van de infomediair is triviaal E-business zorgt voor een flinke toename van het aantal internetportals en het aantal dienstverleners dat deze portals beheert. De komst van de portals kan een stimulerende werking hebben op het gebruik van e-business door andere partijen in de maritieme cluster. De enorme wildgroei van portals roept echter ook weerstanden op. Daar waar sprake is van succesvolle portals ontstaat vaak een reactie bij bestaande marktpartijen die het succes van de portal als bedreiging zien. Deze reacties kunnen een gunstige ontwikkeling betekenen voor de ontwikkeling van e-business bij deze marktpartijen en hun relaties. Tegelijkertijd vormen hun reacties echter weer een bedreiging voor de portals van infomediairs. Infamediairs zorgen met andere woorden voor dynamiek, maar de vraag is of deze dynamiek uiteindelijk gunstig voor henzelf uitpakt. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat.


145


tabel3.10 samenvattende tabel e-business in de maritieme dienstverlening

Status Belang van e-business verschilt sterk per dienstverlenende activiteit· zo is het belang voor verzekeraars groter dan voor duikers. Met e-business kan de relatie met de klant worden verdiept en ook het aantal klanten worden uitgebreid. Voor veel nieuwe dienstverleners vormt e-business de 'corebusiness' en is derhalve van cruciaal belang. Strategisch belang van e-business ligt bii: verhogen van de klantgerichtheid samenwerking met en medewerking van alle betrokken partijen verhoging van efficiency en snelheid (van de eigen diensten en bij de klanten) Kritische succesfactoren: actualiteit en compleetheid van de webinfo goede kennis van de doelgroep kennis over vergaren. structureren en verspreiden van informatie E-businesstoepassingen E-selling

Internetportal (initiëren en beheren)

Doel: informatieverschaffing en verkoop via internet leidt

Doel: Verlenen van diensten door informatie over

o.a. tot efficiencyvoordelen en een groter geografisch bereik

lading. capaciteit en vervoersmogelijkheden aan elkaar te koppelen en zo oplossingen te bieden voor de klant

Upgrading van websites Doel: opvoeren van de klantgerichtheid door professio-

nalisering en verpersoonlijking van de websitelportal

Elektronische communicatie Doel: door digitalisering van gegevens en e-mail komen tot een betere communicatie. leidend tot hogere efficiency en snelheid

Bron: EIM. 2001

146



Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die in de interviews zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. figuur 3.10

e-businessactiviteiten van maritieme dienstverleners

mbl.:ld

elektl

lllh.oop

\.:011111111111<':<111<:

Bron' EIM. 2001


147


3.12

Koninklijke Marine

3.12.1 Strategische ontwikkelingen

Internationalisering wordt steeds belangrijker De marine is voortdurend op zoek naar mogelijkheden om de eigen bedrijfsvoering te verbeteren. Men is daarom sterk extern georiënteerd en ziet dus ook welke ontwikkelingen op e-businessgebied gaande zijn. Door de komst van elektronische handel is sprake van een internationalisering van het aanbod van onderdelen en artikelen. Om verbeteringen te kunnen doorvoeren leert de marine graag van marines in andere landen. Men kijkt dus steeds meer over de eigen grenzen en werkt in toenemende mate samen met andere marines. Samenwerking wordt steeds belangrijker Niet alleen met de marines in andere landen wordt steeds meer kennis uitgewisseld en samengewerkt. Ook bij de nieuwbouw van fregatten is sprake van vergaande samenwerking, die wat de marine betreft nog een stuk verder zou kunnen gaan. Alleen via intensieve samenwerking en kennisuitwisseling kan de marine tot nieuwe innovaties en tot verdere verbeteringen in de bedrijfsvoering komen. 3.12.2 Visie en activiteiten van de Koninklijke Marine

Status en strategisch karakter van e-business De marine is innovatief te noemen. Op veel terreinen is zij voortdurend bezig met ontwikkelings- en verbeteringstrajecten, zo ook op IT-gebied en op het gebied van e-business. De marine heeft een eigen softwareontwikkelingsafdeling op het gebied van de operationele informatievoorziening, die zich onder andere bezighoudt met de synergie tussen de verschillende wapensystemen aan boord van een schip, en ook een eigen afdeling die zich bezighoudt met ontwerp/engineering van schepen. De Schelde, de huisleverancier, bouwt onder regie van de marine. E-business wordt steeds belangrijker om informatie te verwerven en te verstrekken. De concurrentiestelling voor onderdelen kan via e-business veel sneller en beter plaatsvinden.

'E-business zorgt voor een globalisering van het aanbod. Er ontstaat een veel completer en sneller beeld van het aanbod, dat ook leidt tot kostenvoordelen'.

148


E-business in de maritieme sectoren: Koninklijke Marine

Niet alleen voor de inkoop van onderdelen, maar ook voor de werving van personeel is ebusiness heel belangrijk. Er kan op die manier veel informatie over de marine en over vacatures worden geboden aan potentiële werknemers en andersom kan men zich vrij eenvoudig aanmelden. De marine investeert veel in e-businesstoepassingen. Met de meeste toepassingen is men al bezig of verkeert men in de implementatiefase. In het navolgende wordt op deze toepassingen nader ingegaan. Belang van strategische dimensies in relatie tot e-business Innovatievermogen is de belangrijkste strategische dimensie voor de marine. Om tot innovaties te komen, zijn kennisuitwisseling, samenwerking in de productieketen (codesign) en netwerkvorming heel belangrijk. Ook internationalisering is van belang als het gaat om de inkoop van producten en diensten (globalisering van het aanbod) en om samenwerking met de marines van andere landen. De onderliggende voordelen liggen op het gebied van tijdwinst, een hogere efficiency, e.d.

E-businesstoepassingen belangrijk voor innovaties in de keten De marine werkt van oudsher met veel vaste partners. De marine laat haar schepen bij de Schelde bouwen. Ook met deze werf wil de marine een partnership-relatie aangaan. Dit houdt o.a. in dat sprake is van co-design, waarbij men overigens fysiek gescheiden opereert. Voor de onderlinge communicatie maakt men gebruik van een relationele, PDIachtige database. De Marine heeft via de defensie-infrastructuur een netwerkverbinding met de Schelde. Op dit moment is men samen met de Schelde bezig met system engineering (pakket 'Doars'). In een piramidestructuur worden de eisen via 'vraag en antwoord'-procedures steeds verder gedetailleerd, in een andere piramidestructuur zijn per eis (op ieder niveau) de specificaties weergegeven (hoe doe je he!?).

Kennisuitwisseling vindt plaats met onderzoeksinstituten en met andere maritieme sectoren Kennisuitwisseling is van groot belang om innovaties te kunnen realiseren. Voor R&D op scheepsbouwkundig gebied onderhoudt de marine relaties met de TNO-instellingen van defensie (Fysisch Elektronisch Lab, Prins Maurits Lab, Technische Mensenkunde en met het Technisch Physisch Lab). Ook met andere maritieme sectoren wisselt men echter kennis uit. Zo is men betrokken bij onderzoek op het gebied van kunststofmaterialen en nieuwe staalsoorten (met VNSI). Verder is de marine de dataleverancier voor hydrografie (zeekaarten). Deze gegevens worden door de Marine bijgehouden en doorgegeven aan de producenten van (elektronische) zeekaarten.


149


Ook procesinnovaties komen tot stand met behulp van e-toepassingen Ook in de processfeer tracht men innovaties te realiseren. Via Product Data Managementsystemen wil men meer kennis ontwikkelen over de eigenschappen van de producten en onderdelen (wanneer gaat een onderdeel kapot, wat is de oorzaak?). In dit verband doet men trillinganalyses. Hoe meer kennis hieromtrent bestaat, des te efficiënter en gerichter kan onderhoud worden uitgevoerd. Met deze kennis zullen in de nabije toekomst onderhoudsprogramma's voor de schepen kunnen draaien, waarbij heel gericht onderdelen kunnen worden vervangen zonder dat grote onderhoudsbeurten nodig zijn, en met een minimale kans op gevolgschades. Voordeel van een dergelijk programma is dat je het onderhoud veel beter kan plannen en dat de bevoorrading van onderdelen aan het programma kan worden gekoppeld. Het enorme aantal netwerkcontacten maakt e-procurement bijzonder interessant Door het grote aantal producten en onderdelen is in de bevoorrading sprake van veel relaties met veel verschillende partijen. In totaal gaat het om 300.000 tot 400.000 artikelsoorten met gemiddeld 40.000 per fregat. De marine is al vergevorderd met het beleidsvoornemen om inkopen in de toekomst niet meer via het opslag- en distributiecentrum Het Arsenaal te laten lopen, maar de fregatten de mogelijkheid te geven direct te bestellen bij de toeleveranciers. Men is in dit verband ook al begonnen met barcodering, zodat artikelen en wijzigingen in de bevoorrading straks elektronisch kunnen worden geregistreerd.

'De Marine overweegt serieus (ideefase is gepasseerd) om tot een eigen emarketplace te komen en de vraag naar goederen of diensten aan te besteden via internet. Deze e-marketplace zou men in eigen beheer ontwikkelen en houden (de marine is daar groot genoeg voor)'. Verder is de Marine op dit moment bezig om te zoeken naar mogelijkheden om de voorraadadministratie van de scheepstoko's (winkels voor het welzijn van de bemanning) te koppelen aan die van de huisleverancier, de MARCANDI (Marine Cantinedienst die zorgt voor de scheepsbevoorrading). Overigens vindt de Marine ook SeaQuipment een goed initiatief, waar men wellicht ook gebruik van zal maken. Door de Marine vastgestelde kansen van e-business in de sector E-business leidt tot verbeteringen in de bedrijfsprocessen en de inzet van minder (varend) personeel. Verder kan de toegankelijkheid van technische informatie over producten van toeleveranciers verbeteren. Ook de transparantie neemt toe; zo komt de juiste kennis bij de juiste man terecht. Verder leveren lerende systemen de mogelijkheid om de arbeidsmarkt bij werving gerichter te benaderen (meer doen met de aanwezige data).

150



De Marine is innovatief en wil graag profiteren van de kansen die op e-businessgebied ontstaan. Zij investeert dan ook veel in e-businessachtige toepassingen. De Marine vaart daarbij letterlijk en figuurlijk zo veel mogelijk een eigen koers.

'De Marine vervult geen centrale rol in de cluster, maar met de scheepsbouw is wel sprake van intensieve contacten. In de marine-scheepsbouwcluster is dan ook duidelijk sprake van een win-winsituatie. Hier zijn diverse e-businesstoepassingen relevant'.

Kritische succesfactoren Met name bij innovatieprojecten is het belangrijk dat er bij de betrokken partijen sprake is van hetzelfde kennisniveau. Ook moet het uiteindelijke resultaat aanspreken en toegevoegde waarde leveren voor alle partijen. Hoewel projecten vaak van bovenaf worden ge'lnitieerd, moet er ook sprake zijn van een bottom-up-werking. Degenen die met de toepassingen moeten gaan werken, moeten het gevoel krijgen dat er ook daadwerkelijk verbeteringen of oplossingen voor bestaande knelpunten zijn te realiseren. Dit gevoel kan worden gestimuleerd door te werken met een aansprekende 'business case' waar een demonstratieproject voor kan worden geformuleerd.

'Demonstratieprojecten zijn erg belangrijk om een goede voedingsbodem te creëren, maar er moet wel sprake zijn van een goede evaluatie van het project' Bij dergelijke projecten moet ook niet te veel worden gepusht. Het is wel de bedoeling om zo snel mogelijk een stap verder te komen op de product life cycle, echter niet door dwang maar door een goede begeleiding. De veranderingen moeten op een goede wijze worden gemanaged, waarbij een zorgvuldige coördinatie en het anticiperen op de veranderende omstandigheden van groot belang zijn. De Marine slaagt hier zelf goed in.

'Bij de Marine leven de mores die stammen uit de tijd van Michiel de Ruijter en de kansen die de technologische ontwikkelingen bieden in goede harmonie met elkaar. Wellicht dat de Marine daarom zo innovatief kan zijn'.


151


3.12.3 Totaalbeeld E-business past binnen de innovatieve visie van de Marine De Marine is innovatief en streeft voortdurend naar verbeteringen in haar bedrijfsvoering. Veel e-businesstoepassingen passen in dit streven, en dit is de reden waarom de Marine veel belang toekent aan e-business. Grensoverschrijdend is van groot belang om tot innovaties te komen De Marine is zich ervan bewust dat men alleen via een externe oriëntatie en via grensoverschrijdend denken tot innovaties in staat is. Daarom zijn samenwerking, kennisuitwisseling en netwerkvorming van groot belang in de visie van de Marine. Partners moeten echter ook de voordelen kunnen en willen zien Bij een externe oriëntatie is men afhankelijk van andere partijen. Deze zullen dus ook interesse moeten hebben om tot verbeteringen te komen. Het is daarom van belang dat partners een vergelijkbaar kennisniveau hebben en de voordelen inzien van samenwerking en kennisuitwisseling. In de volgende tabel zijn de belangrijkste uitkomsten samengevat weergegeven.

152



tabel 3.11 samenvattende tabel e-business bij de Marine

toenemende internationalisering

toenemend belang van samenwerking

Visie van de Marine Status E-business staat bij de Marine hoog op de agenda en er worden reeds veel concrete activiteiten ondernomen. Strategisch belang van e-business ligt bij: innovatievermogen en daarmee samenhangend kennisuitwisseling, samenwerking in de productieketen (co-design) en netwerkvorming internationalisering als het gaat om de inkoop van producten en diensten (globalisering van het aanbod) en om samenwerking met de marines van andere landen een hogere efficiency, tijdwinst, e.d Kritische succesfactoren: zelfde kennisniveau van samenwerkingspartners aansprekend resultaat en toegevoegde waarde voor alle partners bottom-up-werking via demonstratieprojecten goede begeleiding, geen dwang E-businesstoepassingen System engineering/product data interchange (PDI)

E-procurement

Doei: realiseren van efficiencyvoordelen bij de nieuw· bouw van fregatten

Doei: keuze uit groter aanbod, efficiënter bestellen.

Product data management (PDM)

(data voor) Elektronische zeekaarten

Doei: efficiënter en gerichter onderhoud

Doei: aanleveren van data voor de ontwikkeling van elektronische zeekaarten

Elektronische onderhoudsplanning Doei: efficiënter en gerichter onderhoud en efficiëntere bevoorrading van onderdelen

Personeelswerving:

Elektronisch voorraadbeheer Doei: betere beheersing van voorraadkosten en behalen van schaalvoordelen door intelligenter bestellen

Doei: efficiënt en volledig informeren van potentiële werknemers, verlagen van de drempels

Bron: EIM, 2001


153


Genoemde e-businesstoepassingen in relatie tot bedrijfsfuncties In de volgende figuur is weergegeven hoe de verschillende e-businesstoepassingen die door de marine zijn genoemd, kunnen worden gepositioneerd ten aanzien van de bedrijfsfuncties. De brede externe oriëntatie van de marine blijkt uit de veelheid en verscheidenheid van e-businessinitiatieven. figuur 3.11

e-businesstoepassingen van de Marine

flDI PD\!

albenl

\\~I\1tH!

pelsolle~1

e-plocurelllt.'1lI

datadektt Leekaat1en

Bron: EIM. 2001

154


E-business in de maritieme sectoren: Beeld in de gehele maritieme cluster

3.13

Beeld in de gehele maritieme cluster

Stand van zaken met betrekking tot e-business in de maritieme cluster Op basis van een zestigtal interviews met bedrijven, experts en sectororganisaties is een goed beeld ontstaan van het strategisch belang dat in de maritieme cluster aan ebusiness wordt toegekend en van de strategische dimensies die relevant zijn in relatie tot e-business. Verder is een goed inzicht verkregen in de aard en omvang van de ebusinesstoepassingen op dit moment en van de ambities en mogelijkheden die er nog liggen. Ook hebben de interviews inzicht opgeleverd in de gesignaleerde kansen en kritische succesfactoren van e-business. De rol van e-business is triviaal De rol van e-business lijkt triviaal. E-business maakt markten transparant, waardoor de concurrentie kan toenemen, prijzen onder druk komen en concurrentiële voordelen sneller kunnen worden gekopieerd. E-business leidt er ook toe dat kennis en informatie veel eenvoudiger toegankelijk worden. Tegelijkertijd vormen e-business en ICT echter instrumenten om efficiencyvoordelen te behalen en om toegevoegde waarde te creëren. E-business kan dus als oorzaak worden gezien van de toegenomen turbulentie, maar ook als een instrument om de individuele bedrijfspositie in de turbulente markt te handhaven. E-business goed strategisch ingebed Op basis van de uitkomsten van de interviews kan worden geconcludeerd dat e-business bij de meeste sectororganisaties en bij koplopers onder de maritieme bedrijven strategisch goed is ingebed. E-business wordt in het algemeen als een belangrijk en veelal strategisch instrument gezien om (strategische) doelstellingen te realiseren. E-business is vooral een belangrijk instrument gebleken in relatie tot de volgende strategische dimensies (in afnemend aantal keren genoemd): • •

efficiency/(transactie)snelheid (is in alle sectoren genoemd); samenwerking in de keten, inclusief netwerkvorming (is door vrijwel alle sectoren genoemd);

•

klantgerichtheid/ketenomkering;

•


•

kennisuitwisseling;

•

internationalisatie;

•

innovatievermogen.

Deze dimensies worden door de sectororganisaties samen met schaalvergroting en veranderend ondernemingsbeleid, zoals specialisatie en diversificatie ook als de belangrijkste strategische ontwikkelingen aangemerkt. De genoemde dimensies kunnen worden


155


gezien als elementen die het concurrentievermogen van een bedrijf bepalen, en ebusiness speelt daarbij een belangrijke, zo niet cruciale rol. De status van e-business verschilt echter per sector Tussen sectoren kunnen verschillen worden geconstateerd in de status van de ebusinessactiviteiten. Op basis van de interviews met sectororganisaties worden de verschillen tussen de sectoren enigszins duidelijk. Rederijen die behoren tot de zeescheepvaart kunnen in alle vier de volgende categorieën worden ingedeeld: (1) bedrijven die zich onbewust zijn van de mogelijkheden van e-business, (2) bedrijven die zich bewust zijn van de mogelijkheden van e-business maar er niet in zijn geïnteresseerd, (3) bedrijven die geïnteresseerd zijn en de intentie hebben te investeren in e-business, en (4) bedrijven die investeren in e-business. Zie tabel 3.12. Men treft in de zeescheepvaart dus zowel koplopers als achterblijvers aan. Dit geldt ook voor de waterbouw en voor de maritieme dienstverlening 1. In de scheepsbouw en -reparatie, bij de Koninklijke Marine en ook in de havens is men zich wel bewust van de mogelijkheden en wil men ook investeren of investeert men al in e-business. De offshore, visserij en watersportindustrie zijn wat meer traditionele sectoren wat e-business betreft. Men is zich hier vaak nog niet goed bewust van de mogelijkheden van e-business. tabel3.12 overzicht van de status van e-business in de verschillende sectoren (grijs gearceerde vakjes zijn van toepassing) bewust van mog

geïnteresseerd met men inves-

onbewust van

niet geïnteres-

intentie om te

teert in e-

rol sectoror-

mogelijkheden

seerd

investeren

business

ganisatie

Zeescheepvaart

stimulerend,

Scheepsbouw en -reparatie

trekkend

Offshore

faciliterend

faciliterend

Binnenvaart

stimulerend faciliterend

Waterbouw

faciliterend


trekkend

Visserij

faciliterend

Watersportindustrie

faciliterend

Maritieme toeleveranciers

trekkend

Maritieme dienstverlening

n.vt

Koninklijke Marine

n.v.!

Bron: EIM. 2001

Dit beeld voor de maritieme dienstverlening is ontstaan op basis van interviews met bedrijven in deze sector.

156



Rol van de sectororganisaties verschilt In tabel 3.12 is in de rechterkolom de rol weergegeven die iedere sectororganisatie speelt op het gebied van e-businessactiviteiten. Geconstateerd kan worden dat deze rollen verschillen per sector en dat zij bovendien lijken samen te hangen met de status van ebusiness van iedere sector. In de sectoren waar zich overwegend bedrijven bevinden die gefnteresseerd zijn in e-businesstoepassingen vervullen de diverse sectororganisaties een trekkende rol. In sectoren met relatief veel achterblijvers spelen de sectororganisaties vooral een stimulerende en faciliterende rol. In sommige sectoren kunnen de bedrijven rekenen op een actieve sectororganisatie die probeert veel e-businessactiviteiten op de voet te volgen of zelf initiatieven onderneemt (trekkende rol), in andere sectoren is de sectororganisatie slechts doorgeefluik van relevante informatie via bijvoorbeeld elektronische nieuwsbrieven (stimulerende en faciliterende rol). In de maritieme cluster kunnen de volgende rollen van de seclororganisaties onderscheiden worden: •

belangenbehartiging voor het gros van de leden;

•

doorgeefluik van informatie;

•

facilitering van activiteiten;

•

stimulering en initiëring van e-businessactiviteiten.

E-businesstoepassingen In figuur 3.12 zijn alle in de maritieme cluster genoemde e-businesstoepassingen weergegeven. Duidelijk is dat het aantal en de diversiteit aan e-businesstoepassingen en -initiatieven groot is. Gebleken is wel dat nog niet iedere toepassing en niet ieder initiatief in een even ver stadium verkeert. Uit de figuur blijkt dat de meeste toepassingen zich aan de rechterkant en aan de onderkant van het stuurwiel bevinden. De nadruk van de toepassingen aan de rechterzijde ligt op planning, verkoop en op transport en logistiek. Kenmerkend voor de toepassingen op deze terreinen is dat zij vaak aan meerdere bedrijfsfuncties zijn gerelateerd. Dit is de reden waarom de e-businesstoepassingen (in de ovalen) vaak tussen twee functies in zijn geplaatst. Het zijn ook vaak toepassingen die gericht zijn op een verhoging van de efficiency en de (transactie)snelheid. De toepassingen aan de linkerzijde komen minder vaak voor. Het gaat hier om meer specifieke bedrijfsfuncties, die minder talrijk voorkomen. Wat opleidingen betreft vervult www.spetterendeopleidingen.nl al een belangrijke (sectoroverstijgende) rol.


157


figuur 3.12

overzicht van e-businesstoepassingen gerelateerd aan de bedrijfsfuncties

plannmg

on!v"erp

oLllt\\ISScll1lg leken1l1gen

oe-mtegratlc olllt\\lsscllng tecll11 11lformatle

oOpen MlIld -PDI.·PDM

-BICS STIS 'cargoçard oelektr diensten douane oDlllch F-portsi

v.ef\11lg per<;oneel

arbeId

'clcktro1ll<;ch logboek

oe -procurcmcilt

OScaOlllpment oelektronlsch bestellen

111 koop

+RP ovoorraadplanlling ·voorraadbeheer -monitoring satellIeten oondcrhoudsplann Ing -e1ektr .\olgsystemen

::::-~-----~"---

-back-end service °llltcmel porlal -elektr (7ee)kaarlen -dIgItale ledensenlcc °e!ektlonisch aanbesteden -elektr datallltwlssellllg O(hgltale fotografle 'e -documenten 'elektf COllllllUllKalle -BICS

otrackmg & trac111g oe-markets oc-selllllg "upgrading webslte/parlal 'one-stop-shoppi ng -CRM

Bron: EIM. 2001.

Volgens sectororganisaties liggen de meeste kansen in het verder verbeteren van de efficiency Gevraagd naar de kansen voor e-businesstoepassingen zien de sectororganisaties vooral mogelijkheden voor het verder verbeteren van de efficiency en (transactie)snelheid. Door 9 sectororganisaties wordt dit als een kans gezien. Zie figuur 3.13. Ook foutenreductie, meer transparantie en uitwisseling van kennis en data, zijn terreinen waar volgens de organisaties e-business nog veel kan betekenen. Deze elementen worden door 6 sectororganisaties als kansen beschouwd.

158



figuur 3.13

kansen van e-business (aantal sectororganisaties)

I

Inkoop

.

verkoop

promotie/profilering

J

.

logistiek

I

kennls- en data-uitwisseling

transparantie

.

foutenreductl8

I I

efficiency/snelheid

1 10

Bron: EIM. 2001

Er zijn diverse wijzen waarop e-businessactiviteiten tot stand komen Uit de interviews is duidelijk geworden dat e-businessinitiatieven op verschillende proactieve en reactieve manieren in de maritieme cluster tot stand komen: •

dwingend opleggen door de overheid;

•

dwingend opleggen door de afnemer/opdrachtgever;

•

via samenwerking tussen bedrijven (bijvoorbeeld in de keten of in het kader van projecten);

•

door stimulering en facilitering door sectororganisatie en koepelorganen;

• •

vanuit strategische motieven van bedrijven; via de Product Life Cycle-werking (volgende bedrijven kijken eerst naar de koplopers, voordat ze zelf nieuwe initiatieven ontplooien);

•

via een reactie door de komst van nieuwe partijen.

E-business kan dwingend worden opgelegd door de overheid, bijvoorbeeld als het gaat om het vergroten van de veiligheid via wetgeving. De sectororganisatie kan op dezelfde wijze een rol spelen en initiatieven initiëren of helpen initiëren. Dit is echter minder waarschijnlijk. Overigens kan dwang ook van overheidswege tot stand komen door obstakels bij de traditionele manier van werken door te voeren en e-business als alternatief aan te reiken. Dit kan overigens ook via prijsdiscriminatie (lagere tarieven voor elektronische aangifte).


159


Voorbeeld: de douane in Delfzijl die het kantoor in de haven sluit, waardoor reders per auto (na deze van het schip te hebben getakeld) naar de stad moeten om documenten te overhandigen. Het alternatief is om de documenten elektronisch te verzenden. Ook grote afnemers kunnen e-business dwingend opleggen. Deze situatie kan zich voordoen wanneer de partijen groot genoeg zijn en er sprake is van een sterke afhankelijkheidsrelatie, zoals bijvoorbeeld bij sommige grote verladers, leveranciers of eindgebruikers het geval is. Ook de toetreding van nieuwe partijen zorgt in welke sector dan ook voor reacties bij de gevestigde orde. Zo ook bij de toetreding van nieuwe infomediairs. Sommige activiteiten van nieuwe partijen met internetportals hebben inmiddels geleid tot succesvolle tegeninitiatieven door de gevestigde orde. Behoorlijke overeenstemming over de kritische succesfactoren Om e-business in de maritieme cluster naar een hoger niveau te tillen is het noodzakelijk om rekening te houden met de belangrijkste weerstanden en kritische succesfactoren die door de ge"interviewde bedrijven en sectororganisaties zijn genoemd. Daarover worden in de maritieme cluster behoorlijk gelijkluidende uitspraken vernomen. De door de sectororganisaties genoemde succesfactoren kunnen als volgt worden gegroepeerd: •

standaardisatie (van elektronisch berichtenverkeer, software, e.d.);

•

attitude (van bedrijven ten opzichte van e-business, samenwerking en innovaties, betrokkenheid van de bedrijven, wederzijds vertrouwen, e.d.);

•

middelen (financiële middelen, kennis aanwezig bij de bedrijven en medewerkers over klanten, e-business, over ontwikkelingen, etc. Ook de content van een portal en het up-to-date houden van deze content valt hieronder;

•

transparantie en garantie (van de markt, van ladinggegevens, tarieven, e.d., maar tegelijkertijd ook de garantie dat afspraken over de vertrouwelijke behandeling worden nagekomen);

•

overtuigingskracht (drijvende krachten die initiatieven ontwikkelen en ten uitvoer brengen, bijvoorbeeld key players of overheidsinstanties);

•

coördinatie (van alle projecten op e-businessgebied, om zo wildgroei te voorkomen

•

communicatie (hoe vindt communicatie over projecten plaats, via welke media? en

en middelen zo efficiënt mogelijk aan te wenden); via welke organisaties?). Communicatie is ook van belang om de voordelen voor alle partijen zichtbaar te maken; •

draagvlak (wie profiteert, hoe kunnen win-winsituaties worden gecreëerd?).

160



Naast deze succesfactoren wordt ook een bottom-up-werking als succesfactor beschouwd, bijvoorbeeld door te werken met demonstratieprojecten. Laagdrempeligheid kan hier ook onder worden gerangschikt. Ook vanuit een top-down-gedachte zijn succesfactoren geformuleerd. Zo zijn in de interviews het 'over de grenzen van de eigen sector/van het eigen bedrijf en van Nederland heenkijken' en het hebben van een visie als kritische succesfactoren genoemd. Bij het formuleren van e-businessactiviteiten zal dus met beide routes rekening moeten worden gehouden. Synthese De uitkomsten van de interviews kunnen op basis van de strategische dimensies (strategisch niveau), de kritische succesfactoren (tactisch niveau) en de te behalen doelen met e-business (operationeel niveau) in een figuur worden weergegeven. In de buitenste cirkel van figuur 3.14 zijn de strategische dimensies weergegeven. Deze vormen tezamen het strategisch niveau. Overigens is er nog sprake van een hoger niveau, waarin de visie en doelstellingen van Nederland Maritiem Land, van de sectororganisaties en van overheidsinstellingen prevaleren. In de cirkel daarbinnen zijn de kritische succesfactoren die uit de interviews naar voren zijn gekomen weergegeven. Deze factoren kunnen als tactische instrumenten worden beschouwd om de vertaalslag te maken van strategisch niveau naar operationeel niveau (bij een top-down-beweging) of andersom van operationeel niveau naar strategisch niveau (bij een bottom-up-beweging). In de binnenste cirkel zijn de operationele doelstellingen weergegeven die met behulp van e-businesstoepassingen kunnen worden gerealiseerd, namelijk verhoging van efficiency en (transactie)snelheid, veiligheid, toegevoegde waarde, en foutenreductie. Deze operationele doelstellingen komen overeen met door de sectororganisaties genoemde mogelijkheden van e-business.


161


figuur 3.14

samenvatting van uitkomsten van de interviews, op basis van een indeling in een strategisch (buitenste cirkel), tactisch (middelste cirkel) en operationeel niveau (binnenste cirkel)

Bron: EIM, 2001

Bovenstaand stuurwiel is een instrument voor analyse en sturing Het weergegeven stuurwiel kan goed fungeren als analyse- en als sturingsinstrument. AI naar gelang de strategische prioriteiten die op strategisch niveau worden gesteld, kunnen de beide buitenste cirkels van het stuurwiel ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de binnenste cirkel worden gedraaid, en kunnen nieuwe combinaties tussen strategische en tactische elementen ontstaan die uiteindelijk tot operationele effecten zullen kunnen leiden. Een secloroverstijgend strategisch doel kan zijn om de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse maritieme cluster te vergroten Dit kan via innovatie, maar daar is op tactisch niveau dan wel een bepaalde attitude voor nodig om uiteindelijk tot concurrentiële voordelen te kunnen leiden. Ook kan kwaliteit het concurrentievermogen van de Nederlandse vloot vergroten (strategisch niveau). Dit is bijvoorbeeld te bereiken via een verbeterde communicatie en coördinatie (tactisch niveau), waardoor de veiligheid toeneemt (operationeel niveau).

162



Andersom kan er ook een bottom-up-beweging ontstaan. Voor de formulering van ebusinessactiviteiten in de maritieme cluster is deze route zelfs waarschijnlijker dan een top-down-beweging, simpelweg omdat op basis van de interviews geconstateerd kan worden dat de bedrijven eerder overeenstemming hebben over de operationele doelen die dienen te worden bereikt dan de verschillende sectororganisaties over de strategische doelen. Ook zal op die wijze snel duidelijkheid ontstaan over de win-win die er voor iedere relevante partij inzit.


163


164


Slotbeschouwing

4

Slotbeschouwing

In dit hoofdstuk wordt op basis van de verworven inzichten een aanzet gegeven voor mogelijke sectoroverstijgende e-businessinitiatieven die de maritieme cluster op een hoger niveau van e-business zouden kunnen brengen. E-business werkt alleen sectoren grensoverschrijdend

Een belangrijk kenmerk van e-business is dat er altijd sprake is van twee partijen die met elkaar communiceren. In de meeste gevallen gaat het dan om contacten die sectoroverschrijdend en soms ook grensoverschrijdend zijn. Een afnemer (werf) heeft contact via een e-businesstoepassing met een afnemer (reder) of met een toeleverancier. Veruit de meeste winst van e-business lijkt in de maritieme cluster weggelegd in de logistieke keten, maar ook in de andere bedrijfsfuncties liggen mogelijkheden. Bijvoorbeeld, de exportpositie kan op twee manieren positief bernvloed worden door de toepassing van ebusiness. Door efficiencyverbetering in de logistieke keten kan de internationale concurrentiekracht vergroot worden, en door elektronische verkoop kan de buitenlandse afzetmarkt vergroot worden. E-business vraagt wellicht om andere organisatievormen in de maritieme cluster

Een belangrijk leereffect bij bedrijven die nieuwe e-businesstoepassingen hebben ge·lmplementeerd, is dat de interne organisatie vaak moet worden aangepast aan de nieuwe manier van werken die bij deze nieuwe toepassingen ontstaat. Elektronisch bestellen heeft tot gevolg dat bepaalde administratieve handelingen vervallen, maar dat de klant wel een snellere levering verwacht. De aanslag op het logistieke systeem wordt derhalve groter. De vraag is nu of breed gebruik van e-business niet tot een andere organisatievorm van de maritieme cluster zou moeten leiden of dat sectororganisaties wellicht meer toe moeten naar een gezamenlijke bewerking van hun markt. Andere, sectoroverstijgende doelgroepbenadering misschien raadzaam

De meeste sectoren laten grote verschillen zien tussen het grootbedrijf en het MKB, en dan met name het kleinbedrijf, als het gaat om innovativiteit en het gebruik van ebusinesstoepassingen. Een heel grote groep bedrijven neemt een afwachtende houding aan bij nieuwe ontwikkelingen. Sommige sectorinitiatieven om tot gezamenlijke activiteiten te komen stranden vanwege het grote verschil in kennisniveau en in houding. De grote bedrijven hebben een hoog kennisniveau, maar zijn eigenlijk nauwelijks bereid om kennis te delen. De kleine bedrijven willen wel, maar kunnen niet. De vraag dient zich aan of het gezamenlijk initiëren van projecten door verschillende sectororganisaties niet zinvol


165


zou kunnen zijn om de bedrijven die graag willen, te laten leren van bedrijven in andere sectoren, maar met een vergelijkbaar kennisniveau en met vergelijkbare activiteiten. Onzekere situatie vraagt om een scherpzinnige houding Op het gebied van e-business is sprake van een onzekere situatie wereldwijd. Er zijn veel initiatieven tegelijkertijd. Het wiel wordt meerdere malen uitgevonden. Geen enkele expert durft een voorspelling te doen over de situatie over twee jaar. De grote turbulentie en vooral het grote aantal mislukkingen leiden tot een negatief, afwachtende houding als het gaat om e-businessinitiatieven. Het kan echter van groot belang zijn om de ontwikkelingen op de voet te volgen en in plaats van een afwachtende houding een scherpzinnige, proactieve houding aan te nemen waarbij steeds de vraag wordt gesteld wat de gevolgen van een ontwikkeling zouden kunnen zijn. Wat zou de komst van logistieke adviesbureaus kunnen betekenen die in korte tijd een supply chain kunnen creëren? Om zo'n vraag te kunnen beantwoorden zijn trendwatching en scenarioanalyses relevante activiteiten. Zoeken naar de balans tussen collectieve voordelen en individuele nadelen Bij de ontwikkeling van clusterbrede e-businessactiviteiten is het van belang een onderscheid te maken tussen e-businesstoepassingen die door individuele acties tot concurrentiële voordelen op bedrijfsniveau leiden, en toepassingen die via collectieve acties leiden tot concurrentiële voordelen op sectorniveau, clusterniveau en zelfs nationaal niveau. In het eerste geval gaat het om first mover advantages, voordelen voor individuele bedrijven die ontstaan door een proactieve houding en snelle adoptie van nieuwe e-businesstoepassingen door een individueel bedrijf. In het tweede geval gaat om eenzelfde proactieve houding op een hoger aggregatieniveau. Bij de te ontwikkelen e-businessactiviteiten in de maritieme cluster dient een goede balans te worden gevonden tussen collectieve voordelen en individuele nadelen van e-businesstoepassingen. Sectororganisaties kunnen verschillende rollen blijven spelen Zoals eerder gezegd, vervullen de sectororganisaties in de maritieme cluster verschillende rollen ten aanzien van e-business: •

belangenbehartiging voor het gros van de leden;

•

doorgeefluik van informatie;

•

facilitering van activiteiten;

•

stimulering en initiëring van e-businessactiviteiten.

De e-businessactiviteiten passen in feite binnen iedere rol, zij het dat sommige rollen wat aangescherpt dienen te worden. Een sectororganisatie die zichzelf als doorgeefluik van informatie beschouwt, zal ervoor moeten waken dat de informatie die zij doorgeeft elders kan worden gehaald of door een andere partij kan worden verstrekt. Dit houdt in dat deze sectororganisaties de e-businessontwikkelingen van dichterbij zullen moeten volgen. Met een te reactieve, volgende houding is dit niet het geval en loopt een sectororganisatie het

166


Slotbeschouwing

gevaar de slag te missen. Het gevolg daarvan kan zijn dat de leden ook de slag missen. De sectororganisatie zal de belangen van de leden moeten behartigen door bijvoorbeeld voorbeelden van goede sectorspecifieke en/of ketenspecifieke software aan ieder lid voor te houden, te promoten en voor ieder lid toegankelijk te maken. Gratis of met korting beschikbaar stellen van dergelijke software heeft als positief bijkomend effect dat 'achterblijvers' binnen de sector worden gestimuleerd om in hardware te investeren. Sectororganisaties die een trekkende en/of faciliterende rol spelen en willen spelen, zullen zelf projecten initiëren of goede projecten in de markt oppikken, stimuleren en breder neerzetten. Het is echter van belang om de scope niet tot de eigen sector te beperken. Met name bij standaardisatie-initiatieven is een brede externe oriëntatie van groot belang om de initiatieven op de lange termijn te laten slagen. Bij standaardisatie gaat het erom aan te sluiten bij internationale ontwikkelingen (horizontaal) en ook om afstemming in de keten na te streven (verticaal). Wellicht is hierbij een coördinerende rol van een onafhankelijke instantie als Nederland Maritiem Land noodzakelijk. Echter wel positiebepaling van de sectororganisaties gewenst De sectororganisaties zouden er goed aan doen hun positie ten aanzien van e-business nader te bepalen. Dit zou kunnen aan de hand van het vaak gehanteerde AIDA-model, dat EIM heeft uitgebreid met een leerfase (Learning) en een eindfase waarin echte ebusiness bedreven wordt (E-business). Dit leidt tot het volgende AIDALE-model dat uiteenvalt in de volgende volgtijdelijke fasen: •

~wareness:

bewustwordingsfase van wat e-business is en kan betekenen voor de (in-

dividuele) bedrijven. •

Interest: de fase waarin de interesse van de bedrijven voor e-business gewekt wordt; zonder interesse zullen immers geen e-businessactiviteiten ontplooid worden.

•

Qesire: de fase waarin de bedrijven de intentie tonen om ICT-toepassingen in de bedrijfsvoering in te gaan zetten.

•

~ction: de intentie tot gebruik wordt in deze fase omgezet in concrete e-business activiteiten door de bedrijven.

•

.bearning: de eerste e-business activiteiten door de bedrijven leiden tot leereffecten voor de bedrijven zelf maar ook voor de sectoren en de cluster als geheel.

•

,!;-business: als de bedrijven met voldoende vallen en opstaan uit de leerfase komen kan echte e-business bedreven worden.

Elk van de sectororganisaties zou voor zichzelf vast moeten stellen in welk van deze fasen zij de bedrijven zouden willen bijstaan, en welke activiteiten daar in de komende tijd bij passen. Bij iedere fase van het AIDALE-model en de gewenste rol van de sectororganisatie kunnen namelijk specifieke activiteiten geformuleerd worden. Te denken valt daar-


167


bij bijvoorbeeld aan de volgende soort activiteiten (tussen haakjes staat de betreffende fase van het AIDALE-model): •

informatie en promotiemateriaal over e-business opstellen en verspreiden (aware-

ness, interest); •

voorlichtingsbijeenkomsten organiseren (awareness, interest);

•

inhoudelijke aandacht trekken via branchebladen en websites van de maritieme sectoren (awareness, interest);

•

maritieme e-hotline (telefoonlijn en e-mailadres) openen: informatielijn voor ondernemers die interesse tonen voor e-business (desire);

•

internetpagina openen op de websites van de sectororganisaties met de opzet, voortgang en leereffecten van pilots (interest, desire, action, learning);

•

workshops organiseren met deels inhoudelijke kennisoverdracht en deels presentaties van koplopers als voorbeeldfunctie (desire);

•

checklists opstellen en ter beschikking stellen om een bedrijf te ondersteunen in de transformatieprocessen op weg naar e-business (action, learning);

•

individuele bedrijfsbezoeken organiseren om het bedrijf te adviseren bij de implementatie van de e-businessactiviteiten, bijvoorbeeld door gebruikmaking van de Syntensadviseurs (desire, action);

•

een elektronische e-scan (laten) ontwikkelen en op internet aanbieden aan individuele ondernemers, op basis waarvan de ondernemer na kan gaan hoe ver hij is in het ebusiness proces (awareness, interest, desire);

•

samenwerkingsprojecten, of anders gezegd e-pilots, opzetten tussen bedrijven (acti-

•

sectoroverschrijdende samenwerkingsprojecten, of anders gezegd e-pilots, opzetten

•

(action, learning); (gezamenlijke) opleiding en werving van maritieme e-business experts (action, lear-

on);

ning, e-business). Mogelijk gezamenlijk doel: vergroten van de koek Een gezamenlijk doel kan zijn om de koek te vergroten voor de Nederlandse maritieme cluster zonder dat de koek anders wordt verdeeld. Dit kan op twee manieren. In de eerste plaats door het marktaandeel van de Nederlandse bedrijven te vergroten door hun concurrentiekracht te verbeteren. Samenwerking en kennisuitwisseling vormen daarbij de cruciale strategische issues. In de tweede plaats door de maritieme markt te vergroten. Dit kan op Europees en op internationaal niveau door belemmeringen weg te nemen die bestaan met betrekking tot maritieme activiteiten in relatie tot concurrerende sectoren.

Voorbeeld: het op Europees niveau wegnemen van institutionele belemmeringen in de kustvaart om deze maritieme transporttak meer concurrerend te maken ten opzichte van het Europese wegtransport.

168


Slotbeschouwing

Mogelijk clusterinitiatief: een maritiem efficiencyprogramma opzetten Omdat veel bedrijven en alle sectororganisaties de verhoging van de efficiency hoog in het vaandel hebben staan, zou de opzet van een sectoroverstijgend maritiem efficiencyprogramma overwogen kunnen worden. Centraal daarin zou zijn dat de koek wordt vergroot, de voordelen voor alle partijen worden geoptimaliseerd en de nadelen zo veel mogelijk worden beperkt. De veronderstelling is dat efficiencyverbetering een gedeeld belang is: •

voor de Nederlandse overheid omdat de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse maritieme cluster wordt verbeterd en gewaarborgd;

•

voor Nederland Maritiem Land omdat deze concurrentieverbetering past in haar doelstelling;

•

voor de maritieme sectororganisaties omdat via de rol die zij spelen breed gedragen efficiencyverbeteringen passen binnen de functie die zij voor hun leden vervullen;

•

voor de bedrijven omdat zij internationaal de slag niet zullen missen en klaar zijn voor een verdere internationalisering en omdat zij qua e-business- en ICT-bewustzijn op een hoger niveau worden getild en daardoor een goede basis hebben om meer toegevoegde waarde te leveren.

Elementen van een maritiem efficiencyprogramma zouden de volgende kunnen zijn: •

ontwikkeling van standaarden voor elektronisch berichtenverkeer;

•

stimulering van de toepassing van deze standaarden;

•

wegnemen van belemmeringen voor en stimuleren van de Europese kustvaart door elektronische toepassingen en standaarden;

•

stimulering van een brede inzet van succesvol bevonden software;

•

stimulering van het e- en ICT-bewustzijn;

•

stimulering van de elektronische samenwerking.

Bij een dergelijk maritiem efficiencyprogramma of bij soortgelijke programma's is wellicht co-financiering te verkrijgen door gebruik te maken van Nederlandse of Europese stimuleringsregelingen. In bijlage 1 is een overzicht opgenomen van enkele bestaande regelingen die door brancheorganisaties of maritieme bedrijven mogelijkerwijs voor e-businessactiviteiten kunnen worden gebruikt. Voor meer informatie wordt verwezen naar www.senter.nl.


169


170


Overzicht relevante regelingen

Bijlage:

Overzicht relevante regelingen

SKB: subsidieregeling Kennisoverdracht Brancheorganisaties MKB De subsidieregeling Kennisoverdracht Brancheorganisaties MKB heeft tot doel het vergroten van de innovatiekracht van het midden- en kleinbedrijf door een strategische heroriëntatie en actieve kennisoverdracht van praktisch toepasbare kennis en technologie. De regeling verstrekt subsidies voor kennispositieprojecten en kennisoverdrachtprojecten die worden uitgevoerd door brancheorganisaties. SKO: Subsidieregeling Kennisoverdracht Ondernemers MKB De overheid wil het innovatievermogen van technologievolgende middelgrote en kleine ondernemingen versterken. De subsidieregeling Kennisoverdracht Ondernemers MKB draagt hieraan bij door deze MKB'ers te stimuleren om bestaande, maar voor hen nieuwe technologieën in processen, producten of diensten van hun onderneming toe te passen. SMO: Besluit Subsidies Maritiem Onderzoek (restant oude regeling) Deze regeling heeft tot doel de kennisuitwisseling te bevorderen tussen bedrijven die actief zijn in de maritieme sector en de kennisinfrastructuur. Projectvoorstellen dienen gericht te zijn op het vergroten of verbeteren van kennis van maritieme activiteiten. Technologische Samenwerking Technologische Samenwerking is een algemene subsidieregeling die technologische samenwerking op het terrein van onderzoek en ontwikkeling stimuleer!. De regeling vervangt de oude regelingen BIT, BTS en SMO. TOP: Technische Ontwikkelingsprojecten Technische Ontwikkelingsprojecten (TOP), voorheen Technisch Ontwikkelingskrediet (TOK), zijn een vorm van projectfinanciering bestemd voor ondernemingen die technisch risicovolle projecten willen uitvoeren voor eigen rekening en risico, Dergelijke projecten zijn soms moeilijk te financieren of leggen een te grote (financiële) belasting op de onderneming. WBSO: Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk De WBSO is een fiscale faciliteit voor ondernemers en zelfstandigen die Speur- & Ontwikkelingswerk (S&O) verrichten. Niet-ondernemers komen alleen in aanmerking indien zij in opdracht en voor rekening van een Nederlandse ondernemer S&O verrichten.


171


Op Europees niveau bieden de volgende projecten wellicht mogelijkheden voor co-financiering: •

het CRAFT-programma (Co-operative Research Action for Technology Projects) en meer specifiek de stimuleringsactie voor de maritieme sector ETISMAR voor het opzetten van 35 deelprojecten binnen dit programma;

•

het GROWTH-programma en dan met name de kernactiviteiten 'Sustainable Mobility and Intermodality' en 'Land Transport and Marine Technologies';

•

het IST-programma en dan met name binnen het werkgebied Transport en toerisme' de onderdelen 'Intelligent transport systems' en 'Integrated vehicle infrastructure systems',

172


NIaIJffe~LAND. r j 'j;" j ' :r j;""j:" j ' ' DUTCH MARITIME NETW'ORK

Recommend Documents