Augustus 2008 I Nr 17
newsletter BC Leuven I Interleuvenlaan 62 I B-3001 Leuven I T 016 39 48 00 I F 016 39 48 01 I
[email protected] I www.atic.be
KONINKLIJKE TECHNISCHE VERENIGING VAN DE VERWARMINGSEN VERLUCHTINGSNIJVERHEID EN DER AANVERWANTE TAKKEN
Woord van de voorzitter
Studiedag van 3 juni jl. - Koudebruggen
SPECULATIE? Destijds werd ons in het vak economie geleerd dat vraag en aanbod de markt bepalen. Ondanks las ik echter een artikel dat de recordprijzen voor olie door speculanten bepaald wordt. Het aanbod werd verhoogd, Opec verhoogde de productiecapaciteit maar prijzen blijven stijgen…. De prijzen worden dus succesvol hoog gehouden. Daarover kan men klagen maar misschien kan men het systeem ook eens aanpassen. Laat ons eens speculeren. Waar we in het ons aangeleerde “oude systeem” een hoge vraag nodig hebben bij een laag aanbod om een goede prijs te bekomen, helpen hierbij tegenwoordig kapitaalverstrekkers en investeerders die op winst speculeren. Speculeren is een soort pokerspel. Goede kaarten en goede zenuwen zijn beslissende factoren voor het behalen van succes. In het geval van de oliemarkt, heeft men een beperkt aantal aanbieders, die zich geconfronteerd zien met een enorm aantal vragers die er als de dood voor zijn om te moeten besparen. Goede kaarten dus voor de aanbieders die dan ook het spel winnen. En hoe zit het in onze sector van verwarming en klimatisatie? De positie van de aanbieders is traditioneel sterk: studiebureaus en installatiebedrijven beschikken over de vakkennis die nodig is om industrieel vervaardigde technische componenten tot een totale installatie samen te bouwen. Die installaties zijn nodig voor de behaaglijkheid die men in een sterk geïsoleerd gebouw met hoge interne warmtelasten enkel met behulp van de techniek kan controleren. Niettegenstaande deze goede kaarten, heeft men markteconomisch tegenwoordig echter een vraagmarkt. Een kwestie van zenuwen? Het rondje poker dreigt echter door de HVAC branche verloren te worden. Ondanks een dalende productiecapaciteit (lees bekwame mensen) wordt niet het aanbod verminderd, maar laat men prijzen zakken. Met dalende prijzen verdwijnen ook de vooruitzichten op winst en zonder winst valt er ook niets te speculeren. Vraag/aanbod en speculatie bepalen de markt! Succesvolle marktspelers hebben wat dat betreft één ding gemeenschappelijk: zij staan erop om met goede kaarten te spelen, versta een aanbod te bieden dat aan de vraag beantwoordt. Zelfs het optimistischsche, mythische lachje van deze ondernemers doet ons denken aan de succesvolle pokerspelers. En natuurlijk ook de inzet die zij meebrengen om ook nog in de volgende ronde succesvol mee te spelen. Dat zijn bijvoorbeeld investeringen in product ontwikkeling en niet in het minste in de ontwikkeling van de medewerkers. Wat is dan de succes formule? Er op inzetten dat bij hoge kwaliteit de vraag groter is dan het aanbod? (Mijn excuses voor deze speculatieve vraagstelling. Als iemand ondanks goede kaarten toch verliest stemt mij dat evenzeer tot nadenken).
Een terugblik - Koloniënpaleis Tervuren
E
Joris Mampaey
Claude Debaecker, vice-voorzitter ATIC
K
“Koudebruggen en luchtinfiltraties tijdens het stookseizoen: gevoelige punten van het gebouw. Hun impact op het comfort, de materialen en de exploitatiekosten” De huidige energetische situatie en de EPB/PEB regelgeving hebben als gevolg dat het gebouwomhulsel steeds performanter wordt. Hierdoor komen een aantal gebreken aan het licht die problemen van onbehaaglijkheid voor de bewoners kunnen veroorzaken maar eveneens schade kunnen berokkenen aan de afwerking. Energieverlies is hierbij meestal een vanzelfsprekend gevolg. Het is dus belangrijk om deze fouten van bij het ontwerp te vermijden.
Tijdens de verschillende uiteenzettingen die door specialisten en wetenschappers gegeven werden, werden middelen aangereikt om ontwerpers toe te laten deze risico’s te beoordelen en eventueel te vermijden. Hoe moet je deze valkuilen detecteren tijdens de uitvoeringsfase en welk zijn de mogelijkheden om bij te sturen tijdens de uitvoering alsook bij bestaande gebouwen? U kan al de presentaties downloaden van onze website: http://www.atic.be/N/w_voordrachten.html
s
WOORD VAN DE VOORZITTER
1
s
STUDIEDAG VAN 3 JUNI JL. – KOLONIËNPALEIS TERVUREN – KOUDEBRUGGEN – EEN TERUGBLIK
1
s
PRIJS MARCEL HERMAN 2008 – VERDEDIGING VAN DE EINDWERKEN OP 8 NOVEMBER E.K.
2
s
ATIC TECHNISCH ONDERWIJS
3
s
DE ATIC-BIJEENKOMSTEN – SEIZOEN 2008-2009 – EFP UKKEL
5
s
REHVA HANDBOEKEN
5
s
PRIJS MARCEL HERMAN 2007
6
s
BEDRIJFSWERELD
s
EUROPESE STUDIE OMTRENT GDG
10
s
EFFICIENT AIR CONDITIONING SYSTEMS THROUGH REGULAR INSPECTION – PRESS COMMUNICATION
10
s
EN DAN NOG DIT
12
9
ATIC
Prijs Marcel Herman 2008
Verdediging eindwerken - 8 november 2008
Zaterdag 8 november 2008 is het zover. Kandidaten, juryleden en sympathisanten worden verwacht bij ATIC - Interleuvenlaan 62 - 3001 Leuven om aanwezig te zijn bij de verdediging van de eindwerken. Het programma is lichter dan vorig jaar; door de overgang van de studies van industrieel ingenieur van 4 naar 5 jaar zijn er nauwelijks hogeschool-afgestudeerden.
09.15-9.30u:
INLEIDING
09.30-09.50u:
Bert Dendooven - Katholieke Universiteit Leuven (Peter: Hugo Hens) ENERGETISCH - ECONOMISCHE OPTIMALISATIE VAN KANTOORGEBOUWEN / DUBBELE GEVENTILEERDE GEVEL / INTERN LUCHTGORDIJN
09.50-10.10u:
Rudy Leclerc - ULg Liège. (Parrain: Jean Lebrun) MODELISATION ET OPTIMISATION TECHNICO-ECONOMIQUE D’UNE UNITE DE COGENERATION A CYCLE DE RANKINE ORGANIQUE
10.10-10.30u:
Dieter Note - Universiteit Gent (Peter: Michel De Paepe) VERGELIJKENDE STUDIE VAN KOELMACHINES IN DEELLASTWERKING
10.30-11.00u
BREAK
11.00-11.20u:
Virginie Gennen de l’ULg. (Parrain: Jean Lebrun) MODELLING OF REVERSIBLE AIR TO WATER HEAT PUMP SYSTEMS
11.20-11.40u:
Steven Michiels en Niels Smolders - Katholieke Universiteit Leuven (Meter: Leen Peeters) MICRO-WARMTEKRACHTKOPPELING: DIMENSIONERING VOOR RESIDENTIËLE GEBOUWEN
11.40-12.00u:
Kevin Leys - Plantijn Hogeschool, campus Boom (Peter: Frank Bekx) HVAC-STUDIE VAN BUREEL- EN LABO-GEBOUW
12.00-12.20u:
Robin Goemaere - XIOS Hogeschool Limburg (Peter: Andy Camps) COMMERCIELE KOELING
De jury werd opgebouwd uit de volgende personen : Beheerders van ATIC Claude Debaecker Joris Mampaey Sylvano Tusset
Externe juryleden Jan Ulens - Belparts - voorzitter van de commissie Prijs Marcel Herman Ivan Piette - KBC Eddy Van Brempt - Artiklima Geert Gallet - Climapac Philippe Deplasse - Bureau d’experts Ph. Deplasse et associés Christian Malevez - Trox
KONINKLIJKE TECHNISCHE VERENIGING VAN DE VERWARMINGS- EN VERLUCHTINGSNIJVERHEID EN DER AANVERWANTE TAKKEN
3
ATIC TECHNISCH ONDERWIJS Veronique Matthys, Operating Manager ATIC Cyclus II van de ATIC LESSEN vanaf 20 september e.k. De lessenreeks van cyclus I liep met een workshop ten einde op 21 juni jl.(examen gaat door op 6 september e.k.), wij denken uiteraard reeds aan het vervolg ervan. Op 20/09/08 gaat de lessenreeks van cyclus II van start. De uitnodiging werd in mei reeds verstuurd, u kan deze ook terugvinden op onze website www.atic.be onder de rubriek ‘hvac-vorming’. Cyclus II draagt de titel “VERWARMINGSSYSTEMEN” en handelt over volgende onderwerpen:
Proclamaties en prijsuitreiking “Jean-Pierre Minne” Tevens wilden wij melding maken van de proclamatie van cyclus III die doorging in februari 2008, na de algemene vergadering. Uit de nederlandstalige groep benoemen wij volgende kandidaten als laureaten: Ruben Putman, Wouter Dossche en Dimitri Rombout Uit de franstalige groep benoemen wij de volgende personen als laureaten : Thomas Daye, Pierre Jomaux en David Locus
1. Wijze van afgifte en verwarmingssystemen 2. Dimensioneren van hydraulische installaties 3. Warmteproductie en energiebesparing 4. Automatische regelingen 5. Pompen 6. Expansievaten 7. Waterkwaliteit 8. Sanitair warm water 9. Reglementering: federaal en regionaal Cyclus II is het logische vervolg van cyclus I die de basisprincipes behandelde die nu praktisch worden toegepast. Toch nog even melden dat de proclamatie van cyclus IV is doorgegaan na de studiedag van Koudebruggen die op 3 juni jl. doorging in het Koloniënpaleis te Tervuren. Wij melden met fierheid dat hier de volgende laureaten zijn uitgekomen: Uit de nederlandstalige groep: Geoffrey De Grave – Filip Grillet – Bruno Raeymaekers Uit de franstalige groep : Thomas Daye – David Locus – Tandara Vong
Een nieuwe prijs werd tevens dit jaar in het leven geroepen, de prijs JEAN-PIERRE MINNE, uitgereikt aan de studenten die de ATIC cycli I tot en met IV hebben gevolgd. Het is een prijs uitgereikt aan de leerlingen van de ATIC-cursussen die zich onderscheiden hebben: - in getrouwheid aan de ATIC-cursussen - aan ieder examen hebben deelgenomen - tot driemaal toe tot één van de 3 laureaten waren van de betreffende cyclus ATIC wilde dan ook zijn dank te betuigen voor het vertrouwen en wenst de persoonlijke inzet en ijver van de leerlingen extra in de verf te zetten. Deze SUPER LAUREATEN KREGEN EEN GELDPRIJS VAN 500 EURO. Voor de cycli I tot IV van 2003 tot en met 2005 werden, de nederlandstaligen Brecht Pauwels en Jan Robert genomineerd en de franstalige Stanislas Garbusinski
Voor de cycli I tot IV van 2006 tot en met 2007 werden de franstaligen Thomas Daye, Pierre Jomaux en David Locus genomineerd. Ook zij kregen een geldprijs ter waarde van 500 EURO. In deze periode waren er geen nederlandstaligen die aan de voorwaarden voldeden.
4
En om af te sluiten...
ATIC heeft Qfor ClientScan met succes doorlopen
Scope van de audit De audit onderzocht de volgende diensten van ATIC: Training: promotie et ondersteuning van de technische vooruitgang op het vlak van verwarming, koeling, verluchting en andere technische systemen door het geven van opleidingen en studiedagen. Qfor ClientScan Training Deze synthese is gebaseerd op de antwoorden van een groep van onafhankelijk geselecteerde personen die hebben deelgenomen aan de trainingen/studiedagen in de periode van 1 januari 2007 tot en met 31 maart 2008. Tijdens het controlebezoek van de auditor (op 3 juli 2008) werd de legitimiteit van de deelnemerslijsten onderzocht. Het aantal diepte-interviews dat afgenomen werd door de auditor was 10. Dit gebeurde in de periode van 10 juni 2008 tot en met 26 juni 2008. Uit de contacten met de cursisten/deelnemers aan de studiedagen bleek, dat allen, op één uitzondering na, tevreden tot zeer tevreden waren. Eén deelnemer is gedeeltelijk tevreden. Daaruit kan geconcludeerd worden dat de organisatie met haar opleidingsactiviteiten beantwoordt aan de norm Qfor ClientScan. % globale indruk : 90% % van ondervraagde deelnemers waarvan de algemene indruk over de organisatie ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is. % op de deelaspecten : 83% Dit is de som van het aantal scores dat ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is in verhouding tot het algemeen totaal van de scores, telkens voor de 9 deelaspecten. Gemiddelde waarde van de geëvalueerde aspecten: 3,94/5 Gemiddelde waarde van alle - door de deelnemer toegekende - scores aan de deelaspecten tijdens de enquête.
Indicator globale homogeniteit: 80% Duidt de homogeniteitsgraad aan of de verscheidenheid van de antwoorden relatief aan de globale indruk op een schaal van – 100 tot 100. Indicator van de homogeniteit over de tevredenheidsaspecten: 66% Duidt de homogeniteitsgraad aan of de verscheidenheid van de antwoorden relatief aan de tevredenheid over de 9 deelaspecten op een schaal van –100 tot 100 Tevredenheidsniveau, gewogen gemiddelde: 4,22/5 Gemiddelde waarde van de ‘gemiddelde waarde van de algemene indruk’ + ‘gemiddelde waarde van de scores van de 9 deelaspecten’.
5
De “lezingen REHVA GUIDEBOOKS van ATIC”, TECHNISCHE WERKEN DIE U BIJ ATIC KAN BESTELLEN nieuw programma (Er is een verschil in ATIC ledenvanaf september 2008! prijs en ATIC niet-leden prijs, alsook
E
Elke lezing vangt aan om 16.30 uur en stopt ten laatste rondom 18.30u. Wenst u voor elke bijeenkomst van ATIC een uitnodiging per mail te ontvangen (als dat nog niet het geval is), laat dan uw e-mail adres weten op:
[email protected] De lezingen gaan door in het “Espace Formation PME” (EFP) Sterstraat 163 (ofwel Stallestraat 292 - 292B) - 1180 BRUSSEL (UKKEL)
25/09/2008 Hoe beleeft een uitbater van een te bouwen gebouw de ontwerpfase door S. DE PIERPONT van AXIMA 20/11/2008 De ventilatiegids - Een stappenplan door dhr VAN DEN BOSSCHE van het WTCB 22/01/2009 Het gebruik van kunststofmaterialen door dhr K. DE CUYPER van het WTCB 23/04/2009 GebouwBeheersSystemen door dhr J. LEBRUN 18/06/2009 Onderwerp en spreker nog nader te bepalen
in de versie in het Engels of de eventuele versie in het Nederlands, voor correcte informatie, mail ons...
[email protected]) DISPLACEMENT VENTILATION in Non Industrial Premises (VERDRINGINGSVENTILATIE, ook in het nederlands) H. Skistad (ed), E. Mundt, P. Nielsen, K. Hagström, J. RailioMore... VENTILATION EFFECTIVENESS E. Mundt - ed, H.M. Mathisen, P.V. Nielsen, A. Moser ELECTROSTATIC PRECIPITATORS for INDUSTRIAL VENTILATION Kjell Porle (ed)., Francis and Bradburn VENTILATION AND SMOKING Ben Bronsema and Hakon Skistad (eds) Reducing the exposure to ETS in buildings CHILLED BEAM APPLICATION GUIDEBOOK Maija Virta (ed), D. Buttler, J.Gräslund, J. Hogeling, E.l. Kristiansen, M. Reinikainen, G. SvenssonMore... INDOOR CLIMATE AND PRODUCTIVITY IN OFFICES Pawel Wargorcki and Olli Seppänen (eds)., J. Andersson, A. Boerstra, D. Clements-Croome, K. Fitzner, S.O. HanssenHow to integrate productivity in life-cycle cost analysis of building services LOW TEMPERATURE HEATING AND HIGH TEMPERATURE COOLING Jean Babiak, B. W. Olesen, D. Petrá_More...
CLEANLINESS OF VENTILATION SYSTEM Pertti Pasanen (ed.), B. Müller, R. Holopainen, J. Railio, H. Ripatti, O. Berglund, K. HaapalainenMore... HYGIENE REQUIREMENT for ventilation and air-conditioning Based on VDI 6022 COMPUTATIONAL FLUID DESIGN (CFD) CALCULATIONS in Ventilation Design Peter V. Nielsen (ed), F. Allard, H. B. Awbi, L. Davidson, A. Schälin REHVA INNTERNATIONAL DICTIONARY 12 Languages ETIAQ CD ROM Energy Technologies and Indoor Air Quality COMMISSIONING CD ROM REHVA WORKSHOPS at CLIMA 2005 Int’l congress Lausanne Olli Seppänen, Hakon Skistad: Editors REHVA WORKSHOPS at CLIMA 2007 Int’l congress, Helsinki June 2007: Report and all presentation in CD CLIMA 2007 Int’l congress, Helsinki full proceedings CD over 600 papers close to 4000 pages
6
Prijs Marcel Herman 2007
De laureaten voor 2007 met hun onderwerp: Mevrouw Laurence Charlier van de ULg Luik GEBRUIK VAN INFRAROOD THERMOGRAFIE VOOR DE BEPALING VAN WARMTEVERLIES IN EEN GEBOUW Laureate Universiteiten de Heren Nick Demaecker en Jan Bosschaert van de KaHo Sint-Lieven in Aalst KERKBANKVERWARMING Laureaten Hogescholen
Gebruik van infrarood thermografie voor de bepaling van warmteverlies in een gebouw Laurence Charlier – ULg Liège, Laureate Universiteiten van de ATIC Prijs Marcel Herman 2007 Elke dag worden er alarmerende vaststellingen toegeschreven aan de klimaatopwarming. Spijtig genoeg zijn vele huizen nog altijd zeer slecht geïsoleerd en het energieverbruik van zulke huizen is enorm. Sinds een vijftiental jaren heeft de infrarood thermografie zich doen gelden voor de kwalitatieve opsporing van thermische gebreken van “gebouwomhulsels”. De diagnosetechniek die op deze methode gebaseerd is, is trouwens genormaliseerd op Europees niveau (norm EN 13187). Op het moment bevestigen bepaalde operatoren van infraroodcamera’s (terecht of onterecht) dat men de coëfficient van warmteverlies van een gebouw in een getal kan uitdrukken door infrarood thermografie. Het doel van deze studie is om de mogelijkheden die door deze methode geboden worden te evalueren maar ook de beperkingen voor een kwantificering van de coëfficient van warmteverlies. Op de eerste plaats worden na een korte herinnering/herhaling van het basisprincipe van de infrarood thermografie de invloed-omvangen beschreven en hun rol met betrekking tot de evaluatie van de coëfficient van warmteverlies wordt bestudeerd. Daarna komt de meer specifieke studie van het gebouw en haar details (holle muren, daken, beglazing) en de fenomenen die op het gebouw
inwerken (buitentemperatuur, vochtigheid). Daarna worden de essentiële conclusies uit deze studie getrokken. De infrarood thermografie De infrarood thermografie is gebaseerd op het basisprincipe dat uitdrukkelijk stelt dat elk lichaam waarvan de temperatuur hoger is dan 0°K een straling uitzendt. De wet van Planck laat toe om op eenduidige wijze de straling uitgezonden door een lichaam te verbinden met zijn temperatuur. Op basis van deze theorie is de standaardvergelijking van de infrarood thermografie dus beschreven voor ondoorschijnende lichaam in geval van een isotrope stroom en in een isothermische en gesloten omgeving. L=_. _.L°(T) + _.(1- _).L°(Tenv)+ (1-_).L°(Ta) Deze vergelijking draagt essentieel 3 termen met zich. De eerste komt overeen met de eigen emissie van het lichaam dat verminderd wordt door de transmissie/overdracht van de omringende omgeving. De tweede houdt rekening met de lichtsterkte die teruggekaatst wordt door de wand en de derde vertegenwoordigt de eigen emissie van de omgeving die te wijten is aan de temperatuur. De invloed-omvang De eerste invloed-omvang is de uitstraling _ van de bestudeerde wand. Zij definieert de capaciteit om straling te absorberen of uit te stoten. Het is een onmisbare parameter die met de grootst mogelijke precisie geëvalueerd moet worden
door de operator dank zij de genormaliseerde methodes (norm ASTM E1033-99A). De tweede invloed-omvang is de omgevingstemperatuur Tenv waarvan de evaluatie eveneens genormaliseerd is (ASTM E1862-97). En de laatste invloed-omvangen zijn verbonden met de overdracht _ van de omringende omgeving. Het gaat aan de ene kant over de afstand tussen de bestudeerde oppervlakte en de camera en aan de andere kant over de relatieve vochtigheid van de omgevingslucht. Deze omvangen hebben een invloed op de geevalueerde temperatuur en op de coëfficient van de berekende warmteverliezen. Deze invloed is groter dan het temperatuurverschil tussen de binnenkant en buitenkant van gebouw is zwak. Dat is de reden waarom het is aanbevolen om in de winter te werken wanneer het gebouw verwarmd is. Het gebouw Het glas In de spectrale band van de camera’s -lange golven-(7.5-15 _m) is het glas een ondoorschijnend lichaam. Het respecteert echter de wet van Kirchoff niet en de reflectiefactor p kan niet meer geïntegreerd worden (1- _). De definitie zelf van de standaardvergelijking van de infrarood thermografie is vanaf dan teruggekomen op dat. Bovendien is het glas geen grijs lichaam en moet men rekening houden met de lengte van de golf in de evaluatie van de temperatuur. De karakteristieke curve van de reflectie van het glas omvat een piek in de spectrale band 7.5-15 _m. De evaluatie van de oppervlaktetemperatuur van de beglazing is vanaf dan sterk beïnvloed door
7
de omgeving die zich erin weerspiegelt en de echte temperatuur van het glas kan niet herleid worden door maatregelen van infrarood thermografie. Een praktisch geval is geïllustreerd in figuur 1.
Figuur 1: reflectie van de omgeving in glas De holle muren In België hebben vele constructies holle muren. Deze muren omvatten een luchtspleet die de warmte-uitwisselingen door convectie vergroot. De oppervlakte-temperaturen zijn veranderd door die uitwisselingen en de berekening van de coëfficient van warmteverlies gebaseerd op de geëvalueerde temperaturen door infrarood thermografie geeft verkeerde resultaten. Ook wanneer de ventilatie in de luchtspleet toeneemt, tonen de berekeningen uitgevoerd op basis van thermogrammen een vermindering van de coëfficient van warmteverlies; dit is in tegenstrijd met de werkelijkheid (figuur 2)
De daken De gezichtshoek tussen de camera en de loodlijn op de oppervlakte die te bestuderen is, heeft een belangrijke impact op de zichtbare uitstoot van deze oppervlakte. Wanneer de gezichtshoek groter is dan 60°, dan daalt de uitstoot en de temperatuur van de oppervlakte is onderschat in het klassieke geval waarin de omgevingstemperatuut langer is dan de temperatuur van het oppervlak. Desalniettemin –voor een dak gemaakt uit pannen- is de geometrie zo dat een deel van de dakpan altijd zichtbaar is met een zwakkere hoek. Bovendien doet zich een hoekeffect voor tussen de verschillende dakpannen. Tengevolge van de opeenvolgende reflecties van een deel van de straling van de ene dakpan naar de andere, is de zichtbare temperatuur hoger dan de reële temperatuur. Over ’t geheel genomen – in het geval van een dak gemaakt uit dakpannen- wordt het effect van de daling van zichtbare uitstoot dus gecompenseerd door de geometrie van het dak.
Figuur 3: Dak gemaakt uit dakpannen
Figuur 2: berekening van de coëfficient van warmteverlies van holle muren
De buitenfenomenen De constante van typische tijd van een gebouw bedraagt ongeveer 30 uren. Of, de temperatuurbelastingen waaraan het gebouw is onderworpen, spreiden zich over een volledige dag of 24 uren. Het gebouw bereikt nooit een bestendige toestand en de evaluatie van de oppervlaktetemperatuur is altijd beïnvloed door de cycli van de buitentemperatuur. Ten slotte bevat elke wand altijd een zekere hoeveelheid vochtigheid. Water is in feite aanvankelijk inbegrepen in de materialen en de buitenvochtigheid dringt binnen door de oppervlaktes via de capillairs. Of, water is een betere geleider van de warmte dan bouwmaterialen en verandert de coëfficient van warmteverlies van het gebouw Conclusies Voor elke kwantitatieve studie uitgevoerd door infrarood thermografie komt het er voor de gebruiker op neer om een precieze maatregelen van invloedomvangen uit te voeren en te werken in de gunstige temperatuurvoorwaarden met een bevredigende spreiding van de temperatuur tussen de binnenkant en buitenkant van het gebouw. Niettemin, ondanks deze voorzorgsmaatregelen, blijkt de infrarood thermografie op zich alleen ondoeltreffend te zijn voor de kwantitatieve studie van verliezen van een gebouw gegeven de ontoereikendheid tussen de karakteristieken van de constructies en de beperkingen van de infrarood camera. Desalniettemin laat de „blower door -geassocieerd met de infrarood thermografie- toe om de stroomlekkages doorheen een gebouw te evalueren en te lokaliseren.
Figuur 4 : Dak gemaakt uit leistenen
BELAIRCO
8
Prijs Marcel Herman 2007
Kerkbankverwarming Jan Bosschaert en Nick Demaecker - Katholieke Hogeschool Sint-Lieven Aalst, Laureaten Hogescholen van de Prijs Marcel Herman 2007 Door de sterk stijgende energieprijzen wordt er tegenwoordig meer en meer gezocht naar alternatieve systemen om energiezuinig te verwarmen. Dit is niet enkel van toepassing in de traditionele residentiële bouw, maar eveneens in grotere klassieke gebouwen zoals kerken. Ook daar zijn de stijgende energieprijzen een zware last voor de kerkgemeenschap. Vandaar dat ook bij deze gemeenschap een grote vraag heerst naar andere goedkopere verwarmingssystemen. Na een studie in de Sint-Martinuskerk te Aalst rees de vraag of het niet mogelijk was om de mensen een comfortabel gevoel te geven in de kerk. Daarbij rekening houdend met een betaalbare energiefactuur. Momenteel is dit in het overgrote deel van de kerken een frequent voorkomend probleem.
Voorstudie Het basis-idee bestond uit het feit om een microklimaat te creëren rond de kerkbanken. Dit is nodig want bij deze oude kerkgebouwen is het niet zo evident om een traditioneel verwarmingssysteem te integreren. Er zijn immers verschillende factoren in een kerkgebouw waarmee men geen rekening moet houden in de residentiële bouw. Dit zijn onder andere de vele kostbare kunstwerken, het houtsnijwerk en de orgels die in kerken meestal in overvloed aanwezig zijn. Het gevaar met traditionele verwarmingssystemen is dat men het gebouw te snel gaat opwarmen en hierdoor grote schommelingen veroorzaakt worden in de luchtvochtigheid. Deze schommelingen tasten de kunstwerken en het houtsnijwerk aan. De beste oplossing zou zijn om het kerkgebouw helemaal niet op te warmen zoals men al eeuwen gedaan heeft. Maar in onze huidige maatschappij stellen ook de kerkgangers hogere eisen in verband met comfort. Hierdoor ontstaat de vraag om deze drie eisen met elkaar te verzoenen. Eerst en vooral mogen de kerk en de kunstwerken niet lijden onder het verwarmingssysteem. Ook moet dit systeem de
kerkganger van de nodige warmte en comfort voorzien. Als laatste is het vooral de energiekost die zo laag mogelijk moet blijven. Uitwerking We zijn vooral op zoek gegaan naar een systeem dat een comfortabel gevoel geeft aan de personen aanwezig op de bank. Ons eerste idee was om te werken met een luchtcirculatie die laag aan de benen van de personen wordt uitgeblazen en ter hoogte van de borstkas terug wordt gerecupereerd. Na wat onderzoek bleek elk systeem met lucht als energiedrager praktisch niet haalbaar. Dit is zowel te wijten aan de te grote energieverliezen als aan de onhaalbare constructie. Dit bracht ons tot het onderzoek van contactoppervlakte-verwarming. Dit is gebaseerd op het idee om een vloerverwarmingsysteem te verwerken in het volledige bankenstelsel. Hierdoor zouden we een microklimaat creëren in het bankenstelsel. Ook door dit systeem toe te passen hebben we nog steeds de vrijheid om onze warmtebron te kiezen. Door verdere berekeningen hebben we besloten om gebruik te maken van een warmtepomp. Deze levert een maximum temperatuur van 45°C, wat voldoende is voor ons systeem. Bij traditionele vloerverwarming mag de contactoppervlakte temperatuur immers maximum 28°C bedragen en vaste waarden voor verwarming van rug, zitvlak enz. bestaan niet. We veronderstellen dat deze 28°C zelfs te hoog zal zijn om deze plaatsen van de persoon te verwarmen. De warmtepomp is dus een goede keuze. Ze is energievriendelijk, gemakkelijk aan te sluiten en eenvoudig in regeling. Na het volledig uitwerken en opbouwen van het systeem werd het tijd om de berekeningen en veronderstellingen te toetsen aan de praktijk. We hebben een volledig prototype opgebouwd in de Sint-Martinuskerk die plaats biedt aan 35 personen. We hebben gewerkt met 5 rijen van telkens 7 personen en dit aangesloten op een warmtepomp die zijn warmte ontrekt aan de buitenlucht.
9
Recente leden Zij zijn recent AT IC-bedrijslid gew orden. U binnenkort ook?
Nadat alles opgebouwd was zagen de resultaten er positief uit maar het warmtecomfort is natuurlijk een subjectief gevoel dus hebben we een test gedaan met proefpersonen om het ervaren comfort gedurende een volledige eucharistieviering te registreren. Het resultaat was veelbelovend, op een paar details na die nog wat verdere aandacht vergen om het prototype volledig op punt te stellen. Toch was de algemene indruk zeer positief. De personen ervaren een aangenaam warmtecomfort.
Uit het onderzoek kunnen we besluiten dat we erin geslaagd zijn om aan de drie eisen te voldoen: - Het kerkklimaat niet beïnvloeden. - De kerkganger een comfortgevoel laten ervaren. - Energiezuinig de kerk verwarmen.
FLOW TRANSFER INTERNATIONAL
Toch zou het interessant zijn om hieromtrent nog verder onderzoek te verrichten betreffende de gebruikte materialen en resultaten bij nog koudere omstandigheden.
Er waren wel bepaalde opmerkingen, bijvoorbeeld: bij ons in de kerk is het nog steeds de traditie dat er tijdens de dienst moet rechtgestaan worden daardoor vermindert het comfortgevoel even doordat de persoon zich niet meer in de optimale positie bevindt. Verder zijn de vingers en handen van de persoon de meest koude plaatsen in het systeem. Energiekost: Na de berekening bleek dat dit een zeer energiezuinige manier van verwarmen is. Om 35 personen één uur lang thermisch comfort te bieden in een winter situatie, waarbij de binnentemperatuur in de kerk is teruggelopen tot 9°C, is de kost €1,33. Dit betekent 0,038 euro per persoon.
STUDIEBUREAU STOCKMAN
DEPLASSE
10
Europese studie omtrent GDG WTCB
Geventileerde dubbele gevels, ook dubbele-huidgevels genoemd, worden de laatste 15 jaar steeds vaker ingezet om kantoorgebouwen op te smukken. Daarom werd er in het kader van het Europese project BestFacade een diepgaande studie aan gewijd, die aanleiding gaf tot de publicatie van een ontwerpgids. Hoewel tertiaire gebouwen die uitgerust zijn met een geventileerde dubbele gevel (GDG) zeer energiezuinig kunnen zijn en ook een comfortabel binnenklimaat, een zekere akoestische bescherming en een goede daglichttoetreding kunnen bieden, laten de prestaties van een aantal dergelijke gevels, die de laatste jaren in Europa opgetrokken werden, toch te wensen over. In bepaalde gevallen is er een krachtig airconditioningsysteem nodig om de oververhittingsproblemen in de zomer op te lossen, waardoor de in de winter behaalde energiebesparingen tenietgedaan worden.
Dankzij het project BestFacade kon een ontwerpgids opgesteld worden. Deze is gebaseerd op een gedetailleerd onderzoek van een aantal Europese gebouwen, voorzien van een GDG, en wil het gebruik van energiezuinige concepten aanmoedigen.
De projectresultaten hebben tevens aanleiding gegeven tot: t EFDSFBUJFWBOFFOQSPKFDUFOEBUBCBOLNFU informatie over diverse GDG in Europa t EFPOUXJLLFMJOHWBOFFOFFOWPVEJHFSFLFOmethode die de evaluatie van het thermische comfort en de energieprestaties van gebouwen die uitgerust zijn met een GDG mogelijk maakt. Deze methode zal deel gaan uitmaken van de beoordelingsmethoden die aanbevolen worden door de Energieprestatierichtlijn voor gebouwen en werd geïntegreerd in een ontwerptool die gratis ter beschikking staat op de website www.bestfacade.com t EFPQTUFMMJOHWBOACFODINBSLTEJFEF verschillende betrokkenen moeten toelaten het energieverbruik van hun gebouw te vergelijken met dat van andere constructies, nieuwe doelstellingen te formuleren en maatregelen te identificeren ter beperking van het energieverbruik t EFJEFOUJĕDBUJFWBOEFOJFUUFDIOPMPHJTDIF barrières voor de toepassing van GDG en van de mogelijke oplossingen om deze uit de weg te ruimen.
Efficient Air Conditioning Systems Through Regular Inspection EC Building Directive Asks for Regular Audits – EU Project harmonAC Shows the Way At the beginning of 2009 the EC Building Directive has to be integrated into national law. In order to make A/C systems more efficient, the EC Building Directive includes a mandatory regular inspection of air conditioning systems with a capacity of over 12 kW. In co-operation with the University of Liège (Environmental Sciences and Man-agement Department and Thermodynamics Laboratory), the EU project harmonAC deals with the development of such inspection methods that are proven and realis-able in practice and should therefore ease the upcoming implementation into national law.
Within the EU, the building sector is responsible for over 40 % of the total energy consumption. This mainly stands for the energy consumption deriving from heating. However in the future, cooling and air conditioning will take a growing part. Innovative technologies and improved energy efficiency of existing A/C systems should work against the Europe wide trend of rising energy consumption coming from air conditioning. One step in this direction is the EC Directive on the Energy Performance of Buildings (2002/91/ EC). Article 9 of this innovative law lays down the regular inspection of air conditioning systems with a capacity of over 12 kW. The Member States have been advised to transmit
POLY TECH
11
the EC Building Directive into national law until 4th January 2006. The European Commission has extended the dead line of implementation by another three years. This means that the implementation into national law has to be carried out at the latest at the beginning of 2009. Time is getting short as parts of the EC Building Directive, mainly concerning air conditioning, have not been implemented yet in most of the Member States. This can be put down to the lack of precise procedures and methods for the prescribed inspections and audits. This is where harmonAC (Harmonizing Air Conditioning Inspection and Audit Procedures in the Tertiary Building Sector), a project supported by the programme “Intelligent Energy Europe” joins in. The project aims to develop methods on how to proceed with an inspection or audit. Since the project’s start in September 2007, a first draft of procedures for the inspection of air conditioning systems has been developed. Within the three years of the project’s life span the nine project partners from Austria, Belgium, France, Greece, Italy, Portugal, Slovenia and the United Kingdom will test and continuously improve the mentioned inspection
methods in over 500 field trials and case studies. Moreover there will be studies on the most common energy conservation possibilities as well as on the expenditure of time and costs compared to the actual energy savings. The most important actors of the A/C market will be involved in the development of userfriendly tools supporting inspections, training material and the organisation of workshops and seminars. The main outcome of the project will be a well-grounded set of methods and data that will enable the Member States to decide on the optimal scale and impact of the national inspection procedures. The activities of the harmonAC project will support the implementation of Article 9 of the EC Building Directive and will contribute to more energy efficient A/C systems. Energy experts estimate that regular inspections of A/C systems would allow energy savings of over 50 % if all improvement opportunities were exhausted. A regular service or inspection of an air conditioning systems does not only contribute to energy saving and climate protection, it also
improves security, comfort and convenience for the user. And this is what we must all take advantage of – because the next summer is on its way.
Further information: www.harmonac.info www.energyagency.at Further enquiry: Philippe ANDRE Département des Sciences et Gestion de l’Environnement Université de Liège Avenue de Longwy, 185 B-6700 ARLON Belgium Tel: 32 (0) 63 23 08 58 Fax: 32 (0)63 23 08 00 Email:
[email protected] WEB: http://www.ful.ac.be
12
Activiteitenkalender
Surf snel naar onze
activiteitenkalender www.atic.be/N/h_agenda.html (klikken op 2e knop bovenaan HVAC agenda)
ATIC-activiteiten in België ATIC TECHNISCH ONDERWIJS examen cyclus I in het Vlekho Zaterdag 6 september 2008 van 9.30u tot 12.30u ATIC STUDIEDAG “LEGIONELLA: het einde van de veteranenziekte, waarheid of utopie? ” Donderdag 18/09/2008 (Tijdens de HVAC-beurs in het Heizel stadion, Paleis 4 - Een innovatief platform voor de installatie-sector op 17 en 18 september 2008) Voor meer inlichtingen en inschrijving, zie ook de welkomstpagina van onze website www.atic.be, weldra… ATIC TECHNISCH ONDERWIJS: CYCLUS II: Verwarmingssystemen, van 20/09/08 tot 6/12/2008
Activiteiten van KUL - ULg-ATIC 26/08/08 van 9 tot 17u ULg: tweede studiedag IEA-ECBCS annex 48: “Heat pumping and reversible air conditioning” 09/10/2008 te Eindhoven: IBPSA-NVL Conference on Building Simulation van 29/10/2008 tot 31/10/2008 KUL: Building Physics Symposium in honour of Professor Hugo Hens 04/11/2008 van 9 tot 17u ULg: Vijfde training over het gebruik van HVAC-simulatiemodellen en systemen - voor info, zie www.labothap.ulg.ac.be
ATIC bijeenkomst: Donderdag 25 september 2008 “Hoe beleeft een uitbater van een te bouwen gebouw de ontwerpfase” door S. De Pierpont van AXIMA - EFP Ukkel, zie ook artikel ‘bijeenkomsten van ATIC 2008-2009’ ATIC PRIJS MARCEL HERMAN 2008: verdediging van de eindwerken: Zaterdag 08/11/2008 in het BC LEUVEN – Leuven ATIC STUDIEDAG Warmtepompen van middel- en groot - vermogen, omkeerbaar of niet in de utiliteitsbouw. Droom of werkelijkheid ? Dinsdag 25/11/2008 Vlaams Parlement, Brussel
EN DAN NOG DIT... REHVA participates the website www.buildingsplatform.eu that contains large amount of useful energy related information focusing on the implementation of EPBD. It has also a database of publications related to EPBD in many European languages. You are welcome to use the database but also you can add publications in it, please use this opportunity. At the website, click “Publications and downloads” on left hand side then in the middle “Submit a publication”, and just fill the requested information. The publications can be in any language. They can be searched also by language. Olli Seppänen, professor Helsinki University of Technology Secretary General of REHVA President of FINVAC ATIC heeft groot nieuws: de nieuwe REHVA DICTIONARY ON-LINE!!! Nu al in 12 talen, binnenkort 25, waaronder het nederlands. Voor al uw technische vertalingen. www.rehvadictionary.eu
COLOFON ATIC vzw BC Leuven, Interleuvenlaan 62, B-3001 Leuven
0032(0)16 39 48 00 - 0032 (0)16 39 48 01
[email protected] - www.atic.be
Redactie: Veronique Matthys Vormgeving: www.tabeoka.be Verantwoordelijke uitgever: Joris Mampaey De vermelde cijfergegevens in de artikels vallen onder de volledige verantwoordelijkheid van de persoon die het artikel heeft geschreven en werden niet door ATIC nagekeken op hun correctheid.
