Netwerk rond cliënt versterken Een handreiking voor Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg en Steunpunten Mantelzorg
Inhoud
3
Waarom een handreiking ‘Netwerk rond cliënt opbouwen’?
4
Hoe gebruikt u deze handreiking?
5
Coördinatoren en netwerkcoaches
7
Methodisch een netwerk opbouwen
13
Voordat u aan de slag gaat
17
Welke cliënten?
21
Netwerkcoach: wanneer vrijwilliger, wanneer professional?
22
Werving, selectie, matching en begeleiding van vrijwillige netwerkcoaches
26
Aan de slag!
1
Mieke Albregts ‘Ik heb een vorm van reuma die bewegen soms moeilijk maakt. Daardoor ging ik er na mijn vervroegde pensionering steeds minder op uit. Ook nodigde ik thuis nauwelijks nog mensen uit, want soms gaat koffieschenken al niet zonder knoeien. Lenie, mijn vrijwillige netwerkcoach, hielp me om weer contact te zoeken met anderen en ook af en toe hulp te vragen.’
Waarom een handreiking ‘Netwerk rond cliënt opbouwen’? Een goed sociaal netwerk is belangrijk in ieders leven. Het leidt tot vriendschap, je hebt mensen om leuke dingen mee te doen, interesses en hobby’s te delen, je kunt helpen en geholpen worden. Niet iedereen heeft vanzelfsprekend een goed of steunend sociaal netwerk. Het netwerk van mensen met een ziekte of beperking bijvoorbeeld bestaat soms alleen uit familie en betaalde krachten. Toch hebben ook mensen met een ziekte of beperking er behoefte aan om met anderen van buiten deze kleine kring leuke dingen te doen of een goed gesprek te voeren. Deze handreiking is geschreven voor vrijwilligerscoördinatoren van de Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten en Buddyzorg en voor mantelzorgconsulenten die vanuit hun organisatie willen bijdragen aan de versterking van de netwerken van mensen met een ziekte of beperking. Ondersteuning bieden bij het opbouwen van een sociaal netwerk ligt dicht bij het werk van Mezzo-lidorganisaties. Zij zetten zich immers in om kwetsbare burgers en hun mantelzorgers te ondersteunen. Redenen om uw dienstverlening uit te breiden: • • • •
verbreden van het dienstverleningsaanbod voor klanten efficiënt benutten van de aanwezige lokale infrastructuur aansluiten op enkele prestatievelden in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) cliënten een bestendige oplossing bieden naast de vaak tijdelijke ondersteuning door vrijwilligers • nieuw en interessant werk bieden aan vrijwilligers
3
Hoe gebruikt u deze handreiking? Deze handreiking is gebaseerd op de methode Natuurlijk, een netwerk! die is ontwikkeld door de Federatie van Ouderverenigingen. De methode is oorspronkelijk bedoeld voor mensen met een verstandelijke handicap en hun naasten (mantelzorgers). Met aanpassingen is Natuurlijk, een netwerk! goed bruikbaar voor een veel bredere groep mensen met een ziekte of lichamelijke, geestelijke of verstandelijke beperking.
Wil Blaas
‘Mieke en ik zijn lid van dezelfde kerk. Toen ik merkte dat Mieke steeds minder buiten kwam, ging ik bij haar op de koffie. Ik werk bij een vrijwilligersorganisatie als netwerkcoach, dus ik help mensen om hun sociale netwerk uit te breiden. Zodra ik wist welke interesses Mieke heeft en welke mensen zij kent, bleek al gauw dat haar cirkel goed uit te breiden was.’
4
Tips
In deze Mezzo-handreiking wordt verwezen naar een aantal instrumenten uit de map Natuurlijk, een netwerk! Deze kunt u tegen kostprijs bestellen bij Philadelphia Support, www.natuurlijkeennetwerk.nl. De instrumenten uit Natuurlijk, een netwerk! kunt u aan uw cliënten aanpassen. Lees in de teksten van Natuurlijk, een netwerk! de woorden ‘ouder’, kind’, ‘zoon’, ‘dochter’, ‘broer’ ‘zus’ als bijvoorbeeld ‘uzelf’ of ‘de cliënt’.
Coördinatoren en netwerkcoaches Deze handreiking helpt u om methodisch aan de slag te gaan. Dat wil níet zeggen dat u alles zelf uitvoert, wel dat u degene bent die zorgt dat alles goed verloopt: de coördinator. De praktische ondersteuning van de cliënt wordt uitgevoerd door een netwerkcoach. Dit kunt u zelf zijn, of een vrijwilliger. Eerdere ervaringen laten zien dat zij het interessant en uitdagend werk vinden. Taken coördinator • • • • •
werven van vrijwilligers die netwerkcoach worden trainen of laten trainen van deze vrijwilligers cliënten werven vrijwilligers koppelen aan cliënten vrijwilligers en cliënten zonodig ondersteunen
Tip Zorg dat in uw organisatie één professional eindverantwoordelijk is voor de ondersteuning bij de opbouw van sociale netwerken.
Mogelijke varianten netwerkcoach: • de netwerkcoach is een beroepskracht, bijvoorbeeld de coördinator van een vrijwilligersorganisatie of een mantelzorgconsulent • de netwerkcoach is een vrijwilliger die hier speciaal voor getraind is • een professional en vrijwilliger starten in de beginfase samen het netwerk op en daarna voert de vrijwilliger de praktische vervolgstappen uit
5
Methodisch een netwerk opbouwen U vindt op de volgende pagina’s een methodische aanpak voor netwerkcoaches om cliënten te ondersteunen bij de opbouw van hun sociale netwerk. Kenmerk van methodisch werken is dat het stapsgewijs gaat, procesmatig, doelgericht, gestructureerd en systematisch. Dit wil niet altijd zeggen dat de netwerkcoach alle stappen altijd in dezelfde volgorde moet uitvoeren, wel dat hij of zij van tevoren nadenkt over keuzes, en steeds kan teruggrijpen op de essentie van de methode Natuurlijk een Netwerk! Alle beschreven stappen zijn hierop gebaseerd. De client bepaalt in welk tempo en hoe intensief een stap wordt doorlopen. Ook voor de cliënt is het prettig om met duidelijke stappen te werken. In de praktijk blijkt bovendien dat het gebruik van de methode het stellen van soms moeilijke vragen legitimeert en gemakkelijker maakt. Hierdoor komen de cliënt en de netwerkcoach sneller tot de kern van wat aangepakt moet worden.
Stap 1 Van A ... naar Beter
Tips Ga er vanuit dat het doorlopen van de alle stappen een aantal maanden vergt. Om dromen en wensen in kaart te brengen kunt u ook samen een tekening of een collage met beelden en woorden uit tijdschriften maken.
De netwerkcoach brengt met de cliënt en eventueel de mantelzorger wensen en ideeën van de cliënt over het sociale netwerk in kaart. Het leuke is dat bijna iedereen dromen heeft. Of je nou 75 bent en bijna niemand meer om je heen hebt, of 23 met een borderlinestoornis: het maakt niet uit. Bovendien is dromen leuk en positief, het opent de deur naar wat haalbaar is, zelfs al vergt het inspanning. Het gaat erom dat de netwerkcoach en de cliënt met frisse blik kijken naar de krachten en kansen, in plaats te denken vanuit beperkingen.
7
Voorbeeld Oogst van talentenjacht Bij Sara, een vrouw van rond de 30 met een autistische stoornis, leverde ‘Samen op talentenjacht’ veel op. Ze bleek veel meer te kunnen dan de netwerkcoach had gedacht. Bij Sara kwamen oude interesses boven die waren weggezakt. Daardoor was het makkelijker om haar droom te verwezenlijken. Het samen praten over vroeger heeft bovendien een verdieping aangebracht in het contact tussen Sara en de netwerkcoach.
In de map ‘Natuurlijk een netwerk!’ is een droomposter die helpt wensen in kaart te brengen. U kunt deze ‘vertalen’ naar de bewoordingen en het niveau die passen bij uw cliënten.
Stap 2, 3, en 4 Een persoonlijke netwerkkaart maken en bekijken De netwerkcoach stelt met de cliënt een lijst op van alle personen die op een of andere manier een rol spelen in diens leven. Vervolgens wordt gekeken naar de sterke en zwakke plekken van het netwerk. Maak een ‘foto’ van het netwerk: geef de personen van de lijst een plek op de netwerkkaart. Ga samen in gesprek over de netwerkkaart. Een klein netwerk kan confronterend zijn voor de cliënt. Maar ook in een klein netwerk zijn er altijd mensen die benaderbaar zijn. Ook in de directe omgeving, in wijk of buurt, liggen vele uitdagingen die aansluiten bij de interesses van de client.
Stap 5 Samen op talentenjacht Samen met de cliënt en belangrijke personen uit diens omgeving brengt de netwerkcoach interesses, eigenschappen en talenten in beeld. Het gaat erom met een positieve bril te kijken naar vaardigheden en eigenschappen die van betekenis zijn voor het opbouwen van een persoonlijk netwerk en in het vormgeven van een bevredigend leven.
8
Stap 6 Team up Dit is de kern van de methodiek. De netwerkcoach zoekt nu mensen uit het netwerk die willen meedenken of meedoen. Dit kan via individueel contact maar ook op een bijeenkomst met meer mensen. Ook met een klein aantal mensen kan de opbrengst groot zijn. Het gaat erom samen met de cliënt personen uit diens netwerk te vragen om actief mee te denken over mogelijkheden, oplossingen en activiteiten. Een netwerkcoach kan van doorslaggevend belang zijn. Ouders van kinderen met een beperking bijvoorbeeld vinden het niet gemakkelijk om mensen te vragen. Zij vinden dat ze altijd al zoveel vragen aan anderen. De netwerkcoach kan helpen door de bijeenkomst te organiseren en te leiden maar ook door ouders suggesties te geven hoe mensen benaderd kunnen worden. De meeste mensen zijn wel bereid om een keer mee te denken en kunnen zich zelfs gevleid voelen dat ze gevraagd worden.
Anita de Bruin
‘Ik ben een vriendin van Mieke en was verbaasd toen zij ineens het lidmaatschap van ons knutselclubje opzegde. Toen ik doorvroeg, bleek dat
Tip
Een vrijwillige netwerkcoach kan opzien tegen het organiseren en leiden van zo’n bijeenkomst, die ook wel een ‘team up’ genoemd wordt. Maak hier geen punt van. Laat hem of haar op een andere manier mensen vragen om mee te doen, bijvoorbeeld via individuele gesprekken.
ze steeds meer moeite kreeg met het uitknippen van figuren. Jammer, want Mieke is best creatief. Gelukkig kon ik haar ervan overtuigen om te blijven. Nu knip ik voor haar en geeft zij mij kleuradvies.’
9
Stap 7 en 8 Een persoonlijk actieplan maken Het is nu tijd om een persoonlijk actieplan te maken. Het gaat erom dat er een realistisch plan ontstaat waarmee de cliënt samen met de netwerkcoach en de sociale omgeving aan de slag gaat. Laat de plannen eventueel aan anderen lezen. Houd er oog voor dat het de plannen van de cliënt zijn; de netwerkcoach begeleid hem of haar bij het maken ervan. Uit de stappen die voorafgaan aan het maken van een actieplan wordt meestal al duidelijk in welke richting acties worden ondernomen. De netwerkcoach kan ook tijdens die stappen het ijzer smeden als het heet is en al zaken in gang zetten. Het actieplan dient dan om andere ideeën of mogelijke acties niet te vergeten. Van de plannen kiezen de cliënt en de netwerkcoach de drie belangrijkste uit.
Stap 9 en 10 Samen acties uitvoeren Nu is de tijd aangebroken om de plannen uit te werken naar concrete acties. Begin eenvoudig. Zorg dat er resultaten te boeken zijn. Hou steeds voor ogen dat het er uiteindelijk om gaat dat de cliënt en diens sociale omgeving hun eigen netwerk in stand kunnen houden. Probeer zoveel mogelijk uit te gaan van de aanwezige potentie.
10
Geen keurslijf Als netwerkcoach volg je het tempo en de mogelijkheden van de cliënt. Het heeft geen zin jezelf of de cliënt in een keurslijf te persen. Wel is het goed een balans te vinden tussen tijd nemen en teveel tijd laten verstrijken waardoor de spirit verdwijnt.
Geen rechte lijn maar kronkelpad Netwerkcoach Geraldine: ‘Toen ik voor het eerst de stappen zag, dacht ik dat we in een rechte lijn van A naar B zouden lopen. De methodiek suggereert dat. Maar het ging heel anders. Het proces kent zijn eigen dynamiek en het is niet erg om van dat rechte pad af te wijken. Alle stappen geven steun en structuur bij het in kaart brengen van wat de cliënt wil en hoe dat te bereiken is. Dat is fijn. Maar een rechte lijn? Nou nee, veel meer een kronkelpad met afslagen die tot een andere uitkomst leiden dan jij en je cliënt denken. Na het invullen van de netwerkkaart en levensloop dacht ik dat we alles voor niks gedaan hadden. Mijn cliënt met een autistische stoornis wilde contact met mensen met wie dat niet mogelijk was. Maar juist dit gaf haar en mij inzicht dat haar werkelijke probleem niet was dat ze niet op een natuurlijke manier contacten kan leggen. Het probleem was vooral dat ze niet onder ogen zag dat ze niet met iedereen contact kan leggen. Dat inzicht opende nieuwe mogelijkheden voor opbouwen van contacten met anderen.
Lenie Machielse
‘Ik ben een ex-collega van Mieke. We verloren elkaar lang uit het oog, tot we elkaar weer tegenkwamen op het gemeentehuis. Mieke ging formulieren halen om een woning-aanpassing aan te vragen. Ik merkte dat ze opzag tegen het invullen en bood aan om te helpen. Nu zien we elkaar weer regelmatig en we hebben nog net zo veel te kletsen als vroeger op het werk.’
11
Tip Eventueel kan ook na een tijd iemand uit het netwerk de begeleidende taak op zich nemen.
Onderlinge uitwisseling tussen netwerkcoaches Uitwisseling tussen netwerkcoaches onderling kan ook tot mooie dingen leiden. Geraldine en Adith hebben hun ongeveer even oude cliënten Sara en Willemijn aan elkaar gekoppeld. Het bleek dat de beide dames heel graag met iemand samen de hond wilden uitlaten. Nadat Geraldine en Adith de eerste contacten hadden georganiseerd en hielpen om het ijs te breken, konden Sara en Willemijn het verder zelf af.
Verder na de stappen Na het doorlopen van de stappen kan de netwerkcoach met de cliënt beginnen om een volgend idee uit te werken tot een plan met acties. Als de stappen zijn gezet en de acties zijn uitgevoerd, is het belangrijk dat de netwerkcoach steeds meer het initiatief bij de cliënt en bij de personen in het netwerk laat. Zo kan de netwerkcoach zich geleidelijk terugtrekken en nieuwe cliënten ondersteunen. Het is niet voor alle cliënten haalbaar om te komen tot een zelfstandig sociaal netwerk. Dan is de vraag geëigend of u door blijft gaan, of doorverwijst naar structurele ondersteuning (professioneel of vrijwillig).
12
Voordat u aan de slag gaat Voldoende tijd is de belangrijkste voorwaarde om aan de slag te kunnen gaan. De investering zit vooral in de tijd van de coördinator. Als professionals zelf als netwerkcoach optreden, is er uiteraard meer tijd mee gemoeid. Maar ook als vrijwilligers als netwerkcoach worden ingezet gaat er veel tijd zitten in het werven, selecteren en begeleiden van vrijwilligers. Ook het koppelen van cliënt en vrijwilliger kost tijd. Soms blijkt dat het niet klikt tussen vrijwilliger en cliënt; dan moet een andere vrijwilliger als netwerkcoach ingezet worden. Ook het werven van cliënten vraagt aandacht. Het kan lastig zijn om duidelijk uit te leggen wat het inhoudt om ‘je netwerk te versterken’ . Cliënten kunnen zich vaak moeilijk voorstellen wat ze kunnen verwachten. Besteed dus aandacht aan het overbrengen van de boodschap.
Voorbeeld Uitproberen De Vriendendienst in Breda is begonnen met één onderdeel uit de methode: de netwerkkaart. Gewoon om uit te proberen. De mensen die er mee werken werden vanzelf nieuwsgierig naar de volgende stappen. Misschien dat straks stapsgewijs de methode verder wordt ingevoerd. De inspanningen voor het opstarten blijven zo wat meer beperkt.
De methode uit het vorige hoofdstuk leidt tot een intensieve vorm van ondersteuning die van alle betrokkenen tijd vraagt. Daarom is de methode kleinschalig toegepast in de organisaties die er ervaring mee hebben opgedaan.
13
Voorbeeld
Voorbereidingfase Wat
In overleg met gemeente SMD Zaanstreek Waterland heeft in overleg met de gemeente de netwerkcoach in het aanbod opgenomen. Dit is een aanbevelenswaardige strategie. Het maakt voor de gemeente zichtbaar dat je je aanbod afstemt op de Wmo. Het geeft ook mogelijkheden extra middelen bij de gemeente te vragen voor de toepassing van de methode.
14
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd Kosten
Intern draagvlak creëren Coördinator Formeel en informeel Paar dagdelen (directie, collega’s, contact, inbrengen in vrijwilligers) overleggen, overtuigen
0-2 maanden
Plannen maken
Coördinator Projectplan/werkplan opstellen
Paar dagdelen
Aantal weken
Financiering regelen (evt.)
Coördinator Interne gelden Fondsenwerving
Bij fondsen duurt het vaak een aantal maanden voor zij uitsluitsel geven. Het is niet verstandig ‘alvast te beginnen’.
4-6 maanden
Opstartfase Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd Kosten
Werving en selectie cliënten
Coördinator
In eigen bestand, Steunpunt Mantelzorg, via verwijzers, relevante organisaties (schriftelijk en met name mondeling)
4 dagdelen
2-3 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Werving en selectie vrijwilligers
Coördinator
In eigen vrijwilligersbestand, netwerk van de mantelzorger en cliënt, netwerkcontacten van de organisatie (schriftelijk en mondeling)
4 dagdelen
2-3 maanden
Evt. zaal huur en catering
Training vrijwilligers en/of coördinatoren/ consulenten
Coördinator/ Training trainer
Inhuren trainer
15
Ondersteuningstraject cliënt Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Matching
Coördinator
Gesprek / koppelingsbezoek
Aantal dagdelen (gemiddeld 1 dagdeel per cliënt)
1-2 maanden
Huisbezoeken cliënten
Coördinator, eventueel met vrijwilliger
Huisbezoek
Begeleiding vrijwilligers (en cliënten)
Coördinator
Individuele gesprekken, intervisie
doorlopend
Stappen volgen uit In het begin 1 dagNatuurlijk, een netwerk! deel per week, later minder
6-12 maanden
Activering Coördinator of sociale netwerk vrijwilliger van cliënt
Afronding traject
16
Coördinator en/ Evaluatieve gesprekken of vrijwilliger
1-2 maanden
Kosten
Reiskosten Onkostenvergoeding vrijwilligers
Welke cliënten? Ondersteuning bij het opbouwen van een sociaal netwerk is belangrijk voor bijvoorbeeld ouderen in isolement, mensen met een handicap die geen aansluiting hebben in de buurt, mensen met psychiatrische problemen en mensen die niet maatschappelijk actief zijn. Maar er zijn geen ‘harde’ indicatoren die uitwijzen of iemand gebaat is bij ondersteuning. Belangrijke indicatoren zijn vooral de motivatie en de draagkracht van de cliënt. Vragen die u vooraf met de cliënt bespreekt: • spreekt de methode u aan? • sluit het doel dat we willen bereiken aan bij uw wensen? • kunt en wilt u tijd en energie in zo’n traject steken?
Bart Snijders
‘Ik woon naast Mieke en we maakten af en toe wel
Tip
eens een kort praatje bij de voordeur. Tot Mieke meer
Bij de cliënt kan sprake zijn van een (jarenlange) opeenstapeling van problemen. Draagkracht en energie kunnen dan ontbreken om de methode succesvol te volgen. Dit kan een belangrijke indicatie zijn dat niet de client zelf maar het gezin ondersteuning nodig heeft.
moest gaan bewegen en vroeg hoe het therapeutisch zwemmen mij beviel. Ik stelde voor om samen te gaan. Dat doen we nu en het bevalt prima. Het is goed voor ons lijf en de groep is gezellig.
17
De hulpvraag leek eenvoudig Vrijwillige netwerkcoach Heleen: ‘De hulpvraag was duidelijk. Ouders zochten voor hun zoon die meervoudige fysieke beperkingen heeft iemand om zo nu en dan mee te computeren. Mij bleek echter na een aantal gesprekken met de moeder dat de gezinssituatie ingewikkeld was. De zoon vereiste voortdurende zorg van de ouders. Het was voor hen daarom onmogelijk eens een dagje weg te gaan. Daar kwam bij dat de ouders zich steeds meer zorgen maakten over wat er met hun zoon zou gebeuren als hen iets overkomt. Door de jaren heen was het contact met vrienden en familie tot een minimum gereduceerd. Vader en moeder stonden er alleen voor en waren de uitputting nabij. Tot overmaat van ramp werd bij vader een ongeneeslijke ziekte geconstateerd. Ik ben nog wel begonnen met de methode, maar de moeder had onvoldoende energie om in de gesprekken te investeren. Pas toen werd mij duidelijk dat niet de zoon een hulpvraag had, maar dat het draaide om de vraag van de ouders hoe het met hun zoon moest gaan als zij zouden wegvallen. Na enige tijd heb ik daarom in overleg met moeder besloten het traject te stoppen. Wel bleef ik beschikbaar als luisterend oor; dat werd erg op prijs gesteld. Toch waren de inspanningen niet voor niks. Door mijn komst zijn de ouders oplossingen gaan zoeken om minder belast te worden. Ze brengen hun zoon nu af en toe naar een logeeradres. Ook is er een begin gemaakt met te zoeken naar een oplossing voor als zij wegvallen. Ik heb hiervan geleerd dat je tijdens de intake moet proberen een compleet beeld te krijgen van de situatie, waardoor je beter kunt inschatten voor wie een netwerkcoach de beste oplossing is.’
18
Een aantal dames die ook in het zwemclubje zitten.
Schakel naar groter netwerk Alex is een jonge man met een lichte verstandelijke beperking. Hij woont in een begeleidwonenproject met vijf anderen. Alex’ wens was om met anderen naar voetballen te gaan, te fietsen en auto te rijden. Het netwerk was klein maar er zat één heel belangrijke persoon bij: de dominee. Hij beschikt namelijk wél over een groot netwerk. Bovendien is hij op de hoogte van allerlei activiteiten. Zo is Alex via de dominee vrijwilligerswerk in de kerk gaan doen en heeft daar mensen ontmoet om mee naar voetballen te gaan. Samen acties uitvoeren is belangrijk. Netwerkcoach Anita is verschillende malen met Alex op stap geweest. Zij is de eerste keren meegegaan naar het vrijwilligerswerk dat Alex ging doen. Dat vond Alex fijn en Anita kon zien hoe het ging en andere vrijwilligers even helpen met de manier waarop zij op Alex reageerden. Ook is Anita mee geweest met Alex naar een café voor mensen met een verstandelijke beperking. Dat uitstapje was van korte duur. Alex vond het niks. Het idee is uitgeprobeerd maar was dus geen succes. Het vrijwilligerswerk bleek wel een succes. De andere jonge vrijwilligers gaan joviaal om met Alex en hij voelt zich er thuis.
Netwerkcoach: wanneer vrijwilliger, wanneer professional? Er zijn allerlei varianten mogelijk voor het inzetten van netwerkcoaches, afhankelijk van de beschikbare tijd en het budget, de kwaliteiten van de vrijwilligers en de zwaarte van de hulpvragen. U kunt vrijwilligers inzetten voor het hele ondersteuningstraject, of professionals samen met cliënten de stappen laten doorlopen. Ook kunnen de coördinator en vrijwillige netwerkcoach gedeeltelijk samen optrekken en neemt de vrijwilliger het over als het draait.
Tips voor invoering • begin kleinschalig en overzichtelijk en niet met de moeilijkste cliënten • het werven, selecteren en koppelen van netwerkcoaches aan hulpvragers is maatwerk en geen routineklus • zorg dat u voldoende draagvlak intern heeft • zorg dat u als coördinator uren hiervoor heeft • realiseert u zich dat het soms enige tijd kan duren om vrijwilligers en cliënten te vinden en te koppelen • het aanbieden van een training of het volgen daarvan kost geld, evenals het aanschaffen van het materiaal • een strategie om cliënten te werven kan zijn om eerst praktische hulp te bieden en vervolgens te bespreken hoe dit binnen het eigen netwerk opgevangen kan worden
Voorbeeld Coördinator bij beginfase Bij Handjehelpen regio Utrecht werkten de coördinator en een vrijwilliger samen met de cliënt aan de versterking van het netwerk. Op basis van de ervaringen is besloten dat voortaan de coördinator de intake, de gesprekken over de dromen en wensen, het netwerk en de meedenkbijeenkomst uitvoert, bij voorkeur samen met de vrijwillige netwerkcoach. Er is dan al een matchingsgesprek geweest tussen de cliënt en de netwerkcoach. Na de meedenkbijeenkomst trekt de coördinator zich terug en gaat de netwerkcoach met de cliënt aan de slag met de actiepunten en het onderhouden van het sociale netwerk. Dit gebeurt onder supervisie van de coördinator.
21
Voorbeeld Studenten MEE Gelderse Poort heeft studenten Pedagogiek, MWD en SPH (social work) ingezet. De studenten ondersteunen een schooljaar lang kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen met een beperking. De eerste maanden geven ze praktische hulp en kijken dan of de praktische hulp ook anders ingevuld kan worden. Ze werken samen aan het versterken van het sociale netwerk met als doel hun eigen hulp overbodig te maken.
Werving, selectie, matching en begeleiding van vrijwillige netwerkcoaches Een netwerkcoach moet stevig in zijn of haar schoenen staan, graag met mensen werken, en kunnen plannen en organiseren. De netwerkcoach krijgt bij de uitvoering van het werk te maken met verschillende partijen, waaronder familie/verwanten en professionals. Hij zal een dagdeel in de week, gedurende minimaal een half jaar, beschikbaar moeten zijn. Competentieprofiel van vrijwillige netwerkcoach: • • • • • • • •
is geduldig en heeft incasseringsvermogen kan goed luisteren, is communicatief vindt het leuk om vanuit mogelijkheden en wensen van mensen te werken staat midden in de samenleving en kan ook kan werken in een cultuur die niet de eigen is is ondernemend en creatief is een betrokken en betrouwbare partner kan zelfstandig en planmatig werken en is in staat om te organiseren kan reflecteren op het eigen handelen
Werving Potentiële vrijwilligers kunt u werven via uw eigen vrijwilligersbestand, het netwerk van de cliënt of diens mantelzorger, contacten van uw organisatie, artikelen of advertenties in huisaan–huis bladen, enzovoort. U kunt mensen individueel benaderen maar ook wervingsbijeenkomsten houden.
22
Maak duidelijk wat uw organisatie te bieden heeft, bijvoorbeeld begeleiding, training en een afgebakende activiteit. Wat levert het vrijwilligers op: • • • • •
iets nieuws leren stimuleren en ondersteunen dat iemand zelf actief wordt, zonder dat je het zelf regelt meedoen aan een pilot en daar je bijdrage aan leveren goede ondersteuning, training en intervisie in de groep een afgebakende klus
Selectie In een selectiegesprek onderzoekt u in welke mate de vrijwilliger in staat is om als netwerkcoach te werken. Het kan zijn dat iemand niet aan alle criteria voldoet, maar u hem of haar toch geschikt vindt om als netwerkcoach aan de slag te gaan. U zult dan moeten nagaan wat dat betekent voor de coaching en begeleiding van deze vrijwilliger. Selectiegesprek In • • • •
de selectiegesprekken met kandidaten komen aan bod: motivatie (vrijwilligers)ervaring verwachtingen en wensen beschikbaarheid
23
Tip Stimuleer het groepsgevoel van de vrijwilligers door workshops aan te bieden, of een lunch, borrel, een aardigheidje bij een verjaardag enzovoort.
Matching Kennismakings- en matchingsgesprekken vinden plaats met de cliënt, de mantelzorger en de netwerkcoach. Evalueer de kennismaking en besluit dan over verdere samenwerking. Leg de afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst. Begeleiding Goede begeleiding van de vrijwillige netwerkcoaches is belangrijk voor de kwaliteit van uw dienstverlening, maar ook voor het behoud van ervaren vrijwilligers. Voer regelmatig begeleidingsgesprekken. Wees daarbij alert op wensen voor eventuele andere taken, bijvoorbeeld samen optrekken met of inwerken van nieuwe netwerkcoaches, helpen bij werving of meedenken in nieuwe ontwikkelingen. Organiseer elk kwartaal een intervisiebijeenkomst. De planning kan voor het gehele jaar gemaakt worden. De training, begeleiding en intervisie geven het gevoel dat iemand altijd met vragen bij u terecht kan. Reik na het volgen van de training een certificaat uit. Geef eventueel ook bij vertrek een inhoudelijk getuigschrift mee. Bied ondersteuning voor een goede afbouw van het contact. Voer evaluatiegesprekken met netwerkcoaches die stoppen. Zo kunt u goede punten en verbeterpunten verzamelen om uw beleid bij te stellen.
24
Stimulerende manier van werken Hilda Mossink, coördinator Ravelijn, Amersfoort: ‘Dit is voor mij een stimulerende manier van werken: met een zelfde groep vrijwilligers een tijd constant aan een gemeenschappelijk doel werken. Dit aanbod doet er naar mijn idee ook écht toe. Ook de relevantie in het kader van de Wmo is van belang. In de organisatie moet het besef groeien dat dit een andere manier is om het tekort aan vrijwilligers op te lossen. Soms creëer je met de methode in plaats van één, wel zes of tien andere vrijwilligers rond een cliënt. Je bent dus bezig om een andere aanpak te introduceren bij de organisatie. De erkenning door het management daarvan is heel belangrijk. Het structureel beschikbaar zijn van uren is een noodzakelijke voorwaarde. Verder is het van belang dat je het werken volgens deze methode ziet als een leerproces. Je kunt niet alles van te voren weten.’
25
Aan de slag Wij hopen dat deze handreiking u inspireert om aan de slag te gaan. U hoeft niet alles zelf te bedenken. U kunt putten uit de ervaringen die een aantal Mezzo-lidorganisaties hebben opgedaan. Heeft u vragen over deze handreiking of over mogelijke trainingen in het werken met de methodiek? Neem dan contact op met Mezzo. Op MezzoPlaza, het deel van de website www.mezzo.nl dat uitsluitend toegankelijk is voor lidorganisaties, vindt u voorbeelden van praktische documenten die zijn ontwikkeld door de organisaties die zich al bezighouden met het versterken van netwerken rond een cliënt. Als u regelmatig www.mezzo.nl bezoekt, blijft u op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Wij wensen u veel succes bij het versterken van sociale netwerken rond cliënten.
26
Colofon
Deze handreiking is gebaseerd op de methode Natuurlijk, een netwerk! Ondersteund leven in en met de samenleving, die is ontwikkeld door de Federatie van Ouderverenigingen en geschreven door Martin van de Lustgraaf en Joost Blommendaal. Tekstschrijvers: Eindredactie: Fotografie: Vormgeving: Drukwerk:
Els Hofman en Roos Scherpenzeel van MOVISIE Joop Rosier Joost van Velsen Diet Rademaker Grafisch Ontwerp, Utrecht Drukkerij Pascal Utrecht
Portretten: Mieke Albregts, Wil Blaas, Anita de Bruin, Lenie Machielse en Bart Snijders. De inhoud van de brochure is gebaseerd op de ervaringen van een aantal Mezzo lidorganisaties: Handjehelpen regio Utrecht, Utrecht Informele Zorg Midden-Holland, Gouda MEE Gelderse Poort, Nijmegen SMD Zaanstreek Waterland, Zaandam Stichting Hulpdienst Nijmegen, Nijmegen Stichting Ravelijn, Amersfoort Vriendendienst GGZ regio Breda, Breda
28
Mezzo Postbus 179 3980 CD Bunnik T 030 659 22 22 F 030 659 22 20
[email protected] www.mezzo.nl
Een goed sociaal netwerk leidt tot vriendschappen, goede gesprekken en plezierige activiteiten. Mensen met een ziekte of beperking en mantelzorgers zien soms alleen nog familie en zorgverleners. Uitbreiding van het sociale netwerk kan hun leven verrijken. Deze handreiking adviseert organisaties voor Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg en Steunpunten Mantelzorg hoe zij hun cliënten daarbij kunnen helpen.
Code: D04 12 07 0005
