Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen
Personeel, kwaliteit en organisatie Bij de NAK werken circa 250 medewerkers, waarvan ongeveer 90
website van de Raad voor Accreditatie, www.rva.nl, staat een actueel
medewerkers in de buitendienst. Daarnaast zet de NAK jaarlijks
overzicht. Ook in het laboratorium worden diverse onderzoeken
ruim 150 seizoensmedewerkers in, waarvan een groot deel zich
uitgevoerd die door de RvA zijn geaccrediteerd.
jaarlijks weer meldt. Dit zorgt voor continuïteit van de des-
Kwaliteitsbewaking
kundigheid van de tijdelijke medewerkers.
Voorbeelden van de kwaliteitsbewaking in het Bij de NAK, een kennisintensieve organisatie, wordt
laboratorium zijn deelname aan internationale
continu aandacht besteed aan de verbetering van de
ringtesten en het inzetten van controlemonsters.
organisatie en de ontwikkeling van het personeel.
Deze controlemonsters worden ingezet om de
Intensieve coaching, opleiding en persoonlijke
uniformiteit van de laboratoriumprocessen te
aandacht bieden de medewerkers de kans zich te
bewaken en de accuratesse van de laboratorium-
ontwikkelen en te verbeteren.
Voor het zaaizaadonderzoek is de NAK al vele jaren geaccrediteerd door de International Seed Testing Associa-
Alle werkzaamheden bij de NAK worden uitgevoerd volgens een
bedrijfsinformatie
Contactgegevens:
medewerkers te toetsen.
Kwaliteit
www.nak.nl
kwaliteitssysteem waarvoor meerdere accreditaties en erkenningen
tion (ISTA). De Plantenziektenkundige Dienst (PD) heeft de NAK voor
zijn verkregen. De veld- en partijkeuring van pootaardappelen
diverse onderzoeken erkend, zoals het officiële bruinrot-, ringrot- en
wordt periodiek door de Raad voor Accreditatie beoordeeld. Op de
aardappelmoeheidonderzoek.
Randweg 14, Postbus 1115, 8300 BC Emmeloord Tel.: +31 (0)527 63 54 00 Fax: +31 (0)527 63 54 11 E-mail:
[email protected] Website: www.nak.nl
Deelnemingen en samenwerking NAK AGRO is samen met haar dochterbedrijven de grootste certifi-
NAK AGRO heeft in 2008 haar werkterrein uitgebreid naar certificering
ceerder in de voedingsketen in Nederland. NAK AGRO en dochter-
duurzaamheid van biomassa ten behoeve van biobrandstoffen. Met
onderneming Cicero inspecteren telers van voedingsgewassen en
deze certificering maakt NAK AGRO aantoonbaar dat voldaan wordt
producenten van zuivelproducten op het voldoen aan eisen van
aan de duurzaamheidscriteria die door belanghebbenden gesteld
afnemende marktpartijen dat de voedselveiligheid aantoonbaar
zijn.
geborgd is. De dochterbedrijven ISACert en ISACert Nederland zijn gespecialiseerd in certificering tegen marktstandaarden, zoals BRC,
Naast de inspecties en certificering voert NAK AGRO analyses uit
GLOBALGAP, IFS, TNC, ISO en Q&S voor de verwerkende industrie
op plantkwaliteit, plantenziekten en bodemziekten op verzoek
en retail. De kracht van NAK AGRO en haar dochterbedrijven is dat
van bedrijven en telers in binnen- en buitenland. Internationaal
internationaal de hele voedingsketen bediend wordt. Zij begrijpen
is NAK AGRO een belangrijk trainingscentrum op het gebied van
de relatie tussen leverancier en afnemer, belangen en praktische
voedselveiligheid, kwaliteitsmanagement en de opleiding van
toepassing van marktstandaarden binnen de voedingsketen. Met
laboranten.
een wereldwijde dekking in zo’n 50 landen beschikken de bedrijven over een groot netwerk van lokale deskundigen.
NAK AGRO is een 100% dochteronderneming van de NAK.
www.nak.nl
www.nakagro.nl
Nederland Inspectie en certificatie 100% www.cicero.nl
Auditing en certificatie 100% www.isacert.com
Auditing en certificatie 100% www.isacert.nl
Training 50%
www.nak.nl
NAK
Keuringen
De NAK is de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen en heeft inmiddels een rijke traditie opgebouwd. Al vanaf 1932 vervult de NAK haar onafhankelijke keuringstaak.
De keuringseisen
Daarnaast wordt op het Proef- en Controlebedrijf de volgende
De Europese Unie (EU) heeft minimum kwaliteitseisen vastgelegd
onderzoeken uitgevoerd:
waaraan zaaizaad en pootgoed, dat binnen de EU wordt verhandeld,
•
RKO (Registratie en Kwekersrecht Onderzoek) aardappel,
Keuring
moet voldoen. Nederland heeft voor enkele gewassen strengere
grassen, granen en vlas: vaststellen of een nieuw ras
De keuring in cijfers:
• Pootaardappelen
36.500 ha
De NAK is een onafhankelijke stichting. Kwekers, vermeerderaars,
Daarnaast voert de NAK een aantal survey-werkzaamheden
normen vastgesteld, zoals voor pootaardappelen en in mindere mate
voldoende stabiel en uniform is en zich van alle bestaande
• Graszaden
18.000 ha
handelaren en telers zijn in het bestuur en andere organen van de
uit, waaronder survey-oppervlaktewater en survey-bemonstering
voor granen. Hiermee heeft Nederland een sterke concurrentie-
rassen onderscheidt;
• Granen en overige gewassen
NAK vertegenwoordigd. Deze opzet garandeert een breed draagvlak
bruinrot/ringrot en is de NAK verantwoordelijk voor een belangrijk
positie verworven. Dankzij het vakmanschap en gunstige teelt-
•
CGO (Cultuur en Gebruikswaarde Onderzoek) aardappel:
voor de keuringen en nauwe betrokkenheid van de zaaizaad- en
deel van het diagnostisch onderzoek op het voorkomen van
omstandigheden voldoet de sector aan deze strenge normen.
vaststellen of een nieuw ras voldoende landbouwkundige
Laboratorium
pootgoedsector bij de NAK. De voorzitter van het bestuur van de
quarantaine ziekten in aardappelen.
NAK wordt benoemd door de minister. De keuringswerkzaamheden
7.500 ha
waarde heeft;
• Pootaardappelen
De keuring
•
voorbeproevingen en opbrengstproeven wintertarwe,
- virusonderzoek
36.000 monsters
zomertarwe en zomergerst.
- bruinrot- en ringrotonderzoek
27.000 monsters
worden geheel door het bedrijfsleven gefinancierd. De NAK brengt
Ontwikkelingen NAK
Producenten van teeltmateriaal zijn verantwoordelijk voor de kwa-
hiervoor kostendekkende tarieven in rekening.
Sinds de oprichting in 1932 zijn er bij de NAK veel ontwikkelingen
liteit van het zaaizaad en pootgoed. De NAK ziet erop toe dat het
geweest en nieuwe technieken ingevoerd. Een recente ontwikkeling
teeltmateriaal voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Een team
Verder wordt op het Proef- en Controlebedrijf diverse demon-
is dat moleculaire technieken, zoals allerlei varianten van PCR, hun
van deskundige keurmeesters keurt jaarlijks ongeveer 70.000
stratieveldjes aangelegd, die weer gebruikt worden voor allerlei
intrede doen in het routinematige onderzoek. PCR is een methode
hectare zaaizaad en pootgoed. Bij de veldkeuring van zaaizaden
praktijktrainingen die de NAK geeft.
waarmee virussen, bacteriën, schimmels en nematoden gevoelig en
worden de gewassen beoordeeld op rasechtheid, raszuiverheid en
• Pootaardappelen
snel aangetoond worden. Ook spoort PCR ziekteverwekkers op die
op onkruiden en vermengingen. Bij de veldkeuring van pootaard-
• Zaaizaden
met de ELISA-toets niet worden aangetoond.
• Zaaizaden
7.200 monsters
• Watermonsters
2.500 monsters
Certificering 900.000 ton 50.000 ton
appelen worden de gewassen vooral beoordeeld op de
NAK-certificaat
De afgelopen jaren ontwikkelde de researchafdeling van de NAK
aanwezigheid van ziekten en
Partijen zaaizaad en pootgoed, die voldoen aan alle normen, worden
onder meer PCR-methoden voor het aantonen van virussen. Met
plagen. De resultaten van de
door de NAK gecertificeerd. Aan elke verpakkingseenheid komt een
deze multiplextest kan in één reactie vier virussen X, Y, A en bladrol
beoordelingen worden direct
NAK-label. De waardering van afnemers in het buitenland voor de
aangetoond worden. Deze belangrijke technologische doorbraak
elektronisch
en
kwaliteit van Nederlands zaaizaad en pootgoed blijkt uit het feit dat
heeft een model opgeleverd waar de onderzoekers van de NAK
verzonden naar de centrale
ongeveer 70 procent van het, in Nederland geproduceerde en door de
mee verder konden. Dit heeft dan ook geleid tot eenzelfde PCR-
computer.
NAK gecertificeerde, uitgangsmateriaal wordt geëxporteerd. Voor de
De NAK draagt bij aan de goede positie van de Nederlandse
Het keuren van zaaizaad en pootgoed is een wettelijke taak.
toets waarmee alle ziekteverwekkende Erwinia-soorten worden
Naast visuele inspectie in
handel in pootgoed binnen de Europese Unie is een plantenpaspoort
zaaizaad- en pootgoedsector. Niet alleen door een effectieve,
De NAK vervult deze keuringstaak in opdracht en onder toezicht
aangetoond. Deze BioPlex-PCR toets biedt door zijn compleetheid
het veld, vindt aanvullend
verplicht. Dit document geeft aan dat aan de fytosanitaire eisen is
onafhankelijke keuring, maar ook door internationaal expertise
van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).
de meest betrouwbare uitslag en maakt voor het eerst toetsingen
onderzoek
het
voldaan. De minister van LNV heeft de NAK gemandateerd ook de
te leveren en belangen te behartigen. Beleidsmedewerkers van de
De keuringsvoorschriften worden door de minister vastgesteld.
mogelijk op Erwinia carotovora subspecies carotovora.
laboratorium. De zaaizaad-
keuringen op deze eisen uit te voeren. Het NAK-label is daarom
NAK nemen deel aan diverse vormen van internationaal overleg.
analyses
niet alleen een kwaliteitslabel, maar bij pootaardappelen ook het
Het doel daarvan is om de positie van de Nederlandse agrarische
plantenpaspoort.
sector te behouden en te versterken. Als lid van de Nederlandse
Iedereen kan jaarlijks bij de NAK voorstellen tot aanpassing van de
vastgelegd
plaats geven
in
informatie
Internationale activiteiten en betrekkingen
keuringsvoorschriften indienen. Op die manier speelt de NAK direct
Een andere belangrijke ontwikkeling is het digitale loket dat in 2009
over de kiemkracht, de zuiver-
in op ontwikkelingen in de praktijk.
in gebruik is genomen. Via dit loket kunnen telers en gemachtigde
heid, het vochtgehalte en de
handelshuizen de voortgang en uitslagen van veldkeuring en
gezondheid van het zaaizaad. Het laboratoriumonderzoek van
Proef- en Controlebedrijf
samenspraak met alle lidstaten worden in Brussel de richtlijnen
De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de
laboratoriumonderzoek op elk gewenst moment inzien. Ook kunnen
pootaardappelen richt zich vooral op de virus- en bacterieziekten.
Op het Proef- en Controlebedrijf van de NAK worden jaarlijks ruim
voor het keuringsbeleid van de lidstaten opgesteld. Deze richtlijnen
NAK ook gemandateerd voor het uitvoeren van een aantal taken
er diensten aangevraagd worden. Het NAK-loket is met recht een
Tijdens de bewerking van een partij pootaardappelen voeren de
10.000 controleveldjes aangelegd. Deze controlevelden spelen een
worden door de lidstaten vertaald naar de nationale regelgeving,
Trainingen
op fytosanitair gebied. De NAK inspecteert partijen zaaizaad
succes te noemen. Binnen één maand na opening van het loket
keurmeesters een partijkeuring uit. De beoordeling richt zich dan
belangrijke rol in het totale keuringssysteem.
zodat het keuringsbeleid past bij de omstandigheden in het land.
De NAK heeft veel ervaring in het assisteren van de nieuwe
en pootgoed op de eisen die zijn gesteld in het kader van het
stonden er meer dan 600 actieve gebruikers geregistreerd en waren
op de aanwezigheid van knolziekten en gebreken.
De belangrijkste velden zijn:
plantenpaspoort. Dit plantenpaspoort is vereist voor pootgoed
er 10.000 kistenlabels online besteld.
en enkele zaadsoorten die binnen de Europese Unie worden
delegatie praat de NAK in Brussel mee over de EU-regelgeving. In
EU-lidstaten bij het opzetten en verbeteren van de nationale
•
stammenveld pootaardappelen: beoordeling op type
ISTA (International Seed Testing Association) is de internationale
keuringssystemen. Ook verzorgen NAK-deskundigen praktische
Bij de zaaizaden voert een deel van de bedrijven de kwaliteits-
(rasechtheid);
vereniging van zaaizaadlaboratoria. ISTA heeft als doel het
trainingen in het veld en laboratoria. Zo heeft de NAK in veel landen
verhandeld. Verder verricht de NAK in opdracht van de minister
Verder voert de NAK met ingang van seizoen 2009 zoveel mogelijk het
vaststellingen zelf uit. Daarvoor heeft de NAK de medewerkers van
•
voorcontrole zaaizaden: is een instandhoudingscontrole
wereldwijd bevorderen van de uniformiteit van zaaizaadanalyses.
bijgedragen aan het afstemmen van het keuringssysteem op dat van
inspecties aan import- en exportpartijen zaaizaad en pootgoed en
virusonderzoek (nacontrole) en het bruinrot/ringrotonderzoek uit
die bedrijven en de bedrijfslaboratoria erkend. De NAK controleert
waarbij elke partij kwekerszaad wordt getoetst op
ISTA bereikt het doel door het verspreiden van analysemethoden,
de EU. Ook andere landen doen graag een beroep op de expertise
aan een aantal consumptiegoederen die worden geïmporteerd uit
aan hetzelfde monster. Hierdoor hoeft de NAK voor de onderzoeken
het werk van deze medewerkers en laboratoria door middel van
rasechtheid en stabiliteit;
het accrediteren van laboratoria, de afgifte van onderzoeks-
van de deskundigen van de NAK. De NAK werkt hierbij vaak samen
dan wel geëxporteerd naar landen buiten de Europese Unie. Het gaat
2,8 miljoen knollen (30%) minder van de pootgoedtelers te vragen.
controlekeuringen, deskundigheidsbeoordelingen, ringonderzoeken
•
nacontrole van alle partijen prebasis- en basiszaad:
certificaten, de promotie van wetenschappelijk onderzoek en het
met Wageningen Universiteit en Research Centrum.
en audits.
controle op rasechtheid en stabiliteit;
verspreiden van kennis door publicaties, trainingen en workshops.
•
nacontrole gecertificeerd zaaizaad en pootgoed.
met name om de import- en exportinspecties van pootaardappelen, consumptieaardappelen en landbouwzaaizaden.
Ook heeft de NAK een nieuw model voor de partijkeuring ontwikkeld. Volgens dit model worden partijen alleen aan het begin van het
De NAK is bovendien actief in de UN/ECE (Economische Commissie
gereedmaken van een partij gekeurd en als de partij klaar staat voor
Europa). De UN/ECE is onderdeel van de Verenigde Naties en verant-
verzending. De nieuwe werkwijze voor dit onderdeel van de keuring
woordelijk voor de internationale afstemming over standaardisatie
wordt op grote schaal in de praktijk getest.
en harmonisatie van kwaliteitseisen voor pootaardappelen. Binnen de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking
Kwaliteit en dienstverlening
en Ontwikkeling) is de NAK, als officiële vertegenwoordiger van
De medewerkers van de NAK hebben de expertise en praktische
Nederland, direct betrokken bij de totstandkoming van regelgeving
kennis om alert te reageren op vragen en nieuwe ontwikkelingen
van de keuring van zaaizaaden.
in de markt. De NAK werkt volgens een kwaliteitssysteem. Op basis hiervan is de NAK door verschillende instanties geaccrediteerd.
NAK
Keuringen
De NAK is de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen en heeft inmiddels een rijke traditie opgebouwd. Al vanaf 1932 vervult de NAK haar onafhankelijke keuringstaak.
De keuringseisen
Daarnaast wordt op het Proef- en Controlebedrijf de volgende
De Europese Unie (EU) heeft minimum kwaliteitseisen vastgelegd
onderzoeken uitgevoerd:
waaraan zaaizaad en pootgoed, dat binnen de EU wordt verhandeld,
•
RKO (Registratie en Kwekersrecht Onderzoek) aardappel,
Keuring
moet voldoen. Nederland heeft voor enkele gewassen strengere
grassen, granen en vlas: vaststellen of een nieuw ras
De keuring in cijfers:
• Pootaardappelen
36.500 ha
De NAK is een onafhankelijke stichting. Kwekers, vermeerderaars,
Daarnaast voert de NAK een aantal survey-werkzaamheden
normen vastgesteld, zoals voor pootaardappelen en in mindere mate
voldoende stabiel en uniform is en zich van alle bestaande
• Graszaden
18.000 ha
handelaren en telers zijn in het bestuur en andere organen van de
uit, waaronder survey-oppervlaktewater en survey-bemonstering
voor granen. Hiermee heeft Nederland een sterke concurrentie-
rassen onderscheidt;
• Granen en overige gewassen
NAK vertegenwoordigd. Deze opzet garandeert een breed draagvlak
bruinrot/ringrot en is de NAK verantwoordelijk voor een belangrijk
positie verworven. Dankzij het vakmanschap en gunstige teelt-
•
CGO (Cultuur en Gebruikswaarde Onderzoek) aardappel:
voor de keuringen en nauwe betrokkenheid van de zaaizaad- en
deel van het diagnostisch onderzoek op het voorkomen van
omstandigheden voldoet de sector aan deze strenge normen.
vaststellen of een nieuw ras voldoende landbouwkundige
Laboratorium
pootgoedsector bij de NAK. De voorzitter van het bestuur van de
quarantaine ziekten in aardappelen.
NAK wordt benoemd door de minister. De keuringswerkzaamheden
7.500 ha
waarde heeft;
• Pootaardappelen
De keuring
•
voorbeproevingen en opbrengstproeven wintertarwe,
- virusonderzoek
36.000 monsters
zomertarwe en zomergerst.
- bruinrot- en ringrotonderzoek
27.000 monsters
worden geheel door het bedrijfsleven gefinancierd. De NAK brengt
Ontwikkelingen NAK
Producenten van teeltmateriaal zijn verantwoordelijk voor de kwa-
hiervoor kostendekkende tarieven in rekening.
Sinds de oprichting in 1932 zijn er bij de NAK veel ontwikkelingen
liteit van het zaaizaad en pootgoed. De NAK ziet erop toe dat het
geweest en nieuwe technieken ingevoerd. Een recente ontwikkeling
teeltmateriaal voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Een team
Verder wordt op het Proef- en Controlebedrijf diverse demon-
is dat moleculaire technieken, zoals allerlei varianten van PCR, hun
van deskundige keurmeesters keurt jaarlijks ongeveer 70.000
stratieveldjes aangelegd, die weer gebruikt worden voor allerlei
intrede doen in het routinematige onderzoek. PCR is een methode
hectare zaaizaad en pootgoed. Bij de veldkeuring van zaaizaden
praktijktrainingen die de NAK geeft.
waarmee virussen, bacteriën, schimmels en nematoden gevoelig en
worden de gewassen beoordeeld op rasechtheid, raszuiverheid en
• Pootaardappelen
snel aangetoond worden. Ook spoort PCR ziekteverwekkers op die
op onkruiden en vermengingen. Bij de veldkeuring van pootaard-
• Zaaizaden
met de ELISA-toets niet worden aangetoond.
• Zaaizaden
7.200 monsters
• Watermonsters
2.500 monsters
Certificering 900.000 ton 50.000 ton
appelen worden de gewassen vooral beoordeeld op de
NAK-certificaat
De afgelopen jaren ontwikkelde de researchafdeling van de NAK
aanwezigheid van ziekten en
Partijen zaaizaad en pootgoed, die voldoen aan alle normen, worden
onder meer PCR-methoden voor het aantonen van virussen. Met
plagen. De resultaten van de
door de NAK gecertificeerd. Aan elke verpakkingseenheid komt een
deze multiplextest kan in één reactie vier virussen X, Y, A en bladrol
beoordelingen worden direct
NAK-label. De waardering van afnemers in het buitenland voor de
aangetoond worden. Deze belangrijke technologische doorbraak
elektronisch
en
kwaliteit van Nederlands zaaizaad en pootgoed blijkt uit het feit dat
heeft een model opgeleverd waar de onderzoekers van de NAK
verzonden naar de centrale
ongeveer 70 procent van het, in Nederland geproduceerde en door de
mee verder konden. Dit heeft dan ook geleid tot eenzelfde PCR-
computer.
NAK gecertificeerde, uitgangsmateriaal wordt geëxporteerd. Voor de
De NAK draagt bij aan de goede positie van de Nederlandse
Het keuren van zaaizaad en pootgoed is een wettelijke taak.
toets waarmee alle ziekteverwekkende Erwinia-soorten worden
Naast visuele inspectie in
handel in pootgoed binnen de Europese Unie is een plantenpaspoort
zaaizaad- en pootgoedsector. Niet alleen door een effectieve,
De NAK vervult deze keuringstaak in opdracht en onder toezicht
aangetoond. Deze BioPlex-PCR toets biedt door zijn compleetheid
het veld, vindt aanvullend
verplicht. Dit document geeft aan dat aan de fytosanitaire eisen is
onafhankelijke keuring, maar ook door internationaal expertise
van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).
de meest betrouwbare uitslag en maakt voor het eerst toetsingen
onderzoek
het
voldaan. De minister van LNV heeft de NAK gemandateerd ook de
te leveren en belangen te behartigen. Beleidsmedewerkers van de
De keuringsvoorschriften worden door de minister vastgesteld.
mogelijk op Erwinia carotovora subspecies carotovora.
laboratorium. De zaaizaad-
keuringen op deze eisen uit te voeren. Het NAK-label is daarom
NAK nemen deel aan diverse vormen van internationaal overleg.
analyses
niet alleen een kwaliteitslabel, maar bij pootaardappelen ook het
Het doel daarvan is om de positie van de Nederlandse agrarische
plantenpaspoort.
sector te behouden en te versterken. Als lid van de Nederlandse
Iedereen kan jaarlijks bij de NAK voorstellen tot aanpassing van de
vastgelegd
plaats geven
in
informatie
Internationale activiteiten en betrekkingen
keuringsvoorschriften indienen. Op die manier speelt de NAK direct
Een andere belangrijke ontwikkeling is het digitale loket dat in 2009
over de kiemkracht, de zuiver-
in op ontwikkelingen in de praktijk.
in gebruik is genomen. Via dit loket kunnen telers en gemachtigde
heid, het vochtgehalte en de
handelshuizen de voortgang en uitslagen van veldkeuring en
gezondheid van het zaaizaad. Het laboratoriumonderzoek van
Proef- en Controlebedrijf
samenspraak met alle lidstaten worden in Brussel de richtlijnen
De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de
laboratoriumonderzoek op elk gewenst moment inzien. Ook kunnen
pootaardappelen richt zich vooral op de virus- en bacterieziekten.
Op het Proef- en Controlebedrijf van de NAK worden jaarlijks ruim
voor het keuringsbeleid van de lidstaten opgesteld. Deze richtlijnen
NAK ook gemandateerd voor het uitvoeren van een aantal taken
er diensten aangevraagd worden. Het NAK-loket is met recht een
Tijdens de bewerking van een partij pootaardappelen voeren de
10.000 controleveldjes aangelegd. Deze controlevelden spelen een
worden door de lidstaten vertaald naar de nationale regelgeving,
Trainingen
op fytosanitair gebied. De NAK inspecteert partijen zaaizaad
succes te noemen. Binnen één maand na opening van het loket
keurmeesters een partijkeuring uit. De beoordeling richt zich dan
belangrijke rol in het totale keuringssysteem.
zodat het keuringsbeleid past bij de omstandigheden in het land.
De NAK heeft veel ervaring in het assisteren van de nieuwe
en pootgoed op de eisen die zijn gesteld in het kader van het
stonden er meer dan 600 actieve gebruikers geregistreerd en waren
op de aanwezigheid van knolziekten en gebreken.
De belangrijkste velden zijn:
plantenpaspoort. Dit plantenpaspoort is vereist voor pootgoed
er 10.000 kistenlabels online besteld.
en enkele zaadsoorten die binnen de Europese Unie worden
delegatie praat de NAK in Brussel mee over de EU-regelgeving. In
EU-lidstaten bij het opzetten en verbeteren van de nationale
•
stammenveld pootaardappelen: beoordeling op type
ISTA (International Seed Testing Association) is de internationale
keuringssystemen. Ook verzorgen NAK-deskundigen praktische
Bij de zaaizaden voert een deel van de bedrijven de kwaliteits-
(rasechtheid);
vereniging van zaaizaadlaboratoria. ISTA heeft als doel het
trainingen in het veld en laboratoria. Zo heeft de NAK in veel landen
verhandeld. Verder verricht de NAK in opdracht van de minister
Verder voert de NAK met ingang van seizoen 2009 zoveel mogelijk het
vaststellingen zelf uit. Daarvoor heeft de NAK de medewerkers van
•
voorcontrole zaaizaden: is een instandhoudingscontrole
wereldwijd bevorderen van de uniformiteit van zaaizaadanalyses.
bijgedragen aan het afstemmen van het keuringssysteem op dat van
inspecties aan import- en exportpartijen zaaizaad en pootgoed en
virusonderzoek (nacontrole) en het bruinrot/ringrotonderzoek uit
die bedrijven en de bedrijfslaboratoria erkend. De NAK controleert
waarbij elke partij kwekerszaad wordt getoetst op
ISTA bereikt het doel door het verspreiden van analysemethoden,
de EU. Ook andere landen doen graag een beroep op de expertise
aan een aantal consumptiegoederen die worden geïmporteerd uit
aan hetzelfde monster. Hierdoor hoeft de NAK voor de onderzoeken
het werk van deze medewerkers en laboratoria door middel van
rasechtheid en stabiliteit;
het accrediteren van laboratoria, de afgifte van onderzoeks-
van de deskundigen van de NAK. De NAK werkt hierbij vaak samen
dan wel geëxporteerd naar landen buiten de Europese Unie. Het gaat
2,8 miljoen knollen (30%) minder van de pootgoedtelers te vragen.
controlekeuringen, deskundigheidsbeoordelingen, ringonderzoeken
•
nacontrole van alle partijen prebasis- en basiszaad:
certificaten, de promotie van wetenschappelijk onderzoek en het
met Wageningen Universiteit en Research Centrum.
en audits.
controle op rasechtheid en stabiliteit;
verspreiden van kennis door publicaties, trainingen en workshops.
•
nacontrole gecertificeerd zaaizaad en pootgoed.
met name om de import- en exportinspecties van pootaardappelen, consumptieaardappelen en landbouwzaaizaden.
Ook heeft de NAK een nieuw model voor de partijkeuring ontwikkeld. Volgens dit model worden partijen alleen aan het begin van het
De NAK is bovendien actief in de UN/ECE (Economische Commissie
gereedmaken van een partij gekeurd en als de partij klaar staat voor
Europa). De UN/ECE is onderdeel van de Verenigde Naties en verant-
verzending. De nieuwe werkwijze voor dit onderdeel van de keuring
woordelijk voor de internationale afstemming over standaardisatie
wordt op grote schaal in de praktijk getest.
en harmonisatie van kwaliteitseisen voor pootaardappelen. Binnen de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking
Kwaliteit en dienstverlening
en Ontwikkeling) is de NAK, als officiële vertegenwoordiger van
De medewerkers van de NAK hebben de expertise en praktische
Nederland, direct betrokken bij de totstandkoming van regelgeving
kennis om alert te reageren op vragen en nieuwe ontwikkelingen
van de keuring van zaaizaaden.
in de markt. De NAK werkt volgens een kwaliteitssysteem. Op basis hiervan is de NAK door verschillende instanties geaccrediteerd.
NAK
Keuringen
De NAK is de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen en heeft inmiddels een rijke traditie opgebouwd. Al vanaf 1932 vervult de NAK haar onafhankelijke keuringstaak.
De keuringseisen
Daarnaast wordt op het Proef- en Controlebedrijf de volgende
De Europese Unie (EU) heeft minimum kwaliteitseisen vastgelegd
onderzoeken uitgevoerd:
waaraan zaaizaad en pootgoed, dat binnen de EU wordt verhandeld,
•
RKO (Registratie en Kwekersrecht Onderzoek) aardappel,
Keuring
moet voldoen. Nederland heeft voor enkele gewassen strengere
grassen, granen en vlas: vaststellen of een nieuw ras
De keuring in cijfers:
• Pootaardappelen
36.500 ha
De NAK is een onafhankelijke stichting. Kwekers, vermeerderaars,
Daarnaast voert de NAK een aantal survey-werkzaamheden
normen vastgesteld, zoals voor pootaardappelen en in mindere mate
voldoende stabiel en uniform is en zich van alle bestaande
• Graszaden
18.000 ha
handelaren en telers zijn in het bestuur en andere organen van de
uit, waaronder survey-oppervlaktewater en survey-bemonstering
voor granen. Hiermee heeft Nederland een sterke concurrentie-
rassen onderscheidt;
• Granen en overige gewassen
NAK vertegenwoordigd. Deze opzet garandeert een breed draagvlak
bruinrot/ringrot en is de NAK verantwoordelijk voor een belangrijk
positie verworven. Dankzij het vakmanschap en gunstige teelt-
•
CGO (Cultuur en Gebruikswaarde Onderzoek) aardappel:
voor de keuringen en nauwe betrokkenheid van de zaaizaad- en
deel van het diagnostisch onderzoek op het voorkomen van
omstandigheden voldoet de sector aan deze strenge normen.
vaststellen of een nieuw ras voldoende landbouwkundige
Laboratorium
pootgoedsector bij de NAK. De voorzitter van het bestuur van de
quarantaine ziekten in aardappelen.
NAK wordt benoemd door de minister. De keuringswerkzaamheden
7.500 ha
waarde heeft;
• Pootaardappelen
De keuring
•
voorbeproevingen en opbrengstproeven wintertarwe,
- virusonderzoek
36.000 monsters
zomertarwe en zomergerst.
- bruinrot- en ringrotonderzoek
27.000 monsters
worden geheel door het bedrijfsleven gefinancierd. De NAK brengt
Ontwikkelingen NAK
Producenten van teeltmateriaal zijn verantwoordelijk voor de kwa-
hiervoor kostendekkende tarieven in rekening.
Sinds de oprichting in 1932 zijn er bij de NAK veel ontwikkelingen
liteit van het zaaizaad en pootgoed. De NAK ziet erop toe dat het
geweest en nieuwe technieken ingevoerd. Een recente ontwikkeling
teeltmateriaal voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Een team
Verder wordt op het Proef- en Controlebedrijf diverse demon-
is dat moleculaire technieken, zoals allerlei varianten van PCR, hun
van deskundige keurmeesters keurt jaarlijks ongeveer 70.000
stratieveldjes aangelegd, die weer gebruikt worden voor allerlei
intrede doen in het routinematige onderzoek. PCR is een methode
hectare zaaizaad en pootgoed. Bij de veldkeuring van zaaizaden
praktijktrainingen die de NAK geeft.
waarmee virussen, bacteriën, schimmels en nematoden gevoelig en
worden de gewassen beoordeeld op rasechtheid, raszuiverheid en
• Pootaardappelen
snel aangetoond worden. Ook spoort PCR ziekteverwekkers op die
op onkruiden en vermengingen. Bij de veldkeuring van pootaard-
• Zaaizaden
met de ELISA-toets niet worden aangetoond.
• Zaaizaden
7.200 monsters
• Watermonsters
2.500 monsters
Certificering 900.000 ton 50.000 ton
appelen worden de gewassen vooral beoordeeld op de
NAK-certificaat
De afgelopen jaren ontwikkelde de researchafdeling van de NAK
aanwezigheid van ziekten en
Partijen zaaizaad en pootgoed, die voldoen aan alle normen, worden
onder meer PCR-methoden voor het aantonen van virussen. Met
plagen. De resultaten van de
door de NAK gecertificeerd. Aan elke verpakkingseenheid komt een
deze multiplextest kan in één reactie vier virussen X, Y, A en bladrol
beoordelingen worden direct
NAK-label. De waardering van afnemers in het buitenland voor de
aangetoond worden. Deze belangrijke technologische doorbraak
elektronisch
en
kwaliteit van Nederlands zaaizaad en pootgoed blijkt uit het feit dat
heeft een model opgeleverd waar de onderzoekers van de NAK
verzonden naar de centrale
ongeveer 70 procent van het, in Nederland geproduceerde en door de
mee verder konden. Dit heeft dan ook geleid tot eenzelfde PCR-
computer.
NAK gecertificeerde, uitgangsmateriaal wordt geëxporteerd. Voor de
De NAK draagt bij aan de goede positie van de Nederlandse
Het keuren van zaaizaad en pootgoed is een wettelijke taak.
toets waarmee alle ziekteverwekkende Erwinia-soorten worden
Naast visuele inspectie in
handel in pootgoed binnen de Europese Unie is een plantenpaspoort
zaaizaad- en pootgoedsector. Niet alleen door een effectieve,
De NAK vervult deze keuringstaak in opdracht en onder toezicht
aangetoond. Deze BioPlex-PCR toets biedt door zijn compleetheid
het veld, vindt aanvullend
verplicht. Dit document geeft aan dat aan de fytosanitaire eisen is
onafhankelijke keuring, maar ook door internationaal expertise
van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).
de meest betrouwbare uitslag en maakt voor het eerst toetsingen
onderzoek
het
voldaan. De minister van LNV heeft de NAK gemandateerd ook de
te leveren en belangen te behartigen. Beleidsmedewerkers van de
De keuringsvoorschriften worden door de minister vastgesteld.
mogelijk op Erwinia carotovora subspecies carotovora.
laboratorium. De zaaizaad-
keuringen op deze eisen uit te voeren. Het NAK-label is daarom
NAK nemen deel aan diverse vormen van internationaal overleg.
analyses
niet alleen een kwaliteitslabel, maar bij pootaardappelen ook het
Het doel daarvan is om de positie van de Nederlandse agrarische
plantenpaspoort.
sector te behouden en te versterken. Als lid van de Nederlandse
Iedereen kan jaarlijks bij de NAK voorstellen tot aanpassing van de
vastgelegd
plaats geven
in
informatie
Internationale activiteiten en betrekkingen
keuringsvoorschriften indienen. Op die manier speelt de NAK direct
Een andere belangrijke ontwikkeling is het digitale loket dat in 2009
over de kiemkracht, de zuiver-
in op ontwikkelingen in de praktijk.
in gebruik is genomen. Via dit loket kunnen telers en gemachtigde
heid, het vochtgehalte en de
handelshuizen de voortgang en uitslagen van veldkeuring en
gezondheid van het zaaizaad. Het laboratoriumonderzoek van
Proef- en Controlebedrijf
samenspraak met alle lidstaten worden in Brussel de richtlijnen
De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de
laboratoriumonderzoek op elk gewenst moment inzien. Ook kunnen
pootaardappelen richt zich vooral op de virus- en bacterieziekten.
Op het Proef- en Controlebedrijf van de NAK worden jaarlijks ruim
voor het keuringsbeleid van de lidstaten opgesteld. Deze richtlijnen
NAK ook gemandateerd voor het uitvoeren van een aantal taken
er diensten aangevraagd worden. Het NAK-loket is met recht een
Tijdens de bewerking van een partij pootaardappelen voeren de
10.000 controleveldjes aangelegd. Deze controlevelden spelen een
worden door de lidstaten vertaald naar de nationale regelgeving,
Trainingen
op fytosanitair gebied. De NAK inspecteert partijen zaaizaad
succes te noemen. Binnen één maand na opening van het loket
keurmeesters een partijkeuring uit. De beoordeling richt zich dan
belangrijke rol in het totale keuringssysteem.
zodat het keuringsbeleid past bij de omstandigheden in het land.
De NAK heeft veel ervaring in het assisteren van de nieuwe
en pootgoed op de eisen die zijn gesteld in het kader van het
stonden er meer dan 600 actieve gebruikers geregistreerd en waren
op de aanwezigheid van knolziekten en gebreken.
De belangrijkste velden zijn:
plantenpaspoort. Dit plantenpaspoort is vereist voor pootgoed
er 10.000 kistenlabels online besteld.
en enkele zaadsoorten die binnen de Europese Unie worden
delegatie praat de NAK in Brussel mee over de EU-regelgeving. In
EU-lidstaten bij het opzetten en verbeteren van de nationale
•
stammenveld pootaardappelen: beoordeling op type
ISTA (International Seed Testing Association) is de internationale
keuringssystemen. Ook verzorgen NAK-deskundigen praktische
Bij de zaaizaden voert een deel van de bedrijven de kwaliteits-
(rasechtheid);
vereniging van zaaizaadlaboratoria. ISTA heeft als doel het
trainingen in het veld en laboratoria. Zo heeft de NAK in veel landen
verhandeld. Verder verricht de NAK in opdracht van de minister
Verder voert de NAK met ingang van seizoen 2009 zoveel mogelijk het
vaststellingen zelf uit. Daarvoor heeft de NAK de medewerkers van
•
voorcontrole zaaizaden: is een instandhoudingscontrole
wereldwijd bevorderen van de uniformiteit van zaaizaadanalyses.
bijgedragen aan het afstemmen van het keuringssysteem op dat van
inspecties aan import- en exportpartijen zaaizaad en pootgoed en
virusonderzoek (nacontrole) en het bruinrot/ringrotonderzoek uit
die bedrijven en de bedrijfslaboratoria erkend. De NAK controleert
waarbij elke partij kwekerszaad wordt getoetst op
ISTA bereikt het doel door het verspreiden van analysemethoden,
de EU. Ook andere landen doen graag een beroep op de expertise
aan een aantal consumptiegoederen die worden geïmporteerd uit
aan hetzelfde monster. Hierdoor hoeft de NAK voor de onderzoeken
het werk van deze medewerkers en laboratoria door middel van
rasechtheid en stabiliteit;
het accrediteren van laboratoria, de afgifte van onderzoeks-
van de deskundigen van de NAK. De NAK werkt hierbij vaak samen
dan wel geëxporteerd naar landen buiten de Europese Unie. Het gaat
2,8 miljoen knollen (30%) minder van de pootgoedtelers te vragen.
controlekeuringen, deskundigheidsbeoordelingen, ringonderzoeken
•
nacontrole van alle partijen prebasis- en basiszaad:
certificaten, de promotie van wetenschappelijk onderzoek en het
met Wageningen Universiteit en Research Centrum.
en audits.
controle op rasechtheid en stabiliteit;
verspreiden van kennis door publicaties, trainingen en workshops.
•
nacontrole gecertificeerd zaaizaad en pootgoed.
met name om de import- en exportinspecties van pootaardappelen, consumptieaardappelen en landbouwzaaizaden.
Ook heeft de NAK een nieuw model voor de partijkeuring ontwikkeld. Volgens dit model worden partijen alleen aan het begin van het
De NAK is bovendien actief in de UN/ECE (Economische Commissie
gereedmaken van een partij gekeurd en als de partij klaar staat voor
Europa). De UN/ECE is onderdeel van de Verenigde Naties en verant-
verzending. De nieuwe werkwijze voor dit onderdeel van de keuring
woordelijk voor de internationale afstemming over standaardisatie
wordt op grote schaal in de praktijk getest.
en harmonisatie van kwaliteitseisen voor pootaardappelen. Binnen de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking
Kwaliteit en dienstverlening
en Ontwikkeling) is de NAK, als officiële vertegenwoordiger van
De medewerkers van de NAK hebben de expertise en praktische
Nederland, direct betrokken bij de totstandkoming van regelgeving
kennis om alert te reageren op vragen en nieuwe ontwikkelingen
van de keuring van zaaizaaden.
in de markt. De NAK werkt volgens een kwaliteitssysteem. Op basis hiervan is de NAK door verschillende instanties geaccrediteerd.
Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen
Personeel, kwaliteit en organisatie Bij de NAK werken circa 250 medewerkers, waarvan ongeveer 90
website van de Raad voor Accreditatie, www.rva.nl, staat een actueel
medewerkers in de buitendienst. Daarnaast zet de NAK jaarlijks
overzicht. Ook in het laboratorium worden diverse onderzoeken
ruim 150 seizoensmedewerkers in, waarvan een groot deel zich
uitgevoerd die door de RvA zijn geaccrediteerd.
jaarlijks weer meldt. Dit zorgt voor continuïteit van de des-
Kwaliteitsbewaking
kundigheid van de tijdelijke medewerkers.
Voorbeelden van de kwaliteitsbewaking in het Bij de NAK, een kennisintensieve organisatie, wordt
laboratorium zijn deelname aan internationale
continu aandacht besteed aan de verbetering van de
ringtesten en het inzetten van controlemonsters.
organisatie en de ontwikkeling van het personeel.
Deze controlemonsters worden ingezet om de
Intensieve coaching, opleiding en persoonlijke
uniformiteit van de laboratoriumprocessen te
aandacht bieden de medewerkers de kans zich te
bewaken en de accuratesse van de laboratorium-
ontwikkelen en te verbeteren.
Voor het zaaizaadonderzoek is de NAK al vele jaren
Alle werkzaamheden bij de NAK worden uitgevoerd volgens een
bedrijfsinformatie
Contactgegevens:
medewerkers te toetsen.
Kwaliteit
www.nak.nl
geaccrediteerd door de International Seed Testing Associa-
kwaliteitssysteem waarvoor meerdere accreditaties en erkenningen
tion (ISTA). De Plantenziektenkundige Dienst (PD) heeft de NAK voor
zijn verkregen. De veld- en partijkeuring van pootaardappelen
diverse onderzoeken erkend, zoals het officiële bruinrot-, ringrot- en
wordt periodiek door de Raad voor Accreditatie beoordeeld. Op de
aardappelmoeheidonderzoek.
Randweg 14, Postbus 1115, 8300 BC Emmeloord Tel.: +31 (0)527 63 54 00 Fax: +31 (0)527 63 54 11 E-mail:
[email protected] Website: www.nak.nl
Deelnemingen en samenwerking NAK AGRO is samen met haar dochterbedrijven de grootste certifi-
NAK AGRO heeft in 2008 haar werkterrein uitgebreid naar certificering
ceerder in de voedingsketen in Nederland. NAK AGRO en dochter-
duurzaamheid van biomassa ten behoeve van biobrandstoffen. Met
onderneming Cicero inspecteren telers van voedingsgewassen en
deze certificering maakt NAK AGRO aantoonbaar dat voldaan wordt
producenten van zuivelproducten op het voldoen aan eisen van
aan de duurzaamheidscriteria die door belanghebbenden gesteld
afnemende marktpartijen dat de voedselveiligheid aantoonbaar
zijn.
geborgd is. De dochterbedrijven ISACert en ISACert Nederland zijn gespecialiseerd in certificering tegen marktstandaarden, zoals BRC,
Naast de inspecties en certificering voert NAK AGRO analyses uit
GLOBALGAP, IFS, TNC, ISO en Q&S voor de verwerkende industrie
op plantkwaliteit, plantenziekten en bodemziekten op verzoek
en retail. De kracht van NAK AGRO en haar dochterbedrijven is dat
van bedrijven en telers in binnen- en buitenland. Internationaal
internationaal de hele voedingsketen bediend wordt. Zij begrijpen
is NAK AGRO een belangrijk trainingscentrum op het gebied van
de relatie tussen leverancier en afnemer, belangen en praktische
voedselveiligheid, kwaliteitsmanagement en de opleiding van
toepassing van marktstandaarden binnen de voedingsketen. Met
laboranten.
een wereldwijde dekking in zo’n 50 landen beschikken de bedrijven over een groot netwerk van lokale deskundigen.
NAK AGRO is een 100% dochteronderneming van de NAK.
www.nak.nl
www.nakagro.nl
Nederland Inspectie en certificatie 100% www.cicero.nl
Auditing en certificatie 100% www.isacert.com
Auditing en certificatie 100% www.isacert.nl
Training 50%
www.nak.nl
Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen
Personeel, kwaliteit en organisatie Bij de NAK werken circa 250 medewerkers, waarvan ongeveer 90
website van de Raad voor Accreditatie, www.rva.nl, staat een actueel
medewerkers in de buitendienst. Daarnaast zet de NAK jaarlijks
overzicht. Ook in het laboratorium worden diverse onderzoeken
ruim 150 seizoensmedewerkers in, waarvan een groot deel zich
uitgevoerd die door de RvA zijn geaccrediteerd.
jaarlijks weer meldt. Dit zorgt voor continuïteit van de des-
Kwaliteitsbewaking
kundigheid van de tijdelijke medewerkers.
Voorbeelden van de kwaliteitsbewaking in het Bij de NAK, een kennisintensieve organisatie, wordt
laboratorium zijn deelname aan internationale
continu aandacht besteed aan de verbetering van de
ringtesten en het inzetten van controlemonsters.
organisatie en de ontwikkeling van het personeel.
Deze controlemonsters worden ingezet om de
Intensieve coaching, opleiding en persoonlijke
uniformiteit van de laboratoriumprocessen te
aandacht bieden de medewerkers de kans zich te
bewaken en de accuratesse van de laboratorium-
ontwikkelen en te verbeteren.
Voor het zaaizaadonderzoek is de NAK al vele jaren geaccrediteerd door de International Seed Testing Associa-
Alle werkzaamheden bij de NAK worden uitgevoerd volgens een
bedrijfsinformatie
Contactgegevens:
medewerkers te toetsen.
Kwaliteit
www.nak.nl
kwaliteitssysteem waarvoor meerdere accreditaties en erkenningen
tion (ISTA). De Plantenziektenkundige Dienst (PD) heeft de NAK voor
zijn verkregen. De veld- en partijkeuring van pootaardappelen
diverse onderzoeken erkend, zoals het officiële bruinrot-, ringrot- en
wordt periodiek door de Raad voor Accreditatie beoordeeld. Op de
aardappelmoeheidonderzoek.
Randweg 14, Postbus 1115, 8300 BC Emmeloord Tel.: +31 (0)527 63 54 00 Fax: +31 (0)527 63 54 11 E-mail:
[email protected] Website: www.nak.nl
Deelnemingen en samenwerking NAK AGRO is samen met haar dochterbedrijven de grootste certifi-
NAK AGRO heeft in 2008 haar werkterrein uitgebreid naar certificering
ceerder in de voedingsketen in Nederland. NAK AGRO en dochter-
duurzaamheid van biomassa ten behoeve van biobrandstoffen. Met
onderneming Cicero inspecteren telers van voedingsgewassen en
deze certificering maakt NAK AGRO aantoonbaar dat voldaan wordt
producenten van zuivelproducten op het voldoen aan eisen van
aan de duurzaamheidscriteria die door belanghebbenden gesteld
afnemende marktpartijen dat de voedselveiligheid aantoonbaar
zijn.
geborgd is. De dochterbedrijven ISACert en ISACert Nederland zijn gespecialiseerd in certificering tegen marktstandaarden, zoals BRC,
Naast de inspecties en certificering voert NAK AGRO analyses uit
GLOBALGAP, IFS, TNC, ISO en Q&S voor de verwerkende industrie
op plantkwaliteit, plantenziekten en bodemziekten op verzoek
en retail. De kracht van NAK AGRO en haar dochterbedrijven is dat
van bedrijven en telers in binnen- en buitenland. Internationaal
internationaal de hele voedingsketen bediend wordt. Zij begrijpen
is NAK AGRO een belangrijk trainingscentrum op het gebied van
de relatie tussen leverancier en afnemer, belangen en praktische
voedselveiligheid, kwaliteitsmanagement en de opleiding van
toepassing van marktstandaarden binnen de voedingsketen. Met
laboranten.
een wereldwijde dekking in zo’n 50 landen beschikken de bedrijven over een groot netwerk van lokale deskundigen.
NAK AGRO is een 100% dochteronderneming van de NAK.
www.nak.nl
www.nakagro.nl
Nederland Inspectie en certificatie 100% www.cicero.nl
Auditing en certificatie 100% www.isacert.com
Auditing en certificatie 100% www.isacert.nl
Training 50%
www.nak.nl
