ndersteboven 1-10 Werkloosheid: kerende kansen Biddag voor Gewas en Arbeid 10 maart 2010 Zondag van de Arbeid 2 mei

3-’07

OndersteBoven Een uitgave van Arbeidspastoraat DISK

Werkloosheid: kerende kansen…

Biddag voor Gewas en Arbeid 10 maart 2010

Zondag van de Arbeid 2 mei 2010

Dankdag voor Gewas en Arbeid 3 november 2010

1-’10

3-’07 OndersteBoven

Inhoud 1

Aanbeveling

2

De actuele situatie Ervaringsverhaal: De ploeterende ondernemer Ervaringsverhaal: Niet zo gauw in paniek Verhalen over verlies van werk Suggesties voor gesprekken over werk en werkloosheid Ervaringsverhaal: De telefoon gaat niet meer… Ervaringsverhaal: Een jaarcontract is nu het hoogst haalbare Geloof en werkloosheid Hoe werkloosheid te bestrijden? Ervaringsverhaal: 15 oktober 2009 Hoe met werkloosheid om te gaan in de kerk? Werkloosheid: wat hebben kerken te bieden? Ervaringsverhaal: Relaas van een moeder Jeugdwerkloosheid In gesprek met jongeren over werkloosheid Biddag voor gewas en arbeid 10 maart 2010 40dagentijd: Het kan! Sta op voor een betere wereld Vastentijd: “We hebben maar weinig” Zondag van de arbeid 2 mei 2010 Dankdag voor gewas en arbeid 3 november 2010 Suggesties voor een thematische viering Suggesties voor een viering met jongeren Literatuur en websites DISK Recensie: De Balans van Bovenberg DISK Actuele activiteiten Colofon Meditatief: Ik ben werkloos

10 11 12 17 19 20 21 26 31 33 36 39 40 43 47 50 52 54 57 60 64 68 70 72 73 74

Redactioneel Jaarlijks maakt Landelijk bureau DISK gespreks- en werkmateriaal voor de viering van de biddag voor gewas en arbeid, de zondag van de arbeid en de dankdag voor gewas en arbeid. Evenals vorige jaren verschijnt het materiaal voor 2010 als eerste nummer van het tijdschrift Ondersteboven. Het thema van dit jaar is Werkloosheid: kerende kansen… Naast liturgische suggesties voor vieringen bevat het nummer een ruim aanbod van artikelen, die uitnodigen om zich in het thema te verdiepen en met elkaar in gesprek te gaan.

2


AANBEVELING

In 2009 verdiepte de economische recessie zich. Talloze mensen verloren hun baan. Het werd voelbaar hoezeer de sociale zekerheid de afgelopen decennia is uitgekleed. Werklozen merkten dat de WW een supersnelle glijbaan naar de bijstand is geworden. Wij maakten er met ons boek en tentoonstelling Onzeker Bestaan gewag van dat er werkende armen en arbeidsrelaties zijn die niet voldoen aan elementaire arbeidsnormen. Van de mensen die betaald werken, verdienen verreweg de meesten hun brood met heel gewoon werk: billen afvegen, riolen graven, straten maken, voor de klas staan, huizen bouwen, post bestellen, bussen rijden, schoonmaken. Er zijn gelukkig nog altijd heel veel mensen die dat doen en vaak ook met veel gevoel voor verantwoordelijkheid en een groot hart. Maar voor de huidige bestuurders lijken zij niet te bestaan. Ze tellen eigenlijk niet mee, omdat ze niet mee konden of wilden doen in de immer opgaande kenniseconomie. Erg veel mensen lijken niet dus meer mee te tellen, alsof er geen harde werkers aan de onderkant van de arbeidsmarkt meer zijn. De crisis zal voor nog meer mensen werkloosheid betekenen. Daarom is het goed dat Arbeidspastoraat DISK aandacht besteedt aan die groep. 2010 is het Europese jaar tegen armoede en uitsluiting. Er is veel, heel veel aanleiding om met vereende krachten van kerken, humanisten, vakbeweging en anderen gezamenlijk de strijd tegen armoede en uitsluiting te voeren. Ik kom u daar graag bij tegen en beveel dit werkboekje van harte bij u aan!

Agnes Jongerius, voorzitter vakcentrale Federatie Nederlandse Vakbeweging

1


WERKLOOSHEID: KERENDE KANSEN…

Actuele situatie De kredietcrisis die in het najaar van 2008 ook in Nederland voelbaar werd, heeft in 2009 de trekken aangenomen van een regelrechte en wereldwijde economische crisis. Ten gevolge van deze crisis is in Nederland de werkloosheid het afgelopen jaar snel gegroeid van vier procent in het begin van het jaar tot ruim vijf procent aan het eind van het jaar. Wat is de situatie, wat zijn kwetsbare groepen, welke maatregelen zijn er genomen? En is er al sprake van zoiets als een omslag naar een meer solidaire en duurzame economie, waarover bij het uitbreken van de kredietcrisis zo verwachtingsvol gesproken werd? sen de regio’s lijken voornamelijk verklaard te worden uit de samenstelling van het bedrijfsleven in de verschillende delen van het land. Volgens de officiële definitie bestaat de werkDe internationaal georiënteerde industriële loze beroepsbevolking uit alle personen van 15 clusters in Zeeland en Brabant zijn erg gevoetot en met 64 jaar zonder werk (of met werk lig voor conjunctuurbewegingen. In Zeeland voor minder dan 12 uur per week), die actief gaat het om de chemische industrie, terwijl in op zoek zijn naar betaald werk voor 12 uur of Brabant de metaalsector harde klappen krijgt. meer per week en daarvoor beschikbaar zijn. Ook Limburg kent veel chemische industrie, In Europa behoort Nederland met een maar compenseerde werkloosheidsperde neergang aanvancentage van ruim kelijk deels door de vijf procent tot de Voor 2010 loopt de raming van de aanwezigheid van landen van Europa duurzame bedrijven. waar de werkloosheid stijging van de werkloosheid uiteen De provincies in het het laagst is. Volgens westen kenmerken Europees onderzoek van zes tot acht procent. zich juist door veel is het vertrouwen dienstverlenende beonder Nederlanders in drijven. Die zijn minder kansen op werk in de gevoelig voor economische schommelingen, nabije toekomst ook vrij hoog. De werkloosen worden in een recessie pas later getroffen. heid is veruit het hoogst in Spanje met een Omdat het aantal banen fors daalt en de percentage van ruim 18 procent. Daar is het beroepsbevolking stabiel blijft, stijgt de optimisme over de arbeidsmarkt dan ook een werkloosheid relatief snel. Voor 2010 loopt stuk gematigder. de raming van de stijging van de werkloosheid In Nederland zijn de regio’s Limburg, Brabant uiteen van zes tot acht procent. In 2011 zal en Zeeland het eerst en het hardst getroffen. de werkloosheid naar verwachting nog licht Aan het eind van 2009 werden vooral Noordstijgen en pas weer dalen in 2012. en Zuid-Holland getroffen. De verschillen tusTrinus Hoekstra

2


bedreiging in hun voordeel te doen verkeren. In het eerste half jaar van 2009 waagden ruim 53.000 mensen de stap als zelfstandig ondernemer, zo’n 2700 meer dan in het laatste half jaar van 2008. Het aantal zelfstandige starters in de bouw nam af met 39 procent, maar de zorg liet een toename zien van 63 procent. De cultuurbranche volgde met 27 procent en de kappers- en schoonheidsbranche met zes procent. Naast deze overstap naar zelfstandigheid zijn er ook mensen die zich via mobiliteitscentra laten omscholen naar andere sectoren. Het totale aantal daarvan wordt voor 2009 geschat op 10.000. Voor anderen betekent de huidige economische crisis onzekerheid. Velen maken zich zorgen over hun baan en over de mogelijke gevolgen van het verlies van hun baan, voor hen zelf en voor hun gezin. Verlies van werk betekent in de eerste plaats verlies aan inkomen. Werknemers die in geval van werkloosheid de overgang maken naar een uitkeringssituatie, leveren gemiddeld 15 procent aan koopkracht in. Het kadaster brengt de toename van het aantal gedwongen huizenverkopen in verband met de gestegen werkloosheid. Met een gemiddeld percentage van 24 procent drukken de woonlasten van een koopwoning fors op het budget van Nederlandse huishoudens. Als mensen werkloos worden, kunnen ze deze lasten veelal niet meer opbrengen en moeten ze hun huis verkopen. Het Waarborgfonds Eigen Woningen, dat gaat over de nationale hypotheekgarantie, bevestigt deze waarneming in termen van ‘het topje van de ijsberg’. Het aantal woningexecuties voor huizen die vallen onder de nationale hypotheekgarantie verdubbelde in 2009. Lag dat cijfer voorheen op ruim 800, voor 2009 moet rekening gehouden worden met 1600 onvrijwillige verkopen. Voor 2010 komt dat waarschijnlijk op 1700. Naast verlies aan inkomen betekent het

Voor mensen met een goede uitgangspositie op de arbeidsmarkt is de huidige werkloosheid een uitdaging.

Uitdaging en onzekerheid Voor mensen met een goede uitgangspositie op de arbeidsmarkt is de huidige werkloosheid een uitdaging, in de zin van een kans op verandering en een kans op het vinden van werk dat eigenlijk beter bij hen past. Dat is misschien ook wel een groot verschil met voorgaande perioden van werkloosheid, het bewuste initiatief dat mensen nemen om de

3


Medio 2009 bleek uit een enquête van FNV Bondgenoten dat de crisis ook onder uitzendkrachten keihard toeslaat. Bijna een derde van de ondervraagden had geen werk meer en vooral de situatie van jongeren in het uitzendwerk wordt dramatisch genoemd. Van de werkloze uitzendkrachten onder de 45 jaar heeft de helft geen of maximaal drie maanden WW. Voor deze relatief jonge werknemers bestaat geen vangnet. In de cijfers van uitkeringsinstantie UWV en de bijstand komen ze Kwetsbare groepen niet terug, omdat velen geen recht hebben op Ook al krijgen velen in een tijd van economieen uitkering. Ze zijn onzichtbaar en blijven sche crisis met onzekerheid te maken, er is daardoor buiten scholingsprojecten die hen een aantal groepen te noemen dat zich duideaan ander werk kunlijk in een meer kwetsnen helpen. Daarnaast bare positie bevindt dan Mensen met tijdelijke contracten is er in het flexwerk anderen. Mensen met sprake van verdringing. tijdelijke contracten en en losse werkverbanden, zoals Mensen met tijdelijke losse werkverbanden, contracten en vaste zoals uitzendkrachten uitzendkrachten en zelfstandigen aanstellingen die hun en zelfstandigen zonder baan verliezen, melden personeel (zzp’ers), zonder personeel, vormen een zeer zich nu ook voor vormen een zeer uitzendwerk. Het gaat kwetsbare groep. In kwetsbare groep. in dit flexwerk onder veel bedrijven was de meer om werk als zogenaamde flexibele schoonmaker, superschil in 2008 bijna net marktmedewerker en taxichauffeur. Naast zo groot als de vaste kern van medewerhet uitzendwerk voor laagopgeleid personeel kers. Zo is bijvoorbeeld 40 procent van de kwam overigens in 2009 ook het uitzendwerk medewerkers in de bouw zzp’er. In die sector van specialistisch en hoogopgeleid personeel gaat het nu bar slecht. Maar ook zelfstandigen onder druk te staan. als journalisten, kappers, vertalers, coaches en Volgens de FNV staat de positie van mensen (schijn)zelfstandige postbezorgers worden gemet een arbeidshandicap ook zwaar onder troffen door de crisis. Deze zzp’ers verdienen druk. In goede tijden kwamen zij al moeilijk over het algemeen niet genoeg om een goede aan het werk. Dat wordt nu door de crisis buffer op te bouwen. Uit onderzoek blijkt dat helemaal moeilijk. de financiële buffer van zelfstandigen gemiddeld acht maanden is. Iets minder dan de helft heeft maar genoeg geld om het een half jaar Ondernemers in problemen uit te zingen. Zzp’ers kunnen niet terugvallen In de eerste zes maanden van 2009 waren er op WW, VUT, prepensioen of een ontslagregeten gevolge van de recessie al bijna evenveel ling. bedrijfsfaillissementen uitgesproken als in verlies van een baan, verlies aan zin, verlies van sociale contacten en verlies van statusbesef, want verlies van de plek en de rol die we dankzij ons werk innemen in de maatschappij. We zijn vaak veel meer dan we het beseffen het werk dat we doen. Verlies van een baan kan daarom gemakkelijk samengaan met een verlies van identiteitsbesef, zeker wanneer de periode van werkloosheid lang duurt.

4


In de bouw is 40 procent van de medewerkers zzp’er. In die sector gaat het nu bar slecht.

5


De beroepsbevolking krimpt dan al met 3,75 heel 2008, 3351. De vrees bestaat dat dit procent. De recessie zal momenteel volgens over heel 2009 zal oplopen tot rond de 6000. de RWI voor zwakkere groepen als laagopgeBij het gemeentelijke loket van de sociale leiden, arbeidsgehandicapten, schoolverlaters, dienst staan ook steeds vaker ondernemers allochtonen en ouderen aanleiding kunnen op de stoep voor een beroep op de Regezijn om te stoppen met werken, geen baan te ling Besluit bijstandsverlening zelfstandigen zoeken of onder hun (Bbz). Hiermee kunnen gevestigde ondernemers niveau aan de slag te Als mensen die nu werkloos raken een lening van maximaal gaan. Daarin schuilt een 171.000 euro afsluiten groot gevaar, omdat ervoor kiezen om vervroegd uit te en een uitkering krijgen. deze mensen op de Het aantal aanvragen middellange termijn treden of zich onvoldoende te scholen, is bij een aantal grote weer nodig zijn. Als gemeenten medio 2009 mensen die nu werkloos raken zij definitief verloren. al met zo’n 30 tot 50 raken ervoor kiezen om vervroegd uit te treden procent gestegen ten of zich onvoldoende te opzichte van 2008. scholen, raken zij definitief verloren. Dat verHet toegenomen aantal komt deels voort lies kan de economie volgens de RWI niet aan uit de weigering van banken om leningen te wegens de hoge vergrijzingskosten, en door verstrekken. Over de lening betalen ondernede grote vraag naar personeel in de zorg. mers rente en zij moeten het bedrag in tien Het kabinet is de grootschalige werkloosheid jaar terug betalen. Gemeenten willen met de te lijf gegaan met werktijdverkorting, mobiBbz voorkomen dat ondernemers en hun perliteitscentra, banenpools, scholingsbonussen, soneel op straat komen te staan en aanklopervaringscertificaten voor laagopgeleiden en pen voor een uitkering. bemoeizorg voor jongeren. Werkgevers die elders met ontslag bedreigde werknemers Maatregelen aannemen krijgen een scholingsbonus van De maatregelen die de overheid neemt in maximaal 2500 euro per werknemer. Voorverband met de bestrijding van de huidige waarde is wel dat zijzelf of de opleidingsfondwerkloosheid worden in belangrijke mate sen waarbij ze zijn aangesloten een zelfde overschaduwd door een toekomstig probedrag investeren in hun nieuwe aanwinst. bleem, namelijk de krapte op de arbeidsmarkt Ook is er meer geld beschikbaar gekomen om die men vanwege de vergrijzing op termijn laagopgeleiden hun werkervaring op papier te verwacht. laten zetten. Daarnaast kende het kabinet tijOndanks een hoge werkloosheid van mogelijk delijk werkgevers een no-riskpolis toe, als ze acht procent in 2010 moeten mensen volgens 55-plussers of langdurig werklozen aannemen. de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) aan Zij draaien dan niet op voor de kosten als het werk blijven om het personeelstekort de nieuwe werknemer ziek wordt. Extra geld aan te vullen dat door de vergrijzing ontstaat. is ook geïnvesteerd in leerwerkloketten, die 2010, het jaar waarin men de top van de werklozen helpen aan een goede plek voor werkloosheid verwacht is ook het jaar waarin werk of studie. Fors is er ook geïnvesteerd in de eerste babyboomers met pensioen gaan.

6


De positie van mensen met een arbeidshandicap is zwaar onder druk komen te staan.

vertrouwen in de economie verder dalen vanwege de malaise bij de pensioenfondsen en gaan sparen in plaats van besteden. De binnenlandse vraag zal daardoor in 2010 volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) afnemen met 3,4 procent. Het tekort op de Nederlandse begroting zal daardoor snel toenemen, tot 7 procent van het bbp in 2010. De enige manier om die onbalans op de langere termijn aan te pakken, ligt volgens de OESO in een hervorming van het pensioenstelsel. Een belangrijk bezwaar tegen de verhoging van de AOW-leeftijd is dat oudere werklozen weinig kansen hebben op de Nederlandse arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt voor 50-plussers die hun baan kwijt zijn geraakt zit vrijwel op slot. Een remmende factor voor deze groep om een nieuwe baan aan te nemen is ook dat ze dan hun vaak hogere WW-uitkering verliezen. Een ander probleem is dat 50-plussers vanwege hun leeftijd en ervaring

de deeltijd WW, waarmee werkgevers voor een deel van de tijd mensen met een uitkering naar huis kunnen sturen als door een teruglopende vraag de productie tijdelijk moet afnemen. Medio 2009 bleek de regeling al meer ontslagen te voorkomen dan was verwacht en werd deze dan ook verlengd. Door de financiële en economische malaise nemen belastinginkomsten af, terwijl de uitgaven aan onder meer uitkeringen, crisismaatregelen en rente op de staatsschuld flink toenemen. Het kabinet gaat de AOW-leeftijd verhogen tot 67 jaar, omdat dit een aanzienlijke bijdrage van 0,7 procent bruto binnenlands product (bbp) levert aan de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en aanvullende pensioenen, de verhoging van de arbeidsparticipatie en de verlaging van de collectieve uitgaven. Bovendien zorgen de financiële problemen bij de pensioenfondsen ervoor dat de economie een dubbele tik krijgt. Consumenten zien hun

7


organisaties een pleidooi voor onder andere verlaging van het btw-tarief voor milieuvriendelijke producten, voor stimuleringsregelingen voor investeringen in het energiezuinig maken van huizen en gebouwen, in het openbaar vervoer, elektrische auto’s en windenergie. Investeringen die 100.000 banen op zouden leveren. Het duurzame investeringsplan werd echter door het Centraal Planbureau (CPB) scherp bekritiseerd. De investeringen uit het plan komen volgens het CPB het milieu wel ten goede, maar de economie is er niet mee geholpen. Om verslechtering van de economie te stoppen, komen de plannen volgens het CPB te laat.

vaak te duur zijn. Deze problemen lijken alleen maar toe te nemen met de verhoging van de AOW-leeftijd naar 67 jaar.

Werkloosheid en duurzaamheid Toen in het najaar van 2008 de gevolgen van de kredietcrisis ook voelbaar werden in Nederland, werd er behalve over de noodzaak van te werken aan het herstel van een solide financiële basis van het economisch systeem ook gesproken over de noodzaak van het richten van de productie en consumptie op duurzaamheid. De kredietcrisis werd door velen, ook in kringen van het huidige kabinet,

Een belangrijk bezwaar tegen de verhoging van

Perspectief voor duurzame bedrijven

de AOW-leeftijd is dat oudere werklozen weinig

Gerard Keijzers, hoogleraar duurzaam ondernemen aan Universiteit Nyenrode, bestrijdt deze kritiek. Volgens Keijzers leveren deze investeringen niet alleen een bijdrage aan de klimaat- en energiedoelen van het kabinet, maar hebben ze op termijn wel degelijk een mooie spin-off naar de economie en de werkgelegenheid. Investeringen in het isoleren van woningen kunnen volgens Keijzers zelfs al op korte termijn positieve werkgelegenheidseffecten hebben. Het is volgens hem kortzichtig om dit plan zo snel terzijde te schuiven. Overigens heeft minister Van der Hoeven in maart 2009 wel de Regeling Garantie ondernemingsfinanciering ingesteld. Als een bedrijf geleend geld niet kan terugbetalen, zorgt de overheid ervoor dat de bank de helft van het geld terugkrijgt. De overheid staat garant voor 1,5 miljard euro, met een limiet van 50 miljoen euro per onderneming. In het bijzonder riep de minister banken op om krediet te verlenen aan bedrijven die zijn gespecialiseerd in duurzame energie.

kansen hebben op de Nederlandse arbeidsmarkt.

in samenhang gezien met een voedsel-, grondstoffen- en klimaatcrisis en werd aangeduid als een kans om te komen tot een meer solidaire en duurzame economie. Een economische orde dus waarin van meet af aan oog is voor de draagkracht van samenleving en ecosysteem. Van die noodzaak tot verduurzaming lijkt echter in de maatregelen van het kabinet weinig terug te keren. Vergrijzing en verhoging van de arbeidsparticipatie lijken wat dat betreft meer urgente thema’s. In het vroege voorjaar van 2009 herinnerden de FNV en de Stichting Natuur en Milieu het kabinet aan deze noodzaak tot verduurzaming. Onder de titel Green New Deal presenteerden ze een duurzaam investeringsplan voor Nederland. Niet alleen het Rijk, ook andere overheden en instanties zouden moeten bijdragen aan het plan. In het plan hielden de

8


Navrant is dat energiebedrijf Econcern, wereldwijd actief in ontwikkeling van alternatieve energiebronnen en het juweel van de duurzame economie in Nederland, in 2009 failliet ging. Al met al heeft het bedrijf, na jaren van onstuimige groei, in 2008 verlies geleden en is de omzet achtergebleven bij de eisen van de financiers. In maart ontsloeg het bedrijf al 200 medewerkers, in mei stonden (wereldwijd) nog eens 1250 banen op de tocht. Een voorbeeld van een duurzaam bedrijf dat het wel redt in crisistijd is Maiken Systems, een producent van dimverlichting. Sinds de beurskoersen kelderden, steeg de omzet van het bedrijf met 200 procent. De dimbare straatverlichting die het bedrijf produceert is in trek bij veel gemeenten, provincies en de rijksoverheid: het scheelt op korte termijn een flinke duit en draagt daarnaast bij aan duurzame doelen. Als 30 procent van de openbare verlichting vervangen wordt door dimsystemen scheelt dat 9,3 miljoen euro per jaar. Daarnaast levert het alleen al 300.000 manuren werk op om de systemen te installeren. Het bedrijf heeft overigens wel last gehad van de kredietcrisis. Sinds de crisis inzette zijn de banken alles behalve scheutig met het geven van kredieten. Dat komt ook doordat het bedrijf nog jong is. Geldschieters zien graag een stevig financieel verleden. De crisis verergerde die situatie. Driekwart van het geld dat in het bedrijf zit, komt dan ook uit eigen zak. Deze ene ondernemer redde het op eigen kracht. Een veelvoud daarvan zou het misschien redden, wanneer er toch zoiets als een Green New Deal gerealiseerd zou worden. Natuurlijk moet het daarbij gaan om bedrijfseconomisch gezonde bedrijven die banen opleveren. Als we een gezond bedrijfseconomisch perspectief kunnen verbinden met oog voor de kwaliteit van de samenleving en het ecosysteem, dan tonen we als samenleving aan

Investeringen in het isoleren van woningen kunnen zelfs al op korte termijn positieve werkgelegenheidseffecten hebben.

iets geleerd te hebben van een kredietcrisis die voortkwam uit het najagen van financieeleconomisch rendement op de korte termijn. TRINUS HOEKSTRA IS MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK EN PROJECTMANAGER BINNENLANDS DIACONAAT BIJ DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND.

Gespreksvragen Hoe kijkt u zelf aan tegen de ontwikkeling van de werkloosheid? Wat is uw eigen situatie, van uw familie, vrienden en bekenden? Hoe beoordeelt u uw eigen kansen op de korte en langere termijn?

9



De ploeterende ondernemer delingsprocedure via de zelfstandigenloketten van de gemeenten een lang en moeizaam traject.”

Marcel van Kasteren, bedrijfsadviseur bij de Stichting StartersCentrum Limburg in Heerlen en Maastricht ziet niet alleen door de kredietcrisis gevallen van armoede onder ondernemers. De zelfstandige ondernemer is per definitie kwetsbaar. Op het sociale vangnet dat voor ‘de werknemer in loondienst’ wettelijk is geregeld, kan de kleine zelfstandige geen aanspraak maken. Er is geen uitkering waar ze tijdelijk van kunnen leven. En omdat ze vaak (al het) eigen geld in de onderneming hebben gestoken, is een lening bij een bank vaak ook niet (meer) mogelijk. Ook is het Nederlandse belastingsysteem onhandig qua timing: “Bij mensen in loondienst wordt de belasting elke maand van hun loon ingehouden; ondernemers daarentegen moeten een bedrag reserveren dat ze aan het eind van het jaar afdragen. Als daar geen rekening mee gehouden word, dan is er ineens een onverwachte kostenpost die vaak groter is dan gedacht”, licht Van Kasteren toe. Maar naast financieel risico en moeilijke toegankelijke hulpverlening, draagt de emotie, de betrokkenheid bij het ‘eigen kind’ bij aan het niet willen zien hoe slecht de zaken gaan. Zijn er dan helemaal geen voorzieningen waar zelfstandige ondernemers in zwaar weer gebruik van kunnen maken? “Er bestaat zoiets als de Regeling Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz) voor gevestigde ondernemers. Daar kun je als ondernemers gebruik van maken als je inkomen beneden bijstandsniveau raakt. Dan moet je wel aan kunnen tonen dat binnen een bepaalde periode je bedrijf weer levensvatbaar kan zijn. Dat is vaak een probleem. Bovendien is de aanvraag- en beoor-

De opvattingen over die levensvatbaarheid lopen nogal uiteen. Voor Shrook Khafaji betekende het dat ze haar eerste eigen bedrijf, een goudsmederij en supermarkt moest opdoeken: “Ik wilde een lening aanvragen om te kunnen investeren in verbeteringen, de gemeente Heerlen weigerde die te verstrekken, omdat het kleine bedrijf in haar ogen niet goed liep.” Ook met haar in 2006 opgezette eigen catering- en afhaalbedrijf met Iraaks eten in het kader van het winkelproject Bazaar de Klomp in Heerlen ging het niet goed. Door de moeizame onderlinge verhoudingen in de Bazaar, het gebrekkig management en het in de startfase ontbreken van reclame, ging de Bazaar na krap twee jaar ter ziele. Shrook had veel eigen en geleend geld in haar zaak gestopt. Als het goed was gegaan met de Bazaar had ze haar schuld kunnen afbetalen. Ze heeft een alleenstaanden uitkering en moet daarvan (750 euro) haar schuld afbetalen. Shrook heeft voorlopig genoeg van ondernemen, maar: “Je voelt dat je leeft, als je werkt. Ik vind het leuk om met mensen om te gaan. Die onafhankelijkheid van de zelfstandige ondernemer is voor mij geen must, maar het draagt wel bij aan mijn zelfbewustzijn.” BOVENSTAAND VERHAAL IS EEN SAMENVATTING VAN EEN UITGEBREIDER VERHAAL DAT TE LEZEN IS OP DE WEBSITE WWW.ARMOEDEINLIMBURG.NL. OP DEZE SITE STAAN MEER VERHALEN VAN MENSEN DIE ONLANGS WERKLOOS GEWORDEN ZIJN. AUTEUR IS MAAIKE VAN STOLK, REDACTEUR WEBLOG ARMOEDE IN LIMBURG.

10



Niet zo gauw in paniek ik me kon laten omscholen tot chauffeur voor Hakim Benouadah (48) werkt al ruim 10 personenvervoer. Ik moet afwachten of dat jaar als verkoper voor een autohandel in werk zal opleveren en hoe het zal zijn. Het gebruikte bedrijfswagens. Hij vertelt graag en is in ieder geval werk waarbij je contact hebt enthousiast over zijn werk in de autohandel. met mensen en onder weg bent. Dat spreekt Het is aan hem te zien dat hij zijn werk met me aan. veel inzet en plezier doet. Eind 2008 kreeg hij Ik ben niet zo gauw in te horen dat zijn werkpaniek, ik pas me aan. gever werktijdverkorting “Geen contact hebben met Ik denk dat ik wel weer zou gaan aanvragen. Voor aan de slag kom, maar Hakim betekende dat een mensen vind ik het moeilijkst.” wanneer? Ik ken de halvering van het aantal autohandel, ik heb ook uren, dat hij inzetbaar veel contacten en ik heb ervaring, dat is bewas. Later werden die uren omgezet in langrijk in dit vak. Ik spreek Frans, dat is ook ontslag. een voordeel. Ik weet wat er in de autohandel “Door de crisis ben ik gedeeltelijk werkloos speelt. Misschien dat ik iets kan opzetten bij geworden. Wij verhandelden veel gebruikte een andere handelaar, maar het is nu niet de bedrijfswagens naar het Oostblok. In deze goede tijd voor dit werk.” handel wordt gewerkt met contant geld, vaak dollars. Doordat de dollar steeds minder AUTEUR ELSJE POT IS PREDIKANT VAN DE PROTESwaard werd, raakte ook deze handel in de TANTSE OPSTANDINGSKERK IN ARNHEM. problemen. Bovendien worden er nu ook massaal nieuwe bedrijfswagens op de markt In de autohandel is het overal moeilijk. gedumpt en voor nieuwe auto’s kan je financiering krijgen. Dat is een extra bedreiging voor de handel in tweedehands wagens. Het belangrijkste van mijn werk vind ik het contact met mensen. Geen contact hebben met mensen door verlies van werk, dat vind ik het moeilijkst. Over het geld maak ik me minder zorgen, als er geld is eet ik kip, als er geen geld is eet ik brood. Maar niet werken, dat is niks voor mij. Ik ben graag onderweg en in de autohandel ben je vaak op reis. Mijn eerste gesprek met het Centrum Werk en Inkomen (CWI) was in februari 2009. Ik ben zelf meteen gaan rondkijken en vragen of er werk voor mij zou zijn, maar in de autohandel is het overal moeilijk. Pas in de zomer van 2009 kreeg ik via het CWI te horen, dat

11


WERKLOOSHEID: KERENDE KANSEN… Het verlies van betaald werk en de situatie van werkloosheid is voor vrijwel iedereen die daarmee te maken krijgt een ingrijpende levensgebeurtenis. Het vertellen van verhalen over deze ervaring is een door en door menselijke reactie. Het schept orde in de chaos van gebeurtenissen, het kent er waarde aan toe, maakt het mogelijk om uiting te geven aan gevoelens, handelingsperspectieven op het spoor te komen en de wereld gemeenschappelijk te maken.

Verhalen over verlies van werk zag ik het aankomen? Hoe is het ontslag mij medegedeeld? En hoe is het ontslag verder afgewikkeld? Verspreid door dit nummer staan verhalen De aandacht kan in de verhalen van betrokvan mensen die op een of andere wijze met kenen ook betrekking hebben op de gevol(dreigend) ontslag en werkloosheid te maken gen van de situatie van werkloosheid. Het hebben. De verhalen laten zich met vele onvrijwillig werkloos zijn kan – vooral voor duizenden andere verhalen aanvullen. In de wie langdurig werkloos is – diverse soorten verhalen kan het over tal van zaken gaan. gevolgen hebben: psychische, sociale, lichameAllereerst zijn er de verhalen die betrekking lijke en financiële gevolgen. Welke gevolgen hebben op de oorzaken van het ontslag of heeft het voor mij en mijn naaste omgeving? – in het geval van zelfstandigen – het moeHoe ga ik daarmee om? ten staken van de werkzaamheden. Met hun Tenslotte kan in de verhalen aandacht zijn verhalen geven direct betrokkenen antwoord voor de acties die moeten resulteren in het op de vraag wie of wat verantwoordelijk gehouden kan worden voor de ontstane situatie. vinden van een nieuwe baan. In hoeverre kan ik zelf wat doen aan Is dat de leiding van mijn situatie? Wat het bedrijf? Heb ik er heb ik al geprobeerd soms zelf een aandeel Met hun verhalen geven direct en wat kan ik nog in? Of zijn er toch enproberen? In hoeverkel bovenpersoonlijke betrokkenen antwoord op de vraag wie re kan ik steun van factoren te noemen? anderen verwachten? De verhalen kunnen of wat verantwoordelijk gehouden kan En wat te doen als ik ook gaan over de wijonverhoopt op korte ze waarop het ontslag worden voor de ontstane situatie. termijn toch geen verlopen is? Kwam werk vind? het onverwacht? Of Gerard van Eck

12


Waardering van werk(loosheid) Ieder mens vertelt zijn eigen unieke verhaal; of – beter gezegd – verhalen. De inhoud van de verhalen die iemand vertelt varieert namelijk naar gelang het perspectief van waaruit en het publiek aan wie iemand zijn verhaal vertelt. Maar ondanks die veelheid aan verhalen zijn er toch gemeenschappelijkheden in te ontdekken. Zo laat zich in de verhalen een beperkt aantal waardepatronen aanwijzen. Hiervoor kan gebruikgemaakt worden van de door het bureau Motivaction ontwikkelde waarden- en leefstijlonderzoek Mentality™ (zie www.motivaction.nl). Op basis van dit onderzoek onderscheidt dit bureau in Nederland acht sociaal-culturele milieus. De mensen uit eenzelfde milieu delen met elkaar een waardepatroon en levensstijl. Voor het uitzendbureau Content zijn de uitkomsten van het onderzoek bewerkt tot een overzicht van de waarden die de milieus hebben ten aanzien van betaald werk (zie www.content.nl/mentality). Uit dat overzicht laat zich vervolgens ook de waardering van werkloosheid door de verschillende milieus afleiden. • Voor de traditionele burgerij (16% van de Nederlandse bevolking) is werk belangrijk, vooral om in het levensonderhoud te voorzien. Ze doen hun werk met liefde en discipline, maar stellen verder weinig eisen. Ze hechten veel waarde aan het contact met anderen en het gevoel nuttig te zijn. Het gezin is voor dit milieu erg belangrijk. In hun werk, maar ook in hun gezinsleven houden ze van zekerheid en regelmaat, dus hebben ze liefst een vaste baan met vaste werktijden en een vast inkomen. • Gemaksgeoriënteerden (10%) zijn erop uit om een onbezorgd, plezierig en comfortabel leven te leiden. Vrije tijd vinden ze belangrijk. Ze hebben liever geen verplich-

Het onvrijwillig werkloos zijn kan – vooral voor wie langdurig werkloos is – diverse soorten gevolgen hebben: psychische, sociale, lichamelijke en financiële gevolgen.

tingen of verantwoordelijkheden. Werk is vooral van belang om geld te verdienen en veel minder als middel om zichzelf te ontplooien of hogerop te komen. Ze voelen zich het beste bij lichamelijk werk of werk met hun handen, waarbij de baas zegt wat ze moeten doen. Ook hechten ze aan een goede werksfeer.

13


•

•

•

hart voor het bedrijf waarvoor ze werken. Ook de moderne burgerij (22%) vindt Uitdagend werk waarin ze onderweg zijn, zekerheid en regelmaat belangrijk, ook in op reis of in ieder geval niet vast zitten het werk. Ze werken dan ook liefst in een aan één plek heeft hun voorkeur. vast dienstverband en met vaste werk• Het leven van opwaarts mobielen (13%) tijden. Aan zelfstandigheid, eigen verantdraait om carrière en presteren. Werk woordelijkheid en zelfontplooiing hebben is vooral belangrijk om maatschappelijk ze minder behoefte. Hogerop komen is hogerop te komen en goed te verdienen. geen hoofddoel, maar financiële zekerheid Ze werken hard waardoor er voor het is wel belangrijk. Dit milieu houdt immers privéleven weinig ruimte overblijft. Hun van luxe, comfort en verwent zichzelf succes laten ze graag zien (bijv. auto van graag. In het leven zoeken ze naar een de zaak). Ze werken juiste balans tusbij voorkeur alleen, sen werk en plezier. maar onderhouden wel Medewerkers uit dit Vanaf het moment dat het een uitgebreid sociaal milieu werken graag netwerk. De toekomst is in teamverband, vinmogelijke verlies van een baan zich belangrijker dan het hier den goed presteren en nu. belangrijk en houden aankondigt, gaan mensen door een • Postmaterialisten van duidelijke leiding. (10%) hechten veel Nieuwe conservaaantal voorspelbare fasen heen waarde aan ondertieven (8%) werken linge verbondenheid en hard en vinden het solidariteit en zijn sterk belangrijk om carsociaal bewogen. Ze kiezen vaak voor rière te maken. Omdat ze statusgevoelig organisaties die zich inzetten voor maatzijn, werken ze liefst bij een bedrijf met schappelijke verbetering en zoeken een een goede naam en zijn ze in hun werk baan die zinvol is. Ze zijn open en kritisch. vaak zeer prestatiegericht. Werk vinAnderen helpen is voor hen belangrijk, den ze niet zelden belangrijker dan hun evenals collegialiteit en harmonie op de privéleven, hoewel ze ook hechten aan werkplek. Ze nemen graag verantwooreen traditioneel gezinsleven. In hun werk delijkheid en hechten weinig aan luxe en hebben ze graag een grote inbreng in het comfort. resultaat. Ze houden vast aan traditionele • Postmoderne hedonisten (11%) zijn zeer omgangsvormen die statusverschillen individualistisch, positief, onafhankelijk en onderstrepen. vrij impulsief in het hier en nu. Ze werken Kosmopolieten (10%) zijn ambitieuze, het liefst in een baan met wisselende hardwerkende mensen. Ze vinden werk werkzaamheden en op projectmatige belangrijk voor hun persoonlijke groei, basis. Vaak oefenen ze een zelfstandig maar ook met het oog op hun maatschapberoep uit. Carrière maken is geen doel pelijke erkenning. Hun voorkeur gaat uit op zich. Wel vinden ze het belangrijk dat naar werk dat een zinvol (maatschappeze creatief kunnen zijn in hun werk en lijk) doel dient en waarin ze hun sociale daarvoor ook de ruimte krijgen. Toch zien betrokkenheid kwijt kunnen. Ze hebben

14


Gevoelens

ze hun werk niet als zaligmakend. Ze willen vooral een comfortabel leven zonder al te veel verplichtingen. Luxe is welkom, maar niet noodzakelijk.

Nauw verweven met de waardering van betaald werk en werkloosheid die in de door betrokkenen vertelde verhalen besloten liggen, zijn de gevoelens waarmee verhalen vergezeld gaan. Nu zijn er verschillende soorten gevoelens. Enerzijds zijn er gevoelens die wijzen op het streven naar zelfbevestiging (Z-motief); anderzijds gevoelens die wijzen op het streven naar verbondenheid met iets of iemand anders (A-motief). Naast deze twee soorten gevoelens valt ook onderscheid te maken tussen positieve en negatieve gevoelens. Positieve gevoelens duiden erop dat je erin slaagt om datgene wat je nastreeft te bereiken; negatieve gevoelens dat je te maken hebben met obstakels en er juist niet in slaagt. Met elkaar gecombineerd leidt dit tot een indeling bestaande uit vier soorten gevoelens: Z+ (eigenwaarde), A+ (saamhorigheid), Z- (boos-

Op het ene moment houd je er ernstig rekening mee dat het een aflopende zaak is; op het volgende moment zie je toch weer kansen.

15


Anders kom je in de volgende fase terecht. heid) en A- (onvervuld verlangen). • Fase 4: Je slaagt er niet in om op korte Vanaf het moment dat het mogelijke verlies termijn een nieuwe baan te vinden, maar van een baan zich aankondigt tot aan het moje hebt je nog niet neergelegd bij dit feit. ment dat een nieuwe baan gevonden is, gaan Je raakt gefrustreerd en begint te twijfelen mensen door een aantal voorspelbare fasen aan je mogelijkheden om zelf invloed uit heen. In elke fase domineert een bepaald type te oefenen op je situatie, de kwaliteiten gevoelens. waarover je beschikt en het verdere • Fase 1: Je hoort dat je je baan mogelijk verloop van je (arbeidzame) leven (Z-). Je kwijtraakt. Onduidelijk is echter nog of dit gaat echter ook steeds meer beseffen, dat ook werkelijk zal gebeuren. In deze fase je voor het vinden van een nieuwe baan wisselen positieve en negatieve gevoelens afhankelijk bent van de hulp van anderen. elkaar vaak voortdurend af. Op het ene Als je die steun niet moment houd je ervaart dan leidt dit er ernstig rekening Fase 3 is de meest kritieke fase, omdat tot nog meer negatieve mee dat het een

•

•

gevoelens (A-). aflopende zaak is; in deze fase duidelijk wordt of het • Fase 5: Je accepteert op het volgende dat je nu en vrijwel zemoment zie je iemand die werkloos is – al dan niet ker ook in de toekomst toch weer kansen. geen betaald werk Langdurige baanmet hulp van anderen – lukt om nieuw zult vinden. Gevoeonzekerheid heeft lens van wanhoop en nadelige gevolgen werk te vinden. machteloosheid (Z- en voor het psychisch A-) maken zich steeds welzijn en gaat meer meester van je. dikwijls gepaard Je stopt met al je activiteiten gericht op met toename van negatieve gevoelens. Als het vinden van nieuw werk en berust in je de baan uiteindelijk toch behouden blijft, situatie van werkloosheid. dan eindigt hier het proces; anders kom je Fase 3 is de meest kritieke fase, omdat in in de volgende fase terecht. deze fase duidelijk wordt of het iemand die Fase 2: Je hebt te horen gekregen dat je werkloos is – al dan niet met hulp van andeontslagen bent. De eerste reactie hierop ren – lukt om nieuw werk te vinden. Als dit kan vier vormen aannemen: shock en onniet lukt, dan liggen frustratie en zelftwijfel op geloof (Z-), boosheid (Z-), opluchting (Z+) de loer. De kans is dan zeer reëel, dat iemand of vluchten door de situatie en/of de eigen in een psychische crisis (en mogelijk ook een gevoelens te negeren (schijn Z+). geloofscrisis) terechtkomt. Of dit ook werkeFase 3: Je onderneemt actie om zo snel lijk gebeurt, hangt af van in hoeverre de breuk mogelijk weer een nieuwe baan te vinden in het loopbaanverhaal in te passen valt in het (solliciteren, contacten leggen). Je gaat er bredere levensverhaal. vanuit dat je zelf invloed hebt op je situatie (Z+). Als het je ook daadwerkelijk lukt, dan GERARD VAN ECK IS STAFMEDEWERKER VAN LANDEeindigt hier het proces. Positieve gevoeLIJK BUREAU DISK. lens (vooral Z+) hebben dan de overhand.

16



Suggesties voor gesprekken over werk en werkloosheid Een gesprek over de economische crisis, de arbeid die bedreigd wordt of werkloosheid hoeft niet meteen over oorzaken of oplossingen te gaan. Heel vaak gaat het dan over processen en maatregelen die ver af staan van de dagelijkse leefwereld. Een zinvol gesprek is echter al begonnen, als mannen en vrouwen hun eigen verhaal over hun betaalde werk vertellen. Of over hoe ze hun betaalde arbeid verloren hebben. Heel vaak komen in zo’n gesprek dilemma’s aan de orde. Soms zijn keuzes mogelijk, die vaak elk een eigen pro en contra hebben. Een uitwisseling en meningsvorming daarover ervaren mensen veelal als wezenlijk.

• Zet eens op een rijtje welke plussen en minnen er zitten aan: een vaste baan – een volledige baan – een deeltijdbaan – uitzendwerk – werk op afroep – seizoenarbeid – zwart werk – vrijwilligerswerk.

Hub Crijns Van belang is dat in een gesprek over werk en werkloosheid ieder voor zichzelf spreekt (en niet ‘over’ iemand anders), dat de eigen situatie en positie van iedereen duidelijk wordt en dat de sfeer in de groep zodanig is dat ieder veilig haar of zijn verhaal kan vertellen. Aanleiding tot het vertellen van eigen verhalen over baanarbeid kunnen de volgende vragen zijn. • Wat is je eigen situatie op het gebied van betaald werk op dit moment? Hoe denk je dat die situatie er over tien jaar uitziet? Ben je tevreden met je eigen situatie? Hoe zou je het anders willen? • Ook kan begonnen worden met vrij associeren naar aanleiding van de begrippen ‘arbeid’ en ‘baan’. Mensen kunnen enkele minuten op een flap schrijven zonder dat ze de pen van het papier halen. Een ‘zwijgende’ discussie waarbij ieder op elkaar reageert en met elkaar een beeld opbouwt van wat baanarbeid allemaal betekent.

Delen van verhalen Mensen kunnen ook eerst een kort verhaal over hun werk opschrijven van ongeveer 300 woorden. Zo ontstaan verhalen over arbeid in diverse situaties, verteld door mensen die verschillende posities innemen. Ze kunnen uitgangspunt zijn voor een gesprek. Het is van belang er goed naar te luisteren. • Uit elk verhaal kan bijvoorbeeld een opvallende zin genomen worden als stelling ten aanzien van arbeid. Mensen kunnen kiezen: welke stelling spreekt het meeste aan? Welke beangstigt? Welke roept herkenning op? • Een rode draad in de verhalen is de ervaring van mensen, dat ze speelbal van economische ontwikkelingen zijn. Tegelijk hebben ze de behoefte de eigen levensloop te sturen en te

17


Met een foto kan je de betekenis die arbeid voor je heeft kernachtig onder woorden brengen.

in die waarden aan. Daarna gaan de mensen in kleinere groepjes uiteen. Elk groepje vergelijkt de waarden van de anderen met de eigen lijst en vergelijkt de rangorden. Plenair worden tenslotte de diverse lijsten waarden en verschillende rangschikkingen besproken. Zijn er overeenkomsten en verschillen en waarom? De waarde van betaalde arbeid blijkt te verschillen per positie en daaruit volgt een maatschappelijke rangorde. Beelden laten spreken De verhalen over werk hebben altijd een rode draad. Mensen willen meetellen, een plaats hebben, dat hun arbeid betekenis heeft. Ze verdienen er een eigen inkomen mee. Ze hebben recht op leven en willen een eigen bijdrage leveren; een bijdrage die herkenbaar is en niet-inwisselbaar. In de religieuze traditie worden deze verlangens onder andere verbeeld in ‘het naam geven’, ‘een gezicht geven’. Die beelden kunnen letterlijk vorm krijgen. Een werkvorm die hierbij past is de volgende: in de zaal liggen een heleboel foto’s. Alle deelnemers zoeken één foto uit die voor hen uitdrukt wat werken betekent. (Of mensen hebben thuis een foto uitgezocht die bij hen past.) Vervolgens gaan ze om beurten in het midden van de kring staan, laten de foto die ze uitgezocht hebben aan de anderen zien en geven daar een naam aan. Daarna lichten de deelnemers aan elkaar toe waarom ze een bepaalde foto hebben gekozen. Tenslotte zingt de groep samen een lied.

weten dat hun arbeid waarde heeft voor anderen. Ben je in je werk speelbal of regisseur? • Mensen kunnen iemand uit de groep een korte brief schrijven. Daarna worden de brieven aan elkaar voorgelezen en besproken. • Ook is het mogelijk om een rollenspel te doen. Ieder kiest een verhaal en leeft zich in die positie in. Van daaruit gaan de deelnemers een kwartier met elkaar in gesprek over de waarde van arbeid. In het nagesprek wordt gelet of verschillende posities of rolpatronen zichtbaar geworden zijn en hoe die gevolgen hebben op het leven en samenleven van mensen. Werken met waarden De deelnemers kunnen ook verschillende waarden van betaalde arbeid inventariseren. Bijvoorbeeld: inkomen, luxe, bijdrage aan de samenleving, ontplooiing, identiteit, maatschappelijke status, enzovoorts. Iedere deelnemer maakt voor zichzelf een lijstje waarden en brengt vervolgens een rangorde

HUB CRIJNS IS DIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK.

18



De telefoon gaat niet meer… ging, dat duurde een jaar. Ik heb het gevoel dat het nu langer gaat duren. De grote ontslaggolven moeten nog komen. Nu kan ik wat klussen in en om het huis, in de tuin. Maar de gevolgen op de lange termijn kunnen zijn, dat je het niet volhoudt, de algemene kosten gaan wel door. Ook thuis, het wordt moeilijk om financieel rond te komen. Op de lange termijn ben ik bang voor faillissement. Maar ik praat er thuis liever niet over, doe dat zo min mogelijk. Ik probeer optimistisch te blijven en creatief te zijn. Via internet probeer ik de herkenbaarheid van mijn bedrijf te verbeteren. En ik probeer aandacht te besteden aan netwerken, daar komen waar de mensen zijn en ik overweeg om zelf met een brief op pad te gaan en die bij mensen door de bus te gooien om zo de aandacht op mijn bedrijf te vestigen. Ik geloof niet dat ik op mijn leeftijd nog ander werk zal kunnen vinden als dat nodig mocht zijn. Werkgevers zitten helemaal niet op oudere werknemers te wachten.” Het is zichtbaar aan Marten, dat hij zich grote zorgen maakt. Tijdens het gesprek zwijgt de telefoon…

Marten van Hout (52 ) is een zelfstandig ondernemer; hij heeft een aannemersbedrijf. “Ik heb heel weinig werk. Het personeelsbestand is van zes tot acht personen teruggebracht naar één tot twee. En het is de vraag of ik daar nog werk voor heb de komende tijd. Door de economische crisis schuiven mensen werk door naar volgend jaar, ze denken niet aan een verbouwing of aan nieuwbouw, men wacht af. En de concurrentie is heel groot, er zijn collega’s die tegen kostprijs werk aannemen. Per aannemersbedrijf is de situatie wel heel verschillend; er zijn er ook die wel genoeg werk hebben.

Het wordt uitzichtloos, ook omdat ik niet geloof in een snel herstel.

Zo ging het bij mij eerst ook. Maar sinds begin oktober 2009 is het hier opeens heel hard teruggelopen, de telefoon gaat niet meer, daar maak ik mij zorgen over. Een groot project is uitgesteld tot volgend jaar en ik moet nog zien of het dan wel doorgaat. Het wordt uitzichtloos, ook omdat ik niet geloof in een snel herstel. Architectenbureaus waar ik kom, hebben ook geen werk. Het is overal stil, ook bij de bedrijven in bouwmaterialen. In 2003 is het ook zo geweest, dat de telefoon niet meer

AUTEUR ELSJE POT IS PREDIKANT VAN DE PROTESTANTSE OPSTANDINGSKERK IN ARNHEM.

19



Een jaarcontract is nu het hoogst haalbare maanden bij het bedrijf gewerkt. Vanaf eind Niels van G. (40) werkte bij een commercieel augustus tot heden (november 2009) werk ik gezondheidszorgbedrijf. tijdelijk via een ict-detacheringbureau bij een “Onlangs zijn de omstandigheden van mijn verzekeringsmaatschappij en een ander bedrijf, vrouw en mij veranderd door een onverbij de ict-afdelingen. Het aardige van deze wachts ontslag. Ik was tot juni 2009 werkzaam manier van werken is wel dat het heel afwismet een tijdelijk contract bij Diagnosis4selend is. De klussen die ik te doen krijg zijn Health, een bedrijf dat zich bezighoudt met leuk, ik heb er plezier in. Het is wel onzeker. het implementeren van gezondheidsprotocolJe kunt van de ene op de andere dag zonder len bij huisartsen. Ik was daar informatie-enwerk komen te zitten. Soms is er werk voor gineer. Eind mei 2009 werd, ondanks eerder langere tijd en ik hoop natuurlijk dat ik op gewekte verwachtingen, mijn contract niet deze manier bij één van de bedrijven in dienst verlengd. Als reden werd mij verteld dat het kan komen, maar op dit automatiseringstraject, moment is een vaste baan, dat noodzakelijk voor de Allerlei plannen, onder andere gezien de markt, een ilbedrijfsvoering was en lusie. Het hoogst haalbare ik in overleg met mijn een wat groter huis, zijn voorlopig lijkt nu een jaarcontract leidinggevende en de te zijn. directeur opgezet had, te niet uitvoerbaar. Toen mijn contract werd duur was voor het bedrijf, beëindigd, was ik in eerste én dat het bedrijf mij niet instantie erg verontwaarkon bieden wat ik voor digd, je voelt je toch afgedankt, daarna treedt mijn loopbaan verwachtte. er wel wat acceptatie op. Ik voelde mij geIk wil niet zeggen dat de economische crisis steund en gesterkt door de manager van het de oorzaak was voor het beëindigen van ingenieursbureau. Gelukkig kon ik na die twee mijn contract, al heb ik eind 2008 wel op maanden bij mijn oude werkgever te hebben de arbeidsmarkt rondgekeken en moest ik gewerkt, wel genieten van mijn vakantie. constateren dat er door de recessie op dat De onzekerheid en het feit dat je zonder vast moment geen ander werk voor mij was. werk niet echt plannen kunt maken, je kunt De directe gevolgen van het plotseling beeen hypotheek wel vergeten en gezinsuitbreieindigen van het contract is een tekort aan ding wordt financieel erg lastig, dit zijn wel erg inkomsten. En dat heeft tot gevolg dat allerlei grote gevolgen voor hoe ons leven er in de plannen, onder andere een wat groter huis, nabije toekomst uit komt te zien.” voorlopig niet uitvoerbaar zijn. Na het beëindigen van mijn contract heb ik AUTEUR ELSJE POT IS PREDIKANT VAN DE PROTESvia het ingenieursbureau, dat mij bij DiagTANTSE OPSTANDINGSKERK IN ARNHEM. nosis4Health had aangebracht, nog twee

20



Geloof en werkloosheid Hoe staan we vanuit ons geloof tegenover werkloosheid? We staan in een traditie waarin de reflectie op werk niet als vanzelfsprekend op de kerkelijke en theologische agenda staat, laat staan de reflectie op werkloosheid. En wanneer het wel over werkloosheid gaat, staat het sterk in de schaduw van werk. In deze tijd van economische crisis en toenemende werkloosheid lijkt het raadzaam om de vraag te stellen wat zich theologisch in die schaduwen beweegt? om gaat het besef van een bredere zinsamenhang onder mensen levend te houden. Voor de theoloog Toine van der Hoogen en de Betaald werk neemt in onze samenleving een socioloog Harm Dane is dit aanleiding om te zeer belangrijke plaats in, getuige het feit dat spreken over het ‘sacramentele’ karakter van werkloosheid in deze tijd van economische werk. In het werk worden mensen opgenocrisis als een grote bedreiging ervaren wordt. men in een omvattend sociaal verband en Natuurlijk is er ook het spreken over werkweten ze zich opgenomen in een zingevende loosheid als een kans op verandering en een humaniteit. kans op het vinden van Wanneer dit zo is, dat werk dat eigenlijk beter het werk voor mensen bij je past. Tegelijk beWerkloosheid komt in het Bijbelse zo’n grote zingevende vestigt dit spreken over betekenis heeft, hoe kansen op verandering, betekenisveld vooral naar voren als groot is dan de klap de grote betekenis wanneer mensen hun van betaald werk voor een tekort aan lonende arbeid. werk verliezen. Wanzelfverwerkelijking. neer de bezieling die Eén van de conclumen ervaart met het sies die een recent werk zelf gegeven is, is interviewproject van men dan zonder dit werk gedoemd tot een Arbeidspastoraat DISK rond het thema ‘beonbezield bestaan? roep en bezieling’ oplevert, is dat de bezieling van het werk met het werk zelf gegeven is. De werksituatie wordt gekenmerkt door de Bijbelse relativering nadruk op zelfverwerkelijking. De interviews In verband met de nadruk die in onze samenvertellen iets over wat de deelnemers (allen leving ligt op werk in termen van zelfverkerkelijk betrokken) (terug)gevonden hebben werkelijking is het interessant om een blik aan seculiere spiritualiteit. Deelname aan het te werpen in de belangrijkste bron van onze arbeidsproces blijkt bij te dragen aan een betraditie. Wat gelijk opvalt aan het Bijbelse zield bestaan, plaatst mensen in een bredere betekenisveld rondom werk is de buitengezinsamenhang. Werken speelt misschien wel woon nuchtere en daardoor relativerende kijk een sleutelrol in de huidige cultuur als het er op werk. Werk heeft in de Bijbel de betekenis Trinus Hoekstra

21


De ‘werkloosheid’ van de sabbat betekent zo ruimte en tijd voor het gedenken van en geschiedenis. Over God als medewerker van de mens in Zijn werk kan men op grond van de Bijbel met enig recht spreken, maar niet over de werkende mens als medewerker Gods. Daar waar de mens door zijn handwerk meent schepping en geschiedenis te kunnen beïnvloeden of ombuigen, begint de afgoderij. Het naar het beeld van God geschapen zijn wordt niet of nauwelijks naar de kant van de menselijke arbeid uitgewerkt. Niet via zijn werk maar via cultus en wetsbetrachting dan wel de verwachting van de heerschappij van God wordt de mens in Gods heilsgeschiedenis betrokken. Vrijwel alle vragen die in de Bijbel met betrekking tot werk worden gesteld, hebben te maken met het onmiddellijke verband tussen werk en wat het oplevert en wat met deze

schepping en bevrijding.

van een vanzelfsprekende levensnoodzakelijkheid. Werk wordt niet verguisd, maar het wordt ook niet bejubeld. Werk op zichzelf betekent in de Bijbel gewoon weinig. De mens heet ook niet obed : naar zijn wezen betrokken op werk; maar adam: naar zijn wezen betrokken op de aarde en de zegen daarvan. Door de aarde te bewerken mag hij de zegen in ontvangst nemen, maar wordt hij ook geconfronteerd met de ‘vloek’ die erop rust. In het werk gaat het dan ook om de moeitevolle zorg voor het levensonderhoud. Werk heeft in de Bijbel niet de betekenis van deelnemen aan Gods werk in schepping

22


keren tot de bevrijding van het leven (Exodus opbrengst gedaan wordt. Zo wordt in het 20). De ‘werkloosheid’ van de sabbat beteboek Deuteronomium de goddelijke zegen op kent zo ruimte en tijd voor het gedenken van het werk afhankelijk gemaakt van de vraag, of een deel van wat het oplevert ten goede komt schepping en bevrijding. aan de maatschappelijk zwaksten. Dat wie niet In aansluiting op deze ‘werkloosheid’ van de sabbat heeft in de 20e eeuw de theoloog wil werken niet zal eten, is in de Bijbel eerder een bloot ervaringsfeit dan een moraliserende Karl Barth zich gekeerd tegen de moderne richtlijn. We kennen deze uitspraak met name overschatting van werk. Werk is bij Barth een uit de brief aan de Thessalonisenzen. De positief gegeven, maar elke verheerlijking en apostel Paulus richt zijn woorden daar niet vergoddelijking van werk snijdt hij de pas af. tegen werklozen, maar tegen mensen die zo Barth spreekt over werk vanuit het gezichtssterk gericht zijn op de komst van de Messias punt van wat hij het ‘actieve leven’ noemt. dat de eigen zorg voor hun levensonderhoud Dit actieve leven is het menselijke antwoord erbij inschiet met als gevolg, dat zij in de geop het komen van de heerschappij van God; loofsgemeenschap teren op de opbrengst van namelijk het verwachten van Gods heerschaphet werk van anderen. pij van gerechtigheid, Aan deze geestdrijvrede en heelheid van In onze tijd kunnen we dan ook vers wordt de oproep de schepping. De grondgedaan om zorg te vorm van dit actieve lezeggen dat niemand werkloos dragen voor het eigen ven is de medewerking levensonderhoud, niet aan de vervulling van de staat tegenover het ideaal van een meer en niet minder. taak van de christelijke Werkloosheid komt in gemeente, die handen solidaire en duurzame samenleving. het Bijbelse betekenisen voeten geeft aan de veld vooral naar voren bede ‘Uw heerschappij als een tekort aan lokome’. nende arbeid. Juist vanwege dat laatste waren Het werk ziet Barth als een onderdeel van allerlei sociale voorschriften ten behoeve van dit actieve leven. Het is het onderdeel waarin armen en vreemdelingen hard nodig. de mens zijn mens-zijn beaamt met zijn werk en zorgdraagt voor het levensonderhoud van zichzelf en anderen. Een zelfstandige zin van De ‘werkloosheid’ van de sabbat werk, los van de dienst aan deze verwachtte Er is in de Bijbel, met name in het Oude heerschappij, kan volgens Barth theologisch Testament, ook sprake van een moment in niet gefundeerd worden. Hij geeft het ten de tijd, een dag, waarop het werken voor het levensonderhoud even gestaakt wordt: de sab- opzichte van deze dienst het stempel van ‘nevenactiviteit’. Omgekeerd betekent deze ‘lage’ bat. Deze dag vormt een soort van oppositie positie van werk niet, dat de mens in geval van tegenover het voor het levensonderhoud werkloosheid van het actieve leven afgekopnoodzakelijke werk van alledag. Deze zorg peld is. In onze tijd kunnen we dan ook zeggen voor het levensonderhoud wordt op deze dag dat niemand werkloos staat tegenover het stopgezet om te rusten in het scheppende ideaal van een solidaire en duurzame samenwerk van God (Deuteronomium 5) en om de leving. roep te horen zich van het leven in vrijheid te

23


De kwaliteit van werk en van de manier waarop het gedaan wordt, ontleent zijn waarde aan iets anders dan geld, namelijk aan het trouw en zorgzaam omgaan met mens en aarde.

24


Talenten

ze zich graag identificeren. Hun zelfverwerkelijking valt eigenlijk samen met het in hun betaalde werk een bijdrage te kunnen leveren aan een verbetering van de wereld.

Een mooie Bijbelse metafoor van het actieve leven waar Barth op doelt, is de gelijkenis van de talenten (Matt. 25:14-30). In dit verhaal (zie voor verdere uitleg de preekschets in de bijdrage ‘suggesties voor een thematische viering’) staan de talenten voor de gaven van de Messias. In het eropvolgende verhaal van het ‘oordeel van de Mensenzoon’ (Matt. 25:31-46) wordt het karakter van deze gaven onthuld. Het gaat om de gaven van geloof, hoop en liefde waarmee trouw en zorgzaam met mensen en de aarde wordt omgegaan. De mensen in dit verhaal zijn verrast, wanneer ze door de Mensenzoon op de voorgrond worden geplaatst, als rechtvaardigen die oog en oor hebben voor het kwetsbare. Ze hebben geen andere intentie gehad dan trouw en zorgzaam te zijn. Ze leven als het ware de gaven van geloof, hoop en liefde. Ze dienen eigenlijk zonder dat ze dat zich bewust zijn het komen van de heerschappij van Gods gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. In de bronnen van onze traditie gaat met dit soort metaforen een hoopvolle waardering van werk schuil. Betaald werk is in zichzelf niet zaligmakend, maar het is ook niet zo dat het er niet toe doet. De kwaliteit ervan en van de manier waarop het gedaan wordt, ontleent zijn waarde aan iets anders dan geld, namelijk aan het trouw en zorgzaam omgaan met mens en aarde. Het waarde hechten aan die kwaliteit maakt betaald werk waardevol. Tegelijkertijd maakt het onbetaald werk en vrijwilligerswerk ook waardevol. En misschien nog belangrijker, het wijst uit boven een waardering die alleen in geld wordt uitgedrukt. Opvallend en hoopvol is daarbij de ontwikkeling dat steeds meer mensen waarde hechten aan waar hun bedrijf voor staat in termen van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Met zo’n bedrijf willen

Werkloosheid als ramp en als kans.

Werkloosheid kan een ramp zijn, voor wat betreft verlies aan inkomen. Het kan ook een ramp zijn, wanneer het verlies van werk betreft waarin men zijn of haar verlangen naar een iets betere wereld in kwijt kan. Tegelijkertijd kan het echter ook een kans zijn om te kijken naar een andere waardering van werk en kan het een kans op werk vormen waarin de gaven van geloof, hoop en liefde nog meer tot hun recht kunnen komen. In de tussentijd is er de mogelijkheid om deze andere waardering uit te proberen in onbetaald werk en vrijwilligerswerk. TRINUS HOEKSTRA IS MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK EN PROJECTMANAGER BINNENLANDS DIACONAAT BIJ DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND. NAAR AANLEIDING VAN HET INTERVIEWPROJECT BEROEP EN BEZIELING, WAARNAAR IN BOVENSTAANDE TEKST VERWEZEN WORDT, VERSCHIJNT KOMEND VOORJAAR ONDER DEZELFDE TITEL EEN PUBLICATIE BIJ UITGEVERIJ KOK.

Gespreksvragen Hoe kijkt u vanuit uw geloof naar werk en werkloosheid? Wat vindt u van de nuchtere kijk van de Bijbel op werk? Hoe waardeert u uw eigen activiteiten (betaald werk, werkloosheid, onbetaald werk, vrijwilligerswerk) vanuit de metafoor van de talenten?

25



Hoe werkloosheid te bestrijden? Er zijn vele verschillende soorten van werkgelegenheid. Evenzo zijn er meerdere vormen van werkloosheid. Bij elke vorm van werkloosheid passen bepaalde oplossingen. Een overzicht dat ook een vergezicht biedt.

3.

Het grijze circuit. Werknemers, die vaak met medewerking van een werkgever voor eigen rekening buiten officiële werktijd legaal of clandestien goederen en/of diensten leveren. Daarin ligt ook de ‘markt der overtolligen’, mensen die geen werknemer (meer) zijn, maar hun kennis en vaardigheden tegen vergoeding ten nutte maken in de vorm van bijlesHub Crijns sen, klussen, handeltjes enzovoorts. Tot deze categorie horen ook boetiekjes, Vormen van werkgelegenheid kapsalons, eettentjes en dergelijke. Dit Als we willen nagaan wat op de arbeidsmarkt zijn kleinschalige ondernemingen die allemaal als werk geldt, dan zou een invenovereind blijven, omdat de ondernemer tarisatie gemaakt kunnen worden onder de nog andere inkomsten heeft (pensioen, invalshoek van maatschappelijk relevant werk. een verdienende levenspartner). Dat wil zeggen: activiteiten of handelingen die 4. Huisvrouwen en -mannen. Het betreft ook anderen dan de verrichter zelf ten goede hier mensen (overwegend vrouwen) komen. Willem de Jonge maakt in Werk, werk, die belast zijn met de onbetaalde zorg en nog eens werk (Nieuwsbrief Basisinkomen voor een gezin. Dat 26, maart 1999) de betekent enerzijds volgende indeling. Werkzoekenden en andere het voeren van de 1. Betaald werk in huishouding en dienstverband. uitkeringsgerechtigden worden verplicht anderzijds de zorg Men werkt voor voor het bestaan en een werkgezich van andere maatschappelijk de volwassenwording ver, die in een van kinderen. Als er gezagsverhouding nuttige activiteiten te onthouden. betaald wordt, dan is opdrachten tot er sprake van betaald werk verstrekt en werk in dienstverband. in ruil loon uitbetaalt. 5. Onbetaald vrijwilligerswerk in organi2. Zelfstandig ondernemerschap. Men levert satorisch verband. De verscheidenheid op eigen gezag goederen en diensten aan van dit soort werk ten behoeve van afnemers tegen een overeengekomen sportverenigingen, buurthuizen, speeltuiprijs. De ondernemer heeft geen werknen, kerken, verzorgingshuizen, hulporgever maar klanten en draagt zelf het ganisaties, vakbonden, belangengroepen, bedrijfsrisico.

26


De maatschappelijke relevantie van

7.

onbetaald vrijwilligerswerk, zoals bij een voedselbank, is zo groot, dat onze samenleving zonder deze arbeid niet goed zou functioneren.

6.

politieke partijen enzovoorts is groot. De maatschappelijke relevantie is zo groot dat onze samenleving zonder deze arbeid niet goed zou functioneren. Vrijwillige hulp aan familie en kennissen, ook wel ‘mantelzorg’ genoemd. De zwaarte van het werk is vaak even groot als van beroepskrachten die in dienstverband dezelfde taken verrichten. Bij deze categorie kan ook de zelfzorg genoemd worden: de zorgtijd die mensen aan zichzelf besteden.

27

Het werk dat niet door mensen wordt verricht. Deze kwantitatieve categorie vraagt enige extra toelichting. We zijn gewend alleen van werk te spreken als het door mensen verricht wordt. Desnoods willen we trekpaarden en ezels nog als meewerkenden zien. Machines zien we als gereedschap, als een verlengstuk van de arbeider. Zo hanteren we ook het begrip ‘arbeidsproductiviteit’. Wanneer een bedrijf door mechanisering bij gelijkblijvende productie het aantal arbeiders halveert, is de arbeidsproductiviteit verdubbeld. De resterende arbeiders kunnen meer loon krijgen, degenen die uit het arbeidsproces zijn verdreven zullen ander werk moeten zien te vinden. Werkzoekenden krijgen een uitkering. In de maatschappelijke beleving bestaan deze mensen van het geld dat de betaald werkenden verdienen. Een andere zienswijze is ook mogelijk: mensen die van


in de internationale economie. In 2008 en een uitkering leven, worden niet betaald 2009 hebben we gezien hoe de internatiouit het loon van een arbeider die op de nale kredietcrisis grote veranderingen heeft machine toeziet, maar uit de extra beteweeggebracht in de economie. De economidrijfsinkomsten, die ontstaan doordat de sche groei is eruit, krimp heeft ingezet en dat machines de mensen hebben verdreven vertaalt zich in dalende werkgelegenheid en en hun werk hebben overgenomen. groeiende werkloosheid. Als we dit brede overzicht van werk overzien De conjuncturele werkloosheid is tijdelijke werken op zijn maatschappelijke waarde schatten, loosheid. Vaak hangt deze vorm van werkloosdan wordt duidelijk dat men in het debat rond heid samen met bestedingen van burgers of werkgelegenheid en werkloosheid alleen in de bedrijven. Zo is de eerste twee genoemde markt van elektronivormen van werk geïnAndere oplossingsrichtingen zouden sche spullen, witgoed teresseerd is. Werken woningaankleding zoekenden en andere eens geprobeerd moeten worden. conjunctuurgevoelig. uitkeringsgerechtigden Als mensen geld hebworden verplicht zich ben en dat uitgeven, van de andere maatgroeit de werkgelegenheid. Houden ze hun schappelijk nuttige activiteiten uit de categohand op de knip dan daalt de omzet en dus rieën drie tot en met zes te onthouden. werkgelegenheid en stijgt de werkloosheid. Van frictiewerkloosheid is sprake als vraag Vormen van werkloosheid en aanbod niet goed op elkaar aansluiten. De werkloosheid, waar men zich op de Bedrijven bereiken in dat geval door diverse arbeidsmarkt op concentreert, bestaat uit oorzaken de mensen niet die ze willen hebverschillende soorten en de oplossingsrichtinben en andersom. Het wringt en vandaar de gen zijn dus divers. naam frictie. Er is altijd een vorm van structurele werkloosSeizoenswerkloosheid hangt samen met de seiheid in onze samenleving. Nederland heeft in zoenen. Bijvoorbeeld in de horeca en tuin- en de afgelopen 20 jaar de werkgelegenheid rond landbouw is er veel zomerwerk, maar in de kennis en technologie sterk bevorderd en de winter ligt dit werk stil. Of er is sprake van werkgelegenheid gebaseerd op lage scholing specifiek gebonden seizoenswerk dat in de en massaproductie afgebouwd. Die keuze rest van het jaar niet nodig is. heeft een kwalitatieve structurele werkloosheid van mensen opgeleverd, die niet meer naar betaald werk bemiddeld kunnen worden. Oplossingsrichtingen De economie heeft deze vorm van structurele Er zijn meerdere soorten werkloosheid en werkloosheid altijd in zich en we tolereren dus ook meer soorten oplossingen. Bij de die, mits niet te hoog. Daar horen de mensen structurele kwalitatieve werkloosheid wordt bij die vanwege hun gezondheid, etnische sterk ingezet op technologische vernieuwing, afkomst, sekse, leeftijd niet meer plaatsbaar het bereiken van een hoger kennisniveau, het zijn in betaald werk. openbreken van nieuwe markten. Dat inzetten Verder kan de structurele werkloosheid kwanwordt bevorderd met subsidies en investerintitatief toe- of afnemen door grote schokken gen van de overheid, vooral richting bedrijven

28


beidsbemiddeling wordt thans sterk gewerkt met mobiliteitscentra. Allerlei gemeenten maken regionale werkgelegenheidplannen, waarbij ze investeringen naar voren halen en mensen herplaatsen in de regio. Men probeert mensen zo lang mogelijk in hun banen te houden, zodat kennis en ervaring niet weglekken. Er is veel aandacht voor scholing: her-, ombij- en nascholing. Jeugdigen krijgen tot 27 jaar garanties van een koppeling van scholing en werken. Via het middel van trajecten rond scholing, ervaring opdoen, probeert men mensen individueel weer vaardig en competent te maken voor betaald werk. De eisen rond wat mensen geacht worden te doen worden strenger en de omschrijving van passend werk is sterk verruimd. Bij de conjuncturele werkloosheid wordt geprobeerd de bestedingen van bedrijven en burgers op peil te houden of omhoog te krijgen. De eerste interventies liggen dus op behoud van werkgelegenheid (subsidies aan bedrijven) en behoud van koopkracht (sociale zekerheid aan burgers). Iedereen profiteert als de belastingen verlaagd worden, vooral in het bruto-naar-netto-traject. Vaak stimuleert de overheid zelf de werkgelegenheid door extra te investeren, bijvoorbeeld in de infrastructuur en woningbouw. Bij de frictiewerkloosheid probeert men de informatievoorziening tussen vragers en aanbieders te verbeteren. Er wordt gestreefd naar snellere sollicitatieprocedures en versoepeling van het ontslagrecht. In regio’s maakt men zoveel mogelijk gebruik van regionale banenbanken. Nu burgerlijke gemeenten voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor uitvoering van de sociale zekerheid, zie je dat ze heel actief zijn in het maken van regionale arbeidsmarktplannen. Bij de seizoenswerkloosheid wordt geprobeerd om de flexibiliteit van de mensen te

die gelokt worden zich in Nederland te vestigen. Vraag naar en aanbod van arbeid wordt bevorderd door te flexibiliseren. Twee halve banen zijn net zo goed als één hele. Meer mensen kunnen in ploegendienst evenveel of meer presteren. Men probeert schotten weg te halen en belemmerende regels op te ruimen. Alle nadruk ligt op het scheppen van nieuwe arbeidsplaatsen. Dat kan door de uitbreiding van investeringen (meer geld erin), matiging van lonen (minder kosten), behoud van en herverdeling van bestaande arbeidsplaatsen, matiging van andere productiekosten (denk aan reclame, transport, energie, grondstoffen). Eerdere recepten haalden oudere werknemers vroeger dan hun pensionering uit het betaalde werk ten gunste van jongeren en vrouwen. Nu wordt sterk gedacht aan met zijn allen langer doorwerken, zowel in de gemiddelde werkweek als in een arbeidsleven. Bij de kwantitatieve structurele werkloosheid ligt de nadruk op meso- en microgebied. In de ar-

Investeren in duurzame werkgelegenheid leidt op de korte en langere termijn en juist tot groot economisch en maatschappelijk rendement.

29


De tweede richting is die van het meer gaan belonen van onbetaald werk. Zet in op het financieren van zorgwerk, opvoedwerk, vrijwilligerswerk, werk in ondersteuning en begeleiding van mensen, werk in duurzaamheid. De kwaliteit van de samenleving en het milieu neemt erdoor toe. Werk wat nu maatschapTraditionele en vernieuwende pelijk ondergewaardeerd blijft, krijgt weer soorten van oplossingen meer belang. De meest door de overheid en werkgevers De derde richting heeft te maken met het gehanteerde oplossingsrichting is het veruit zijn krachten gegroeide inkomensgebouw. groten van het aanbod van betaald werk. De Er is veel werk ontstaan, dat niet direct banenmachine moet weer op toeren komen. productief is op de werkvloer, maar indirect, De tweede veel gehanteerde oplossingsrichdoor ander werk aan te sturen. Vanwege die ting is het vergroten van de inzetbaarheid aansturing van mensen (managen) moet het van werknemers die werk zoeken: meer en hoger beloond worden. De verhoudingen betere scholing, grotere flexibiliteit bij het zijn inmiddels zoekgeraakt. In het geding zijn aannemen van werk, langer in de week en in je de hoge bonussen, de leven doorwerken. Een extra faciliteiten naast derde vaak bewanAls het gehele loongebouw soberder het loon, pensioenen delde weg heeft te ontslagregelingen, hoge maken met de mensen wordt ingericht, kan er meer geld inkomens boven de die overblijven: zij norm van het salaris moeten het doen met naar de werkvloer gaan. van de Minister-preeen minimaal inkomen sident. Als het gehele in de sociale zekerheid loongebouw soberder en worden – ondanks wordt ingericht, kan er meer geld naar de dat hun kansen zeer gering zijn – voortdurend werkvloer gaan waar het werk gedaan moet herinnerd aan hun baanloosheid en hun solworden en waar men nu mensen tekort komt. licitatieplicht. De vierde richting is het investeren in werk Naast deze drie veel gehanteerde zijn er ook dat een bijdrage levert aan het terugdringen andere oplossingsrichtingen voorgesteld. In de van de wereldwijde voedsel-, grondstoffen- en praktijk hebben die echter weinig navolging klimaatcrisis. Het is een oude en verkeerde gekregen. Toch zouden deze richtingen eens reflex om, als een economische recessie geprobeerd moeten worden. dreigt, milieu-investeringen weg of op de lange De eerste richting is die van het basisinkomen. baan te schuiven. Investeren in duurzame Benader de problemen van de economie vanwerkgelegenheid leidt op de korte en langere uit de inkomenskant van burgers. Je behartigt termijn juist tot groot economisch en maatdan dat bestedingen op peil blijven. Verder schappelijk rendement. komen de andere vormen van werk meer in beeld, die nu onbetaald blijven: zorgwerk, HUB CRIJNS IS DIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU opvoedwerk, vrijwilligerswerk, klein onderneDISK. merschap. vergroten, zodat ze inzetbaar zijn in andere seizoenen en in ander werk. En men probeert in de verschillende sectoren zelf meer werkgelegenheid te scheppen voor de rustige seizoenen.

30



15 oktober 2009 portefeuille heeft een groot aantal klanten “In december 2008 een aangenaam functionemet een volledig verzekeringspakket. Als er ringsgesprek gehad bij mijn baas. Ik loop terug ontslagen vallen zullen die binnen de afdeling naar de afdeling Verzekeringen en roep zoals Makelaardij vallen. te doen gebruikelijk: “Ik mag blijven!” Het is januari 2009. Er heerst onrust binnen Donderdag 29 januari 2009 neemt mijn het bedrijf. De afdeling Makelaardij en Hypodirecteur telefonisch contact met me op. Hij theken draait minder goed dan andere jaren. vraagt me vrijdag om 12.30 uur naar kantoor De economische crisis heeft zijn weerslag op te komen. Hij heeft de aan- en verkoop van een beslissing moeten woningen. De binnennemen en wil die aan dienst van de afdeHet blijft maar doorgaan in mijn iedereen tegelijk (ook ling Makelaardij heeft de parttimers zoals duidelijk te weinig om hoofd: “Hoe moet dit verder? Ik ben ik, aanwezig op de handen. Er werken te maandag, dinsdag en veel mensen. 54 jaar!” woensdag) melden. Wij praten erover op “Natuurlijk, ik zal er de afdeling Verzekezijn”, zeg ik. Dit kan ringen. Wij vrezen dat geen prettige bijeenkomst worden. Vrijdagocher iemand ontslagen moet worden. Er wordt tend belt mijn baas me en vraagt of ik vóór gepraat over wie dat zou kunnen zijn. Er is die tijd even kan komen. iemand die de opleiding voor makelaar doet. Ik ga naar kantoor, krijg een kop koffie van de Die zal het wel niet zijn. Er is iemand in 2008 receptioniste. Mijn baas roept me bij zich en aangenomen die ook nog steeds cursussen zegt dat hij een heel vervelende mededeling doet. Zij kan het wel zijn. Enfin, er wordt zo voor me heeft. Mijn ontslagaanvraag wordt inwat gespeculeerd. gediend bij het Werkbedrijf UWV. Ik heb niet veel meer gezegd. Was totaal van de kaart. Wij werken met vier personen op de afdeling Dit had ik echt niet verwacht! Mijn collega’s Verzekeringen. Er is één buitendienstmederoepen me nog terug naar binnen. Iedereen is werker en de anderen werken in de binnentotaal onthutst. Hoe kan dat nu? dienst. De Wet Financieel Toezicht stelt tegenwoordig strengere eisen aan de medewerkers. Alles staat in het teken van mijn ontslag. Ik Het Assurantie B diploma is een vereiste kan niet meer slapen. Het blijft maar doorgaan geworden voor diegenen die contact hebben in mijn hoofd: “Hoe moet dit verder? Ik ben met cliënten. Wij zijn allemaal in het bezit van 54 jaar!” Boos ben ik op mijn baas. Waarom dit diploma. Ons kunnen ze niets maken. Wij ik? hebben een medewerker die maandelijks de Die bewuste vrijdagmiddag heb ik me meteen cijfers van de afdeling Verzekeringen doorgeeft als werkzoekende ingeschreven bij het WERKaan de directie. Wij staan er goed voor. Onze

31


nog steeds niet prettig bij. Ik wil nog zo graag een betaalde baan! Hopelijk ligt er voor mij nog een leuke baan in het verschiet.

bedrijf (voorheen UWV). Ik solliciteer op vacatures die me aanstaan. Een ontslagdatum heb ik nog steeds niet. Mijn ontslagaanvraag is pas eind juli naar het Werkbedrijf gegaan. Het enige voordeel is dat ik nog steeds salaris ontvang. Ik ben wat rustiger geworden. Heb niet meer het idee dat iedereen aan me kan zien dat ik werkloos ben, maar ik voel me er

AUTEUR IS ANKE WITJES. BOVENSTAAND ERVARINGSVERHAAL IS VERKREGEN DANKZIJ DIOCESAAN DIACONAAL DIENSTVERLENER HARRY SCHARRENBORG

32



Hoe met werkloosheid om te gaan in de kerk? Het lijken twee aparte werelden: kerk en werk, arbeid en geloof. Vanuit de werkwereld zit niemand te wachten op een dominee of pastor of om het geloof te beleven. Vanuit de kerkwereld verwacht men niet aangesproken te worden door de werkwereld. Toch doen dezelfde mensen die zondags de kerk bezoeken en doordeweeks meedoen in kerkelijke activiteiten actief mee in het economisch produceren en consumeren. kunnen fundamentele vragen op mensen afkomen. 3. Binnen de gemeenschap is er vaak openDe economie, de wereld van productie en heid voor levenssituaties die te maken consumptie, heeft een grote invloed op het hebben met ziekte, overlijden, uit elkaar leven en denken van mensen; meer zelfs dan gaan van een relatie. Is die openheid en het geloof. Tegelijk raakt de boodschap van dat meevoelen er ook voor mensen die het Evangelie aan alle aspecten van het leven, failliet gaan, werkloos worden, overspanook die van de economie. In tien punten een nen raken van hun werk of lijden aan inkoreflectie over wat een gemeente of parochie mensgebrek? kan doen. 4. Hoe kijken we als gelovige aan tegen betaald werk, onbetaald werk, werkloos zijn? 1. Arbeid wordt in christelijke zin vaak Weten we wat de verhalen uit de Bijbel omschreven als een opdracht, komend van ons daarover vertellen? Wat doen we God, gericht op het levensonderhoud, de ermee, voor onszelf eigen ontplooien in de gemeente? ing, die van de Begin er eens mee met te erkennen dat 5. Betaald werk is gemeenschap van bron voor welvaart. mensen, die van betaald werk en de arbeidssituatie diep Tegelijk schept de schepping en betaald werk vervan de gemeeningrijpen in een mensenleven. schillen, in inkomen, schap van God. in sociale status, Beleven wij dat in meedoen in de ook zo als we aan samenleving. Zijn die verschillen nodig? het werk zijn, betaald of onbetaald? Kunnen er grenzen aan gesteld worden? 2. Begin er eens mee met te erkennen dat Hebben we wat aan de spiritualiteit van betaald werk en de arbeidssituatie diep levenseenvoud, soberheid, gelijkheid die ingrijpen in een mensenleven. Mensen ons uit het Evangelie wordt aangereikt? worden of zijn als het ware hun beroep, 6. Zien zowel de dominee, de ouderling hun werk. Mensen kunnen daarin hun als de diaken of de pastor en pastoraal diepste expressie vinden. Daardoor Hub Crijns

33


liezen of elders kun kansen moeten gaan beproeven? 10. Komt arbeid aan bod in de eredienst, bij het zangkoor, prediking, voorbede, in het toerustingswerk, in de catechese, in de jongerengroepen, in de kerkenraad of in het parochiebestuur? Is het normaal om vanuit de kerk in de activiteiten van de week arbeid een plek te geven?

werker de arbeid en baanloosheid als behorende bij hun taak? 7. Wordt er over arbeid of baanloosheid gezongen, gesproken, gedaan en met elkaar geleefd? 8. Het is belangrijk dat mensen met een pastorale en diaconale roeping in de kerk een antenne ontwikkelen om naar aanleiding van het levensterrein arbeid tot goede gesprekken te komen. 9. Natuurlijk wil de kerk een plek zijn waar mensen kunnen samenkomen als er een ramp is gebeurd. Is de kerk dat ook als in de werkwereld mensen individueel hun contract niet verlengd zien, hun baan ver-

HUB CRIJNS IS DIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK. VOOR BOVENSTAAND ARTIKEL HEEFT HIJ GEBRUIKGEMAAKT VAN JOS AARNOUDSE, DE KERK EN HET ARBEIDSPROCES. IN: MENS EN ARBEID, UITGEVERIJ DE GROOT EN CHRISTELIJKE HOGESCHOOL DE DRIESTAR, 1996, PAG. 43-49.

Is er in de kerk die openheid en dat meevoelen ook voor mensen die failliet gaan, werkloos worden, overspannen raken van hun werk of lijden aan inkomensgebrek?

34


Welke kerk ben je en wat is je kracht bij werkloosheid? Door het stellen van een serie vragen kan worden gekeken hoe het met diaconie, diaconaat in de parochie of gemeente is gesteld. Deze vragen kunnen in zekere zin dienen als een meetlat voor de kracht, die de plaatselijke geloofsgemeenschap kan inzetten bij de diaconale praktijk. De meetlat is goed toe te passen bij diaconale noden rond betaalde arbeid, onbetaalde arbeid (onderverdeeld in huishoudelijke en informele zorgarbeid en vrijwilligerswerk) en vrije tijd. Vorm een groep (minimaal vier personen) die onderstaande lijst afwerkt. De meetlat werkt averechts als men denkt aan alle punten te moeten voldoen, of als men denkt dat iedere groep alles zou moeten doen. Juist bij het maken van keuzes kunnen onderstaande vragen helpen: wat is in onze situatie nodig en waartoe hebben wij mogelijkheden?

6.

7.

8.

9.

1. De geloofsgemeenschap vormt een groep waar je bij kan horen: iedereen is welkom, iedereen telt mee. Gastvrijheid is een belangrijk thema. 2. Binnen de geloofsgemeenschap is er aanwezigheid, een luisterend oor. Altijd is iemand in staat bij anderen te zijn. 3. Binnen de gemeente of parochie komen mensen bij elkaar, die samen een groot potentieel hebben aan kennis, vaardigheden en sociale netwerken. Die talenten kunnen geactiveerd worden samen met elkaar. 4. Binnen de gemeente of parochie is er kennis van de lokale sociale kaart. Mensen kunnen mensen begeleiden, helpen en verwijzen 5. De gemeente of parochie kan incidentele noodhulp bieden als een andere instantie niet meer of nog niet kan helpen: denk aan geld geven of lenen, voedselbank, kleding-

10.

winkel, ruilwinkel, eetproject, handen spandiensten, allerlei spullen. De geloofsgemeenschap biedt mogelijkheden om te bidden, rituelen te doen: samen bidden, kerkdienst, avondgebed, Bijbelverhaal lezen. De gemeente of parochie heeft zelf veel activiteiten waar mensen aan kunnen meedoen, zoals leesgroep, lezing, gespreksgroep, schoonmaakgroep, kerkelijk vrijwilligerswerk, enzovoorts. De gemeente of parochie heeft plaatselijk een eigen netwerk ontwikkeld, dat van belang kan zijn bij het signaleren van maatschappelijke nood. Overleg met gemeente, politie, maatschappelijk werk, scholen, WMO Raad, thuiszorg, enzovoorts. De gemeente of parochie kan een steun zijn in praktische activiteiten, zoals kinderopvang, praktische hulp of klusjes, boodschappendienst, ruileconomie (local economic trade system - Lets). Er kan een lijst van vraag en aanbod opgesteld worden. Op weg naar een nieuwe economie: met voorzorg en duurzaam. Een gemeente en parochie heeft ook een eigen economie van geld, mensen en bezit. Hoe duurzaam wordt daarin gehandeld? Neemt men besluiten met voorzorg op het lot van mensen, milieu, geld? Lees verder in de duurzaamheidspecial Op het leven of kijk op www.duurzamekerk.nl.

Verzamel de conclusies, opmerkingen en vragen op een groot vel papier. Wijs hiervoor vantevoren iemand uit de groep aan. Maak vervolgafspraken zodat de uitkomst niet ‘in de lucht’ blijft hangen. Schrijf vantevoren een naar de eigen situatie toe vertaalde doelstelling op. Houd na afloop een evaluatie.

35



Werkloosheid: wat hebben kerken te bieden? Tijdens de tweede Dekenale Diaconale Dag van het Dekenaat Amsterdam op 6 juni 2009 hebben de 40 deelnemers uitvoerig stilgestaan bij de kredietcrisis en wat vanuit kerken, diaconieën en parochiële caritasinstellingen gedaan kan worden. Tijdens het middagprogramma is in een workshop gebruikgemaakt van de volgende werkvorm. Fase 2: De vader krijgt te horen dat hij bij de zes hoort en krijgt ontslag.

Hub Crijns en Cuno Lavaleije De casus: Gezin met oma, opa, vader, moeder, dochter en zoon. Gepensioneerde oma zorgt voor hulpbehoevende opa, en heeft daarbij intensieve ondersteuning van moeder. Vader is sinds 15 jaar tekenaar bij een architectenbureau met 30 medewerkers en bowlt elke week. Moeder heeft zich ingeschreven voor een parttime opleiding waarmee ze start zodra de zoon (over drie maanden) naar het Vwo gaat. Dochter zit op het Atheneum en heeft elke week paardrijles. Zoon zit op de basisschool, heeft muziekles en een langlopende beugelbehandeling. Het gezin heeft een eigen woning met 85% hypotheek, een caravan en een leaseauto die ook als privéauto gebruikt wordt..

Fase 3: De vader heeft na een halfjaar nog steeds geen betaald werk en heeft er ook geen vertrouwen meer in dat het nog gaat lukken. Zijn uitkering daalt en aan de financiële verplichtingen kan niet meer worden voldaan. De eigen woning verkopen zou een flinke schuld opleveren.

De deelnemers ontwikkelen bij elke fase een voorstel voor actie.

Zeven brillen of manieren van kijken

Fase 1: Door de crisis loopt de orderportefeuille van het architectenbureau sterk terug en de directie kondigt aan: - Vier salarissen en pensioenen moeten gematigd worden. - Het personeel zal komend halfjaar één dag per week onbetaald verlof moeten nemen. - Zes van de 30 medewerkers zullen een andere betrekking moeten zoeken. Wie dat zijn is nog niet bekend.

De diaconie of PCI heeft medemensen of medeparochianen die getroffen zijn door de kredietcrisis iets te bieden. De deelnemers aan de workshop kijken elk door zeven ‘brillen’, waarbinnen zij hun aanbod kunnen formuleren. De zeven ‘brillen’ zijn: 1. Een luisterend oor bieden. 2. Begeleiden en verwijzen (vraagt kennis hebben van sociale kaart).

36


politie, maatschappelijk werk, scholen, de WMO raad. 7. In plaats van geld geven: steunen, gemeenschap zijn, kinderopvang, heel praktische hulp, ruileconomie: geen geld, wel tijd. Tijd = geld. Een nieuwe economie dus! De deelnemers ontwikkelen bij elke fase een voorstel voor actie, aan de hand van deze zeven manieren van kijken. Vanuit elke ‘bril’ worden de volgende vragen gesteld en beantwoord: - Wat betekent deze bril voor deze fase? - Hoe zou de PCI of diaconie (wie?) achter eventuele problemen kunnen komen? - Wat zou de PCI of diaconie (wie?) kunnen betekenen voor dit gezin? - Hoe zou de PCI of diaconie (wie?) dit kunnen aanpakken?

Men legt de nadruk op het belang van contact, aandacht, saamhorigheidsgevoel – maar respecteert ook de privacy zeer.

3. Incidentele noodhulp geven als een andere instantie niet kan helpen (spullen, geld, handen spandiensten). 4. Bidden (Bijbelverhaal samen lezen of spelen). 5. Een groep bieden waar je bij kunt horen: iedereen is welkom, iedereen telt mee. Dit kan ook te hooi en te gras: bijv. een boekenkring, een lezing. 6. Een eigen netwerk dat de PCI heeft ontwikkeld: Een breed overleg met gemeente,

37


in ogenschouw neemt. Dat is misschien één van de voordelen van de kerkelijke dienstverlening: men heeft niet één bepaalde focus, niet één bepaalde benaderingswijze of manier van hulpverlening. Men kijkt naar de mens in nood. Bij de casus dacht men aan de volgende mogelijkheden vanuit de diaconie: - Oog hebben voor de situatie om je heen. - Contact leggen in de informele sfeer. - De problematiek benoemen in gebed: “Je bent niet alleen, je staat er niet alleen voor.” - Alvast informeren en oriënteren op de verschillende hulpverlenende instanties, zodat je niet pas bij de vraag gaat nadenken over waar mensen in hun nood heen kunnen. - Respect tonen voor de zelfredzaamheid van mensen, maar vinger aan de pols houden. - Niet overschatten van je eigen mogelijkheden. - Andere activiteiten organiseren zodat mensen wat afleiding hebben voor hun probleem. Belangrijk bij dit alles is: bekendheid geven aan de mogelijkheden die een kerk biedt. Diaconie onder de aandacht van mensen brengen: “Dit doen wij. U kunt ons meehelpen, en: u kunt bij ons terecht.”

De voorstellen kunnen betrekking hebben op vier aspecten van de kredietcrisis: financieel, werkgelegenheid, sociale uitsluiting en stress/ spanning/angst. Na het formuleren van de voorstellen van hulp via de zeven ‘brillen’ zetten de deelnemers de brillen af en hun eigen ‘bril’ weer op. Ze ontvangen bij elke fase een groene (goed idee) of een rode (geen goed idee) sticker, die ze bij de gedane voorstellen kunnen plakken. De workshopleider vraagt na waarom men groen of rood heeft gegeven.

Geef bekendheid aan de mogelijkheden die een kerk biedt.

Enkele indrukken vanuit de workshop De deelnemers waren allemaal zeer gemotiveerd om vanuit hun deskundigheid in de diaconie mee te denken met de zaak die was voorgelegd. Men kon zich de spanning in het gezin waar de werkloosheid dreigde goed voorstellen, maar men vroeg ook aandacht voor de schroom bij mensen om hulp te vragen. Het inlevingsvermogen van de deelnemers is zeer groot. Men is zeer bereid om zodra er enig signaal is hulp te bieden. Men legt de nadruk op het belang van contact, aandacht, saamhorigheidsgevoel – maar respecteert ook de privacy zeer. Opvallend is dat – hoewel ieder een aparte bril had meegekregen – men wel even die bril wil opzetten, maar dan toch weer het geheel

HUB CRIJNS IS DIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK. CUNO LAVALEIJE IS PASTORAAL WERKER VAN DE ST. VITUSPAROCHIE IN BLARICUM EN REGIOPASTOR DIACONIE IN GOOI WEST.

38



Relaas van een moeder Mijn zoon heeft ook nog twee vrienden. Zij “Mijn zoon werkt sinds drie jaar voor High werken bij hetzelfde transportbedrijf. Vlak Gloss. Dat is een drukkerij in foliedruk. voor de zomervakantie kwamen ze met hun Door de economische crisis konden ze hem vrachtwagen terug van hun rit. Ze moesten geen vaste aanstelling geven. Ze zeiden dat hij meteen mee naar het kantoor, waar ze te hoer voor drie maanden uit moest en dat hij dan ren kregen dat het bedrijf failliet was. Dat was weer kon beginnen op een nieuw contract. natuurlijk een klap want ze deden hun werk Maar door de crisis is er weinig werk, waarmet heel veel plezier. Het vakantiegeld en door er nu na drie maanden nog geen plek hun laatste loon werd is voor hem. Hij heeft niet meer uitbetaald. voor drie maanden een Maar het UWV heeft WW-uitkering gehad dit deels gedaan. Nu en nu komt hij in de zitten ze in de WW, bijstand. De gemeente weet intussen van zijn maar dit is maar voor De gemeente kent een paar maanden. Ze dan projecten, waar verleden en heeft daar gelukkig ook gaan iedere week naar je dan aan mee moet het arbeidsbureau en doen. Maar mijn zoon rekening mee gehouden. naar uitzendbureaus, heeft een verleden met maar tot op heden trauma´s, waardoor tevergeefs. Ze blijven je hem niet zomaar de moed er in houoveral kunt plaatsen. den. Het zijn goede Daarom is het zo erg chauffeurs en ze hopen snel weer een baan te dat er bij High Gloss geen werk meer voor hebben…” hem is. Hij vond het daar erg fijn en had leuke collega´s. De gemeente weet intussen van zijn BOVENSTAAND ERVARINGSVERHAAL IS VERKREGEN verleden en heeft daar gelukkig ook rekening DANKZIJ DIOCESAAN DIACONAAL DIENSTVERLENER mee gehouden. Ze hebben een gesprek gehad HARRY SCHARRENBORG. bij High Gloss om hem daar via de gemeente te plaatsen. Zo blijft hij in de bijstand en kan hij toch naar zijn oude werk terug. Totdat het hopelijk weer wat aantrekt en hij dan weer in dienst kan komen.

39



Jeugdwerkloosheid De werkloosheid onder de jongeren op de arbeidsmarkt, in de leeftijd tussen 15 en 24 jaar, is in 2009 opgelopen tot ruim 11 procent. Volgens het zwartste scenario kan de jeugdwerkloosheid in 2010 oplopen tot 20 procent, dat zijn zo’n 250.000 jongeren. Wat is er aan de hand en wat voor maatregelen zijn er genomen? dende leerweg (bbl) die vier dagen werken en één dag naar school gaan, zagen in de tweede helft van 2009 hun ‘leerwerkplekken’ verdwijDe jeugdwerkloosheid, onder jongeren in de nen. Zij worden opgeleid voor banen in de leeftijdsgroep van 15 tot 25 jaar die actief op conjunctuurgevoelige sectoren zoals de bouw zoek zijn naar werk of die voor meer dan 12 en de auto-industrie. De crisis heeft geleid uur per week daarvoor beschikbaar zijn, is tot een verschuiving, want bbl’ers kozen traditioneel beduidend hoger dan de gemideieren voor hun geld en zijn vertrokken naar delde werkloosheid in Nederland. Vooral de meer theoretische onder jongeren die beroepsoriënterende van het middelbaar beleerweg (bol), die oproepsonderwijs (mbo) De praktisch ingestelde leerlingen zijn leidt voor (administrakomen, heeft één op tieve) banen met meer de drie te maken met teruggegaan naar de schoolbanken, zekerheid. Het gevolg werkloosheid. Onder is een structureel jongeren die havo, terwijl ze liever met hun handen tekort aan vaktechnici vwo, hbo of universials de economie straks teit hebben gedaan, is werken. weer aantrekt. Het de werkloosheid veel gevolg is ook een mominder gestegen. tivatieprobleem, want Mbo-opleidingen zijn de praktisch ingestelde onder te verdelen in leerlingen zijn teruggegaan naar de schoolbanvier niveaus: 1, 2, 3 en 4. Niveau 2 en hoger ken, terwijl ze liever met hun handen werken. gelden als startkwalificatie voor de arbeidsmarkt. Iemand met een lager diploma, zoals vmbo, wordt geacht verder te studeren. De Jeugdwerkloosheid en vergrijzing eerste klappen waren voor de jongeren met Door onderzoekers worden de problemen de mbo niveaus 1 en 2. Daar is de werkloosvan jeugdwerkloosheid en de gevolgen ervan heid in de loop van 2009 met een derde heel verschillend ingeschat, vooral als deze in gestegen. Onderzoekers verwachten dat wanverband gebracht worden met de vergrijzing. neer de crisis nog drie tot vijf jaar duurt, ook Er zijn onderzoekers die het probleem van de niveaus 3 en 4 getroffen zullen worden. de jeugdwerkloosheid in samenhang met De mbo-leerlingen van de beroepsbegeleide huidige aanpak van het probleem van de Trinus Hoekstra

40


vergrijzing een nachtmerriescenario zien veroorzaken voor de toekomst. De combinatie zorgt er volgens deze onderzoekers voor dat een belangrijke oplossing voor de jeugdwerkloosheid uit de jaren ’80 niet meer opgaat. Werden ouderen toen aangemoedigd om vervroegd op te houden met werken en zo plaats te maken voor jongeren, ouderen worden nu juist opgeroepen om door te werken. Daarnaast wordt de AOW-leeftijd verhoogd. Het bizarre probleem kan zich volgens deze onderzoekers voordoen, dat we

naar de arbeidsmarkt dan gemist. Er zijn ook onderzoekers die verwachten dat op de langere termijn de problemen zullen meevallen. Men kijkt daarbij ook terug naar de crisis van begin jaren ’80. De groep die toen zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt kwam, heeft qua werkloosheid en werkniveau de achterstand ingehaald, alleen met de hoogte van hun salaris blijven ze nog 1 à 2 procent achter. De vergrijzing wordt door deze onderzoekers eerder als een oplossing dan als een probleem gezien. Met de vergrij-

Is het met de vergrijzing wachten op de lege

zing is het volgens hen wachten op de lege plekken die door schoolverlaters ingenomen kunnen worden. Om de problemen voor de directe toekomst te verminderen, zien de onderzoekers op het moment een mogelijkheid in subsidies voor conjunctuurgevoelige bedrijven, die daarmee hun leerwerkplekken veilig kunnen stellen. Vooralsnog deelt het kabinet deze laatste visie waarin de vergrijzing, ondanks het doorwerken van ouderen en ondanks de verhoging van de AOW-leeftijd, krapte op de arbeidsmarkt

plekken die door schoolverlaters ingenomen kunnen worden?

over enkele jaren een groot tekort aan jonge arbeidskrachten hebben. Doordat ouderen in een cruciale tijd de plekken van jongeren innamen, hebben duizenden jongeren de boot

41


roep doen op een bijstandsuitkering. Wie nog geen 27 is en aanklopt bij de gemeente voor bijstand, krijgt geen geld maar werk, studie of een stage. Voor wie een arbeidshandicap en een Wajong-uitkering heeft, krijgt met ingang van 2010 door het UWV zo’n plek toegewezen. Wat er veranderd is met de nieuwe wetten, is dat gemeenten en het UWV met een aanbod moéten komen. Eerder besloot het kabinet al tot de verlengde leerplicht. Wie geen opleiding heeft met een redelijke kans op een baan, blijft tot zijn 18e leerplichtig. Met de nieuwe wetten wordt de overheidsbemoeienis met werkloze jongeren opgerekt tot hun 27e. Ze krijgen zo het recht om te eisen dat hen een aanbod wordt gedaan. Wie echter niet bij de instanties aan de deur komt, krijgt geen uitkering maar ontloopt de bemoeienis. Sociale diensten, gemeenten, de FNV, de organisatie voor vroegtijdige schoolverlaters en maatschappelijke opvangorganisaties hebben er al voor gewaarschuwd, dat het vooruitzicht voor jongeren dat je een traject moet aangaan waar je zelf weinig over te zeggen hebt, veel jongeren ervan kan weerhouden bij de gemeente aan te kloppen. Gevreesd wordt dan ook dat veel jongeren zich niet bij het UWV zullen melden.

veroorzaakt. Als de economie aantrekt hebben we volgens het kabinet iedereen dringend nodig. Bovendien heeft de samenleving een breed draagvlak van werkende mensen nodig om de kosten van de vergrijzing op te brengen.

Maatregelen Wethouders van gemeenten uit 30 regio’s hebben in 2009 plannen uitgewerkt om zowel schoolverlaters als jongeren die al een tijdje zonder werk zitten, aan de slag te helpen. Ze hebben eind juni beloofd, tijdens een Jeugdwerktop in Den Haag, alle jongeren voor 1 december aan het werk of aan het leren te

Gevreesd wordt dat veel jongeren zich niet bij het UWV zullen melden.

hebben. Aan deze plannen hebben werkgevers, bonden, uitkeringsinstantie UWV, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, jeugdzorg en een aantal ministeries zich gecommitteerd. Ze willen voorkomen dat zo’n 50.000 scholieren die in 2009 eindexamen hebben gedaan een gat in hun CV oplopen. Het kabinet heeft 250 miljoen euro uitgetrokken voor de uitvoering van het Actieplan Jeugdwerkloosheid. Bonden en werkgevers werken in de plannen samen voor het bieden van scholing, banen, stages, combinaties van leren en werken of vrijwilligerswerk. De bouwsector zet reserves uit het scholingsfonds in om duizenden extra leerwerkplekken voor jongeren te creëren. De metaal- en technieksector scheppen 10.000 leerwerkplekken en 5.000 stageplekken voor jongeren. Vanaf 1 juli zijn er ook nieuwe wetten in werking getreden voor jongeren die een be-

TRINUS HOEKSTRA IS MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK EN PROJECTMANAGER BINNENLANDS DIACONAAT BIJ DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND.

Gespreksvragen Herkent u het geschetste probleem van de jeugdwerkloosheid? Kent u het probleem uit uw eigen omgeving, kent u bijvoorbeeld jongeren die te maken hebben met jeugdwerkloosheid? Hoe ziet u zelf de samenhang met het probleem van de vergrijzing?

42



In gesprek met jongeren over werkloosheid Het zal je maar gebeuren dat je maar niet ‘aan de bak’ kunt komen. Eventjes lijkt het op vakantie vieren, maar dat gevoel is snel over omdat er geen eind komt aan de zogenaamde vrije tijd. In dit artikel informatie over de problematiek van jeugdwerkloosheid en tips om hierover met elkaar in gesprek te gaan. allemaal weg. Op school ben je samen met andere leerlingen. Bij werkloosheid sta je er in eerste instantie alleen voor. Je komt in een Je komt net van school en wilt aan de slag. soort van niemandsland terecht: niet meer Eindelijk zul je wat je op school geleerd hebt op school, nog niet aan het werk en met de in praktijk kunnen brengen. Het is een aanlokonzekerheid hoelang het zal duren. kelijk perspectief, maar wat als je geen werk Daarnaast gebeurt er kunt vinden? Eén troost, nog iets anders. Werken in deze tijd van econoen geld verdienen is het mische crisis ben je niet Bij werkloosheid sta je er in eerste normale patroon in onze de enige! samenleving. Omdat Bij jeugdwerkloosheid instantie alleen voor. je niet voldoet aan dit gaat het om de leeftijdspatroon, kun je gaan groep van 15 tot 25 jaar. denken dat je mislukt Een groot deel van de bent. Het gevoel kan bij je opkomen dat het je jeugdwerkloosheid komt voor rekening van eigen schuld is dat je werkloos bent. jongeren zonder een zogenaamde ‘deugdelijke startkwalificatie voor de arbeidsmarkt’. Hiermee worden jongeren bedoeld die hun Geen schande schoolopleiding niet hebben afgemaakt of van Bedenk: werkloosheid is geen schande. Het wie de opleiding geen kans op werk biedt. heeft te maken met economie, met de crisis in de huishouding van onze samenleving. Wanneer het je overkomt is het slechtste wat je Schokkende ervaring kunt doen om alleen te gaan zitten kniezen. Misschien heb je er nog nooit bij stilgestaan Probeer in ieder geval iemand te vinden dat werkloosheid jou zou kunnen overkomen. met wie je kunt praten over wat je moeilijk Mogelijk denk je er toch wel eens aan, omdat vindt en over wat je zou kunnen doen. Je je mensen kent die met werkloosheid te kunt daarbij denken aan je ouders, vrienden, maken hebben (gehad). leraren, familieleden maar ook aan iemand van Na je schoolopleiding werkloos worden kan de kerk. Je zou bijvoorbeeld de predikant, de een schokkende ervaring zijn. Op school was er het dagelijkse ritme van lessen volgen en jeugdouderling of de jeugddiaken aan kunnen huiswerk maken. Bij werkloosheid valt dit spreken. Trinus Hoekstra

43


Wanneer het je overkomt is het

zin of onzin aan beleven, maar het betekent in ieder geval dat je er met andere mensen omgaat, dat je er je levensonderhoud mee verdient en dat je door je werk een plek en rol in de samenleving hebt. Als werk zoveel betekent dan ligt het voor de hand dat het niet hebben van werk, werkloosheid, heel ingrijpend is. Waarom zouden we daar in de kerk niet met elkaar over praten?

slechtste wat je kunt doen om alleen te gaan zitten kniezen.

Kerk en werk/werkloosheid De kerk is misschien niet een plek die je onmiddellijk in verband brengt met werk en werkloosheid. Waarom eigenlijk niet? We zeggen dat het in de kerk over het hele leven van mensen moet gaan. Dat betekent dan ook dat in de kerk alledaagse en gewone onderwerpen als werk en werkloosheid op het programma mogen staan. Werk betekent veel voor mensen. Je kunt er

Gesprek over werk en werkloosheid Stel het onderwerp van werk en werkloosheid in ieder geval een keer aan de orde op school, tijdens de catechisatie of in een activiteit van de kerk. Dan denk je er alvast een keer over na en weet je beter wat je in geval van werkloosheid kunt doen.

44


Wat kun je doen?

Diaconaal jaar

Wanneer je van school komt en werkloos wordt is het eerste wat je moet doen, je melden bij het UWV (afkorting voor Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen) in je gemeente. De instantie UWV WERKbedrijf registreert je als werkzoekende en kijkt samen met jou of er werk is. Het kan ook zijn dat je verdere scholing nodig hebt. Sinds 1 juli 2009 is het UWV verplicht om je bij melding een aanbod in de vorm van werk, stage of studie te doen. Ga met jouw groep eens op bezoek bij het UWV WERKbedrijf of vraag een gesprek aan. Bedenk vantevoren wat je zou willen vragen. Bijvoorbeeld: wat het UWV WERKbedrijf is, wat het doet en wat het voor jou kan betekenen wanneer je werkloos wordt; hoe een inschrijving werkt en wat er vervolgens gebeurt?

Je kunt er ook voor kiezen om vrijwilligerswerk te doen. Via de landelijke kerk kun je deelnemen aan een Diaconaal Jaar. Zie

De kerk is misschien niet een plek die je onmiddellijk in verband brengt met werk en werkloosheid. Waarom eigenlijk niet?

hiervoor de website www.togethere.nl. Je woont en werkt op een hulpverleningsproject in Nederland of in het buitenland. Je werkt met en voor kinderen, bejaarden, gehandicapten, daklozen of asielzoekers. Je kunt een Diaconaal Jaar doen als je tussen de 17 en 25 jaar bent. Tijdens een Diaconaal Jaar doe je veel ervaringen op, die je zeker op je cv moet vermelden in je latere sollicitatiebrieven.

Zelf zoeken Als je je in geval van werkloosheid bij het UWV hebt gemeld, kan je daarnaast ook zelf op zoek gaan naar werk. Denk daarbij ook aan je eigen kerk. Sommige kerken hebben de mogelijkheid om een jeugdbaan te creëren: bijvoorbeeld administratief werk op het kerkelijk bureau of werk als koster. Als het om een jeugdbaan gaat, moet de plaatselijke kerk dit melden bij het UWV. De plaatselijke kerk kan je ook vragen om een oproep te doen onder de werkgevers in de kerk of zij jeugdbanen kunnen scheppen. Deze werkgevers kunnen dat dan aan de jeugdouderling of jeugddiaken melden, maar tegelijk moeten die werkgevers deze jeugdbanen ook bij het UWV melden. Bij de afdeling personeelszaken van de landelijke kerk kan je plaatselijke kerk verdere informatie krijgen over waar ze aan moeten denken, als ze een jeugdbaan willen creëren.

BOVENSTAANDE TEKST IS ONTLEEND AAN HET HANDBOEK ARBEID EN KERK, PP.163-165. TRINUS HOEKSTRA IS MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK EN PROJECTMANAGER BINNENLANDS DIACONAAT BIJ DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND.

Gespreksvragen: Wat voor werk wil je na je schoolopleiding gaan doen? Past je opleiding bij dat werk? Wat verwacht je van werk? Dat je er veel geld mee verdient? Dat je er kunt doen waar je goed in bent? Of … ? Biedt je opleiding voldoende kansen op werk? Wat zou het voor je betekenen wanneer je na school werkloos wordt?

45


LITURGIE VIEREN

Suggesties voor de liturgie te worden dat mensen vanuit verschillende maatschappelijke posities en verantwoordelijkheden met dit thema te maken hebben. Het verdient dan ook aanbeveling om de vieringen rond dit thema met een groepje mensen voor te bereiden die verschillende posities innemen.

In het navolgende gedeelte vindt u suggesties voor prediking, liederen en gebeden. De suggesties zijn gericht op een aantal momenten in het kerkelijk jaar die zich goed lenen om extra aandacht te geven aan een thema op het brede terrein van geloof, arbeid en economie. Deze momenten zijn aan de protestantse kant vooral de biddag voor gewas en arbeid (woensdag 10 maart 2010 of de zondag erop volgend) en de dankdag voor gewas en arbeid (woensdag 3 november 2010 of de zondag erop volgend). Aan rooms-katholieke kant wordt hiervoor vooral de zondag van de arbeid (2 mei 2010) gebruikt. De suggesties voor de viering op 2 mei sluiten aan bij de lezingen die r.-k. Lectionarium en het Directorium aangeven. De suggesties voor de vieringen op 10 maart en 3 november zijn te gebruiken bij de lezingen die het Oecumenisch Leesrooster aangeven. De biddag voor gewas en arbeid valt midden in de vasten- of veertigdagentijd. De zondag van de arbeid is er enkele weken na. Om die reden wordt in het liturgische deel apart aandacht gevraagd voor de Vastenaktie- en 40dagentijdcampagne. Naast suggesties voor een aantal vaste momenten in het kerkelijk jaar bevat dit gedeelte ook suggesties om aan het thema ‘Werkloosheid: kerende kansen…’ op een zelfgekozen moment in een viering aandacht te geven. Verder reikt dit gedeelte ook ideeën aan voor vieringen met jongeren rond dit thema.

Bij de liedsuggesties gebruikte afkortingen GvL LvK EL R T Z ZG

Verschillende posities en verantwoordelijkheden Ongetwijfeld zijn er in uw gemeente of parochie mensen te vinden die hun ervaringen rond het thema ‘Werkloosheid: kerende kansen…’ willen inbrengen. Daarbij dient bedacht

46

: Gezangen voor de liturgie : Liedboek voor de kerken : Eva’s Lied : Randstadbundel : Tussentijds : Zingenderwijs : Zingend Geloven


LITURGIE VIEREN

Biddag voor gewas en arbeid 10 maart 2010 God en zo proeven hoe je wezen is gericht. Tegelijk is bidden een contact maken met de werkelijkheid van God, je laten richten door Gods wezen. Het antwoord van Salomo toont aan dat hij al bezit wat hij vraagt. Zijn vraag getuigt van wijsheid en inzicht. In de woorden van Psalm 111 gaat het bij wijsheid om ‘ontzag voor de HEER’ en bij inzicht ‘om leven naar zijn wet’. En Psalm 111 besluit met de woorden die God ook zegenend over Salomo spreekt: “Zijn roem houdt stand, voor altijd.” Het leven ‘naar zijn wet’ is te verstaan als het leven naar zijn Woord, niet naar de letter maar naar de richting die dit Woord wijst. Het koningschap, het mens zijn voor Gods aangezicht, is een zoektocht, maar het is geen tasten in het duister.

Lezingen volgens het Oecumenisch leesrooster: 2 Kronieken 1:7-13, Psalm 111 en Lucas 11:1-13.

Bidden De lezingen voor de biddag, uit Kronieken en Lucas, staan in het teken van ‘bidden’. De teksten bepalen bij wat bidden eigenlijk is, hoe beslissend het is en hoe van hieruit de biddag voor gewas en arbeid verstaan moet worden. Hoe die verstaan moet worden in deze tijd van economische crisis met het voor velen bedreigende feit van werkloosheid.

Kronieken

De tekst uit Kronieken tekent de laatste fase van de troonsbestijging van Salomo. Naar Oosters gebruik offert de aankomende koning aan de godheid op de gewijde hoogte Lucas en brengt daar de nacht door. In die nacht De tekst uit Lucas begint na een korte verschijnt God aan Salomo. Anders dan in het inleiding vrij onverhoeds met de vraag van de boek Koningen (1 Koningen 3:4-15) wordt leerlingen aan Jezus “Heer, leer ons bidden”. In vergelijking met Kronieken krijgt Jezus hier in het midden gelaten of God in een droom verschijnt. Het past het hier van zijn leerook bij Kronieken om de lingen voor het zeggen. verschijning van God aan De leerlingen komen uit Bidden komt hier naar voren Salomo meer directheid een religieuze cultuur, zij te geven. Meer dan in de weten wel wat bidden is, als een ontmaskerende maar zij willen van Jezus boeken Koningen heeft Salomo immers in Kroweten wat het is. Sterker bezigheid. nieken het karakter van nog zij vertrouwen zich, de gedroomde messiaanse wat de aard van hun wekoning. zen betreft, toe aan hem, De verschijning van God opdat hij het over hen aan Salomo heeft iets van een test. Onmidvoor het zeggen krijgt. Het gebed dat Jezus de leerlingen voorhoudt dellijk ook klinkt de vraag: ‘Wat wil je dat ik je geef?’ Salomo krijgt het als aankomende geeft God het voor het zeggen. Het gaat om koning letterlijk voor het zeggen. Bidden te beginnen om de heiliging van de naam van komt hier naar voren als een ontmaskerende God en het laten komen van de heerschappij bezigheid. Het is je hart open leggen voor die daarbij hoort, het ruim baan maken voor

47


Deze God vraagt ons: “Wat wil je dat ik je geef?”

naam voorop gaat en het laten komen van de heerschappij die daar bij hoort. Die heerschappij staat overigens niet in concurrentie tot de zaken waar mensen van afhankelijk zijn, maar vormt juist de randvoorwaarde voor die zaken.

het Koninkrijk.Vervolgens komen zaken ter sprake waarin hun menselijke kwetsbaarheid en afhankelijkheid naar voren komt: dagelijks brood, zonde, schuld en beproevingen. Fundamenteel is evenwel dat de heiliging van Gods

48


Aan het eind van het tekstgedeelte laat Lucas Jezus de kern van waar het gebed op gericht is, samenvatten als de gave van de heilige Geest. Wie zich derhalve zo in gebed op God richt wijdt zich toe aan God en stelt zijn of haar wezen open voor de gave van de heilige Geest.

Alles moet gezegd Bidden is begrijpen dat er een God is die ons een stem gegeven heeft omdat z/hij niet verdraagt dat al het lijden van de mensen door ons in zwijgen wordt aanvaardt dat alle nood van deze wereld door ons op afstand wordt geconstateerd

Biddag Bij deze God kunnen we ons niet verschuilen achter de woorden dat we het niet voor het zeggen hebben. Deze God vraagt ons: “Wat wil je dat ik je geef?” Wij hebben het voor het zeggen! Deze wereld ziet eruit zoals ze eruit ziet, omdat wij het er voor het zeggen willen hebben. In deze tijd van economische crisis vragen om de gave van de heilige Geest kan niet simpelweg betekenen, dat we vragen om herstel van onze welvaart hier in het Westen, met alle schadelijke gevolgen die deze welvaart had en heeft voor de wereldwijde samenleving en het ecosysteem. Toen de kredietcrisis uitbrak, werd breed in de samenleving gesproken van een kans om de ermee samenhangende voedsel-, energie- en klimaatcrisis aan te pakken. Onze productie en consumptie moesten gericht worden op duurzaamheid, op herstel en behoud van de kwaliteit van de samenleving en het ecosysteem. Tegelijk kan de werkloosheid van velen ons niet koud laten. Het moet ons aangrijpen dat velen zich afgeschreven voelen, omdat ze hun betaalde baan zijn kwijtgeraakt. Het moet ons aangrijpen dat deze samenleving zo in elkaar zit, dat mensen werkloosheid op deze manier beleven. Vanuit de kerken moet er aandacht zijn voor deze mensen, en mag er ook voor gepleit worden dat we toegaan naar een productie die weliswaar banen oplevert, maar die ook oog heeft voor de kwaliteit van samenleving en ecosysteem.

Bidden is beseffen dat bidden heel gevaarlijk is omdat het enige antwoord op de pijn en tranen van de wereld een leven is met toegewend gelaat en met een hart dat keer op keer uit vrije wil zich treffen laat. Vrij naar Henk Vijver

Suggesties voor liederen “Van alle wijsheid het begin is: vrees den HEER met ziel en zin” (LvK psalm 111,6, 6 coupletten) “Hij gaat u voor in wolk en vuur, gunt aan uw leven rust en duur” (LvK gezang 225/GvL lied 564, 5 coupletten) “Laat komen Heer uw rijk, uw koninklijke dag” (LvK gezang 294,1, 8 coupletten) “Lied van dromen en vergezichten” (EL 40, 6 coupletten) “Zomaar een dak boven wat hoofden” (T 10/GvL 568, 3 coupletten) “Uw Woord omvat mijn leven en tilt mij aan het licht” (T 42, 4 coupletten) “De aarde draagt het leven voort” (Z 12, 5 coupletten) AUTEUR TRINUS HOEKSTRA IS MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK EN PROJECTMANAGER BINNENLANDS DIACONAAT BIJ DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND.

49


VEERTIGDAGENTIJD

Het kan! Sta op voor een betere wereld In de 40dagentijd maakt u wellicht meer tijd en ruimte voor bezinning. Sommige mensen vasten in de zes weken voor Pasen, drinken geen alcohol of eten geen snoep. Anderen kijken minder televisie of nemen meer tijd voor stilte en gebed. Om ruimte te maken voor God. Om stil te staan bij het lijden van Christus en het lijden van mensen nú. ting met het hiv/aidsvirus veroordelen hen tot een bestaan als verdrukten van de maatschappij. Lucy trekt zich het lot van kansarme jonge vrouwen in India erg aan. Net als Mozes heeft ze geaarzeld, maar ze raakt uiteindelijk overtuigd. In 1997 start zij speciaal voor vrouwen en meisjes in de verdrukking het Priscilla Centrum. Lucy begint met slechts vijf naaimachines jonge vrouwen op te leiden om in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Nu helpt het groeiende Priscilla Centrum jaarlijks zestig vrouwen om zichzelf te kunnen redden in de maatschappij en hun eigenwaarde terug te krijgen. Het centrum doet dit in samenwerking met de plaatselijke kerken. Zij stellen ruimte en geld beschikbaar en het Priscilla Centrum geeft een jaar lang training in naaien en weven.

Emmy Bregman Bewuste soberheid betekent solidair willen zijn met mensen die het dagelijks onvrijwillig of noodgedwongen met minder moeten doen. Wij bezinnen ons en kijken verlangend uit naar bevrijding. De 40dagentijd is een periode om na te denken over armoede en onrecht. Maar Pasen leert ons dat we het daar niet bij moeten laten. Er is grote behoefte aan mensen die het verschil willen maken. Sta dus op voor een betere wereld. Het kan! In de 40dagentijd volgen we in Exodus de verhalen van Mozes en het volk Israël. God heeft een plan. Hij staat op voor Zijn volk. Aanvankelijk twijfelt Mozes, maar dan gelooft hij dat het kan. Samen met het volk komt hij in beweging. Nadat God hem heeft geroepen bij de doornstruik, probeert hij samen met Aäron het volk Israël uit Egypte te leiden.

Fier rechtop Vijf naaimachines

Een opleiding geeft vrouwen de mogelijkheid een keer te brengen in de vicieuze cirkel van achterstand, misbruik, verdrukking en armoede. Lucy: “Mijn eigen geloof is gegroeid toen ik het wonder zag van de volslagen verandering in de levens van meisjes en vrouwen, die aan

In India woont Lucy Engjadim. Ook zij wordt geroepen. Zij ziet dat armoede en gebrek aan kansen veel vrouwen en meisjes in India in een wurgende greep houden. Analfabetisme, alcohol, drugsgebruik, prostitutie en besmet-

50


Het Priscilla Centrum is één van de zes projecten die centraal staan tijdens de 40dagentijdcampagne.

ideeën voor bezinnende en fondsenwervende activiteiten in de gemeente, foto’s en powerpointpresentaties van de projecten. EMMY BREGMAN IS COMMUNICATIEMEDEWERKER BIJ KERK IN ACTIE.

de opleidingen van Priscilla meededen. Vrouwen die meestal geen hoop meer hadden. Geen toekomst. En sommigen hadden zelfs geen reden meer om verder te leven. Maar nu staan ze fier rechtop, met nieuw zelfrespect en bewondering van hun gemeenschap, met inkomsten om in hun eigen levensonderhoud te voorzien en bij te dragen aan die van de familie.”

Gebed: Mozes Heer, u laat zich zien aan Mozes, in het vuur van de braambos. Schoorvoetend staat hij daar, zonder sandalen, vertrouwend op u. Heer, zoals Mozes voor u staat bij de braambos zo staan wij nu ook voor u. ons oog op u gericht.

Sta op… en steun! Het Priscilla Centrum is één van de zes projecten die centraal staan tijdens de 40dagentijdcampagne. Net als Lucy zijn er wereldwijd mensen die geloven dat het kan. Zij staan op voor een betere wereld. U ook? Met uw bijdrage ondersteunt Kerk in Actie initiatieven van mensen zoals Lucy. Geef in de collecte of maak uw gift over op giro 456 t.n.v. Kerk in Actie o.v.v. 40dagentijd. Het Priscilla Centrum verkoopt prachtige producten: shawls, tassen en sieraden. U kunt de producten rechtstreeks in India bestellen. Op www.kerkinactie.nl/40dagentijd vindt u de catalogus en een handleiding. Kijk op www.kerkinactie.nl/40dagentijd om de Liturgiegids te downloaden. Hierin vindt u meer gebeden, werkvormen voor gesprek en liedsuggesties. Op de website staan ook

Geef ons de voeten van Mozes, eerbiedige voeten, eeltige voeten die kunnen gaan waar ze moeten gaan. Geef ons de mond van Mozes, niet om mooi te kunnen spreken, maar om te zeggen waar het op staat. Geef ons het hart van Mozes, een hart van vuur, groot en sterk, waar wel een heel volk in past. Een hart met durf, een hart dat klopt en klopt met liefde. Berthe van Soest

51


VASTENTIJD In het leven van de Malawische boerenvrouw Viscani Muhoni (30) stapelen de problemen zich op: haar man heeft aids, hun armzalige oogst is gestolen en de aanhoudende droogte zorgt ervoor dat er momenteel niets groeit. De gevolgen van de klimaatverandering komen voor boeren in Malawi boven op heel veel andere problemen. Daar gaat het over in de Vastenaktie 2010.

“We hebben maar weinig” Corien van Zweden Morgen is een belangrijke dag voor Viscani Muhoni: ze zal te horen krijgen of ze hiv positief is. Ze haalt haar schouders op. “Ik vind het niet spannend. Ik weet 100% zeker dat ik ook besmet ben.” We zitten op de lemen vloer van de hut die Muhoni samen met haar zieke man Henry Gondwe (32) en hun drie kinderen bewoont. Er zijn twee halfdonkere kamertjes. Het meubilair bestaat uit een tafeltje en een brede, rieten slaapmat die opgerold in een hoek staat. Twee emmers, een gedeukte pan en een paar plastic bekers vormen samen de keuken. Viscani en haar man wonen in het droge, bergachtige noorden van Malawi niet zo ver van de provinciehoofdstad Mzuzu. Viscani vertelt over haar man Henry die al jaren ziek is. “Hij lijdt aan hoge koortsen, hoofdpijn en huidproblemen en heeft om de haverklap een longontsteking.” Sinds een paar maanden weten ze de diagnose. Henry heeft aids, de ziekte waaraan ook zijn beide ouders overleden zijn. In het ziekenhuisje kan Henry elke maand zijn gratis aidsremmers en antibiotica komen halen. Sindsdien gaat het iets beter met hem. “Soms kan hij zelfs weer wat werken”, zegt Viscani. “Toch komt in de praktijk bijna al het werk op mij neer. Dat is teveel

voor me. Ik ben moe en heb zelf ook vaak erge hoofdpijn.”

Grote steun Hoewel aids in Malawi veel voorkomt – meer dan 15% van alle volwassenen is besmet – is het onderwerp in zekere zin nog taboe. Viscani: “Veel mensen die te horen krijgen dat ze aids hebben, verhuizen uit schaamte naar waar niemand ze kent. Dat wilden wij niet. We hebben gewoon verteld wat er met Henry aan de hand is. Iedereen weet het. Dat heeft ook

Jubileum Vastenaktie Cordaid Het jaar 2010 is voor Vastenaktie Cordaid een jubileumjaar: Vastenaktie bestaat 50 jaar. In het kader van het thema ‘Behoud de schepping’ wordt tijdens de Vastenaktiecampagne steun gevraagd voor kleine boeren, met speciale aandacht voor de gevolgen van klimaatverandering in Afrika. Voor meer informatie: www.vastenaktie.nl Giften zijn welkom op giro 5850 t.n.v. Vastenaktie in Den Haag.

52


voordelen. We krijgen steun van vrijwilligers van de kerk. Ze helpen met de verzorging en regelen vervoer naar het De door aids ziekenhuis als Henry te ziek is om 12 kilometer op en neer te aangetaste huid lopen.” Zojuist zijn twee vrijwilligers wordt door een langs geweest om Henry’s aangetaste huid schoon te maken vrijwilliger van de kerk en te verzorgen. Ze opereren vanuit de gezondheidsafdeling schoongemaakt en van het bisdom van Mzuzu. Hun werk wordt vanuit Nederland verzorgd. gesteund door Vastenaktie Cordaid. Voor Viscani zijn de vrijwilligers een grote steun. “Soms nemen ze De familie is eraan gewend om zich met weiwat te eten mee. Dat is meer dan welkom, nig te behelpen. Vlees eten ze nooit, groenten want we hebben weinig. Het enige wat we zelden. Elke maaltijd bestaat uit dezelfde dikke verbouwen, is maïs. De oogst was als gevolg maïspap. En zelfs daar is te weinig van. Viscani: van de droogte niet best. Bovendien is alles “Ik vind het vreselijk dat ik mijn kinderen gestolen. Toen ik met Henry in het ziekenhuis nooit een ontbijt kan geven. Vroeger kregen was, zijn ze ons huis binnen geweest. Ze hebze pap op school, maar dat is afgeschaft. Als ben alle maïs en onze twee varkentjes meegeze tegen het middaguur thuiskomen, zijn ze nomen. Nu hebben we helemaal niks meer.” hongerig. Toch kan ik ze maar een kleine portie geven. We hebben helemaal niks.” Met een wanhopig gebaar wijst ze om zich heen: Ernstige droogte de vloer is kaal, de keukenhoek leeg. Voor Viscani is de ziekte van haar man slechts Het vertellen heeft Viscani uitgeput. Ze is één van de vele problemen. Ze vertelt dat murw en moe. Ze zegt zinnetjes als ‘Je moet het de afgelopen jaren steeds moeilijker is het accepteren’ en ‘Het is niet anders’. Wat geworden om te boeren. De klimaatverandering zorgt voor periodes van ernstige droogte. valt er ook te zeggen? We zijn in Nederland gewend om armoede te definiëren als leven Vanuit het bisdom worden boeren met steun van minder dan een dollar per dag. Maar dit van Vastenaktie Cordaid geholpen om zich is anders. Viscani Muhoni moet een zieke man aan te passen aan het veranderende klimaat. en drie kinderen voeden van helemaal niks. Viscani: “Vroeger duurde de regentijd langer Wat als morgen blijkt dat ze zelf ook hiv poen viel er in de droge tijd ook wel eens een sitief is? Ze lacht vluchtig, bijna ironisch. “Dat bui. Tegenwoordig zijn de droge maanden veel zal het leven zwaarder maken.” heter en valt er geen druppel regen meer. De meeste bomen in deze streek zijn gekapt en CORIEN VAN ZWEDEN WERKT ALS FREELANCE JOURdat heeft de droogte verergerd. Je mag blij zijn NALIST VOOR CORDAID als je één schrale oogst per jaar hebt.”

53


LITURGIE VIEREN

Zondag van de arbeid 2 mei 2010 brengst delen: dat gebeurt in de context van deze nieuwe gemeenschap. Onderstaande gedachten zijn bruikbaar voor het uitwerken van een preek.

Het Oecumenisch leesrooster 2007-2010 geeft voor de vijfde zondag van Pasen (Cantate) als lezingen volgens het Ordo Lectionum Missae of leesrooster van de RKK de volgende teksten aan: Psalm 98:1-2, 2; Handelingen 14:21-27; Psalm 145:8-13; Openbaringen 21:1-5a; Joh. 13:31-33a, 34-35.

De voetwassing

Opvallend in de teksten rond de voetwassing is hoe Jezus de gangbare verhoudingen Overwegingen voor de preek van zijn tijd op zijn kop zet: ook als het gaat om werken, elkaar opvangen, bij het eten. In Handelingen lezen we over de eerste misHij doet zijn bovenkleren af, neemt een stuk siereis van Paulus en Barnabas. Terugkomend linnen, doet dat om en gaat zijn leerlingen en uit Antiochië bezoeken ze plaatsen, waar andere aanwezigen, ook vrouwen en kindeze eerder het evangelie verkondigd hebben. ren de voeten wassen. Door dit te doen zijn Paulus beleeft het werk van kerkstichting en er in de praktijk van Jezus geen meesters en -bevestiging als Gods werk door mensenhanden. De apostelen leerlingen, geen hogebevestigen, communiceren en lageren, geen ren, leggen handen op. grootverdieners en lage In de gemeenschap van Jezus Het werk Gods gebeurt loonarbeiders, geen heonder de leiding van de ren en knechten, geen vallen door zijn voorbeeld de Geest. vrijen en slaven, maar In Johannes lezen we alleen broeders en verschillen weg. zusters. Petrus ergert over de voetwassing zich, verbijsterd als hij en het vertrek van Judas. Hiermee begint is, door dit voorbeeld en wil niet dat Jezus zijn de grote afscheidsrede voeten wast. Jezus leest hem de les: zonder van Jezus in dit evangelie. Voetenwassen is dit kan het niet. In de gemeenschap van Jezus een werk van gastvrijheid om de gasten na vallen door zijn voorbeeld de verschillen weg. hun tocht over stoffige wegen op te frissen. Sinds Jezus de voeten van zijn leerlingen Hoe gaan wij daar nu mee om in onze huidige werkwereld? Door het betaald werk schepgewassen heeft, geldt het ook als teken van pen we voortdurend ongelijkheid, verschillen, diaconaal werk. Het werk van de liefde houdt afstand. Het debat om de zogenoemde Balkede gemeente samen. Het nieuwe van dit werk nendenorm bij het verdiende inkomen roept is niet de liefde op zich, die wordt al in de hoongelach op, en tegelijk is het een scherpe Tenach geboden (zie Lev. 19,18). Het nieuwe is Jezus als rolmodel, maat en krachtbron: vraag naar wat een voldoende rechtvaardig maximaal inkomen is. Net zoals de vraag naar zoals en omdat Ik jullie heb liefgehad. De een voldoende minimaal inkomen ethisch liefde wijst een vernieuwende gemeente aan, scherp is. Betaald werk moet, schept identidie reëel en getuigend aanwezig is. Werken en teit, sociale status, inkomen, vrije tijd, welwerkloos zijn, welvaart verdienen en op-

54


belangen, strijd, kortzichtigheid, dan gelijkheid. Kunnen we met het voorbeeld van de voetwassing onze werkwereld hervormen?

Kunnen we met het voorbeeld van de voetwassing onze werkwereld hervormen?

Geloven in de liefde vaart. En heb je geen betaald werk, of word je werkloos, dan ga je al die dingen missen. Dan ben je in ieder geval ongelijk aan de anderen. Je hebt niet eens pech gehad, maar het ligt aan jezelf. Had je maar beter je best moeten doen. Wie eens rondkijkt op de arbeidsmarkt en de einders daarvan, ontdekt eerder egoïsme,

“Een nieuw gebod geef ik u: gij moet elkaar liefhebben; zoals Ik u heb liefgehad, zo moet ook gij elkaar liefhebben” (Joh 13:34). De evangelist Johannes brengt tot uitdrukking wat de kern is van het christelijk geloof, het christelijk godsbeeld en het daaruit voortvloeiende beeld van de mens en de weg die deze moet

55


Suggesties voor liederen

gaan. Johannes geeft kort een formule van het christelijk bestaan: “Hieruit zullen allen kunnen opmaken dat gij mijn leerlingen zijt: als ge de liefde onder elkaar bewaart.” Paus Benedictus XVI noemt in zijn encycliek Deus caritas est de liefde als de grondwet van de katholieke diaconie. Een tweede manier die Jezus ons geeft, is het nieuwe gebod. De werken van barmhartigheid of liefdewerken behoren tot de oudste tradities van de kerk. Het zijn daden van christelijke naastenliefde. Het zijn werken die uit liefde tot de naaste en uit liefde tot God verricht worden, en daarom ook wel ‘liefdewerken’ worden genoemd (Matteüs 25:31-46). De werken zijn heel concreet geformuleerde opdrachten: hongerigen voeden, dorstigen laven, vreemdelingen herbergen, naakten kleden, zieken bezoeken, gevangenen bezoeken en doden begraven. In het moderne taalgebruik zou je ze kunnen spreken van streefdoelen of meetpunten voor de maatschappelijke inzet van gelovigen. Deze werken hebben als resultaat dat mensen gelijk aan elkaar worden, ook zij die een vlekje hebben, verkeerd hebben gehandeld, stom zijn geweest. Ze worden door de liefdewerken weer opgenomen in de gemeenschap. Juist onze tijd met zijn grote spanningen op de arbeidsmarkt, in de financiële wereld, in de wereldeconomie zou met de voorbeelden van Jezus in handen, met zijn liefdesgebod, een ander gezicht kunnen krijgen. Elke tijd vraagt opnieuw om een actuele vertaling van liefde. barmhartigheid en gerechtigheid. In die vertaling vinden we de spanningsvelden terug, die te maken hebben met de eisen die het betaalde werk stelt, de taken die nodig zijn om het eigen huishouden te doen, de zorgen en liefde, die gegeven dient te worden aan kinderen, ouders, medemensen.

“Lied van de opstanding” (GvL 591, 3 coupletten) “Christus die verrezen is” (GvL 411) “Deze wereld omgekeerd” (GvL 428) Psalmen 15, 16, 19, 72, 118. LvK: 53, 59, 210, 225, 245, 287, 350, 361, ZG deel I: 7, 23 en 106; deel IV: 40, 50, 53. GvL: 409, 414, 457, 469, 507, 518, 548, 586, 632, 635. AUTEUR HUB CRIJNS IS DIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK.

1 Mei: Sint Jozef de Arbeider De kerkelijke viering van de heilige Jozef als arbeider is ingesteld in 1955 door paus Pius XII. Door de heilige Jozef tot voorbeeld te stellen voor de arbeiderswereld, gaf hij een christelijke oriëntatie aan de dag van de arbeid. De herdenking van de heilige Jozef als patroon van de arbeid herinnert aan de waarde van de menselijke inspanning voor het dagelijks onderhoud. “De mannen en vrouwen die in hun zorg voor het levensonderhoud van zichzelf en hun gezin een dergelijke activiteit aan de dag leggen, dat zij de maatschappij een reële dienst bewijzen, kunnen terecht menen dat zij door hun werkzaamheid het werk van de Schepper verder uitbouwen, de belangen van hun medemensen behartigen en door hun persoonlijke toeleg het hunne bijdragen tot de vervulling van het goddelijke plan in de geschiedenis” (Tweede Vaticaans Concilie, Pastorale Constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et spes, nr. 34).

56


LITURGIE VIEREN

Dankdag voor gewas en arbeid 3 november 2010 mogelijkheid om een huis van God door zijn eigen zoon te laten bouwen. David maakt een balans op, hij onderzoekt zichzelf ten overstaan van het volk en God. Hij constateert dat hij er niet ongeschonden vanaf is gekomen, maar uiteindelijk overheerst de dankbaarheid bij hem. Hij draagt zijn taak over en hij doet dit op waardige wijze. Salomo krijgt de steun en de vaderlijke zegen van David mee. En Salomo? Hij staat op het punt om te beginnen. Het is nog niet zover, maar hij weet dat zijn taak eraan komt. Hij is er klaar voor. Zo

Lezingen voor de dankdag volgens het Oecumenisch Leesrooster: 1 Kronieken 29:10-16, Psalm 103 en Lucas 17:11-19.

Overgangsrite Het verhaal van de tempelbouw door Salomo in het Bijbelboek Kronieken wordt voorafgegaan door een mooie overgangsrite. De zoon neemt het werk van de vader over. Koning David zou de tempel zelf wel hebben willen bouwen, maar hij heeft volgens God te veel oorlogen gevoerd en teveel bloed vergoten. God wil niet dat er bloed kleeft aan de nieuw te bouwen tempel. Salomo moet het werk gaan uitvoeren. Op symbolische wijze, ten overstaan van de leiders van Israël, overhandigt David het bouwplan aan zijn zoon. Vader David geeft hierbij aan Salomo een nadrukkelijke raad mee: “Salomo, wees ontvankelijk voor de God van je vader en dien hem met volle overgave. Als je hem zoekt, zul je hem vinden.” Een wijze, ouderlijke raad, waarbij David ongetwijfeld ook tot zichzelf spreekt. Bij de overgangsrite horen nog meer plechtige woorden, want de taak van Salomo wordt zwaar; hij bouwt niet zomaar een huis, maar een huis van God. Salomo krijgt een grootse, heilige opdracht mee. Zoals wij in de kerk ook wel gewend zijn bij overgangsrites, zoals doop of huwelijk, sluit David af met een gebed: God wordt geprezen en gedankt. Alles is van de Eeuwige afkomstig, alle rijkdom komt uit Gods hand.

Alles is van de Eeuwige afkomstig en alle rijkdom dragen wij aan Haar/Hem op.

zijn er nu in ons land ook mensen die klaar staan om in het arbeidsproces aan de slag te gaan. Ze zijn er misschien al terdege op voorbereid door studie of stages. Maar de taak dient zich nog niet aan. Er is nog geen werk, omdat het crisis is of omdat het altijd moeilijk is ‘ergens binnen te komen’. Hebben deze mensen ook de moed en het vertrouwen dat zij hun plek wel zullen vinden? Of ontglipt hen de moed, omdat zij met zo velen zijn? Moeten zij meedoen in de competitie- en concurrentiestrijd om hun plek op de arbeidsmarkt te verdienen? Of geloven ze in eigen kracht en eigen mogelijkheden? Werkloos zijn in onze maatschappij valt vaak

Crisis Hier raken wij het thema van de dankdag voor gewas en arbeid. Alles is van de Eeuwige afkomstig en alle rijkdom dragen wij aan Haar/ Hem op. Bij David overheerst dankbaarheid voor het goede dat gegeven is en voor de

57


Je kunt terecht blij zijn dat je weer deel uitmaakt van het arbeidsproces.

zwaar. Je komt terecht in een bureaucratisch systeem, je bent vaak aangewezen op een uitkering; je hebt dus maar beperkte financiële middelen. Je ziet andere mensen misschien uitstapjes maken, waar jezelf niet genoeg financiën voor hebt. Maar vooral: je draait niet

mee. Je hoort er niet echt bij. Werk hebben is het uitgangspunt. Ik merk het zelf ook in gesprekken. Al heel snel komt: “En wat voor werk doe je?” Het centraal stellen van werk kan pijnlijk zijn voor mensen zonder werk of voor mensen met onbetaald werk.

58


Huid

uiterste rand stond, de Samaritaan met lepra, komt nu in het centrum van het verhaal te Je kunt je voorstellen dat werkzoekenden in staan. Hij is dankbaar en looft God. een euforiestemming raken als ze wel werk vinden. Wat ben je dan opgetogen! Over die Vanzelfsprekendheid dankbaarheid of het gebrek daaraan, gaat het Als wij nu de blik richten op mensen die in verhaal uit Lucas. Tien mensen die lijden aan huidvraat komen Jezus tegemoet. Zij blijven het arbeidsproces terecht zijn gekomen, misschien na lang zoeken, dan is na de euforie echter wel op afstand. Het blijven wel paria’s; de dankbaarheid hierover ook niet altijd naar alle waarschijnlijkheid lijden de tien aan aanwezig. Het betaalde de ziekte lepra, in de werk is al snel een oude Bijbelvertalingen vanzelfsprekendheid en melaatsheid genoemd. Als mens ben je altijd waardevol, met of wordt al rap als norm Lepra is een ziekte die aanvaard. Als je uit een zeer besmettelijk is, zonder werk, betaald of onbetaald. situatie van ongemak vandaar de afstand. De bent geraakt, ben je zieken staan buiten snel geneigd deze nare het proces, zoals periode te vergeten. werklozen buiten het Wij bannen zoiets snel uit ons geheugen, arbeidsproces staan. Maar ze willen hun leven veranderen en daarom komen ze naar Jezus terwijl je terecht blij kunt zijn dat je weer deel uitmaakt van het arbeidsproces. Daartoe. Want de ziekte ontneemt hen de kans op bij zegt het beeldverhaal ons ook en vooral een sociaal leven. om nooit te vergeten, dat je als mens altijd Een gezonde, mooie huid is in onze cultuur waardevol bent, met of zonder werk, betaald een gekoesterd ideaal. Let maar eens op de of onbetaald. huidreclames op de televisie. Een gezonde huid hebben betekent jong, mooi zijn, energiek en krachtig. De reclame suggereert dat deze Liedsuggesties twee samengaan: een mooie huid betekent “Prijs de Heer mijn ziel en prijs zijn heilige naam, ook een mooi, interessant leven. Buitenkant prijs de Heer mijn ziel, die mij het leven geeft” en binnenkant vallen in deze suggestie samen. (Taizé-lied) Een zichtbare huidaandoening bijvoorbeeld op “Laudate omnes gentes” (T 40) Psalm 103 (Lvk/GvL) het gezicht, kan het sociale leven van degene die hieraan lijdt, ernstig verstoren. “Jezus wandelend langs de wegen…” (LvK In het verhaal van de tien mensen die aan Gezang 71) lepra lijden, is er ook nog het besmettings“God die leven hebt gegeven” (LvK Gezang gevaar. Zij verkeren werkelijk aan de rand 350) van de maatschappij. Maar godzijdank op een “Zolang er mensen zijn op aarde” (GvL 567a en woord van Jezus worden zij genezen. Negen 567b/LvK 488a en 488b) van hen keren vervolgens niet meer terug “Zolang wij ademhalen” (T 175) naar Jezus om hem te bedanken. Slechts één AUTEUR ANNE PIER VAN DER MEULEN IS PREDIKANT doet dat: een Samaritaan, buitenstaander VAN DE PROTESTANTSE GEMEENTE GENDT-DOORNENonder de buitenstaanders. Degene die aan de BURG EN VRIJWILLIGER BIJ LANDELIJK BUREAU DISK.

59


LITURGIE VIEREN

Suggesties voor een thematische viering Een thematische viering is een geëigend middel om een kerkelijke gemeente in zijn geheel te bepalen bij een actueel thema als werkloosheid. Een dergelijke viering kan ook bevorderen dat de lokale kerk gezien wordt als een adres waar men met vragen op dit gebied terecht kan. Een belangrijke regel bij het voorbereiden van een dergelijke viering is, dat er mensen bij betrokken worden die vanuit verschillende posities en perspectieven te maken hebben met werkloosheid. Dat helpt om de verschillende ervaringen recht te doen en vergroot de betrokkenheid bij een viering.

lent’. Vervolgens heeft het woord ‘talent’ de betekenis gekregen van een beginkapitaal. Zo gebruikt de grondlegger van de economische Onderstaande suggesties voor een thematheorievorming, de theoloog en econoom tische viering hebben we gegroepeerd rond Adam Smith, de gelijkenis als metafoor voor een zogenaamde ‘vrije’ lezing. Anders dan de de beweging die het kapitaal eigen is. Kapitaal lezingen voor de bid- en dankdag voor gewas wil accumuleren en en arbeid en de zondag is gediend met een van de arbeid hebben Verzilveren we ons beginkapitaal van productieve opstelling. we ons voor de keuze Oorspronkelijk staat van deze lezing niet Godswege in een betaalde baan en de het woord talent in de laten leiden door een gelijkenis ook voor een rooster. De lezing is daarbij behorende status? beginkapitaal. Eén tade gelijkenis van de talent bestond uit 3.000 lenten uit Matteüs 25. sikkels, terwijl het dagloon van een arbeider Bij deze lezing treft u een korte preekschets bestond uit een vierde sikkel. aan, een spiegelverhaal, een lied, een gebed en Een gangbare strekking van de gelijkenis is, dat verdere liedsuggesties. we al naargelang we onze talenten of capaciteiten weten te ontplooien of uit te baten, we Preekschets bij Matteüs 25:14-30 niet alleen voor de rechterstoel Gods als een De tekst uit het evangelie naar Matteüs staat trouwe en goede of als een luie en slechte bekend als de ‘gelijkenis van de talenten’. Nu slaaf of slavin geoordeeld zullen worden, is in onze Nederlandse taal, of beter gezegd maar dat we al naargelang het ons lukt om dit in al onze Westerse talen, het woord ‘talent’ beginkapitaal van Godswege te verzilveren in een al sinds lange tijd ingeburgerd begrip. een betaalde baan en de daarbij behorende We spreken van talenten als gaven die we status, we ook maatschappelijk gewaardeerd met onze geboorte hebben meegekregen. worden. Letterlijk lijkt dit ook werkelijk in de Niet voor niets spreken we van ‘natuurtaHub Crijns en Trinus Hoekstra

60


Het lied van de talenten Op de melodie van gezang 96 LvK De eerste kreeg er vijf, de and’ren twee en één, talenten om te zijn, niet voor zichzelf alleen. Want wie hier leeft op aard voor eigen lust en eer, begraaft het zonnelicht, verbreidt geen leven meer. Maar hij, die geeft en deelt met blijde, gulle hand, zijn leven wordt vervuld met tekens van Gods land. De Messias zal ons vragen of we En wie met liefde werkt, het kleine uitvergroot en méér ziet dan zichzelf, brengt leven in de dood.

rechtvaardigen zijn geweest.

Een andere strekking komen we op het spoor, wanneer we kijken naar het tekstuele verband waar de gelijkenis in staat: de hoofdstukken 24, 25 en 26. In hoofdstuk 26 beginnen de voorbereidingen rond Pasen. In de hoofdstukken 24 en 25 laat de evangelist Jezus naar de toekomst van de Messias kijken. Jezus vertelt zijn leerlingen van de eindtijd en van de onverwachte komst van de Messias. Jezus vermaant zijn leerlingen gereed te zijn wanneer de Messias komt. Deze vermaning wordt in drie gelijkenissen uitgewerkt, met als laatste de gelijkenis van de talenten. In alle drie de gelijkenissen gaat het om een heer of een bruidegom die verwacht wordt, en om de vraag hoe de slaven of meisjes naar deze komst toe leven. Tenslotte worden de hoofdstukken 24 en 25 afgesloten met het verhaal over het oordeel. In dit laat-

Gezegend is de mens, die weet van het talent van liefde, hoop, geloof: z/hij is God toegewend. Alfred C. Bronswijk

lijn te liggen van de betekenis van de gelijkenis. Het gaat immers om een drietal slaven die een bepaald beginkapitaal van hun heer krijgen. Twee van de drie slaven weten hun beginkapitaal te vermeerderen, ja zelfs te verdubbelen. Hiervoor worden ze door de heer ook beloond. De derde slaaf die niets met zijn beginkapitaal heeft gedaan, wordt geworpen in de buitenste duisternis.

61


ze vertrok in beheer bij haar vroegere perste verhaal laat de evangelist Jezus vertellen soneelsleden. De tuinman gaf zij drie miljoen waar de Messias naar zal kijken bij zijn komst. euro, de huishoudster twee miljoen euro en Er wordt verteld dat de Messias zal vragen de kok één miljoen euro. of we de hongerige gevoed hebben, of we de De tuinman kocht met zijn geld een groot dorstige te drinken hebben gegeven, of we tuincentrum, nam een aantal arbeiders in de vreemdeling onderdak hebben verleend, dienst en liet ze hard werken van ’s morgens of we de naakte gekleed hebben, of we de vroeg tot ’s avonds laat, maar hij betaalde ze zieke bezocht hebben en of we de gevangene niet waar ze recht op hadden. Hij gebruikte opgezocht hebben. Kortom de Messias zal zwaar giftige bestrijons vragen of we dingsmiddelen, omrechtvaardigen zijn dat zijn planten daar geweest. mooi en groot van Vanuit dit verhaal van werden, maar het het oordeel blijkt het water van de stad in de talenten om de waar hij woonde bezittingen van de werd erdoor vergifmessiaanse heer zelf tigd. Hij verdiende te gaan, zijn gaven veel geld, hij maakte van geloof, hoop en veel winst, wel drie liefde. Het zijn de gaven waarmee Jezus miljoen. De huishoudster de heerschappij van kocht met haar geld Gods gerechtigheid, een groot en sjiek vrede en heelheid Boven de deur hing hij een bord met daarop café. Ze wilde alleen van de schepping mensen in haar tegenwoordig stelt. geschreven: “Iedereen welkom”. café ontvangen die Deze gaven hebben er keurig en netjes een hoopvolle en uitzagen en die de hoge prijzen voor haar richtinggevende betekenis voor waar het in drankjes konden betalen. Er mochten geen ons betaalde werk om gaat, maar hebben mensen in die ernaar uitzagen dat ze niet natuurlijk ook een grote betekenis voor onze veel geld hadden. De deftige en rijke mensen activiteiten in een tijd van werkloosheid. gingen graag naar haar café, omdat ze dan het gevoel kregen dat ze bij de elite van de maatEen spiegelverhaal bij Matteüs schappij hoorden. Zij maakte ook veel winst, 25:14-30 wel twee miljoen. Er was eens een mevrouw die een groot De kok kocht in een armere buitenwijk van landgoed had met daarop een groot landhuis. de stad een groot huis. Boven de deur hing hij Nu moest zij een grote reis maken, ver weg een bord met daarop geschreven: “Iedereen en zij zou een lange tijd weg zijn. Omdat zij welkom”. Mensen konden er goedkoop eten, in die tijd dat zij weg was toch niets met haar drinken en slapen en even langskomen voor landhuis en landgoed kon doen, verkocht zij een praatje. Hij zette vanuit het huis een vrijalles wat zij had en gaf het geld vlak voordat

62


willigerscentrale op, waar mensen zich konden aanmelden die oudere en zieke mensen wilden gaan helpen met boodschappen doen en schoonmaken. Hij richtte praatgroepen op voor mensen die werkloos waren geraakt en maar net rond konden komen van hun uitkering. Hij richtte ook een politieke partij op, omdat hij maar niet kon accepteren dat alleen de rijken het voor het zeggen hadden. Hij richtte ook een wereldwinkel op, waarin hij producten verkocht van kleine boeren uit verre en armere landen. Hij maakte niet veel winst, om eerlijk te zijn: eigenlijk maar net genoeg om van te leven. Voor hem was dat ook niet belangrijk. Het ging hem er veeleer om dat hij mensen kon helpen en een beetje hoop kon geven. Hij deed dit allemaal omdat hij de mevrouw waar hij het geld van had gekregen, weleens had horen vertellen over een droom, een mooie droom over een wereld vol van gerechtigheid en vrede. Na lange tijd nu kwam de mevrouw die het geld uitgedeeld had weer terug. Zij riep de drie mensen bij zich aan wie zij het geld gegeven had, om hen te vragen hoe zij het geld hadden gebruikt. Toen zij de tuinman en de huishoudster gesproken had, werd zij verdrietig, want zij hadden alleen maar aan meer geld gedacht. Zij hadden vroeger bij haar gewerkt, toch kenden zij haar niet. Ze wisten niets van haar droom. Toen ze de kok sprak fleurde ze weer helemaal op… eindelijk iemand die haar droom begrepen had.

Suggesties voor voorbeden Laten we bidden tot onze Schepper die ons de aarde geeft om haar te beheren en te bewerken. Om handen die willen werken aan het scheppen van welvaart en het smeden van een band tussen mensen onderling. Om ogen die kunnen zien wat anderen ontberen om mensen die elkaar helpen. Om oren die durven luisteren naar al die mensen die hun verhaal kwijt willen. Om monden die durven spreken, om mensen die getuigen van de waarden die hun heilig zijn. Om moed en uithoudingsvermogen voor wie niet thuis zijn in deze samenleving om betrokkenheid op wie vervreemd zijn. Om vreugde in ons werken en leven die we kunnen delen met anderen opdat we allen kunnen genieten van het leven en uw schepping. Zegen ons werken en ons handelen, Heer. Amen.

Suggesties voor liederen “Een mens te zijn op aarde in deze wereldtijd” (LvK gezang 172/GvL lied 432, 4 coupletten) “Hier is een stad gebouwd” (LvK gezang 490/ GvL lied 465, 4 coupletten) “Lied van belofte” (E 65, 4 coupletten) “Als ik bedenk hoe ons bestaan” (Z 3, 7 coupletten)

“De werken van barmhartigheid” (Z 27, 9 coupletten) HUB CRIJNS EN TRINUS HOEKSTRA ZIJN RESP. DIRECTEUR EN MEDEDIRECTEUR VAN LANDELIJK BUREAU DISK.

63


LITURGIE VIEREN

Suggesties voor een viering met jongeren Of je nu jong, ouder of oud bent, als je je baan verliest of te oud bent om nog aan de bak te komen dan mis je, zoals sommigen zeggen: ‘een deel van je identiteit’ Valt er dan liturgisch wat te vieren? In het ritme van de liturgie volgt het gloria op het kyrie. Slaat onze stemming dan binnen een paar minuten om? Een viering lost de ellende niet op. Een thematische viering over ‘werkloosheid’ zal in een kerk met veel werkloze gemeente- of parochieleden een andere beleving aan de dag leggen dan met werkhebbenden.

Deze twee teksten samen kunnen in een viering gebruikt worden. In een viering kunnen ‘gevers’ en ‘ontvangers’ naast elkaar zitten en zich inleven morgen zo te zijn als hun buur nu is. In crisistijd komt een thema als werkloosheid dichtbij ons allemaal. Een viering kan ons dus wel degelijk raken als we ons kunnen inleven in de ander. Met behulp van de levensparels geven we een voorbeeld van een jongerenviering op het thema: jeugdwerkloosheid.

Theo Maat Vragen, problemen, teksten, liederen en muziek pakken anders uit wanneer je zelf een deel van het thema bent, dan wanneer je het van horen zeggen hebt. Toch moet het mogelijk zijn samen te vieren en er te zijn voor elkaar. Onderstaand overbekend versje van Toon Hermans kan zo op twee manieren bekeken worden: Je hebt iemand nodig, stil en oprecht, die, als het erop aankomt, voor je bidt en voor je vecht. Pas als je iemand hebt die met je lacht en met je grient, kun je zeggen: “‘k Heb een vriend.”

Jongerenviering met de levensparels De levensparels, bedacht door de Zweedse bisschop Martin Lönnebo, zijn via Europa in veel landen bekend als armband met 18 parels in verschillende vormen en kleuren. Elke parel heeft een betekenis, beschreven in een bijhorend boekje. In een viering kunnen de armbanden plaatsmaken voor kaarsen in dezelfde vorm en kleur, in een cirkel. Armbanden kunnen ook uitgedeeld worden. De kaarsparels worden één voor één aangestoken en de groep staat even stil bij elke parel. Naast onderstaande aangegeven tekst kun je ook eigen teksten, muziek of stilte(s) naar keuze

Of zo: Jij bent heel hard nodig, stil en oprecht, die, als het erop aankomt, voor hem bidt en voor haar vecht. Pas als je iemand bent die met haar lacht en met hem grient, kun je zeggen: “‘k Ben een vriend.”

64


Viersuggesties

invoegen. Door het gebruik krijgen de parels betekenis. Ze helpen bij momenten van bezinning in (jongeren)vieringen, catechese, openingen van bijeenkomsten e.d. Voor uitgebreide informatie kan de website van JOP (Jeugdwerk Organisatie PKN) geraadpleegd worden: www.jop.nl/young . Google ook met het woord ‘levensparels’. Boekencentrum heeft een boekje van Martin Lönnebo uitgegeven, getiteld Levensparels (ISBN: 9789023923343).

Leg in het kort uit wat de bedoeling is.

Opening Afhankelijk van het tijdstip van de dag, zal de openingstekst anders ingevuld worden. Algemeen: Wij weten ons welkom bij elkaar en in aanwezigheid van de Eeuwige. Laten wij ons richten op de Bron van leven.

Gebruik van de Levensparels in een jongerenviering Koop 18 kaarsen in de vorm en kleur van de armband-levensparels zoals de website aangeeft. Alle aanwezigen gaan achter de kaarsen zitten. Met een kleine kaars, aangestoken door de paaskaars die midden in de kaarsencirkel staat, wordt de Godsparel als eerste aangestoken. Steeds wanneer een levensparelkaars wordt aangestoken, spreekt de leider (= liturg, dominee, pastoor) of een andere aanwezige een bijhorende tekst uit of kondigt stilte aan. Degene die een kaars of serie kaarsen (stilte, geheimen, liefde) aansteekt, benoemt deze parel. Daarna kan een lied gezongen worden, geluisterd worden naar muziek of een stilte volgen. Teksten en gebeden kunnen gekopieerd worden, zodat iedereen kan meelezen. Midden in de kaarsenkring kunnen behalve de paaskaars ook andere attributen, symbolen, krantenartikelen e.d. geplaatst worden, die met het thema te maken hebben. Als alle kaarsen branden, kan nog even een stil moment ingelast worden. Nadat benoemd is dat we gestart en geëindigd zijn bij de Godsparel (de Eeuwige als alfa en omega!) vraagt de leider of iedereen zich op de knieën naar voren wil buigen om, na een teken van hem of haar, tegelijk de kaarsen uit te blazen. Daarmee sluit je echt af. En dan is er koffie.

In een avondviering: Deze dag komt aan het eind. De aarde wordt donker, nu de zon is ondergegaan. Uit het rumoer hebben we ons even losgemaakt om ons te keren tot de Eeuwige, die bron van ons leven is, tot onszelf en tot elkaar. Het versje van Toon Hermans met het spiegelversje kan hier gelezen worden met een verwijzing naar het thema. Ook kan gekozen worden het thema in een paar zinnen krachtig neer te zetten. De attributen in de cirkel helpen daarbij.

65


Muziek

willen noemen, dan past dat hier. Het gaat hier om jezelf te doorgronden: hoe ga ik daar mee om en hoe werk ik er aan, ook als het probleem een ander betreft. Als verwerking kan het nummer Wat ik zie moet ik hebben (van de cd Lenny, nr. 3 Acda & De Munnick) gedraaid worden. Let daarbij vooral op het refrein: Wat ik zie moet ik hebben Wat ik nodig heb is... Is nergens te zien. Vraag of iemand iets wil zeggen over de verbinding tussen cd en het thema. (Houd het kort!)

Laat meditatieve muziek horen. Bijvoorbeeld uit Taizé of Iona. Of zing met elkaar een lied. Er zijn diverse jongerenliedbundels in omloop.

De gouden Godsparel Deze parel wordt aangestoken vanuit de aanwezige paaskaars. (Gebruik een kleine aansteekkaars.) Als de paaskaars aanwezig is, dan brandt deze al bij binnenkomst. Spreek een tekst uit, bijvoorbeeld: Er is een Aanwezige die naar ons verlangt en ons daarom roept! Zij is een levensbron; begin en einde. Wanneer je er voor openstaat, is er hoop.

De witte doopparel Deze kaars vertelt ons dat je er mag zijn, zoals je bent. Doop staat voor het maken van een nieuwe start, een nieuw leven. Het gaat om durven loslaten, zodat je steeds opnieuw kunt beginnen als pasgeborene.

De stilteparels We hebben het druk, druk, druk. Soms wil je daar uit, op zoek naar stilte en rust. Even niets anders dan alleen maar stil zijn. Ps. 65 past hier bij: De stilte zingt U toe… (plus twee minuten stilte; soms helpt rustige muziek) of Ps.131, 2.

De zandkleurige woestijnparel Het leven lijkt soms een woestijn: droog en eenzaam; een plaats van afwezigheid, geen water, geen groei. Het is een plaats waar je verlangt naar wat je mist. Het stelt je de vraag: wat heb ik nodig om te leven? Het nummer Amsterdam van Ramses Shaffy geeft dit ook goed weer.

De kleine parelmoeren ik-parel Zoals er een parel van God is, is er een parel van de mens. Ze horen bij elkaar. Je bent als mens een parel in Gods hand. Als het versje met spiegelversje niet eerder is gebruikt dan is dit het moment om het te zeggen. (Of de cd, ingezongen door Willeke Alberti.)

De blauwe parel van zorgeloosheid Er zijn ook momenten dat je lekker in je vel zit. Het leven gaat goed, zoals het gaat. Er is even geen moeite, geen druk. Het zijn momenten van vrede! Hij leidde mij weg uit de nood en gaf mij ruimte, bevrijdde mij, omdat hij mij liefhad. (Ps. 18,20) Nummer van Ramses Shaffy: De wereld heeft mij failliet verklaard.

Psalm 139,13-14): U was het die mijn nieren vormde, die mij weefde in de buik van mijn moeder. Ik loof u voor het ontzaglijke wonder van mijn bestaan, wonderbaarlijk is wat u gemaakt hebt. Ik weet het, tot in het diepst van mijn ziel.

De rode parels van liefde Als enkelen hun ervaring met werkloosheid

Liefde is in het leven het grootste geschenk,

66


Omdat Gij het zijt, groter dan mijn hart, die mij hebt gezien, eer ik was geboren.

een bron van eeuwige vreugde. In het leven ontvang je liefde en geef je liefde door. Daarom zijn er twee parels. De eerste rode parel gaat over liefde, die je overkomt. De tweede rode parel staat voor de liefde die je geeft.

Slotgebed Algemeen: Dat wij gezien zijn in Gods ogen en dat in ons zijn licht niet dooft. Dat God ons steeds tot leven blijft bewegen, ons aan elkaar geeft als thuis en toekomst. Amen.

De kleine geheimparels Geheimen zijn geheimen, omdat ze geheim zijn. Het kunnen dromen, diepe gedachten of verlangens zijn. Voor de Eeuwige hoeft niets verborgen te blijven; je kunt je gedachten en gevoelens delen in gebed, meditatie, muziek, stilte of... Heer, u kent mij, u doorgrondt mij, U weet het als ik zit of sta, U doorziet van verre mijn gedachten. (Psalm 139,1-2)

De zwarte nachtparel De donkere momenten gaan over twijfel en angst, de schaduwkanten van het leven. Je voelt je soms van God en iedereen verlaten, maar de Eeuwige, als moeder en vader, ziet je tranen, hoort je schreeuw. Het moet soms heel donker worden om het licht te kunnen waarnemen.

De witte parel van opstanding

Bij een avondviering: Nu de nacht is aangebroken, beseffen wij dat we uw licht nodig hebben en daarom bidden wij u: verjaag alles wat ons leven donker maakt en maak ons open voor uw licht. Bewaar ons allen deze nacht en geef ons rust, om, als de nieuwe dag weer begint, iets van uw licht te kunnen verspreiden bij alles wat we tegenkomen. Amen.

Deze parel is met de zwarte parel verbonden en wijst op mogelijkheden in het midden van problemen. Soms tegen beter weten in. Er is hoop. Ps.126: Zij die met tranen zaaien; juichend en lachend zullen zij oogsten.

De gouden Godsparel We zijn terug bij de Eeuwige, die groter is dan alles, die alles bijeenhoudt. Van de cd Groter dan ons hart het gelijknamig lied (Huub Oosterhuis) laten spelen of zelf het refrein uitspreken:

THEO MAAT IS PROJECTLEIDER VAN TOGETTHERE, HET INTERNATIONAAL JONGERENPROGRAMMA VAN ICCO/ KERK IN ACTIE.

67


LITERATUUR EN WEBSITES

Literatuur

van crisis. Uitgeverij Buijten & Schipperheijn Motief, 2008. Sociaal Economische Raad, SER-Advies Duurzame globalisering: een wereld te winnen, 2008. (Deze publicatie is gemakkelijk te downloaden via www.ser.nl). Aalt van de Glind, Van ontslag naar omslag. Je eigen route op weg naar ander werk. Projectgroep Maatschappelijk Activeringswerk Protestantse Kerk in Nederland en BDU Boeken, 2009. Aalt van de Glind, De Ontslagerij. Ontslag met de botte bijl: een ervaringsverhaal. BDU Boeken, 2007.

Rond de economische crisis en werkloosheid is er veel gepubliceerd. Hieronder treft u een selectie aan waarvan we bij het maken van deze handreiking gebruikgemaakt hebben. Philippe Blankert, Lex Scholten, Christa van den Berg, Zonder Werkboek. Werkloosheid als bron van inspiratie en vernieuwing. SWP, 2005. V. Bot, Solliciteren… Doe je zo!, Kluwer, 2009 Bob Goudzwaard e.a., Wegen van hoop in tijden

Ook landelijk bureau DISK geeft bruikbaar materiaal uit. Het tijdschrift Ondersteboven verschijnt vier keer per jaar met actuele informatie rond geloof en economie, arbeid en werkloosheid, toegespitst op de financiële, sociale en ecologische aspecten ervan. Abonneren kan tegen een vrijwillige gift. Nummer 2009-3 van het tijdschrift is trouwens een handreiking over kerken en de (krediet)crisis, dat zich goed laat lezen in samenhang met het thans voorliggende themanummer. Vanwege de grote interesse voor het themanummer over kerken en de (krediet) crisis is onlangs een herdruk verschenen. Voor informatie over mogelijkheden van kerken om met werk en werkloosheid te kunnen om te gaan, kan het door landelijk bureau DISK in samenwerking met Uitgeverij Kok uitgegeven handboek geraadpleegd worden: H. Crijns, M. van Dodeweerd, T. Hoekstra, J. Jonkers, J. Schouten (red.), Arbeid, zin en geloof. Handboek Arbeid en Kerk. Kok, Kampen 2006. U kunt ook de boekhandel het zoekwerk voor u laten verrichten: bezoek www.

68


selexis.nl en geef een zoekopdracht naar werkloos of werkloosheid. Of kijk op www. managementboek.nl, trefwoord ‘werkloosheid’. Met deze zoekopdracht wordt een verzameling studies in beeld gebracht, waarin de laatste ontwikkelingen staan rond sociale zekerheid, werk en werk zoeken, werkloosheid, arbeidsvoorziening, enzovoorts. Een andere mogelijkheid om te zoeken is www.bol.com. Bij een zoekopdracht rond werkloos(heid) komen dan ook tweedehands boeken in beeld.

Websites De zoekterm ‘economische crisis’ of ‘werkloosheid’ of ‘werkloosheid en kerken’ levert vele treffers op. Rond een belangrijk thema is er altijd wel een startpagina te vinden, die verder linkt naar informatie op het internet: bezoek bijvoorbeeld eens www.werkloos. startpagina.nl. U kunt zelf eens kijken wat u aanspreekt. Hieronder vermelden we een aantal informatieve sites die we bij het maken van deze handreiking ook geraadpleegd hebben.

Vanwege de grote interesse voor het themanummer over kerken en de (krediet)crisis

www.economischegroei.net Site van het Platform Duurzame en Solidaire Economie.

is onlangs een herdruk verschenen.

Over diaconie is meer te vinden in het kwartaaltijdschrift Diaconie & Parochie, uitgave van het Landelijk Katholiek Diaconaal Beraad. De afleveringen sinds 2007 zijn te vinden op www.rkdiaconie.nl. Over diaconaat aan protestantse kant is het tijdschrift Diakonia een bron van informatie. Het tijdschrift verschijnt zes keer per jaar en gedeeltelijke publicaties zijn te vinden op www.kerkinactie.nl. Wie meer wil weten over armoede en kerken bezoekt www.armekant-eva.nl. Abonneren op het kwartaaltijdschrift Arme Kant van Nederland kan tegen een vrijwillige gift. Kijk op www.armekant-eva.nl.

www.EerlijkeBankwijzer.nl Met behulp van deze online database kunnen spaarders in één oogopslag zien hoe hun bank scoort op punten als milieu, arbeidsrechten, wapenhandel, klimaat en andere onderwerpen. www.disk-arbeidspastoraat.nl/crisis.htm. De website van landelijk bureau DISK heeft de diverse bijdragen vanuit kerken rondom de economische crisis verzameld en bij elkaar gezet. Ook de Bisschoppelijke Vastenbrief 2009 en het Vastenkatern 2009 zijn daar te vinden.

69


DISK RECENSIE

De Balans van Bovenberg Het boek De Balans van Bovenberg is geschreven door journalist Tjerk de Reus (1971) op basis van een reeks gesprekken die hij vanaf de zomer van 2008 voerde met de Tilburgse hoogleraar economie en prominent CDA-lid Lans Bovenberg (1958). Met de titel wil de auteur aangeven wat de lezers in het boek kunnen ontdekken, namelijk het antwoord op de vraag welke balans Bovenberg’s economische denkbeelden vertonen en hoe die balans voortkomt uit zijn diepste overtuigingen. nieuwe institutionele school vooral betekenis vanuit de onderkenning dat de mens geen consistent geordende voorkeuren heeft, maar heen en weer wordt geslingerd door begeerten en daarbij vatbaar is voor misleiding. De mens is een beperkt wezen dat disciplinering nodig heeft. In de visie van de nieuw-institutionelen wordt die disciplinering geboden in het samenspel van de drie coördinatiemechanismen.

Trinus Hoekstra Met Lans Bovenberg hebben we te maken met een econoom uit de school van de nieuwe institutionele economie. Het is een richting in de economie die zich beweegt binnen de ‘harde’ wetenschappelijke kaders van de neoklassieke economie met zijn nadruk op wiskundige modellen en empirische toetsing aan harde data. Tegelijkertijd vormt deze richting een sterke correctie op een aantal traditionele uitgangspunten van de neoklassieke economie. Zo zijn in de benadering van de neoklassieke economie de markt en de overheid de traditionele coördinatiemechanismen. Daarnaast hanteert de neoklassieke economie een specifiek mensbeeld. Dat is het beeld van de homo economicus. De mens met een perfecte en onbeperkte rationaliteit die de trekken heeft van een alwetend wezen met stabiele voorkeuren en een perfecte wil. Aan de twee coördinatiemechanismen voegt de nieuwe institutionele school een derde toe: de sfeer van het maatschappelijk middenveld met de instituties van gezin, school, kerk en andere maatschappelijke organisaties. Het is in en vanuit deze sfeer dat de waarden en normen van de samenleving hun herkomst vinden en hun werkingskracht krijgen. Dit derde coördinatiemechanisme krijgt in de

De ware econoom Bovenberg paart een nieuw-institutionele economische benadering aan een doorleefd protestants christelijk geloof. Bovenberg is oorspronkelijk van gereformeerde huize. Geloof was van daaruit voor hem vooral een zaak van het intellect. Tijdens de periode dat hij in de Verenigde Staten woonde en werkte, kwam hij in aanraking met een meer evangelische en gevoelsmatige wijze van geloven. Volgens Bovenberg kunnen de twee tradities veel van elkaar leren. Het evangelische klimaat spreekt hem aan vanwege de nadruk op het hart. De gereformeerde manier van geloven is hem dierbaar vanwege de Bijbelse diepgang en de visie die erin vervat ligt op samenleving en cultuur. Jezus Christus is voor Bovenberg de ware econoom, omdat hij laat zien hoe je kosten

70


christelijk sociale gedachtegoed vorm geeft, spreekt hem aan dat het realistisch is over de morele beperkingen van de mens en over de beperkingen van de overheid. Toch wil Bovenberg geen CDA-econoom worden genoemd. Bovenberg was al heel lang voorstander van het verhogen van de AOW-leeftijd, van een ouderenbelasting en van beperking van de hypotheekrenteaftrek. Het CDA wilde daar aanvankelijk niets van weten.

en baten optimaal kunt afwegen. Jezus zag de vreugde in het verschiet liggen (de baten) en dat motiveerde hem om het kruis (de kosten) te dragen. De kern van het christelijk geloof is voor Bovenberg dat je eigen belang verborgen ligt in dat van anderen. Vanuit deze liefde voor anderen zag Jezus het als zijn welbegrepen eigenbelang om mensen te redden en te bevrijden. Bovenberg zegt een pessimistisch mensbeeld te hebben. De mens is een tegenstrijdig, innerlijk verdeeld wezen, dat geneigd is om

Dynamiek Het boek draagt als ondertitel Economie en geloof in crisistijd. Vooral het laatste hoofdstuk van het boek gaat in op de kredietcrisis. De kredietcrisis onderstreept volgens Bovenberg het belang van het centrale thema van het boek: de mens is moreel beperkt en heeft daarom belang bij waarden en normen. Markt en overheid kunnen het niet alleen. De combinatie van markt, overheid en moraal noemt Bovenberg een gouden drie-eenheid. In hun wisselwerking zorgen de drie mechanismen voor coördinatie. Bovenberg neemt wat afstand van de benadering van Goudzwaard van een ‘economie van het genoeg’. Deze benadering denkt te negatief over de markt en veronderstelt volgens Bovenberg teveel stilstand, stagnatie en afremming. In plaats van ‘groei’ kiest hij in de plaats van ‘genoeg’ liever het woord ‘dynamiek’. Dynamiek veronderstelt dat je de dingen ánders probeert te doen, met minder schadelijke neveneffecten. ‘Meer doen met minder’ kan het erkennen van grenzen vitaler maken: met minder grondstoffen, minder jonge mensen en minder krediet. Al met al een boek dat een informatief en leesbaar inkijkje geeft in de gedachte- en geloofswereld van een invloedrijk econoom.

voorbij te zien aan zijn werkelijke belang. De paradox is volgens Bovenberg dat we meer hoop mogen koesteren als we de pijn van onze gebrokenheid en beperktheid onder ogen durven te zien. Wat Bovenberg aanspreekt in het christelijksociale denken is dat mensen beschouwd worden als aangelegd op gemeenschap en verbinding. In de wijze waarop het CDA dit

TJERK DE REUS, DE BALANS VAN BOVENBERG. ECONOMIE EN GELOOF IN CRISISTIJD. KOK 2009, ISBN 9789043516150, 175 PP.. € 16,50.

71


DISK ACTUELE ACTIVITEITEN

Voordrachten voor de Ab Harrewijnprijs 2010 In 2009 is de Ab Harrewijn Prijs toegekend aan Tonnie Verschoor van Ons Wereld Huuske in Klazienaveen, een kringloopwinkel die draait met een groep van 15 vrijwillig(st)ers. Tonnie Verschoor heeft samen met Henk de Vries en Tilly Oort Ons Wereld Huuske vanaf de grond opgebouwd, nadat zij een vergelijkbaar voorbeeld elders gezien hadden. Het is een plek waar mensen zonder betaald werk elkaar kunnen ontmoeten, maar ook de handen uit de mouwen steken om tweedehands goederen te repareren. Zij kunnen er bovendien terecht met problemen, bijvoorbeeld het invullen van formulieren. Het is die combinatie van initiatief van onderop, onderlinge hulp en bijdrage aan het milieu die de jury aanspreekt. Ons Wereld Huuske laat zien dat ook onbetaald werk een belangrijke bijdrage aan de maatschappij is. Meedoen in de samenleving is veel meer dan dat.

Bijdrage of gift welkom Uit de inzendingen selecteert de jury vijf nominaties. Deze vijf krijgen in elk geval een prijsbedrag van 1.000 euro. Mediapartner NCRV Schepper & Co wijdt een radioreportage aan elk van de genomineerden. De winnaar die tijdens een feestelijke bijeenkomst op 13 mei bekendgemaakt wordt, ontvangt een prijsbedrag van 5.000 euro en het kunstwerk ‘Mount Fuji’ van de Rotterdamse kunstenares Iris Roskam. Plaats van uitreiking is Kerkcentrum De Boskant, Fluwelen Burgwal 45 in Den Haag. Het organiseren van de Ab Harrewijn Prijs kost uiteraard geld. Daarom vragen we ook dit jaar weer om uw financiële ondersteuning. Iedere bijdrage of gift, groot of klein, is welkom op bankrekening 96.443.96 ten name van Stichting Ab Harrewijn Prijs, te Rotterdam (ANBI erkend door de belastingdienst).

Kandidaten gezocht Voor de editie van 2010 is de jury van de Ab Harrewijn Prijs opnieuw op zoek naar mensen die van een bijzondere persoonlijke inzet blijk geven voor de onderkant, rafelrand, marge van de samenleving. De jury gaat zelf ook op zoek, maar roept iedereen die zo iemand kent, van harte op om dat kenbaar te maken, liefst voorzien van enige documentatie en een contactadres. Iedereen kan een voordracht doen. De jury hanteert geen harde criteria, maar let wel op zaken als kleinschaligheid en persoonlijke inzet van de initiatiefnemer. Er is geen formulier: inzenders mogen zelf bepalen hoe zij het initiatief graag presenteren. De sluitingsdatum voor inzendingen is 13 februari 2010.

MEER INFORMATIE OVER DE PRIJS TREFT U AAN OP WWW.ABHARREWIJNPRIJS.NL. UW VOORDRACHTEN KUNT U TOESTUREN NAAR: SECRETARIS AB HARREWIJN PRIJS: CHRISTIAN JONGENEEL, WEENA 1033, 3013 AL ROTTERDAM, TELEFOON 010 – 404 98 98; E-MAIL: [email protected].

72


LANDELIJK BUREAU DISK

Landelijk bureau DISK is een oecumenische stichting die zich richt op het brede terrein van Geloof en Economie. Opdrachtgevers, financiers en doelgroepen van DISK zijn de kerken in hun missionair-diaconale betrokkenheid op het terrein van Geloof en Economie. Op grond van haar kernwaarde ziet DISK het als haar missie om kerken als getuigen van

Gods beloftevolle perspectief van gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping te ondersteunen in en toe te rusten voor hun missionair-diaconale opdracht in de samenleving, in het bijzonder op het terrein van geloof en economie.

COLOFON Harry Scharrenborg, Maaike van Stolk, Jos de Voogd, Hub Vossen en Corien van Zweden. Redactie: Hub Crijns, Gerard van Eck, Trinus Hoekstra Eindredactie: Gerard van Eck Basislay-out: Hans van Eck Grafische Vormgeving, Boskoop Zet- en drukwerk: Uitgeverij Narratio, Gorinchem OndersteBoven wordt onder abonnees gratis verspreid. Abonnees ontvangen jaarlijks een verzoek om een vrijwillige bijdrage. Het richtbedrag voor een gift is € 20,= per jaargang, ook voor groepsabonnementen en instellingen. ING Bankrekeningnummer 141211 t.n.v. OndersteBoven/DISK. De prijs van losse nummers: € 2,50 excl. portokosten. Voor abonnementen, losse nummers en correspondentie: Landelijk bureau DISK, Luijbenstraat 17, 5211 BR ‘s-Hertogenbosch, telefoon 073 – 612 82 01, e-mail [email protected], homepage: www.disk-arbeidspastoraat.nl.

OndersteBoven is een tijdschrift uitgegeven door landelijk bureau Dienst in de Industriële samenleving vanwege de Kerken als communicatiemedium van het programma Geloof en economische participatie en verschijnt in ieder geval eens per kwartaal. 24e jaargang nummer 1, 1e kwartaal 2010 Foto’s: archief Kerk in Actie (p.51), archief Togetthere (p.65 en 67), Arie Kievit (p.53), archief FNV (p.1), archief Landelijk bureau DISK, KNA-Bild (p.22, 27, 34, 37, 46, 48 en 54), Chris Pennarts Fotografie (cover, p.7, 9, 13, 24, 29, 32, 41 en 44) en Photos.com (p.3, 5, 11, 15, 18, 58, 61, 63, 68 en 74). De tekst op de achterzijde ‘Ik ben werkloos’ is geschreven door Pedro Contreras uit Guatemala. Bron: Hoor mijn roepen. Populorum Progressio (1967-2007). Uitgegeven door Cordaid en Vastenaktie, Den Haag en Nederlandse Missieraad, Den Bosch, 2007, p.18. Aan de totstandkoming van dit nummer werkten mee: Emmy Bregman, Hub Crijns, Gerard van Eck, Trinus Hoekstra, Cuno Lavaleije, Theo Maat, Anne Pier van der Meulen, Elsje Pot,

Overname van artikelen toegestaan na overleg met de redactie ISSN 0921 3627

73


Ik ben werkloos Zie mij hier, God, ik ben werkloos hoeveel monden moet ik niet voeden! Zie toch, hoe mijn buren me uitlachen, als ik mijn toevlucht zoek bij U. Dat hoongelach zou ik niet moeten nemen, maar helaas, ik kan het niet vermijden. Voor mijn omgeving is mijn vriendschap een belediging. Wilt u mij helpen vandaag, nu ik tot U kom en bid? Nog maar een week heb ik de tijd om mijn vele schulden te betalen. Strek uw arm over mij uit, God, opdat mijn geloof niet bezwijkt en mij de hoop niet in de schoenen zinkt. Niet alleen om voor mijzelf te bidden, God, kom ik vandaag tot U. Ik vraag U, help alle mensen overal op aarde die werkloos zijn en geen uitzicht hebben. Ik bid U ook niet uit gemakzucht. Geen macht hoef ik, geen luxe of grote rijkdom. Ik vraag U slechts mijn nood een beetje te verlichten. Help me, God, op grond van uw beloften. Ik wacht op U, stel me niet teleur.

74

O

ndersteboven 1-10 Werkloosheid: kerende kansen Biddag voor Gewas en Arbeid 10 maart 2010 Zondag van de Arbeid 2 mei

Recommend Documents