EVERE | NAVO-gebouw
EVERE | NAVO-gebouw
Tekst: Tim Janssens Beeld: Ministerie van Defensie
NAVO-GEBOUW BIJNA KLAAR VOOR DE STRIJD
Het imposante complex heeft een footprint van 250.000 m². (foto: Ministerie van Defensie)
Al sinds 2010 vormt een reusachtige site langs de Leopold III-laan in Evere het toneel voor één van de grootste Belgische bouwprojecten van de voorbije decennia: de realisatie van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier, bevlogen toparchitectuur met een footprint van liefst 250.000 m². Gespreid over zeven niveaus zal het hypermoderne complex plaats bieden aan onnoemelijk veel verschillende functies. Iconisch, imposant, impressionant: het zijn maar enkele pompeuze adjectieven die het nieuwe gebouw enigszins beschrijven.
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie ze telt sinds 1967 in Brussel en is als dusdanig stevig verankerd in het stedelijk weefsel van de Belgische en Europese hoofdstad. Het huidige NAVO-gebouw, recht tegenover de imposante
20 |
bouwplaats van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier, voldoet al even niet meer aan de (steeds strengere) eisen inzake veiligheid, functionaliteit, flexibiliteit, toegankelijkheid en energiebeheer. Hoog tijd voor een nieuw onderkomen dus.
SYMBOLISCH ONTWERP De bouw van het nieuwe hoofdkwartier – die in goede banen wordt geleid door het bouwconsortium BAM Alliance en dochterfirma’s CEI-De Meyer, Interbuild, Galère, Wayss & Freytag Ingenieurbau
en BAM Construct U – is een werk van lange adem. De NAVO organiseerde eind jaren negentig al een internationale architectuurwedstrijd en koos uiteindelijk voor een markant ontwerp van de Britse architectenmultinational SOM en het Brusselse Assar Architects. Het nieuwe gebouw symboliseert de kernwaarden van de organisatie: vereniging en integratie tussen de 28 leden van de militaire alliantie, samen sterk voor een betere toekomst. Het bestaat uit een verstrengeling van langwerpige volumes die – ondanks het feit dat hun neuzen in een andere richting wijzen – vertrekken vanuit één gemeenschappelijke basis. Een symboliek die boekdelen spreekt. SOM en Assar Architects scoorden niet enkel met de strenge, zakelijke uitstraling van het gebouw, maar ook met de flexibele en multifunctionele inrichting. Het gebouw bulkt van de modulaire en aanpasbare ruimtes die systematisch heringericht
en/of uitgebreid kunnen worden. Ruim 120.000 m² van de beschikbare vloeroppervlakte is voorbehouden voor allerhande types kantoren. Voorts kunnen werknemers en bezoekers terecht in een conferentiecentrum met vergaderzalen, media- en restaurantfaciliteiten, een bank, faciliteiten voor sport en ontspanning, een personeelscentrum, een technisch gebouw voor de energievoorzieningen, magazijnen en werkplaatsen.
LAAGENERGIECONCEPT Het spreekt voor zich dat het nieuwe NAVOgebouw meerdere generaties moet kunnen overleven. Dit uit zich allereerst in het flexibele inrichtingsconcept, dat een vlotte aanpassing in functie van nieuwe of veranderende functies en activiteiten mogelijk maakt. Daarnaast is het gebouw – hoe kan het anders – een toonbeeld van ecologisch bewustzijn. Op het vlak van energie is het complex quasi volledig zelfbe-
druipend. De architecten gingen uit van een laagenergieconcept. De gebouwschil is uitstekend geïsoleerd en wordt zo luchtdicht mogelijk opgebouwd. De kantoren kunnen genieten van passieve verwarming en koeling via een uit de kluiten gewassen betonkernactiveringssysteem. Leidingen in de betonnen vloeren zorgen ervoor dat het binnenklimaat voortdurend op peil blijft. Het water dat door deze leidingen stroomt en de betonnen massa opwarmt of afkoelt, wordt gedeeltelijk op temperatuur gebracht via waterwaterwarmtepompen en geothermische sondes in een BEO-veld (gesloten lussysteem met verticale warmtewisselaars dat seizoensgebonden temperatuuropslag mogelijk maakt). Dit lagetemperatuurverwarmingssysteem wordt eveneens aangedreven door cogeneratiegroepen (WKK, de gelijktijdige opwekking van warmte en elektriciteit). ›
| 21
Duurzaam bouwen met ACTIV vloeren en COMFORT wanden
EVERE | NAVO-gebouw
Ook het mechanische ventilatiesysteem met warmterecuperatie neemt een deel van de interne klimaatinstallatie op zich. Thermische zonnepanelen staan in voor de productie van warm water in het zwembad en de douches. De verlichting – in totaal meer dan 60.000 armaturen – wordt gestuurd via aanwezigheidsdetectie. De lichtintensiteit in de kantoren is daglichtafhankelijk. Een laatste bijzonderheid is het fiber to the desk-systeem, een integraal glasvezelbekabelingsnetwerk dat ervoor zorgt dat alle werknemers gebruik zullen kunnen maken van een snelle netwerkverbinding met een hoge bandbreedte. ❚
Ruim 120.000 m² van de beschikbare vloeroppervlakte is voor behouden voor kantoren. (foto: Ministerie van Defensie)
Het nieuwe NAVO-gebouw bestaat uit een verstrengeling van langwerpige volumes die – ondanks het feit dat hun neuzen in een andere richting wijzen – vertrekken vanuit één gemeenschappelijke basis. (foto: Ministerie van Defensie)
Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECTEN STUDIES STABILITEIT
■ ■ ■ ■ ■ ■ www.kerkstoel.be
■
STUDIES TECHNIEKEN AANNEMER GEVELBEKLEDING BETONKERNACTIVERING EN BREEDPLAATVLOEREN Kerkstoel (Grobbendonk) HPL DEUREN Theuma (Bekkevoort) ZINKEN DAK Nedzink (Budel), Ridder Skins for Buildings (Zwaag) BOUWPERIODE oktober 2010 – zomer 2016
Wanden met Hoog comfortniveau geïntegreerde isolatie Hygiënische ventilatie Vloeren voor Energetisch optimaal betonkernactivering Beperkte nood aan ruimte Lage kosten (Investering + exploitatie) Eenvoudige snelle montage Duurzaam en energievriendelijk
Projectinfo RUIM 5.200 BRUCORAL HPL-DEUREN Voor het nieuwe hoofdkantoor van de NAVO in Brussel levert Theuma ruim 5.200 FSC®-gecertificeerde Brucoral HPL-deuren. Meer dan de helft daarvan wordt geleverd in dertig en zestig minuten brandwerende uitvoering.
Meer weten over de Kerkstoel ACTIV vloeren en COMFORT wanden? www.kerkstoel.be of
[email protected] Dubbele wanden
■
Kerkstoel COMFORT wanden
■
Vloerplaten
■
Kerkstoel ACTIV vloeren
NAVO (Evere) SOM Architects (Londen) en Assar (Brussel) SOM Architects (Londen) en VK Engineering (Anderlecht) VK Engineering (Anderlecht) BAM Alliance (België/Nederland) Limeparts (Genk)
■
Vloerplaten met polystyreen
Brucoral HPL-deuren zijn bij uitstek geschikt voor utiliteitsbouw. Dankzij de kras- en stootvaste HPL-deklaag hebben de deuren een lange levensduur. Bovendien zijn ze, naast de standaard uitvoering, leverbaar in een brand-, geluid- en/of inbraakwerende uitvoering. De deuren worden daarom vaak toegepast in kantoren, scholen, hotels en ziekenhuizen. De HPL-deuren zijn verkrijgbaar in een vrijwel eindeloze hoeveelheid UNIkleuren en trendy dessins. Voor een hoogwaardige, stijlvolle afwerking worden de deuren naar keuze voorzien van houten kantlatten of ABSstootranden, passend bij de kleur van de HPL-deklaag.
Gestoeld op ervaring, gedreven door vernieuwing. | 23
EVERE | NAVO-gebouw
EVERE | NAVO-gebouw
gekeurde PE-Xc/AL/PE-Xc-buizen met een diameter van 2 centimeter – zijn in het midden uitgerust een extra laag aluminium, wat een gunstig effect heeft op de warmteafgifte”, vertelt Kerkstoel. “Voor het NAVO-hoofdkwartier is een onderaannemer van Henco de buizen bij ons op de wapening komen vlechten.” Kerkstoel leverde tussen maart 2012 en september 2013 in totaal 130.000 m² aan breedvloerplaten, waarvan 100.000 m² bestemd voor betonkernactivering. Een belangrijk voordeel van het Activsysteem is dat de kans op schade bij uitvoering miniem is. “Het is een prefabsysteem, wat maakt dat we de ingrepen op de bouwplaats kunnen beperken tot een absoluut minimum”, aldus Kerkstoel. “Het enige wat nog ter plaatse moest gebeuren, was het koppelen van de afzonderlijke breedvloerplaten aan de aanvoerleiding. Dit kon via twee aansluitpunten aan het uiteinde van de buizenlus (steekkoppeling).” ❚
Voor de NAVO leverde Kerkstoel in totaal 130.000 m² aan breedvloerplaten, waarvan 100.000 m² bestemd voor betonkernactivering.
Tekst: Tim Janssens
100.000 m² betonkernactivering in nieuwe hoofdzetel NAVO De bouw van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier doet – letterlijk en figuurlijk – heel wat stof opwaaien. Eén van de zaken die het gebouw bijzonder zal maken, is dat het quasi volledig zelfbedruipend wil zijn op het vlak van energie. Het complex bulkt dan ook van de zuinige technieken en is onder meer uitgerust met een enorm betonkernactiveringssysteem, dat bestaat uit 100.000 m² breedplaatvloeren met geïntegreerde leidingen. Betonkernactivering is een innovatieve verwarmings- en koelingstechniek die optimaal inspeelt op de thermische massa van een gebouw. In de betonnen vloeren en plafonds worden leidingen geïntegreerd die de omliggende betonmassa op de vereiste temperatuur brengen. Wanneer het water dat door de leidingen stroomt warmer is dan de temperatuur in de omliggende ruimtes, wordt het gebouw in kwestie verwarmd; bij kouder water is er sprake van koeling. Door de thermische inertiekwaliteiten van beton gebeurt dit op een aangename, geleidelijke manier. Aangezien het
24 |
verwarmen en koelen van gebouwen op deze wijze met zeer gematigde watertemperaturen kan gebeuren (lagetemperatuurverwarming), is betonkernactivering een energiezuinige en relatief goedkope oplossing.
ACTIV-BREEDPLAATVLOEREN Betonkernactivering is de laatste jaren sterk in opmars. “Logisch, want bouwen met betonkernactivering is doordacht, duurzaam en zuinig”, weet Vincent Kerkstoel, afgevaardigd bestuurder van Kerkstoel 2000+. “Ook voor de NAVO was
De kantoren van het nieuwe NAVO-gebouw kunnen genieten van passieve verwarming en koeling via een uit de kluiten gewassen betonkernactiveringssysteem. (foto: Ministerie van Defensie)
het vanaf het begin de bedoeling om deze voordelige techniek te gebruiken. In samenspraak met aannemersconsortium THV Bam Alliance en studiebureau VK Engineering hebben we een oplossing ontwikkeld waarbij we de betonkernactiveringsleidingen hebben geïntegreerd in onze Activ-breedplaatvloeren (predallen die fungeren als verloren bekisting). Ze hebben een standaardbreedte van 2,4 tot 3 meter, kunnen tot 8,5 meter overspannen en zijn 9 à 10 centimeter dik. Dit laatste zorgt ervoor dat de wapening en de leidingen perfect beschermd liggen in de breedplaatvloer.”
PREFABSYSTEEM Kerkstoel 2000+ deed voor de praktische uitwerking van de Activ-betonkernactiveringstoepassing een beroep op Henco, dat de geïntegreerde leidingen leverde. “De buizen van Henco – ATG-
| 25
EVERE | NAVO-gebouw
NAVO onder dak met NOVA
91609-NZ-Adv NAVO NOVA 197x130.indd 1
MAKING BUILDINGS BEAUTIFUL www.skinsforbuildings.com 26 |
www.nedzink.com 04-03-14 11:57
NLBEOPS, Den Helder, uitgevoerd in NedZink NOVA
www.skinsforbuildings.com
Exclusief zinken dak voor NAVO-hoofdkantoor
De ruwbouw van het nieuwe NAVO-hoofkantoor in Brussel nadert zijn voltooiing. Het hoofdkwartier is gezegend met het grootste zinken dak van Europa, bestaande uit acht vleugels (longwings) en een verbindend middendeel (agora). Ridder Skins for Buildings is verantwoordelijk voor de complete dakopbouw vanaf de staalconstructie tot en met de afwerking van in totaal liefst 35.000 m² aan nieuwe ‘NedZink NOVA Pro-Tec’ felsbanen. Het nieuwe NAVO-hoofdkwartier biedt straks onderdak aan onder meer 120.000 m² kantoorruimtes, een conferentiecentrum met vergaderzalen, media- en restaurantfaciliteiten, een bank, voorzieningen voor sport en ontspanning en een personeelscentrum. Volgens de samenwerkende architecten SOM (het Amerikaanse Skidmore, Owings & Merrill) en ASSAR Architects uit België symboliseert de vormgeving van het gebouw belangrijke eigenschappen van de NAVO, zoals de vingers (longwings) die in eenheid samen grijpen. De longwings zijn 200 meter lang, 18 meter breed en zijn voorzien van een getoogd dak, evenals de zeven tussenstukken boven het verbindende deel, de 38 meter hoge agora. De dakopbouw bestaat uit een steeldeck met profielplaten toegepast als dragende structuur en vervolgens een laag Foamglas van 100 millimeter
met daarop de zinken felsbanen, zo verduidelijkt Richard Verlijsdonk van Ridder de opbouw. Ridder Skins for Buildings is samen met Zolderse Dakprojecten uit Lummen verantwoordelijk voor het complete dakpakket. De grootste uitdaging zat volgens Verlijsdonk in de engineering van het zinken dak en natuurlijk in de gigantisch hoge veiligheidsmaatregelen. “Het oorspronkelijke en goedgekeurde ATG-verwerkingsvoorschrift voor zinken felsbanen op Foamglas schrijft een dakhelling vanaf 3 graden voor, terwijl een deel van de daken van het NAVOhoofdkantoor volledig vlak ligt. We hebben BDA Dak- en Geveladvies en KIWA ingeschakeld om aan de hand van proefopstellingen onderzoek te doen. Uiteindelijk is er een certificering afgegeven voor gebruik van Foamglas en zink op dakhellingen tussen 0 en 3 graden. We zijn daarin nu het enige bedrijf dat deze daken gecertificeerd kan maken.”
Het nieuwe NedZink NOVA Pro-Tec neemt volgens Erwin Smeets van NedZink een unieke positie in de markt in. “Nieuwe NOVA is procesmatig gepatineerd titaanzink dat ontstaat door een chemische oppervlaktebehandeling na het walsproces. Het resultaat is een mat geborsteld oppervlak in een natuurlijke grijze kleur.” Aangezien op een hoogte van 38 meter wordt gewerkt, levert NedZink het nieuwe NedZink NOVA Pro-Tec op coils aan op de bouwlocatie. Vervolgens worden hiervan door Ridder op de begane grond felsbanen geprofileerd in lengtes van 26 meter, die met een kraan op het dak worden gehesen en met klangen worden bevestigd. “Begin 2013 zijn we begonnen op de bouwlocatie en volgens planning is het dak over enkele maanden gereed. Al met al een zeer uitdagend project, dat zowel Ridder als NedZink naar een hoger niveau heeft gebracht”, besluit Erwin Smeets. ❚
| 27
EVERE | NAVO-gebouw
EVERE | NAVO-gebouw
cassettes kant-en-klaar toekomen op de werf en enkel nog op de onderstructuur moeten worden bevestigd. Van mechanische verankering op de werf is dus geen sprake, vermits de cassettes op de onderstructuur worden geclipst, wat de montagesnelheid natuurlijk alleen maar ten goede komt. Technisch gezien was het best een complex project. Haast alle uitdagingen inzake moderne gevelbekleding kwamen aan bod: geperforeerde platen, gebogen platen, detailafwerking aan dakranden, ramen en vliesgevels.... Het was een zeer complex verhaal, maar samen met de aannemer en de architect hebben we alle gevelvlakken – dankzij de veelzijdigheid van het systeem – toch optimaal kunnen invullen. We maken steeds alle elementen op maat om in elk project een perfecte afwerking te kunnen garanderen. In het NAVO-project was dit niet anders: we hebben het
Een gebouw met de esthetische en ecologische allure van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier vereist een ingenieus gevelontwerp. De zwarte façade draagt bij aan de rigoureuze uitstraling van het complex. (foto: Ministerie van Defensie)
Strakke cassettegevel voor imposant NAVO-complex
COMPLEX VERHAAL Het is inmiddels goed twintig jaar geleden dat Limeparts zijn eigen gevelbekledingssysteem
ontwikkelde. Ook vandaag de dag wordt het nog steeds veelvuldig toegepast, met België en Frankrijk als belangrijkste afzetmarkten. Gezien de specifieke volumewerking van het NAVO-gebouw komt het Limeparts-systeem in dit project volledig tot zijn recht, vertelt Director Sales & Marketing Geert Michels: “Het is een clipsysteem waarbij de
CASSETTES
Met zijn verlichte gevel biedt Limeparts de perfecte oplossing voor een snelle, esthetische en economische renovatie van elke gevel inclusief LED integratie wat de gevel een nog specifiekere en eigen look bezorgt, zonder de onderliggende structuur extra te belasten.
Interesse? Aarzel dan niet en contacteer ons. Wij helpen u graag met uw geveldesign!
www.limeparts.be SCHELLEN Architecten BVBA
adv_verl_casettes_bouwen aan vlaanderen.indd 1
28 |
Een belangrijk voordeel van het systeem is dat Limeparts het niet enkel levert, maar ook plaatst. De aannemer heeft op die manier één aanspreekpunt voor vragen omtrent technische aspecten en de montage van de gevelbekleding. “We hanteren het one stop shop-principe in de breedste zin van het woord – van pre-engineering over ontwerp en budgetbewaking tot montage”, vertelt Geert Michels. “Dit maakt dat we niet afhankelijk zijn van derden voor het opmaken van de planning en dat we dus zeer flexibel kunnen inspelen op de werfomstandigheden. Dat ons systeem ATG-
VERLICHTE
Hoe ‘voor’ of ‘tegen’ je ook bent: het nieuwe NAVO-gebouw laat bij eenieder een onuitwisbare indruk na. Dit komt onder meer door de rigoureuze uitstraling van het complex, die in belangrijke mate te danken is aan de strategisch gekozen gevelbekleding. Zwartgelakte staalcassettes zorgen ondanks de onconventionele vorm van het gebouw voor een uiterst strakke afwerking.
qua gevelbekleding voor een systeem met gelakte staalcassettes geopteerd, grotendeels geleverd en geplaatst door de firma Limeparts.
QUALISTEELCOAT-LABEL
gekeurd is, heeft ongetwijfeld ook meegespeeld in de keuze voor onze gevelbekleding. Voorts is het voornamelijk de algemeen (h)erkende duurzaamheid van onze elementen die de doorslag heeft gegeven. We bezitten als één van de weinige Belgische bedrijven het QUALISTEELCOAT-label en geven maar liefst tien jaar garantie op onze gelakte stalen cassettes. Bovendien hebben we ruim voldoende expertise om zulke grote projecten tot een goed einde te brengen. Het spreekt voor zich dat de gevelafwerking van het NAVO-gebouw ons – ook op internationaal vlak – een enorme boost geeft. Zo leveren en plaatsen wij op dit moment de gevelbekleding van het Franse ministerie van Defensie in Parijs genaamd ‘Europees Pentagon’. En ook in eigen land gaat het hard, met de volledige gevelrenovatie van AZ Jan Palfijn in Gent als meest recente topreferentie.” ❚
SPANNEND EN DYNAMISCH, EEN GLOOIENDE SPEELSHEID GEVORMD MET
Tekst: Tim Janssens
Een gebouw met de esthetische en ecologische allure van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier vereist een ingenieus gevelontwerp. Om tot een optimale oplossing te komen voor de kantoorgevels (noordelijk en zuidelijk georiënteerd), voerde studiebureau VK Engineering een gedetailleerde energie- en comfortstudie uit. Uiteindelijk werd er
gebouw strak aangekleed en maken het verschil door de verfijnde finishing touch aan ramen, randen en hoeken. De afwatering is onzichtbaar en van koudebruggen is nauwelijks sprake.”
6/02/15 15:40
| 29
